Yr Wyddor:: Jessie Chorley

On My Mother’s Knee gwneuthurwyr wedi eu dylanwadu gan dreftadaeth y cartrefCuradwyd gan Louise Jones-Williams

Kirsty Anderson, Julie Arkell, Jessie Chorley, Louise Frances Evans, Caren Garfen, Kate Jenkins, Lynn Setterington and Ruth Singer.

Arddangosfa Deithiol Canolfan y Celfyddydau Llantarnam Grange

Mae “On my Mother’s Knee” yn arddangosfa

sy’n archwilio’r cysyniad o dreftadaeth y

cartref trwy waith wyth o ymarferwyr cyfoes.

Wedi ei guradu gan Louise Jones-Williams,

mae’r casgliad o wneuthurwyr sy’n rhan

o’r arddangosfa wedi eu disgrifio fel “teulu

brenhinol tecstilau” ac rwy’n credu bod y

detholiad yma’n cyflawni ei gweledigaeth.

Yr hyn gaiff ei archwilio’n yr arddangosfa

hon yw grŵp o wneuthurwyr sy’n gallu

cofnodi llinach pendant, mae ganddynt

gysylltiad uniongyrchol â’r person gafodd

effaith sylweddol ar y modd y gwnaethant

ddatblygu fel pobl a’r modd y cafodd eu

arfer celfyddydol ei lunio. Tra’n trafod “On

My Mother’s Knee” â Louise, cawsom nifer o

sgyrsiau ynghylch syniadau a chysyniadau, Ruth Singer

Rhagair

sgiliau a gwybodaeth, a’r modd y caiff y

rhain eu pasio o un genhedlaeth i’r llall.

Dechreuais feddwl yn ôl i fy mlynyddoedd

ffurfiannol a pha ddylanwadau a ffactorau

wnaeth lunio’r modd yr wyf yn ystyried y

byd ac yn gweithredu ynddo. Sut cafodd

fy ngweledigaeth artistig ei llunio. Rwy’n

credu weithiau mai digwyddiadau

bychain fydd yn cael fwyaf o ddylanwad,

cael eich amgylchynu â chreadigedd ar

amrywiol ffurfiau, gwybod nad oes dim yn

anghyffredin mewn tynnu lluniau, paentio,

modelu, adeiladu a chreu. Mae hyn yn rhoi

hyder inni archwilio ac arbrofi, i wneud

pethau’n anghywir a dysgu oddi wrth ein

camgymeriadau a bydd hyn, yn ei dro, yn ein

gwneud yn unigolion mwy cyflawn. Rwy’n

credu bod yr arddangosfa hon yn ymwneud

â mwy na dim ond y broses greadigol, mae’n

archwilio proses sylfaenol y modd y byddwn

yn dysgu ac esblygu.

Hywel Pontin, Director, Llantarnam Grange Arts Centre

Kate Jenkins

On My Mother’s Knee gwneuthurwyr wedi eu dylanwadu gan dreftadaeth y cartrefCuradwyd gan Louise Jones Williams

Kirsty Anderson, Julie Arkell, Jessie Chorley, Louise Frances Evans, Caren Garfen, Kate Jenkins, Lynn Setterington and Ruth Singer.

Mae llawer o wneuthurwyr yn tyfu lan mewn

cartrefi wedi eu hamgylchynu â defnyddiau

a pharaffernalia gwnïo, wedi eu dysgu gan

eu mamau a’u mam-guod i wnïo, gwau,

brodio, cwiltio a chrosio. Wrth dyfu lan yn y

teuluoedd hyn, y cenedlaethau hŷn fyddai’n

dylanwadu ar y genhedlaeth nesaf trwy

basio eu sgiliau ymarferol ymlaen, wedi

eu atalnodi â straeon wedi eu hadrodd o

lyfrau a hanesion o’u bywydau eu hunain;

gan hefyd basio ymlaen, o un genhedlaeth

i’r llall, wrthrychau a chofroddion

gwerthfawr. Weithiau caiff diddordeb a

sgiliau gwneuthurwr eu hetifeddu oddi

wrth berthnasau na wnaethant fyth eu

cwrdd; teidiau a neiniau oedd yn deilwriaid,

yn wniadwragedd a hetwyr; neu weithiau,

yn syml ddigon o greadigedd eu rhieni wrth

arddio neu goginio. Fyddai’r gwneuthurwyr

yn yr arddangosfa hon ddim y bobl yr

ydyn nhw heddiw oni bai am ddylanwad

eu teuluoedd, gwaddol gaiff ei gorffori ym

mhob pwyth cain.

Daeth yr ysbrydoliaeth ar gyfer yr

arddangosfa hon o arsylwi ar ddiddordeb

fy merch mewn celf, dylunio a chreu. Mae

wedi gwneud imi feddwl mwy am sgiliau

gaiff eu hetifeddu a’u dysgu. Bob tro y

byddaf yn codi fy merch o dŷ ei mam-gu a’i

thad-cu, ble y bydd yn treulio cwpwl o oriau

ar ôl ysgol, byddaf yn ei chael hi a fy mam

yn gwnïo dillad a thrwsio gwallt gwlân hen

ddoliau clwt fy mhlentyndod, yn pwytho

tapestri, yn gwnïo ac, yn fwy diweddar, yn

gwau. Mae’r berthynas glòs rhyngof fi, fy

merch a fy mam yn fy atgoffa’n fawr am

fy mhlentyndod fy hun gyda fy mam a fy

mam-gu. Roedd fy mam-gu yn bresenoldeb

parhaus pan oeddwn yn tyfu i fyny, gan ei

bod yn byw gyda ni. Yn ei hieuenctid, roedd

fy mam-gu’n hetwraig tan iddi briodi yn y

1930au, a byddai’n gwnïo’r rhan fwyaf o’i Kirsty Anderson

dillad ei hun yn ogystal â rhai fy mam pan

oedd yn ferch fach. Wedi hynny, bu fy mam-

gu’n dysgu gwnïo mewn dosbarthiadau

addysgu cymunedol ac aeth fy mam ymlaen

i ddysgu clytwaith, cwiltio, a bron pob crefft

arall, gan basio’r sgiliau a’r traddodiadau yr

oeddent wedi eu dysgu yn eu blaen i eraill.

