Omurgalı ve Omurgasız Omurgalı ve Omurgasız Hayvanlarda Sinir Hayvanlarda Sinir

SistemleriSistemleri

SEZER ACIRSEZER ACIR

Omurgalı hayvanlarda sinir sistemleriOmurgalı hayvanlarda sinir sistemleri En gelişmiş sinir sistemi omurgalı organizmalardadır.En gelişmiş sinir sistemi omurgalı organizmalardadır. Omurgalı hayvanlarda sinir sistemi balıklardan memelilere Omurgalı hayvanlarda sinir sistemi balıklardan memelilere

doğru giderek daha gelişmiştir.doğru giderek daha gelişmiştir. Omurgalılarda sinir sistemi 2 gruba ayrılır:Omurgalılarda sinir sistemi 2 gruba ayrılır: 1)merkezi sinir sistemi1)merkezi sinir sistemi 2)Çevresel sinir sistemi2)Çevresel sinir sistemi1)MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ:1)MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ:Beyin kurbağalardan itibaren iki yarım küre halinde görülür. Beyin kurbağalardan itibaren iki yarım küre halinde görülür.

Memeli beyinlerinde, beyin kıvrımlarının sayısı diğer Memeli beyinlerinde, beyin kıvrımlarının sayısı diğer canlılardakinden daha fazladır.Merkezi sinir sistemi 2 gruba canlılardakinden daha fazladır.Merkezi sinir sistemi 2 gruba ayrılır;ayrılır;

a)Beyina)Beyin b)Omurilikb)Omurilik A)Beyin:A)Beyin: Beyin dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince Beyin dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince

zar olmak üzere üç katlı zarla örtülüdür.zar olmak üzere üç katlı zarla örtülüdür.SertSert zarzar,, kafatası kafatası kemiklerine yapışık ve çok dayanıklıdır.kemiklerine yapışık ve çok dayanıklıdır.ÖrümceksiÖrümceksi zarzar, , ortada ortada olup ince bağ dokusu ipliklerinden oluşur.olup ince bağ dokusu ipliklerinden oluşur.İnceİnce zarzar,, beyne beyne yapışıktır ve yapısında bulunan kan damarlarıyla beyni yapışıktır ve yapısında bulunan kan damarlarıyla beyni besler.İnce zar ile örümceksi zar arasında bulunan sıvıya besler.İnce zar ile örümceksi zar arasında bulunan sıvıya beyin – omurilikbeyin – omurilik sıvısı denir. sıvısı denir.

Beyin başlıca üç kısımda incelenir:Beyin başlıca üç kısımda incelenir:1)Ön beyin:1)Ön beyin:Dışta boz madde, içte ak madde oluşur. Boz madde, Dışta boz madde, içte ak madde oluşur. Boz madde,

miyelinsiz nöron gövdelerinden, ak madde ise akson miyelinsiz nöron gövdelerinden, ak madde ise akson demetlerinden meydana gelir. Beyin yarımküreleri, kıvrımlar demetlerinden meydana gelir. Beyin yarımküreleri, kıvrımlar oluşturarak kabuk yüzeyini arttırır. Yarımkürenin değişik oluşturarak kabuk yüzeyini arttırır. Yarımkürenin değişik bölümleri değişik görevler üstlenir. bölümleri değişik görevler üstlenir.

a) Uç beyin(Telensefalon):a) Uç beyin(Telensefalon): Uzunlamasına bir yarıkla bir Uzunlamasına bir yarıkla bir birinden ayrılan 2 yarımküre (serebral hemisfer ) den birinden ayrılan 2 yarımküre (serebral hemisfer ) den oluşur.Yarımküreler çok gelişmiş olduğu için diğer bölümleri oluşur.Yarımküreler çok gelişmiş olduğu için diğer bölümleri üstten örterler.beyin yarımküreleri ortadan geçen köprüler ile üstten örterler.beyin yarımküreleri ortadan geçen köprüler ile birbirine bağlıdır.birbirine bağlıdır.

Sağ ve sol yarımkürelerin arasında, önden arkaya doğru Sağ ve sol yarımkürelerin arasında, önden arkaya doğru uzanan Rolando yarığının üst kısmında motor, alt kısmında uzanan Rolando yarığının üst kısmında motor, alt kısmında duyu nöronları bulunur.duyu nöronları bulunur.

