optimaliseren herinrichting van diepe plassen
TRANSCRIPT
STICHTINGTOEGEPAST ONDERZOEK WATERBEHEER
Optimaliseren herinrichting van diepe plassen
2015
40
technisch achtergrOnddOcument bij de mca verOndiepen, een multicriteria-instrument Om lOcatiekeuze en inrichtingsvariant te Optimaliseren
Optimaliseren herinrichting van diepe plassen
technisch achtergrOnddOcument bij de mca verOndiepen, een multicriteria-instrument Om lOcatiekeuze en inrichtingsvariant te Optimaliseren
2 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
cOlOFOn
Uitgave
Stichting toegepast Onderzoek Waterbeheer
Postbus 2180
3800 CD amersfoort
tOtStaNDKOMiNg
H.J. de Lange | alterra Wageningen UR, R. gylstra | Waterschap Rivierenland, t. Huijsmans |
Provincie Noord-Brabant, t. Nusselein | K3Delta, H. Sluiter | Staatsbosbeheer, F. timmermans |
Waterschap Rivierenland, a. Besse-Lototskaya | alterra Wageningen UR, N.W. van den Brink |
alterra Wageningen UR
Dit onderzoek is uitgevoerd door alterra Wageningen UR in opdracht van en gefinancierd door het
Ministerie van economische Zaken (KB14), provincie Noord-Brabant, waterschap Rivierenland en
K3Delta.
Contactpersoon bij StOWa: Bas van der Wal
ReFeRaat
Het nuttig toepassen van grond of baggerspecie kan als kans worden gezien in gebiedsontwikkeling
of natuurontwikkeling in en rond een diepe plas. Om een optimale keuze voor inrichting en functie
te kunnen maken, moeten verschillende aspecten worden afgewogen. Hiervoor is de MCa verondie-
pen ontwikkeld, een multicriteria-instrument om stakeholders op een gestructureerde wijze een
analyse te kunnen doen van de huidige functie en kwaliteit, impact van herinrichting, en mogelijke
nieuwe functie en kwaliteit. De toepassing van de MCa verondiepen wordt geïllustreerd aan de
hand van verschillende praktijkvoorbeelden.
Dit document bevat achtergrondinformatie bij een excelinstrument.
tReFWOORDeN
diepe plas, zandwinput, verondiepen, multicriteria analyse, burgerparticipatie
StOWa-rapportnummer: 2015-40
alterra-rapportnummer: 2675
vORMgeviNg
vormgeving Studio B, Nieuwkoop
FOtOgRaFie
K3Delta
COPyRigHt
•Overname,verveelvoudigingofopenbaarmakingvandezeuitgaveistoegestaanmitsmet
duidelijkebronvermelding.
•Overname,verveelvoudigingofopenbaarmakingisniettoegestaanvoorcommerciëledoel-
eindenen/ofgeldelijkgewin.
•Overname,verveelvoudigingofopenbaarmakingisniettoegestaanvoordiegedeeltenvan
dezeuitgavewaarvanduidelijkisdatdeauteursrechtenliggenbijderdenen/ofzijnvoorbe-
houden.
DiSCLaiMeR
alterra en StOWa aanvaarden geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het
gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.
3STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
inhOud
inhOud 3
ten geleide 5
samenvatting 6
1. inleiding 7
1.1 achtergrond 7
1.2 Huidige praktijk verondiepen 7
1.2.1 Kader wet- en regelgeving 7
1.2.2 Beleid van bevoegd gezag 8
1.3 Kennisleemtes 9
1.4 Doelstellingen project 9
1.5 Leeswijzer rapport 10
2. Ontwikkeling mca verOndiepen 11
2.1 gevolgde aanpak 11
2.2 vastgesteld doel MCa verondiepen 11
2.3 vastgestelde criteria en weegfactoren 12
2.4 Samenhang MCa verondiepen en risico-evaluatie 13
3. risicO-evaluatie 15
3.1 analyse mogelijke risico’s 15
3.2 verschillende herinrichting scenario’s 15
3.3 Risicomatrix 17
3.4 Risicomodule overlast steekmuggen en knutten 18
4. uittesten mca verOndiepen Op praktijkvOOrbeelden 20
4.1 Praktijktest versie 1.0 20
4.1.1 Praktijkvoorbeelden waterschap Rivierenland 20
4.1.2 ingevulde MCa verondiepen versie 1.0 20
4.1.3 Uitkomsten MCa verondiepen versie 1.0 24
4.1.4 toepasbaarheid criteria 25
4.2 Praktijktest versie 1.1 29
4.2.1 vergelijk 12 locaties Noord-Brabant 29
4.2.2 vergelijk inrichtingsvarianten plas ekkersweijer 30
4.2.3 gevoeligheidsanalyse 30
4.3 MCa verondiepen versie 2.0 32
5. tOt slOt 33
5.1 Het doel van de MCa verondiepen 33
5.2 advies voor toepassing 34
literatuur 35
bijlage 1 37
bijlage 2 38
bijlage 3 46
stOwa in het kOrt 47
4 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
5STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
ten geleide
het nuttig toepassen van grond of baggerspecie kan als kans worden gezien in gebiedsontwik-
keling of natuurontwikkeling in en rond een diepe plas. bij het bevoegd gezag, vaak het water-
schap, is er behoefte aan een eenvoudig instrument om de optimale keuze voor inrichting en
functie te faciliteren, en een onderbouwing te hebben om een initiatief voor verondiepen te
kunnen beoordelen. Om een optimale keuze voor inrichting en functie te kunnen maken, moe-
ten verschillende aspecten worden afgewogen. bij omwonenden en andere gebruikers van een
diepe plas is er behoefte aan meer transparantie in het proces.
IneensamenwerkingsprojecttussenAlterra,waterschapRivierenland,provincieNoord-Bra-
bant,K3DeltaenStaatsbosbeheerisgewerktaanhetontwikkelenvaneenmulticriteria-ana-
lyse (MCA)-instrument waarmee de keuze voor inrichting en functie van een diepe plas
wordtgeoptimaliseerdinrelatietotdetoekomstigegebruiksfunctie.DeMCAVerondiepen
draagtdaarmeebijaaneentransparantbesluitvormingsproces.Hierbijwordtnietalleen
uitgegaanvanderandvoorwaardendieaandeuitvoeringvanhetopvullenwordengesteld
(financieel, technisch,milieuhygiënisch),maarwordendeze integraalbeschouwdmetde
randvoorwaardenvanhethuidigeentoekomstigegebruik.Eendergelijkproceswordtideali-
tervantweekantengestuurd:vandekantvanhetaanbodaanbagger/specieenvandekant
vandewensenvandelokalestakeholders.Behalvede‘standaard’herinrichtingvaneenver-
ondiepteplas,zijnerookanderevariantenmogelijk,zoalseenmoeras,weiland,akkerland,
ofeennieuwebestemmingvoorwoningbouwofindustrie.Juistdezeuitbreidingnaarnieu-
wefunctiesvraagtomeeninstrumentdathelptbijhetmakenvanafwegingen.
GedurendedeuitvoeringvanhetprojectissamengewerktmetdeprojectgroepMilieuhygië-
nischToetsingskadervandeSTOWA(STOWA2015-28),enmethetlopendeNIOO-onderzoek
naardeecologischekwaliteitvandiepeplassen.Derapportenoverdezeonderzoekenver-
sterkenelkaarenvullenelkaaraan.
6 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
samenvatting
het nuttig toepassen van grond of baggerspecie kan als kans worden gezien in gebiedsontwik-
keling of natuurontwikkeling in en rond een diepe plas. Om een optimale keuze voor inrichting
en functie te kunnen maken, moeten verschillende aspecten worden afgewogen. hiervoor is de
mca verondiepen ontwikkeld, een multicriteria-instrument om stakeholders op een gestructu-
reerde wijze mee te laten denken over de huidige functie en kwaliteit, impact van herinrich-
ting, en mogelijke nieuwe functie en kwaliteit. multicriteria analyse (mca) is een methode die
veel gebruikt wordt in het afwegen van alternatieven, waarbij meerdere criteria gebruikt wor-
den. het belang van elk criterium in de uitkomst wordt vastgesteld met behulp van weegfacto-
ren. mca is bij uitstek geschikt om verschillende typen van informatie te kunnen gebruiken in
de afweging, zoals kwantitatieve getallen en kwalitatieve beschrijvingen. mca kan dus op een
transparante en gestructureerde wijze appels en peren met elkaar vergelijken.
DeMCAVerondiepeniseenhulpmiddelomaantekunnengevenofdeimpactvanherinrich-
tingopweegttegendekwaliteitsverbeteringindenieuwetoestand.Metbehulpvangesprek-
kenmetstakeholderszijnintotaal25criteriageformuleerd,verdeeldovervijfhoofdgroe-
pen. De hoofdgroepen beschrijven eerst (1) de huidige functie en (2) huidige toestand,
vervolgens(3)deimpactvanherinrichting,entenslotte(4)denieuwefunctieen(5)denieu-
weverwachtetoestand.DeuitkomstvandeMCAVerondiepeniseengetal tussen0en1,
waarbij0=zeerongeschiktomteverondiepenen1=zeergeschiktomteverondiepen.
DeMCAVerondiepenkanoptweemanierentoegepastworden,hetvergelijkenvandescores
vanmeerderelocaties(toepassingindebreedte),en/ofhetvergelijkenvandescoresvanver-
schillendeinrichtingenperlocatie(toepassingindediepte).Vooreenwaterschapofprovin-
cieishetnuttigomdiepeplassentekunnenrangschikkenopmatevangeschiktheid.Bijeen
concreetinitiatiefkandeMCAgebruiktwordenom,insamenspraakmetlokalestakehol-
ders,verschillendeinrichtingsvariantentevergelijken.Omdatdemaniervaninvullenen
berekeningvandeeindscoregelijkisvoorbeidetypentoepassingen(verschillendelocaties
ofverschillendeinrichtingsvariantenvanéénlocatie),kunnenscoresvanverschillendeloca-
tieseninrichtingsvariantenmetelkaarvergelekenworden.
Alseenkeuzevooreentypeinrichtingenfunctievooreenlocatieisgemaakt,isdevervolg-
stapomeengedetailleerderisico-evaluatieuittevoeren,opbijvoorbeeldverspreidingvan
stoffenofoverlastvanplaagsoorten.Hiervoorzijnverschillendeinstrumentenbeschikbaar.
Alsderisico’sacceptabelzijnnaarhetoordeelvanhetbevoegdgezag,dankanhetplanrich-
tinguitvoering.Alsderisico’stegrootzijnbijeenbepaaldeinrichtingsvariant,zalereen
nieuweiteratieinhetplanvormingsprocesmoetenkomen.
DeMCAVerondiepenisontwikkeldomstakeholdersopeengestructureerdewijzemeete
latendenkenoverdehuidigefunctieenkwaliteit,impactvanherinrichting,enmogelijke
nieuwefunctieenkwaliteit.DeMCAVerondiepengeeftruimtetotnadenkenovereengro-
terevariatieininrichtingsvariantenengeeftdaarbijeeninvullingaan‘functioneletoepas-
sing’vanbaggerofgrond.Ditverruimtdemogelijkhedeningebiedsontwikkelingofnatuur-
ontwikkelinginenrondeendiepeplasengeefteenonderbouwingvoorhetbevoegdgezag
omeeninitiatieftebeoordelenopgeschiktheid.
7STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
1. inleiding
1.1 achtergrOnd
Nederlandheefteengrootaantaldiepeplassendieinhetverledengegravenzijnvoorzand-
winningtenbehoevevanwoningbouwofwegenbouw.Dezeplassenkenmerkenzichvaak
doorsteileoeversenhebbeninhetverledenvaakgeengoedeeindinrichtinggekregen.De
kwaliteitvandezediepeplassenisnietaltijdgoedbekend.Insommigegevallenisdekwali-
teitmatig tot slecht,maarerzijnookveelplassenmeteenuitstekendekwaliteit,geken-
merktdooreendoorzichtvanmeerderemetersenwaterplantendietotindedieperedelen
vandeplasgroeien.Sommigediepeplassenwordennugebruiktalszwemplasofvisplas.
Sindseenpaarjaarishetmogelijkomherbruikbaregronden/ofbaggerspecietegebruiken
bijhetverondiepenvandiepeplassen.Hethuidigebeleidschrijftvoordatiederelocatiena
afloopinprincipewordtafgewerkttoteenondiepeplasmetvaakeenvergroteoeverzone.
Ditgeefteenmeernatuurlijkeaanblikvandeplas,maarvergrootmogelijkhet risicoop
nutriëntenproblemendoordatdeplasmeerbeïnvloedwordtdoornutriëntennaleveringen
opwoelingdoorvisengolfslag.Anderenadelenzijndatdevolledigebergingscapaciteitniet
gebruiktwordtendatondiepeplassenvaakkwalitatiefnietgeschiktzijnalszwemwater
(doorvergrootrisicoopblauwalgen).Bijsommigeinitiatieventotverondiepenisonrustont-
staanbijomwonenden,metnamedooronbekendheidoverderisico’sopvrijkomenstoffen
tijdensennahetverondiepen.
Demogelijkheidtottoepassenvanherbruikbaregrondenbaggergeeftkansenvoorgebieds-
ontwikkeling of natuurontwikkeling in en rond een diepe plas. De hierboven geschetste
mogelijkenadelenvanherinrichtingwordensomsalsbedreigingervaren.Ofdebalanstus-
senvoor-ennadelenpositiefofnegatiefuitslaat,wordtnietalleendoordekwaliteitvande
baggerofgrondbepaald,maarhangtookafvandelocatiezelf.Verschillendefactorenkun-
nendaarbijeenrolspelen.Momenteelzijnergeeninstrumentenbeschikbaaromhetkeuze-
procestefaciliteren.
1.2 huidige praktijk verOndiepen
1.2.1 Kader wet- en regelgeving
HetBesluit bodemkwaliteit(verderafgekortalsBbk;wetten.overheid.nl/BWBR0022929/)isop1
januari2008vankrachtgeworden.HetBbkregeltdenuttigetoepassingvanherbruikbare
grondenbaggerspecie.Doorgrondofbaggerspecietehergebruiken,bijvoorbeeldbijdeaan-
legvaneengeluidswalofherinrichtingvaneendiepeplas,hoevenergeenprimairegrond-
stoffengebruiktteworden.
Doorditbesluitwerdhetmogelijkombaggerspecieofgrondtegebruikenomzandwinput-
tenteverondiepen.Hetaantalinitiatievendaartoeissindsdiensterktoegenomen(deBoeret
al.,2014).Echter,bijeenaantalinitiatievenontstondmaatschappelijkeonrust,metname
overdekwaliteitvandetoegepastebaggerofgrond.Dezemaatschappelijkeonrustheeft
geleid tot het instellen van een deskundigencommissie zandwinputten onder voorzitter-
schapvanVerheijen(ookweldeCommissieVerheijengenoemd).Dezedeskundigencommis-
sieheeftin2009haarbevindingengerapporteerdoverhetverantwoordgrootschaligtoepas-
sen van grond en baggerspecie (Verheijen et al., 2009). Het belangrijkste advies van de
CommissieVerheijenwasominspecifiekesituatiesaanvullendeeisentestellen,entevens
omhetprocesteverhelderen.
Dit advies is uitgewerkt in de Circulaire herinrichting van diepe plassen (wetten.overheid.nl/
BWBR0029248/)endebijbehorendeHandreiking voor het herinrichten van diepe plassen(Ministe-
8 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
rieV&W,2010).Indezedocumentenwordttoegelichtopwelkemanierhetbevoegdgezag
binnendegeldenderegelservoorkanzorgendatbijvoorgenomentoepassingenvangrond
ofbaggerspecieindiepeplassen,demilieuhygiënischegevolgenvoldoendeinzichtelijkzijn
enaandewettelijkeeisenvoldoen.DeHandreiking voor het herinrichten van diepe plassen geeft
hiervooreenaanvullendgeneriektoetsingskadereneenaanvullendlocatiespecifiektoet-
singskader.Methetlocatiespecifieketoetsingskader,datdoorhetbevoegdgezagwordtvast-
gelegdingebiedsspecifiekbeleidindevormvaneennotabodembeheer,kanhetbevoegd
gezagaanvullendemilieuhygiënischeeisenstellen(zoalsbeschrevenindeCirculaire herin-
richting van diepe plassen).Verdereonderbouwingvoordelocatiespecifiekebeoordelingwordt
gegeveninhetrapportBeoordelen grootschalige bodemtoepassingen in diepe plassen(Lijzenetal.,
2011),enhetrapportHandreiking geohydrologische beoordeling bij herinrichting van diepe plassen
(deLange,2011).
DeHandreiking voor het herinrichten van diepe plassengeefteenmilieuhygiënischtoetsingska-
der voor nutriënten en contaminanten. De normen worden momenteel herzien, aange-
stuurdvanuiteenmeerjarigonderzoeksprogrammadiepeplassen(vanuitministerieI&M).
