oorspronkelijk inheemse bomen en struiken in de ... · overzicht van het genus salix in vlaanderen:...

OORSPRONKELIJK INHEEMSE BOMEN EN STRUIKEN IN DE HOUTVESTERIJ GROENENDAAL

Provincie Vlaams-Brabant

Inventarisatie en evaluatie van oorspronkelijk inheemse genenbronnen

Agentschap voor Natuur en bos

OORSPRONKELIJK INHEEMSE BOMEN EN STRUIKEN IN DE HOUTVESTERIJ GROENENDAAL

Inventarisatie en evaluatie van oorspronkelijk inheemse genenbronnen

VERTROUWELIJK RAPPORT

Bert Maes

Bart Opstaele

Chris Rövekamp

Eric Cosyns

Rapport in opdracht van:

Agentschap voor Natuur en Bos

Koning Albert II-laan 20, bus 8 1000 Brussel

Februari 2008

Foto’s voorpagina: linksboven: landschap in Lombeek – rechtsboven: Zure kers – linksonder: oude knotboom Es – rechtsonder: oude meidoornhaag in Lennik

COLOFON Een uitgave van

Agentschap voor Natuur en Bos, Centrale diensten

Onderzoek, veldwerk en rapportage

Bert Maes, Ecologisch Adviesbureau Maes, Utrecht (NL)

Chris Rövekamp, BRONNEN Onderzoek & Advies, Nijmegen (NL)

Bart Opstaele, ESHER bvba, Gent

Eric Cosyns, West-Vlaamse Intercommunale, Brugge

Medewerkers

Guido de Bont (Ecologisch Adviesbureau Maes)

Hugo de Wettinck (ESHER)

Arnout Zwaenepoel (WVI)

Redactie Bart Opstaele en Chris Rövekamp

Lay-out Bart Opstaele

Inhoudstafel

INHOUDSTAFEL Pagina

COLOFON ................................................................................................................................................ 3

1. INLEIDING ........................................................................................................................................... 2

2. INVENTARISATIE............................................................................................................................... 3

2.1 HET INVENTARISATIEGEBIED.......................................................................................................... 3 2.2 CRITERIA ...................................................................................................................................... 3 2.3 OPNAMEFORMULIER...................................................................................................................... 5 2.4 DATABANK .................................................................................................................................... 5

3. NAAMLIJST VAN BOOM EN STRUIKSOORTEN WAARVAN AUTOCHTONE EXEMPLAREN OF POPULATIES VOORKOMEN IN VLAANDEREN ..................................................................................... 6

4. LIJST VAN GEMEENTEN HOUTVESTERIJ GROENENDAAL ................................................... 10

Overzichtskaart: Situering van de opnamelocaties (1/250.000)

5. KAARTEN EN INVENTARISATIEFORMULIEREN IN HOUTVESTERIJ GROENENDAAL

VERTROUWELIJK RAPPORT Oorspronkelijk inheemse bomen en struiken in de Houtvesterij Groenendaal

2

1. INLEIDING In dit vertrouwelijk rapport worden alle opnameformulieren en de situering van de geïnventariseerde locaties, in het totaal 635, in de houtvesterij Groenendaal weergegeven. Voor de werkwijze en evaluatie van het onderzoek en de bespreking van de verschillende aangetroffen soorten wordt verwezen naar het hoofdrapport ‘Oorspronkelijk inheemse bomen en struiken in de houtvesterij Groenendaal’ (N.C.M. Maes, C.J.A. Rövekamp, B. Opstaele en A. Zwaenepoel, 2008). Naast het hoofdrapport is een afzonderlijk rapport opgesteld m.b.t. oude wilgentaxa en cultivars, namelijk ‘Een overzicht van het genus Salix in Vlaanderen: autochtone taxa en cultuurvariëteiten’ (A. Zwaenepoel, 2008).