Ac felly roedd ein tŷ bob amser yn llawn

o dameidiau o edau, ffabrig, pinnau a

nodwyddau (oedd wastad yn sownd yn

y carped!); y bocs botymau oedd yn gist

llawn trysor i edrych trwyddo ar ddiwrnod

glawog; y siswrn gwnïo gwerthfawr – oedd

fyth i gael ei ddefnyddio at un diben arall! Un

o fy atgofion mwyaf eglur o fy mhlentyndod

oedd y rhwystredigaeth o gael fy ngorfodi

i sefyll ar stôl fechan er mwyn i ddilledyn

newydd gael ei binio amdanaf. Rwy’n cofio’n

annwyl iawn hefyd am oriau lawer yn eistedd

o gylch y bwrdd cinio’n torri patrymau, yn

dysgu sut i ddefnyddio’r peiriant gwnïo,

yn paentio a thynnu llun, yn brodio neu’n

gwnïo tapestri. Mae’r sgiliau y gwnaeth fy

mam-gu a fy mam basio i lawr imi bellach

yn cael eu pasio ymlaen i fy merch; maent

yn ymestyn yn ôl dros genedlaethau, roedd

fy hen fam-gu’n wniadwraig, roedd fy hen

hen dad-cu’n deiliwr a’i frawd yn grydd.

Rwy’n teimlo weithiau mae’n rhaid ei fod yn

rhywbeth sydd yn y gwaed.

I genedlaethau blaenorol, ar adeg pan oedd

‘crefft’ yn rhan o fywyd bob dydd, roedd

sgiliau gwnïo, gau a thrwsio’n elfennau

hanfodol er mwyn i ferched ddysgu i ddilladu

eu teuluoedd. Ond o’r elfen angenrheidiol

yma, rwy’n credu i fenywod yn enwedig

ganfod cwmnïaeth a llawenydd wrth

ddysgu, cwblhau a phasio’r sgiliau hyn yn

eu blaen. A phleser hefyd, yn y cyffyrddiadau

personol y gellid eu hychwanegu iddynt trwy

roi gofal arbennig i’r pwytho neu wrth frodio

blodyn neu enw arnynt. Roedd mam Julie

Arkell yn wniadwraig fedrus, ac yn gwau,

coginio a garddio “…o ffrogiau i ddillad ar

gyfer fy noliau, sannau fy nhad, siwmperi a

menyg a hetiau, i gyd wedi eu creu â chariad

a pherffeithrwydd.” Fe basiodd y sgiliau yma

i gyd ymlaen i Julie, sydd wedi eu cyfuno fel

rhan o’i harddull unigryw ei hun.Kate Jenkins

Mae dilladach yn ganolog i’r traddodiad

hwn o etifeddiaeth y cartref, o sgiliau a

thechnegau a ddysgwyd gan ein mamau

a’n neiniau. Byddai merched bach yn creu

dillad ar gyfer doliau clwt, gan ddysgu’r

sgiliau gwnïo cyntaf hynny. Felly, efallai nad

yw’n syndod bod llawer o’r gwneuthurwyr

yn yr arddangosfa hon yn defnyddio

ddillad fel sianel ar gyfer eu meddyliau

a’u syniadau. Mae dillad, ar y lefel fwyaf

sylfaenol, yn hanfodol ar gyfer cynhesrwydd

ac amddiffyn y corff, ond maent hefyd yn

hynod o bersonol, maent yn cyfeirio nid yn

unig at y person sydd wedi eu creu ond yn

bennaf oll at y person sy’n eu gwisgo, eu

gwaith efallai, eu safle mewn cymdeithas,

eu chwaeth personol. Mae dillad yn dal i

gael eu pasio i lawr, fel yn y gorffennol, o un

genhedlaeth i’r llall unai trwy anghenraid

neu, yn bwysicach fyth, oherwydd bod

iddynt werth neu ystyr arbennig.

Mae gan Ruth Singer ddiddordeb penodol

yn agweddau cudd hanes menywod a bydd

yn ddefnyddio’r ffedog, y dilledyn mwyaf

iwtilitaraidd posibl, gan ei thrawsnewid

yn wrthrych all gynrychioli bywydau’r

gwneuthurwyr a’r perchnogion y caiff

eu straeon eu cuddio oddi wrthym. Mae

Jessie Chorley hithau’n defnyddio dillad,

gan ganfod harddwch ac ysbrydoliaeth

mewn pethau sydd wedi eu hepgor neu eu

gosod o’r neilltu. Bydd Jessie’n adfywio eu

harddwch dirywiedig trwy frodio testun

a naratif arnynt. Gan ei bod yn dod o

deulu o wneuthurwyr sydd yn credu’n gryf

mewn clytio a thrwsio, mae Jessie’n frwd

ynghylch parhau i ddefnyddio technegau

traddodiadol a ddysgwyd iddi o oedran

ifanc iawn gan ei mam a’i mam-gu.