Strevenisdatdezenormenin2015ineenherzienMilieuhygiënisch toetsingskaderbeschreven
zijn(Schmidtetal.,2015),endatditvervolgensineenherzienBbkopgenomenwordt.Het
BbkzalindenieuweOmgevingswetondergebrachtworden.
1.2.2Beleid van bevoegd gezag
DoordeverruimingvandemogelijkhedentottoepassingvanbaggerengronddoorhetBbk,
wordenwaterschappensteedsvakergeconfronteerdmetinitiatieventotverondieping.Het
nuttigtoepassenvangrondofbaggerspeciekanookalskanswordengezieningebiedsont-
wikkelingofnatuurontwikkelinginenrondeendiepeplas.Verschillendewaterschappen
hebbeninmiddelsbeleidsnota’sgeformuleerdwaarinlocatie-ofgebiedsspecifiekeeisenwor-
dengesteld,omdezeinitiatieventeaccommoderen.
DeHandreiking voor het herinrichten van diepe plasseniseropgerichtomplassenteverondiepen
ennietomdezecompleettevullen.Echter,bijeenondiepeplaskunnendooropwerveling
vandebodemofdooractiviteitvanvogels,nutriëntenuitdebodemnageleverdwordenaan
hetwater.Daarnaastkandespronglaagsnelverdwijnenofafwezigblijvenineenondiepe
plas.Beideaspectenvergrotendekansdateenrelatiefhelderediepeplasvantypeenfuncti-
onerenverandertineenondiepeplasdiegedomineerdwordtdoor(blauw)algenmetweinig
doorzicht.OndanksdaterindeHandreiking voor het herinrichten van diepe plasseneenredelijke
margeisgenomenindemaximaalvoorgesteldediepte,zijnerverschillendebeheerdersdie
om redenen van waterkwaliteit zelf een ruimere diepte in beleidsplannen opnemen. Dit
heefttotgevolgdateengroterdeelvandevulcapaciteitnietgebruiktwordt.
Inmiddelszijnerverschillendeinstrumentenontwikkeldomdemeestgeschikteplasvoor
verondiepenteselecteren:
EriseenHandreiking voorselectie zandwinputten (deBest&vanKalleveen,2008),opgesteldin
opdrachtvanLBOW(LandelijkBestuurlijkOverlegWater)clusterwaterbodem.Dezeisont-
wikkeldvoordevoorselectievanlocatieswaarbaggerspeciewordtgestortonderdeWet
milieubeheer, niet voorbeoordeling locaties voorhetnuttig toepassenvanbagger con-
formhetBbk.Ookalisditeenanderspoor,debeschrevenmulticriteriaanalysemethode
omtoteenvoorselectietekomenvangeschiktelocatiesisgrotendeelsooktegebruiken
omlocatiesteselecterenvoorhetnuttigtoepassenvanbaggerconformBbk.Letwel,dit
rapportisverschenenvoordatdemaatschappelijkecommotierondstortenvanbaggerin
zandwinputtenlosbarstte.
1.
9STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
DeProvincieOverijsselheeftin2009eenQuickscan zandwinplassen Overijssellatenontwik-
kelen(MWH,2009)waarmeede54zandwinplassenindeprovinciegeprioriteerdkunnen
wordenopbasisvanminimalerisico’svanverondiepingenmaximalekansopbehalen
vandenatuurontwikkelingsdoelstelling.
HetwaterschapRivierenlandheeft in2010eenEerste verkenning verondiepen diepe plassen
latenuitvoeren(Ostéetal.,2010)waarineenmulticriteriaanalysebeoordelingssystema-
tiekisontwikkeldomde100grootstezandwinplasseninhaarbeheersgebiedtepriorite-
renopgeschiktheidvoorverondiepen.
1.3 kennisleemtes
InNederlandkomenvannaturegeendiepemerenvoor,metuitzonderingvanpingoruïnes.
Sommigediepeplassenzijnontstaanalsdoorbraakwielof-kolk,maardemeestediepeplas-
senzijnontstaanalszand-,klei-ofgrindwinput.Ookalishetontstaanvandemeestediepe
plassenhetgevolgvanmenselijkhandelen,ditzegtnietsoverdekwaliteitvaneendiepe
plas.Bijverondiepenvaneendiepeplaswordtvaakalsargumentgenoemddatditeenverbe-
teringvandekwaliteitvanhetecosysteemzalgeven.Echter,vanveeldiepeplassenisde
ecologienietbekend,tegelijkertijdzijndiepeplasseninpotentiedesystemenmetdebeste
waterkwaliteit(Ostéetal.,2010).
Erisdusmeerbehoefteaankennisoverdeecologieennatuurwaarde(kwaliteit)vandiepe
plassen.Hiertoeiserin2014eenpromotieonderzoekgestartbijhetNIOO(uitgevoerddoor
LauraSeelen),deelsgefinancierddoordeprovincieNoord-Brabant,naardeecologischekwa-
liteitvandiepeplasseninNoord-Brabant,getiteld‘QualifyingdeepartificiallakesinNoord
Brabant todeterminetheir suitability fornewfunctionsbasedontheirecologicalvalue’.
Voordiepeplasseninanderegebieden,bijvoorbeeldinhetrivierengebied,bestaannogande-
respecifiekekennisvragen.
1.4 dOelstellingen prOject
Detwijfelaanhetnutvanverondiepenbijomwonendenenbelanghebbendenheeftdemaat-
schappelijkediscussieveroorzaakt.Erisbehoefteaaneeninstrumentomdeoptimalekeuze
te faciliteren. Hiervoor wordt in het project ‘Verondiepen tot aan maaiveld’ een nieuwe,
innovatieveaanpakontwikkeldwaarmeebuitendekadersvandeHandreiking voor het herin-
richten van diepe plassengezochtwordtnaaralternatievemanierenomplassenaftewerken,
waarbijookanderefunctiesinbeeldkomen.Hierbijmoetgedachtwordenaanhet(bijna)
compleetvullenvanplassenwaarmeefunctiesalsmoeras,drogenatuur/recreatie,industrie
ofzelfsagrarischgebruikmogelijkzijn.Hetverondiepentotaanmaaiveldheefttevenshet
voordeeldateenlocatiemeercapaciteitheeftwantdezekanverderwordenopgevuld.Erzijn
danminderlocatiesnodigomeenbepaaldehoeveelheidaanbodtebergen,watleidttoteen
efficiëntertransportenprojectuitvoering.
Hethoofddoelvanhetprojectisomeeninstrumentteontwikkelenwaarmeedekeuzevoor
eeninrichtingsvariantbijhetverondiepenvandiepewaterplassenkanwordenonderbouwd
in relatie totde toekomstigegebruiksfunctie.Hierbijwordtnietalleenuitgegaanvande
randvoorwaardendieaandeuitvoeringvanhetopvullenwordengesteld(financieelentech-
nisch),maarwordendezeintegraalbeschouwdmetderandvoorwaardenenrisico-evaluatie
vanhettoekomstiggebruik.Eendergelijkprocesmoetvantweekantenwordengestuurd,
vandekantvanhetaanbodaanbagger/specieenvandekantvandewensenvandelokale
stakeholders.
Depositievanhetontwikkeldeinstrumentisinhetstadiumvandeplanvorming.Doorin
eenzovroegmogelijkstadiumstakeholderstebetrekken,wordenzenietverrastdooreen
2.
3.
10 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
baggergrond
Nuttige toepassing (Bbk)Toetsing kwaliteit (Mhtk)
Verbeteren waterkwaliteit
(KRW, Waterwet)
Afdekken verontreinigde waterbodem (Waterwet)
Verbeteren fysieke stevigheid talud (nuttige toepassing, Bbk)
Voorkómen verstoring natuur(Nb, F&F)
plan,maarkunnenzeopeengestructureerdewijzemeedenkenoverdehuidigefunctieen
kwaliteit,enmogelijkenieuwefunctieenkwaliteit.
BijdetoepassingvanbaggerofgrondinwaterisnietalleenhetBbkvantoepassing,maar
ookanderewet-enregelgeving(Figuur1).Hetoppervlaktewaterendewaterbodemvallen
sinds2009onderdeWaterwet,terwijlvoordedrogereoeversdeWetBodembescherming
(Wbb)geldt.AlsdelocatieeenKRW-lichaamis,geldendeKRW-kwaliteitsdoelen.Alsdeloca-
tieineenNatura2000gebiedligt,isookdeNatuurbeschermingswet(Nb-wet)vantoepassing.
VoordewerkzaamhedenzijndanooknogeenNb-wetvergunningeneenFlora-enFaunawet
ontheffingnodig.Figuur1laatziendaterverschillendeaanvliegrouteszijnomtekomentot
eeninitiatief,teonderscheideninaanbod-gestuurd(eriseenhoeveelheidbaggerofgrond,
enerwordtgezochtnaareennuttigeenfunctioneletoepassing)ofvraag-gestuurd(eriseen
probleemmetwaterbodemverontreinigingdieafgedektmoetworden,slappesteiletaluds
dieverstevigdmoetworden,en/ofwaterkwaliteitdieverbeterdmoetworden).
Figuur 1. Dwarsdoorsnede wet- en regelgevingen die van toepassing zijn bij het verondiepen van diepe
plassen. Mhtk = Milieuhygiënisch toetsingskader, Bbk = Besluit bodemkwaliteit, KRW = Kaderrichtlijn Water,
Nb = Natuurbeschermingswet, F&F = Flora- en Faunawet.
1.5 leeswijzer rappOrt
Dehoofdtekstvanditrapportgeeftingrotelijnendetechnischeachtergrondvandeontwik-
keldeMCAVerondiepen.Hoofdstuk2geefteenbeschrijvingvandegevolgdeaanpakinhet
ontwikkelenvandemulticriteriaanalyse.Hoofdstuk3beschrijftdesamenhangmetderisi-
co-evaluatie.Hoofdstuk4geeftdetoepassingsmogelijkhedenvandeMCAVerondiepenaan
dehandvanvijfpraktijkvoorbeelden.Hoofdstuk5vatdebelangrijksteconclusiesenaanbe-
velingenovertoepassingsamen.DepreciezeomschrijvingenvandecriteriavandeMCA
VerondiepenwordtinBijlage2gegeven.
11STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
2. Ontwikkeling mca verOndiepen
2.1 gevOlgde aanpak
Multicriteriaanalyse(MCA)iseenmethodedieveelgebruiktwordtinhetafwegenvanalter-
natieven,waarbijmeerderecriteriagebruiktworden.Hetbelangvanelkcriteriumindeuit-
komstwordtvastgesteldmetbehulpvanweegfactoren.MCAisbijuitstekgeschiktomver-
schillendetypenvaninformatietekunnengebruikenindeafweging,zoalskwantitatieve
getallenenkwalitatievebeschrijvingen.MCAkandusopeentransparantewijzeappelsen
perenmetelkaarvergelijken.
BijhetontwikkelenvandeMCAvoorhetverondiepenvandiepeplassenzijndevolgende
uitgangspuntengehanteerd:
•Kwaliteitlocatiemoetgelijkblijvenofverbeteren(voormensennatuur);
•Voortbouwenopbestaandemethodieken;
•Meerwaardevanonzeaanpakt.o.v.bestaandeaanpakkenishetkunnenbeschouwenvan
alternatievefunctiesen/ofinrichtingen;
•DeMCAislocatiespecifiek,samenhangbronenfunctie.
IndeontwikkelingvandeMCAzijndevolgendestappengevolgd:
Benoem het doel van de MCA
Ditisgebeurddoorgesprekkentevoerenbinnenhetprojectteamenonderstakeholders
(Bijlage1)
Benoem en beschrijf de criteria die van belang zijn.
Decriteriazijnbepaaldopbasisvandeinventarisatievanrisico’senkansendieuitdestake-
holdergesprekkennaarvorenzijngekomen(Bijlage1).
Weeg de verschillende criteria.
Destakeholders(Bijlage1)hebbendigitaalallecriteriagescoordopmatevanbelangrijkheid
opeenschaalvan1tot5.Ditisvervolgensomgerekendnaarweegfactoren.
2.2 vastgesteld dOel mca verOndiepen
HetdoelvandeMCAVerondiepenisvastgesteldindeeerstestap,enisalsvolgt:
•Welkefunctieeninrichtingismeestgeschiktvoordezeplas?Deverschillendefunctiesals
alternatievenvergelijkenindeMCA;
•Welkeplasismeestgeschiktvoorverondiepen(bronenfunctiesamen)?Uitkomstfunctie-
MCAoververschillendelocatiesvergelijken.
DeMCAmoetkunnenaangevenofdeimpactvanherinrichtingopweegttegendekwaliteits-
verbetering in de nieuwe toestand. Hiervoor delen we de criteria in 5 hoofdgroepen in
(Figuur2),dieeerst(1)dehuidigefunctieen(2)huidigetoestandbeschrijven,vervolgens(3)
deimpactvanherinrichting,entenslotte(4)denieuwefunctieen(5)deverwachtetoestand
beschrijven.Wemakendusonderscheidtussendefunctie(hoewordtdelocatiegebruikt)en
dekwaliteitvandelocatie.Hetkanzijndateenlocatienueenbepaaldefunctieheeft,soms
historischgegroeid,terwijldiefunctienietpastbijdekwaliteitenliggingvandelocatie.Bij
deimpactvanherinrichtingwordtookdemogelijkewinstopdebronlocatiebetrokken.
Er is voor gekozen om geen uitsluitingscriteria vooraf aan te geven, zoals zwemplassen,
doorbraakwiel,ofplasmethogeecologischewaarde,omhetinstrumentzogeneriekmoge-
lijktelatenzijn.Hetbevoegdgezagkanaltijduitsluitingscriteriahanteren.Indepraktijk
12 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Figuur 2: De samenhang tussen de hoofdgroepen criteria
wordtditalzouitgevoerd,veelwaterschappenhebbeninhunbeleidsplanaangegevendat
locatiesmeteenspecialewaardeoffunctienietverondieptzullen/mogenworden.
Omdemeestegeschiktefunctieeninrichtingvooreenplasteselecteren,wordendevolgen-
dealternatievenperplasvoorhetinvullenvandeMCAgebruikt:
1.deelsdempen,deelsintactlaten;
2.deelsdempen,deelsverondiepen;
3.geheeldempen.
Defunctievanhetgedemptedeelkanvariëren:
a.landbouw;
b.natuur,waarondermoeras;
c.recreatie;
d.stedelijk(industrieofwonen).
2.3vastgestelde criteria en weegFactOren
Aandehandvangesprekkenmetstakeholderszijndecriteriaperhoofdgroepvastgesteld,en
deweegfactorpercriterium.EenconceptversievandeMCAisineenworkshopdd.24/9/13
besproken.DepreciezeomschrijvingvanallecriteriawordtinBijlage2gegeven.Elkcriteri-
umisindevormvaneenvraaggeformuleerdwaaropeenbinairantwoordmoetworden
gegeven,meestaljaofnee,somshoogoflaag.Voordemeestecriteriaisersprakevaneen
glijdendeschaal,waarbijscherpmoetwordenomschrevenwaarde(arbitraire)grensligttus-
senjaofnee.
Descoreperlocatieofinrichtingsvariantkomtalsvolgttotstand:
•Bepaalpercriteriumdescore,1of0,waarbij1=geschiktomteverondiepenen0=onge-
schiktomteverondiepen;
•Vermenigvuldig binnen een hoofdgroep de score voor elk criterium met de weegfactor
voordatcriterium;
•Sommeerdeuitkomstenbinneneenhoofdgroep;
•Vermenigvuldigdeuitkomstperhoofdgroepmetdeweegfactorperhoofdgroep;
•Sommeerdeuitkomsten.
Huidige toestand Nieuwe toestand
Locatie Locatie x bronx alternatief
Locatie x bron
1. functie
2. toestand 5. toestand
3. herinrichting
4. functie
13STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Uitdezeberekeningvolgtdeeindscorealseengetaltussen0en1,waarbij1=zeergeschikt
omteverondiepen,en0=zeerongeschiktomteverondiepen.Devijfhoofdgroepenworden
evenzwaargewogen,metweegfactor0,2.Deweegfactorenkunnenindestakeholderconsul-
tatieaangepastworden,indiengewenst.
tabel 1. vastgestelde weegfactor per criterium versie 1.0. De vijf hoofdgroepen
tellen even zwaar mee (weegfactor 0,2).
2.4 samenhang mca verOndiepen en risicO-evaluatie
Alseenkeuzevooreentypeinrichtingenfunctievooreenlocatieisgemaakt,isdevervolg-
stapomeengedetailleerderisico-evaluatieuittevoeren,opbijvoorbeeldverspreidingstof-
fenofoverlastplaagsoorten(Figuur3).Alsderisico’sacceptabelzijnnaarhetoordeelvanhet
bevoegd gezag, dan kan het plan richting uitvoering. Als de risico’s te groot zijn bij een
bepaaldeinrichtingsvariant,zalereennieuweiteratieinhetplanvormingsprocesmoeten
komen.