3

2. INVENTARISATIE 2.1 Het inventarisatiegebied Het inventarisatiegebied omvat de Houtvesterij Groenendaal, gelegen in het westelijk deel van de provincie Vlaams-Brabant. De totale oppervlakte van het inventarisatiegebied bedraagt 80.546 ha en er zijn 27 gemeenten in gelegen.

Op basis van op de stafkaarten aangeduide potentiële plaatsen (bossen, kleine landschapselementen en solitaire bomen) voor autochtoon materiaal werd er op 635 locaties een volledige opname gemaakt. De veldopnames zijn uitgevoerd van juli 2005 tot november 2006.

Op de kaart ‘Situering van de locaties’ zijn alle plaatsen weergegeven waar een opname in de Houtvesterij Groenendaal werd uitgevoerd.

2.2 Criteria Tijdens het terreinbezoek werd een opname van een standplaats gemaakt indien aan één of meerdere criteria m.b.t. de aanwezigheid van autochtoon materiaal werd voldaan. De belangrijkste criteria zijn (naar Maes & Rövekamp, 1998):

• Het landschapselement waarin de boom of struik groeit, komt voor op kaart van de Ferraris (1770-1778) of op een historische topografische kaart (± tot 1860).

• Het landschapselement maakt in het veld een oude en ongestoorde indruk.

• Het bodemtype en de groeiplaatsomstandigheden komen min of meer overeen met de natuurlijke standplaats van de soort.

• De groeiplaats ligt binnen het verspreidingsgebied van de betreffende soort.

• Er zijn plantensoorten aanwezig in de boom-, struik- of kruidlaag die indicatief zijn voor oude bosplaatsen of houtkanten.

• De bodem maakt een ongestoorde indruk.

Voor wat betreft de boom of struik zelf zijn de belangrijkste criteria:

• Het is een wilde inheemse soort of variëteit en geen cultivar.

• Het betreft zichtbaar een oude boom of struik of een oude hakhoutstoof.

Zelfs indien voldaan wordt aan meerdere criteria kan maar in weinig gevallen met absolute zekerheid het zuiver autochtoon karakter bepaald worden.

Tabel 1. Lijst van planten met voorkeur voor oud bos, bosrand en houtkant

1: oudbosindicator volgens div. literatuur; 2 oudbosindicator volgens N.Maes/C. Rövekamp; s, m en z oudbosindicator volgens M.Hermy (sterk, matig en zwak)

Christoffelkruid 1 Dalkruid m Muskuskruid 1 Wilde appel z Welriekende agrimonie m Hengel z Slangelook 2 Knikkend parelgras 1 Daslook m Eenbloemig parelgras s Bosanemoon z Bosbingelkruid z Gele anemoon 1 Mispel z Gevlekte aronskelk 2 Bosgierstgras z Dubbelloof z Wilde narcis s.l. m


4

Boskortsteel 1 Vogelnestje z Ruig klokje m Mannetjesorchis m Vingerzegge 1 Witte klaverzuring m Elzenzegge 2 Eenbes m Gladde zegge 1 Smalle beukvaren 1 Bleke zegge z Zwartblauwe en Witte rapunzel z Hangende zegge m Schaduwgras 2 Slanke zegge s Gewone salomonszegel z Boszegge m Welriekende salomonszegel z Verspreidbladig goudveil 1 Gewone eikvaren z Paarbladig goudveil z Stijve naaldvaren z Groot heksenkruid 1 Aardbeiganzerik z Klein heksenkruid 1 Slanke sleutelbloem 1 Lelietje-van-dalen m Stengelloze sleutelbloem z Vingerhelmbloem z Adelaarsvaren z Tweestijlige meidoorn z Smal longkruid z Tweestijlige x Koraalmeidoorn 2 Ongevlekt longenkruid 1 Tweestijlige x Koraalmeidoorn 2 Gevlekt longkruid z Tweestijlige x Koraalmeidoorn 2 Wilde peer z Tweestijlige x Eenstijlige meidoorn 2 Wintereik 2 Rood peperboompje 1 Gulden boterbloem z Hondstarwegras 1 Bosboterbloem 1 Bergbasterdwederik 1 Wegedoorn 1 Bospaardestaart m Bosroos z Amandelwolfsmelk s Heelkruid m Zoete wolfsmelk z Echte guldenroede m Reuzenzwenkgras 1 Meelbes 2 Bosgeelster 1 Elsbes z Schedegeelster m Betonie z Lievevrouwebedstro m Grote muur 1 Boswalstro 2 Bosmuur s Knikkend nagelkruid 1 Bosmuur subsp. glochidisperma s Gebogen driehoeksvaren 1 Spekwortel z Wrangwortel 1 Valse salie z Muurhavikskruid z Winterlinde 1 Boshavikskruid 1 Zevenster 2 Dicht havikskruid z Ruwe iep 2 Bosgerst 1 Ruwe iep 2 Wilde hyacint m Fladderiep 1 Ruig hertshooi m Bosereprijs m Fraai hertshooi z Kleine maagdenpalm m Groot springzaad z Donkersporig bosviooltje z Gele dovenetel z Bleeksporig bosviooltje 2 Kleine gele dovenetel z Grote gele dovenetel z Bleke schubwortel 1 Boslathyrus m Voorjaarslathyrus 1 Witte veldbies 1 Ruige veldbies s Grote veldbies m Boswederik m