Konuşma, hafıza, öğrenme, değerlendirme, öğrenilmiş Konuşma, hafıza, öğrenme, değerlendirme, öğrenilmiş davranışlar, istemli yüz, kol, bacak hareketleri, beş duyu davranışlar, istemli yüz, kol, bacak hareketleri, beş duyu organıyla ilgili faaliyetleri idare eden merkezler uç beynin kabuk organıyla ilgili faaliyetleri idare eden merkezler uç beynin kabuk bölgesinde yer alırlar.bölgesinde yer alırlar.

b) Ara beyin(diensefalon):b) Ara beyin(diensefalon): Talamus, Hipotalamus ve hipofiz Talamus, Hipotalamus ve hipofiz bezinin arka bölgesinden oluşur. Talamus ve hipotalamus, duyu bezinin arka bölgesinden oluşur. Talamus ve hipotalamus, duyu organlarından gelen bilgileri bütünleştirerek sinir ve endokrin organlarından gelen bilgileri bütünleştirerek sinir ve endokrin sistemin karşılıklı etkileşimini sağlar. Hipotalamusun susuzluk, sistemin karşılıklı etkileşimini sağlar. Hipotalamusun susuzluk, açlık gibi duyumları idare etme, sıcaklık kontrolü, uyku açlık gibi duyumları idare etme, sıcaklık kontrolü, uyku düzenlemesi gibi görevleri de vardır. Hipofizin arka bölümünden düzenlemesi gibi görevleri de vardır. Hipofizin arka bölümünden ise oksitosin ve ADH(antidiüretik hormon) salgılanır.ise oksitosin ve ADH(antidiüretik hormon) salgılanır.

2)Orta beyin(mezensefalon):2)Orta beyin(mezensefalon): Pons denilen kısmın üzerinde ve beyin Pons denilen kısmın üzerinde ve beyin kökünün kısa bir parçasından oluşmuştur. İşitme ve görme kökünün kısa bir parçasından oluşmuştur. İşitme ve görme refleks hareketleri ile kas tonusu ve vücudun duruşu buradan refleks hareketleri ile kas tonusu ve vücudun duruşu buradan kontrol edilir.kontrol edilir.

3)Arka beyin(metensefalon ve miyelensefalon):3)Arka beyin(metensefalon ve miyelensefalon): Serebellum(beyincik), Pons ve medulla oblongata(omurilik Serebellum(beyincik), Pons ve medulla oblongata(omurilik soğanı)dan meydana gelir.Serebellum, istemli ve otomatik soğanı)dan meydana gelir.Serebellum, istemli ve otomatik hareketlerin koordinasyonunu, devamlı ve düzgün yapılmasını, hareketlerin koordinasyonunu, devamlı ve düzgün yapılmasını, ayrıca denge korunmasını sağlar. İki yarım küreden meydana ayrıca denge korunmasını sağlar. İki yarım küreden meydana gelmiştir. Beyindeki gibi dışta boz, içte ak madde bulunur.gelmiştir. Beyindeki gibi dışta boz, içte ak madde bulunur.

Pons, beyinciğin önünde ve yarımküreleri arasında bulunan, Pons, beyinciğin önünde ve yarımküreleri arasında bulunan, omurilik soğanı ile orta beyin arasındaki lif köprüsüdür.omurilik soğanı ile orta beyin arasındaki lif köprüsüdür.

Omurilik soğanı (medulla oblongata) ise arka beynin en alt Omurilik soğanı (medulla oblongata) ise arka beynin en alt kısmındadır.Dışta ak içte boz madde bulunur. Solunum, boşaltım, kısmındadır.Dışta ak içte boz madde bulunur. Solunum, boşaltım, kan damarlarının daralıp genişlemesi, kalp çalışma hızı, ayıca kan damarlarının daralıp genişlemesi, kalp çalışma hızı, ayıca yutma, kusma gibi istem dışı hareketler buradan kontrol edilir.yutma, kusma gibi istem dışı hareketler buradan kontrol edilir.

Beynin temel görevleri şöyle sıralanabilir:Beynin temel görevleri şöyle sıralanabilir:

1) Kendisine gelen ve kendisinden çıkan impulsları iletmek.1) Kendisine gelen ve kendisinden çıkan impulsları iletmek.

2) Bir refleks merkezi olarak çalışmak.2) Bir refleks merkezi olarak çalışmak.

3) Alışkanlık hareketlerini denetlemek.3) Alışkanlık hareketlerini denetlemek.