DeMCAkangezienwordenalseeneerstestapinderisicobeoordeling.Voorsommigecrite-
ria volgtuitdeMCAdater eengedetailleerde risicoanalyseuitgevoerdmoetworden (zie
§3.3).Voorcriteriadiedirectgerelateerdzijnaanvergunningverlening,bijv.verspreiding
stoffen,komtereenrodevlaginhetgevalereennegatiefantwoordopwordtgegeven.
criterium weegfactor criterium
1.1 gebruiksfunctie 0,30
1.2 Natuurfunctie 0,25
1.3 Samenhang functie met omgeving 0,25
1.4 Beleids- en wettelijk kader 0,20
2.1 Ligging in drinkwaterbeschermingsgebied 0,20
2.2 Bereikbaarheid plas voor uitvoerders 0,15
2.3 Chemische waterkwaliteit 0,15
2.4 Biologische waterkwaliteit 0,175
2.5 Natuurwaarde omgeving 0,150
2.6 Cultuurhistorische waarde omgeving 0,175
3.1 afstand transport > 30 km 0,20
3.2 verstoring omwonenden 0,25
3.3 verstoring natuur 0,20
3.4 Waterkwaliteit tijdens uitvoering 0,10
3.5 Benodigde tijdsduur fysieke uitvoering 0,15
3.6 Winst in de bronlocatie 0,10
4.1 gebruiksfunctie 0,25
4.2 Natuurfunctie 0,15
4.3 Mogelijkheden voor multifunctioneel gebruik 0,20
4.4 inpasbaarheid functie in beleidskader 0,25
4.5 verschil in onderhoud en beheer 0,15
5.1 verwachte systeemkwaliteit 0,30
5.2 verwachte omgevingskwaliteit (natuur) 0,25
5.3 Risico’s verspreiding stoffen 0,25
5.4 Risico’s overlast plaagsoorten 0,20
14 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Figuur 3: Stappen in het planvormingsproces
Stakeholder identificatie,consultatie, participatie
Technisch/financiëlehaalbaarheid
Nieuwe iteratieplanvorming
Bevoegd gezag
Risico’s acceptabel
Uitvoering plan
Risico’s niet acceptabel
Inrichtingsvariant
Multi Criteria Analyse
Risico-evaluatieop maat per casus, bijv. verontreinigingen,
wateroverlast
15STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
3.1 analyse mOgelijke risicO’s
UitdeMCAVerondiepenvolgteenoptimaleinrichtingsvariant.Devolgendestapisomvan
dieinrichtingsvarianttebepalenofermogelijkerisico’sopverspreiden/overlastdoorstoffen
ofsoortenopzaltreden.Derisico’swordenbepaalddoordeinrichtingincombinatiemet
gebruikenbeheer(ziefiguur4).Menkandandenkenaandevolgenderisico’s.
Invloedinrichting:
•Diepeputmetspronglaagofheleplasondiep,isbepalendvoorbeschikbaarheidnutriënten;
•Dedimensiesvandeoeverzone(breedteendieptewaterlaag)zijnbepalendvoorhetvoorko-
menvanmuggen;
•Alswaterbergingeenfunctievandenieuweinrichtingis,zalereenrisicovoorknutten
zijnopondergelopengrasland.
Invloedbeheer:
•Zondervegetatiebeheerzaldeoeverzoneverlanden,watmogelijkrisico’sgeeftopvrijko-
menverontreinigingen;
•Peilbeheerkanwordeningezetomrisico’sopmuggenoverlasttevoorkomen.
Invloedgebruik:
•Bijhetgebruikalsvisplaszaler(waarschijnlijk)wordenbijgevoerd,watresulteertinmeer
voedingsstoffeninhetwater.Ditvergroothetrisicooptroebelwatermetslappesliblaag,
enblauwalgenbloeibijrustigzomerweer.
Figuur 4: Samenhang tussen inrichting en risico’s
3.2 verschillende herinrichting scenariO’s
Deverschillendecombinatiesvaninrichting,beheerengebruikzijnin6scenario’sbeschre-
ven.Perscenariozijnverschillendemogelijkerisico’saangegeven.
Diepeplaswordtverondiepttotondiepeplasmetééndiepeput.Hetoppervlaktevande
plaswordtverkleind,doorhetaanbrengenvaneennatuurvriendelijkebredeoeverzone
(plas/draszone).Hetgrootstedeelvanhetmeerisondiep,enzalnietstratificeren.Inhet
diepe deel kan stratificatie optreden. De oevervegetatie wordt periodiek gemaaid (bijv.
1xper3jaar).Deplaswordtnietactiefgebruiktdoorbijv.vissersofzwemmers.
Mogelijkerisico’sinditscenario:
•Vrijkomenvoedingsstoffenuitdebaggerinhetondiepedeelàrisicoopblauwalgbloei;
•Vrijkomenverontreinigingenuitdebaggeràrisicoopnadeligeeffectenecosysteem;
•Door herinrichting ‘lege ecologische niche’ à risico op vestiging (uitheemse) invasieve
water-enoeverplanten;
•Vergroteoeverzonebiedthabitatvoorstekendeinsectenàrisicoopoverlastdoorsteekmug-
genenknutten.
Gebruik
Beheer
inrichting risico’s
3. risicO-evaluatie
1.
16 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Diepeplaswordtverondiepttotondiepeplas,zonderdiepeput.Deplaszalnietstratifice-
ren.Verdervergelijkbaarmetscenario1.
Mogelijkerisico’sinditscenario:
•Vrijkomenvoedingsstoffenuitdebaggeringeheleplasàrisicoopblauwalgbloei;
•Vrijkomenverontreinigingenuitdebaggeràrisicoopnadeligeeffectenecosysteem;
•Door herinrichting ‘lege ecologische niche’ à risico op vestiging (uitheemse) invasieve
water-enoeverplanten;
•Vergroteoeverzonebiedthabitatvoorstekendeinsectenàrisicoopoverlastdoorsteekmug-
genenknutten.
Diepeplaswordtverondiepttotondiepeplasmet1diepeput.Inrichtingverderalsscena-
rio1,maarmetgebruikalsvisplas.Hetbijvoerenvandevisdoorsportvisserszalextra
eutrofiëringgeven.
Mogelijkerisico’sinditscenario:
•Vrijkomenvoedingsstoffenuitdebaggerinhetondiepedeelàrisicoopblauwalgbloei;
•Bijvoerenvisgeeftextravoedingsstoffeninhetwateràslappesliblaag,kansoptroebel
waterdooropwerveling,enrisicoopblauwalgbloeidoorextravoedingsstoffen;
•Vrijkomenverontreinigingenuitdebaggeràrisicoopnadeligeeffectenecosysteem;
•Door herinrichting ‘lege ecologische niche’ à risico op vestiging (uitheemse) invasieve
water-enoeverplanten;
•Vergroteoeverzonebiedthabitatvoorstekendeinsectenàrisicoopoverlastdoorsteekmug-
genenknutten.
Diepeplaswordtverondiepttotondiepeplas,zonderdiepeput.Inrichtingverderalsscena-
rio2,maarmetgebruikalsvisplas.
Mogelijkerisico’sinditscenario:
•Vrijkomenvoedingsstoffenuitdebaggeringeheleplasàrisicoopblauwalgbloei;
•Bijvoerenvisgeeftextravoedingsstoffeninhetwateràslappesliblaag,kansoptroebel
waterdooropwerveling,enrisicoopblauwalgbloeidoorextravoedingsstoffen;
•Vrijkomenverontreinigingenuitdebaggeràrisicoopnadeligeeffectenecosysteem;
•Door herinrichting ‘lege ecologische niche’ à risico op vestiging (uitheemse) invasieve
water-enoeverplanten;
•Vergroteoeverzonebiedthabitatvoorstekendeinsectenàrisicoopoverlastdoorsteekmug-
genenknutten.
Diepeplaswordtverondiepttotmoeras,waterdieptetotmax.0,6m.Moerasvegetatiezal
totontwikkelingkomen.Variatiesinwaterdieptezulleneenvariatieaanontwikkelstadia
geven,vannatviadrassigtotverlandingsstadia.Omdezevariatieinstandtehoudenis
peilbeheernodig,omdesuccessieperiodiekterugtezetten.Hetmoerasheefteennatuur-
functieengeengebruiksfunctie.
Mogelijkerisico’sinditscenario:
•Moerasbiedthabitatvoorstekendeinsectenàrisicoopoverlastdoorsteekmuggenenknut-
ten;
•Vrijkomenvoedingsstoffenànietdegewenstevegetatie,maarverruiging;
•Vrijkomenverontreinigingenàrisicoopnadeligeeffectenecosysteem;
•Door herinrichting ‘lege ecologische niche’ à risico op vestiging (uitheemse) invasieve
(water)planteninplaatsvangewenstevegetatie.
2.
3.
4.
5.
17STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Diepeplaswordtgeheelgedempt,enomgevormdtotlandbodem.Gebruikkanverschil-
lendzijn:
a.hetlandwordtingebruikgenomenalsdrogenatuur;
b.hetlandwordtingebruikgenomenalslandbouwgrond;
c.hetlandwordtingebruikgenomenalsstedelijk/industrie/bedrijvenpark.
Mogelijkerisico’sinditscenario:
•Vrijkomenvoedingsstoffenànietdegewenstevegetatie,maarverruiging(bijscenarioa);
•Vrijkomenverontreinigingenàrisicoopnadeligeeffectenecosysteem(bijscenarioaenb);
•Doorherinrichting‘legeecologischeniche’àrisicoopvestiging(uitheemse)invasieveplan-
teninplaatsvangewenstevegetatie(bijscenarioa);
•Overlastdoordazenàvooralopdrogeverstoordenieuwegrond,metnamealshetnutriën-
trijkenvochtigis(vooralbijscenarioa).
Scenariobenczullenactiefwordenbeheerd,enkennendezerisico’snietofminder.
3.3 risicOmatrix
Demogelijkerisico’szijninverschillendescenario’sbeschreven(§3.2),enwordenhieronder
geordendineenrisicomatrixoptyperisico(vrijkomenstoffenofoverlastplaagsoorten)en
waarhetzaloptreden(water,oever,land)(Tabel2).Derisico’swordenindematrixingedeeld
in twee categorieën, stoffen en plaagsoorten, en in drie habitats, water en waterbodem,
oeverzoneenland.Voordemeestvoorkomenderisico’skangebruikwordengemaaktvan
bestaandeinstrumenten.Demeestezijnnietspeciaalvoorzandwinplassenontwikkeld.Bij
detoepassingvandetoolmoetrekeningwordengehoudenofdeplaseengeïsoleerdeligging
heeftofniet.
6.
tabel 2: Risicomatrix
stoffen (plaag)soorten
water en waterbodem verontreinigingen blauwalg
nutriënten PC Lake2
Milieuhygiënisch toetsingskader Bbk1
PC Lake2 vestiging invasieve exoten Sedias3 expertkennis7
Quickscan en Bodemdiagnosetool4
ESF Toxiciteit5
Oeverzone verontreinigingen stekende insecten
nutriënten muggentool Alterra8
Milieuhygiënisch toetsingskader Bbk1
vestiging invasieve exoten
expertkennis7
land verontreinigingen vestiging invasieve exoten
Berisp (zware metalen)6 expertkennis7
nutriënten
hangt af van toekomstige inrichting en gebruik
1) Het Milieuhygiënisch toetsingskader is momenteel in ontwikkeling, en zal onder het herziene Bbk vallen.
2) PC Lake is een metamodel ontwikkeld door PBL waarmee een inschatting gemaakt kan worden van de
kritische P-belasting van ondiepe meren. Het model is via een webapplicatie te gebruiken:
themasites.pbl.nl/modellen/pclake/
vervolg op pagina 18
18 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
3) Sedias is een hulpmiddel om tot een zo goed mogelijke beoordeling van de waterbodem te komen.
Sedias is via de risicotoolboxbodem beschikbaar: www.risicotoolboxbodem.nl/sedias/
4) in het project Baggernut zijn de tools Quickscan en Bodemdiagnosetool ontwikkeld, waarmee de naleve-
ring van nutriënten ingeschat kan worden. Hoofdrapport van der Wijngaart et al. (2012), deelrapporten
en tools van dit project zijn beschikbaar op de StOWa website:
www.stowa.nl/bibliotheek/publicaties/Baggernut__maatregelen__baggeren_en_nutrienten
5) in opdracht van StOWa wordt de ecologische Sleutelfactor 8, toxiciteit uitgewerkt in een tool, waarin
msPaF berekeningen worden gecombineerd met effectmetingen d.m.v. bioassays. De tool richt zich op het
watercompartiment en komt eind 2015 beschikbaar in een StOWa rapport (Posthuma et al., in prep.).
6) Berisp is een DSS waarmee het risico van doorvergiftiging van bodemverontreiniging vergeleken kan
worden voor verschillende inrichtingen en habitatconfiguraties. www.berisp.org/
7) een risicobeoordeling op vestigen van invasieve water- of landplanten of rivierkreeften is nog niet in een
kant en klaar systeem beschikbaar. Wel kan dit met expertkennis ingeschat worden. Dit is afhankelijk van
de bronlocatie van de bagger (welke exoten komen daar voor), en de huidige toestand van de te veron-
diepen plas, en of de plas een geïsoleerde ligging heeft of niet. Het verplaatsen van bagger kan een
belangrijke vector zijn voor het verspreiden van exoten, bijv. voor de amerikaanse rivierkreeft, of via
zaden uit de zaadbank.
8) excel-applicatie, beschreven in verdonschot en Besse-Lototskaya (2012), zie verder paragraaf 3.4.
www.wageningenur.nl/nl/show/Leidraad-voor-vermindering-muggenoverlast.htm
3.4 risicOmOdule Overlast steekmuggen en knutten
DemoduleRisicoopsteekmuggenenknuttenwordtgeïntegreerdindeMCAVerondiepen.
Demodulebrengtderisico’sopoverlastdoorstekendeinsecteninbeeldalsgevolgvanveron-
diepingengeeftinzichtinhoehetoverlastkanwordenvoorkomenofverminderd.Hetrisico
opoverlastwordtbeoordeeldaandehandvanhetinrichtingsplan(indienbeschikbaar).Deze
moduleisafgeleidvandeLeidraadRisicomanagementoverlaststeekmuggenenknuttendie
in 2011 door Alterra is ontwikkeld als Excel-applicatie (Verdonschot en Besse-Lototskaya,
2012).Demoduleheeftalsdoelinkaartbrengenvanrisicoopoverlastvooromwonenden,
recreantenenvissers,maarisnietbedoeldomnatuurfunctiesinhetgebiedteoptimaliseren
(zoalsbijvoorbeeldhetsturenvandepopulatiemuggenlarvenalsvoedselvooranderedoel-
soorten).
Devolgendefactorenzijnvanbelangbijhetbepalenvanderisicoopsteekmuggenenknut-
tenbijverondieping:
•Detoekomstigeinrichting(combinatievantypenlandschapselementenenmilieukarakte-
ristieken);
•Detijd(hogererisicoindeeerste4-5jaarnaherinrichting);
•Deafstandtotbewoningofrecreatielocatie;
•Hetoppervlakvanderisico-landschapselement(en).
Derisico-modulewordtinalleinrichtingssituatiesingevuld(ongeachtvandeuitslagvande
MCAVerondiepen)enwerktintweestappen:
Een risicoanalyse op overlast door steekmuggen en knutten van alle individuele land-
schapselementenindetoekomstigeinrichtingwaarbijeenrisicoscoreberekendwordt.
Aanbevelingenvoordeaanpassingvandeinrichting,beheerenonderhoud.
Stap 1. Risicoanalyse
In stap 1 worden alle individuele landschapselementen van de toekomstige inrichting
geanalyseerdoprisicoopoverlast.Datgebeurtdoormiddelvaneenaantalvragenoverde
inrichtings-enmilieuparameters.Hoerisicovollerhetlandschapselementisdeshoemeer
1.
2.
19STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
1.
2.
3.
4.
5.
>5.
vragenoverdeherinrichtingssituatiewordengesteld.Derisicoanalysewordtuitgevoerdin
deExcel-applicatieomgeving.Deuitslagvanderisicoanalyseiseenrisicoscore.
Afhankelijkvandeliggingvandeteverondiepenplasendegebruiksfunctiesvanhetgebied
kanderisicoanalysegedifferentieerdwordennaardeverschillentussenoverlastvoor:
a)Omwonenden;
b)Vissersofrecreanteninhetgebied.
Inhetgevaldatderisicoopoverlastvoordeomwonenden(a)berekendwordtmoetinde
Excel-applicatiedeafstandtotbewoning(inmeters)ingevoerdworden.Inhetgevaldatde
risicoopoverlastvoorderecreantenofvissers(b)berekendwordt,vultmen0meterinde
Excel-applicatieals‘afstandtotbewoning’.Ombeidesituaties(aenb)teberekenenmoetde
risicoanalysetweekeerwordendoorlopen.