5

2.3 Opnameformulier Op het inventarisatieformulier werd per locatie genoteerd:

• Administratieve en topografische gegevens (kaartblad, provincie, gemeente, gehucht, oppervlakte, xy coördinaten);

• Fysische gegevens (geomorfologie, bodem, hydrologie);

• Type landschapselement en vegetatietype;

• Bomen en struiken (aantal exemplaren of Tansley-schaal, autochtoniteit, verjonging, maximale hoogte, maximale stamomtrek, maximale stoofomtrek). In de databank worden de inheemse en uitheemse soorten per locatie afzonderlijk weergegeven.

Tansley-schaal:

1 = zeldzaam, één exemplaar 2 = schaars of zeldzaam 3 = hier en daar verspreid voorkomend 4 = plaatselijk frequent 5 = frequent 6 = lokaal zeer veel 7 = zeer veel 8 = co-dominant 9 = dominant

Autochtoniteit (Inh):

(mogelijks) autochtoon materiaal wordt ingedeeld in drie klassen

a = vrijwel zeker autochtoon b = autochtoon met grote mate van waarschijnlijkheid c = mogelijk autochtoon

verder wordt nog weergegeven: s = spontaan p = aangeplant

de verschillende klassen kunnen in combinaties voorkomen (bvb. c/p)

Verjonging: + = weinig ++ = matig +++ = veel

• Gegevens m.b.t. oogstbaarheid (bloei of vrucht). Op basis van de vruchtzetting en het aantal exemplaren is een quotering (+, ++ en +++) aan de oogstbaarheid toegekend. Voor de hoogste quotering moeten er meer dan 30 oogstbare exemplaren op de locatie aanwezig zijn.

2.4 Databank De gegevens van de veldopnames werden ingegeven in een databank opgebouwd met het programma FileMaker Pro. Deze databank is aanwezig op het INBO en op de Centrale diensten van het Agentschap voor Natuur en Bos te Brussel.


6

3. Ontwerp Naamlijst van boom en struiksoorten waarvan autochtone exemplaren of populaties voorkomen in Vlaanderen Hieronder volgt een ontwerplijst van de autochtone bomen en struiken in Vlaanderen. Bij de naamgeving is in principe de Flora van Lambinon/De Langhe voor België en BioBase 1997, Register Biodiversiteit (CBS, Voorburg / Heerlen, 1997) gevolgd. Indien soorten of variëteiten niet zijn opgenomen wordt de Duitse Standardliste gevolgd (R. Wisskirchen und H. Haeupler, 1998). Zie ook J. Lambinon (in Dumortiera, 1998).

Buiten beschouwing gelaten zijn vrijwel alle braamsoorten en de houtige soorten met winterknoppen beneden de 50 cm, de chamaefyten. Tot de laatste behoren geslachten als Teucrium, Ononis en Oxycoccus.