B)Omurilik:B)Omurilik: Omurga kanalı içinde uzanır. En dışta, omurilik Omurga kanalı içinde uzanır. En dışta, omurilik yüzeyini saran zar bulunur. Zarın altında, beyindekinin tersine yüzeyini saran zar bulunur. Zarın altında, beyindekinin tersine dışta ak madde içte boz maddeden oluşan tabakalar vardır. En dışta ak madde içte boz maddeden oluşan tabakalar vardır. En içte ise enine kesitinde H şeklinde görülen kanal ve bu kanalın içte ise enine kesitinde H şeklinde görülen kanal ve bu kanalın içini dolduran özel sıvısı bulunur. Kanalın etrafındaki boz içini dolduran özel sıvısı bulunur. Kanalın etrafındaki boz madde, nöronların gövde kısmı ile miyelinsiz sinirlerden oluşur.madde, nöronların gövde kısmı ile miyelinsiz sinirlerden oluşur.

Omuriliğin sağ ve sol taraflarından düzenli aralıklarla Omuriliğin sağ ve sol taraflarından düzenli aralıklarla 31 çift sinir çıkar. Duyu organlarından beyne ve beyinden 31 çift sinir çıkar. Duyu organlarından beyne ve beyinden kaslara giden bütün sinirler omurilikten çapraz yaparak geçer.kaslara giden bütün sinirler omurilikten çapraz yaparak geçer.

Omurilik, beyne gelen be beyinden çıkan uyarıları, ilgili Omurilik, beyne gelen be beyinden çıkan uyarıları, ilgili organlara iletmek ve refleks hareketlerini idare etmekle organlara iletmek ve refleks hareketlerini idare etmekle görevlidir. görevlidir.

Refleks:Refleks: Özelliği belirli ve doğuştan varolan tepki biçimleridir. Beyni Özelliği belirli ve doğuştan varolan tepki biçimleridir. Beyni çıkarılan kurbağa sıçramalarla yer değiştirebilir. Etkiye tepki çıkarılan kurbağa sıçramalarla yer değiştirebilir. Etkiye tepki verebilir, fakat şuursuz hareketlerdir ve omurilik tarafından verebilir, fakat şuursuz hareketlerdir ve omurilik tarafından kontrol edilir. En basit refleks olayında, duyu ve hareket siniri kontrol edilir. En basit refleks olayında, duyu ve hareket siniri olmak üzere en az iki çeşit sinir hücresinin görev yapması olmak üzere en az iki çeşit sinir hücresinin görev yapması gerekir. Buna gerekir. Buna “refleks yayı”“refleks yayı” denir. Refleks yayında sinaps denir. Refleks yayında sinaps sayısı az olduğundan iletim daha hızlıdır. Eğer bir refleks yayı sayısı az olduğundan iletim daha hızlıdır. Eğer bir refleks yayı yalnız omuriliğe bağlı değil, beyinden de geçiyorsa refleks yalnız omuriliğe bağlı değil, beyinden de geçiyorsa refleks faaliyeti şekil değiştirebilir. Böylece tepki oluşturmayan bir faaliyeti şekil değiştirebilir. Böylece tepki oluşturmayan bir uyartı refleks oluşumuna neden olabilir. Bu şekilde doğuştan uyartı refleks oluşumuna neden olabilir. Bu şekilde doğuştan gelen bir refleksin şeklinin değişmesine gelen bir refleksin şeklinin değişmesine “şartlanma”“şartlanma” denir. denir.

2)ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ:2)ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ:

Beyin ve omurilik dışında kalan sinir sistemine çevresel sinir Beyin ve omurilik dışında kalan sinir sistemine çevresel sinir sistemi denir.Çevresel sinir sistemi 2 gruba ayrılır;sistemi denir.Çevresel sinir sistemi 2 gruba ayrılır;

1)Somatik sinir sistemi1)Somatik sinir sistemi

2)Otonom sinir sistemi2)Otonom sinir sistemi

1)Somatik sinir sistemi:1)Somatik sinir sistemi: İstemli hareketleri düzenleyen somatik sinir İstemli hareketleri düzenleyen somatik sinir sistemi, motor ve duyu nöronlarıyla donatılmıştır. Yazı yazma, sistemi, motor ve duyu nöronlarıyla donatılmıştır. Yazı yazma, resim yapma, Şarkı söyleme, gibi faaliyetler bu sistem resim yapma, Şarkı söyleme, gibi faaliyetler bu sistem tarafından gerçekleştirilir.tarafından gerçekleştirilir.

- Beyin sinirleri:- Beyin sinirleri: Beynin değişik bölgelerinden 12 çift Beynin değişik bölgelerinden 12 çift sinir çıkar. Bunlar baştaki duyu organlarına, ilgili kas ve bezlere sinir çıkar. Bunlar baştaki duyu organlarına, ilgili kas ve bezlere gider. Baş bölgesinden çıkan en önemli sinir 10.sinir olan gider. Baş bölgesinden çıkan en önemli sinir 10.sinir olan vagusvagustur. Bu sinir akciğerlere, kalbe, pankreasa, mideye, tur. Bu sinir akciğerlere, kalbe, pankreasa, mideye, bağırsaklara uzanır.bağırsaklara uzanır.

