onderzoek het oorlogsverleden van jouw buurt (in den haag)

Dit boek is van

hobbemastraat

VAN DER VENNESTR.DE HEEMSTRAAT

DE HEEMSTR.

hobbemastraat

jan van gojenstr.

van ostadestraat

van ostadestraat

STORTEN B

EKERSTRAAT

van ostadestr.westenbergstr

hoefkade

hoefkade

hoefkade

hoefkade

hoefkade

hoefkade

delftselaan

SEGHERSSTRAAT

SNIJDERS-

STRAAT

V.MIEREVELTSTR.

HONTHORSTSTRAAT

TERWESTENSTRAAT

TROOSTSTRAAT

delftselaan

buitenom

spijkermakersstr.

houtzagerssingel

om

en bij

jacob catsstraat

stationsw

eg

wagenstraat

gracht

paviljoens-

spui

spui

amsterdamse

veerkade

stille veerkade

gedempte g

racht

gedempte burgwal

ST. JACOBSTR.

huijgenspark

huijgensstraat

zieken

pletterijkade

kon

ing straat

SPINOZASTRAAT

paulus potterstr.

p. potter str.

rembran

dtstr.

rubensstraat

herderslaan

gerard doustr.

gerard doustr.

v. mierisstr.

rubenstr.

j. de baenstr

j. leysterstrv. raven

steinstr.

wellingto

n-

straat

f. scholten-

str

FALCK-

STRAAT

jan

blanken

str.

hofw

ijck-

plein

doedijn-

straat

p. lastman

str.

v. dijckstr.

van dijckstr.

jan lieven

str.ho

oftsek

adelaan

hooftsekade

n. pen

nin

ghof

tenierstr.

VERSPRONCK

S T R.

j. jordaenstr.j. jordaen

waterloostr. fagelstr.

slicherstr.

oranjepl.

van limburg stirumstraat

van hogendorpstraat

van der duynstraat

repelaerstraat

slijpmolen

groenewegje

molstraatwagenst

r.

oog in het

zeilstr.

katerstr.

looijerstr.

nieuwe

rozema-

rijnstr

groenewegjeDUNNE BIERKADE

BIERKADE

zuidwal

zuidwal

doeverenpl.glasblazersln

hoge zandherderinnestr.

hamerstr.

lepelstr.

zuidwal

brouw

ersgracht

straat

nieuw

straat

schoo

lstraat

laan

laan

spuist

raat

VLAMINGSTR.

GROTE MARKTSTR.

GROTE

MARKTSTR.

laan

korte

lom-

bard-

str korte

beesten-

markt

westeinde

vleerstr.

zuilingstr.slijkeinde

geest

sirtemast

raat

kortenbos

sirtemastraat

p.vd.zandestr.

bakkerstraat

snoekstraat

noordwal

noordwal

noordwal

noo

rdstr.

twentstr.

bij de westerm

olen

s

ged. sloot

breed- straat

pastoors-

warande

kalkoen-

str.

kort

em

ole

nstr.

juffrouw

idastraat

annastr.

pieter-

straat

torenstr.prinsestraat

prinsestraat

westein

de

lage nieuwstraat

raam-

BIERSTRAAT

KRANESTRAAT STRAAT

VENESTR.

PASSAGE

ACHTER-

helena v.

lange beesten

markt

boekho

rst- straat

j. hendrikstr.

assendelfstraat

lange lom

bardstraat

torenstraat

oude m

olstr.

no

ordein

de

buitenho

f

buitenhofbuitenhof

HOFVIJVER

GRAVENSTR.

DAG. GROENMARKT

hofweg

spui

hoo

gstraat

nobelstr.

kerkplein

nobelstr.papest

r.

plaatshartogst

r

plaatsmolenstraat

grote

groenewegje

nwe

kerk

gort-

mo

len

kikker-

str.

bezemstr.o

ranje-

plein

plein

h. goltzius

str.

a. bloemaertstr.

berckheydestr

mierisstr.

zust

erst

raat

rozenburgstrgroensesteinstr.

joubertplan

ts.

herman

costerstr.

wo

lmaran

sstr.

uitenhagestraat

steijn- laan

steijnlaancilliersstr.

beijersstr.beijersstraat

natalstraatheilbronstr.

oranje

rivierstr.

paarden-

bergstr.

boeren-

straat

boerenstr.

langnekstraat

mandela-

plein

delagoastraat

viljoenstraat

durbanstr.

spionkopstraat

majubastraatco

lenso

-

straat

tafel-

berg-

str.

ronde-

bos-str.

vrijstaat-

hof

graskopstr.

graskopstr.

bloem

hofstr.

1e

pieter-

burg-

str.vaalrivier- straat

kaapstraat

bloem

- fon

teinstraat

wo

lmaran

- straat

fisher- straat

wessel- straat

herman

costerstraat

herman

costerstr.

kaapse-

plein

brandt- straat

kritz

ing

er- straat

hertzo

g- straat

schalk bu

rgerstraat

schalk bu

rgerstraat

morgenzonlaan kempstraat

kempstraat

de la reyw

eg

de la reyw

eg

schalk burger-

plein

scheepersstraat

reitzstraat

reitzstraat

kockstraat

kockstraat

c. de wetstr.bothastr.cronjestr.

joubertstraat

smitstraat

pretoriusstr.

engelen

burg- straat

van damstr.

retiefstr.

westeinde

ter heijdestraat

wateringsestraat

‘s-gravenzandelaan

brueghelstr.

brueghel- STRAAT

van der n

eerstr.

van der neerstrAAT

DE BOCKSTRAAT

van de veldestr.

hillegonda

straat

zeep-

zieders-hofrozenburg str.

schapenlaan

jacobastraat

van goghstraat

jacobastraat

jacobastraat

zoutkeetsingel

bakhuizen str.

de vliegerstr.

de heemstraat

vaillantlaan

vaillant

ruij

sdae

lstr

aat

prinsegracht

prinsegracht

lijnbaan

buiten

om

loosduinsekade

loosduinsekade

van

halstr.