Risicoscore
Hetaldannietoptredenvanhogeaantallensteekmuggenenknutteninrelatietotdeover-
lastdiemensenzoudenkunnenervarenwordtuitgedruktindevolgenderisicoklassen:
Geenofzonuendaneensteek.
Regelmatigeensteekofmeerderestekeninkortereperiode.
>1keerper2-3jaarenlangerdan2-3wekennietmeerlekkerbuitenkunnenzitten.
Jaarlijks2-3wekennietmeerlekkerbuitenkunnenzitten(deWiedenenWeerribben,
rondomNieuwkoop).
Jaarlijksmeerderemaandenlekgestoken(zoalsbijEngbertdijksvenen).
Eenincidenteleplaagsituatie(zoalsopSchiermonnikoog).
Stap 2. Maatregelen pakket
Dezestapgeeftaanbevelingenoverhoehetrisicoopoverlastdoorsteekmuggenenknutten
kanwordenvoorkomenofverminderd.Nahetdoorlopenvanstappen1en2wordteengeïn-
tegreerd rapport opgesteld waarin voor alle landschapselementen de kans op overlast is
berekendenrelevantemaatregelenzijnvoorgesteld.Inhetgevalvaneenonacceptabelrisico
kunnendoorhetdoorlopenvanmeerderesessiesverschillendeaangepastescenario’swor-
dendoorgerekend.
20 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
in dit hoofdstuk wordt de toepassing van de mca verondiepen getest aan de hand van drie verschillen-
de praktijkvoorbeelden. de eerste test met versie 1.0 is uitgevoerd met een set van vijf plassen van
het waterschap rivierenland uitgevoerd. hieruit bleek dat in sommige gevallen de omschrijving van
het criterium niet scherp genoeg was. waar nodig is dat aangepast, dit resulteerde in versie 1.1. ver-
volgens zijn 12 locaties vergeleken die door laura seelen van het niOO worden onderzocht, en zijn voor
een locatie van k3delta verschillende inrichtingsvarianten vergeleken. Op basis van deze twee testen
is er een laatste aanpassing doorgevoerd, resulterend in versie 2.0. de handleiding van de mca veron-
diepen wordt in bijlage 2 gegeven.
4.1 praktijktest versie 1.0
4.1.1 Praktijkvoorbeelden waterschap Rivierenland
Devolgendevijfpraktijkvoorbeeldenzijnuitgetest:
Dassenplas, gemeente Roosendaal. Diepe plas van slechte kwaliteit. De locatie wordt
momenteelverondiepttotplas-drassituatie.Beoogdefunctienatuur.
EisenhowerplasofAamseplas,gemeenteElst.Geplandeinrichtingdeelsindustrie,deels
natuur.
Koornwaard,diepeplaslangsdeLinge.Geplandeinrichtinggedeeltelijkdempen,gedeelte-
lijkverondiepen.Beoogdefunctienatuur,visplasenoverigerecreatie.
Opheusden.Geplandeinrichtingdeelsdempen,deelsondiepeplasmetplas-drasenriet-
zones.
ZevenmetersgatindeOoijpolder.Gedeeltelijkeverondiepinglangséénoeveromhetareaal
rietzonetevergroten.
4.1.2 Ingevulde MCA Verondiepen versie 1.0
Hieronderwordtpercriteriumvoordevijflocatieshetantwoordgegevenmeteentoelich-
ting.DeuitgebreideomschrijvingvanelkcriteriumwordtinBijlage2gegeven.Eensamen-
vattingvandescoreswordtinTabel3enFiguur5gegeven.
1.1 Gebruiksfunctie (ja = 0, nee = 1)
Dassenplas:geengebruiksfunctiebekend,scorenee=1.
Eisenhowerplas:ingebruikalsvisplas,verdergeenbijzonderefunctie,scoreja=0.
Koornwaard:beperkterecreatielangsdeplas,visplas,scoreja=0.
Opheusden:geengebruiksfunctiebekend,scorenee=1.
Zevenmetersgat:ingebruikalsvisplas,scoreja=0.
1.2 Natuurfunctie (ja = 0, nee = 1)
Dassenplas:plasligtnaastEHS(gis.kademo.nl),scoreja=0.
Eisenhowerplas:plasligtbinnen500mEHS,omdatsnelwegA325ertussenligtalsbarrièreis
scoreingeschatopnee=1.
Koornwaard:plasligtinEHS(gis.kademo.nl),scoreja=0.
Opheusden:scorenee=1.
Zevenmetersgat:plasligtinN2000,scoreja=0.
1.3 Samenhang functie met omgeving (ja = 0, nee = 1)
Dassenplas:geenfunctie,scorenee=1.
Eisenhowerplas:scorenee=1.
Koornwaard:functiepastinomgeving,kwaliteitishetprobleem(maardatkomtverderop).
Scoreja=0.
4. uittesten mca verOndiepen Op praktijkvOOrbeelden
1.
2.
3.
4.
5.
21STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Opheusden:geenfunctie,scorenee=1.
Zevenmetersgat:functiepastinomgeving,scoreja=0.
1.4 Beleids- en wettelijk kader (ja = 0, nee = 1)
Dassenplas:plashadgeenfunctie,scorenee=1.
Eisenhowerplas:plasheeftgeenfunctie,scorenee=1.
Koornwaard:visrechtisvastgelegd,scoreja=0.
Opheusden:plasheeftgeenfunctie,scorenee=1.
Zevenmetersgat:nietduidelijkofhetvisgebruikisvastgelegd,uitgegaanvanscoreja=0.
2.1 Ligging in drinkwaterbeschermingsgebied (ja = 0, nee = 1)
Dassenplas:moeilijkuittezoekenopprovincialesite.Scoreingeschatopnee=1.
Eisenhowerplas:scorenee=1.
Koornwaard:scorenee=1.
Opheusden:scorenee=1.
Zevenmetersgat:scorenee=1.
2.2 Bereikbaarheid plas voor uitvoerders (ja = 1, nee = 0)
Dassenplas:bekekenopkaart,goedbereikbaar,scoreja=1.
Eisenhowerplas:bekekenopkaart,goedbereikbaar,scoreja=1.
Koornwaard:aanvoerviahetwater,goedbereikbaar,scoreja=1.
Opheusden:bekekenopkaart,goedbereikbaar,scoreja=1.
Zevenmetersgat:ja,bronlocatieisdichtbij(<1km),weldwarsdoorN2000,scoreja=1.
2.3 Waterkwaliteit nutriënten (hoog = 0, laag = 1)
Dassenplas:slechtenutriëntkwaliteit,scorelaag=1.
Eisenhowerplas: nutriënten totaal N en totaal P (gegevens aangeleverd door ws Rivieren-
land),ontoereikendvolgensM20KRW,scorelaag=1.
Koornwaard:nutriëntengetoetstaanM20(rapportageHerinrichtingKoornwaard),totaalN
ontoereikendtotslecht,entotaalPmatigtotslecht,scorelaag=1.
Opheusden: M16, totaal N ontbreekt in 2010/2011, totaal P <0.02, ortho-fosfaat 0.24 mg/l,
doorzichtiserggoed>3meter.LocatievoldoetaanGEP,scorehoog=0.
Zevenmetersgat:schoneplas,volgens‘Verbeteringnatuurkwaliteit’rapport,scorehoog=0.
2.4 Biologische waterkwaliteit (hoog = 0, laag = 1)
Dassenplas:slechtebiologischekwaliteit,scorelaag=1.
Eisenhowerplas:onbekend,geschatoponvoldoende,scorelaag=1.
Koornwaard:onbekend,geschatoponvoldoende,scorelaag=1.
Opheusden:geengegevens,geschatoponvoldoende,scorelaag=1.
Zevenmetersgat: bittervoorn. Verder onduidelijk wat de biologische waterkwaliteit is.
Inschattingscorehoog=0.
NB:Ditismomenteeleenkennisleemte.OnderzoekdoorNIOOaanBrabantseplassenzaldit
(deels)aanvullen.Eenpragmatischekeuze isomdeSecchidiepte tegebruikenalsproxy,
waarbijSecchidiepte>2metereenindicatieisvaneenhogebiologischewaterkwaliteit.De
KRWklassengrenzenvoordoorzichtzijn>2.25mzeergoeden≥1.7mgoedvoorM20(matig
grotediepegebufferdemeren)en>2mzeergoeden≥0.9mgoedvoorM21(grotediepe
gebufferdemeren)(vanderMolenetal.,2012).
22 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
2.5 Natuurwaarde omgeving (hoog = 0, laag = 1)
Dassenplas:plasligtinnatuurwetenschappelijkwaardevolgebied,dusscorehoog=0.NB:de
ontgravingheeftdehydrologieverstoord,endeomgevingkamptmetongewensteverdro-
ging.Hetweerdempenvandeplasisbedoeldomdegrondwaterdynamiekteherstellen.
Eisenhowerplas:geennatuurwaardeindeaangrenzendeomgeving,aandeoostkantvande
A325ligtEHS,scorelaag=1.
Koornwaard:plasligtinEHS,metredelijkenatuurkwaliteit,scorehoog=0.
Opheusden:scorelaag=1.
Zevenmetersgat:N2000,scorehoog=0.
2.6 Cultuurhistorische waarde omgeving (hoog = 0, laag = 1)
Dassenplas: atlas leefomgeving, kaarten cultureel erfgoed: lage trefkans archeologische
objecten (IKAW), geen archeologische waarde, geen werelderfgoed, geen rijksmonument,
scorelaag=1.
Eisenhowerplas:hogetrefkansarcheologischeobjecten(IKAW),geenarcheologischewaar-
de,geenwerelderfgoed,geenrijksmonument.Maaraangeziendeheleomgevingalindus-
triegebiedis,tochscorelaag=1.
Koornwaard:middelhogetothogetrefkansarcheologischeobjecten(IKAW),geenarcheolo-
gischewaarde,scorehoog=0.
Opheusden:geenwerelderfgoed,geenrijksmonument,middelhogetrefkansarcheologische
objecten(IKAW),grenstaanperceelmethogearcheologischewaarde(maardaarligtdeafrit
vandeA15overheen),scorelaag=1.
Zevenmetersgat: geen werelderfgoed, geen rijksmonument, lage trefkans archeologische
objecten(IKAW),geenarcheologischewaarde,scorelaag=1.
3.1 Afstand transport (ja = 1, nee = 0)
Dassenplas:ingeschatopscoreja=1.
Eisenhowerplas:ingeschatopscoreja=1.
Koornwaard:aanboduitdeLinge,perboot,scoreja=1.
Opheusden:ingeschatopscoreja=1.
Zevenmetersgat:bron=<1km,scoreja=1.
3.2 Verstoring omwonenden (ja = 0, nee = 1)
Dassenplas:boerderijenboerencamping<250m,scoreja=0.
Eisenhowerplas:industrieterrein,geenhuizen,scorenee=1.
Koornwaard:huizenlangsdeGroeneweg<250m,scoreja=0.
Opheusden:aantalhuizenlangsParallelweg,net>250m,scorenee=1.
Zevenmetersgat:1huisop250m(Struikenweg),scorenee=1.
3.3 Verstoring natuur (ja = 0, nee = 1)
Dassenplas:ingeschatopbeperktekwaliteit,scorenee=1.
Eisenhowerplas:ingeschatopbeperktekwaliteit,scorenee=1.
Koornwaard:ligtinEHS,scoreja=0.
Opheusden:ingeschatopbeperktekwaliteit,scorenee=1.
Zevenmetersgat:ligtinN2000,scoreja=0.
3.4 Waterkwaliteit tijdens uitvoering (ja = 1, nee = 0)
Dassenplas:ingeschatopscoreja=1.
Eisenhowerplas:ingeschatopscoreja=1.
Koornwaard:ingeschatopscoreja=1.
23STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Opheusden:ingeschatopscoreja=1.
Zevenmetersgat:grondisgetoetst,voldoetaanBBk,scoreja=1.
3.5 Benodigde tijdsduur fysieke uitvoering (meer dan 5 jaar = 0, minder dan 5 jaar = 1)
Dassenplas:geschatteduur10jaar,scoremeer=0.
Eisenhowerplas:geschatteduur7jaar,scoremeer=0.
Koornwaard:ingeschatopminder,scorevoorlopiggezetopminder=1.
Opheusden:nietbekend,geschatopminder,score=1.
Zevenmetersgat:scoreminder=1.
3.6 Additionele winst in de bron-locatie (ja = 1, nee = 0)
Dassenplas:geengegevenshierover,score=0.
Eisenhowerplas:geengegevenshierover,score=0.
Koornwaard:ja,bronlocatieverbetert,score=1.
Opheusden:geengegevenshierover,score=0.
Zevenmetersgat:ja,bronlocatieverbetert,score=1.
4.1 Gebruiksfunctie (ja = 1, nee = 0)
Dassenplas:geengebruiksfunctie,scorenee=0.
Eisenhowerplas:waterberging,scoreja=1.
Koornwaard:recreatie,visplas,scoreja=1.
Opheusden:waterberging,scoreja=1.
Zevenmetersgat:blijftvisplasneemikaan,scoreja=1.
4.2 Natuurfunctie (ja = 1, nee = 0)
Dassenplas:nieuweinrichtingpastinnatuurfunctie,scoreja=1.
Eisenhowerplas:nieuweinrichtingisdeelsnatuur,maarnietonderN2000ofEHSofEVZ.
Scorenee=0.
Koornwaard:nieuweinrichtingpastbeterbijomliggendEHSgebied.Scoreja=1.
Opheusden:nieuweinrichtingisdeelsnatuur,maarnietonderN2000ofEHSofEVZ.Score
nee=0.
Zevenmetersgat:nieuweinrichtingpastbeterbijN2000doelen,scoreja=1.
4.3 Mogelijkheden multifunctioneel gebruik (ja = 1, nee = 0)
Dassenplas:geenmultifunctioneelgebruikvoorzien(inschatting).Scorenee=0.
Eisenhowerplas: ja de plas wordt multifunctioneel ingericht, industrie waterberging en
natuur.Scoreja=1.
Koornwaard:visplas,waterberging,recreatieennatuur.Scoreja=1.
Opheusden:nietbekend,twijfelachtig,scorenee=0.
Zevenmetersgat:visplasennatuur,scoreja=1.
4.4 Inpasbaarheid binnen huidige beleidskaders (ja = 1, nee = 0)
Dassenplas:nieuwefunctieisinpasbaar(inschatting),scoreja=1.
Eisenhowerplas:nieuwefunctiepastinStructuurplan,scoreja=1.
Koornwaard:scoreja=1.
Opheusden:ingeschatalsja=1.
Zevenmetersgat:scoreja=1.
24 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
4.5 Verschil in kosten onderhoud en beheer (meer = 0, minder = 1)
Dassenplas:verwachtingismeeronderhoudskosten.Scoremeer=0.
Eisenhowerplas:verwachtingismeeronderhoudskosten.Scoremeer=0.
Koornwaard:verwachtingismeeronderhoudskosten.Scoremeer=0.
Opheusden:verwachtingismeeronderhoudskosten.Scoremeer=0.
Zevenmetersgat:verwachtingismeeronderhoudskosten.Scoremeer=0.
5.1 Verwachte systeemkwaliteit (hoog = 1, laag = 0 )
Dassenplas:ingeschatopscore=1.
Eisenhowerplas:ingeschatop1voorwaterdeel.
Koornwaard:ingeschatopscore=1.
Opheusden:ingeschatopscore=1.
Zevenmetersgat:ingeschatopscore=1.
5.2 Verwachte omgevingskwaliteit (hoog = 1, laag = 0)
Dassenplas:ingeschatophoog,score=1.
Eisenhowerplas:ingeschatoplaag(hetblijfteenindustrieterrein)score=0.
Koornwaard:ingeschatophoog,nieuweinrichtingpastbeterbijomgeving,score=1
Opheusden:ingeschatophoog,score=1
Zevenmetersgat:ingeschatophoog,score=1
5.3 Risico’s verspreiding stoffen (ja = 0, nee = 1)
Dassenplas:geeninfooverafdeklaag,scoreja=0.
Eisenhowerplas:geeninfooverafdeklaag,scoreja=0.
Koornwaard:afdeklaag,scorenee=1.
Opheusden:geeninfooverafdeklaag,scoreja=0.
Zevenmetersgat:getoetstaanBBk,scorenee=1.
5.4 Risico’s overlast muggen en andere plaagsoorten (ja = 0, nee = 1)
Afhankelijkvandeliggingvandeteverondiepenplasendegebruiksfunctiesvanhetgebied
kanderisicoanalysegedifferentieerdwordennaardeverschillentussenoverlastvooromwo-
nendenenvissersofrecreanteninhetgebied.
