Čulni receptori

Specijalizovane strukture specifično prilagođene za prijem signala u obliku vida energije (mehaničke, hemijske, toplotne, elektromagnetne) iz spoljašnje ili unutrašnje sredine. U čulnim strukturama se pod delovanjem energije stimulusa, generišu akcioni potencijali koji se prenose do centralnog nervnog sistema, analiziraju se i integrišu, što dovodi do

opažanja (percepcije) stimulusa.

Pretvarači energije

Pojačivači energije

Adekvatan stimulus

Efikasan stimulus

Kategorizacija receptora prema morfološkoj vrednosti

• Čulne ćelije

•Primarne

•Sekundarne

• Nervni završeci

•Slobodni

•Učaureni

Kategorizacija receptora prema lokalizaciji

• Eksteroceptori

• Interoceptori

•proprioceptori

•visceroceptori

Kategorizacija prema fiziološkoj dispoziciji

•Mehanoreceptori (kožni receptori za dodir, proprioceptori, slušni receptori)

• Hemoreceptori (receptori za ukus, miris, unutrašnji receptori za kiseonik)

• Fotoreceptori (štapići i čepići mrežnjače)

• Termoreceptori (detekcija promene temperature kože i krvi)

• Receptori za bol (nociceptori)

Zajedničke odlike senzorne transdukcije

Pačinijevo telašce

•Prema lokalizaciji – eksteroceptor

•Prema morfološkoj vrednosti - učaureni nervni završetak

•Prema fiziološkoj dispoziciji – mehanoreceptor, reaguje na vibracije frekvecncije do 200 Hz.

Receptorski (generatorski) potencijal

Receptorska i konduktilna membrana

Transdukcioni kanal Pačinijevog telašcamehano-osetljivi kanal

Šifra frekvencije

Odnos intenziteta stimulusa i frekvencije akcionih potencijala

Šifra obeleženih linija

Adaptacija receptora

Receptivno polje

Prostor u kojem prisustvo stimulusa izaziva aktivaciju čulnog receptora naziva se receptivno polje.

Kod Pačinijevog telašca - površina kože čija taktilna stimulacija izaziva aktivaciju pojedinačnog receptora.

Receptori se razlikuju prema veličini receptivnog polja

Specifični primeri senzorne transdukcije

Taktilni receptori u koži

•Pačinijevo telašce - mehaničke vibracije frekvencije do 200 Hz; veliko receptivno polje.

•Majsnerova telašca – brzo-adaptirajuća – malo receptivno polje – prostorna diskriminacija.

•Merkelovi diskovi – sporo-adaptirajući – malo receptivno polje.

•Rufinijevi završeci – istezanje.

•KOOPERACIJA RECEPTORA

Termoreceptori

•Prema morfološkoj vrednosti - slobodni i učaureni nervni završeci.

•Prema fiziološkoj dispoziciji – termoreceptori.

•Transdukcioni kanali - TRPV

Nociceptori

•Slobodni nervni završeci (Aδ i C tipa)

•Prema fiziološkoj dispoziciji

•Mehanoreceptorskog tipa

•Hemoreceptorskog tipa

•Termoreceptorskog tipa

•Polimodalni

•Aktiviraju se usled prisustva medijatora bola – prisustvo specifičnih transdukcionih kanala.

•Medijatori bola

•K+

•ATP

•Unutarćelijske proteaze koje prevode kininogen u bradikinin.

Hemoreceptori Olfaktorna i gustativna recepcija

Olfaktorni receptori

•Prema lokalizaciji – eksteroceptor

•Prema morfološkoj vrednosti – primarna čulna ćelija

•Prema fiziološkoj dispoziciji – hemoreceptor

•Transukcioni kanal – zavisan od cikličnih nukleotida

Gustativni receptori

Proprioceopcija

Proprioceptori

•Mišićna vretena i Goldžijev tetivni organ

•Prema lokalizaciji – interoceptori

•Prema morfološkoj vrednosti – senzitivni nervni završeci

•Prema fiziološkoj dispoziciji – mehanoreceptori

•Transukcioni kanal ? (Amilorid-senzitivan kanal za Na+)

Mišićno vretenoGolžijev tetivni

organ

Fotoreceptori

Mrežnjača

Fotoreceptorske ćelije – štapići i čepići

Fototransdukciona kaskada

Događaji na svetluDogađaji u mraku

Razlikovanje boja