OM

laan

mo

nstersestraat

paul krugerlaan

springfontei nst

r.

viljoenstr.

hobbemap le

in

korte WAGEN-

tulin

ghstr.

Hallo, dit is jouw werkboekje:

hiermee onderzoek je de oorlogsgeschiedenis van jouw huis en buurt, en ook een

beetje van je stad. Door dit hele boekje te maken, schrijf je zelf een verslag van deze

oorlogshistorie.

Jij weet straks misschien wel wie er in jouw huis woonden tijdens de oorlog en

ontdek je hoe jouw huis en straat er vroeger uitzagen.

Misschien woonden er Joden in jouw huis die naar concentratiekampen zijn

weggevoerd, of moesten de vroegere bewoners van jouw huis verhuizen door de bouw

van de Atlantikwall. Zijn de huizen in jouw straat gebombardeerd tijdens de oorlog?

Jij gaat dit allemaal zelf onderzoeken. Achterin vind je een handige begrippenlijst.

Veel succes met je onderzoek!

OORLOG IN MIJN BUURT

2

OORLOGSONDERZOEK 1:

BEELDEN VAN DE OORLOG IN JOUW BUURT

In dit onderzoek denk je alleen of met de klas na over de oorlog in jouw buurt, en onderzoek je online de oorlog in jouw buurt. Wat gebeurde er bij jou om de hoek tijdens de oorlog? In de winkels, jouw straat of in het park? Praat erover met klasgenoten en research op internet oude foto’s

van jouw buurt.

PRAAT EROVER

Ken jij oorlogsverhalen en oorlogsmonumenten uit jouw buurt?

Schrijf ze hier op, en teken ze op de kaart in de klas


3

Print en plak:

een foto

OUDE FOTO’S VAN JOUW HUIS EN STRAATSchuif met je mede-onderzoekers achter de computer en vul in:

www.haagsebeeldbank.nlVervolgens vul je rechts bovenin jouw straat in. Wat vind je? Foto’s, tekeningen? Maak ze groter. En wat als je nu ook nog zoekt op jouw adres met jouw huisnummer? Valt je iets op aan de oude foto’s? Is je straat nog hetzelfde gebleven? Wat is er veranderd? Zitten

dezelfde winkeltjes er nog, in de winkelstraat bij jou om de hoek? Zoek eens op!Tip! Gebruik ook de Filter:

Zoek voor de periode 1940-1949. Lees ook de beschrijvingen die bij de foto’s horen.

RESEARCH


4

Op www.haagsebeeldbank.nl kun je ook fotoalbums raadplegen. In het

fotoalbum van Douwes -dat je vindt op pagina 2- zie je het verslag dat hij

stiekem van de oorlog maakte. Bij de paginabeschrijving ontdek je wat je op de

foto’s ziet gebeuren.


5

Bekijk het boek ‘Den Haag – stad in oorlog, stad in vrede’ die je in de klas hebt

liggen. Wat zie je op deze foto’s? Vind je foto’s uit jouw buurt?

OORLOGSONDERZOEK 2:

WIE WOONDEN ER IN JOUW

HUIS OF STRAAT TIJDENS

DE OORLOG?Wie woonden er in jouw huis of

straat tijdens de oorlog? Weet jij dat?

Dit ga je onderzoeken op de website van het Haags Gemeentearchief, waar je de adresboeken kunt raadplegen. Bij het Haags Gemeentearchief

worden gegevens bewaard over de inwoners van Den Haag.


6

PRAAT EROVERBen jij weleens in het Gemeentearchief geweest?

Wat is een archief eigenlijk?

Zouden jouw gegevens ook ergens in een archief opgeslagen zijn?

Weet jij waar? Waar wordt het voor gebruikt? En zou iedereen het in mogen kijken?

RESEARCH

Het Haags GemeentearchiefBij het Haags Gemeentearchief kun je opzoeken wie er in jouw huis en/of straat

hebben gewoond. Dit kan via de adresboeken. Via je computer kun je onderzoek doen

via de volgende stappen:


7

DE ADRESBOEKENVoor de adresboeken ga je naar www.archieven.nl.

Op het zoekscherm bij Alle Woorden vul je in: 7000-01Klik hierna op 7000-01 Bibliotheek Haags Gemeentearchief en dan klik je op

Gedigitaliseerde CollectieScroll naar beneden naar nummer 57-126 en klik hierop. Je vindt de adresboeken

126-126D. Onder 126C vallen de adresboeken uit de periode 1940-1941. Klik hierop zodat de adresboeken laden (dit kan eventjes duren!)

Je komt nu 14 PDF’s tegen onder 126C. Vanaf PDF 9 (pagina 46) t/m PDF 14 vind je de Straatgewijze Lijst. Hier vind je alle Haagse straten, met huisnummer en de

namen van de bewoners in de periode 1940-1941.

Probeer in het adresboek je eigen adres te vinden.:Wie woonde er tijdens de oorlog in jouw huis?

Hoe vind je het, om je eigen adres hier in dit boek tegen te komen?


8

OORLOGSONDERZOEK 3:

JODEN UIT JOUW STRAAT DIE IN DE

OORLOG ZIJN GEDEPORTEERD

Misschien woonden er Joden in jouw huis of straat, die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord?

Dit kun je vinden op de website www.joodsmonument.nl

Dit is niet zomaar een website. Hier vind je alle Nederlandse Joden die vermoord zijn in de oor-

log. Soms zijn er uit heel veel huizen in dezelfde straat mensen weggehaald in de oorlog...