- Omurilik sinirleri: - Omurilik sinirleri:

2)Otonom sinir sistemleri:2)Otonom sinir sistemleri: İç organlara giden özel sinir demetlerini İç organlara giden özel sinir demetlerini ihtiva eden ve hayatın devamı için mutlaka çalışması gereken ihtiva eden ve hayatın devamı için mutlaka çalışması gereken sinir sistemidir.sinir sistemidir.

Omurgasız hayvanlarda sinir sistemleriOmurgasız hayvanlarda sinir sistemleri Süngerler dışındaki omurgasız hayvanlarda genellikle Süngerler dışındaki omurgasız hayvanlarda genellikle diffus, radyal diffus, radyal

ve ipve ip merdiven merdiven sinir sistemi çeşitleri bulunur.sinir sistemi çeşitleri bulunur. Süngerlerde uyartılar sinir hücresi olarak kabul edilen hücrelerle Süngerlerde uyartılar sinir hücresi olarak kabul edilen hücrelerle

alınarak bir hücreden diğerine taşınır.Uyartılara karşı tepki vücudun alınarak bir hücreden diğerine taşınır.Uyartılara karşı tepki vücudun tamamında değil belirli bir bölgesinde oluşur.tamamında değil belirli bir bölgesinde oluşur.

Canlıların çoğunda uyartının alınarak buna uygun tepkinin oluşması Canlıların çoğunda uyartının alınarak buna uygun tepkinin oluşması en az üç hücre sayesinde gerçekleşir.en az üç hücre sayesinde gerçekleşir.

DİFFUS SİNİR SİSTEMİ:DİFFUS SİNİR SİSTEMİ: Uyartıyı ileten hücreler sinir düğümleri yoluyla birbirine Uyartıyı ileten hücreler sinir düğümleri yoluyla birbirine

bağlıdır.Bu canlılarda sinir hücreleri sinaps yapmadan uç uca bağlıdır.Bu canlılarda sinir hücreleri sinaps yapmadan uç uca gelecek şekilde birbirine değerek ağ oluşturur ve vücudun her gelecek şekilde birbirine değerek ağ oluşturur ve vücudun her tarafına dağılır.Bu tür sinir sistemine ağ(diffus) sinir sistemi denir.tarafına dağılır.Bu tür sinir sistemine ağ(diffus) sinir sistemi denir.

RADYAL(IŞINSAL) SİNİR SİSTEMİ:RADYAL(IŞINSAL) SİNİR SİSTEMİ: Deniz yıldızı ve diğer derisi dikenlilerde bulunur. Ağız Deniz yıldızı ve diğer derisi dikenlilerde bulunur. Ağız

çevresinde sinir hücrelerinin oluşturduğu bir sinir halkası bulunur. Bu çevresinde sinir hücrelerinin oluşturduğu bir sinir halkası bulunur. Bu halkadaki bazı hücreler vücudun diğer bölümlerine uzanan ışınsal halkadaki bazı hücreler vücudun diğer bölümlerine uzanan ışınsal uzantılara sahiptir.uzantılara sahiptir.

İP MERDİVEN:İP MERDİVEN:

Hayvanlar aleminde gelişmiş sinir sistemine solucanlardan Hayvanlar aleminde gelişmiş sinir sistemine solucanlardan itibaren rastlanmaktadır.Yassı solucanlardan olan planarya’nın itibaren rastlanmaktadır.Yassı solucanlardan olan planarya’nın vücudunda iki taraflı uzanan sinir kordonu enine bağlarla merdiven vücudunda iki taraflı uzanan sinir kordonu enine bağlarla merdiven şeklinde birbirine bağlanmıştır. Bu tür sinir sistemine şeklinde birbirine bağlanmıştır. Bu tür sinir sistemine ip merdiven ip merdiven sinir sistemisinir sistemi denir. Yassı solucanların baş kısmında bulunan sinir denir. Yassı solucanların baş kısmında bulunan sinir hücreleri burada kümeleşmiştir. Bu tür sinir hücresi kümelerine hücreleri burada kümeleşmiştir. Bu tür sinir hücresi kümelerine sinir sinir düğümleridüğümleri veya veya baş gangliyonlarıbaş gangliyonları denir. Bu sinir düğümleri merkezi denir. Bu sinir düğümleri merkezi sistemi özelliği taşır. sistemi özelliği taşır.