Dassenplas:boerderijenboerencamping<250m,scoreja=0.
Eisenhowerplas:industrieterrein,geenhuizen,geennatgrasland,scorenee=1.
Koornwaard:huizenlangsdeGroeneweg<250m,welrietland,scoreja=0.
Opheusden:aantalhuizenlangsParallelweg,net>250m,inrichtingmetrietlanden,
scoreja=0.
Zevenmetersgat:1huisop250m(Struikenweg),inrichtingmetrietzone,scoreja=0.
4.1.3 Uitkomsten MCA Verondiepen versie 1.0
EenoverzichtvandescoresvoordevijflocatieswordtinTabel3weergegeven.Descoresvan
devijflocatiesliggentussende0,58(Koornwaard)en0,76(Opheusden).DeDassenplas,Koorn-
waardenOpheusdenhebbenscoresdichtbijelkaar liggen.DescoresvoorOpheusdenen
Eisenhowerplasliggenhoger,dezewordendusdoordeMCAmeergeschiktgeachtomtever-
ondiepen.Ditzijndetweelocatiesdieinofnabijeenindustrieterreinliggen,zondernatuur-
functieonderN2000ofEHS.
Perhoofdgroepkaneenmaximalescorevan0,2behaaldworden.Uitfiguur5blijktdatdit
voorlocatieEisenhowerplasisvoordehuidigetoestand,envoorlocatieOpheusdenvoorde
huidigefunctie.VoorlocatiesKoornwaardenZevenmetersgatwordtdeminimalescorevan0
25STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Dasse
nplas
Eisenh
ower
plas
Koorn
waard
Opheu
sden
Zeven
met
ersg
at
scor
e pe
r ho
ofdg
roep
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20 huidige functie huidige toestand impact herinrichting nieuwe functie nieuwe toestand
eindscore per locatieI = 0,61II = 0,73III = 0,58IV = 0,76V = 0,60
behaaldvoorhuidigefunctie,ditbetekentdatbijdezetweelocatiesdehuidigefunctiegeen
aanleidinggeeftvoorverondiepen.Datbijdeze locatiestochinitiatieventotverondiepen
zijnontwikkeld,volgtuitdepositievebeoordelingopdeanderehoofdgroepen.
Watopvaltisdatergeenlageeindscoreszijn.Ditkomtwaarschijnlijkomdatdeaangedragen
locatiesalleninoverwegingzijnomteverondiepen.OmdewerkingvandeMCAtetesten
zouhetinteressantzijnomheleanderelocatiestetesten,bijvoorbeeldeenzwemplasmet
bekendegoedekwaliteitineenwoonwijk.Hierkomtongetwijfeldeenlagescoreuit,omdat
zo’n locatie evident ongeschikt is om te verondiepen. De MCA Verondiepen is met name
geschiktomlocatiesdieinhetmiddengebiedliggenmetelkaartevergelijken.Dusvooral
voorlocatieswaarbijnietopvoorhandeenzeergeschiktofzeerongeschiktoordeeloveris,
zoudeMCAVerondiepeneenhulpmiddelmoetenzijn.Dezeeerstetestmetvijflocatiesdie
verschilleninhuidigefunctieentoestandengeplandefunctieentoestandlaatziendatde
MCAdaaronderscheidtussenkanmaken.
Figuur 5: eindscore MCa verondiepen uitgesplitst per hoofdgroep.
4.1.4 Toepasbaarheid criteria
VoordetoepassingvandeMCAomlocatiesofinrichtingsvariantentekunnenonderschei-
den,ishetbelangrijkdatcriteriaonderscheidendzijn.Immers,alsallelocatiesdezelfdesco-
rezoudenhebbenvoordecriteria,kanhetresultaatnietgebruiktwordenomlocaties te
onderscheiden.
Uittabel3blijktdatdatvoordemeestecriteriadevijflocatiesverschillendscoren,maarvoor
devolgendecriteriahebbendevijflocatieseengelijkescore:
2.1Liggingindrinkwatergebied
2.2Bereikbaarheidplasvooruitvoerders
3.1Afstandtransport<30km
3.4Waterkwaliteittijdensuitvoering
4.4Inpasbaarheidfunctieinbeleidskader
4.5Verschilinkostenonderhoudenbeheer
5.1Verwachtesysteemkwaliteit
26 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
da
ssen
plas
eise
nhow
erpl
as
ko
ornw
aard
Ophe
usde
n
zeve
nmet
ersg
at
Criter
ium
W
eeg-
fact
or
antw
oord
sc
ore
uitk
omst
an
twoo
rd
scor
e ui
tkom
st
antw
oord
sc
ore
uitk
omst
an
twoo
rd
scor
e ui
tkom
st
antw
oord
sc
ore
uitk
omst
1.1
gebr
uiks
func
tie
0.3
nee
1 0.
3 ja
0
0 ja
0
0 ne
e 1
0.3
ja
0 0
1.2
Natu
urfu
ncti
e 0.
25
ja
0 0
nee
1 0.
25
ja
0 0
nee
1 0.
25
ja
0 0
1.3
Sam
enha
ng f
unct
ie m
et o
mge
ving
0.2
5 ne
e 1
0.25
ne
e 1
0.25
ja
0
0 ne
e 1
0.25
ja
0
0
1.4
Bele
ids
en w
ette
lijk
kade
r 0.
2 ne
e 1
0.2
nee
1 0.
2 ja
0
0 ne
e 1
0.2
ja
0 0
2.1
Ligg
ing
in
dr
inkw
ater
besc
herm
ings
gebi
ed
0.2
nee
1 0.
2 ne
e 1
0.2
nee
1 0.
2 ne
e 1
0.2
nee
1 0.
2
2.2
Bere
ikba
arhe
id p
las
voor
ui
tvoe
rder
s 0.
15
ja
1 0.
15
ja
1 0.
15
ja
1 0.
15
ja
1 0.
15
ja
1 0.
15
2.3
Chem
isch
e w
ater
kwal
itei
t 0.
15
laag
1
0.15
la
ag
1 0.
15
laag
1
0.15
ho
og
0 0
hoog
0
0
2.4
Biol
ogis
che
wat
erkw
alit
eit
0.17
5 la
ag
1 0.
175
laag
1
0.17
5 la
ag
1 0.
175
laag
1
0.17
5 ho
og
0 0
2.5
Natu
urw
aard
e om
gevi
ng
0.15
ho
og
0 0
laag
1
0.15
ho
og
0 0
laag
1
0.15
ho
og
0 0
2.6
Cult
uurh
isto
risc
he w
aard
e
om
gevi
ng
0.17
5 la
ag
1 0.
175
laag
1
0.17
5 ho
og
0 0
laag
1
0.17
5 la
ag
1 0.
175
3.1
afst
and
tran
spor
t <
30 k
m
0.2
ja
1 0.
2 ja
1
0.2
ja
1 0.
2 ja
1
0.2
ja
1 0.
2
3.2
vers
tori
ng o
mw
onen
den
0.25
ja
0
0 ne
e 1
0.25
ja
0
0 ne
e 1
0.25
ne
e 1
0.25
3.3
vers
tori
ng n
atuu
r 0.
2 ne
e 1
0.2
nee
1 0.
2 ja
0
0 ne
e 1
0.2
ja
0 0
3.4
Wat
erkw
alit
eit
tijd
ens
uitv
oeri
ng
0.1
ja
1 0.
1 ja
1
0.1
ja
1 0.
1 ja
1
0.1
ja
1 0.
1
3.5
Beno
digd
e ti
jdsd
uur
fysi
eke
ui
tvoe
ring
0.
15
mee
r 0
0 m
eer
0 0
min
der
1 0.
15
min
der
1 0.
15
min
der
1 0.
15
3.6
Win
st in
de
bron
loca
tie
0.1
nee
0 0
nee
0 0
ja
1 0.
1 ne
e 0
0 ja
1
0.1
tabe
l 3: U
itko
mst
MCa
per
loca
tie.
27STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
da
ssen
plas
eise
nhow
erpl
as
ko
ornw
aard
Ophe
usde
n
zeve
nmet
ersg
at
Criter
ium
W
eeg-
fact
or
antw
oord
sc
ore
uitk
omst
an
twoo
rd
scor
e ui
tkom
st
antw
oord
sc
ore
uitk
omst
an
twoo
rd
scor
e ui
tkom
st
antw
oord
sc
ore
uitk
omst
4.1
gebr
uiks
func
tie
0.25
ne
e 0
0 ja
1
0.25
ja
1
0.25
ja
1
0.25
ja
1
0.25
4.2
Natu
urfu
ncti
e 0.
15
ja
1 0.
15
nee
0 0
ja
1 0.
15
nee
0 0
ja
1 0.
15
4.3
Mog
elijk
hede
n vo
or
m
ulti
func
tion
eel g
ebru
ik
0.2
nee
0 0
ja
1 0.
2 ja
1
0.2
nee
0 0
ja
1 0.
2
4.4
inpa
sbaa
rhei
d fu
ncti
e in
be
leid
skad
er
0.25
ja
1
0.25
ja
1
0.25
ja
1
0.25
ja
1
0.25
ja
1
0.25
4.5
vers
chil
in k
oste
n on
derh
oud
en
be
heer
0.
15
mee
r 0
0 m
eer
0 0
mee
r 0
0 m
eer
0 0
mee
r 0
0
5.1
verw
acht
e sy
stee
mkw
alit
eit
0.3
hoog
1
0.3
hoog
1
0.3
hoog
1
0.3
hoog
1
0.3
hoog
1
0.3
5.2
verw
acht
e om
gevi
ngsk
wal
itei
t
(n
atuu
r)
0.25
ho
og
1 0.
25
laag
0
0 ho
og
1 0.
25
hoog
1
0.25
ho
og
1 0.
25
5.3
Risi
co’s
vers
prei
ding
sto
ffen
0.
25
ja
0 0
ja
0 0
nee
1 0.
25
ja
0 0
nee
1 0.
25
5.4
Risi
co’s
over
last
pla
agso
orte
n 0.
2 ja
0
0 ne
e 1
0.2
ja
0 0
ja
0 0
ja
0 0
eind
scor
e lo
cati
e
0.61
0.
73
0.58
0.
76
0.60
28 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Hierbijmoetwelinachtwordengenomendatdevijflocatiesalinvoorbereidingofuitvoe-
ringzijn.Descoreopdecriteria2.1,2.2,3.1en4.4isvoorallevijflocaties1,anderswasde
locatiewaarschijnlijknietinvoorbereidinggenomen.
Voordevolgendedriecriteriaisdescoregeschat:
•3.4waterkwaliteittijdensuitvoering:ditzouaandehandvanhetMilieuhygiënischtoet-
singskadermoetenwordeningevuld.Maaromdatdattoetsingskadernognietdefinitiefis,
enernugeeninformatieoverdekwaliteitvandebaggergebruiktis,isdescorevoordit
criteriumvoorallevijfgeschatop1;
•4.5verschilinkostenonderhoudenbeheer:hieroverwasgeeninformatiebeschikbaar,dit
isvoorallevijflocatiesgeschatophogerekosten,endusscore0;
•5.1verwachtesysteemkwaliteit:ditisvoorallevijflocatiesgeschatophoger,score1.Bij
eengoedeplanvormingzalditcriteriumaltijd1scoren,aangezieneenplanmoetvoorzien
datmogelijkenegatieveeffecten(eutrofiëring,blauwalgbloei)nietopzullentreden.Ditis
duseenlastigcriterium,waarbijhetplanoppapierkritischbeoordeeldmoetwordenop
mogelijknegatievesysteemkwaliteit.
DeMCAVerondiepenisontwikkeldalseeneerstebredemaargroveinschatting.Immers,
percriteriumisdescore1of0,zonderruimtevoornuance.Doordat25criteriawordenverge-
leken,geeftdeeindscorewelmeernuance.Bijsommigecriteriawordterdoorverwezennaar
eenpreciezerinstrumentvooreenmeergedetailleerdoordeel,zoalsdemuggentoolomrisi-
coopoverlastdoorstekendeinsectentebepalen.
Voorsommigecriteriableekhetlastigtezijnomeenscoretebepalen,bijvoorbeeldbiologi-
schewaterkwaliteit.Ditismomenteeleenkennisleemtevoorveeldiepeplassen.Voorditcri-
teriumzalexpertoordeeleenantwoordmoetenkunnengeven.Ermoetaltijdweleenstake-
holdertevindenzijndieeenoordeelkangevenoverdebiologischekwaliteit.Eenbruikbare
proxyishetdoorzicht,ditiseengoedeindicatorvoorhetecologischfunctionerenvaneen
plas.Alsindetoekomstinstrumentenofafwegingskadersbeschikbaarkomenomdebiolo-
gischewaterkwaliteittebepalen,dankunnendieeenvoudigingepastwordeninplaatsvan
hetexpertoordeel.Bijvoorbeeldvoordebiologischewaterkwaliteitzalhetin2014gestarte
promotieonderzoekbijNIOOindezekennisleemtevoorzien.
Voor de scores op de criteria chemische waterkwaliteit, biologische waterkwaliteit en
natuurwaardeomgeving, ishetbelangrijkomrekeningtehoudenmetderuimtelijkeen
temporelevariatie.Doorzichtofnutriënt-gehaltekandoorhetjaarheenvariëren,enkan
ookafhangenvandeplekindeplaswaargemetenwordt.DoorgebruiktemakenvandeGEP
wordtditalondervangen.Maaralsgebruikwordtgemaaktvanexpertoordeel,ishetbelang-
rijkommetdezevariatierekeningtehouden.
Deverwachtesysteemkwaliteitiseenbelangrijkaspectindebeoordelingvandetoekomsti-
gesituatie.Echter,hetbleeklastigomdittebepalenaandehandvandebeschikbareproject-
plannen.Indeplanvormingsfasezouhiermeeraandachtaangegevenmoetenworden.Dit
leidtonderanderetoteenbeterekwantificeringvandoelen.
HetisbelangrijkomdelinkmethetMilieuhygiënischtoetsingskaderduidelijkvasttestel-
len.Toepassingvanbaggerofgrondmagalleenalsdekwaliteitvoldoetaandeeisenvanuit
hetMilieuhygiënischtoetsingskader.Idealiterzouditdusgeencriteriumhoeventezijnin
deMCA,wantditiseenvoorvereiste.Echter,bijhetuittestenvandeMCAbleekdatditnietin
alleprojectplannenduidelijkbeschrevenwas.Hetisduseenbelangrijkaandachtspuntinde
planvormingsfase. In de MCA is het momenteel gevisualiseerd als ‘rode vlag’ in de Excel
applicatie.
29STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
4.2 praktijktest versie 1.1
4.2.1 Vergelijk 12 locaties Noord-Brabant
InsamenwerkingmetLauraSeelenvanhetNIOOzijn12locaties(Tabel4)vergeleken,diein
2014zijnbemonsterd(nioo.knaw.nl/nl/de-diepte).Vandezelocatieszijndusrecentemeetge-
gevensbeschikbaar.DeuitkomstenvandeMCAVerondiepenwordtinFiguur6weergege-
ven.Uitdeuitkomstenblijktdatdelocatiesverschilleningeschiktheid,metdrieplassendie
eeneindscore>0.6hebben.Bijdrielocatieszijninitiatievenvoorverondiepen,Veenseput-
ten,Kraaijenbergseplas5enNionplas.AlleendeNionplaskomtuitditvergelijkalsrelatief
geschiktvoorverondiepen.Hieruitblijktookdatdeafwegingvoorverondiepensomsdoor
ééncriteriumsterkwordtbepaald (duszwaarwordtmeegewogen).Dit ishetgevalbijde
Veenseputten,waareenprobleemismetinstabieletaluds.Medeopbasishiervanisbesloten
omdestabiliteitvantaludsalsextracriteriumtoetevoegen,zieverderparagraaf4.3.
Figuur 6: eindscore MCa verondiepen, uitgesplitst naar hoofdgroep, voor de 12 Brabantse locaties.