9

RESEARCH

Nu ga je je eigen straat zoeken op de site Zoek op www.joodsmonument.nl je eigen straatnaam op. Let op dat je hem goed spelt,

anders vind je niks.

Kom je je eigen huisnummer niet tegen? Misschien vind je wel een ander huisnummer

vlakbij, of een straat in de buurt, waar vroeger Joden hebben gewoond.

Klik op een huis en bekijk wie er toen woonden.

Een vader, moeder, kinderen?

Hoe oud werden de ouders, en de kinderen?

Wat voor werk deed de vader?

Ken jij mensen die ook dit werk doen?

Bekijk deze website en zoek jouw straat op.

Wat valt je nog meer op?

Ken je de plek waar ze zijn omgebracht?

En wat was hun sterfdatum?

Kijk maar verder op de site en laat hem aan je klasgenootjes zien.

Zoek ook eens de Pletterijstraat op. Hier woonden best veel Haagse Joden.

De site geeft een schrikwekkend en duidelijk beeld van hoeveel mensen we nog altijd

missen in onze stad en in ons land.


10

PRAAT EROVER

Praat in je klas over wat je hebt gevonden op de site. En hoe de deportatie van Joden in Den Haag en in

Nederland zomaar kon plaatsvinden.

Wat viel je op? Waar zijn de families die jij vond omgebracht?

Hoe werden de mensen weggehaald uit hun huizen?

Aan het begin van de oorlog woonden er 17.000 Joden in Den Haag.

Tijdens de oorlog zijn er 12.000 Joden vermoord,

waarvan meer dan 2000 kinderen.

Er zijn speciale gedenkplaatsen voor alle Haagse Joodse kinderen die zijn

vermoord tijdens de oorlog. Op het Haagse Rabbijn Maarsenplein en in het

Museon staan monumenten voor de Joodse, Roma- en Sinti-kinderen die

tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. Je kunt online alvast een

kijkje nemen op www.joodskindermonument.nl


11

OORLOGSONDERZOEK 4:

KAARTENIn dit onderzoek ga je historische kaarten bekijken.

Je zult meer ontdekken over twee belangrijke onderwerpen van de Haagse oorlogsgeschiedenis: De Atlantikwall en het bombardement op het

Bezuidenhout.

PRAAT EROVER

Wat denk jij dat de Atlantikwall was? Door wie werd het volgens jou gebouwd en

waarom?

Wat weet jij van het bombardement op het Bezuidenhout? Weet je wie het heeft

gedaan, en hoe is het gebeurd?


12

RESEARCH

Ga naar www.haagsebeeldbank.nl en zoek op ‘war office’.

Je ziet hier een kaart uit 1944 waarop de Atlantikwall in

Den Haag wordt weergegeven.

Kijk nu goed naar deze kaart en zoek de volgende symbolen op:

gebieden ontruimd sinds 1940

tankgracht, voltooid

tankgracht, werkzaamheden nog in uitvoering

Waar staan deze symbolen op de kaart?

Ken je namen van buurten, waar de Atlantikwall dwars doorheen liep?


13

Veel mensen moesten hun huizen verlaten door de aanleg van de Atlantikwall.

Hoe zie je dat op de kaart terug?

Kan je je eigen buurt op deze kaart vinden?

Ga naar www.haagsebeeldbank.nl en zoek op ‘brandweer bezuidenhoutkwartier’.

Je vindt dan ook een kaart die is gemaakt na het luchtbombardement van 3 maart

1945, waardoor de buurt het Bezuidenhout grotendeels werd verwoest.

Wat betekenen op deze kaart de rode, groene en blauwe strepen?

Kijk op www.bezuidenhout.nl/3maart45 voor meer informatie en

verhalen van mensen die het bombardement hebben meegemaakt.


14

OORLOGSONDERZOEK 5:

PERSStraks ga je als een echte journalist iemand

interviewen. Een journalist bereidt zijn interview altijd goed voor, door onderzoek te doen.

Hier ben jij ook mee bezig.Wanneer je een onderzoek uitvoert, kom je

verschillende bronnen van informatie tegen. Niet alle bronnen zijn even betrouwbaar. Journalisten moeten altijd goed opletten door wie, hoe en waarom de

informatie wordt gegeven.


15

PRAAT EROVER

Wat betekent persvrijheid volgens jou? En censuur? En illegale pers?

Is er in Nederland denk je sprake van persvrijheid?

En hoe zou dat zijn geweest in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog?

RESEARCHTijdens de bezetting waren alleen kranten toegestaan die printten wat de Duitsers

goedkeurden. Een voorbeeld van een krant onder censuur van de Duitse bezetter

tijdens de Tweede Wereldoorlog, was de Haagsche Courant.

Dit betekende dat de krant niet zo maar alles mocht schrijven. De Duitsers

controleerden alles. Omdat de krant had samengewerkt met de Duitsers kreeg het

blad na de bevrijding korte tijd een verschijningsverbod opgelegd. Op 6 mei 1946 is

de Haagsche Courant weer verschenen.


16

Neem een kijkje op www.haagsgemeentearchief.nl

en klik onder Collecties op Bibliotheek.

dan op Gedigitaliseerde Kranten

en vervolgens op ‘website Haagsche Courant 1940-1966’.

Klik op Uitgebreid, vul een zoekterm in en beperk je datum tot de oorlogsperiode.

Wat valt je op?

Er werden ook krantjes gedrukt die niet waren toegestaan door de Duitse bezetter.

Dit was de illegale pers van het verzet. Ga naar www.haagsetijden.nl en zoek op

‘illegale pers’ en scroll naar beneden voor de zoekresultaten.

Welke verzetskranten waren er in Den Haag?