Roedd ailgylchu ac ailddefnyddio, peidio

â gwastraffu dim, yn gysyniadau oedd

yn gyffredin yn y mwyafrif o gartrefi tan

ymhell wedi’r ail ryfel byd, a gwelwyd ton

newydd o ddiddordeb yn hyn yn ystod y

blynyddoedd diwethaf. Mae Julie Arkell yn

cofio: “Byddai ffrogiau y llynedd yn cael eu

altro i ffitio, ’doedd dim yn cael ei wastraffu.”

Mae’r ethos yma wedi parhau ymysg llawer

o wneuthurwyr, efallai’n llai o ganlyniad i Julie Arkell

ymdeimlad o reidrwydd ond yn hytrach yr

ymdeimlad o droi’n ôl at elfennau sylfaenol,

hiraeth a chysylltiad personol â’r gwaith a

gynhyrchir. Mae Kirsty Anderson yn creu

gweithiau o decstilau a ddyluniwyd ac a

argraffwyd gan ei mam yn y 1960au tra

bo Lynn Setterington yn defnyddio ffabrig

o ffrog a wisgodd ei mam unwaith yn ei

gwaith: “Clytwaith o atgofion”. Yn aml

caiff gwrthrychau gwerthfawr hefyd eu

pasio i lawr gan fam i’w merch, modrwy,

basged wnïo neu gist yn llawn tlysau, fêl

priodas, llythyrau, cynfasau, gŵn bedyddio,

ffotograffau. Bydd gwneuthurwyr fel Louise

Frances Evans yn aml iawn yn cynnwys

gwrthrychau a gafwyd a hen ddillad er

mwyn creu gweithiau sy’n naturiol iawn

yn gwneud inni feddwl am gysylltiadau

teuluol, hunaniaeth a cholled. Mae ei

gwaith yn dangos fod y pethau y byddwn

yn eu gwisgo neu’n eu cadw’n agos atom

hefyd â chysylltiad diarbed â’n meddyliau,

ein teimladau a’n atgofion.

Mae gan wnïo elfen gymdeithasol sy’n bwysig

iawn hefyd, heddiw bydd gwneuthurwyr yn

gweithio ar eu pen eu hunain yn bennaf, yn

unig mewn stiwdio neu ystafell wely sbâr,

ond mae i’r traddodiad cylch gwnïo neu

gwrdd gwnïo hanes maith. Byddai grwpiau

o gymdogion, teuluoedd a ffrindiau’n dod

ynghyd i wnïo, clebran, chwerthin ac yfed te.

Yn y grwpiau hyn byddai sgiliau sylfaenol a

thriciau newydd yn cael eu cyfnewid. Mae fy

Ruth Singer

mam yn cofio mynd â’i mam yn ferch fach i

ymweld â’i hen fodrybedd, ble y byddai grŵp

mawr o fenywod yn cwrdd, siarad a gwnïo.

Meddai Louise Frances Evans, “Cefais fy

nysgu i wnïo a gwau gan fy Nain yn bennaf,

ac i goginio a phobi gan fy mam, ac yn sicr

fe wnes ddysgu llawer tra’n yfed te.”

Am filoedd o flynyddoedd bu cynhyrchu

brethyn a dillad, nid yn unig yn ganolog

i rôl menywod yn y cartref, ond yn ogystal

bu’n ffynhonnell incwm pan oedd fawr

ddim cyfleoedd eraill ar gael iddynt. Cyn y

chwyldro diwydiannol byddai’r brethyn yn

cael ei gynhyrchu’n y cartref, unai ar gyfer

eich teulu eich hun neu fel ‘diwydiant cartref’.

Byddai mamau a merched yn gweithio â’i

gilydd gan wnïo, gwau, gwneud les neu

nyddu. Mae menywod dros y byd i gyd yn

dal i greu gwrthrychau o frethyn, gan basio

sgiliau brodio, appliqué, batic ac ati ymlaen

o fam i ferch.

Yn aml iawn cafodd harddwch, gwerth

a phwysigrwydd brethyn a gwnïo ei

anwybyddu tan yn ddiweddar, yn bennaf

oherwydd ei statws cymharol isel o fewn y

celfyddydau ond hefyd, oherwydd ei natur

byrhoedlog, prin yw’r esiamplau sydd i gael

o fwy nag ychydig ganrifoedd yn ôl. Bellach

mae technoleg a thechnegau cadwraeth

yn caniatáu cadwraeth llawer gwell a

chaiff gwaith gwniadwragedd, brodwyr a

chwiltwyr ei werthfawrogi gan gynulleidfa

ehangach. Yn ystod berw cymdeithasol

y cyfnod ar ôl y rhyfel, dechreuodd rhai

gwestiynu gwaith a rolau menywod ac yn aml

cafodd tasgau a ystyriwyd yn draddodiadol

fel rhai ‘menywod’ eu gwrthod. Yn raddol, o’r

1970au ymlaen cafodd y galwedigaethau

hyn eu hail-werthuso a gwelwyd ton newydd,

yn enwedig yn ystod yr ugain mlynedd

diwethaf, mewn artistiaid a gwneuthurwyr

sy’n defnyddio brethyn. Yn ogystal, ceir

gwerthfawrogiad cynyddol sylweddol o’r

hyn y mae gwneuthurwyr yn ei gynhyrchu

a’i gyd-destunau hanesyddol. Mae’r llinell

ddiffiniol rhwng crefft a chelfyddyd wedi

tyfu’n fwyfwy aneglur ac mae mwy a mwy

o wneuthurwyr yn ystyried tecstilau fel ffurf

mynegiant dilys, ac yn un all ymdrin â’r

pynciau mwyaf difrifol. Mae gwneuthurwyr

fel Caren Garfen yn defnyddio tecstilau i

greu gweithiau sydd yn aml iawn yn llawn

hiwmor ond sy’n cynnwys datganiadau

cymdeithasol moel sy’n ymwneud â

materion menywod, fel bywyd y cartref,

cydbwysedd bywyd / gwaith, a’r corff.