De naamgeving van de soorten van de geslachten Populus en Salix is volgens de Standardliste. Voor specifieke hybriden, variëteiten en forma's bij Populus en Salix is uitgegaan van Meikle (Meikle, R.D., 1984). De kruisingen bij de wilgen kennen, met uitzondering van de Bindwilg (Salix rubens = S. alba x fragilis) geen Nederlandse namen.

Bij het geslacht Rosa wordt H. Henker gevolgd (Henker, 2000). Hun opvattingen zijn ook opgenomen in de Standardliste 1998. Rosa x nitidula (Rosa canina x Rosa rubiginosa) is volgens Graham & Primavesi (1993). Rosa x irregularis voor de hybride van Rosa arvensis x Rosa canina volgens Lambinon, 1998.

Het geslacht Crataegus is naar de monografie van K.I. Christensen (Christensen, 1992). Een aantal namen is volgens het overzicht van gewijzigde naamgevingen van Lambinon vermeld in Dumortiera (Lambinon. J., 1998): Crataegus x subsphaericea voor de hybride van C. rhypidophylla x C. monogyna (voorheen Crataegus x kyrtostyla, in Dumortiera staat abusievelijk Crataegus x subsphaerica).

Pyrus pyraster is de naamgeving voor de Wilde peer. Pyrus communis wordt gebruikt voor de tamme en soms verwilderde peer (Hegi, 1994). Euonymus europaeus is de juiste naam voor Wilde kardinaalsmuts, niet Evonymus europaeus. Voor de hybride van Malus sylvestris met Malus domestica is de werknaam Malus x sylvestris gebruikt (Malus*sy). Bij Prunus avium kan onderscheid gemaakt worden in Prunus avium subsp.. avium (de wilde Zoete kers) en Prunus avium subsp.. juliana (de gekweekte Zoete kers). Het geslacht Braam (Rubus) is volgens Weber (Weber, 1985; in de flora van Hegi). Quercus x kerneri volgens Lambinon, 1998.

In de lijst is ook de Mispel (Mespilus germanica) opgenomen. Deze soort is strikt genomen niet autoch-toon, maar een archeofyt, die reeds in de Middeleeuwen in onze bossen voorkwam. Enigszins vergelijkbaar zijn soorten als Tamme kastanje (Castanea sativa), Kroospruim (Prunus domestica subsp.. insititia), Kerspruim (Prunus cerasifera), Heesterpruim (Prunus x fruticans) en Katwilg (Salix viminalis). De soorten die in de ontwerp naamlijst worden genoemd zijn niet altijd in het gehele land autochtoon.

De soorten die tijdens de inventarisaties in 2005-2006 in de houtvesterij Groenendaal zijn aangetroffen, zijn vet gedrukt

verklaring tekens:

* mogelijk inheems in Vlaanderen of autochtoon karakter onduidelijk ** (mogelijk) archeofyt

*** vermoedelijk uitgestorven

Wetenschappelijke naam Naamcode Nederlandse naam


7

Acer campestre acer cam Spaanse aak

Acer pseudoplatanus* acer pse Gewone esdoorn

Alnus glutinosa alnusglu Zwarte els

Alnus incana* alnusinc Witte els

Berberis vulgaris berbevul Zuurbes

Betula pendula betulpen Ruwe berk

Betula pubescens betulpub Zachte berk

Betula x aurata betul*au Ruwe berk x Zachte berk

Calluna vulgaris calluvul Struikhei

Calluna vulgaris var. hirsuta* calluv;h Struikhei (behaarde vorm)

