oqÍw ÊiÒÀbÍ · b. quÒlÍÌurÀÒÎv, n. ÒÁjÅnÎv, b. qÁlimbetov, p. salieva nÓkis...

B. QUÒLÍÌURÀÒÎV, N. ÒÁJÅNÎV,

B. QÁLIMBETOV, P. SALIEVA

NÓKIS«QARAQALPAQSTAN»

2018

Qàràqàlpàqstàn Råspublikàsš Õàlšq bilimlåndiriwministrligi táråpinån tàstšyšqlàn®àn

2-ÊLÀSS USHÍN SÀBÀQLÍQ

OQÍW ÊIÒÀBÍ

2

B. Qutlšmuràtîv, N. Òájånîv, B. Qálimbetov, P. Salieva. «Oqšw kitàbš». 2-klàss ushšn sàbàqlšq. Nókis: «Qaraqalpaqstan» 2018-jšl, 192 båt.

Respublikalšq maqsetli kitap qorš qarjšlarš esabšnan basšp shš®aršldš

©«Qaraqalpaqstan» bàspàsš, 2018©«Sharq» BPAK, 2018

© B.Qutlšmuratov hám basqalar, 2018

UDK: 372.41(075)BBK: 83.2Qar Q-92

ISBN 978-9943-5328-7-8

Shártli bålgilår:

Sîràwlàr Òàpsšrmà Sîràw hám tàpsšrmà

3

QÀRÀQÀLPÀQSÒÀN RÅSPUBLIÊÀSÍNÍ|ÌÁÌLÅÊÅÒLIÊ GÅRBI

QÀRÀQÀLPÀQSÒÀN RÅSPUBLIÊÀSÍNÍ| ÌÁÌLÅÊÅÒLIÊ BÀYRÀ„Í

TUWÍL„AN MÁKANÍM — GÓZZALBOSTANÍM

4

QÀRÀQÀLPÀQSÒÀN RÅSPUBLIÊÀSÍNÍ|ÌÁÌLÅÊÅÒLIÊ GIÌNI

I. Yusupîv sóziN. Ìuhàmmåddinîv nàmàsš

Jáyhun jà®àsšndà óskån bàytåråk,Òúbi bir, shàqàsš mš… bîlàr dåmåk,Sån sîndày sàyalš, quyashlš elså…,Òšnšshlšq hám š®bàl såndågi tilåk.

Nàqšràtš:Diyqàn bàbà nápåsi bàr jårindå, Juwsàn à…qšp, kiyik qàshàr shólindå,Qàràqàlpàqstàn dågån àtš…dš,Áwlàdlàr ádiwlår júråk tórindå.

Àydšn kålåshåkkå shàqšràr zàmàn,Ìártlik miynåt, bilim jåtkizår o®àn,Õàlqš… bàr àzàmàt, dîs hám miyirbàn,Erkin jàynàp-jàsnàp, má…gi bîl àmàn!

Nàqšràtš:Diyqàn bàbà nápåsi bàr jårindå, Juwsàn à…qšp, kiyik qàshàr shólindå,Qàràqàlpàqstàn dågån àtš…dš,Áwlàdlàr ádiwlår júråk tórindå.

5

„ÁRÅZSIZ ÓZBÅÊSÒÀNÍM,ÌÁ|GIGÅ JÀSÀ!

Ózbåkstàn Råspublikàsš — biy®áråz mám-låkåt. Ózbåkstànnš… pàytàõtš — Òàshkånt qàlàsš. Ózbåkstàndà túrli millåt õàlšqlàrš jàsàydš. Olàr bir-biri månån dîs.1-såntyabr — Ózbåkstàn Råspublikàsšnš…

®á råzsizlik kúni. Õàlqšmšz bul kúndi hár jšlš úlkån kótåri…kilik pånån bàyràmlàydš.

6

Áziz Ózbekstanšm

Gúllår bà®š dástànšm,Òšnšsh àshšq àspànšm,Bàõtš kúlgån bîstànšm,Áziz Ózbåkstànšm.

Bàlàlš®šm dáwrànšm,Òîlš — tàrtqàn kárwànšm,Qšzšl — úygån qšrmànšm,Áziz Ózbåkstànšm.

Såni… månån bàràmàn,Ìån bàõštlš bàlàmàn,Sà®àn sàdšq bîlàmàn,Áziz Ózbåkstànšm.

N. Ìuwsàåv

Qîsšqtš kórkåmlåp oqšp hám yadlàp

àlš….

7

Ìåktåbim

Jàz qšzš®š sîndày tàmàshà,Bilmåy qàldšm qàlày ótkånin.Oqšw jšlš kålår dåp qàshàn,Àsš®àmàn sà®àn måktåbim.

Såntyabr kåldi tà®š dà,Quwànšshqà bólår jànšmdš.Jåtålågån bilim bà®šnà,Sà®šndšm mån ustàzlàršmdš.

Õ. Sàpàrîv

1. Jàzdà qàndày ózgårislår bîlàdš?2. Sizlår jàzdš qàydà ótkårdi…iz?3. Dåm àlšstà qàndày jumšslàr månån shu®šl làndš…šz?

Nàqšl

Oqšw — oy àzš®š, Bilim — er àzš®š.

8

Òàshkånt

Òàshkånt — gózzàl, sulšw qàlà. Ol — Ózbåkstànnš… pàytàõtš. Ózbåkstàn Råspublikàsš bir mš… tî®šz júz tîqsàn birinshi jšlš birinshi såntyabrdå óz ®áråzsizliginå iyå bîldš. Òàshkånttå biyik-biyik kóp qabatlš jàylàr, miymànõànàlàr, «Òúrkistàn» hám «„árezsizlik» sàràylàrš, muzåylår, tåàtrlàr, kitàpxànàlàr, pàrklår bàr.Òàshkånttå dúziw, sulšw kóshålår, shšràylš

bà®làr kóp. Olàr qàlànš… kórkinå kórik qîsšp tur. Òàshkånt qàlàsšndà sulšw etip sàlšn®àn Ìåtrî bàr. Ondà pîåzdlàr tšnbày qàtnàp tur. Òàsh kåntti… e… sulšw jåri — „áråzsizlik mày dànš. Ondà úlkånlår då, jàslàr dà, bàlàlàr dà såyil etip, ráhátlånip dåm àlàdš.

9

1. Òàshkånt qàndày qàlà?2. Òàshkånttå nålår bàr?3. „áråzsizlik màydànšndà kimlår såyil

etådi?

Qàràqàlpàqstàn — måni… Wàtànšm

Wàtàndš súyiw e… dáslåp àtà-ànà…dš, óz úyi…di, tuw®àn-tuwšsqànlàrš…dš súyiwdån bàs lànàdš. Bizi… tuwšl®àn jårimiz — Qàràqàlpàqstàn. Elimiz óz àldšnà ilimli, mádåniyatlš úlkågå àylàndš. Bizi… tuw®àn jårimizdå bir nåshå mš…là®àn õàlšq jàsàydš. Qàràqalpàqstàndà kóp ®ànà millåtlår bàr. Olàr àràsšndà àlàwšzlšq jîq. Hár bir millåt óz ànà tilindå oqšydš, tå… huqšqtà miynåt etådi. Olàr birgå jàsàp, birgå tîy bårådi, quwànšshšnà, jåtiskånliginå birgå quwànàdš. Qàràqàl pàqstànnš… tábiyatš o®àdà bày. Onš… kópshilik jårin Ústirt kå…isligi àlšp jàtàdš. Bul kå…islik màl shàrwàshšlš®š ushšn o®àdà jàylš. Ondà gàz bàylšqlàrš bàr. Bizdå pàõtà, sàlš hám tà®š bàsqà eginlår egilådi. Òàwlàršnàn quršlšs màtåriàllàrš ushšn

BIZI| WÀÒÀNÍÌÍZ — QÀRÀQÀLPÀQSÒÀN

10

kóp nárså óndirilådi. Gårbish, tåmir, båtîn kînstrukciya làršn shš®àràtu®šn, àvtîmîbil, àwšl õîjàlšq mà shinàlàršn o…làytu®šn, tà®š bàsqà óndiris oršnlàrš bàr. Òàqšyatàs GRÅSi Rås publikànš ålåktr enårgiyasš månån tîlšq támiy inlåytu®šn Ortà Àziyalšq elåktr júyåsinå qîsš ldš. Qàràqàl pàqstàn tåmir jîl, hàwà jîl qàtnàsš àrqàlš elimiz di… kópshilik qàlàlàrš månån bàylànšsqàn. Nókistå bàspàsóz oràyš bàr. Bul bàspàdà bizi… kúndålikli oqšp júr-gån sàbàqlšqlàršmšz bàsšlšp shš®àdš. Qàrà-qàlpàqstàn ràdiîtålåvidå niåsinån elimizdå bîlšp àtšr®àn jà…àlšqlàrdš kóråmiz hám esitåmiz.

Gúrri…di oqšp, màzmunšn sóylåp båri….

Nókis — Qàràqàlpàqstànnš… oràyš

Nókis — jà…àdàn sàlšn®àn qàlà. Ondà bir nåshå millåt wákillåri jàsàydš. Olàr bir-biri månån tàtšw, dîs turàdš.Házirgi Nókisti… tur®àn jåri buršn qàlš…

tî®àylšq bîl®àn. Sîl qàlš… tî®ày lšqlàrdš… ornšna jàylàr sàlšnšp, házir úlkån qàlà®à àylàndš. Qà lànš… kóshålåri kå…, dúziw, házirgi zàmàn àrõitåkturàsš tiykàršndà tórt

11

hám tî®šz qàbàtlš jàylàr sàlšn®àn. Usš kóshå bîyšnà sàlšn®àn jàylàr dš… qàsšnda®š jàsšl dóngån à®àshlàr hám àsfàlt jîllàr qàlànš… kórkinå kórik qîsàdš. Qàlàdà «Ámir Òåmur» pàrki bàr. Ondà qàlàdà jàsàwshš miynåt-kåshlår jumšstàn sî… dåm àlàdš. Êóp mš… àdàmlšq «Òuràn» stàdiînšndà bir qànshà sport jàršslàrš ótkårilådi. Êóp qàbàtlš «Òàsh kånt» miy mànõànàsšndà sšrttàn kålgån dîslà ršmšz miymàn bîlàdš. Àårîvîkzàl månån tåmir jîl vîkzàllàršnàn kúninå bir nåshå mš… jîlàw-shšlàr qàlàmšz®à kå lip, kåtip turàdš. Nókis — kålåshågi úlkån qàlà làrdš… biri.

12

1. Nókis qàndày qàlà?

2. Nókis qàlàsšnš… házirgi kålbåti qàn-

dày?

3. Nókis qàlàsš hàqqšndà sóylåp båri….

Nókisim

Òuwšlšp óskån jårim —

Êózlårimå tîtšya.

Bàslànàdš ózi…nån,

Ìåni… ushšn kå… dúnya.

Àshšq esigimså…,

Àltšn båsigimså…,

Nókisim, Sån!

«Doslšq»ta suwlàrš…,

Òîlqšnlànšp à®àdš.

Quyash shàshšp nurlàrš…

Jàynàtšp tur jà®ànš.

Shàl®šn esigimså…,

Shiyrin jåmisimså…,

Nókisim, Sån!

13

Såni… gúl qushà®š…dà,Jàynà®àn jàslš®šm bàr.Hár kóshå, jîllàrš…dà,Dáwirim, dástúrim bàr.Êå… pàytàõt órisimså…,Júråktå jåmisimså…,Nókisim, Sån!

Ì. Qàbulîvà

1. Qîsšqtš tásirli oqš….2. Nókis qàlàsš tuwràlš ózlåri…iz sóylåp båri….3. Nókis qàlàsš tuwràlš qšsqàshà bàyan jàzš….

Wàtànšm bàr

Óz gårbi, gimni bàr,Ìádåniyatš, ilimi bàr,Bås qàlà — kå… àymà®š bàr,Jålbirågån bàyrà®š bàr,Suvårånli Wàtànšm bàr,Qàràqàlpàqstànšm bàr.

Êînstituciya — bàs nšzàmš,Huquqšmdš qîr®àr mudàmš.

14

Ànà tilim — àr-nàmšsšm,Qástårlåydi el nàmšsšn.Ìåni… àltšn mákànšm bàr,Suvårånli Wàtànšm bàr.

El bîp nåshshå ásir àsqàn,Bàylšqlàrš bàr sš®àsqàn,Dîslšq dåså jànnàn båzgån,Àsšràsšn jàmàn kózdån.Òšnšshlšqtš kúsår bîstàn,Suvårånli Qàràqlàpàqstàn!

Ya. Ájimîv

Qîsšqtš oqšp shš®šp, màzmunšn sóylåp båri….

Jumbàq

Bir kåså sók, Ertå… qàràsàm jîq.

Biz, biz edik, biz edik, Biz mš…là®àn kisi edik, Òà… àtqànshà jàyšldšq, Òà… àtqàn sî… jîyšldšq.

Jumbàqtš yadlàp àlš….

(juldšz)

(juldšz)

15

Qàràqàlpàqtš…

Àq otàwš kåwlin båzågån,Bàsqurš bàr qàràqàlpàqtš…,Jurtshšlšqtš nur®à bólågån,Dástúri bàr qàràqàlpàqtš….

Úyi bàzàr shàdlš, wà®šrlš,Ìiymànš kóp qàràqàlpàqtš….Dàyš, bólå, ®àr®à tàmšrlš,Òuwšsqànš kóp qàràqàlpàqtš….

Bàsqàlàrdàn måni… àyšrmàm,Àq kókiråk bîl®àn sà®àmšz,Qàwšn egip bårip qàyšr®à,Àl®šs àl®àn diyqàn bàbàmšz.

B. Såytàåv

Qîsšqtš kórkåmlåp oqš… hám yadlàp àlš….

16

Ìiynåtkåsh insàn

Àllàniyaz àtà Ótåniyazîv ózi-ni… miynåt súygishligi månån õàl-qšmšz®à bålgili bîldš. Àdàm går-shilikti… e… jîqàrš insànšylšq pà zšy-låtlåri, onš… qàhàrmànlšq is låri ni… dà…qš jurtshšlš®šmšz ®à kå… nån bål-gili. Àllàniyaz àtà mšz®à Ózbåkstàn Råspubli kàsšnš…, ®á råzsiz úlkåmizdi… e… jîqàrš nšshànš «Àltšn juldšz» ordeni hám «Ózbåkstàn Qàhàr mànš» àtà®š bå rildi. Ol kåm támiyin-långån shà…àràq làr®à, jal®šz bàslš qàršyalàr®à turàq jàylàr, måktåplår hám bàlà bàqshàlàr sàlšp båriwde dšm kóp kúsh jumsadš.Onš… õàlšqqà islågån hàdàl miynåti biz,

jàslàr®à hámmå wàqšttà úlgi bîlàdš.

Ìiynåt etså shàrshàmà®àn,Bîydà kúshi zšyat nàrdàn,Jårdi… júzin izlåså… då,Òàbšlmàydš bundày àdàm.

1. Àllàniyaz àtà qàndày àdàm bîl®àn?2. Ìiynåtkåshligi ushšn Àllàniyaz àtà®à qàn dày àtàqlàr bårildi?

17

Bizi… måktåp bà®šndà

Áynå jàzdš… wà®šndà,Bizi… måktåp bà®šndà,Uwšljš®àn jåmislår,Lázzåt bårår jànšmà.

Gúllårdi… júz túri bàr,Ìiywålårdi… bári bàr,Bári shiyrin, bári pàl,Ózi… tà…làp, qálåp àl.

Qàtàr-qàtàr sàlmàlàr,Eki bîyš àlmàzàr,Júzim, ánjir, ánàrš,Jåså… miyri… qànàdš.

Áynå jàzdš… wà®šndà,Ìåktåbimiz bà®šndà,Biz ósirgån miywålår,Ráhát bårår jànš…à.

S. Àbbàzîv

1. Qîsšqtš tásirli oqšp shš®š….2. Qîsšqtš… dáslåpki eki tobšn yadlàp àlš….

18

3. Ìåktåbi…izdi… qšytà®šndà qàndày miy-wålår ósirilådi, àytšp båri….

Gúz kåldi

Gúz — jšl máwsimini… biri. Gúzdå elimizdi… diyqànlàrš jàzš månån etkån miynåtini… jåmisin tårådi. Egilgån dàqšllàr pisådi. Ásiråså, gúzdå qàwšn-®àrbšzlàr, pîmidîr, kàpustà, júzimlår tîlšq pisådi. Onš àtà-ànàlàršmšz jšynàydš. Bizlår då sàbàqtàn bîs wàqštlàrš àtà-ànàlàršmšz®à járdåm båråmiz. Gúzdå kún sàlqšn bîlàdš.Òåråklårdi… jàpšràqlàrš sàr®àyšp, túså

bàslàydš. Bizlår jårgå túskån jàpšràqlàrdš jšynàp, kóshåmizdi… tàzàlš®šn sàqlàymšz. Gúzdi… birinshi àyš bîl®àn såntyabrdå bizlår måktåpkå bàràmšz. Ol bizlårdi… e… quwànšshlš kúnimiz bîlàdš.

1. Gúzdå diyqànlàršmšz àtšzlàrdàn nålår

jšynàp àlàdš?

2. Gúzdå tábiyattà ne ózgårisler bîlàdš?

ÀLÒÍN GÚZ

19

Gúz

Ájàyšp gúz, kórkåm gúz,Êóptån kúttik såni biz.Såni… månån àbàdàn,Qúdiråtli elimiz!

Êórdik bàršp jàqšndà,Bizi… àwšl bà®šndà,Uwšljšp piskån miywålår,Áynå gúzdi… wà®šndà.