TIP! In de krant

OORLOG EN BEVRIJDING IN DEN HAAGvan het Haags Historisch Museum

lees je heel veel artikelen die voor jouw onderzoek in dit werkboekje belangrijk zijn. De krant ligt in je klas, of je kunt deze bestellen bij het museum.


17

OORLOGSONDERZOEK 5: MAAK EEN STAMBOOM

Je hebt onderzocht wie er tijdens de oorlog in jouw huis en straat woonden, maar waar was jouw eigen familie tijdens oorlog? Hebben je (over-)grootouders de oorlog meegemaakt? Woonden ze ook in Den Haag, of woonden ze heel ver weg?

Maak een stamboom van je familie. Vraag je ouders en andere familieleden om hulp.


18

PRAAT EROVER

Wat is je voornaam?

Ben je vernoemd naar iemand in je familie?

Wat is je achternaam?

Weet jij wanneer jouw (over-)grootouders zijn geboren?

Maakten zij de Tweede Wereldoorlog mee?

En waar woonden zij toen?

Heb je van hen weleens verhalen over gehoord over de oorlog?

Zo ja, wat?

RESEARCH

Probeer nu een stamboom te maken van jouw familie. Stel hierover vragen aan je

ouders en grootouders: hoe heetten hun ouders en grootouders en waar kwamen ze

vandaan? Als je weet waar jouw oorspronkelijke familie vandaan komt, kun je hun

namen ook opzoeken in de archieven van die steden of regio’s. Wie weet vind je dan

nog meer bijzondere informatie over jouw voorouders, online!


19

om

aom

a

overgrootou

ders

overgrootou

ders

opa

opa

Jouw

stamb

oom


20

Hoe h

eten

jou

w o

uders?

En

je g

rootou

ders?

En

hu

n o

uders?

En

de g

rootou

ders v

an

je g

rootou

ders?

Wat w

aren

de a

ch

tern

am

en

van

je o

ma’s

en

moeders?

Waar k

wam

je f

am

ilie v

an

daan

?

jij

je v

ader

je m

oeder


21

BIJLAGE: HET INTERVIEW

Nu je de historie van je huis, straat en eigen familie hebt onderzocht, gaan we ons onderzoek verbreden naar de mensen in je buurt: op zoek naar oorlogsverhalen.

We gaan interviewen! Probeer een oudere te vinden die tijdens de oorlog in de buurt

van je school woonde. Dan verzamel je nog meer verhalen over jouw buurt. Lukt dat

niet? Stap dan eens op je oude buurvrouw of buurman af en vraag haar of hem of je

vragen zou kunnen stellen over de oorlog.

Best spannend! Hoe pak je dat aan? We gaan aan de slag.

PRAAT EROVER

Laten we het eerst eens hebben over wat dat eigenlijk is, een interview. Is het een gesprek?

Hoe zou jij een interview omschrijven?

Heb je zelf wel eens iemand geïnterviewd?

Wie?

Waarover ging het?

Hoe had je je voorbereid?


22

RESEARCH

De voorbereidingVoordat je interview plaatsvindt, moet je je goed voorbereiden. Dit doe je door

zoveel mogelijk te weten te komen over de persoon die je gaat interviewen en over

het onderwerp waarover je vragen wilt stellen. Via internet kan je mogelijk meer

te weten komen over de persoon die je gaat interviewen. En zorg daarbij dat je je

basiskennis over de Tweede Wereldoorlog paraat hebt, anders weet je niet wat je kan

vragen. (lees de begrippenlijst nog eens door voordat je naar je gesprek gaat)

Wie is de persoon die je gaat interviewen?

Voornaam, achternaam:

Zoek eens online met google of je iets vindt op zijn/haar achternaam?

Wat was zijn / haar adres in de oorlog?

Zoek op joodsmonument.nl of er Joden zijn gedeporteerd in zijn/haar straat?

Misschien ken hij/zij hen wel?

Hoe oud was hij/zij toen de oorlog begon?

Wat was zijn/haar religie of overtuiging?


23

Bedenk vragen voor het interview, op basis van deze gevonden informatie.

Mijn vragen:


24

DOMME VRAGEN BESTAAN NIET!- Stel korte vragen, niet te ingewikkeld, en 1 vraag tegelijk.

- Je kunt gesloten vragen stellen, maar daarop krijg je alleen een ‘ja’ of ‘nee’ als antwoord. Voorbeeld van een gesloten vraag: ‘Bent u gelukkig?’’

- Open vragen kunnen helpen om de geïnterviewde te laten vertellen, gebruik de vijf w’s (en 1 h): wie / wat / waar/ wanneer / waarom / hoe.

‘Wat heeft u toen gedaan?’- Maar, let op, te open vragen, werken dan weer niet.

Bijvoorbeeld: ‘Vertel eens iets over uzelf.’

Vergeet je opnameapparaatje of telefoon niet mee te nemen

naar het interview!


25

HET INTERVIEW!Je gaat bij een oudere dame of heer op bezoek. Je spreekt hem of haar aan met ‘u’

(tenzij hij of zij zelf aangeeft dit anders te willen).

Bij binnenkomst geef je een hand en stel je jezelf voor en na afloop bedank je voor

het gesprek. Neem iets mee als dank voor het gesprek (chocolaatjes bijvoorbeeld).

Biedt de buurvrouw of buurman iets te drinken aan? Neem het aan! Hij of zij heeft

het misschien wel speciaal voor jou in huis gehaald. En samen even limonade

drinken maakt de sfeer ook ontspannen: belangrijk, want de oudere heer of dame

in jouw buurt kan het best spannend vinden om je te ontvangen en zomaar over zo’n

zwaar onderwerp te moeten gaan vertellen.

