Ontwikkeling en stijloverzicht van de jazz

De heel eigen geest van de jazz moeten we zoeken bij de zwarten van Noord-Amerika. De confrontatie van hun Afrikaanse ziel met de blanke beschaving zorgde rond de eeuwwisseling en de decennia erna voor een muzikale explosie. Deze nieuwe muziek, die in de V.S. ontstaan is, heeft wereldwijd een indringende stempel gedrukt op het culturele leven. Rock & pop zouden ondenkbaar geweest zijn zonder de voedingsbodem van de jazz.

Typische aspecten

Hoe onderscheidt de jazz zich van andere muziekgenres?

A. Improvisatie

-mondelinge of instrumentale voordracht die op het moment zelf wordt uitgedacht. Eénmaliq: vergt veel oefening.

-situering in de jazznummers:

-expositie: voorstelling van het melodisch materiaal

-improvisatie

-reëxpositie

-vormt een coherent geheel: door o.a. opbouw van climax, begin in het lage register, uitbreiding van tessituur, ritmische evolutie, ...

B. De klank

In tegenstelling tot de klassieke muziek is de klank in de jazzmuziek de directe expressie van de muzikant. Er bestaat geen klankideaal. De klank is a.h.w. een uiting van de persoonlijkheid van de muzikant. Men herkent de uitvoerder aan zijn typische klank

Veel gebruikte technieken

*inflexie: glijnoot

* dirty-sonoriteit

*uitbreiding van tessituur

*vocale nabootsing van instrumenten: scatzang

*vibrato-effect

C. Ritmiek of swing

De swing in enge betekenis van het woord omvat de periode 1930-'40 met o.a. B. Goodmann, Duke Ellington, Count Basie,e.a.

Swing in algemene betekenis wil zeggen: ritmiek.

-omvat zowel elementen van de blanke als de Afrikaanse muziek.

Blanke muziek: de vaste beat met afterbeat

Afrikaanse elementen: de polyritmiek: verschillende ritmische structuren door elkaar.

D. Blues

Blues is de oudste vorm van wereldlijke muziek van de Amerikaanse kleurlingen. De term blue betekent eenzaam, neerslachtig, en hiermee wordt deze muziek dan ook treffend getypeerd.

In muzikaal opzicht waren de blues het resultaat van de samensmelting van Afrikaanse met West-Europese elementen. De kleurlingen die van huis uit over een sterk ritmisch gevoel beschikten, maar slechts primitieve melodieën kenden, en geen harrnonieën, werden geconfronteerd met de volksmuziek van hun blanke meesters die zowel melodisch als harmonisch hoog ontwikkeld was. Uit deze confrontatie ontstond geleidelijk aan een soort gekleurde muziek met de volgende eigenschappen:

a. vrij ritmisch (d.w.z. gecompliceerder dan de doorsnee West-Europese volksmuziek)

b. melodisch aangepast (d.w.z. met tamelijk variabele rnelodieën, waarvan de exacte tonen niet allemaal vastlagen); tevens verdween het verschil tussen majeur en mineur, waarvoor in de plaats de zgn. blue tonality kwam.

c. harmonisch zeer eenvoudig: er wordt slechts van enkele akkoorden gebruik gemaakt.

De geschiedenis van de jazz

Wanneer ongeveer honderd jaar geleden de jazz zich begon te ontwikkelen, dan gaat hieraan een lange schemerzone vooraf binnen de zwarte cultuur, waarover aileen via mondelinge overlevering iets geweten is. De zwarte landarbeiders zongen na de afschaffing van de slavernij hun blues, waarin ze op een weemoedig, klagende manier hun lot bezongen. Tijdens het werk klonken worksongs. Uit de religieuze gospels sprak dan weer hoop.

1. De Ragtime (hoogtepunt tussen 1895 en 1910)

Aan het eind van de 19° eeuw ontstond de ragtime: 'blanke' muziek, die 'zwart' gespeeld werd.

*ragtime is steeds gecomponeerd in een twee-of vierkwartsmaat.

*meest kenmerkend zijn de syncopen of breeknoten in de rechterhand, waardoor er accenten ontstaan op de zwakke tijden. (to rag= verscheuren)

*de akkoorden zijn eenvoudig

*vorm: AABBACCDD

*het tempo werd niet te snel genomen.

*geen improvisatie

De belangrijkste componist van ragtime-muziek is Scott Joplin (1868-1917).

Scott Joplin (24 november 1868 – 1 april 1917) was

een Amerikaans pianist en ragtime-componist. Hij begon als musicus in zijn tienerjaren,

en studeerde later muziek aan het George Smith College in Sedalia. Hij schreef meer

dan 30 rags, waaronder "Maple Leaf Rag" en "The Entertainer", en

de opera "Treemonisha". Naast componist was Joplin een

begenadigd pianist en cornettist.

Er zijn ook pianolarollen bewaard gebleven, ingespeeld door Scott Joplin zelf. Daardoor kunnen we tot de dag

van vandaag horen hoe hij zijn rags speelde.

De muziek van Scott Joplin kreeg opnieuw bekendheid toen in de film The Sting (met Robert Redford en Paul

Newman) zijn muziek gebruikt werd.

2. New Orleans en Dixieland (hoogtepunt tussen 1900 en 1920)

New Orleans en Dixie zijn allebei steden in de staat Louisiana. Dit gebied was ooit Frans en voordien zelfs Spaans bezit. Het was een smeltkroes van culturen met een mozaiek van muzikale genres en stijlen.