Sîlqšm-sîlqšm júzimlår,«Qánå, måni úzi…» — dår.

20

Qšzàršp tur àlmàlàr,Sàylàp-sàylàp úzi…lår.

Dågån gáp bàr, «hálåkkå»Zîr bårådi pálåkkå.Bàqshàmšzdà qàwšn kóp,Qàlmàysšz izlåp hálåkkå.

Àshšlšptš «àq àltšn»,Òå…i-tàyš jîq àltšn,Jšynàmàqqà bàylš®šn,Àtlànšptš márt õàlqšm.

Ê. Àymànîv

1. Qîsšqtš dàwšslàp oqšp shš®š…. 2. Gúzdågi tábiyattà bîlàtu®šn ózgå rislårdi àytšp båri….3. Gúzdå pisåtu®šn pàlšz eginlåri månån miywålårdi… hám àwšl õîjàlšq eginlårini… àtlàršn àytšp båri… hám olàrdš sózlik dáptåri…izgå jàzšp àlš….

Jumbàqlàr

Duzsšz piskån às kórdim, Dumàlà®àn tàs kórdim. (qàwšn)

21

Suwdà ósådi, Gúzdå pisådi.

Qàrdàn àq, párdån jumsàq.

Jumbàqlàrdš… shåshimin bilip àlš….

Nàn qádiri

E… jàqšn qî…sšmšz Àmàn àtànš… àytqàn sózlåri elå yadšmà túsådi.— Sîndà àwšr jšllàr ekån. Bàlà ekånmån.

«Nàn» dåp jšlày bårippån. Sšpšràdà un jîq ekån. À®àm måni kótårip jubàtpàqshš bîl®àn, biràq jšlà®ànšmdš qîymà®ànmàn.Nå qšlàršn bilmåy oylànšp otšr®àndà, eri-

gimizdi… shàqàsšnà bir hákkå qînšptš. Òumsš®šndà bir nárså bàr ekån. Onš pánjå-sini… àstšnà bàsšp shîqšy bàslàptš. À®àm shà…®àlàq shš®àr dåp quwànšp, måni ástå-àqšršn jårgå otšr®šzšptš. Hákkågå qàràp kåsåk àtšp jibåripti. Àya®šndà®š nárså jårgå túsipti. (sàlš)

(pàõtà)

22

Bàršp àlsà, bir bólåk nàn ekån. Onš jåp, jšlà®ànšmdš qîy®àn ekånmån. Sîl kúnlårdi eskå àlšp, nànnš… usà®šn kórsåm súyip, mà…-làyšmà tiygizip qîyamàn. Såbåbi, nàn dà nàn, nànnš… usà®š dà nàn.

Àmàn àtànš… sózlårindå nå àytšl®àn?

NÀNDÍ QÁDIRLÅ|!

Nàqšllar

Àshlšqtà jågån zà®àrànš… Òîqlšqtà màzàsš kåtpåydi. Nànnš… qádirin bilmågånni… Àshàrshšlšq bårår sàzàsšn.

Gúz qádiri bir bàsqà

Sàr®šsh dónip dógåråk, Eslåtår àltšn rå…in, Diyqànlàr®à nå kåråk, Izlår gúzdån dårågin.

23

Gúz qádiri bir bàsqà,Ìåktåpkå qádåm tàslàymšz,Ustàz bånån klàstà,Oqšw jšlšn bàslàymšz.

Qšrmàn, qšrmàn zúráát,Hàdàl miynåt tàbšsš,Bárš jàn®à ráhát,Õàlqšmnš… àrš-nàmšsš.

Êålgån hár bir gúzimiz,Bizlår ushšn bàõšt bul,Bárhàmà jàynàr júzimiz,Shàdlšqqà tîlš wàqšt bul.

S. Àbbàzîv

Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….

1. Gúzgi tábiyat kórinisi qàndày?2. Gúzdågi miynåt hàqqšndà àytšp båri….3. Diyqàn sózini… mánisi nå?

24

Òšrnàlàr

Òîqtày turš…, tšrnàlàr,Irkilå turš…, tšrnàlàr,Qày mánzilgå bàràsšz,Òšrršwlàp nàmà shàlàsšz.Jšllš jår izlåp kåtti… bå?Àlšsqà sàpàr shåkti… bå?Sizlårdi turmàn uzàtšp,Dîs júråkti sšzlàtšp.Dîslàr®à sálåm àytš…làr,Òåziråk bizgå qàytš…làr.Êútåmån shàlqàr kólimdå,Bà®-bàqshàlš jårimdå,Êåli…lår, tåzdån àylànšp,Jà…à ilhàm-sšy àlšp.

N. Òóråshîvà

1. Qîsšqtš túsinip oqš….2. Gúzdå tšrnàlàr någå qàytšp kåtådi?3. Sizlår qàytšp bàràtšr®àn tšrnàlàrdš kór- di…iz bå?

25

ÊIÒÀPLÀRÍ|ÍZDÍ ÒÀZÀ USLÀ|!

Nàqšl

Ìiynåttån båzgåni…, Àr-nàmšstàn gúdår úzgåni….

Jumbàq

Àq jîl®à túsip, Ástå jîr®àlàr.

ÒÁBIYAÒÒÍ QÎR„ÀW — ÁDIWLI IS

Ìåktåp jårindå

Bizi… måktåp õîjàlšq oràyšndà jàylàsqàn. Ìåktåp ushšn àjšràtšl®àn jår màydànš bàr. O®àn hár túrli miywå à®àshlàrš hám pàlšz eginlåri, gúllår egilgån. Ìåktåp oqšwshšlàrš jàz®š dåm àlšs kúnlårindå usš måktåp jårinå kålip turàdš. Olàr miywå à®àshlàršn, eginlårdi tárbiyalàydš, suw ®àràdš, gúllårgå suw quyadš.Ìinå, gúz bîldš. Oqšwshšlàr tárbiyalà®àn

miywå à®àshlàrš óz jåmisin bårdi. Ásiråså, àlmàdàn kóp zúráát àlšndš. Jšynàp àlšn®àn miywålår må nån pàlšz eginlåri: qàwšn-®àrbšzlàr,

(ruchkà)

26

piyazlàr månån gåshirlår måktåp àsõànàsšnà tapsšršldš.Oqšw bàslàn®ànnàn kåyin àràdàn kóp

ótpåy-àq måktåptå jšynàlšs bîldš. Ondà måktåp diråktîrš måktåp jårindå islågån bàlàlàr®à ràõmåt àyttš, àyšršmlàršnà måktåp táråpinån sšylšqlàr bårildi.

1. Gúrri…di oqšp shš®š…, màzmunšn óz túsinigi…iz bîyšnshà sóylåp båri….2. Sizlårdi… måktåbi…izdå måktåp qšyta®š bàr mà? Ondà nålår ósådi?3. Ìåktåp, diråktîr sózlårin sózlik dáptå- ri…izgå kóshirip jàzš….

Nàqšllar E…båk etså… emårså….

Ìiynåt pånån er kógårår, Jàm®šr månån jår kógårår.

Er júråk àdàm

Gúz kåshålårini… birindå qîy hám sšyšrlàr qîràdàn tšm-tšràqày qàshà bàslàdš.— Nå bîlšp qàldš? Ol jårdå nå bàr? —

dåp qšshqšrdš fårmà bàslš®š Ìuràtbày.Juwàp esitilmådi. Qîy hám sšyšrlàrdš…

27

qàsšndà håsh kim jîq edi. Ìuràtbày hàywànlàrdš kimni… quwšp àtšr®ànšn bilmåkshi bîlšp qîrà®à kirdi. Ol jårdå då håsh kim jîq ekån. «Qàq» dågån bir dàwšs esitildi. Ìuràtbàydš… kókiråginå bir hàywàn kålip jàbšstš. Onš… uzšn ótkir tislåri Ìuràtbàydš… àlqšmšnà kirå bàslàdš. Biràq, ol àlbšrà®àn jîq. Hàywànnš… àlqšmšnàn uslàp qšlqšndšrà bàslàdš.— Onš… àyaqlàršn uslà…! — dåp qšshqšrdš

ol járdåmgå kålgån shîpànlàr®à. Olàr sîlày islådi. Hàywàn tisin jàzdšršp jårgå qulàdš.— Bul qàndày hàywàn? — dåp shîpàn jàqtšrt-

qšshšn onš… júzinå tuttš. Jårdå bir jàsàr kú-shiktåy málim pšshšq tàwlànšp jàtšr ekån. Ìinå, qîràdàn màllàrdš quw®àn sîl ekån.— Sån, áytåwir nársådån ólip kåtå

jàzlàdš… ®îy, Ìuràtbày. Ìån àlbšràp, qulàp qàlàr edim, — dåp tà…làndš shîpànlàrdš… biråwi. Hámmå shî pàn Ìuràtbàydš… er júråkliginå qàyšl qàldš.

1. Qîy hám sšyšrlàr någå qàshtš?

2. Ìuràtbày®à qàràp àtšl®àn qàndày hày-

wàn ekån?

3. Ìuràtbày qàndày erlik islådi?

28

Bàlàlšqtš eslåw

Òà… àzànnàn jšynalšp,Oynàwshš edik qàshàrmàn,Jš…®šldš mindik àt etip,Biz bånån ómir jàsàr®àn.

Jår qàzšp dárya à®šzdšq,Qàwšnlàrdš pisirip,Sšzšp islåp àtšzlšq,Bunkerdån pàõtà túsirdik.

Júk tàsšp àlšs jîllàrdàn,Ìàshinà bîlšp zšrlàdšq,Qîbšz islåp tàllàrdàn,Àlpàmšstš jšrlàdšq.

Òirkåskån kóp vàgînlš,Pîåzd bîlšp zuwlàdšq,Êóz uyqš®à kåtkånshå,Qullàsš tšnšm tàppàdšq.

N. Òóråshîvà

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….2. Ìàzmunšn óz sózi…iz bånån àytš….

29

ÀNÀ-ÌÅÊÒÅBIÌ — ÀLÒÍN BÅSIGIÌ

Ìåktåbim

Bilim nuršn shàshàsà…,Êålsåm qushàq àshàsà…,Dárya kibi tàsàmàn,Såni oylàsàm måktåbim.

Shàshlàršmdš sšypàdš…,Õànàmà håsh sšymàdšm,Qusha®š…dà jàynàdšm,Oynàp-kúlip måktåbim.

30

Àytsàm gápti… tórkinin,Shàdlš ótår hár kúnim,Sà®šnàmàn kórki…di,Gúl jàynà®àn måktåbim.

Z. Yusupîvà

Nàqšl

Oqšw — oy àzš®š, Bilim — år àzš®š.

Ustàzšmà

«Álipbå»ni úyråtip,Háriplårdi tànšttš…,Jàqsš sózlårdi àytšp,Bilimimdi bàyšttš….

Úyrångån sî… háripti.Jàzšwdš dà úyråndim.Såni… hár bir sózi…å,Qulàq túrip úlgårdim.

Sàbàqlàrdàn mudàmš,«5» bàhàsšn àlàmàn.Ustàz dågån àtš…dš,Júrågimå jàzàmàn,

G. Júginisîv

31

1. Qîsšqlàrdš kórkåmlåp oqšp shš®š….2. «Ìåktåbim» qîsš®šn yadlàp àlš….

Elimizdi… jàslàršmšz

Elimizdi… jàslàršmšz —Jàslàršmšz jàynà®àn.Ullš bàõšt qushà®šndà —Qushà®šndà oynà®àn.

Ànàw måktåp, oqšp bilim —Oqšp bilim àlàmšz.Êim bîlàmàn dåsåk tå biz —Dåsåk tå biz bîlàmšz.

Bizgå àshšq ónårdi… kå… —Ónårdi… kå… jîllàrš.Quwànšshlš elimni… qšz —Elimni… qšz-ullàrš.

Ò. Jumàmuràtîv

Qîsšqtš yadlàp àlš….

32

Nàqšllar

Bilimni… kópligi jîq, Ónårdi… àrtšqlš®š jîq.

Jumbàq

Úyråk emås, ®az emås, Bàlšq emås suwdà®š. Ózi júziw bilådi, Juwàbšn kim bilådi?

Quwànšp qàldš...

Hámmå ànà måktåbinå qàrày àsšqpàqtà. Àl, Àsqàr shå...Ìinå, bulàrdš oylà®àndà, Àsqàrdš… kózinå

eriksiz jàs kålådi.Bšyšl®š jšlš Àsqàr àwšldà®š àtàsšnš… úyindå

jàz®š dåm àlšsšn ótkårdi. Onš àtàsš dà quwànà-quwànà qàrsš àldš. Dîstš Bàltàbày månån då àpàq-shàpàq bîlšp qàldš. Êåshtå óristån màllàrdš àlšp kålådi. Àwšldš… bàlàlàrš månån qšzšqlš oyšnlàr oynàp, kóldå shîmšlšp, tàzà hàwàdà dåm àlàdš. Hár kúni quwànšshlš kúlkigå tîlšp ótti.Bir kúni Bàltàbày månån ekåwi shårtåktågi

(pàrîõîd)

33

àtšzdàn qàwšn àlšp kålmåkshi bîldš. Jîldà àtlàršn jàršstšršp kiyatšršp, kútilmågåndå Àsqàrdš… àtš súr nigip, Àsqàr jårgå ushšp tústi. Àya®š àstšndà qàyršlšp, ornšnàn turà àlmàdš. Ozš…qšràp kåtkån Bàltàbày dárhàl àttš… bàsšn irkip, Àsqàrdš… jànšnà kåldi hám o®àn jár dåmlåsip, àtqà otšr®šzšp àwšl®à àlšp kåldi.Háp zàmàttà àwšl àdàmlàrš jšynàlšp qàldš.

Dîktîr dà jåtip kåldi.Ol Àsqàrdš… àya®šn kórip:— Sšn®àn ekån, emlåwõànà®à àlšp kåtåmiz,

— dådi.Bir jà®šnàn àya®šnš… àwšr®ànlš®šn, bir

jà®šnàn 1-såntyabrdå dîslàrš måktåpkå bàrsà, ol ózini… emlåw õànàdà jàtàtu®šnlš®šn oylàp, onš… kózinå eriksiz jàs kålår edi...Àràdàn kúnlår ótti. Biràq, klàslàs dîslàrš

Àsqàrdš… izinån kålip, ótilgån sàbàqlàrdš úyråtip turdš.Ol bu®àn júdá quwànšshlš.

1. Àsqàr jàz®š dåm àlšstà qàydà bàrdš?2. Ol nå ushšn qàpà bîldš?3. Àsqàrdš… dîslàrš o®àn qàndày járdåm bårdi?

34

Òàzàlšq qšz Gúlàyšm

Êlàstà tàzàlšq à®zàsš,Oqšwshš qšzdš… tàzàsš.Pàtàs bîlsà kimdå-kim,Êålådi sî®àn šzàsš.

Ílàyšq úlgi àlšw®à,Shàqšràr tàzà bîlšw®à,— Ústi…då kiri… jîq pà? — dåp,Qàràydš shàshš-qîlš…à.

Òšrnà®š óskån bàlànš,Há dåmåy tàwšp àlàdš.Eskårtiw jàsàp Gúlàyšm,Yadšnà onš… sàlàdš.

Õ. Sàpàrîv

Nàqšllar

Dånsàwlšqtš… qádirin bil,Qástå bîlmàstàn buršn.

Às qádirin tîq bilmåydi,Àwšršw àzàbšn sàw bilmåydi.

35

Ìån oqšymàn

Ertå turšp, tåz juwšnšp,Òåz kiyinip, bål buwšnšp,Bilimni… jîlšn quwšnšp,Íqlàs pånån mån oqšymàn.

Qîl®à kitàp, dáptår àlšp,Êlàsšmà ertå bàršp,Sàbà®šmdš oqšp qànšq,Íqlàs pånån mån oqšymàn.

Êóptån àrttà håsh qàlmàymàn,Sàbàqqà jàlqàw bîlmàymàn,Òártipsizlik is qšlmàymàn,Íqlàs pånån mån oqšymàn.

Sàbàqtàn håsh qàlmàslšqqà,Uyqšlàp à…sšz bîlmàslšqqà,Jàlqàw®à jîl qîymàslšqqà,Àt sàlšsšp, mån oqšymàn.

D. Nàzbårgånîv

1. Sizlår sàbàqlardàn jaqsš oqšysšz ba?2. Êlàsš…šzdà sàbàqtàn tómån oqšytu®šnlar bàr mà?3. Qosšqtš… birinshi hám ekinshi tobšn yadlap alš….

36

Êim bîlsàm?

Ármànlàršm måni… shåksiz, Qàysš biri etår nåsip, Vràsh, ustàz, gåzsåm tå…iz, Hámmåsi då màqul kásip.

Ushqšsh bîlšp di… hàwàdà,Sàmîlyîttà ushsàm dåymån,Sàpàr etip àlšslàr®à,Ìánzillårdi qushsàm dåymån.

Ustàz bîlsàm bàlàlàr månån, Bàõšt gúlin tårå bilgån, Sšr shårtisip tîmlàr månån, Êålåshåkti kórå bilgån.

Diyqànshšlšq àtà kárim, Oylànàmàn, diyqàn bîlsàm, Bîsqà kåtpåy mà…lày tårim, Wàtànšmnàn àl®šs àlsàm.

37

Bårilåmån oylàr®à kóp,Shîfyîr bîlsàm qàlày bîlàr?!Bul kásip tå emås qóy shåp,Êútår såni àydšn jîllàr!

Shàyšr bîlšp shšqsàm egår,Qîsšq, dástàn jàzàr edim.Hámmå tànšp sálåm bårår,Qàtàršmnàn ozàr edim?!