Om de sfeer gemakkelijk te maken kun je, voordat het interview begint, kort over koetjes en kalfjes praten,

(bijvoorbeeld: het weer, de buurt).Begin je gesprek niet meteen met de gevoeligste onderwerpen. Bouw het langzaam

op. Je kunt bijvoorbeeld met feiten beginnen: ‘Woonde u nog thuis in de oorlog?

Met wie? Met ouders, broers, zussen? Waar woonde u?’

Neem de juiste interviewhouding aan: je kijkt de ander aan, wees oprecht

geïnteresseerd en héél nieuwsgierig. Als je alleen maar naar je vragenlijstje

kijkt en niet let op de houding van de geïnterviewde, dan mis je misschien nét de

mooie verhalen die voorbijkomen.

Als het goed is heb je een paar vragen op papier staan, waar je zeker antwoord op

wilt hebben. Probeer die niet meteen na elkaar te stellen. Maar probeer vooral

goed te luisteren.

Interviewen = luisteren en doorvragen.Luisteren is: je concentreren op wat iemand

vertelt, zonder alvast te denken aan de volgende

vraag. Als je goed luistert naar wat iemand vertelt

dan ontstaat er bij jou vanzelf een nieuwe vraag.


26

OH JEE, DE BUURMAN WEIDT UREN UIT OVER ANDERE ONDERWERPEN. EN NU?Doorbreek beleefd zijn lange verhalen en ga terug naar je onderwerp. Zeg bijvoorbeeld: “Ik vind het interessant wat u vertelt, maar ik ga toch nog even terug naar de vorige vraag. Ik wil toch nog even weten...” Dan herhaal je de vraag waarop je antwoord wil hebben.

OH JEE, DE BUURVROUW BEPERKT ZICH TOT ZEER KORTE ANTWOORDEN. EN NU?Probeer haar, haar ervaringen te laten beschrijven, en ga daarbij in op de details: ‘Kunt u beschrijven hoe dat eruitzag? Wie waren erbij? Hoe rook het? Hoe klonk het? Hard geluid? Hoe hard? Wat voelde u toen?’

Problemen tijdens het interview...

DE UITWERKING: KIEZEN EN SCHRAPPEN!Heb je aantekeningen / audio opname / filmopname gemaakt?

Bekijk, lees of luister die terug.

Begin met het opschrijven van de feiten:

naam, geboortedatum, adres, gezinssamenstelling.

En ga dan in je aantekeningen of opname op zoek naar die delen

van het interview, die echt belangrijk of bijzonder zijn.

Neem een marker en teken de bijzondere stukken aan.

Wat maakt een verhaal bijzonder? De persoonlijke verhalen maken een interview bijzonder.

Veel mensen hebben in de oorlog ongeveer hetzelfde meegemaakt, die verhalen

hoef je niet nog een keer te vertellen. Zoek bij jouw interview naar stukken die

echt iets zeggen over de persoon zelf. Wat heeft hij of zij meegemaakt?

En wat heeft hem of haar echt geraakt?

En heeft hij of zij bijzondere verhalen verteld over de oorlog in jouw buurt?

Schrijf hieronder op wat je bijzonder vond of wat je is bijgebleven.

Wat vond jij van het interview?

Schrijf hieronder op wat je bijzonder vond of wat je is bijgebleven.

Wat heb je onthouden?


28


29

Wat viel je op?


30

Ben je klaar?Mail jouw verhaal naar: [email protected]


31

ATLANTIKWALLVanaf 1942 worden in Den Haag mensen geëvacueerd voor de bouw van de Atlantikwall. De Atlantikwall is een verdedigingslinie met mijnen en veel bunkers langs de kust van Noorwegen tot Zuid-Frankrijk. De Duitsers bouwen dit verdedigingswerk om te voorkomen dat ze door de geallieerden zouden worden aangevallen. In Den Haag worden er niet alleen bunkers gebouwd, maar ook een grote tankgracht. Hiervoor moeten ongeveer 140.000 mensen hun huis verlaten en ergens anders onderdak zien te vinden.

BEVRIJDING Het grootste deel van Nederland is op 5 mei 1945 vrij. Den Haag is pas drie dagen later bevrijd. Op dinsdag 8 mei 1945 verschijnen er ’s middags kleine eenheden Canadezen in Den Haag. Die avond, omstreeks kwart over zes, volgt de officiële intocht van de Canadezen en de Nederlandse Prinses Irenebrigade. Bij de intocht van de bevrijders in het centrum van Den Haag verkeren de meeste Hagenaars in een feeststemming. De oorlog is eindelijk voorbij.

BOMBARDEMENT BEZUIDENHOUTTijdens de oorlogsjaren hebben de Engelsen bijzonder veel last van de V2-raketten (V2’s) die de Duitse bezetter op hun land afvuurt. De Duitsers schieten deze raketten af vanuit het Nederlandse kustgebied, onder andere

vanuit Den Haag. In het Haagse Bos staan de lanceerinrichtingen, die daar goed te verbergen zijn. Toch weten de geallieerden waar V2’s staan en ze proberen de raketten te vernietigen door bommen uit vliegtuigen te werpen. ’s Ochtends vroeg op 3 maart 1945 stijgt een groep Engelse bommenwerpers op om weer eens zo’n actie te ondernemen. Door een fout laten de vliegtuigen hun bommen vallen op het Bezuidenhout in plaats van op het Haagse Bos. Talloze huizen in de buurt worden geraakt en vliegen in brand. Wat het nog erger maakt, iss de wind die het vuur verder verspreid. Uiteindelijk komen 500 mensen om bij dit bombardement en zeker 4500 huizen en andere gebouwen worden verwoest.