De locaties zijn gerangschikt van links naar rechts op afnemende geschiktheid voor verondiepen.
tabel 4: Overzicht van de 12 Brabantse locaties
gemeente naam waterschap
1 aalburg veense putten (noord) Rivierenland
2 asten Oostappen/Prinsenmeer aa en Maas
3 Cuijk Kraaijenbergse plas 5 ‘de geest’ aa en Maas
4 eersel Recr. ter Spegelt (zuidwest) Bufferplas De Dommel
5 Raamsdonk de Zandput - Nionplas Brabantse Delta
6 Loon op Zand Blauwe Meer Brabantse Delta
7 Mill en Sint Hubert thijssen/de Kuilen aa en Maas
8 ‘s Hertogenbosch Maaspoortplas/Noorderplas aa en Maas
9 Rosmalen empelse/Rosmalense Plas aa en Maas
10 St. antonius/Stevensbeek Radioplassen aa en Maas
11 Waalre gat van Waalre De Dommel
12 Woudrichem de Omloop Rivierenland
de O
mlo
op
Nio
npla
s
Ros
mal
ense
Pla
s
Noo
rder
plas
Buf
ferp
las
Rad
iopl
asse
n
Bla
uwe
Mee
r
Gat
van
Waa
lre
Prin
senm
eer
de K
uile
n
Kra
aije
nber
gse
plas
5
Vee
nse
putte
n
MC
A s
core
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8huidige functiehuidige toestandimpact herinrichtingnieuwe functienieuwe toestand
30 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
4.2.2 Vergelijk inrichtingsvarianten plas Ekkersweijer
VoordevisplasEkkersweijerbestaanplannenomdezeteontwikkelen.Ditisuitgewerktin
eeninrichtingsvariantmetzoweleenrecreatiealseennatuurfunctie.Ditisvergelekenmet
drie andere inrichtingsvarianten, inrichting met ondiepe put, inrichting als moeras, en
inrichtingalsland.VoordezeviervariantenisdeMCAVerondiepentoegepast.Deuitkom-
stenwordeninFiguur7weergegeven.Descoresvoordehoofdgroepenhuidigefunctie,hui-
digetoestandenimpactherinrichtingzijngelijk.Verschillentusseninrichtingsvarianten
wordendusbepaalddoorverschilleninnieuwefunctieennieuwetoestand.Daaruitblijkt
datdeinrichtingsvariant‘land’dehoogsteeindscoreheeft,watbepaaldwordtdoordehoge
scoreopnieuwetoestand.
Figuur 7: eindscore MCa verondiepen, uitgesplitst naar hoofdgroep, voor de 4 inrichtingsvarianten.
4.2.3 Gevoeligheidsanalyse
Degevoeligheidvandeeindscoreisopverschillendemanierenonderzocht.
TestdegevoeligheidvanuitkomstenMCAvoorveranderingeninweegfactoren.
Vergelijkdeuitkomstenvan10xindividueelinvullenmet1xinvullenmethetgemiddelde
van10personen.
Ad1:
Deweegfactorenzijnvolgensdevolgendescenario’saangepast(zieBijlage3voordegebruik-
teweegfactorenperscenario).
Oorspronkelijk,gebaseerdopinputstakeholders;
Gelijkgewichtpercategorie;
Gewichtengespiegeldbinneneenhoofdgroep;
Verschuivingtussengroepen,grootgewichtimpactherinrichting,metoorspronkelijke
gewichtenbinneneenhoofdgroep.
Verschuivingtussengroepen,grootgewichtnieuwefunctieentoestand,metoorspron-
kelijkegewichtenbinneneenhoofdgroep.
Deuitkomstenperscenario(Tabel5)latenziendatdescoresvoorHoofdgroep3hetmeest
variërentussendescenario’s,terwijldescoresvoordeanderevierhoofdgroepenbehoorlijk
constantzijn.Deeindscoreisvoorscenario1t/m3(verschuivingenbinnendehoofdgroepen)
relatiefconstant.Scenario4en5,verschuivingingewichtentussenhoofdgroepen,latengro-
tereverschillenzien.
inrichtingsplan ondiepe put moeras land
MC
A s
core
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8huidige functiehuidige toestandimpact herinrichtingnieuwe functienieuwe toestand
1.
2.
3.
4.
5.
31STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
eind
scor
e
huid
ige
func
tie
huid
ige
toes
tand
impa
ct h
erin
richt
ing
nieu
we
func
tie
nieu
we
toes
tand
MC
A s
core
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
*
*
**
*
*
Ad2:
Decriteriazijn10keeringevuldmeteenrandomnumbergenerator.Hieruitis10keereen
MCAscoreberekend.De10antwoordenzijnaanvullendpercriteriumgemiddeld,enmet
dezegemiddeldescoreiséénMCAberekend(Figuur8).DeMCAscoreberekendmetdegemid-
deldescorepercriterium(sterretjeindefiguur)wijktduidelijkafvandespreidinginde10
MCAscores(boxplot).Deafwijkingiszowellager,voorhoofdgroephuidigefunctie,alshoger,
voorhoofdgroepenhuidigetoestand,impactherinrichtingennieuwetoestand,endeeind-
score.Alleenvoornieuwefunctievalthetgemiddeldeindebox,dustussende25en75per-
centielwaardevande10MCAscores.Deeindscorevaltookhogeruit.
Ditgeeftaandathetuitmaaktopwelkemanierdescorepercriteriumwordtbepaald.De
aanbevolen werkwijze is om de criteria eerst individueel vooraf door de stakeholders te
beantwoorden,envervolgensineengezamenlijkebijeenkomst.Opdezemanierkanelke
stakeholderzondergroepsdrukdeeigeninvullinggeven.Tegelijkertijdkandediscussieeffi-
ciëntergevoerdworden,doorterichtenopdecriteriawaargeenovereenstemmingoveris.
Hetgezamenlijkinvullenlevertaltijddiscussieop,dezediscussiemoetgerichtzijnopbegrip
voorelkaarsstandpuntenhetbereikenvanconsensus.DeMCAVerondiepeniseenhulpmid-
delomdekeuzevooreeninrichtingsvariantteonderbouwen.
Figuur 8: Uitkomsten van 10 keer apart invullen (boxplot) en 1 keer het gemiddelde van 10 invullen (rode
asterisk). De onderkant van de boxplot geeft het 25 percentiel weer, de lijn in de box geeft de mediaan weer,
de bovenkant van de box geeft het 75 percentiel weer. De vlaggen geven de 10 en 90 percentielgrenzen weer.
Uitbijters worden met zwarte stippen weergegeven.
tabel 5: Uitkomsten gevoeligheidsanalyse, eindscore en score per hoofdgroep voor de verschillende scenario’s.
scenario eind- huidige huidige impact nieuwe nieuwe
score functie toestand herinrichting functie toestand
1. standaardweeg-factoren 0.59 0.10 0.17 0.04 0.12 0.16
2. gelijk gewicht binnen groep 0.60 0.10 0.17 0.07 0.12 0.15
3. verschuiving binnen groepen 0.64 0.10 0.16 0.12 0.12 0.14
4. verschuiving tussen groepen a 0.45 0.10 0.17 0.04 0.12 0.16
5. verschuiving tussen groepen B 0.65 0.10 0.17 0.04 0.12 0.16
32 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
4.3 mca verOndiepen versie 2.0
Metinachtnemingvantestresultatenendecommentarenopdeeerdereversiezijndevol-
gendeaanpassingendoorgevoerdinversie2.0:
•Indehoofdgroephuidigetoestandiseencriteriumtoegevoegdoverveiligheid,i.c.insta-
bieltalud.Bijeeninstabieltaludisdescore1,eniseenlocatiemeergeschiktomteveron-
diepen.
•Deweegfactorenbinnenhoofdgroephuidigetoestandzijnaangepast,omdatdesomvande
weegfactorengelijkaan1moetzijn(Tabel6).
•IndebeschrijvingoverhoedeMCAtoegepastkanwordenisdeoptievervallenomeencri-
teriumwegtelaten.Allecriteriazijnrelevant.Doordejuistestakeholdersbijhetinvullen
tebetrekken,ishetmogelijkomvoorallecriteriaeenscoretebepalen.
•Bijlage2geeftdeuitgebreidebeschrijvingenhandleidingvandezeversie2.0.
tabel 6. vastgestelde weegfactor per criterium versie 2.0. De vijf hoofdgroepen tellen even zwaar mee
(weegfactor 0,2).
criterium weegfactor criterium
1.1 gebruiksfunctie 0,30
1.2 Natuurfunctie 0,25
1.3 Samenhang functie met omgeving 0,25
1.4 Beleids- en wettelijk kader 0,20
2.1 Ligging in drinkwaterbeschermingsgebied 0,20
2.2 Bereikbaarheid plas voor uitvoerders 0,125
2.3 Chemische waterkwaliteit 0,125
2.4 Biologische waterkwaliteit 0,15
2.5 Natuurwaarde omgeving 0,125
2.6 Cultuurhistorische waarde omgeving 0,15
2.7 instabiel talud 0,125
3.1 afstand transport < 30 km 0,20
3.2 verstoring omwonenden 0,25
3.3 verstoring natuur 0,20
3.4 Waterkwaliteit tijdens uitvoering 0,10
3.5 Benodigde tijdsduur fysieke uitvoering 0,15
3.6 Winst in de bronlocatie 0,10
4.1 gebruiksfunctie 0,25
4.2 Natuurfunctie 0,15
4.3 Mogelijkheden voor multifunctioneel gebruik 0,20
4.4 inpasbaarheid functie in beleidskader 0,25
4.5 verschil in onderhoud en beheer 0,15
5.1 verwachte systeemkwaliteit 0,30
5.2 verwachte omgevingskwaliteit (natuur) 0,25
5.3 Risico’s verspreiding stoffen 0,25
5.4 Risico’s overlast plaagsoorten 0,20
33STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
5.1 het dOel van de mca verOndiepen
HetherinrichtenvandiepeplassenmetbaggerofgrondissindshetBbkendeHandreiking
voorhetherinrichtenvandiepeplassen (MinisterieV&W,2010)sterktoegenomen.Herin-
richtingsprojectenzijncomplexeprojecten,meteenlangelooptijd,veelverschillendebelan-
gen(hergebruikvannuttigegrondstof,maarookmogelijkoverlastomwonenden),waarmee
verschillendedoelen(natuur,veiligheid,recreatie)gediendkunnenworden.HetBbkregelt
denuttigeenfunctioneletoepassingvanherbruikbaregrondenbaggerspecie.DeHandrei-
kingvoorhetherinrichtenvandiepeplassenisopgesteldomderegelgevingteverduidelij-
kenendebetrokkenheidvandepartijen,metiedereeneigenrolenbelang,bijhetproceste
vergroten.IndeHandreikingvoorhetherinrichtenvandiepeplassenwordtookaangegeven
datbijdestartvaneennieuwinitiatiefhetnoodzakelijkisomdezebetrokkenpartijente
analyseren,endatdateenvoorwaardeisomdecommunicatierondomhetinitiatiefgoed
vormtegeven.Wiedezeanalysemoetuitvoeren,wordtnietvermeld.
MetdeontwikkelingvandeMCAVerondiepenwordenmeerderedoelengediend:
Transparanter proces
DeMCAVerondiepenisopgesteldomaantesluitenopdeeerstefasevanhetproces,destu-
ringvangewensteontwikkelingen.Door ineenvroegstadiummet initiatiefnemer,eige-
naarplas,bevoegdgezag,omwonendenenanderebelangengroepenomdetafeltezitten,
kaninvullinggegevenwordenaandezesturing.Doorallestakeholdersvanafhetbeginte
betrekken,kunnenzeopeengestructureerdewijzemeedenkenoverdehuidigefunctieen
kwaliteit,enmogelijkenieuwefunctieenkwaliteit.DitbeantwoordtdewensvandeCom-
missieVerheijenomhetprocestransparantertemaken.
Nuttige en functionele toepassing grond en bagger
Toepassing van grond en bagger is alleen mogelijk als het nuttig en functioneel is. Ons
instrumentgeefteenmethodeomruimeremogelijkhedenvoorinrichtingindeafwegingte
betrekkendanalleenverondiepentotondiepeplas.Hetgeeftdaarmeeeenonderbouwing
vanzowelnuttigalsfunctioneel.Eeninventariserendonderzoeknaarlopendeeninvoorbe-
reidingzijndeinitiatieventotherinrichtingdiepeplassenleverdeopdathetnietduidelijkis
ofervoldoendeaanbodvanbaggerengrondisomhetgroteaantalplassenbinnendevastge-
stelde10jaarteherinrichten(deBoeretal.,2014).Ookditleidtertoedathetverstandigisom
dekeuzevanwelkeplasverondieptzalwordengoedonderbouwdtemaken.
Meewegen meerdere belangen
DeMCAmaakthetmogelijkomhetprocesvanuitdeverschillendestakeholdersenaanvlieg-
routes vorm te geven, dus zowel aanbod gestuurd, als functie en kwaliteit gestuurd, als
omgevinggestuurd.
Onderbouwing voor bevoegd gezag
DeuitkomstenvandeMCAgeveneenonderbouwingvoorhetbevoegdgezagomeeninitia-
tieftebeoordelenopgeschiktheid.Indetoekomst,alsermeerlocatiesmetdezeMCAVeron-
diepenbeoordeeldzijn,kunnendeeindscoresnogbeterbeoordeeldwordeninvergelijking
metanderelocaties.Deordinalescoreisineersteinstantiebedoeldomvariantenterang-
schikken.Zodraermeer locatiesbeoordeeldzijn,enereengroteredatabasebeschikbaar
komtvanlocaties,varianteneneindscores,komtermeergevoelvoordematevanvariatie
tusseneindscores.Danzouhetookmogelijkzijnomalsbevoegdgezageengrens-scoreaan
tegeven.Opbasisvandehuidigesetvangetestelocatiesisdatnognietmogelijk.
5. tOt slOt
34 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
5.2 advies vOOr tOepassing
Inpasseninverkenningsfase
DeMCAVerondiepenisbedoeldalsinstrumentindeplanfase.Hetisgeenverplichtetoet-
sing,maarwordtwelaanbevolenvanuithettoetsingskader.Eeninitiatiefnemervaneenver-
ondiepingzouhierzelfzijnplanmeemoetenonderbouwen.Alsdatniethetgevalis,kande
vergunningverlener(vaakhetwaterschap)hieromvragen.
Betrekken stakeholders
Omdathetinstrumentontwikkeldisalshulpmiddelvoordediscussie,ishetbelangrijkom
dejuistegroepstakeholderssamentestellen.Initiatiefhierbijligtofbijhetbevoegdgezag
(hetwaterschapindemeestegevallen)ofbijdeinitiatiefnemer(somseengrondbank,soms
de eigenaar). Andere belangrijke stakeholders zijn de provincie (vanuit ruimtelijke orde-
ningsperspectief,envanuitnatuur),endehuidigegebruikersvandeplas.Denkhierbijaan
bijv.eenvisvereniging,eenduikvereniging,en/ofomwonendendievandeplasenomgeving
gebruikmaken.
OmdeMCAVerondiepenintekunnenvullen,moeteneerstdejuistegegevensverzameld
wordenomde25criteriatebeantwoorden.Hetbeantwoordenvandecriteriagebeurtbij
voorkeureerstindividueelvoorafdoordestakeholders,envervolgensineengezamenlijke
bijeenkomst.Opdezemanierkanelkestakeholderzondergroepsdrukdeeigeninvulling
geven.Tegelijkertijdkandediscussieefficiëntergevoerdworden,doorterichtenopdecrite-
riawaargeenovereenstemmingoveris.Hetgezamenlijkinvullenlevertaltijddiscussieop,
dezemoetgerichtzijnopbegripvoorelkaarsstandpuntenhetbereikenvanconsensus.De
MCAVerondiepeniseenhulpmiddelomdekeuzevooreeninrichtingsvariantteonderbou-
wen.
Debenodigdegegevensoverhuidigefunctiekunnenmeestalvrijeenvoudigverzameldwor-
denviainternet.Dehuidigetoestandisdeelsviainternetteverzamelen.Benodigdeinforma-
tieoverchemischewaterkwaliteit,biologischewaterkwaliteitennatuurwaardeomgevingis
nietaltijdbeschikbaar.Hetverantwoordelijkewaterschapenprovinciemoeteninprincipe
in staat zijn deze gegevens te kunnen leveren, anders zijn enkele aanvullende metingen
noodzakelijkofkunnenwordenafgeleidopbasisvanexpertjudgement.Decriteriabijde
impactherinrichtingendenieuwefunctieentoestandkunnenaandehandvanhetherin-
richtingsplanwordenbeantwoord,afhankelijkvaninwelkdetaildatalisuitgewerkt.
Verschillende scenario’s
Dehuidigesetweegfactorenisvastgestelddooreenbredegroepstakeholders.Ditgeefthet
gemiddeldeweerhoedeverschillendecriteriagewogenworden.Hetisookmogelijkomver-
schillende sets weegfactoren te gebruiken, die een verschillend scenario representeren.
Zoals inparagraaf4.2scenario4,waarde impactvanherinrichtingveelzwaarderwordt
gewogen,ofscenario5waardenieuwefunctieentoestandhetzwaarstmeewegen.
35STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
deBest,J.&E.vanKalleveen.2008.Handreikingvoordevoorselectievan(zand)winputten
voordebergingvanbaggerspecieenuiterwaardmateriaal.RapportGrontmij,49pp.
deBoer,E.J.,P.W.M.vanMullekom&A.tenHave.2014.Teweinigbaggervoortijdige
herinrichtingdiepeplassen.Land+Water2014nr.6,p.36-37.
deLange,W.J.2011.Handreikinggeohydrologischebeoordelingbijherinrichtingvandiepe
plassen.Deltaresrapport1203224-000,33pp.