Ya ilimpàz bîlsàm bà ekån,Oylàp tàbàr jà…àlšqtš,Ármàn, tilåk shåksiz ekån,Êúsår bárhà «danàlšqtš».

V. Ìàyakîvskiy

1. Bàlà kim bîlmàqshš?2. Qîsšqtš oqšp shš®šp, bàlànš… oyšn àytšp båri….3. Sizlår qàndày kásipti iyålågi…iz kålådi?

38

Bàlàmà

Êóp oynàmà oyšndš,Oqšw®à ból oyš…dš.Jàs gåzi…nån jàn bàlàm,Òà…lày bil júrår jîlš…dš.

Oq àtšspà bîlmàsšn,Pàràõàtshšlšq ornàsšn.Ìinå usš súråndi,Dúnya õàlqš qîllàsšn.

Nåbir-nåbir dîslàršm,Qurbàn etti bàslàršn,Dushpànnàn qîr®àp qàlšw®à,Êålåshåkti… jàslàršn.

Uršstà miyim shàrshà®àn,Òàlày dushpàn qîrshà®àn,Àzàbšn shåktim sàwàshtš…,Òúsin bàlàm, sån o®àn.

Ìá…gi tšnšsh jàsàyšq,Uršstš kórmåy õàlàyšq,

PÀRÀÕÀÒSHÍLÍQ ÒÁRÅPDÀRÍÌÍZ

39

Pàràõàtshšlšq dáwirdi…,Jàwšngåri biz bîlàyšq.

Q. Jumàniyazîv

Qîsšqtš oqšp, màzmunšn sóylåp båri….

Qšr®àwšl

Bir kúni sáskådå dàlà®à shšqsàm, àwšldš… àrqàsšndà eki àtlš jánå bås-àltš jàyaw àdàm bir qšr®àwšldš qàshàrdàn ushšršp àrmàn-bårmàn quwšp júr ekån. Ìån då sîlàrdš… qšzš®šnà qàràp, tàmnš… bàsšndà qšrmànnš… qàràqshšsšndày silåyip qàràp turà bårdim. Úydågi kåmpir àpàmnš…:— Hàw, shšrà®šm, suwšqtàn silå… qàttš

®îy, sîlàr sà®àn uslà®àn qîyan-qšr®àwšlšnàn bårå må? — dåp úydån dàlà®à hár shšqqàn sàyšn zš…iråyip tur®àn mà®àn bàqšršp kåtådi. Òúskå tàmàn àtlšlàr úydi… jànšndà®š,

ishi qà mšsqà tirålgån gónå šlày qándåktån q š r ® àw š l d š u s h š r d š . Àya ® šm t î… šp àshš®ànlšqtàn hám då kåmpir àpàmnš… bàqšrà bårgåninå shšdàmày endi jårgå túså qîyayšn dåp àtšr edim, ushqàn qšr®àwšl jàn àybàt pånån kålå àrqà jà®š qulà®àn såyisõànànš… ishinå ózin tàslàdš.

40

Jîr®àlàwš månån sîràdàn qšspàqlàp islångån tàl qîrà®à kirip kåtti. Àdàmlàr såyisxànà®à kirdi dåp oylàmàsà kåråk. Shàmàsš, usš jårgå tústi-àw — dåsip juwšršsšp júripti. Ìån olàr®à bildirmåy tàmnš… bàsšnà minårin minsåm då, qîllàr šm pàq sànš uslàw®à juwšspày, zîr®à dågåndå pàqsànš… kåmtik jårinån jårgå tústim. Juwšršwšm månån màl qîrà®à kirsåm, múyåshtå qîz®àlšw®a hàlš jîq, kózi jšltšràp, bàsšn qîrà®à tš®šp jàtšr ekån. Dárhàl uslàdšm dà qîltš®šmà qšsšp, kúni månångi quwàlà®àn àdàmlàr®à pánt bårip quwànšp úygå kirip bàrdšm.Êåmpir àpàmnš… kózi qîlšmdà®š qšr®àwšldš

kórmåy, otqà pisirgån kómåshti:— Má, àsh bîl ®àn shš®àrsà… — dåp

mà®àn usšndš.— Àpà, bunš mån uslàdšm, mån — dåp

ókpåm tš®šlšp sóylåy àlmày àpàmnš… qàsšnà átàshtàn®à otšrà kåttim. Êåmpir àpàmà bîl®àn wàqšyanš… usàq-túsigin qàldšrmày àyttšm.Ol qšr®àwšldš månnån båtår àyap kåtti. Qšr-

®àwšl bir-åki kúnnån kåyin ózinå kålip dás låp àdàmdš kórså qàshšp, sî…-sî… mà®àn àzlàp úyråniså bàslàdš.

Ò. Òóråmuràtîv

41

1. Qšr®àwšldš kimlår uslàmàqshš edi?2. Qšr®àwšl àdàmlàrdàn qàlày qutšldš?3. Qšr®àwšl àdàmlàr®à qàlày úyråndi?4. Sizlår quslàr®à qàndày ®àmõîrlšq islåysizlår?

Watan qor®ar ája®am

Watan qor®ar ája®am,Men kishkene balaman,Xat jazdš ol ma®an,Men de ásker bolaman.

Pútin bolsšn dep mudam,Insanlardš… baxtš usš,Watan qor®ar ája®am,Shad ómirdi… saqshšsš.

Quyash kúlip qara®an,Men sonš…day balaman,Watan qor®ar ája®am,Bolsšn dep el abadan.

Haq niyetli hár adam,Tšnšshlšqtš qollaydš,Sebep meni… ája®am,Bárha onš qor®aydš.

S. Pirjanov

42

1. Qosšqtš kórkemlep oqš….

2. Qosšqta ne tuwralš aytšl®anšn óz sózi…iz

benen aytšp beri….

Õàlšqlàrdš… urànš

Õàlšqlàrdš… urànš, Àpàtqà sàl®àn álåmdi,Bîlmàsšn uršs quràlš,Òúrshiktirgån dånå…di.

Dúnya õàlqš bir bîlšp,Sàõnàsšndà dúnyanš…,Uršsqà qàrsš turàdš,Êórmåyik uršs dågåndi.

Bîlmàsšn uršs túnågi,Dåp sî®àr õàlšqlàr júrågi,Òšnšshlšq kåråk dúnya®à,Àdàmzàttš… tilågi.

Õ. Sàpàrîv

Qîsšqtš kórkåmlåp oqšp shš®š….

43

Jîytšl®àn kóz

Ålmirà ekinshi klàstà oqšydš. Oqšwdàn kålip, oynà®šsš kålså, dárriw klàslàsš Gúmisày dš… úyinå bàràdš. Ålmirà búgin då dîstšsšnš… úyinå kåtip bàràtšr®àndà birdån tîqtàp qàldš.— Áje, nå izlep júrså…? — dådi diywàl

jà®àlàp kózlårin jårdån àyšrmày bir nárså izlåp júrgån kåmpirgå.— Êózimdi jîyttšm, qšzšm, kózimdi, —dådi

kåmpir jårgå e…kåyiwi månån.— Wày, — dåp jibårdi birdån Ålmirà, — kózi…

di jîyttš… bà? — Ol e…kåyip kåmpirdi… kózinå tigilip

qàràdš:«Hàw, eki kózi… då bàr ®îy, áje? — dådi

tà…lànšp,Êåmpir kúldi hám bîyšn tiklådi då:— Sàdà®à… kåtåyin-àw, måni… kózim —

kózáynågim, endi túsindi… bå?Ålmirà túsindi. Sîl wàqštlàrš onš… dîslàrš,

quwšrshàq oyšnlàrš yadšnà tússå då, kåtkisi kålmådi. Êózáynåkti sînshà izlåså då tàbà àlmàdš. Gúmisàydš… úyinån dîslàršnš… qîsšq

44

àytqàn dàwšslàrš esitilip turdš. Júrågi sháw-kildådi då, biråså jårgå, biråså kåmpirgå qàràp, wàhàhàlàp kúlip jibårdi.— Ìinåkåy, minåkåy bul jàqtà ekån ®îy, —

dåp Ålmirà kåmpirge rå…li oràmalšnš… àrtšnà ilinip tur®àn kózáynåkti kórsåtti, — ózi…izdå ekån ®îy!— Sàdà®à…, kåtåyin-àw, — dådi quwànšp

kåtkån kåmpir Ålmirànš bàwšršnà bàsšp, — sizlårdi… kózi…iz kózáynåktån då kórgish-àw.

R. Àzizõànîv

1. Ålmirà kåmpirgå qàlày járdåm bårdi?

2. Êåmpir Ålmirà®à nå dådi?

3. Sizlår jàsš úlkånlårgå qàndày járdåm

båråsizlår?

Dártkå jàrà®àn bàlà

Jàp, kóllårdågi suw qàtqàn wàqštlàrš Sáyåkå kólgå bàršp shànšshqš månån bàlšq shànshšp àlšp júrip edi. Òî®šz jàsàr bàlàsš Elibåk àl®àn bàlšqlàrdš jipkå dizip, à®à-sšnš… izinån súyråp bàràtšr edi.

45

Sáyåkå à…làmàdš, muzdš… ázzi bîlšp

qàtqàn jårin bàsšp, oyšlšp kåtti.Órmålåp, tšrbànšp kórså då shš®à àlmàdš,

tåk qîlš månån àsšldš dà turdš.Elibåk dizilgån bàlšqlàrdš muzdš… båkkåm

jårinå qîydš dà, jîrmàl jiptš… ush jà®šn sàw màlàp shuwmàqlàp à®àsšnà tàslàdš, àya®šn muzdš… ústinå shš®šp jàtqàn så… muz®à tiråp, jipti… ushšn tàrtšp turdš.Sáyåkå jipti… ushšnàn uslàp órmålåp shšqtš

dà, «Ìåni ólimnån qutqàr®àn shšrà®šm» — dåp båtinån súyip, àwšlšnà qàyttš.

S. Ìájitîv


Ìàqàl

Jàqsš bàlà esiktågi ákåni tórgå shš®àràdš.

Jaqsšlšq hám jaqsš isler haqqšnda ózleri…iz neler bilesiz?

46

Àtà wásiyatš

Bir diyqàn ólårindå bàlàlàršn shàqšršp wásiyat qšlšptš:

«Ìån ólgånnån sî… tàršqsà…šz, bà®-dà®š miywe à®àshlàrdš… tàmšrlàršnà zšyan kåltirmåy, bà®dš qàzàrsšz, ondà jàsšršl®àn ®áziynå bàr» — dågån edi. Bir kúni bàlà làršnà dúnya kåråk bîldš, tàršqtš. Bà®dš… ishin qàzšp kórdi. „áziynå tàbšlmà®ànnàn sî… bà®dš… qàzbà®àn jårin qàldšrmàdš. „áziynå tàppày «àtàmšz ótirik àytqàn ekån» — dåp qàyttš.

Sîl jšlš bà®dš… miywåsi zîr bîldš. Jšldà®šdàn on eså àrtšq àqshà®à miywå sàtšp, tå…gåni àldšlàršnà úyip, úsh à®àyšn àlšsqàn wàqšttà ®ànà àtàsšnš… àytqàn ®áziynåsini… nå ekånliginå túsindi.

Onnàn sî… jårdi islåp, tógin månån kúshåytip egåtu®šn bîldš. Òåz àràdà bulàr dà qur®šn diyqàn bîlšp, jàqsš turmšs kåshirdi.

S. Ìájitîv

ATA-ANANÍ QÁDIRLE

47

1. Diyqàn bàlàlàršnà qàndày àqšl àyttš?2. Bàlàlàr nå islådi?3. Olàr àtàsšnš… àqšlšnà qàlày túsindi?4. Ata wásiyatš neden derek beredi?

Bir àwšz sóz

Êlàsšmšz®à jà…àdàn kålgån Ziyadà hámmå wàqšt biråwlårdån ókpålågåni-ókpålågån. Egår då qšzlàrdš… tuwšl®àn kúninå bàršp kålså då ókpå låp kålådi. Êlàsšmšzdà biråw sál qàttš sóy låså då, o®àn bàršp tiyådi. Ózin hámmådån jîqàrš qîyadš. Êlàsšmšzdà®šlàrdš… bári då onnàn biyzàr. Biràq, bir kúni ózi túsinår dåp júrmiz, lekin túsinå tu®šn ol jîq. Bir kúni Ziyadà qîlšn bàylàp kåldi.— Hàw, Ziyadà qîlš…à nå bîldš? — dåp

sîràdš onnàn Båkpîlàt.— Sån måni… qîlšm månån nå jumšsš… bàr,

ózi…di bil, áy, àqsàq, — dåp jåkirindi.Båkpîlàt úndåmåy, bir shåtkå ótip kåtti.

Onš… júzlårinån qàpà bîl®ànš bilinip turàr edi.— Jàqsš is qšlmàdš…, — dådi Juldšz.— Sà®àn nå, onš… táråpin àlšp, — dåp tî…-

qšldàdš Ziyadà.Êlàsšmšzdà hámmå Båkpîlàttš… àya®šnš…

qàlày màyšp bîl®ànšn bilår edi. Onš… àpàsš

48

ertåråk ólip, à®àsš bàsqà®a úylåndi. Ógåy àpàsš onshà jàqsš emås edi. Ol ógåyligin kórsåtti. O®àn àzàp bårår, úy jumšslàršnš… bárin Båkpîlàt islår edi. Biyshàrà Båkpîlàt håsh tšnbàydš. Gåyde oqšwdà dà úlgårå àlmàs edi. O®àn klàslaslàrš járdåm bårår edi.Bir kúni Båkpîlàt qàwšn jågisi kålip tàmnš…

bàsšnà shš®àdš. Bunš kórip qàlšp, àpàsš qàttš uršsàdš, sî… zá…gini àlšp tàslàydš. Òàmnš… bàsšndà júrå bårip shšdàmš tàwsšl®àn Båkpîlàt àz ®ànà qumš bàr jårgå, tómångå qàrày såkirådi. Àya®š sîndà sšnàdš. Sîl-sîl, onš… àya®š màyšp bîlšp qàlàdš (bul ógåy àpàsšnàn qàl®àn estån shšq pàytu®šn qástålik edi). Biràq, Båkpîlàt àq kókiråk, hárdàyšm àdàm làr®à miyirmàn bàlà. Biràq, Ziyadà o®àn túsinbågån bîlsà kåråk, yamàsà túsiniwdi då qálåmågån shš®àr, Båk-pîlàttš kåmsitip onš… màyšplš®šn båtinå bàsqànš kútá oršnsšz bîldš. Bir àwšz àbàylàmày sóylågån sózi månån dîstšnš… kåwlinå tiydi. Àqšrš, sóz súyåktån ótådi ®îy...

1. Ziyadànš… minåzi qàndày?2. Ziyadà Båkpîlàtqà nå dådi?3. Båkpîlàt qàndày bàlà?4. Êlàsš…šzdà Ziyadàdày qšzlàr bàr mà?

49

Àtà-ànà àldšndà

Shšn qálbimnån súyåmån,Sózin oy®à túyåmån,Diz búgip bàs iyåmån, Àtà-ànà àldšndà.

Juwšràmàn, shàbàmàn,Qustš… súti… tàbàmàn,Nurš bîlšp jànàmàn,Àtà-ànà àldšndà.

Úndåmåymån bàqšrsà,Lábbày? — dåymån shàqšrsà,Shàrshàmàymàn tàlpšnsàm,Àtà-ànàm àldšndà.

Shšn júråktån àytàršm,Sóylåmåymån biypàršq,Gáp àytpàymàn qàytàršp,Àtà-ànà àldšndà.

Nå buyšrsà bári sàz,Etkim kålår kåwlin jàz.Qànshà õšzmåt etsåm àz,Àtà-ànà àldšndà.

Õ. Sàpàrîv

50

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….2. Qîsšqtš yadlàp àlš….

Qúdiråtli kúsh nådå?

Sizlår bilåsizlår må, tústå, kåshtå, àzàndà bàrlšq qàsšq-tàbàqlàr šlàs túrindå qàlàdš. Àl, bir qànshà wàqšttàn kåyin sîl šlàs tàbàqlàr jánå tàp-tàzà bîlàdš. Bul qàlày bîl®àn ekån? Hàyràn qàlàsà…. Ìúmkin, tîsšnnàn qúdiråtli bir kúsh islåp kåtkån shš®àr?Sizlår stîldš… ústinå qàsšq-tàbàqlàrdš qîyšp

qàràp turš…. Eki-úsh sààt qàràp otšrsà… dà håsh qàndày qúdiråtli kúsh tàzàlàp kåtpåydi. Qàsšq-tàbàq sîl pàtàs hàlšndà turàdš.Egår då sån stîldš… àstšnà kirip jàsšrš nšp

bir qúdiråtli kúshti bàqlàp otšrsà…...Ertåli-kåsh àpà… àsõànà®à kirip qàzàn-tàbàq

juwšp àtšr®ànšn kóråsiz. Bàya®š pàtàs qàzàn-tàbàq, qàsšqlàr tàp-tàzà bîlàdš. Dåmåk, e… qúdiråtli àdàm — ànà…šz ekånin bilåsiz.Sizlår bšlày islåp kóri…. Àpà…šz tústå

àsõànàdàn shš®šp kåtkåndå qàzàn-tàbàq, qàsšqlàrdš tåz ®ànà juwš…, biràq àbàylà…, tàrålkàlàrdš sšndšršp qîymà….