CONCENTRATIEKAMPENNederlandse Joden worden door de Duitse bezetter vervolgd, omdat ze Joods zijn. In Den Haag worden de eerste Joden vastgezet in de Scheveningse gevangenis. Later moeten de meeste Haagse Joden verzamelen in het Joodsch Tehuis op de Paviljoensgracht 27a. Daar vandaan worden zij gestuurd naar ‘doorgangskampen’, zoals kamp Westerbork en kamp Vught. In die kampen worden de meeste mensen op transport gezet naar vernietigings- of concentratiekampen in Duitsland en Polen, zoals Sobibor en Auschwitz. In deze vernietigingskampen wordt het grootste deel van de gevangenen bij aankomst meteen vermoord in gaskamers. Voor

BEGRIPPENLIJST


32

de oorlog woonden ongeveer 140.000 Joden in Nederland. In de oorlog zijn ongeveer 104.000 Joden omgekomen. Daarvan kwamen meer dan 12.000 uit Den Haag.

DOLLE DINSDAGDinsdag 5 september 1944 bereiken de mensen in Nederland berichten dat de bevrijding nabij is! Er heerst een opgewonden stemming en veel NSB-leden vluchten halsoverkop naar Duitsland.

GEWAPEND VERZETIn het gewapend verzet gebruiken de verzetsleden geweld tegen de nazi’s. Ze schieten bijvoorbeeld hoge Duitse officieren en verraders dood, of ze steken kantoren van de nazi’s in brand. Ze doen alles om het de bezetter zo moeilijk mogelijk te maken

ILLEGALE KRANTENIn illegale verzetskranten staan kritische artikelen over de Duitse bezetter en artikelen om het Nederlandse volk aan te zetten tot verzet. Bekende illegale kranten zijn: Het Parool, Vrij Nederland en Trouw. Het is in de oorlog gevaarlijk om die kranten te maken en te verspreiden: 80 medewerkers van Het Parool hebben de oorlog niet overleefd.

JODENVERVOLGINGAls de Duitsers Nederland bezetten stellen ze allerlei nieuwe regels op voor Joden. Waarom? De nazi’s vinden dat Joden niet dezelfde rechten hebben als andere mensen. Ze willen ze uitsluiten van het normale leven. Joden moeten zich vanaf 1941 laten registreren en mogen sommige beroepen niet meer uitoefenen.

De maatregelen tegen de Joden worden steeds zwaarder en uiteindelijk wordt bijna alle Joodse Nederlanders op transport gezet naar concentratiekampen. Meer dan 12.000 Haagse Joden worden vermoord tijdens de Tweede Wereldoorlog.

HONGERWINTERIn de winter van 1944-1945 hebben veel stedelingen in Nederland geen eten meer. Ook raakt de brandstof voor de kachels op. Terwijl de oorlog dan al bijna voorbij is! Tijdens deze winter is het heel koud. Uiteindelijk sterven er 9739 mensen aan ondervoeding en kou. De meesten hiervan zijn jonge kinderen en ouderen. Waarom krijgen de mensen geen eten meer? De geallieerde soldaten bevrijden het zuiden van ons land. Bij de Nederlandse Spoorwegen wordt gestaakt. Hierdoor kan het Duitse leger geen goederen transporteren. De nazi’s zijn woedend! Om Nederland te straffen leggen ze het treinverkeer helemaal stil. Er komt geen voedsel en brandstof voor kachels het westen van Nederland meer binnen.

HONGERTOCHTENOp zoek naar eten trekken kinderen en volwassenen in de winterkou naar streken buiten de stad. Vaak naar het noorden of oosten van Nederland. Want de boeren in die gebieden hebben nog wel genoeg voedsel. Deze tochten worden de ‘hongertochten’ genoemd. Bij de boeren ruilen de stedelingen hun kleding, servies, speelgoed of andere bezittingen voor eten. De tocht naar het platteland zit vol obstakels. De hongerige mensen gaan door de kou met karren of fietsen met houten banden! Mensen zijn soms weken op pad. Dagelijks trekken duizenden mensen uit de stad naar het platteland.


33

NSBIn 1931 wordt de politieke partij NSB (Nationaal-Socialistische Beweging) opgericht. De ideeën van de NSB lijken op die van de nazi’s. Partijleider van de NSB is Anton Mussert. Ongeveer 100.000 mensen zijn in de oorlog lid van de NSB. Duitsers verbieden tijdens de oorlog alle politieke partijen, behalve de NSB. Na de oorlog is de NSB verboden. Leden van de NSB worden opgepakt en sommige partijleiders gefusilleerd.

ONDERDUIK Sommige mensen helpen Joden met onderduiken. Ze verstoppen hen op zolders, kelders of in geheime kamers. Ze hopen zo dat de Duitsers hen niet kunnen vinden. Niet alleen sommige Joden zoeken een onderduikplek: ook Nederlandse niet-Joodse mannen die weigeren in Duitsland te werken voor de Duitse oorlogsindustrie, zoeken en vinden vaak een onderduikplek.

SSDe SS, Schutzstaffel, (beschermingsafdeling), is in de oorlog de elite-eenheid van Adolf Hitler. Na de oorlog wordt de SS omschreven als een ‘misdadige organisatie’. In 1940 wordt de Nederlandse SS opgericht. Niet iedereen kan er lid van worden. Mannen worden geselecteerd op basis van ras, levenshouding, persoonlijkheid en lichamelijke conditie.

RAZZIA’SDe Duitsers beginnen in 1942 met het wegvoeren van Joden. Hele buurten worden afgesloten en Joodse mensen worden door de Duitsers uit hun huizen gehaald en weggevoerd. Deze massale arrestaties worden razzia’s genoemd.

VERBODEN VOOR JODENIn alle openbare ruimtes, zoals: zwembaden, bioscopen, parken, duinen, het strand, markten en speeltuinen komen bordjes te hangen met ‘verboden voor joden’. De Joden mogen de tram niet meer gebruiken, en vanaf 1942 moeten Joden altijd een gele ster op hun kleding dragen, met daarop het woord ‘Jood’.