Carpinus betulus carpibet Haagbeuk

Castanea sativa* castasat Tamme kastanje

Clematis vitalba clemavit Bosrank

Cornus mas cornumas Gele kornoelje

Cornus sanguinea cornusan Rode kornoelje

Corylus avellana corylave Hazelaar

Crataegus laevigata cratalae Tweestijlige meidoorn

Crataegus monogyna cratamon Eenstijlige meidoorn

Crataegus rhipidophylla*/*** cratarhi Koraalmeidoorn

Crataegus x macrocarpa crata*ma Tweestijlige x Koraalmeidoorn

Crataegus x media crata*me Tweestijlige x Eenstijlige meidoorn

Crataegus x subsphaericea crata*su Eenstijlige x Koraalmeidoorn

Cytisus scoparius cytissco Brem

Daphne mezereum daphnmez Rood peperboompje

Ephedra distachya* epheddis Ephedra

Erica cinerea ericacin Rode dophei

Erica tetralix ericatet Gewone dophei

Euonymus europaeus euonyeur Wilde kardinaalsmuts

Fagus sylvatica fagussyl Beuk

Fraxinus excelsior fraxiexc Gewone es

Genista anglica genisang Stekelbrem

Genista pilosa genispil Kruipbrem

Genista tinctoria genistin Verfbrem

Genistella saggitalis*** genissag Pijlbrem

Hedera helix hederhel Klimop

Hippophae rhamnoides subsp. rhamnoides hippor-r Duindoorn

Ilex aquifolium ilex aqu Hulst

Juniperus communis junipcom Jeneverbes

Ligustrum vulgare ligusvul Wilde liguster

Lonicera periclymenum lonicper Wilde kamperfoelie

Lonicera xylosteum lonicxyl Rode kamperfoelie

Malus sylvestris malussyl (wilde) Appel

Malus x sylvestris malus*sy (wilde) Appel x (cultuur) Appel

Mespilus germanica** mespiger Mispel

Myrica gale myricgal Wilde gagel

Oxycoccus palustris oxycopal Kleine veenbes

Pinus sylvestris*** pinussyl Grove den


8

Populus nigra populnig Zwarte populier

Populus tremula popultre Ratelpopulier

Populus x canescens* popul*cs Grauwe abeel

Prunus avium** prunuavi Zoete kers

Prunus avium subsp. avium** prunua-a Zoete kers

Prunus domestica subsp. insititia** prunud-i Kroosjes

Prunus padus prunupad Vogelkers

Prunus spinosa prunuspi Sleedoorn

Prunus x fruticans** prunu*fr Heesterpruim

Pyrus pyraster pyruspyr Wilde Peer

Quercus petraea quercpet Wintereik

Quercus robur quercrob Zomereik

Quercus x kerneri* querc*ke Zomereik x Donzige eik

Quercus x rosacea querc*ro Zomereik x Wintereik

Rhamnus cathartica rhamncat Wegedoorn

Rhamnus frangula rhamnfra Sporkehout

Ribes nigrum ribesnig Zwarte bes

Ribes rubrum ribesrub Aalbes

Ribes uva-crispa ribesuva Kruisbes

Rosa agrestis rosa agr Kraagroos

Rosa arvensis rosa arv Bosroos

Rosa caesia rosa cae Behaarde struweelroos

Rosa canina rosa can Hondsroos

Rosa canina var. andegavensis rosa c;a Hondsroos

Rosa canina var. blondaeana rosa c;b Hondsroos

Rosa canina var. canina rosa c;c Hondsroos

Rosa canina var. dumalis rosa c;d Hondsroos

Rosa canina var. scabrata* rosa c;s Hondsroos

Rosa columnifera rosa col Schijnegelantier

Rosa corymbifera rosa cor Heggenroos

Rosa corymbifera var. corymbifera rosa co;c Heggenroos

Rosa corymbifera var. déséglisei rosa co;g Heggenroos

Rosa corymbifera var. thuillieri rosa co;t Heggenroos

Rosa dumalis rosa dum Kale struweelroos

Rosa micrantha rosa mic Kleinbloemige roos

Rosa pseudoscabriuscula rosa pse Ruwe viltroos