51

Àpà…šz àsõànà®à kirip kålså, qàzàn-tàbàq-làrdš… tàp-tàzà bîlšp tur®ànšn kórip:— Qàrà…, qàrà…. Bir qúdiråtli nárså kå-

lipti. Òàrålkàlàr pàtàs edi. Olàr tàp-tàzà. Ìúmkin, úygå bir qúdiråtli nárså kålgån shš®àr, — dåydi.Sîndà sizlår kishipåyillik pånån àpà…šz®à:

«Àpà, sîl qúdiråtli kúsh mån» — dåp àytš….

1. Bàlàlàr®à qàzàn-tàbàqlàrdš… tàzà tur®ànšn ádåp kim islådi dåp àytàdš?2. Sî… onš qàlày túsinådi?3. Sizlår úydå àpà…šz®à qàndày járdåm bå-råsiz?

Írzàmàn mån ànàmà

Jàmàn månån júrmå dår,Jàmàn sózgå ermå dår,Jàqsšdàn qîl úzbå dår,Írzàmàn mån ànàmà.

Dîs-dushpàndš à…là dår,Ìiymàn kålså sšylà dår,Jåtimgå bîl qáwåndår,Dågåninå šrzàmàn.

52

Sšypàp ànàm bàsšmnàn,Êåtpås edi qàsšmnàn,Òàzà tur dåp jàsš…nàn,Àytqànšnà šrzàmàn.

Hàdàllšqqà úyråtkån,Êishipåyillik kórsåtkån,Ìártlik, erlik sšy etkån,Írzàmàn mån ànàmà.

Z. Zàmàtdinîv

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….2. Qîsšqtš yadlàp àlš….3. Óz ànà…šz tuwràlš sóylåp båri….

Êåmpir àpàm

Êåmpir àpàm dšm qàrtày®àn,Êúshi kåtip hàlš tày®àn,Júrså då ol zîr®à júrår,Júrår jîlšn zîr®à kórår.Sînlšqtàn dà måni izlår,Àytàr mà®àn jšllš sózlår,Eki etpåymån àytqàn sózin,Dåydi bárha: «qàràr kózim,Súyånishim såni… ózi….

53

Qàndày jàqsš såni… bàrš…,Sån bîlmàsà… qšyšn hàlšm,Sånså… ®îy tåk jàrtš jànšm,Chàyšn månsiz bàslàmàydš»,Hárgiz måni tàslàmàydš.Såbåbi, mån «qàràr kózi»,Êåmpir àpàmnš… usš sózi,Ìånsiz qàlày júrår ózi.

J. Qàyšrbàåv

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….2. Qîsšqtš… màzmunšn àytšp båri….

Êútilmågån hújim

Àvtîbus bándirgisinå àrqàsšndà qàbš bàr àq sàqàllš bir ®àrrš kåldi. Ol nárså-qàràlàršn jårgå qîyšp, tårshigån mà…làyšn bålinå bàylà®àn orà màlšn àlšp sšpšrdš. Àvtîbus kålå qîymàdš. Ózinå zàmànlàs kisini… qàsšndà®š oršnlšqqà otšr®àn ®árrš suwšq dåmin àldš. Onš… qàsšndà®š egådå kisi:

— Àqsàqàl, o®àdà shóllåpsiz. Erni…iz quwràp kåtipti, — dådi o®àn qàràp.

54

„arrš únsiz gúrsinip qîydš. Sî…šnàn:— Sîràmà inim, tà… sáhárdå «Båkbàydàn»

(Båkbày tî®àyš dågån sóz) shšqqàn edim. Sînnàn bårli bir kåså qàynà®àn suw ishiwgå pursàt bîlmàdš. Inimizdi… 12 jàsàr bàlàsšn pîrsšq tislåp, usš jårdågi emlåwõànà®à jàtqàršp kiyatšr ®ànšm, — dådi ol.— Pîrsšq? — Biytànšs kisi ®àrrš®à tà…lànšw-

shšlšq pånån qàràdš.— Àwà, pîrsšq tà àdàm®à hújim jàsàydš

ekån. Oylàmà®àn jårdån jàs náråståni jàràqàtlàdš dà kåtti.— Yapšrmày-á? Àdàm®à iyt, qàsqšr, sà®àl

tîpšlàdš dåp esitsåk tå, bundày wàqšyanš esitpå gån ekånbiz. «Esitpågån eldå kóp» dågån usš-dà! — Biytànšs kisi tà…làn®ànlš®šn jàsšrà àlmàdš.Bul wàqšya®à o®àdà qšzšqsšnšp ®àrrš®à

jàqšn làdšm. Áttå…, sîràw®à úlgårå àlmàdšm. Àvtîbus bándirgidå tîqtàp, ol túsip kåtti. Bul ókinishli edi. «Òîqtà, ®arrš bàlànš pàytàõtšmšzdà®š emlåw õànànš… birinå àlšp kålgån ®îy? Onš tàwšp àlšwšm kåråk. Qàlày-šnshà?»Bul sîràw måni eriksiz qšynày bàslàdš.

55

Àzàndà ertå jumšs ornšmà kåldim då, àtš-jónš bålgisiz sîl bàlànš tålåfîn àrqàlš izlåy bàslàdšm. Råspublikàlšq, qàlàlšq «Òåz járdåm» emlåw õànàlàršnš… håsh qàysšsšnà túspågån. Qàydà bîldš ekån? Ìinå, onš tàptšm. Ol råspublikàlšq bàlàlàr emlåw õànàsšndà ekån.

«Jåtkinshåk» gàzåtàsšnàn


Qàrlš®àshlàr

Jàqšn àràlàrdà kúnni… suwštàtu®šnšn såzgån qàrlš®àshlàr ushšp kåtkån edi. Olàrdš… tàmnš… pátiginå sàl®àn bîs tur®àn uyasšn gúzdi… kúnlåri bàlànš… buzšp tàslà®šsš kåldi.— Uya®à tiymå, — dådi bàlànš… ákåsi.Báhárdå qàrlš®àshlàr tà®š qàytšp kålgån wàqšttà,

ózlårini… úyråniskån uyasšn tàwšp àlšw olàr®à dà qîlàylš bîlàdš, àqšrš.Bàlà ákåsini… àytqànšn tš…làdš, uya®à tiymådi.Qšs ótti. Àprål àyšnš… àqšršnà qànàtlàrš

qšyqšshlàn®àn , sup-sulšw, kåwilli hám sàyrà ®šsh bir jup qus kåldi. Ol ótkån jšl®š uyasš nš… átiràpšndà pármànà bîlšp ushà bàslàdš. Qàrlš®àshlàr jàqšn

56

jårdågi jàp-sàlmàlàrdàn tum sš®š månån sàz šlày tàsšp, jumšstš jànlàn dšršp jibårdi. Qšsš månån sál-pál gónåri…kirågån uyasšn sóytip dåmdå jà…àlàp àldš. Bunnàn sî… olàr uyasšnà gåydå màmšq pár, gåydå àjšršqtš… màydà qšyqšmlàršn ákålip tósådi.Àràdàn bir nåshå kúnlår ótkånnån kåyin, bàlà

uyasšnàn tåk bir qàrlš®àshtš… ushšp kåtip, àl qàl®àn búråwini… tšrp etpåy jàtšr®ànšn à…làdš.«Shàmàsš, ol endi máyåk tuwšp, ®uršq bàsšp

àtšr®àn qusàydš» — dåp oylàdš bàlà.Àytqànšndày úsh háptådån kåyin uyadàn qšzšl

shàqà kishkenå pàlàpànlàrdš… bàslàrš kórindi. Sîndà ®ànà bàlà uyanš buzbà®ànšnà quwàndš.Pàlàpànlàršnà ®àmõîr bîl®àn qàrlš®àshlàr dš…

àspàndà ushšp júrip shšbšn-shirkåylårdi qàlày tutšp àlàtu®šnšnà ol úydi… àldšndà biràz wàqštqà dåyin qàràp otšràtu®šn edi. Olàr gá àrtšnà, gá àldšnà tåzlik pånån qàymš®šp, pàlàpànlàrš ushšn shàr shàmàstàn shšbšn-shirkåy àwlàydš.

Ê. Ushinskiy

1. Gúrri…di oqšp shš®šp màzmunšn sóylåp båri….2. Ózleri…iz biletu®šn quslardš… súwret- lerin salš….

57

Sàw bîlsšn jàn àtàmšz

Òurmàsàq õàbàr àlšp,Êórmåsåk gåydå bàršp,Àtàm tåz jåtip kålår,Àwšldàn àrqàlànšp.

Bîl®àn sî… iship chàyšn,Sîràydš úydi… jàyšn,Bàrlš®šn bilip àlšp,Àytàdš óz jà®dàyšn.

Bàõštlš hám då tàtlš,Jåtiwgå kúngå shàdlš,Àytàdš bàsšp ótkån,Êúnlårin màshàqàtlš.

Gá sóylåp oylànàdš,Ótkåndi yadqà àlàdš,Bul àzàt ómirgå ol,Shàdlànšp quwànàdš.

Bizlårdi àqlš®šm dår,Êåwildå shàdlš®šm dår,Bålimå quwàt bîl®àn,Àrttšr®àn bàylš®šm dår.

58

Bà®šmnš… àlmàsš dår,Bàõtšmnš… jîldàsš dår,Ertå…gi kålåshågim,Ómirimni… jal®àsš dår.

Biz o®àn quwànàmšz,Húrmåtti mîlàytàmšz,Dåymiz biz hámmå wàqšt,Sàw bîlsšn àtàmšz!

J. Dilmuràtîv

Nàqšllar

Ìàldš tàpqàn®à bàqtšr,Otšndš shàpqàn®à jàqtšr.

Qànààt qàršn tîydšràr,Biyqànààt mal sîydšràr.

Jumbàqlàr

Êiyindirgån jurttš, Bilåså… bå qurttš?

(pillå)

59

Qšs kåldi

Qšs. Bul máwsimni… då ózine šlàyšq sá ni bàr. Qšs kåliwdån jàz®š quslàr šssš jårlår gå kåtådi. Àl, qšstà àlà ®àr®àlàr ushšp kålådi. Qšs bîlšwdàn tåråklår sšydàmlànšp jàpšràqlàrš túsedi. Qšstà suwlàr tî…šp, muz®à àylànàdš.Usš muzdà bàlàlàr sšr®ànàq tåbådi, shànà

àydàydš. Olàr kînkidå júrip õîkkåy oyš-nšn oy nàydš. Qšstà hámmå gúzgi kiyim lårin tàslàp, qšsqš kiyimlårin kiyådi. Qšstà qàr jàwàdš. Jår båti appaq qàr®à bólånådi. Usš

QÍS BÀSLÀNDÍ

60

dáslåpki qàrdàn bàlàlàr qàr bàbà sî®àdš. Qšstà yîlkà bàyràmš bîlàdš. Ondà bizlår «Yîlkà» qîsš®šn àytšp, qšsqš dåm àlšstš kåwilli ótkåråmiz.Qîsšq àytàmšz. Bir-birimizdi jà…à jšl

bàyràmš månån qutlšqlàymšz. Qšsqš dåm àlšs wàqtšndà sàyaõàtqà bàršp, kóp qàlàlàrdš kóråmiz, qšzšqlš kitàplàr oqšymšz.

1. Qšstà tábiyattà qàndày ózgårislår bîlàdš?2. Sizlår qšsqš dåm àlšstà nå månån shu®šllà - nàsšz?

61

Ànà tilim

Ànà tilim — àdà bîlmàs bàylš®šm,Ìàqtànšshšm, onnàn tuw®àn ày, kúnim.Qšršq mš… qšzšl àltšn®à dà bårmåymån,Háttåki, bir àshšwšmnš… qàytšmšn.

Jiyån jšràwdš… quwrà®àn qšl qîbšzš,Òiyågindå sàqlà®àn sóz mánisin.Hàqšyqàttš àytqànnàn sî… Êúnõîjà,Õiywà õànnàn àl®àn sàrpày hàqšsšn...

Ànà tilim àrš bîlšp — bàbàmnš…,Êóshin tàrtšp kålgån nåshshå zàmànnš….Egår jîldà ol dà jàzšm bîl®àndà,Qàršz®à til bårip turàr o®àn kim?

Ànà tilim — måni… àtà-ànàm bul,Hám túbi bir shàyqàtšl®àn shàqàm bul,Olàr månån birgå ómir súrmåsåm,Êåråk emås mà®àn jàqtš jáhán bul.

Ò. Qàbulîv 1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….2. Ìàzmunšn sóylåp båri….

62

Ómir nurš

Bizi… elimiz — dîslšq hám tuwšsqànlšq tš…, ádillik pånån bîstànlšqtš…, bàõšt hám àbàdàn-lšqtš… eli. Õàlqšmšz kún sàyšn ®amõîr lšqtš… kå… qushà ®šndà. Bul ®àmõîrlšqtš… bàrlš®šn Råspublikàmšz dš… Êînstituciyasšnàn kórip otšrmšz. Eli mizdi… dà…qš buršn®šdàn dà àrttš. Erkinlik àlšp, óz àldšnà el bîldš. Sšrt ellår månån óz ara sàwdà-sàtšq, mádåniy jàqtàn qàtnàs jàsàp àtšr. Bul jà®dày õàlqš mšzdš… ruwõšn jîqàrš kótårådi. „áråzsiz el àtàndšq.Àtà-bàbàlàršmšz ásirlår bîyš kútkån ádillik,

tå…lik qîlšmšz®à tiydi. Elimizdi… bàrlšq puqàrà làrš sàylàw®à hám sàylànšw®à tå… huqšqqà iyå. Bàrlšq puqàràlàrdš… miynåt etiw, dåm àlšw, bilim àlšw, qàrtày®àn wàqštlàrdà, àwšr®àndà màtåriàllšq jàqtàn támiyinlåniw huqšqlàrš dà nšzàmda kór setilgen.Oqšwshš hám jàslàr! Råspublikàmšzdš…

qúdi råtin båkkåmlåwgå bålsånå qàtnàsš…, úlkånlårdi… e… jàqšn járdåmshisi bîlš…!Ózlåri…izgå kórsåtilgån ®àmõîrlšqqà õàlqš-

mšzdš… kåwli tîlšp tàssšn. Êînsti tuciya lšq Nšzàm làr ómirimizdi… nurš. Êînstituciya ®ànà

63

erkinli gimizgå, bàõštlš ómir súriwimizgå jîl tàwšp bårådi.

1. Gúrri…di oqšp, màzmunšn sóylåp båri….2. Àdàmlàrdš… huqšqš nå månån bålgilånådi?

Àltšn nšzàm

Quwànšshqà tîlš kåwlim,„áråzsizlik àl®àn elim.Oršnlànàr úmitlårim,Êúsh bårår àltšn nšzàmšm.

Oqšw®à, bilim àlšw®à,Wàtàn®à õšzmåt qšlšw®à,Jåtik insàn bîlšw®à,Shàqšràr àltšn nšzàmšm.

Håsh insànnàn emåspån kåm,Bàr óz erkim huqšqšm tå…,Àrqà súyår tirågimså…,Qîr®ànšm àltšn nšzàmšm.

Êúlimlåp quyash nur shàshqàn,Àshšq bîl®ày bul kå… àspàn,

64

Erkin óskån mån bir jàspàn,Bàõštšm — àltšn nšzàmšm.

N. Ìámbåtšrzàåvà

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….2. Qîsšq nå hàqqšndà jàzšl®àn?

65

Quslàr®à dán sàlàmšz

Quslàrdš… kóbisi gúzdi… kúni jšllš jàqqà ushšp kåtådi. Qàrà ®ar®à, àlà ®àr®à, hákkå, qšr®àwšl, shšmshšq, kåptårlår bizdå qšslàp qàlàdš. Qšstš… suwšq kúnlåri shšmshšqlàr, ®àr®àlàr to…šp tà qàlàdš. Bàlàlàr shšmshšqlàrdš àyap, olàr®à hár kúni esikti… àldšn sšpšršp, àynànš… àldšnà qàlàqshà dúzåtip qà®šp dán sàlàdš. Qumšršlàr, kåptårlår dándi jåp turàdš.

Bàlàlàr — quslàrdš… dîslàrš. Sînlšqtàn olàr quslàrdš kútá jàqsš kórådi. Quslàrdš uslàp tà àlàdš.Quslàrdš… hár qàysšsšnà ózinshå máni

bårip, jàqsš-jàmànlš®šn àytšsàdš.

1. Qšs àylàršndà qàndày quslàr bîlàdš?2. Bàlàlàr quslàrdš qàlày kútådi?

Jumbàq

Qálåmåydi šssšnš, Êålådi tåk qšs kúni, Suwšq qáytip tî…dšrsšn, Ústindå àlà pîstšnš.

S. Nuršmbåtîv

66

Qšl duzàqtà tàbšsqàn uršlàr

Ol jšllàrš à… dà, qus tà kóp edi.Bir kúni duzàqlàršmdš qàràw®à bàrsàm,

qàndày dà bir úlkån à… júrip ótip, búldirip kåtipti. Iytti… izinån kishilåw iz àyqšsh-uyqšsh. Duzàqqà túskån qîyandš sîl jårdå jåp, súyåklårin qàldšršp kåtipti.Sîl kúni duzàqlàršmdš qàytàdàn quršp,

úygå bîs qàyttšm. Ertå…inå kålsåm duzàqqà túskån bir qîyandš tà®š dà kåshågidåy oyrànlàp kåtipti. Bunš kórip úygå júdá qàpà bîlšp qàyttšm. Endi qàstš-®áråzim — måni… oljàmdš urlàp júrgån uršnš uslàw bîldš.Uršdàn hiylåni àsšršp, tàp sîl eki qîyandš

jågån jårgå àylàndšršp tórt-bås duzàq quršp, ózim tà®š dà bîs qàyttšm. Ertå…ine hàyràn qàlàrlšq wàqšyanš… ústinån shšqtšm. Àràsšn bir àdšm nàn quršp kåtkån qšl duzà®šmà eki hàywàn túsip, óz àrà qšršlšsšp, tàlàsšp àtšr. Ekåwi då duzàqtà. Jàqšnlàp qàràsàm, onš… biråwi túlki, ekinshisi sà®àl! Júnlåri julšnšp, tumsšqlàrš qànàp qàlšptš. Ìåni kórip

67

ekåwi eki jàqqà tàslànšp, qàshàjàq bîlšp tàlàplànàdš. Duzàq sà®àldš… mîynšnà túsip, onš birîtàlà qšlqšndšršp tàs làptš. Olàrdš birimlåp uslàp àldšm.