VERZETAls je verzet pleegt tegen de Duitse nazi’s dan laat je zien dat je het niet met hen eens bent. Dit kan op veel verschillende manieren. Zo verven mensen de letters ‘OZO’ op muren in de stad. Deze staan voor ‘Oranje Zal Overwinnen’. Of mensen steken een lucifer in hun knoopsgat met het oranje kopje omhoog. Dit betekent: ‘Oranje Boven’. Deze vormen van verzet zijn niet zo ernstig. Als een Duitse soldaat je hierop betrapt kreeg je een boete. Het is moeilijk te zeggen hoeveel mensen er bij het verzet in Nederland hebben gezeten. Waarschijnlijk zijn het er rond de 100.000.

VOEDSELDROPPINGS April 1945. Den Haag is nog steeds in handen van de Duitse soldaten. Er sterven nog altijd veel mensen aan de hongerdood. Dan valt er opeens eten uit de lucht! De geallieerde soldaten (onder meer: Amerikanen, Canadezen, Engelsen) willen de hongerige Nederlanders helpen. Ze gaan praten met de nazi’s. Er moet hulp komen! Engelse en Amerikaanse vliegtuigen mogen boven Nederland eten uitstrooien. In plaats van bommen vallen er nu pakketten met meel, vlees, melkpoeder en chocola naar beneden. Op 29 en 30 april 1945 droppen de geallieerde vliegtuigen in Den Haag voedsel op Ypenburg en Duidigt.


34

ARCHIEF: SHOAH FOUNDATION, IN HET JOODS HISTORISCH MUSEUMZoek meer oorlogsverhalen over de buurt in het grote interviewproject van de Shoah Foundation. In het kenniscentrum van het Joods Historisch Museum zijn interviews, met overlevers van de Tweede Wereldoorlog en verzetsmensen te bekijken. Ga naar www.jhm.nl en zoek op: ‘Tweeduizend Getuigen Vertellen. De Nederlandse verhalen uit het Shoah Visual History Archief’

HAAGSE HERINNERINGENVeel verhalen van vroeger zijn opgenomen in www.haagseherinneringen.nlJe vindt hier bijvoorbeeld ook herinneringen aan het bombardement op het Bezuidenhout.

JOODS ERFGOEDOp www.joodserfgoeddenhaag.nl kan je op de kaart kijken waar in jouw buurt Joodse monumenten staan of bekende Joodse mensen hebben gewoond en wat hun verhalen zijn.

MUSEON In 2015 organiseerde het Museon een tentoonstelling over de Atlantikwall. Neem eens een kijkje op www.museon.nl en het op. Je kunt bij het Museon ook de vaste tentoonstelling

‘Kind in Oorlog’ gaan bekijken. Hier ontdek je hoe het was om kind te zijn tijdens de Tweede wereldoorlog.

NAAR DE BOEREN! Het Haags Historisch Museum organiseerde in 2015 de tentoonstelling ‘Naar de Boeren – Kinderevacuaties in de Hongerwinter’. Ga naar www.haagshistorischmuseum.nl en zoek het op.

OUDE SCHOOL-VERHALEN ONLINEWil je ook leerlingen vinden die tijdens de oorlog op jouw school hebben gezeten? Zoek eens op www.schoolbank.nl daar vind je veel oude verhalen en foto’s van oud-leerlingen van jouw school.

TIJDLIJN VAN DEN HAAG Als je naar www.haagsetijden.nl gaat, kan je de belangrijke gebeurtenissen van de Haagse geschiedenis vinden. Doe ook de quiz over de tweede wereldoorlog, je zult zien dat je meer weet dan je denkt!

WANDELROUTESOp verschillende websites kun je wandelroutes vinden voor Den Haag tijdens de oorlog. Op de website van het Haags Historisch Museum vind je digitale wandelroutes met filmpjes erbij. Ga naar www.haagshistorischmuseum.nl en zoek op wandelroutes. Kies vervolgens wandelroutes

VERDER ZOEKEN


35

en scroll naar ‘De Stad Geschonden’. Op www.atlantikwalldenhaag.nl vind je een herinneringsroute voor de Atlantikwall met verhalen en een interactieve kaart. En kijk ook eens op www.bb45.nl waar je een historische wandelroute voor het bombardement op het Bezuidenhout vindt.

MEER WEBSITESwww.walravenvanhall.nl www.haagseherinneringen.nl www.joodserfgoeddenhaag.nlwww.destadgeschonden.nlwww.haagsetijden.nlwww.harstenhoekweg.nlwww.hetillegaleparool.nl

www.jhm.nlwww.13indeoorlog.nps.nlwww.deoorlog.nps.nlwww.museon.nl


36

AANTEKENINGEN


37

AANTEKENINGEN


38

Heb je oorlogsverhalen gevonden in jouw buurt? Mail ons! Dan voegen we die toe aan het Oorlog in mijn Buurt archief: [email protected]

Of voeg je onderzoek of interview toe aan onze Facebook pagina:

www.facebook.com/oorlogbuurtwww.oorloginmijnbuurt.nl


39

© Oorlog in mijn Buurt 2016

Minka Bos en Monique Wijbrands

Hoofdstukken over Den Haag:

Inge Brouwer en Nina Groen

[email protected]

www.oorloginmijnbuurt.nl

hobbemastraat

VAN DER VENNESTR.DE HEEMSTRAAT

DE HEEMSTR.

hobbemastraat

jan van gojenstr.

van ostadestraat

van ostadestraat

STORTEN B

EKERSTRAAT

van ostadestr.westenbergstr

hoefkade

hoefkade

hoefkade

hoefkade

hoefkade

hoefkade

delftselaan

SEGHERSSTRAAT

SNIJDERS-

STRAAT

V.MIEREVELTSTR.