Lijzen,J.P.A.,J.W.Claessens,R.N.J.Comans,J.Griffioen,W.J.deLange,J.Spijker,J.P.M.Vink&
M.C.Zijp.2011.Beoordelengrootschaligebodemtoepassingenindiepeplassen.
Elementenvoorgeneriekeenlocatiespecifiekebeoordeling.
RIVMRapport607711002/2011,78pp.
MinisterievanVerkeer&Waterstaat.2010.Handreikingvoorhetherinrichtenvandiepe
plassen.WerkgroepImplementatieteamBesluitBodemkwaliteit,40pp.
vanderMolen,D.T.,R.Pot,C.H.M.Evers&L.L.JvanNieuwerburgh(redactie).2012.
ReferentiesenmaatlattenvoornatuurlijkewatertypenvoordeKaderrichtlijnWater
2015-2021.STOWArapport2012-31,378pp.
MWH.2009.QuickscanzandwinplassenOverijssel.RapportMWHB.V.,32pp.
Osté,A.J.,B.deGroot&M.G.A.M.vanderLinden.2010.Eersteverkenningverondiependiepe
plassenWaterschapRivierenland.RPS-BCCRapport,33pp.
Osté,A.,N.Jaarsma&F.vanOosterhout.2010.Eenhelderekijkopdiepeplassen.
STOWArapport2010-38,160pp.
Peeters,E.T.H.M.,R.J.M.Franken,E.Jeppesen,B.Moss,E.Bécares,L.-A.Hansson,S.Romo,
T.Kairesalo,E.M.Gross,E.VanDonk,T.Nõges,K.Irvine,R.Kornijów&M.Scheffer.2009.
Assessingecologicalqualityofshallowlakes:Doesknowledgeoftransparencysuffice?
BasicandAppliedEcology10(1):89-96.
Posthuma,L.,D.deZwart,L.Osté,R.vanderOost&J.Postma.Inprep.Handreiking
systeemanalysemetbehulpvandeEcologischeSleutelfactoren:Toxiciteit(ESF8).
STOWA-rapportx-x.
Rutgers,M.,C.Mulder&A.J.Schouten(eds.)2008.Soilecosystemprofilinginthe
Netherlandswithtenreferencesforbiologicalsoilquality.
RIVMreport607604009/2008,86pp.
Schmidt,C.A.,J.P.M.Vink,R.N.J.Comans,L.P.M.Lamers,J.F.Postma,J.P.A.Lijzen,L.A.Osté,
S.Verbeek.2015.Milieuhygiënischtoetsingskadervoorgrootschaligebodemtoepas-
singenindiepeplassenVoorstelvoorbeoordelingvanpartijengrondenbagger.
MinisterieI&M.
Verdonschot,P.F.M.&A.Besse-Lototskaya.2012.LeidraadRisicomanagementoverlast
steekmuggenenknutten.Alterra-rapport2298,57pp.
Verheijen,L.,C.vandenAkker,R.Comans,J.Griffioen,T.Grotenhuis,W.J.deLange,
P.Leenders,J.Lijzen&L.Osté.2009.Verantwoordgrootschaligtoepassenvangronden
baggerspecie.RapportvandeDeskundigencommissie,46pp.
vanderWijngaart,T.,G.terHeerdt,R.Bakkum,L.vandenBerg,B.Brederveld,J.Geurts,
N.Jaarsma,L.Lamers,L.Osté,M.Poelen,F.Smolders&R.vandeWeerd.2012.BaggerNut,
maatregelenbaggerenennutriënten.Overkoepelendrapport,
STOWArapport2012-40,68pp.
literatuur
36 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
websites instrumenten
www.stowa.nl/bibliotheek/publicaties/Baggernut__maatregelen__baggeren_en_nutrienten
themasites.pbl.nl/modellen/pclake/
www.risicotoolboxbodem.nl/sedias/
www.berisp.org/
www.wageningenur.nl/nl/show/Leidraad-voor-vermindering-muggenoverlast.htm
wetteksten
Besluitbodemkwaliteit:wetten.overheid.nl/BWBR0022929/
Circulaireherinrichtingvandiepeplassen:wetten.overheid.nl/BWBR0029248/
37STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Metdevolgendepersonenzijngesprekkengevoerd,opbasiswaarvanhetdoelendecriteria
vandeMCAzijnvastgesteld.
TommyBolleboom-Bodem+
ServaasDamen-RWSOostNederland
MarivanDreumel-ministerieI&M
TheunisFrankema-Staatsbosbeheer
EsthervanderGrinten-RIVM
RonaldGylstra-waterschapRivierenland
JoopHarmsen-Alterra
TheaHuijsmans-provincieNoord-Brabant
JohandeJong-DLG
PeterLeenders-BrancheOrganisatieGrondbanken
ThomasNusselein-K3Delta
LeonardOsté-Deltares
ReinierRomijn-UnievanWaterschappen
LianneSchröder-Natuurmonumenten
HanSluiter-Staatsbosbeheer
Devolgendepersonenhebbenpere-mailinputgeleverdwaarmeedeweegfactorenpercrite-
riumzijnvastgesteld.
TommyBolleboom-Bodem+
WillievanEmmerikenJosjePeters-SportvisserijNederland
RonaldGylstra-waterschapRivierenland
JoopHarmsen-Alterra
TheaHuijsmans-provincieNoord-Brabant
JohandeJong-DLG
PeterLeenders-BrancheOrganisatieGrondbanken
GerritMeijerink-waterschapRegge&Dinkel
ThomasNusselein-K3Delta/GrondbankGMG
LeonardOsté-Deltares
JosReijerinkenEdwinGeraeds-Grontmij
HenkvanRenselaar-bodemadviseurOmgevingsdienstDeVallei
LianneSchröder-Natuurmonumenten
TrudieSiegerink-dorpsraadGroenekan
FathiaTimmermans-waterschapRivierenland
JosVink-Deltares
Devolgendepersonenhebbendeelgenomenaandeworkshop24/9/2013.
NicovandenBrink-Alterra(organisatie)
ServaasDamen-RWSOostNederland
EdwinGeraeds-Grontmij
RonaldGylstra-waterschapRivierenland
JoopHarmsen-Alterra
JohandeJong-DLG
MariekedeLange-Alterra(organisatie)
ThomasNusselein-K3Delta
IwanReerink-K3Delta
JosReijerink-Grontmij
CharlotteSchmidt-RWSWaterVerkeerenLeefomgeving
FathiaTimmermans-waterschapRivierenland
bijlage 1: Overzicht betrOkken stakehOlders
38 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
hOOFdgrOep 1. huidige Functie
Indezehoofdgroepcriteriawordtinkaartgebrachthoedeplasnuwordtgebruikt,ofdit
gebruikpastindeomgeving,enofhetgebruikisvastgelegdinwet-enregelgeving.Dusniet
naherinrichting,maarindehuidigesituatie.
1.1 Gebruiksfunctie
Wordtdeplasgebruikt,bijvoorbeeldvoorrecreatie(zwemplas,visplas,ofduikplas)ofdoor
commerciëleexploitanten?Hierbijwordenalleofficiëleenofficieuzefunctiesbeschouwd.
Ditisuitgezonderdeennatuurfunctie;dezekomtbij1.2aandeorde.
Rationale: Als een plas een gebruiksfunctie heeft, is deze minder geschikt om te verondiepen.
Scoreisjaofnee.
Ja=0
Nee=1
1.2 Natuurfunctie
Heeftdeplaseennatuurfunctie?Vastgelegd inNatura2000,EcologischeHoofdStructuur
(EHS)ofEcologischeverbindingszone(EVZ),ofeenafstandzonderbarrièresvan<500mvan
EHSofEVZ.
Hulpmiddel: De website gis.kademo.nl/ geeft verschillende basiskaarten weer, waaronder
N2000enEHS.Ookkaninformatieopgehaaldwordenbijdeverschillendeprovincies.Voor-
beeldvoordeprovincieGelderland:
www.gelderland.nl/4/Kaartenencijfers/Kaarten-per-thema.html
Rationale: Als een plas een natuurfunctie heeft, is deze minder geschikt om te verondiepen.
Scoreisjaofnee.
Ja=0
Nee=1
1.3 Samenhang functie met omgeving
Pastdehuidigegebruiksfunctieindedirecteomgeving(aanliggendegronden)?Alsplasen
directeomgevinggrotendeelsdezelfdefunctiehebben,ishetantwoordja.Alsplasenomge-
vingverschillendefunctieshebben,ishetantwoordnee.Alsdeplasmomenteelgeenfunctie
heeft/nietgebruiktwordt,danishetantwoordnee.
Rationale: Als de functie van de plas past in de omgeving, is deze minder geschikt om te verondiepen.
Scoreisjaofnee.
Ja=0
Nee=1
1.4 Beleids- en wettelijk kader
Isdegebruiksfunctievastgelegdinbestemmingsplanofomgevingsplan,ofisgebruikjuri-
dischvastgelegd,bijv.visrechtof-pacht,waterberging,irrigatie,warmte-koudewisseling?
Alsdeplasmomenteelgeenfunctieheeft/nietgebruiktwordt,danishetantwoordnee.De
eventueelvastgelegdenatuurfunctiewordthierbuitenbeschouwinggelaten,datisin1.2al
beantwoord.
Rationale: Als de gebruiksfunctie van de plas is vastgelegd, is deze minder geschikt om te verondiepen,
want procedureel lastiger om te veranderen.
bijlage 2: Omschrijving mca criteria
39STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Scoreisjaofnee.
Ja=0
Nee=1
hOOFdgrOep 2. huidige tOestand
Indezehoofdgroepcriteriawordtbeschrevenwatdehuidigetoestandenkwaliteitisvande
plas.Ditheeftuiteraardsamenhangmetdefunctie,voordeenefunctiewordenhogereeisen
aandekwaliteitgestelddanvooreenanderefunctie.Tochishetbelangrijkomdekwaliteit
losvanfunctietebeoordelen.
2.1 Ligging in drinkwaterbeschermingsgebied
Ligtdeplas (geheelofgedeeltelijk) ineenbeschermingsgebiedvoordrinkwaterof ineen
drinkwaterintrekgebied? Grenzen van deze gebieden zijn bij de provinciale overheid
beschikbaar.VoorGelderlandisditonlinebeschikbaarviawww.atlasleefomgeving.nl
Rationale: Als de plas in een beschermingsgebied of intrekgebied ligt, is deze minder geschikt om te ver-
ondiepen vanwege de wens om terughoudend te zijn met het verrichten van activiteiten in grondwater-
beschermingsgebied.
Scoreisjaofnee.
Ja=0
Nee=1
2.2 Bereikbaarheid plas voor uitvoerders
Isdeplasmakkelijktebereikenvanuitdepotentiëlebron?Bijvoorbeeldplassendieviahet
watertebereikenzijnofdichtbijdeweg,zijnmakkelijkerteverondiependanafgelegen
plassen.
Rationale: Als de plas goed bereikbaar is, is deze meer geschikt om te verondiepen.
Goedbereikbaar=locatieisdirectontslotenviawegofschip,ofdeontsluitingsroutedieper
vrachtwagenmoetwordengebruiktiskorterdan5kmenlooptnietdooreenwoonkern.
Nietgoedbereikbaar=alleanderelocaties.
Scoreisjaofnee.
Ja,goedbereikbaar=1
Nee,nietgoedbereikbaar=0
2.3 Waterkwaliteit nutriënten
Watisdehuidigewaterkwaliteitquanutriënten?Isdekwaliteithoogoflaag?Hiervoorwordt
deGEPvoordelocatiegebruikt,diedoorhetwaterschapisvastgesteld.Dewaterkwaliteitis
hoogalswordtvoldaanaandeGEP,enlaagalsnietwordtvoldaanaandeGEP.
Rationale: Als wordt voldaan aan de GEP, dan is de locatie minder geschikt om te verondiepen.
Scoreishoogoflaag.
Hoog=0
Laag=1
40 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
2.4 Biologische waterkwaliteit
Watisdehuidigebiologischewaterkwaliteit?OokhiervoorwordtdeGEPgebruikt,vastge-
stelddoorhetwaterschap.Debiologischewaterkwaliteitishoogalswordtvoldaanaande
GEP,enlaagalsnietwordtvoldaanaandeGEP.Alsdesituatienietgoedisvastgelegd,dan
moetexpertoordeelgebruiktworden.EenpragmatischekeuzeisomdandeSecchizicht-
dieptetegebruikenalsproxy,waarbijSecchizichtdiepte>2metereenindicatieisvaneen
hogebiologischewaterkwaliteit.
Rationale: Als wordt voldaan aan de GEP of de zichtdiepte is > 2 m, dan is de locatie minder geschikt om
te verondiepen.
Scoreishoogoflaag.
Hoog=0
Laag=1
NB:Ditismomenteeleenkennisleemte.OnderzoekdoorNIOOaanBrabantseplassenzaldit
(deels)aanvullen.DepragmatischekeuzeomSecchizichtdiepte>2metertegebruikenals
proxyvaneenhogebiologischewaterkwaliteitisgebaseerdopdekennisoverondiepeplas-
sen.HiervoorisdeSecchizichtdiepteeengoedeeerstemaat,waarbijdekwaliteitsklassen
slechtenontoereikendverschillenvanmatigengoed(Peetersetal.,2009).Degrensvan2
meterisgebaseerdopdeKRWklassengrenzenvoordoorzichtvoorM20enM21.Dezezijn>
2.25mzeergoeden≥1.7mgoedvoorM20(matiggrotediepegebufferdemeren)en>2mzeer
goeden≥0.9mgoedvoorM21(grotediepegebufferdemeren)(vanderMolenetal.,2012).
Eenwaterschapkanaltijdaanvullendeeisenstellen,ofuitsluitingscriteriatoepassen.Bij-
voorbeeldhetwaterschapRivierenlandsteltinhaarbeleidsregel‘Verondiepenwaterplassen’
datbijeendoorzicht>2,5meterverondiepenongewenstis.
2.5 Natuurwaarde omgeving
Watisdekwaliteitvandenatuurindedirecte,aangrenzendeomgeving?Welkefloraen
faunakomtvoor inhetgebied?Zijnerhabitatrichtlijnsoortenofrode lijst soorten inhet
gebied?MeestobjectiefisomditvasttestellenaandehandvangegevensGAN,ofbijafzon-
derlijkePGO’s.VoorN2000gebiedenkangekekenwordennaardeinstandhoudingsdoelstel-
lingen.Alsdezegegevensontbreken,kanditwaarnodigaangevuldwordenmetexpertoor-
deelPGO’sen/ofprojectteam.
Rationale: Bij hoge natuurwaarde in de directe omgeving is de plas minder geschikt om te verondiepen,
vanwege de mogelijke verstoring.
Scoreishoogoflaag.
Hoog=0
Laag=1
2.6 Cultuurhistorische waarde omgeving
Watisdekwaliteitvandeomgeving,quacultuurhistorieenlandschap?Vaststellenkwaliteit
aandehandvanvoorkomenarcheologischeobjecten(IndicatieveKaartvanArcheologische
Waarden),cultuurhistorischewaarden(werelderfgoed,rijksmonument)ofaardkundigewaar-
den.
Eengoedebroniswww.atlasleefomgeving.nl/kijken.Onderhetthema‘CultureelErfgoed’
zijndevolgendekaartentebekijken:ArcheologischeMonumentenKaart,IKAW,Rijksmonu-
menten,Werelderfgoed.Hierzijnookdiverseprovincialekaartenintekijken,waaronder
Aardkundigewaarden.
Opwww.aardkunde.nlisdeoverzichtskaartvanaardkundigewaardeninNederlandbeschik-
baar.
41STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Rationale: Als de plas in een gebied ligt met een hoge cultuurhistorische waarde, is deze minder geschikt
om te verondiepen vanwege de mogelijke verstoring van het gebied.
Scorehoogoflaag.
Hoog=0
Laag=1
2.7 Instabiel talud en veiligheid
Isersprakevaneeninstabieltaludwatgevaaroplevertvoordeveiligheid?Vaststellendoor
expertoordeel,gebaseerdophellingtaludensamenstellingwaterbodem.
Rationale: Bij een instabiel talud is de plas meer geschikt om te verondiepen.
Scorejaofnee.
Ja=1
Nee=0
hOOFdgrOep 3. impact herinrichting
Indezegroepcriteriawordtbeoordeeldhoeveeloverlastenkostenhettransportmetzich
meezalbrengenvoormensenmilieu,enoferookadditionelenatuurwinstindebron-loca-
tieis.
3.1 Afstand transport
Detransportafstandisbijvoorkeurzokleinmogelijk.Hoegroterdeafstandtussenbronen
plas,hoegroterdebelastingvanhetmilieuzalzijndoortransport.Isdeafstandtussen70%
vanhetaanbodendelocatieminderdan30km(straalrondlocatie)?
Rationale: als de afstand tussen bron en plas < 30 km is, dan is de plas beter geschikt om te verondiepen.