Er efallai nad yw’r gwneuthurwyr yn yr

arddangosfa hon yn cyfeirio’n uniongyrchol

at etifeddiaeth yn eu gwaith, daw pob un

ohonynt o gefndir cwbl bendant ble ’roedd

crefft, creadigrwydd a sgiliau’n bethau i’w

defnyddio, eu trysori a’u pasio ymlaen. Mae

Kate Jenkins yn cofio cael ei dysgu i wau a

chrosio gan ei mam a’i mam-gu o oedran

ifanc iawn ac mae wedi ei dylanwadu’n fawr

gan ei theulu. Er, mae’n siŵr iawn, i lawer

wrthryfela’n ystod eu glasoed, mae Julie

Arkell yn sôn am fynd allan i brynu ffrog

jersi gan Jeff Banks. “Roedd mam yn credu ei

bod hi’n edrych yn siêp ac roedd yn amheus

iawn ohoni. Fe geisiais i ddal fy nhir, ond

yn dawel fach roeddwn yn gwybod mai hi

oedd yn iawn!” Yn y diwedd mae’r mwyafrif

ohonom yn rhoi’r gorau i wrthryfela ac,

fel y dywed Janet Ruttenburg, “Fe wnes fy

ngorau glas i fod yn wahanol i fy mam ym

mha bynnag fodd posibl, ond nawr rwyf

wedi rhoi lan, rwyf am fod yn union yr un

fath â hi.” Ac efallai, yn eu tro, bod y mamau

hefyd wedi eu dylanwadu gan eu merched,

trwy adfywio eu ymdeimlad o antur, i fod yn

fwy gwreiddiol a chreadigol.

Felly dyma ble y dechreuodd y cyfan, fe

wnaeth y cysur a’r rhyfeddod oedd i’w gael

mewn pentyrrau o ddefnyddiau, blychau

botymau, bredwaith a rhubanau gyfareddu’r

gwneuthurwyr yn blant. ’Does dim yn fwy

naturiol iddynt na chreu gweithiau sy’n eu

cysylltu’n dragywydd â’u plentyndod a’r bobl

a ddylanwadodd arnynt. Mae technegau a

ddysgwyd ‘ar lin mam’ yn golygu fod gan y

gwneuthurwyr hyn hunaniaeth unigryw a

gorffennol cyffredin; gan wnïo profiadau,

digwyddiadau a chyfrinachau bywydau

eu teuluoedd. Mae eu gwaith yn cyfeirio at

waith menywod a threftadaeth y cartref ac

wedi eu llanw â harddwch, hanes ac ystyr.

Kirsty Anderson

“Gan imi gael fy magu mewn amgylchedd

creadigol, ’doedd e ddim yn benderfyniad o

gwbl mewn gwirionedd, mae wedi bod yn

ein teulu ers cenedlaethau. Mae mam-gu

wastad yn siarad am ei mam yn ailgylchu

manion bethau o amgylch y tŷ i greu tlysau

bychain. Fe wnaeth mam astudio argraffu

tecstilau yn Duncan of Jordanstone a

threulio’r rhan fwyaf o’i hoes fel cynllunydd,

mae dad yn chef ac mae Lucy, fy chwaer,

yn gynllunydd ffasiwn, felly roedd hyn yn

siŵr o ddigwydd – alla’ i ddim dychmygu

gwneud unrhyw beth arall. Mae gen i lun

wnes i yn yr ysgol gynradd ble ’roedd rhaid

inni dynnu llun o’r gorffennol, y presennol

a’r dyfodol. Y dyfodol oedd llun ohono’

i’n eistedd wrth fwrdd arlunio’n cynllunio

ffrogiau – felly roeddwn i’n weddol agos ati.

Cafodd fy chwaer a minnau ein dylanwadu’n

greadigol gan ein teulu o oedran ifanc, yn

arbennig gan ein mam. Gan ei bod wedi

mynd i’r ysgol gelf mae wastad wedi bod

â’r offer angenrheidiol wrth law. Rwyf am

ddangos dwy ochr fy ngwaith i a gwaith fy

mam ar gyfer yr arddangosfa hon. Cafodd

peth o’r ffabrig a ddefnyddiwyd ei ddylunio

gan fy mam yn yr ysgol gelf. Cefais y patrwm

wedi ei argraffu’n ddigidol ar gyfer rhai o’r

patrymau ac mae rhai yn cynnwys y ffabrig

gwreiddiol, mae darnau eraill o ddefnydd

wedi eu pasio i lawr, fel y napcynau yn

adenydd y symudyn. Mae’n ddiddorol iawn

imi weld rhan ohonom ni wedi ei adlewyrchu

yn y gwaith y byddaf yn ei greu.”

Kirsty Anderson

Magwyd Kirsty Anderson yn Burntisland,

tref glan y môr yn Fife. Mae wedi bod

ynghlwm â chreu, dysgu ac arddangos celf

a thecstilau fyth ers iddi raddio ac mae’n

byw yng Nghaeredin bellach. Mae gwaith

Kirsty’n ymwneud yn bennaf â dadadeiladu

a thrawsnewid tecstilau diangen neu a

gafwyd, gan droi eitemau annymunol neu

a daflwyd i’r neilltu yn weithiau unigryw

sydd â bywyd o’r newydd gan greu atgofion

ffresh â’i anifeiliaid clwt. Caiff ei gwaith ei

ysbrydoli gan y gorffennol, bywyd gwyllt,

y teulu ac eitemau eclectig sydd â hanes

iddynt.