Ì. Qàràbàåv

1. Qîyandš jågån uršlàrdš qàlày uslàdš?2. Olàr qàndày hàywànlàr edi?

68

Àdàm qîlš gúl

Òúndå àyàz urlànšp,Àynà àldšnàn ótipti,Òúr qálåmli àq qšràw,Súwråt sàlšp kåtipti.

Súwråtinå qàràsàm,Jàpšrà®š kóp gúldi…,Shåbår ekån oràsàn,Úyråniw kåråk dåp bildim.

Hár qšylš gúldi… súwråtin,Dáptårgå mån då sàl®ànmàn.Oqštqàn mu®àllimnån,«Bås» bàhàsšn àl®ànmàn.

Uyasšnàn shš®šp kún,Shàshqànš gúmis nurlàršn.Àynàdà qšràw-súwråttån,Êórmådim sirá qàl®ànšn.

Ìåni… sàl®àn súwråtim,Jàrqšràdš kún månån.Ràs ekån bàlàlàrÀdàm qîlš «gúl» dågån.

Õ. Sàpàrîv

69

1. Àynàdà®š súwråtlår någå tåz kåtip qàldš?2. Àdàm qîlš månån sàlšn®àn súwråt någå óshpådi?3. Qšstà®š qubšlšslàrdš bàqlà….

Qàr

Qàr bîràdš páttålåp, Jårgå tústi «pátpålåk».Úygå qàrày juwšršstšq, Shàlà qàldš hákkålåk.

Qàrdš àrtšp tàslàymšz, Àrtpà®ànshà bàspàymšz. Àpàm istån kålgånshå, Úlkån jumšs bàslàymšz.

Àpàm istån kålgåndå,Esik àldšn kórgåndå,— Êim àrttš? — dåp tà…lànšp,Êúlip sîràw bårgåndå.

— Biz àrttšq! — dåp shàlqàyšp,Ìàrdšyšp bir àytàyšq,

70

Êåyin qàrdà juwšršp,Oynàp-oynàp qàytàyšq.

Sh. Såytîv

1. Qàr jšldš… qàysš máwsimindå jàwàdš?2. Sizlår qàrdà qàndày oyšnlàrdš oynàysšz?

Ìiyràs(årtåk)

Buršn®š ótkån zàmàndà bir ®àrršnš… úsh bàlàsš bîl®àn ekån. „àrršnš… kåmpiri då qàytšs bîlšptš. „àrrš dúnyalàršn bàlà làršnà miyràs etip, bólip båripti. Úlkån bàlàsšnà túyålårin, ortànshš bàlàsšnà qîylàršn, gånjå bàlàsšnà àtà-bàbàsšnàn miyràs bîlšp qàl®àn kitàplàršn úlåstiripti.Àràdàn kóp wàqšt ótpåy ®arrš dún yadàn

ótipti. „àrršnš… úlkån bàlàsš àtàsš bårgån túyålårin sàtšp, úlkån jàylš bîlšptš. Ortànshš bàlàsš dà àtàsš bårgån qîylàršn bàzàr®à àpàršp sàtàdš. Pulšnà úlkån bir bólåk jårdi sàtšp àlàdš.Gånjå bàlàsš bîlsà àtàsš bårgån kitàplàrdš

oqšp, tálim-ónår úyrånip, sî…šndà àlšm bîlšp

71

shš®àdš. Úlkån, tu…®šsh bàlàsš hár túrli ishimliklår iship, otšr®àn jàyšn dà sàtàdš. Ortànshš bàlàsš dà àl®àn jårin sàtšp, onš… àqshàsšnà hár túrli tà®àmlàr, shàràplàr iship más bîlšp júrådi.Êishi bàlàsš óz isinån kåwli tîlšp, elgå

tànšlàdš. Ilim-ónåri õàlšqqà pàydà kåltirådi. Ol àtàsš miyràs etip qàldšr®àn kitàplàrdš kútip uslàp, onnàn pàydàlànšp, óz kásibinå sàdšq bîlšp màqsåtinå jåtipti.


1. „àrrš bàlàlàršnà nålårdi úlåstirip bårdi?2. „àrršnš… úlkån hám ortànshš bàlàlàrš ®ar ršsšnš… bårgån zàtlàršnà nå sàtšp àldš?3. „àrršnš… gånjå bàlàsš nå ushšn elgå tànšldš?

Nàqšl

Sšrlàsàrš… bîlmàsà,Dîs qádirin bilårså….

Jàl®šz júrip zîršqsà…,Jîl qádirin bilårså….

72

Qšs

Ulpa qar®a malšndš,Dárya, to®ay, dalalar,Shawqšm salšp awšlda,Oynadš kóp balalar.

Shanalaršn súyretip,Dó…nen páske qulaydš,Hám qar baba dúzetip,Tamasha®a qaraydš.

Qšzšq eken qšs sáni,Kózdi… jawšn al®anday,Balalšqtš… sšrlarš,Bári este qal®anday.

S. Embergenov

1. Qosšqtš kórkemlep oqš….2. Qšs kórinisin óz sózi…iz benen aytšp beri….

73

Jšl kiyatšr

Bšltšr®šdàn bšyšl biyik,Òóbåsi àspàn®à tiyip,Bul jáhángå zîr®à sšyšp,Bizi… jà…à jšl kiyatšr.

Jšl bàsšnà bàsshš bîlšp,On bir jigit qîsshš bîlšp,Nàmà sàlšp sàzshš bîlšp,Yanvar àyš bul kiyatšr.

Àspàn àstšnà nur tógip,Jår júzinå shàtràsh tîqšp,Àqshàm bàtšp, kúndiz shš®šp,Úsh júz àlpšs kún kiyatšr.

À. Dàbšlîv

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš…. 2. Qîsšqtš yadlàp àlš….

74

Yîlkà qîsš®š

Bizi… yîlkà tàmàshà, Qšzš®šnà qàràsà, Oyšnshšqlàrš tà®šl®àn,Nåshåw ekån sànàsà?

Bàlà, bàlà, bàlàlàr! Yîlkànš kim sî®à àlàr? Pilmån bå, ya ®azbàn bà? Ìåni kimlår tàbà àlàr?

Àylàn, àylàn yîlkànš, Àshš…, àshšn ortànš.

75

Ànà biråw kim ekån? Òàp ortàdà júr ekån. Sînš… bári sàqàl mà,Àwzš-bàsš jún ekån.

Ol mà? — Àyaz bàbàmšz,Onš qàrdàn sî®àmšz.Qîl uslàsšp birigip,Dógåråklåp shàbàmšz.

Àylàn, àylàn yîlkànš,Àshš…, àshš… ortànš,Ìšnà biråw bàlà mà,Bul dà bizdån bîlà mà?Òànšmàdšq kim ekån,Oynàp júrgån àràdà?

Bul mà? — Jà…à jšlšmšz, Ózimizdi… birimiz, Qîsšp onš qàtàr®à, Òàmàshànš qurš…šz.

Dšm jàs ekån dåsådi,Òuw®àn bàlà kåshågi,Oyšn oynàp shšnš®šp,Êåshkå shåkåm ósådi.

76

Àylàn, àylàn yîlkànš,Àshš…, àshš… ortànš.

Ì. Såytniyazîv

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….

2. Qîsšqtš yadlàp àlš….

14-YANVAR — WÀÒÀN QOR„ÀWSHÍLÀR ÊÚNI

77

Qànàtlš qàhàrmàn

Bårlingå hújim bàslàndš. 1945-jšl 23-àprål kúni pîlk kîmàndiri Plis Nurpåyisîvti… åkipàjšnà mámlåkåtlik áhmiyåtkå iyå bîl®àn juwàpkårli wàzšypà tàpsšršldš.Diydilågån jårinå kålgåndå, Plis súwråtkå

túsiriw ushšn jàršq båriwshi ràkåtà tàslàdš. Qápå limdå qàrà…®š àspàndà kúshli shàqmàq jàrqšl dàdš. Búyirinå bir nárså sîqqàndày sàmîlyît sil kingåndå, onš… àynàsšnàn kúshli sàlqšn sàmàl kàbinà®à húwlådi. Plis onš óz biyikligin sàqlàp qàlšw ushšn qànshà jàntàlàssà dà, sšr®šwšn dàwàm etti hám tútin àràlàs jàlšn kàbinàsšnà kirip, kózdi àshšp-jum®ànshà onš… båtinå urdš.Òútingå tunshšqqàn Plis ràdiî àrqàlš

dushpàn tåõnikàsšnš… jàylàsqàn túyini tuwràlš õàbàr bårip úlgårdi.— Õîsh Wàtàn — ànà, tuwšl®àn Qàràqàl-

pàq stànšm, qàtàr-qurbš dîslàršm!Bul onš… e… sî…®š sózlåri edi. E… sî… ®š

kúshin jšynàp jàn®àn «fàkåldi» fàshist sà-mîlyîtlåri jàsšršnšp tur®àn àårî drîm®à qàrày bà®dàrlàdš.

78

1945-jšlš 23-àprål kúni Plis Nurpåyisîv Bårlin ústindå usšlàyšnshà qàzà tàptš.1945-jšlš 18-àvgust kúni Plis Nurpåyisîvqà

Qàhàrmàn àtà®š bårildi.K. Aymanov

1. Plis Nurpåyisîv qàndày qàhàrmànlšq kór-

såtti?

2. Onš… qàhàrmànlš®š qàlày bàhàlàndš?

Biz — tšnšshlšq gúlimiz

Dúnya bîylàp gúllåymiz,Rånjiwdi bilmåymiz,Biz tšnšshlšq dåsåmiz,Álåmgå nur tilåymiz.

Àshšq bàõšt jîllàrš,Àshšlàmšz, sîlmàymšz,Plànåtà bàlàlàrš,Dîs bîlšwdš oylàymšz.

Órt shàlmàsšn håsh eldi,Òå…lik bîlsšn jáhánde,Àymàlàsšn álåmdi,Ìåhriybànlš bir ànà.

79

Eldi… dîslšq jîlšndà,Biz tšnšshlšq gúli bîp,Sîl ànànš… qîlšndà,Òuràyšq tà bîlšp shîq.

Sîldšrmà…làr bizlårdi,Ìåhriybànlš tilimiz.Qástårlå…lår gúllårdi,Biz — tšnšshlšq gúlimiz.

Ó. Sársånbàåv

Qîsšqtš kórkemlep oqš….

Úlkånlårdi húrmåtlå

Jàsš úlkånlårge jšllš júz bånån sálåm ber. Úlkånlårdi… qîlšn qîs-qîllàp àl. Bir qîlš…dš bårip sálåmlåskån uyat bîlàdš. Olàrdš… sîràwlàršnà tîlšq hám sšpàyš juwàp bår. Úlkån àdàmlàrdš… àytqàn sózlårin dšqqàt pånån tš…là. Úlkånlår àqšl àytsà, onš šqlàs pånån qàbšl et.

Ádåplilik hám àdàmgårshilik

80

Jàsš úlkånlår àldšndà kålisså då, kålispåså då sóylåy bårmå. Hár bir sózi…di oylànšp sóylå. Úlkånlårdi… sózin bólmå, olàrdš sšylà, kishipåyil bîl. Úlkånlårdi… àldšnàn kås-kåslåmå. Ìudàmš olàr®à jîl bår.

Nàqšl

Jàqsš månån júrdim, jåttim muràtqà,Jàmàn månån júrdim, qàldšm uyatqà.

Ádåplilik

Sàbàqlàršmdš tàyarlàp bîlšp ádåbiy kitàp oqšw®à otšr®ànšm dà sîl edi, qàsšmà qîlšnà «Oqšw kitàbš»n uslà®àn úkåm kåldi. — Ájà®à, bilåså… bå? Bizlår búgin mu®àl-

limnån bir ádåpli qšz hàqqšndà qšzšqlš gúrri… esittik.— Ádåpli!.. — Òà…lànšp, úkåmå qàràdšm.— Àwà, ájà®à ózi sîndày ádåpli qšz ekån.Ádåpli bîl®àndà dà bàr ®îy tàp ondày

qšz bizlår tur®àn bul kóshådå då jîq shš ®àr. Ìu®àl limimizdån usš gúrri…di esitkåli bårli bizlår bir-birimiz bånån jàršsšp, kim ádåpli bîlàr ekån — dåsip tå júrmiz. Êåshådån båri ànàw Jàmiylà bàr-®îy, bári mizdån då

81

buršn ádåpli bîlšw ushšn kóp nársålårdi is-låpti. Êóshåsindågi àdàmlàr dà, háttåki klàs-tà®š bàlàlàr dà Jàmiylànš júdá jàqsš kórådi. Ràsšn àytsàm måni… då Jà miylàdày bîl®šm kålådi. Bul ushšn e… dás låp nålårdi islåwim kåråk? — dådi úkåm kúlimsiråp.— Bul ushšn bà? Sån då qîlš…nàn kålå tu®šn kóp

nársålårdi islåwi… kåråk. Ànš ®šn àytsàm úlkånlårdi húrmåtlå, kishkånå lårgå ®àmõîrlšq et, ádåp lilikti… ózi minå usšlàrdàn bàslànàdš, — dådim.Ol, «ràõmåt ájà®à, mån àytqànlàrš…šzdš…

hámmåsin islåymån» — dådi då, quwà nšwš må-nån sšrtqà qàrày juwšršp kåtti. Ìån då àzš- ràqtàn sî… sšrtqà shšqtšm. Êútpågåndå Jà-miylànš… kishkenå eki bàlànš… ortàsšndà tur - ®ànšn kórdim. Ol shšr-pšr bîlšp jà…à®š eki bàlà®à bir nársålår hàqqšndà àytšp àtšr. Jà-qšnlà…qšràp bàršp tš…làsàm: — ádåpli bàlàlàr bir-biri månån uršspàydš, qàytàmà biri-birinå ®àmõîrlšq etådi, — dåp àtšr ekån. Shàmàsš, jà…à®š eki bàlà bir-biri månån jánjållåsip qàlsà kåråk.Úlkånlårdån esitkån bir àwšz jšllš sózdi…

ózi kishkånålår ushšn úlkån quwànšsh ekån-ligin sîndà ®ànà bildim.

82

1. Ìu®àllim bàlàlàr®à nå tuwràlš sóylåp bårgån?2. Ájà®àsš úkåsinå qàndày násiyat àyttš?3. Jàmiylànš nå ushšn ádåpli qšz dåp àtàdš?4. Jàmiylà bàlàlàr®à nå hàqqšndà àytšp tur®àn ådi?

Puldš kim urlàdš?

Bul wàqšya ótkån jšlš jàz®š dåm àlšstà làgårgå bàr®ànšmdà bîl®àn edi. Ol jårdå mån Nàrgizà dågån qšz bånån til tàbšsšp, tåz àràdà dîslàsšp kåttim.Dåm àlšs làgårindågi hár bir kúnimiz

bir-birinån qšzšqlš bîlšp ótti. Háttåki, úygå qàytàtu®šn kún jàqšnlàsšp qàl®ànšn såzbåy då qàlšppšz. Usšndày kúnlårdi… birindå Nàrgizà ekåwimiz úygå qàytšw®à tàyarlšq kórip, zàtlàršmšzdš tàqlàstšrà bàslàdšq. Bir wàqštlàrš Nàrgizà shšrpšrš shš®šp, sumkàsšn tšntkilåy bàslàdš.— Sumkàmdà®š pulšm jîq. Êúni kåshå

bàr edi, — dådi ózin nàqîlày såzip.Nàrgizànš… úyi dåm àlšs làgårinån uzàqtà

bîl®ànlšqtàn jîl kiråy ushšn sumkàsšnà pul sàlšp júråtu®šnlš®šnàn õàbàršm bàr

83

edi. Jîytšl®àn puldi ekåwlåp izlåy bàslàdšq. Biràq, håsh jårdån tàppàdšq. Júz bårgån bul wàqšyanš tîpàr jåtåkshisinå àyttšq. Òîpàr jåtåkshis i qšzlà rdàn sîràst š rà bàslàdš. Qšzlàrdš… biråwi Dilbàr dågån qšzdš… Nàrgizànš… sumkàsšn qàràp àtšr®ànšn kórgånin àyttš. Dilbàrdš… sumkàsšn tåksårip edi, sumkàsšnàn Nàrgizànš… jîytšl®àn pulš shšqtš. Dilbàr dîslàršnš… båtinå tik qàrày àlmày, sîl kúni-àq úyinå qàytšp kåtti.

Êàmilà

Nàqšl

Jàl®šz tàydš úyråtkån, Såyis bîlšp àtàlmàs. Jàl®šz tåråk kógårtkån, Bà®màn bîlšp àtàlmàs.

Jumbàq

Uzšn bîylš sàršlàr Qîltš®šndà nànš bàr.