Rosa rubiginosa rosa rub Egelantier

Rosa spinosissima rosa spi Duinroosje

Rosa stylosa rosa sty Stijlroos

Rosa subcanina rosa sca Schijnhondsroos

Rosa subcollina* rosa sco Schijnheggenroos

Rosa tomentella rosa ton Beklierde heggenroos

Rosa tomentosa rosa tom Viltroos

Rosa villosa* rosa vil Bottelroos

Rosa x irregularis* rosa *ir Bosroos x Hondsroos

Rosa x nitidula rosa *ni Egelantier x Hondsroos

Rubus caesius rubuscae Dauwbraam


9

Rubus idaeus rubusida Framboos

Rubus spec. rubus-sp Braam

Rubus ulmifolius rubusulm Koebraam

Ruscus aculeata* ruscuacu Muizedoorn

Salix alba salixalb Schietwilg

Salix aurita salixaur Geoorde wilg

Salix caprea salixcap Boswilg

Salix cinerea salixcin Grauwe en Rossige wilg

Salix cinerea subsp. cinerea salixc-c Grauwe wilg

Salix cinerea subsp. oleifolia salixc-o Rossige wilg

Salix fragilis salixfra Kraakwilg

Salix fragilis var. fragilis salixf;f Kraakwilg

Salix pentandra* salixpen Laurierwilg

Salix purpurea subsp lambertianum salixp-l Bittere wilg

Salix repens salixrep Kruipwilg

Salix repens subsp. dunensis salixr-d Kruipwilg

Salix repens subsp. repens salixr-r Kruipwilg

Salix x subsericea salix*su Kruipwilg x Grauwe wilg

Salix triandra* salixtri Amandelwilg

Salix viminalis** salixvim Katwilg

Salix x ambigua salix*am Kruipwilg x Geoorde wilg

Salix x capreola salix*ca Geoorde wilg x Boswilg

Salix x guinieri salix*gu Grauwe x Rossige wilg

Salix x holosericea* salix*ho Grauwe wilg x Katwilg

Salix x multinervis salix*mu Geoorde wilg x Grauwe wilg

Salix x reichardtii salix*re Boswilg x Grauwe wilg

Salix x rubens salix*rb Bindwilg

Sambucus nigra sambunig Gewone vlier

Sambucus racemosa* samburac Trosvlier

Solanum dulcamara solandul Bitterzoet

Sorbus aucuparia sorbuauc Wilde lijsterbes

Tamus communis tamuscom Spekwortel

Taxus baccata*** taxusbac Taxus

Tilia cordata tiliacor Winterlinde

Tilia platyphyllos tiliapla Zomerlinde

Ulex europaeus ulex eur Gaspeldoorn

Ulmus glabra ulmusgla Ruwe iep

Ulmus glabra var. cornuta ulmusg;c Ruwe iep

Ulmus laevis ulmuslae Fladderiep

Ulmus minor ulmusmin Gladde iep

Ulmus procera** ulmuspro Engelse iep

Vaccinium myrtillus vaccimyr Blauwe bosbes

Vaccinium vitis-idaea vaccivit Rode bosbes

Viburnum lantana viburlan Wollige sneeuwbal

Viburnum opulus viburopu Gelderse roos

Viscum album viscualb Maretak


10

4. Lijst van gemeenten Houtvesterij Groenendaal Iedere opnamelocatie is weergegeven met een locatienummer bestaande uit 2 letters van de gemeente en een volgnummer (bvb. LE05). In volgende 24 gemeenten van de Houtvesterij Groenendaal werden opnames uitgevoerd (in de gemeenten Opwijk en Linkebeek werden geen opnames uitgevoerd):

Affligem AF Asse AS Beersel BE Bever BV Dilbeek DI Galmaarden GA Gooik GO Halle HA Herne HE Hoeilaart HO Lennik LE Liedekerke LI Linkebeek LN Londerzeel LO Meise ME Merchtem MR Overijse OV Pepingen PE Roosdaal RO Sint-Genesius-Rode SG Sint-Pieters-Leeuw SP Ternat TE Tervuren TR Wemmel WE

oorspronkelijk inheemse bomen en struiken in de ... · overzicht van het genus salix in vlaanderen:...

Documents