Ligtmeerdan70%vanhetaanbodvanbaggerspecieopminderdan30kmvandeplas?
Scoreisjaofnee.
Ja=1
Nee=0
3.2 Verstoring omwonenden
Zijn er omwonenden die overlast krijgen? Met name door geluid en trillingen. Hiervoor
wordt een afstand van 250 m tussen locatie en woningen gehanteerd, dit is ongeveer de
grensvande40dBgeluidscontour.
Rationale: Als er omwonenden zijn die overlast krijgen door geluid of trillingen, is de plas minder
geschikt om te verondiepen.
Zijnerwoningenbinneneenstraalvan250m?
Scoreisjaofnee.
Ja=0
Nee=1
42 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
3.3 Verstoring natuur
Wordteraquatischefloraoffaunaverstoorddoordeherinrichting?Alstotuitvoeringwordt
overgegaan,wordtditinprincipeafgedektdoordeFlora-enFaunawet.Omeenlocatieop
voorhandhieroptebeoordelenwordteeninschattinggemaakt,aandehandvandichtheid
waterplanten in de oeverzone (gem. hoogste waterpeil). Meer begroeiing gaat meestal
gepaardaanhogerediversiteitaanfaunavanwegehogerehabitatheterogeniteit.Alsdeloca-
tieinN2000,EHSofEVZligt,daniseraltijdsprakevanverstoring.
Rationale: Als er aquatische natuur wordt verstoord, dan is de locatie minder geschikt om te verondie-
pen.
Ismeerdan50%vandeoeverzonebegroeidmetwaterplanten,en/ofligtdelocatieinEHSof
EVZ?
Scoreisjaofnee.
Ja=0
Nee=1
NB:Alsdezevraagmetjawordtbeantwoord,isaanvullendeF&Fontheffingen/ofNatuurbe-
schermingswetzekernodig.
3.4 Waterkwaliteit tijdens uitvoering
Voldoet de waterkwaliteit gedurende uitvoering aan KRW doelen? Voor locaties die geen
KRW-waterlichaamzijnworden/zijndedoelenopgestelddoordeprovincie.DeSTOWA-EBEO
systematiek kan hierbij gebruikt worden. Inschatten aan de hand van kwaliteit bagger,
zowel nalevering nutriënten als contaminanten. Dit criterium wordt met name bepaald
doordekwaliteitvandebagger,enminderdoordelocatiezelf.Ditcriteriumwordtvastge-
steldgebruikmakendvanhetonderzoekdoordeStuurgroepZandwinplassen.
Rationale: Als de waterkwaliteit te veel verslechtert, en niet meer voldoet aan de vooraf gestelde (KRW)
doelen, dan is de locatie minder geschikt om te verondiepen.
VoldoetdeverwachtewaterkwaliteittijdensuitvoeringaanKRWdoelen(eentijdelijkeafna-
meinkwaliteitmag,zolangmaaraandeKRWdoelenwordtvoldaan)?
Scoreisjaofnee.
Ja=1
Nee=0
3.5 Benodigde tijdsduur fysieke uitvoering
Hoe lang gaat de herinrichting duren? Dit hangt vooral af van aanbod bagger en grond,
waarbijhetstrevenisominvesteringskostenteoptimaliseren.Alshetmeerdan10jaargaat
duren,wordtergeenvergunningverleend.Bijveelplassenduurthetnulangerdan5jaar.De
grensop5jaargelegd:alshetlangerduurt,danisdelocatiemindergeschikt.
Rationale: Als de herinrichting meer dan 5 jaar duurt, is de locatie minder geschikt om te verondiepen.
Scoreismeerofminderdan5jaar.
Meer=0
Minder=1
3.6 Additionele winst in de bron-locatie
Iservoordeel (verbeteringkwaliteit,behalennatuurdoelen)indebronlocatieomdatdaar
ontgrond/gebaggerdwordt,andersdanroutinematigbaggerwerk?Ditcriteriumisminder
locatiegericht,maarwelrelevantvanwegedecombinatie.Alsditnietbekendis,danishet
antwoordnee.
43STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Rationale: als er ook additionele winst kan op de bronlocatie bereikt wordt, dan is de locatie meer
geschikt om te verondiepen.
Scoreisjaofnee.
Ja=1
Nee=0
hOOFdgrOep 4. nieuwe Functie
Indezehoofdgroepwordtzoveelmogelijkparallelaandehuidigefunctiedelocatiebeoor-
deeldopdenieuwefunctie.
4.1 Gebruiksfunctie
Isdenieuweinrichtinggeschiktvoorgebruikdoordemens?Bijvoorbeeldrecreatie,irriga-
tie,waterberging,warmte-koudewisseling,exploitatie?Geennatuurfunctie,datkomtin4.2
aanbod.
Rationale: Als de nieuwe inrichting geschikt is voor gebruik door de mens, dan is de locatie meer geschikt
om te verondiepen.
Scoreisjaofnee.
Ja=1
Nee=0
4.2 Natuurfunctie
Pastdenieuweinrichtingineennatuurfunctie?ZoalsvastgelegdinNatura2000,EHSofEco-
logischeverbindingszone.
Rationale: Als de nieuwe inrichting bijdraagt aan vastgelegde natuurfuncties (N2000, EHS, EVZ), dan is
de locatie meer geschikt om te verondiepen.
Scoreisjaofnee.
Ja=1
Nee=0
4.3 Mogelijkheden multifunctioneel gebruik
Zijnermogelijkhedenvoormultifunctioneelgebruik,bijv.combinerenrecreatie,natuuren/
oflandbouw?
Rationale: Als de nieuwe inrichting multifunctioneel gebruik mogelijk maakt, dan is de locatie meer
geschikt om te verondiepen.
Scoreisjaofnee.
Ja=1
Nee=0
4.4 Inpasbaarheid binnen huidige beleidskaders
Isdebeoogdenieuwefunctieinpasbaarbinnendehuidigewet-enregelgeving?
Rationale: Als de nieuwe inrichting goed past binnen de huidige wet- en regelgeving, dan is de locatie
meer geschikt om te verondiepen.
Scoreisjaofnee.
Ja=1
Nee=0
44 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
4.5 Verschil in kosten onderhoud en beheer
Zijndeverwachtekostenaanonderhoudenbeheerdiedoordeeigenaar/beheerderworden
gemaaktmeerofminderdanindehuidigesituatie?Bijvoorbeeldinstabieletaludszijnduur
omteonderhouden.Inrichtingmetmoeras,riet,oeverzonekanhogereonderhoudskosten
metzichmeebrengen.
Rationale: Als de toekomstige kosten aan onderhoud en beheer minder zijn, dan is de locatie meer
geschikt om te verondiepen.
Scoreismeerofminder.
Meer=0
Minder=1
hOOFdgrOep 5. nieuwe tOestand
Indezehoofdgroepwordtzoveelmogelijkparallelaandehuidigetoestanddelocatiebeoor-
deeld.Doelvandezehoofdgroepisominzichtelijktemakenwaardemogelijkemeerwaarde
voordelocatieenomgevingzit.
5.1 Verwachte systeemkwaliteit
Watisdeverwachtebiologischekwaliteitvandenieuweinrichting?Alsdeinrichtingeen
ondiepeplasis,kanditmethetverwachtevoorkomenvansoorten(waterplanten,oeverzone,
vissen,macrofauna)wordenvastgesteld.Alsdeinrichtinglandbodemis,zalditwordenvast-
gesteldaandehandvankwaliteitsnormenvanhetRIVM(Rutgersetal.,2008).Desysteem-
kwaliteitzalsterkbepaaldwordendoordekwaliteitvandebaggerenafdeklaag.Deverwach-
te chemische kwaliteit wordt afgedekt door het Milieuhygiënisch toetsingskader, zie
criterium5.3.Detoekomstigekwaliteitismeestalbeschrevenindeinrichtingsdocumenten.
Alshetinrichtingsplanernognietis,daninschatten.
Rationale: als de verwachte systeemkwaliteit hoog is (voldoet aan norm), is de plas meer geschikt om te
verondiepen.
Scoreishoogoflaag
Hoog=1
Laag=0
5.2 Verwachte omgevingskwaliteit
Watisdeverwachteomgevingskwaliteitvoornatuurenrecreatie?Ditwordtingeschataan
dehandvangeplandehabitats,enverwachteaanwezigheidvanspecifiekefloraenfauna.Dit
zalvaakeenexpertoordeelzijngebaseerdopplanvormingensamenhangplasenomgeving.
Rationale: Als de verwachte omgevingskwaliteit hoog is (voldoet aan norm), is de plas meer geschikt om
te verondiepen.
Scoreishoogoflaag
Hoog=1
Laag=0
5.3 Risico’s verspreiding stoffen
Isereengrootrisicoopverspreidingvannutriëntenen/ofcontaminanten?Vaststellenmet
behulp van instrumenten die door Stuurgroep Zandwinplassen worden opgesteld voor
ondiepeplassen.Alsernietexplicietwordtgemelddatereenschoneleeflaagwordtaange-
bracht,danwordtditcriteriummetscoreja=0beoordeeld,metverwijzingnaarMilieuhygi-
enischtoetsingskader.
45STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
Rationale: als er een groot risico is op verspreiding van nutriënten en/of contaminanten, dan is de loca-
tie minder geschikt om te verondiepen.
Scoreisjaofnee.
Ja=0
Nee=1
5.4 Risico’s overlast muggen en andere plaagsoorten
Afhankelijkvandeinrichtingisereenkansopoverlastplaagsoorten,bijvoorbeeldmuggen
en knutten in oeverzone of moeras, blauwalgen in een ondiepe voedselrijke plas. Verder
geefteennieuweinrichtingeenmaagdelijkesituatie,waareengrotekansisopvestiging
exoteninhetwaterofopdeoever.Ditcriteriumwordttoegespitstopoverlastdoormuggen,
waarvoordemuggentoolvanAlterraontwikkeldisindevormvaneenExcel-applicatie(Ver-
donschot&Besse-Lototskaya,2012).
Afhankelijkvandeliggingvandeteverondiepenplasendegebruiksfunctiesvanhetgebied
kanderisicoanalysegedifferentieerdwordennaardeverschillentussenoverlastvoor:
a)omwonendenen
b)vissersofrecreanteninhetgebied.
Inhetgevaldatderisicoopoverlastvoordeomwonenden(a)berekendwordtmoetinde
Excel-applicatiedeafstandtotbewoning(inmeters)ingevoerdworden.Inhetgevaldatde
risicoopoverlastvoorderecreantenofvissers(b)berekendwordtvultmen0meterinde
Excel-applicatieals‘afstandtotbewoning’.Ombeidesituaties(aenb)teberekenenmoetde
risicoanalysetweekeerwordendoorlopen.
Rationale: Als er veel overlast door muggen en andere stekende insecten kan optreden, dan is de gekozen
inrichting minder geschikt.
Scoreisjaofnee.
Ja=0
Nee=1
46 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
criterium
1.1 gebruiksfunctie 0.3 0.25 0.2 0.3 0.3
1.2 Natuurfunctie 0.25 0.25 0.2 0.25 0.25
1.3 Samenhang functie met omgeving 0.25 0.25 0.3 0.25 0.25
1.4 Beleids en wettelijk kader 0.2 0.25 0.3 0.2 0.2
2.1 Ligging in drinkwaterbeschermingsgebied 0.2 0.17 0.1 0.2 0.2
2.2 Bereikbaarheid plas voor uitvoerders 0.15 0.17 0.25 0.15 0.15
2.3 Chemische waterkwaliteit 0.15 0.17 0.25 0.15 0.15
2.4 Biologische waterkwaliteit 0.175 0.17 0.1 0.175 0.175
2.5 Natuurwaarde omgeving 0.15 0.17 0.2 0.15 0.15
2.6 Cultuurhistorische waarde omgeving 0.175 0.17 0.1 0.175 0.175
3.1 afstand transport < 30 km 0.2 0.17 0.1 0.2 0.2
3.2 verstoring omwonenden 0.25 0.17 0.1 0.25 0.25
3.3 verstoring natuur 0.2 0.17 0.1 0.2 0.2
3.4 Waterkwaliteit tijdens uitvoering 0.1 0.17 0.3 0.1 0.1
3.5 Benodigde tijdsduur fysieke uitvoering 0.15 0.17 0.1 0.15 0.15
3.6 Winst in de bronlocatie 0.1 0.17 0.3 0.1 0.1
4.1 gebruiksfunctie 0.25 0.2 0.1 0.25 0.25
4.2 Natuurfunctie 0.15 0.2 0.3 0.15 0.15
4.3 Mogelijkheden voor multifunctioneel gebruik 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2
4.4 inpasbaarheid functie in beleidskader 0.25 0.2 0.1 0.25 0.25
4.5 verschil in kosten onderhoud en beheer 0.15 0.2 0.3 0.15 0.15
5.1 verwachte systeemkwaliteit 0.3 0.25 0.2 0.3 0.3
5.2 verwachte omgevingskwaliteit (natuur) 0.25 0.25 0.25 0.25 0.25
5.3 Risico’s verspreiding stoffen 0.25 0.25 0.25 0.25 0.25
5.4 Risico’s overlast plaagsoorten 0.2 0.25 0.3 0.2 0.2
Hoofdgroep 1 0.2 0.2 0.2 0.10 0.1
Hoofdgroep 2 0.2 0.2 0.2 0.10 0.1
Hoofdgroep 3 0.2 0.2 0.2 0.50 0.1
Hoofdgroep 4 0.2 0.2 0.2 0.15 0.35
Hoofdgroep 5 0.2 0.2 0.2 0.15 0.35
bijlage 3: gevOeligheidsanalyse mca verOndiepen
Degebruikteweegfactorenvoordeverschillendescenario’swordthierweergegeven.
Deversie1.1ishiervoorgebruikt.
1. o
orsp
ronk
elij
k
2. g
elij
k ge
wic
ht
binn
en g
roep
en
3. v
ersc
huiv
ing
binn
en g
roep
en
4. v
ersc
huiv
ing
tuss
en g
roep
en a
5. v
ersc
huiv
ing
tuss
en g
roep
en b
47STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen
stOwa is het kenniscentrum van de regionale waterbeheerders (veelal de waterschappen) in
nederland. stOwa ontwikkelt, vergaart, verspreidt en implementeert toegepaste kennis die de
waterbeheerders nodig hebben om de opgaven waar zij in hun werk voor staan, goed uit te voe-
ren. deze kennis kan liggen op toegepast technisch, natuurwetenschappelijk, bestuurlijk- juri-
disch of sociaalwetenschappelijk gebied.
STOWAwerktinhogematevraaggestuurd.Weinventariserennauwgezetwelkekennisvra-
genwaterschappenhebbenenzettendievragenuitbijdejuistekennisleveranciers.Hetini-
tiatiefdaarvoorligtveelalbijdekennisvragendewaterbeheerders,maarsomsookbijken-
nisinstellingen en het bedrijfsleven. Dit tweerichtingsverkeer stimuleert vernieuwing en
innovatie.Vraaggestuurdwerkenbetekentookdatwezelfvoortdurendopzoekzijnnaarde
‘kennisvragenvanmorgen’-devragendiewegraagopdeagendazettennogvoordatiemand
zegesteldheeft-omoptimaalvoorbereidtezijnopdetoekomst.
STOWAontzorgtdewaterbeheerders.Wijnemendeaanbestedingenbegeleidingvangeza-
menlijkekennisprojectenopons.Wijzorgenervoordatwaterbeheerdersverbondenblijven
metdezeprojectenenerook‘eigenaar’vanzijn.Ditomtewaarborgendatdejuistekennis-
vragenwordenbeantwoord.Deprojectenwordenbegeleiddoorcommissieswaarregionale
waterbeheerderszelfdeelvanuitmaken.Degroteonderzoekslijnenwordenperwerkveld
uitgezetenverantwoorddoorspecialeprogrammacommissies.Ookhierinhebbenderegio-
nalewaterbeheerderszitting.
STOWA verbindt niet alleen kennisvragers en kennisleveranciers, maar ook de regionale
waterbeheerdersonderling.DoordesamenwerkingvandewaterbeheerdersbinnenSTOWA
zijnzijsamenverantwoordelijkvoordeprogrammering,zettenzijgezamenlijkdekoersuit,
wordenmeerderewaterschappenbijéénenhetzelfdeonderzoekbetrokkenenkomende
resultatensnellertengoedevanallewaterschappen.
de grOndbeginselen van stOwa zijn verwOOrd in Onze missie:
het samen met regionale waterbeheerders definieren van hun kennisbehoeften op het gebied
van het waterbeheer en het voor en met deze beheerders (laten) ontwikkelen, bijeenbrengen,
beschikbaar maken, delen, verankeren en implementeren van de benodigde kennis.
stOwa in het kOrt
48 STOWA 2015-40 Optimaliseren OnderzOek herinrichting van diepe plassen