Kirsty Anderson

Kirsty Anderson

Kirsty Anderson

1 “Fi, fy mam a mam fy nhad”

1 2

Julie Arkell

“Fe dyfais i lan yn ystod y 1950au a’r 60au

mewn cartref ble roedd eitemau wedi eu

gwneuthuro â llaw yn hynod o bwysig.

Roedd mam yn wniadwraig, yn weuwraig,

cogyddes a garddwraig fedrus. Roedd yn

gwau a gwnïo i’w theulu i gyd – o ffrogiau

i ddillad ar gyfer fy noliau, sannau fy nhad,

siwmperi a menyg a hetiau, i gyd wedi eu creu

â chariad a pherffeithrwydd. Fe ddangosodd

hi’r sgiliau yma i gyd imi. Rwy’n cofio’r cyffro

o ymweld â Liberty a dewis defnydd a

phatrwm ar gyfer ffrog haf newydd. Byddai

ffrog y llynedd yn cael ei altro i ffitio, fyddai

dim yn cael ei wastraffu. Yn fy arddegau fe

wnes i wrthryfela a, gyda rhywfaint o arian

yr oeddwn wedi ei gynilo, fe es i brynu un

o ffrogiau jersi Jeff Banks. Roedd mam yn

credu ei bod hi’n edrych yn siêp ac roedd yn

amheus iawn ohoni. Fe geisiais i ddal fy nhir,

ond yn dawel fach roeddwn yn gwybod mai

hi oedd yn iawn! Bu dysgu i wau yn fwy o her

i mi – bysedd poeth, chwyslyd yn ceisio deall

ble y dylai’r edafedd fynd. Roedd tensiwn

fy ngwaith yn ofnadwy, roedd popeth yn

troi allan yn anferthol, ble roedd ei gwaith

hithau mor ddestlus a pherffaith. Mae wedi

gwella dros y blynyddoedd. Ers i mam farw

18 mis yn ôl rwyf wed cael cysur mawr wrth

wau. Fe ofynnodd ffrind imi, pan welodd y

capan corrach bach coch, os mai fy mam

oedd wedi ei wau. Fe fyddwn wrth fy modd

yn dangos fy ngwaith iddi.”

Julie Arkell

Julie Arkell yw un o artistiaid gwerin cyfoes

mwyaf adnabyddus y wlad. Wedi iddi

astudio ffasiwn yn St Martin’s, dechreuodd

werthu ei gwaith ar stondin yn Covent

Garden ac mae bellach yn arddangos ei

chreaduriaid rhyfeddol mewn orielau ym

mhob cwr o’r byd. Gan weithio o’i stiwdio yn

Llundain, bydd yn llunio a phaentio eu cyrff

papier-mâché, gan wnïo a brodio eu dillad

â llaw a gwau eu cyfwisgoedd. Bydd Julie’n

cynnal gweithdai’n rheolaidd ar hyd a lled y

DU a thramor.

Julie Arkell

Julie Arkell

1 2 “Yn y ddau ffotograff yma mae mam yn gwisgo dwy ffrog o’r un patrwm, y ddwy wedi eu creu ganddi hi. Ar ddiwedd y 1980au fe wnaeth hi greu yr un ffrog mewn defnydd patrwm sgwarog du a gwyn. Fi sy’n berchen ar y patrwm bellach ac rwy’n dal i wisgo’r un y wnaeth mam ei chreu i mi bob haf. Y ffotograff lliw yw fy ffefryn, wedi ei dynnu ym 1960 yn yr ardd gefn. Roeddwn wrth fy modd gyda’r ffrog gingham porffor golau a gwyn yr wyf yn ei gwisgo ynddo. Rwy’n dal dol mewn gwisg genedlaethol y Swisdir ddaeth fy Modryb yn ôl imi o’i gwyliau – mae hi’n dal gen i. Yn anffodus cafodd holl ffrogiau fy mhlentyndod eu gwisgo’n dwll a’u rhwygo wrth chwarae ar y siglenni a’r llithren yn y parc lleol. Tynnwyd y ffotograff du a gwyn tua gwanwyn 1957.”

Julie Arkell

1 2

Jessie Chorley

Mae Jessie’n gweld harddwch ac

ysbrydoliaeth mewn pethau sydd wedi eu

hepgor neu eu taflu o’r neilltu. Y gwrthrychau

mwyaf cyfarwydd y bydd yn gweithio â hwy

yw llyfrau, dillad a dodrefn a bydd weithiau’n

cyfuno’r tri er mwyn creu un darn neu gyfres

fechan o weithiau.

Addysgwyd Jessie a’i brawd gartref gan eu

rhieni, oedd ill dau yn artistiaid tecstilau,

gan ddysgu trwy greadigrwydd. Gan ei bod

o deulu o wneuthurwyr sy’n credu’n gryf

mewn Clytio a Thrwsio, mae’n defnyddio

technegau tatio / gwneud les, brodio â llaw

a gwehyddu. Mae Jessie’n frwd dros barhau

i ddefnyddio’r technegau traddodiadol hyn,

a ddangoswyd iddi o oedran ifanc iawn gan

ei mam a’i mam-gu. Bydd yn dal i greu’n aml

iawn â’i mam, Primmy Chorley, ac maent

hefyd yn cynnal gweithdai brodio ar y cyd.