De volmaakte achtergrond voor deze vroege jazz was een heel speciale wijk van New Orleans: 'Storyville', een van de weinige gelegaliseerde rosse buurten van de V.S. In de schemerige bars, de ruige kroegen konden musici komen spelen, hun stijl verder ontwikkelen en kennis uitwisselen.

Op elk uur van de dag en de nacht waren er eliminatiewedstrijden tussen de verschillende bands, aan de stroom talentvolle jazzmusici kwam er schijnbaar geen einde: Louis Armstrong (trompet),Bunk Johnson (kornet), Johny Dotts en Jimmy Noone (klarinet), Sidney Bechet (sopraansax)

Muzikale kenmerken:

*het tempo en het ritme werden helemaal bepaald door de marsmuziek.

*bezetting: trompet, klarinet, trombone, banjo of gitaar,tuba of contrabas en slagwerk

*collectieve improvisatie: trompet (kornet), klarinet en trombone.

Louis Armstrong (New Orleans, 4 augustus 1901 – New York, 6 juli 1971) was

een Amerikaans jazz trompettist , zanger en entertainer. Zijn bijnaam

was Satchmo of Satch, een afkorting voor Satchelmouth (buidelmond).

Hoewel zijn carrière begon in de jaren twintig, kennen zelfs huidige generaties hem nog

van nummers als What a wonderful world, Hello Dolly en It takes two to tango, die hij

met zijn karakteristieke, rauwe stem vertolkte.

3. De bigbands van de jaren '30

De beurscrash van Wall Street in 1929 deed de Amerikaanse economie instorten. Het publiek was vee I minder geneigd te betalen voor muziek. Populaire rnelodieen en sentiment waren verkoopbaar aan het doorsneepubliek, dat vooral wilde dansen. Op die manier ontstonden de bigbands en de vele dansorkesten, waaronder dat van Glenn Miller (In the Mood). Nieuwe grote namen verschenen op het toneel: Duke Ellington, Count Basie, Bennie Goodman, Gene Krupa. De term 'swing' is moeilijk te omschrijven. Hij wijst op de losse, vrije manier van uitvoeren. De kleine combo's kregen het moeiljk in die jaren en vele verdwenen.

Kenmerken:

-swing: kenmerkt zich door een ritme dat minder sleept en meer 'hupst' of 'springt' in doorgaans twee momenten per maat; een zwaar moment op de eerste tel en een licht moment op de tweede, idem op de derde en vierde tel. Door dit op een energieke en meestal toch lichte manier te spelen ontstaat een ritme dat dansbaar is en 'in de benen kruipt' (aanzet tot dansen of bewegen op de muziek). In deze tijd vinden we dan ook veel dans- en showorkesten.

-solisten en arrangement geven de muziek meer verhaal, de ritmesectie blijft voornamelijk bijdragen aan de basis van het arrangement.

-harmonisch werden de arrangementen ingewikkelder en dit had ook gevolgen voor de solo’s.

- bands groeiden naar bigbands van 10-20 musici. De ritmesectie bleef onaangepast, maar de blazers werden groepsgewijs georganiseerd.

Edward Kennedy (Duke) Ellington (Washington D.C., 29 april 1899 - New York, 24 mei 1974) was een Amerikaans jazz pianist , orkestleider en componist. Duke Ellington was een veelzijdig jazzcomponist wiens invloed op de muziek tussen de jaren twintig en de jaren zestig van de 20e eeuw niet gering was. Hij wordt tot de grootste Amerikaanse componisten gerekend. Zijn grote successen waren Take the A Train, Satin Doll, Rockin' in Rhythm, Mood Indigo, Caravan en Sophisticated Lady.

4. Be Bop (tot rond 1950)

Deze muziek ontstond tijdens de Tweede Wereldoorlog in Harlem en kreeg ook namen als Bop of Re-bop.

De jazzmusici van de bebop reageren tegen het formele en het ccmrnerciële van de big band, die spontaneiteit miste.

Kenmerken:

*bezetting: men speelt terug in kleine combo's, soms maar met zijn drieën.

*melodie: zowel het thema als de improvisaties worden grilliger, directer, vaak agressief, wat gepaard gaat met een grote virtuositeit op het instrument.

*harmonie:evolueert naar diepgang d.i. meer dissonantie in de complexe akkoorden.

*ritme: werd vrij ingewikkeld: de contrabas speelde voortdurend kwartnoten ("Walking bass") terwijl de bekkens( ook four beat) en de trommels wisselende motieven lieten horen met de meest zonderlinge accenten, zodat een echte polyritmiek ontstond.

*belangrijkste vertegenwoordigers:Dizzy Gillespie (trompet), Charlie "Bird" Parker (saxofoon) en Thelonius Monk (piano)

Charlie Parker (1920-1955)

De in de zware armenwijk van Kansas City, Missouri, geboren en opgegroeide Charlie Parker ontpopte zich amper zestien jaar oud van ervaren saxofonist tot een uitzonderlijk talent. Parker ontwikkelde zich tot een groot jazz-musicus en vernieuwer. Zijn toon, spel en techniek, maakten hem tot één van de wonderkinderen van zijn generatie.

Hij groeide na zijn dood uit tot een legende. Tijdens zijn leven was hij nooit echt vermaard, maar zijn werk heeft een stempel gedrukt op de evolutie van de moderne jazz.