HONTHORSTSTRAAT

TERWESTENSTRAAT

TROOSTSTRAAT

delftselaan

buitenom

spijkermakersstr.

houtzagerssingel

om

en bij

jacob catsstraat

stationsw

eg

wagenstraat

gracht

paviljoens-

spui

spui

amsterdamse

veerkade

stille veerkade

gedempte g

racht

gedempte burgwal

ST. JACOBSTR.

huijgenspark

huijgensstraat

zieken

pletterijkade

kon

ing straat

SPINOZASTRAAT

paulus potterstr.

p. potter str.

rembran

dtstr.

rubensstraat

herderslaan

gerard doustr.

gerard doustr.

v. mierisstr.

rubenstr.

j. de baenstr

j. leysterstrv. raven

steinstr.

wellingto

n-

straat

f. scholten-

str

FALCK-

STRAAT

jan

blanken

str.

hofw

ijck-

plein

doedijn-

straat

p. lastman

str.

v. dijckstr.

van dijckstr.

jan lieven

str.ho

oftsek

adelaan

hooftsekade

n. pen

nin

ghof

tenierstr.

VERSPRONCK

S T R.

j. jordaenstr.j. jordaen

waterloostr. fagelstr.

slicherstr.

oranjepl.

van limburg stirumstraat

van hogendorpstraat

van der duynstraat

repelaerstraat

slijpmolen

groenewegje

molstraatwagenst

r.

oog in het

zeilstr.

katerstr.

looijerstr.

nieuwe

rozema-

rijnstr

groenewegjeDUNNE BIERKADE

BIERKADE

zuidwal

zuidwal

doeverenpl.glasblazersln

hoge zandherderinnestr.

hamerstr.

lepelstr.

zuidwal

brouw

ersgracht

straat

nieuw

straat

schoo

lstraat

laan

laan

spuist

raat

VLAMINGSTR.

GROTE MARKTSTR.

GROTE

MARKTSTR.

laan

korte

lom-

bard-

str korte

beesten-

markt

westeinde

vleerstr.

zuilingstr.slijkeinde

geest

sirtemast

raat

kortenbos

sirtemastraat

p.vd.zandestr.

bakkerstraat

snoekstraat

noordwal

noordwal

noordwal

noo

rdstr.

twentstr.

bij de westerm

olen

s

ged. sloot

breed- straat

pastoors-

warande

kalkoen-

str.

kort

em

ole

nstr.

juffrouw

idastraat

annastr.

pieter-

straat

torenstr.prinsestraat

prinsestraat

westein

de

lage nieuwstraat

raam-

BIERSTRAAT

KRANESTRAAT

STRAAT

VENESTR.

PASSAGE

ACHTER-

helena v.

lange beesten

markt

boekho

rst- straat

j. hendrikstr.

assendelfstraat

lange lom

bardstraat

torenstraat

oude m

olstr.

no

ordein

de

buitenho

f

buitenhofbuitenhof

HOFVIJVER

GRAVENSTR.

DAG. GROENMARKT

hofweg

spui

hoo

gstraat

nobelstr.

kerkplein

nobelstr.papest

r.

plaatshartogst

r

plaatsmolenstraat

grote

groenewegje

nwe

kerk

gort-

mo

len

kikker-

str.

bezemstr.o

ranje-

plein

plein

h. goltzius

str.

a. bloemaertstr.

berckheydestr

mierisstr.

zust

erst

raat

rozenburgstrgroensesteinstr.

joubertplan

ts.

herman

costerstr.

wo

lmaran

sstr.

uitenhagestraat

steijn- laan

steijnlaancilliersstr.

beijersstr.beijersstraat

natalstraatheilbronstr.

oranje

rivierstr.

paarden-

bergstr.

boeren-

straat

boerenstr.

langnekstraat

mandela-

plein

delagoastraat

viljoenstraat

durbanstr.

spionkopstraat

majubastraat

colen

so-

straat

tafel-

berg-

str.

ronde-

bos-str.

vrijstaat-

hof

graskopstr.

graskopstr.

bloem

hofstr.

1e

pieter-

burg-

str.vaalrivier- straat

kaapstraat

bloem

- fon

teinstraat

wo

lmaran

- straat

fisher- straat

wessel- straat

herman

costerstraat

herman

costerstr.

kaapse-

plein

brandt- straat

kritz

ing

er- straat

hertzo

g- straat

schalk bu

rgerstraat

schalk bu

rgerstraat

morgenzonlaan kempstraat

kempstraat

de la reyw

eg

de la reyw

eg

schalk burger-

plein

scheepersstraat

reitzstraat

reitzstraat

kockstraat

kockstraat

c. de wetstr.bothastr.cronjestr.

joubertstraat

smitstraat

pretoriusstr.

engelen

burg- straat

van damstr.

retiefstr.

westeinde

ter heijdestraat

wateringsestraat

‘s-gravenzandelaan

brueghelstr.

brueghel- STRAAT

van der n

eerstr.

van der neerstrAAT

DE BOCKSTRAAT

van de veldestr.

hillegonda

straat

zeep-

zieders-hofrozenburg str.

schapenlaan

jacobastraat

van goghstraat

jacobastraat

jacobastraat

zoutkeetsingel

bakhuizen str.

de vliegerstr.

de heemstraat

vaillantlaan

vaillant

ruij

sdae

lstr

aat

prinsegracht

prinsegracht

lijnbaan

buiten

om

loosduinsekade

loosduinsekade

van

halstr.

OM

laan

mo

nstersestraat

paul krugerlaan

springfontei nst

r.

viljoenstr.

hobbemap le

in

korte WAGEN-

tulin

ghstr.

onderzoek het oorlogsverleden van jouw buurt (in den haag)

Documents