Bydd Jessie’n defnyddio testun a delweddau

wedi eu dewis yn ofalus a’u cyfuno â gwaith

brodio syml â llaw, gan osod manion a

gafwyd i greu golygfeydd a phrofiadau

naratif ar gyfer casgliad eang o wahanol

weithiau y gellir eu gosod mewn ystafelloedd

yn ogystal ag eitemau i’w gwisgo. “Rwy’n

frwd am roi bywyd a dechrau newydd i

wrthrych angof. Mae gweld rhywun yn

defnyddio rhywbeth yr wyf wedi ei ail-greu

fel pe bae’n cyfannu’r cylch.”

Ganed Jessie Chorley ym Maidstone, Caint

Jessie Chorley

ond fe’i maged yn Eryri, yng Ngogledd

Cymru. Mae’n gweithio’n bennaf â phapur

a thecstilau, y rhan fwyaf ohonynt wedi

eu “canfod”, a dyma yw ei hysbrydoliaeth.

Mae Jessie’n byw a gweithio yn Nwyrain

Llundain ac yn cyd-redeg J&B The Shop.

Mae ei gwaith yn archwilio adrodd straeon

a naratifau trwy ddefnyddio technegau

tecstilau traddodiadol, syml wedi eu cyfuno

â’r defnydd o wrthrychau a gafwyd ac a ail-

weithwyd. Mae’n frwd dros ddysgu a rhannu

ei sgiliau, mae’n cynnal gweithdai ar draws

y DU.

Jessie Chorley

Jessie Chorley

1 Jessie’n gwnïo

2 Primmy’n gwnïo

Jessie Chorley

1 2

Louise Frances Evans

“Rwy’n dod o deulu clòs gyda mam a nhad,

a minnau fel jam yn y frechdan rhwng fy nau

frawd. Roedd mam yn fythol bresennol a

byddwn yn gweld mam-gu, nain a fy hen fam-

gu, neu ‘Mam-gu Cariad Bach’, yn aml. Cefais

fy nysgu i wau a gwnïo gan Nain yn bennaf,

ac i goginio a phobi gan mam, ac mae’n sicr

imi lyncu llawer o wybodaeth tra’n yfed te.

Pan oeddwn i’n weddol fychan fe wnaeth

Nain wnïo doli glwt anferth imi a gelwais hi’n

Rebecca. Rwy’n cofio fy mod i wrth fy modd

yn archwilio cynnwys y blwch botymau ac

fy mod yn cael chwarae gwisgo lan mewn

ffrog felen hardd y gwnaeth Mam ei gwisgo

i’w pharti pen-blwydd yn 21ain oed. Roedd

Nain wastad yn creu ffrogiau a chafodd fy

hoffter o ffabrig ac edau ei feithrin wrth ei

hymyl. Yn anffodus wnes i erioed gwrdd â

mam fy nhad, roedd hithau’n wniadwraig

broffesiynol. Hi wnaeth greu ffrog briodas

fy mam ar ddechrau’r chwedegau, a Nain

wnaeth wnïo dillad y morynion bach. Roedd

creu fy ffrog briodas, a ffrogiau’r morynion,

yn draddodiad teuluol yr oeddwn yn hapus

iawn i’w ddilyn.

Yn ddiweddar, rwyf wedi dysgu bod

dyddiaduron mam a mam-gu o’i harddegau’n

llawn o gyfeiriadau at ‘aros i mewn a gwnïo’,

‘gwnïo blowsen’ neu gyfeiriadau at greu

rhywbeth ar gyfer y ‘drôr isaf’ fel rhan o’r

gwaith paratoi ar gyfer cael cartref yn y

dyfodol. Rwyf bellach yn trysori peiriannau

gwnïo mam a nain ac rwy’n ffodus imi

Louise Frances Evans

dderbyn gwniadur Mam-gu Cariad Bach yn

ei hen gasyn melfed gwyrdd hardd.

Wrth rannu ffotograffau teuluol sepia

gyda nain, sydd bellach yn 96, fe fyddwn i’n

edmygu’r hen amser a’r cysylltiadau teuluol,

ond byddai nain yn cofio pa mor llachar

oedd y ffabrig yn y llun fel pe bae’n liw llawn,

pryd y gwnaeth greu a phryd y gwisgodd y

dilledyn.”

Louise Frances Evans

Louise Frances Evans

1 “Mam, nain, y brawd a minnau ar y pier”

2 “Fi, Mam, Nain, Mam-gu Cariad Bach a’r brodyr adeg y Nadolig”

Louise Frances Evans

1 2

Caren Garfen

Bydd Caren yn mân-bwytho atgofion o

dyfu lan mewn cartref ble roedd creu yn

fodd greddfol o fyw. “Yn fy nghartref pan

oeddwn i’n fach roedd cypyrddau’n gorlifo â

llathenni o ffabrig, riliau o gotwm a thuniau

o fotymau. Roedd bocsys yn llawn o offer

gwnïo, zipiau a thapiau mesur. Roedd gan

edafedd a gweill gwau eu lle penodol ar y

silff. ’Does ryfedd fod tecstilau a phwytho

wedi tyfu’n elfen ganolog o fy ngwaith.”

Mae ‘Addressing the Past’ yn archwiliad

o blentyndod dwy efeilles gafodd yr un

fagwraeth, ac mae’n archwilio eu hatgofion

a gweld os ydynt yn debyg neu’n wahanol,

wrth i’r menywod dewr hyn ddatgelu

eu gorffennol. Mae’r celfwaith yma’n

ymddangos ar ffurf dwy ffrog yn steil y

ffrogiau haf y byddai’r efeilliaid yn eu

gwisgo pan oeddent tua wyth mlwydd oed.