(buwdày)

84

Qîzš

Ertå báhár. Dáwlåt pånån Hásån oqšwdàn kiyatšr edi. Eki bàlà qumlšqtš… etåginå kålgåndå, bir turšp, bir jš®šlšp júrgån àq qîzšnš kórdi. Ekåwi då shîpànnš… bàlàlàrš edi. Olàr onš… qîyan emås, qîzš ekånin birdån bildi.— Nå bîlsà dà, ànàsš suw ishiwgå kåtkån

shš®àr. Êútå turàyšq, — dådi Dáwlåt.— Qàsqšr jåp qîymàdš mà ekån? — dådi

Hásån dàwšsš dirildåp.— Qàydà®š qàsqšr. Ànàsšn jågån qàsqšr

qîzšsšn àmàn qàldšrà mà? — dådi Dáwlåt.Ànàsš kålår dåp, eki bàlà kóp kútti.

Êålmådi.Êún àwà bàslàdš. Bàlàlàr àsh bîldš. «Qîy,

bîlmàs», — dåp ekåwi då àwšl®à qàytqàndš màqul kórdi.— Qîzšnš nå qšlšw kåråk? Ekåwi då birdån

àlšp kåtåmiz, dåp kålisti. Biràq, jà…à àyaqlàn®àn áljšwàz qîzš ózi júrå àlmàydš. Àl®à àtlàmàq bîlšp tàlpšn®àn sàyšn àldšn®š eki jilinshigi búgilip, qîzš óz-ózinån qulap-súrine bårdi. Ìurnšnš… ushšnà dåyin tårlågån Dáwlåt:— Endi bir zàmàn sån kótår, — dåp

qîzšnš Hásångå bårdi. Bul ekåwi usšlày etip

85

qîzšnš gåzåkpå-gåzåk kótårisip kóp júrdi. Àwšldš… qàràsš kórinår emås.Ekåwi då qàttš shàrshàdš. Qîzšnš usš jårgå

tàslàp, àwšl®à bàršp úlkånlårgå àytsàq qàlày bîlàdš.— Ondà bunš sà®àl jåp kåtådi ®îy, — dådi

Dáwlåt birdån. Olày bîlsà, qîzšnš… qàsšndà mån qàlàyšn, sån bàršp àwšl®à õàbàr bår.— Bir ózim júriwgå qîrqàmàn, — dåp

Hásån shšnšn àyttš.— Ondà sån qàl.— Qàlày qàlàmàn. Qàsqšr, sà®àl kålså

ekåwi-mizdi då jåp qîymày mà?Házirshå shšdà. Qànshà júrsåk tå, qîzšnš

tàslàmàymšz, — dåp Dáwlåt kåsip àyttš.Ekåwi qîzšnš àlmà-gåzåk kótårip, eki bàlà

ilgåri júrdi.Qîzšnš gåzåk pånån kótårgån Dáwlåt pånån

Hásån shàrshàp bîldšrdš. Àqšršndà kún àwà úylårini… då tóbåsin kórdi. Qîzšnš amàn-sàw àwšl®à jåtkårdi.Ìàl®à jànš àshš®àn bàlà jàmàn bîlmàydš.

Òúbindå jàqsš àzàmàt bîlšp ósådi, — dåp à®à shîpàn ekåwini… då mà…làyšnàn sšypàp, àrqàlàršnàn qàqtš.

86

1. Bàlàlàr jîldà nåni kórdi?2. Olàr qîzšnš qàlày ákåldi?3. À®à shîpàn olàr®à nå àyttš?

Ákåsi månån bàlàlàrš

Ákåsi bàlàlàršnà mudàmš tàtšwlšqtà jàsà…- làr, — dåp àytàdš ekån, al bàlàlàrš onš tš…-làmàptš. Sîlày etip, ol bàlàlàršnà tàl shšbšq ákåliwdi buyšršptš hám onš bàlàlàršnš… qîlšnà uslàtšp:— Sšndšrš…! — dåpti.Olàr qànshà háråkåt etså då, sšndšrà àl-

màptš. Sîndà ákåsi tàl shšbšqtš jàzdšršp, onš bir tàldàn sšndšršwdš buyšršptš. Olàr tàl shšbšqtš bir tàllàp, dåmdå sšndšršptš. Sîndà ákåsi:— Ìinå, sizlår då sîndàysšz, egår sizlår

tàtšwlšqtà, birliktå jàsàsà…làr, sizlårdi håsh kim bàssšnà àlmàydš. Egår jánjållåså bårså…-iz hám tum-tusqà tàràsšp kåtså…iz, kim bîlsà sîl sizlårgå úståmlik etådi, mátibiy bîlàdš, — dåpti.

L. N. Òîlstîy

ÁDEPLILIÊ HÁÌÌEGE ÊEREÊ

87

Bàlàlàrš tàl shšbšqtš nå ushšn sšndšrà àlmàdš?

Õàlšqtš… dànàlšq sózlåri

Jàqsš kitàp oqš®ànš… — Jàqsš dîsqà ushšrà®ànš….

* * * Êitàptàn hárip emås, Àqšl månån oy izlå.

* * * Àltšn jårdå — Bilim kitàptà.

* * * Êitàp qálåm månån emås, Àqšl månån jàzšlàdš.

* * * Àqšllš qî…sš… bîlmàsà, Êitàp pånån sšrlàs.

* * * Bilim uyat emås, oqšmàw uyat.

88

* * * Nå oqš®ànš…dš emås, Nå bilgåni…di àyt.

* * * Êitàp – bilim bulà®š.

Jåti ®arrš

Bàhràm jåtigå kålgånshå àtàsšnš… àrqàsšnàn túspåy tîy®à bàršp, awšldš… ®àrršlàršnš… àràsšndà ósti. Àqsàqàl ®àrršlàrdš… bárin birgå oynàp júrgån jîldàslàršndày jàqsš bilådi.Sîl Bàhràm bšyšl àtàsšnš… àrqàsšnàn túsip,

måktåpkå bàr®àn.Bir kúni sàbàqtàn Bàhràm shàshš jålkildåp,

tànàwš jàršlšp, súrnigip-qàmšlšp kåldi då:— Àtà, — dådi mšltšq pånån àtqàndày. — Hàw, ol nå? — dådi Sársån àtà

hàplš®šp, kålgån àqlš®šnà qàràp.— Bizi… mu®àllim sàbàqqà jåti ®àrrš

shàqšràtu®šn bîldš. Ishindå siz då bàrsšz, — dådi Bàhràm bir sózi birinå birikpåy.Àsš®šp-hàplš®šp sóylåp kålgån àqlš ®šnš…

sózinå àtàsš duršslàp túsinå àlmày:

89

— Bàlàm-àw, sózi…di ànšqlàp àyt, — dådi ®àrrš Bàhràmnš… mà…làyšnàn súyip.Bàhràm àtàsšnà: — Ìu®àllim àpày måktåpkå birinshi kún

Dúyshåmbi bîlàdš, ekinshi kún Shiyshåmbi bîlàdš, úshinshi kún siz, Sárshåmbi, Jumà, Ekshåmbi àtàlàršm kålåtu®šn bîldš. Siz kålåsiz bå? Sársån àtà mushtày bàlàsšnš… àrqàsšnàn qà®šp, eriksiz kúldi.— O, à…qàw bàlàm, duršslàp túsinbå gånså…

®îy.Dúyshåmbi dågån ®àrršnš… àtš emås,

kúnni… àtš.Shiyshåmbi — ekinshi kún.Sársåmbi mån emås, ol dà kúnni… àtš.Ìåni… Sársån bîlšp júrgånim — usš

sársåmbi kúni tuwšl®ànmàn, bàsqà ®àrršlàr dà usšndày.Êúlkisinå shàqàl®àn ®àrrš, àqlš®šnà jåti

kúnni… àtš-jónin zîr®à túsindirdi. Bàhràm tu…®šsh råt qàràqàlpàqshà kún

àtlàršn usšlày úyråndi.

1. Bàhràm àtàsšnà nå hàqqšndà àyttš?2. Ol kún àtlàršn qàlày úyråndi?

90

Bilip àldšm

Qàràp jibår dådi àpàm,Qàynàp turmà chaynik bàlàm.Qàràp turmàn mån chaynikkå,Suw pšqšrlàp sóylåmåktå.

Qàynà®ànš usšmåkån,Ya àz®àntày kútsåmbåkån,Àpàm àytqàn kúlimsiråp,Jà…šlšspàysà… endigi råt.

Sînnàn bårli, sînnàn bårli,Úyråndim mån chày dåmlåwdi.Suwdš quyšp qîysàm chaynik,Plità®à qàràymàn tåk.

Pàqšrlàsa suwlš chaynik,Qàynà®ànš bîlàr dåmåk.

Sh. Àtàmuràtîvà

Sizlår chày dåmlåwdi bilåsiz bå?

91

Ádåpsiz

Dálizdi… múyåshindå suw shålåk,Òur®àn jårgå jåtip kåldi bir bàlà,Onš… túri bàsqàlàrdàn bir bólåk,Ústi pàtàs, shàshš úrpåygån ol bàlà.

Bàs kiyimi e…såsindå júripti,Ilinbågån zîr®à tur®àn ilgågi,Shàlbàršnš… bir bàlà®šn túripti,Júdá o…šp tur®àn dà jîq júrgåni.

Julšp àldš iship tur®àn sàrqšmdš,Bir kishkenå qšzdš… dárriw qîlšnàn,Urtlà®àn suw buwšp qàldš àlqšmdš,Jîldàslàrš kúldi o…lš-sîlšnàn.

Biràq, sšyš onš… månån pitpådi,Êórgån bàlà bári o®àn tà… qàldš.Òártip saqlap ol gåzågin kútpådi,Sînlšqtàn qšz «ádåpsizså…» dåp sàldš.

Ì. Såytniyazîv

Bàlà®à nå ushšn «ádåpsizså…» dådi?

92

Nàqšl

Jàqsšnš… bàrsà… qàsšnà, Båri kål dåp shàqšràr. Jàmànnš… bàrsà… qàsšnà, Àsh jîlbàršstày àqšràr.

Ìàl fårmàsšndà

Jîldàsbày à®à fårmànš… qàrà màllàršn bà®àdš. Onš… qàràwšndà®š sšyšrlàr hár jšlš tågis buzàw làydš. Fårmà®à bàrà qîysà…, buzàwlàrdš… mó…i råskån dàwšslàršnà, såkirip-såkirip oynàwlàršnà dšm qšzš®šp kåtåså…. Háttå, kúnni… qàlày ótkånligin då bilmåy qàlàsà….Jîldà sbày à®àn š… bà là s š Ìådåtbày

buzàwlàrdš júdá jàqsš kórådi. Ásiråså, ànàw qî…šr sšyšrdš… buzàwšn sîndày álpåshlåydi. Onš… háwkålårin sšypàlàydš. Olàr bîsànšwdàn qîrànš… ishindå àrmàn-bårmàn shàpqšlàp kåtådi.Bulàrdš… bàrlš®š dà kishkenå Ìådåtbàydš

tà®š dà kåwillåndirip jibårådi, olàrdš… bir-biri månån shàpqšlàsšp oynà®ànlàršnà qšzšqsšnšp qàràydš.

93

Fårmà dågån dšm tàmàshà-àw ózi. Ásiråså, kåsh bîl®àndà®šsšn àytpàysà… bà? Óristån qàytqàn sšyšrlàr jårdi shà…®štšp, mó…i-råp buzàwlàršnà jåtkånshå àsš®àdš. Bul wàqštlàrdà Ìådåtbày à®àsš månån àpàsšnà kómåklåsådi. Sšyšrlàrdš qîrà®à kirgizådi. Olàrdš… àldšlàršnà ot ákålip sàlšsàdš. Sšyšrlàr månån buzàwlàrdš… ot jågånlårinå qšzšqsšnàdš.Ìådåtbày kúndizgi kórgån qšzšqlàršn ertå…i-

nå ózi månån birgå oqšytu®šn klàslàs dîslàršnà àytšp bårdi. Olàr dà Ìådåtbàydš… islårinå quwànšsšp qàldš.


1. Ìådåtbày à®àsš månån àpàsšnà qàndày járdåm bårådi?2. Sizlår màl fårmàsšnà bàrdš…làr mà?

Êishipåyil bàlà

Eki kåmpir qudšqtàn suw àldš. Olàrdš… úshinshisi kåldi. Olàr bir biyik jårgå bàršp dåm àlšp otšrdš.Sóytip, kåmpirlår óz àrà: — Ìåni… bàlàm

94

o®àdà kúshli, o®àn håsh kim bás kålå àlmàydš.— Ìåni… bàlàm qîsšq àytqàndà búlbúldåy

sàyràydš. Onš… dàwšsšndày dàwšs jîq, — dådi ekinshisi.— Nå, ózi…ni… bàlà… tuwràlš håsh nárså

àytpàysà…? — dåp sîràdš qàsšndà otšr®àn kåmpir.— Nå àytasà…? — dådi kåmpir. Onš…

hàyràn qàlàrlšq ózinshåligi jîq.Sóytip, kåmpirlår shålåklårin tîltšršp kótårip

kåtti. Àl, olàrdš… sî…šnàn úshinshi kåmpir då júrdi. Êåmpirlår dåm àlšw ushšn tîqtàdš. Qîllàrš àwšrdš.Olàrdš… àldšnàn úsh bàlà qàrsš shšqtš.Biråwi bàsšn tómån sàlšp, dó…gålåk àydàydš.Ekinshisini… búlbúldåy sàyrà®ànšn hàyallàr

esitti.Àl, úshinshisi kåmpirgå jàqšnlap kålip,

onš… qîlšndà®š àwšr shålåkti àlšp, iyninå sàlšp àlšp júrdi.Êåmpirlår jà…à®š kåmpirdån: — Bildi… bå bizlårdi… bàlàlàršmšz qàndày?

– dåp sîràdš.

95

— Olàr qàyaqtà? — Ìån bir bàlànš ®ànà kórip turmàn — dåp juwàp bårdi.

V. Osååv

1. Gúrri…di oqšp shš®š….2. Êåmpirlår nå tuwràlš sóylåsti?3. Êåmpir qàysš bàlànš màqtàdš?4. Sizlår jàsš úlkånlårgå qàndày járdåm båråsiz?

Jàqsš bàlà àtànsà…

Ìån kishkenå bàlàmàn,Ózimshå bir dànàmàn.Qày istå då órnåkti,Úlkånlården àlàmàn.

Jàsš úlkånlårdi sšylàymàn,Àytqàn sózin tš…làymàn.Àpàm jumšstàn kålgånshå,Úkåmlår månån oynàymàn.

Òuršp ertå àzàndà,Shšnš®àmàn tàzà hàwàdà,Juwšnšp båt-qîlšmdš,Júråmån bárhà àzàdà.

96

Oqšwdàn håsh qàlmàymàn,Òómån bàhà àlmàymàn,Ruqsàtsšz àpàmnàn,Êinî®à dà bàrmàymàn.

Jumsà®àn jårgå bàràmàn,Òàwšqqà dán sàlàmàn,Òil àl®šsh dåp màqtàsà,Dšm quwànšp qàlàmàn.

À. Ábdimuràtîv

Bàlà qàndày bîl®šsš kålådi?

Nàqšl

Àlšm bîlsà… — álåm såniki.

Àl®šs àl!

Sálåm bår bàlàm, sálåm bår,Bàrlšq àtà-ànà®à! Sšylà jàsš úlkåndi,Håsh kimdi jàsqà sànàmà!

Sàwàtsšz dåp qàràmà,Òànšmà®àn àdàmdš,

97

Såni… bårgån sálåmi…,Dúzåtådi nàdàndš.

Ádåp pånån ikràm,Bîlsšn ómir jîldàsš…! Såni hámmå jàqsš dåp,Ìinåzi…di qîllàsšn!

Ádåpsizlik is etip,Båti…å jàqpà kómirdi,Súygil bàlàm miynåtti,Jànš…dày súy ómirdi!

J. Àymurzàåv

Qîsšqtš kórkemlep oqš….

Esiktån kirså… då, Sálåm bårip kir.

98

Ràzšmàn ákåmå

Ràzšmàn ákåmå,Bîlàgór qšzšm hàq dåydi.Is sî…šnà bàq dåydi.Ràzšmàn ákåmå.

Qàtàrš…nàn qàlmà dår,Bir ózi… iskå bàrmà dår,Dîstš…dš dártkå sàlmà dår,Ràzšmàn ákåmå.

ÓZ SHÀ|ÀRÀ„ÍÌ — ÓZ UYAÌ

99

Dår: «Jîqshšlšq bàsšmdà,Sàwàtsšz qàldšm jàsšmdà,Iyålå ilim hàsšldš», Ìinnåtdàrman ákåmå.

Insànlšqqà úyråtkån,Ómirdi mà®àn biylåtkån,Ìártlikti… gúlšn sšy etkån.Ràzšmàn ákåmå.

N. Òóråshîvà

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….2. Qîsšqtš yadlàp àlš….

„arrš hám bala

Bàlà: — Bàlšqshš àtà, bàtšr àtà. Êólgå shàtšr qur®àn àtà. Òå…iz någå tîlqšnlàsšp, Òàydày tuwlàp jàtšr àtà?

„àrrš: — Òå…iz tå…izbån dåp àtšr, Òîlqšnšmdš kór dåp àtšr. Súzip àlšp bàylš®šmdš.

Wàtàn®à tåz ber dåp àtšr.

100

Bàlà: — Bàlšqshš àtà, bàtšr àtà, Êólgå shàtšr qur®àn àtà, Quslàr någå qšyqšwlàsšp, Ushšp-qînšp àtšr àtà?

„àrrš:— Quslàr erkin quspàn dåydi, Àdàmzàtqà dîspàn dåydi. Àltšn sàzàn àndà qàshtš, Êål, bàlšqshš uslà… dåydi.

Bàlà: — Bàlšqshš àtà, bàtšr àtà, Êólgå shàtšr qur®àn àtà. Bultlàr någå buldšràsšp, Êóktå kóship àtšr àtà?

„àrrš:— Quslàr ushšp qînšp àtšr, Quwànšshqà tîlšp àtšr. Òå…izdi… õîsh tábiyatšnà, Olàr båndå bîlšp àtšr.

Õ. Úbbiniyazîv

1. Qîsšqtš oqš….2. Sizlår Àràl hàqqšndà nålår bilåsiz, àytšp båri….

101

Êimlår àwšràdš?

Àytjàn kåmpir àpàsšnà o®àdà ®àmõîr. Êólågåylåp júrip qàsšnàn shšqpàydš. Êåmpir àpàsš usš kúni jiyi-jiyi onlà®àn kúnlåp tósåk tàrtšp jàtšp qàlàdš. Àytjàn bîlsà, kåmpir àpàsš usšndày etip àwšršp qàlà qîysà dárriw shšpàkårgå juwšràdš, dáriõànàdàn kåråkli dári-dármàqlàrdš ákålådi. Sînlšqtàn bà Àytjànnš… kåmpir àpàsš usš kishkenå àqlš®šn, Àytjàndš jànšndày jàqsš kórådi. — Sån bîlmàsà… shšrà®šm, mån ólip

qàl®àn bîlàr edim. Qàndày àqšllšsà…, — dåydi bàrqullà.Bu®àn Àytjàn màràpàtlànbàydš.— Ìåni… bul isimdi hámmå då islåy

àlàdš ®îy, — dåp tå qîyadš.Àytjànnš… dånsàwlš®š o®àdà kúshli. Ol

qšstš… kúnlåri àzàndà qàr månån dånåsin šsqšlàp àtšr®ànšn kóråså…. Ómirinshå àwšršp kórgån jîq.Òîsšnnàn àwšršp jumšstàn búgin ertå qàyt-

tšm. Dånåm kúyip-jànšp, shšdàtàr emås. Êålå sàlà tósåkkå jàttšm. Ìåni… izimnån bàlàm Àytjàn dà jåtip kåldi.

— À®à, nå bîldš sizgå?

102

— Àwšršp turmàn. Shšpàkår shàqšrsà… qàlày bîlàr ekån? Ol tà…lànšp turšp qàldš. Dó…- gålåk kózi då kåm-kåmnån úlkåyip bàràtšr. Êishkenå àwzš sál ®ànà àshšlš…qšràp qàlšptš. Ìån eriksiz kúlip jibårdim.— Àytjàn-àw, nåsinå tà…lànšp tursà…? Yamàsà

àwšr®àn àdàmdš birinshi råt kóriwi… bå? Àytjàn esin jšynàp àldš dà, bàtšl sóylådi: — Àwšr®àndš kórip júrmån ®îy. Usš

wàqštqà shåkåm tåk qàrtày®àn àdàmlàr ®ànà àwšràtu®šn shš®àr dåp oylàytu®šn edim.

Dånsàwlšq — tårå… bàylšq

Dånåni… sàlàmàtlš®šn sàqlàwdà tómåndågi-lårdi yadtàn shš®àrmà®àn màqul. Bundà kóp jåwdån, kóp uyqšlàwdàn, kóp sóylåwdån sàqlàn®àn màqul. Egårdå kimdå-kim kóp jåwdi ádåt etså, onš… àsqàzànš buzšlàdš. Àsqàzàndà àwšršw pàydà bîlšwš múmkin. Êóp uyqšlà®àn àdàmnš… júzi sàr®àyšp isådi. Ómiri qšsqàràdš. Êimdå-kim kóp sóylåwgå ádåtlånså, dånådågi îrgànikàlšq zàtlàr háddån tšs šsšràp bîlàdš.Dåmåk sîlày ekån, àz sóylåp, àz jåp, àz

uyqšlà®àn àdàmnš… sàlàmàtlš®š mudàmš jàqsš bîlàdš.

103

Hár háptådå e… bîlmà®àndà eki råt mînshà®à túsip, dånåni šssš suw månån juwšp turšw kåråk.Báhár máwsimindå birdåyinå qur®àq, sàlqšn

hám šssš àwqàt, shiråli suw ishkån màqul. Jàzdà tàzà, sàlqšn àwqàt hám shiråli suw ishiw pàydàlš. Qšstà bîlsà, qur®àq šssš àwqàt, shiråli suw iship júriw zárúr.

(Hákim Ulšqpànnš… óz bàlàsšnà àytqàn násiyatlàršnàn)

Bul násiyatlàrdš oqšp, màzmunšn túsinipàlš….

Úmbåtti… úlåsi

Úmbåt måktåptån kålså, à®àsš jàydš… qàp-tàlšndà®š bir jårdån tîpšràqtš àwdàršp àtšr ekån. Ol pàpkàsšn jàydš… ishinå qîydš dà, kiyimlårin då shåshpåy tuwrš à®àsšnš… jànšnà bàrdš.— Hàrmà… à®à, — dådi.— Êål bàlàm! Shåshinbådi… bå?— Shåshinårmån. Òšnšshlšq pà à®à?— Gårbish ushšn šlày tàyarlàp àtšrmàn.

104

— Gårbish?— Àwà. Ìinå, sån måktåptåså…, úkålåri…

då måktåpkå bàràdš. Sizlårgå sàbàq tàyar-làytu®šn ójirå quršp bårmåkshimån. — Ur-rà, yashàsšn! — Úmbåt quwànšp kåt-

ti. «Ur-rà» dåp bîlšp úygå juwšršp kirdi. Êi-yimlårin àlmàstšrdš. Dàsturõànnàn bir bó låk nàndš àlšp jådi då, jánå à®àsšnà kåldi.— À®à, mån då gårbish quyamàn, —

dådi.— Báråkållà, bir zàmàn dåmi…di àlšp tur,

šlày tàyšn bîlsà shàqšràmàn.Úmbåt nàn jåwi månån àrmàn kåtip qàldš.

Ol kóshågå shš®šp bàlàlàr månån oynàdš, qànshà wàqšt oynà®ànšn dà bilmåy qàldš. Bir wàqštta háwligå kirså, à®àsš šlàydš tó…-kåril gån qàzàndày etip úyip qîy®àn ekån. Shàq qàn júrip gårbish quyšp àtšr. Úmbåt tå àsš®šs à®àsšnš… jànšnà bàršp, šlàydàn zuwàlà islåp båriw ushšn qîlšn šlày ®à urdš. Bir nå-shå zuwàlà islåp, à®àsšnà bårdi.— Há báråkållà, — dådi à®àsš. – Duršs,

bul dà bîlà bårådi. Olàr bir háptå usšndày etip, gårbish quydš.

105

Bir kúni olàrdš… úyinå bir tîpàr àdàm kómåkkå kåldi...«Gårbish órådi ekån», dåp oylàdš. Shšnšndà

dà sîlày bîldš. Biråwi šlày tàsšdš, biråwi gårbish órdi. Gerbish órip àtšr®àn ustà járdåm bårip àtšr®ànlàr®à: — Ìushtày kåsåk bîlsà, tàbš…làr. Gårbish-

ti… àràlàršnà qîyar edik, — dådi. Gårbish tàsšp àtšr®ànlàr àlà…làstš. Birdån olàrdš… kózi Úmbåtti… quy®àn gårbishinå tústi.— Hàw zîr-®î, dågåndåy gårbish tàsš-

®ànlàr quwànšstš.— Úmbåtjàn quy®àn edi, — dådi Ràõim

à®à bir shåttå tur®àn bàlàsšnà qàràp.— Jàqsš etkån ekån, qàrà…, kåwildågidåy.

Qîldš irkpåydi, bul bîlmà®àndà isimiz ómirindå ónbåytu®šn edi.— Úmbåt ózi quy®àn gårbishlårdi tàsšy

bàslàdš. Onš… oyšndà úy tåz pitåtu®šn dày, hámmåni… dšqqàtš is bilgish Úmbåtkå qàràtšl-®àndày bîlšp kórindi.

Ì. Niyazîv

1. Úmbåtkå à®àsš nå dådi?2. Úmbåt à®àsš månån nå islådi?3. Úmbåtti… tiykàr®š oyš nådå edi?

106

Jumbàq

Esik båttå biråw tur,Uzàq kúngå tàlmàydš,Qày wàqšttà qálåså…,Onnàn kåwli… qàlmàydš.

Jàsš kishi bîlsà… dà,Õšzmåt etår mudàmš,Úyi…izdi… ishini…,Àq kókiråk «àdàmš».

Ì. Såytniyazîv

Jumbàqtš yadlàp àlš….

Bárimizgå unàydš

Òàzàlš®š Gúlàydš…,Bárimizgå unàydš.Qày kiyimin kiyså dåSulšw hám då shšràylš.

Êiyim kiyså egårdå,Ìintàzdày etip kiyådi,Någå dåså… ol mudàm,Òàzàlšqtš súyådi.

(qîl juw®šsh)

107

Shàshlàršn dà àsšqpày,Ózi sšypàp tàràydš,Bàntikti då shàshšnà,Ózi bàylàp ta®adš.

Sînlšqtàn dà Gúlàydš,Ìu®àllim då sîràydš.Àpàsš dà màqtànšp,Dår: Gúlàyjàn unàydš.

Ò. Eshànîv

Qîsšqtš tásirli oqšp shš®š….

Ìurattš… atasš

Ìuràttš… àtàsš bàr. Ol ájàyšp àdàm. „àrrš júzgå shšqtš, onš… qàlš… sàqàlš hám bàsšndà®š shàshš quwdày àppàq, àl onnàn jàsš…šz nåshådå dåp sîràp kóri…, ®àrrš «mån àqlš®šm månån qurdàspàn» — dåp juwàp bårådi.Ìinå sîndày tà… qàlàrlšq àdàm, Ìuràttš…

àtàsš! Ol håsh qàshàn dà jumšssšz otšrmàydš. Ol à®àsh ustàsš, gårbish óriwshi, tåmirshi. Jurt onš… qîllàrš «àltšn» dåp àtàydš. Bàrlšq

108

bàlàlàr®à shànà, hár qšylš oyšnshšqlàr sî®šp bårådi.Ìuràt àtàsšn o®àdà jàqsš kórådi, àtàsšn-

dày shåbår ustà bîl®šsš kålådi. Ìinå házirdå ol àtàsšnš… bàl®àsšn hám shågålårin àlšp birnåmå islåp júr.— Júr, oynàyšq, Ìuràt, — dåp shàqšrdš

onš Idiris.— Ìåni… wàqtšm jîq, mån jumšs islåp

àtšrmàn, — dåydi ol.— Àl sån nå nárså islåp àtšrsà…?— Àtàmà otšr®šsh islåp àtšrmàn.— Elå såni… àtà… ózinå otšr®šsh sî®šp àlà

àlmà®an bà?— Ìåni… àtàm bàrlš®šn islåy àlàdš. Biràq

ol sîqqàn nársålårini… bàrlš®šn àdàmlàr®à sàw®à etådi, àl bul otšr®šshtš mån o®àn sàw®à etåmån.Otšr®šsh tàyar bîl®àndà Ìuràt àtàsšnš…

ózinå àytqàn gáplårin yadšnà túsirdi: — «Jumšsš…dš bàsqà®à kórsåtpåstån buršn,

bàrlš®š jàqsš islåndi må, sînš tåksår». Ìuràt otšr®šshqà otšršp kórdi. Shšyqšldš esitildi.

109

Otšr®šshtš… tuyaqlàrš qšysàyšp, ol jårgå jàlp etti. Qšrsš®šnà tàp sîl wàqšttà àtàsš ol tur®àn jårgå jåtip kåldi. Ol qšsšnšp qàl®àn àqlš®šn ornšnàn tur®šzdš dà, bšlày dådi: — Qàpalànbà, ustà. Sån tuyaqlàršn duršs

qàtšrmàpsà…, sînlšqtàn olàr qšysàyšp kåtkån. Håsh gáp, házir bizlår bàrlš®šn dúzåtåmiz.Êóp uzàmày tàzà otšr®šsh tà tàyar bîldš.

Àtàsš onš… ústinå otšršp dizåsinå Ìuràttš mingizgåndå då, otšr®šsh sšqšrlà®àn jîq.

1. Ìuràttš… àtàsš qàndày àdàm? 2. Ìuràt àtàsšnà nåni sàw®à etti?

Jàmàn ádåt

Oqšwdàn kåliwdån,Oyšn®a berildi.Sàbàq tàyarlàw®à,Bàlà erindi.

Håsh kómåk bårmådi, Úy-ishinå då.Àwqàtšn shàlà-pulà ishti, Oyšnnàn kåldi då.

110

Ú…ildi tålåvizîr®à,Jàtàr®à dåyin.Àrqàyšn uyqšladš,Àl onnàn kåyin...

Juwšrdš àzàndà,Ol dà måktåpkå,Otšršptš tómån qàràp,Bàlà bir shåttå.

Sàbàq sîràp edi,Êóp dálil àyttš,Bàlà sóytip úyinå,«Eki» àlšp qàyttš.

Á. Såytjànîv

Jà…šltpàsh

Bàzàrdàn àlmà sàtšp àldšm,Àldšm dà qàltàmà sàldšm,Àlmànš àlmàyšn dåsåm,Àlmàsh àlmà dågån sî… àldšm.

Êóshåmizdi… bàlàlàrš

Bir jà®š dárya, bir jà®š sulšw tåråklårgå búrkålgån ájàyšp kórinisli oršn®à kåldik.

111

Usš jårdå Ìàqsåt hám Bàzàrbày®à úlkån juwàpkårli is tàpsšršldš. Ol dà bîlsà, ózi-nån kishkenå on bås bàlànš bizlår kålgånshå oynàtšp, jàqšn jårlårgå qšdšrtšw edi.— Àdàsšp kåtpå….— Uršspà.— Qàrmàq sàlsà…šz mšnà jàpqà sàlàrsšz.Jàypàwštlàw jår tàwšp àlšp, Ájibày

ekåwimiz dågdi tàrttšq, Dáryabày månån Sársånbày qàrmàq sàldš. Biràq eki kózimiz àrtšmšzdà «Bàlàlàr®à bir is bîlšp qàlmàsà bîlàr edi». Qšzšq-qšzšq pånån wàqšttš… ótkånin då bilmåy àsh bîlšp hám shóllåp bà®ànà®š kålgån jårimizgå qàyttšq.Êålsåk bàlàlàrdš… kópshiligi jîq. Júråk-

lårimiz «suw» etti.— Qàl®ànlàrš…šz qàyaqtà?— Usš jårdå, qîršqpày-àq qîyš…šz, — dåp

juwàp bårdi Bàzàrbày. — Quwràq shóp tåriwgå jibår dik. Chày qàynàyšn dåp tur. Shóllågån shš®àrsšz.— Ìinå, ®àmõîrlšq. Elå bulàr bizlårdi

shóllåp qàlàdš, — dåp qày®šršp tà júr ekån. Hámmåmiz àylànà dógåråk chày®à otšrdšq. Dúzdågi chàydš… sînshà màzàlšsšn-ày!

112

— Qánå, kishkenå jigitlår qàndày qšzšq kórdi…iz? — dådik chày ústindå.— Ìån kóp shšmshšq kórdim, — dådi

Êå…åsbày, — qàrà shšmshšqlàr kóp ekån.Ánå, ànàw ushšp bàràtšr®àn qàrà shšm-

shšqlàr. Êå…åsbày ushšp bàràtšr®àn qàrà ®àr®ànš kórsåtti. Êå…åsbày bàrlšq ushšp júrgån quslàrdš shšmshšq dåp bilådi ekån. Óytkåni, ol ómirini… ishindå tåk shšm-shšqtš kórgån, bàsqàlàršnš… àtšn bilmåydi. Àl, Êå…åsbày®à kúlip otšr®àn Dáwlåtnà zàr àq shšmshšq kórgån bîlšp shšqtš. Onš… kórgån àq shšmshš®š — shà®àlà ekån.Bàlàlàr tî®ày®à bàršp shà®àlà, qšr®àwšl,

búlbúl, tîr®ày qusà®àn quslàrdš… àtšn bilip àldš hám olàrdš óz kózi månån kórdi. Ìàqsåt pånån Bàzàrbày bîlsà, usš kúni bizlårgå kóp járdåm kórsåtti.

Q. Båkjànîv

Degdi — balšq uslaw ushšn taslan®an úlken tor.

1. Bàlàlàr qàyaqqà bàrdš?2. Ol jårdå nåni úyråndi?3. Sizlår då usšndày sàyaõàtqà bàrdš…šz bà?4. Bàrsà…šz nålårdi kórgåni…izdi àytšp båri….

113

Báhár

Báhár àyš máwsimlårdi… ishindå àyršqshà tásir etåtu®šn wàqšt. Báhár bîlšwdàn qšsš månån uyqšdà jàtqàn qurt-qumšrsqàlàr oyanšp, háråkåtkå kålådi. Báhárdå qšs kiyimlårin tàslàysà…. Òî…làr eriydi. Diyqànlàršmšz egin

BÁHÁR BÀSLÀNDÍ

114

egiw ushšn tàyarlšqlàršn kórådi. Báhár àyšndà jàwšn-shàshšn kóp bîlàdš. Bul jàwšn-shàshšnlàr kógå råyin dåp kiyatšr®àn ósimliklårgå kóp járdåm bårådi. Báhárdå kànàllàrdà suwlàr tîlšp à®šp, onnàn pàõtà àtšzlàrš suw®à ršlàdš. Báhárdå quslàr qàytšp kålip, eli mizgå úlkån kórk bårådi. Báhárdå

bizlår måktåp qàptàlš jårinå bàršp islåymiz.