Bellach yn oedolion, maent yn edrych yn ôl,

gan ymgolli mewn atgofion o’u plentyndod.

Cafodd yr hanes gan Efeilles I ei wnïo â llaw

ar flaen y ffrog gyntaf cyn i unrhyw atgofion

gael eu datgelu gan Efeilles II. ’Doedd gan

yr efeilliaid ddim syniad o gwbl beth oedd

y llall yn ei ysgrifennu. Mae’r frawddeg a

bwythwyd â llaw, ‘Tydw i ddim yn cofio

eistedd ar lin fy mam’, yn cynnig awgrym inni

o’r berthynas gythryblus rhwng y merched

ifainc â’u mam; bydd rhaid i’r gwyliwr

ddarllen rhwng y llinellau!

Mae Caren Garfen yn defnyddio tecstilau i

Caren Garfen

greu gweithiau sy’n ymwneud â materion

menywod yn yr unfed ganrif ar hugain.

Defnyddir mân-bwytho â llaw i gyfleu

negeseuon am wleidyddiaeth y rhywiau,

a themâu fel bywyd cartref, cydbwysedd

bywyd / gwaith, a’r corff. Mae Caren wedi

arddangos yn helaeth yn y DU a thramor,

gan gynnwys yn y V&A a’r Academi

Frenhinol. Mae wedi ymddangos mewn

nifer o erthyglau a llyfrau ac mae’n aelod o

The 62 Group of Textile Artists.

Caren Garfen

Caren Garfen

1 2 “Dyma lun ohonof fi’n blentyn (yn dal y bwced!) yng nghanol fy chwiorydd a gyda fy mam. Mam wnaeth y trowsusau yr oedden ni gyd yn eu gwisgo ar y pryd a hi wnaeth wau y siwmperi hefyd!”

Caren Garfen

1 2

Kate Jenkins

Wedi ei dysgu i Grosio a Gwau o oedran ifanc

gan ei Mam a’i Mam-gu, disgrifiwyd Kate fel

‘athrylith crosio’ ac un o artistiaid mwyaf

gwreiddiol a dyfeisgar y DU. Yn adnabyddus

am ei bwyd crosio unigryw, fe gymer Kate

gipolwg hiraethus ar wrthrychau bob dydd,

wedi eu ail-greu mewn gwlân ac edafedd

gyda chyffyrddiadau doniol, ysmala.

Mae wedi crosio gweithiau celf o hoff

fwydydd y wlad, trawsffurfio mannau yn

ardd wedi ei chrosio a’i gwau, gwau golygfa

o wledd ffantasi gan gynnwys poteli

Siampaen wedi eu crosio, ail-ddychmygu

eitemau archfarchnad a brandiau eiconig.

Mae wedi arddangos yn Llundain, Brighton

a’r Unol Daleithiau a chaiff ei gwaith ei

gasglu ar hyd a lled y byd. Mae Kate yn

gweithio o’i stiwdio yn Brighton ac mae’n

fwriad ganddi arddangos ym Mharis yn

2014.

Ganed Kate Jenkins yng Nghwmbrân a

chafodd ei magu yn Nhir-y-berth, Cwm

Rhymni. Fe’i haddysgwyd yng Nghaerdydd

ac yn ddiweddarach graddiodd o Brifysgol

Brighton gyda Gradd BA (Anrhydedd) mewn

Tecstilau Ffasiwn. Yn ei bywyd blaenorol

fel ymgynghorydd gwau llwyddiannus, fe

werthodd ei chynlluniau i labeli ffasiwn fel

Marc Jacobs, Missoni, Sonia Rykiel a Donna

Karan. Ynghyd â’i phrosiectau celf mae’n

cynhyrchu ffasiwn a nwyddau i’r cartref o

dan ei label ei hyn, ‘Cardigan’.

Kate Jenkins

Kate Jenkins

Kate Jenkins

1 “Dyma lun hen iawn ohonof fi a fy chwaer Helen (mewn gwisg Gymreig). Fi ar y dde.”

2 “Fi, yn fabi.”

Kate Jenkins

1 2

Lynn Setterington

“O edrych yn ôl, rwy’n credu i fy nheulu

ddylanwadu arna’ i â’u hoffter angerddol i

greu, yn hytrach na gwnïo neu decstilau’n

benodol. Roedd mam yn gogyddes

ddyfeisgar wych, fy nhad yn athro a garddwr

brwdfrydig ac roedd fy mrawd hŷn byth a

hefyd yn y garej yn atgyweirio pethau ac yn

gweithio fel athro gwaith coed.

Mae’r clytwaith a geir yn y gwaith hwn yn

un y dechreuais arno pan oeddwn yn fy

arddegau. Mae wedi ei greu o garpiau o

ddillad oedd yn berchen i mi, fy mam, a fy

chwaer. Fe orweddodd yn angof (fel llawer

o brosiectau clytwaith) mewn wardrob am

ddeng mlynedd ar hugain ac ailymddangos

pan fu farw mam a phan gafodd ei chartref

/ ein cartref ei glirio. Mae edrych arno

eto wedi’r holl amser a gweld y ffabrig o’r

newydd, yn ennyn atgofion hapus o fy

mhlentyndod gan fy nwyn yn ôl i fy mywyd

cynnar yn Swydd Efrog. Rwy’n dal i allu

gweld mam yn y ffrog binc a welir yn y tŷ

canol yn y rhes uchaf.

Trwy gyd-blethu’r ffabrigau ym mlociau’r

tŷ, mae’r gwaith hwn yn ein hatgoffa

o’r effaith y gall ein magwraeth ei gael

ar ein hunaniaeth a’n dyfodol. Mae’r tŷ

â’i ben i waered yn cyfeirio at y ffaith na

fydd pob atgof a magwraeth yn gadael ôl

cadarnhaol.”

Mae Lynn Setterington yn artist tecstilau a

Lynn Setterington

gydnabyddir yn rhyngwladol sy’n dathlu’r

cyffredin a’r hyn gaiff ei anwybyddu gan

gymdeithas. Wedi ei geni yn Swydd Efrog,

hyfforddwyd Lynn yng Ngholeg Celf a

Thechnoleg Caerefrog ac yng Ngholeg

Goldsmiths, Llundain. Mae’n Uwch-

ddarlithydd ym Mhrifysgol Fetropolitan

Manceinion ac yn Gymrawd Cyswllt Canolfan

Ryngwladol Astudio’r Cwilt yn UDA. Mae’n

aelod o The 62 Group ac yn arddangos ei

gwaith yn rhyngwladol. Ceir enghreifftiau

o’i gwaith mewn nifer o amgueddfeydd

cyhoeddus o bwys yn cynnwys y V&A, y

Crafts Council of Great Britain ac Oriel Gelf

Whitworth, Manceinion.

Lynn Setterington

Lynn Setterington

1 “Fi, mam a John fy nghefnder”

2 “Fi, mam a mrawd”

Lynn Setterington

1 2

Ruth Singer

“Grandad’s tool shed: Mae’r darnau hyn yn

seiliedig ar yr offer tŷ a gardd o sied fy Nhad-

cu. Bu’n arddwr proffesiynol o pan oedd yn

14 oed a daliodd ati i dyfu ei lysiau ei hun

tan ei farwolaeth yn 2012, yn 96 mlwydd

oed. Roedd ei siediau niferus yn cynnwys

blynyddoedd o offer oedd wedi gweld

llawer o ddefnydd ac oedd wedi eu cynnal

a’u cadw’n ofalus, ynghyd â’i ysbryd yntau.

Roedd teulu ei ail wraig yn rhedeg golchdy

bychan, ac roedd eu tŷ’n llawn eitemau

lliain traddodiadol, pob un wedi ei gannu,

ei startsio a’i smwddio. Rwyf wedi cyfuno’r

darnau lliain hyn a’r siediau offer i greu cyfres

o weithiau sy’n perthyn i’w gilydd, wedi eu

creu o facynnau Tad-cu ynghyd â ffabrigau

newydd. Mae technegau’n cynnwys cwiltio

trapwnto, brodwaith cysgodol ac appliqué

o chwith.

Aprons - Time Bubble 1 & Time Bubble 2: Mae’r

gyfres yma o ffedogau wedi ei hysbrydoli

gan agweddau cudd hanes menywod a’r

ffedogau di-berchen, enigmatig sydd i’w

gweld bellach mewn amgueddfeydd. Mae

ffedogau’n gelfyddyd nas gwerthfawrogir

ddigon gaiff eu gadael yn aml, wedi eu

hanwybyddu, mewn casgliadau mewn

amgueddfeydd, heb unrhyw astudiaethau

manwl ohonynt. I mi, maent yn cynrychioli

bywydau gwneuthurwyr a pherchnogion y

ffedogau hyn, y mae eu hanes wedi ei guddio

oddi wrthym, o fewn swigen amser.”

Ruth Singer

Mae Ruth Singer yn creu gweithiau celf

diddorol sydd wedi eu hysbrydoli gan

decstilau hanesyddol, gwrthrychau mewn

amgueddfeydd, treftadaeth personol,

atgofion a hanesion. Mae’n defnyddio

tecstilau naturiol ac eilgylch wedi eu

cyfuno â phwytho â llaw yn ogystal â

thechnegau trin ffabrig i greu arwynebau

â gwead llawn manylion. Caiff llawer o’i

thechnegau eu datblygu o’i hastudiaeth

o decstilau hanesyddol, yn seiliedig ar ei

hymchwil personol a’i gyrfa gyntaf mewn

amgueddfeydd. Mae’n arddangos yn y

DU a thramor ac fe’i comisiynwyd i greu

gweithiau ar gyfer Amgueddfeydd Derby ac

Oriel y Shire Hall.

Ruth Singer

Ruth Singer

Ruth Singer

1 “Fi a fy Nhad-cu”

2 “Fy llysfam wnaeth fy nysgu i wnïo, fy llysfam-gu (ail wraig Tad-cu), Tad-cu a fi”

1 2

Julie Arkell

“On My Mother’s Knee” a Llantarnam Grange Arts Centre Touring Exhibition.

We would like to thank all the makers who have allowed us to exhibit their work in “On My Mother’s Knee”.

Exhibition Curator: Louise Jones WilliamsTranslator: Heddwen Pugh-Evans Design: Hillview Design

Published by Llantarnam Grange Arts Centre. Text ©The Authors and LGAC 2013Llantarnam Grange Arts Centre St.David’s Road Cwmbran Torfaen NP441PDT: +44(0)1633 483321 E: info@lgac.org.uk W: www.lgac.org.uk

Llantarnam Grange Arts Centre is part of the Arts Council of Wales portfolio of Revenue Funded Organisations.Registered Charity no: 1006933

Company Limited by Guarantee no: 2616241

Llantarnam Grange Arts Centre is funded by the Arts Council of Wales, Torfaen County Borough Council and Monmouthshire County Council.

This publication may not be reproduced in whole or in part in any form without written permission from the publisher.