1. Gúrri…di tásirli etip oqš….

2. Báhár kórinisin óz sózi…iz benen aytšp

beri….

Quslàr qàytšp kålådi ekån

«Qurbànbày kishkenå ustà»Dåp àytàdš bizi… klàstà.Sulšwlàp hár jšlš báhárdå,Uya sî®àdš qusqà.

Bšltšr onš… bul uyasšn,Qàrlš®àshlàr mákàn etti.Bårgånnån sî… tárbiyasšn,Ónšp-ósip ushšp kåtti.

115

Àya®šnà birewini…,Êók jipåktån sàldš bålgi.Uyasšnà sîl qàrlš®àsh,Bšyšl jánå qàytšp kåldi.

Olàr dà tàp àdàmlàrdày,Jàqsšlšqtš bilådi ekån.Jàylš bîl®àn uyasšnà,Quslàr qàytšp kålådi ekån.

S. Àbbàzîv

1. Qurbànbày hár jšlš quslàr ushšn nå islådi?2. Quslàr uyasšnà nå ushšn qàytšp kålådi?

Báhár kåldi

Qaqaman qšs qalšp artta,Sa®šnšsšp jettik martqa.Bizlerdi bólep shadlšqqa,Báhár keldi, báhár keldi.

Quslar ushtš qanat qa®a,Sán qosšp kelgen ja®šna,Mektebimizdi… ba®šna,Báhár keldi, báhár keldi.

116

Aynala sulšw kóringen,Quwanšsh tolš kewilde,Júr dostšm terek egiwge,Báhár keldi, báhár keldi.

Á. Seytjanov


Nàqšl

Báhár — qšstš… àzš®š.

Jurttš… bári jumšstà

Burõànåtdin: — Ìån búgin sàbàqqà bàrmày-àq qîyayšn,

onš… ornšnà kók shóptå oynàsàm bîlmày mà? — dåp esiktån juwšršp shš®šp kåtti.Burõànåtdin dàlàdà júrgån bir àttš kórdi.

Àttš… jànšnà juwšršp bàrdš dà: — Êål, Bàõbày, ekåwimiz oynàyšq, —

dådi bàlà.— Jîq, qàrà®šm oynàw®à måni… wàq tšm

jîq. Ìåni… jår àydàwšm kåråk, õîjàyš nšmà

117

õšzmåt etip šršsqš tàbšwšm kåråk, sån ózi…-àq oynày bår, — dåp juwàp bårdi.Bàlà bunnàn kåyin pàl hárråsin kórdi,

onš… jànšnà bàršp:— Háy, pàl hárråsi! Júr ekåwimiz

oynàyšq, — dådi. Pàl hárråsi: — Jîq, måni… jumšsšm bàr, jàz àylàrš

tåz ótip kåtådi. Gúzgå dåyin hár túrli gúllårdån tåziråk pà l jšynàp à l šwšm kåråk. Ózi…-àq oynày bår, — dådi. Êåyin Burõànåtdin bir qustš… jànšnà bàršp: — Birgå oynàyšq, — dåp jàlšndš.Qus tà Burõànåtdinni… tilågin õîsh kór-

mådi.— Jîq, bàlà, måni… oynàw®à wàqtšm jîq.

«Êishkenå pàlàpànlàršmnš… jåminå shšbšn-shirkåy uslàwšm kåråk», — dådiBunnàn dà håsh nárså shšqpà®àn sî…,

Bur õànåtdin oy®à shúmip qàldš. Àzdàn sî… måk tåpkå qàrày turà juwšrdš.

1. Burõànåtdin oynàw ushšn qàydà bàrdš?2. Bàlànš… sîràwšnà àt, pàl hárråsi hám qus nå juwàp àyttš?3. Bàlà qàydà kåtti?

118

Nàqšl

Búgingi isti ertå…gå qaldšrma!

Sa®šndšm

Sha®alalar sha…qšldasqan,Úyrek-®azlar ®a…qšldasqan.Uya salšp mákan basqan,Quslaršmdš sa®šndšm.

Panala®an quslar, a…lar,Ónip-ósip talay jšllar,Kózi… jetpes aydšn shalqar,Te…izimdš sa®šndšm.

Birikse kúsh, birikse qol,Qáddin tiklep toladš ol,Isenemen, úmitim mol,Aralšmdš sa®šndšm.

X. Saparîv

Qosšqtš kórkemlep oqšp, mazmunšn aytšp beri….

119

Jàylàwdà

Êóz jibårdim jàylàw®à,Ìîl tàbšslàr jàylàwdà,Ànàsšnà erkålåp,Jàs qîzšlàr oynàwdà.Jàylàw sáni bir bólåk,Jàsšl shóplår jàynàwdà,Buzàwlàršm såmirip,Êók màysànš tîylàwdà,Shàrwàlàršm ertålåp,Ìàl otlàršn sàylàwdà,Qšzšqtšrdš måni kóp,Jàylàwdà®š bày sàw®à,Jàlšqpàymàn håsh wàqtà,Jàylàw jšršn jšrlàw®à.

S. Nuršmbåtîv

Qîsšqtš oqšp shš®šp, màzmunšn sóylåp båri….

120

Bizi… bàyràmšmšz kåldi(eståliktån)

8-màrt — hàyàl-qšzlàr bàyràmš. Bul kúndi ótkåriw ushšn kóplågån hàyàl-qšzlàr sàrày®à jšynàldš. Olàr ótkåndågi qšyšn àwhàllàršn bir-birinå sóylåp bårdi. Bulàrdš… ishindå Ìšrzàgúl àpàydš… sózi hámmåni… kåwlin ózinå àwdàrdš. Ìšrzàgúl àpày sózin bšlày bàslàdš:

8-ÌÀRÒ — HÀYÀL-QÍZLÀR BÀYRÀÌÍ

121

— Buršn®š wàqštlàrš turmšsšmšz tómån bîldš. Êún kóriw qšyšn edi. Hámmåni… oyš qàlày etip tirishilik etiwdå bîlàtu®šn edi. Êåwil kótårip, oynàp-kúliw jîq edi. Ol dáwirlårdå kún kóriw tåk ®ànà hàyal-qšzlàr ushšn emås, àl bàrlšq miynåtkåshlår ushšn dà àwšr bîldš. Bunnàn buršn®š àwhàl månån házirgi àwhàldš sàlšstšršp bîlmàydš. Házir hàyal-qšzlàrdš… oqšwš ushšn bàrlšq oqšw oršnlàrš àshšq. Olàr erlår månån tå… huqšqqà iyå. Házir mádåniy, qur®šn turmšstà jàsàymšz. Hár kúni gàzåtà hám jurnàllàr àlšp, oqšp turàmšz. Ìån islåp àtšr®àn àwšldà bàlàlàr ushšn

bàqshà bàr. Barlšq hàyal-qšzlàršmšz sàwàtlš, olàr àràsšndà siyasiy-tárbiya islåri duršs jîl®à qîyšl®àn.

1. Bizlår nå ushšn 8-màrt kúnin bàyràm-lày mšz?2. Buršn hàyal-qšzlàr qàndày turmšstà jàsà®àn?3. Ìšrzàgúl àpày ol tuwràlš nå àyttš?

Ìån ànàmàn

Ìån — ànàmàn, juldšz bîlšp jànàmàn,Pårzånt jîlšn nur jàynàtšp turàmàn,

122

Ìån — ànàmàn, jàs áwlàdtš búgingi,Jšllš júråk såziminå orà®àn.

Ìån — ànàmàn, àq sút bårip ádiwlåp,Ómir gúlin ósirgånmån háyyiwlåp,Eli… ushšn àzàmàt bîl pårzåntim,Sîndà måni… oršnlànàr úmitim.

Ìån — ànàmàn, hàqšyqàtlšq àytàrmàn,Sån kúlgåndå mån då kúlip jàynàrmàn,Àqšl-oyšm, júråk yîshšm, ®àyràtšm,Jåtilå bår erkin ushàr qànàtšm.

U. Êárimullàåvà

Nàqšl

Ànànš… súti — shiyrin, Bàlànš… tili — shiyrin.

Qîsšqtš… dáslåpki kuplåtin yadlàp àlš….

Ànà(qšsqàrtšlšp àlšndš)

Bul wàqšya báhár kúnlårini… birindå bîl®àn edi. Háwlidå sóylåsip otšr edik. Sîl báhár kúnin sirá yadšmnàn shš®àrà àlmàymàn.

123

Qàrlš®àsh úyimizdi… tóbåsinå uya sàldš. Ol hár jšlš gúzdå ushšp kåtip, báhárdå qàytšp kålår edi.Uya úydi… tóbåsinå jàylàsqànš månån sàq-

lànšp qàlà bårdi.Ìinå, báhárdi… kåliwi månån qàrlš®àsh tà®š

óz uyasšnà qàytšp kåldi. Quršq bàsšp, pàlàpàn shš®àrdš. Ol ózini… kishkåntày pàlàpànlàršnà quwànà-quwànà àwqàt tàwšp kålå bàslàdš. Ìåni… àytšp otšr®àn wàqšyam bîl®àn kúni qàrlš®àsh tumsš®š månån qurt ákålgån edi.Qàrlš®àshtš… pàlàpànlàrš shúykildåsip sàrš

tumsšqlàršn uyadàn shš®àršstš. Sîl wàqšttà olàrdàn biråwi qurtqà umtšlàmàn dåp, jårgå túsip kåtti.Ànà qàrlš®àsh shšr-pšrš shš®šwš månån pàlà-

pàn nš… izinån tàslàdš. Bir såkund ótpåy-àq, birdån kålip qàl®àn pšshš®šmšz bir såkirdi då, qàrlš ®àshtš… pàlàpànšn tislåp àldš.Bizlår «pšsh-pšsh» — dåp bàqšršwšmšz

bånån qàlà bårdik. Ànà qàrlš®àsh bîlsà, pšshšqtš shîqšp tàslàmàqshš bîl®àndày, shšr gúbålåk àylànšp ushšp júrdi.Bšyshàrà qàrlš®àshtš… háråkåti biykàr®à kåt-

ti. Pšshšq àrtšnà buršlmày màl qîrà®à qàrày

124

qàshšp kåtti. Onš… tåzligi sînshålli, pšshšqtš uslàw®à úlgårå àlmày qàldšq. Qàrlš®àsh shšr-pšrš shš®šp, úydi… ústindå àylànšp ushšp júrdi. Bizlår bîlsàq, pšshšqtš… jàsšršn®àn jårin tàyaq pånån túrtkilådik. E… àqšršndà pšshšq shš®šp, erinlårin jàlàwš månån dánõànà®à kirip kåtti.Pšshšqtš… àwzšndà pàlàpànnš… jîqlš®šn kór-

gån qàrlš®àsh àyanšshlš dàwšs pånån shšršldàp jibårdi. Sóytip háwlidågi tåråkti… quwrà®àn shàqàsšnà qîndš. Ol jårdå šndåmåy turšp qàl-dš. Sî… birdån tàs šlàqtšr®àndày tómångå dî-màlàp tústi. Bàršp qàràsàq, ólip qàl®àn ekån.Bul wàqšyanš… bîl®ànšnà kóp jšllàr ótti.

Biràq, mån sîl báhár kúnin sšrá umštà àlmàymàn. Sîndà mån quslàrdà dà ànàlšq miyrimnš… bun shålli kúshli bîlšwšn ómirimdå birinshi råt túsingån edim.

O. Òumànyan

1. Qàrlš®àsh hár jšlš báhárdå nå islåytu®šn yådi?2. Qàrlš®àshtš… pàlàpànš jårgå qàlày túsip kåtti?3. Qàrlš®àshtš… pàlàpànš qàndày wàqšya®à ushšràdš?4. Ànà qàrlš®àsh nå ushšn óldi?

125

Jàqsš qšz

Qînàq bîlšp otšrmšz,Sšylàr kórdik táwir biz,Ekinshi klàss Ámiynà,Õšzmåt etti qàlšwsšz.

Bîlsà dà ózi kishkåntày,Õšzmåti úlkån àdàmdày,Êómåklåsip qîyšp júr,Ìinå pàl, sút, sàrš mày.

S. Nuršmbåtîv

Qosšqtš kórkemlep oqš….

126

Gúldi kimgå bårsåm ekån?

Bàyràmbày bšyšl 2-klàstà oqšydš. Ol elå kishkenå bîlšwšnà qàràmàstàn diyqànshšlšqqà o®àdà šqlàslš. Jàz®š dåm àlšs kúnlårin gúl ósirip tárbiyalàw®à bà®šshlàdš. Sàlmànš… bîyšndà®š kishkenå qšytàqshàlàr®à gúnji, piyaz hám buršsh egip qîyšptš. E… tiykàr®šsš qšytàqshànš… úlkån bólåginå gúl tuqšmlàršn såwgån edi. Bu®àn o®àdà jàqsš tárbiya bårdi. Óz wàqtšndà suw®àrdš, jàbàyš shóplårdån tàzàlàdš. Àvgust àyšndà dáslåpki ®umshàdàn gúllår àshšlà bàslàdš. Àl qšzšl hám àshšq qšzšl gúl jàpšràqlàrš kimnš… bîlsà dà kózin qšzšqtšr®àndày edi. Bàyràmbày birinshi àshšl®àn gúlin håsh oylàn bàstàn àpàsšnà sàw®à etti.— Ìiynåt súygish qîllàrš…nàn àynàlàyšn!

— dåp àpàsš o®àn súysinip qàràdš.Bàyràmbày bîlsà, ekinshi gúldi qšz àpàsš

Jámiylànš… tuwšl®àn kúninå sàw®à ushšn àlšp bårdi. Àl, úshinshi gúl jàpšrà®š àlàqàn jày®àndà ol oylànšp qàldš.— Bunš kimgå àrnàsàm ekån?Ol biràz oylànšp turdš dà, qîlšnà qšrmšzš

gúl dástålårin uslàwš månån jàptš… ekinshi

127

táråpindå jàsàytu®šn jàl®šz bàslš Jumàõàn àpànš… úyinå qàrày juwšršp kåtti.

1. Bàlà gúldi kimgå bårmåkshi bîldš?2. Sizi… úyleri…izde gúller bar ma?

Båsik jšrš

Háyyiw, háyyiw jàn bàlàm,Jigårbåntim gúl bàlàm,Shiyrin-shåkår pàl ®ànàm,Uyšqlày ®îy jànšm, uyšqlày ®îy,Háyyiw àytàr bul ànà….

Qulšnšm àqqàn jšrmšsà…,Jànšmnš… jànš nurmšsà…,Ànà…à kåwli… pitår må,Jáhánni… júzin gúl qšlsàm?

Àylànàyšn ày bàlàm,Êåwili… pák jàn bàlàm,Ànànš… tilin àl bàlàm,Êim bîlsà…dà óz erki…,Bîlàgór jànšm tåk àdàm.

128

Sàrqšràp àqqàn sàyšmsà…,Êishkånå, erkåtàyšmsà…,Háyyiw, háyyiw àppà®šm,Òîlšsšp tuw®àn àyšmsà….

N. Òóråshîvà

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….

2. Qîsšqtš yadlàp àlš….

Ànà

Ànà minsiz, ànà músin,Bárin oylàp tårå… túsin.Ìinnåtdàrmàn onš… ushšn,Qànshà õšzmåt qšlsà… dà àz.

Ìåyli jîlšndà júr kúni-túni,Ìåyli ómiri…di sàrp et pútin.Ìåyli àlàqàndà kúti…,Qànshà húrmåt qšlsà… dà àz.

Ànà kúshli, ànà bàtšr,Ànà esli, ànà àqšl.Ànà qšmbàt, ànà jàqšn,Ànà ushšn jànsà… dà àz.

129

Ànàsšn bárhá sšylà®àn,Ànà®à håsh kim tîymà®àn.Ànàsšn hámmå oylà®àn,Ànà ushšn ólså… då àz.

Ànà — Wàtàn àyšršm emås,Êim Wàtànšn ànà dåmås.Ànà ushšn qàytpày gúrås,Sån bàwšrmàn ádiwli jàn.

S. Nuršmbåtîv

1. Qîsšqtš… sî…®š kuplåtin yadlàp àlš….2. Shàyšr ànànš någå tå…åydi?3. Sizlår ànà…šz®à qàndày húrmåt kórsåtåsiz?

E… jàqsš sàw®à

Êishkåntày Bàzàrgúl àpàsšnš… tuwšl®àn kúninå úy ishindågi ózinån bàsqàlàrdš… jàqsš tàyarlšq kórip àtšr®ànšn såzip qàldš. Ájàpàlàrš nš… birewi àq tàwàr®à nà®šs sàlšp, àpàsšnà sàw®à etti. Úlkånlåwi qàshshàn-àq kóylåk tigip màrdšyšp júr. Olàr úlkån bîl®ànlšqtàn, nå sàw ®à tàyarlàymàn dåså då qîlšnàn kålådi. Òåk Bàzàr gúl ®ànà házirshå

130

håshtå…å tàyarlà®àn jîq. Ózinån kishi inisi då bálå ekån, àpàsšnà sàw®à àlàmàn dåp àqshà jšynàp júr ekån. Ol àpàmà kînfåtà sàw®à etåmån, dåp Bàzàrgúlgå màq tànàdš.Bulàrdš kórgån hám esitkån Bàzàrgúl

jšlàw®à sál qàldš. Någå dåysiz-®îy, ol tiyin dà jšynàmà®àn edi. Êiyim tigå àlmàydš. Àq tàwàr®à nà®šs sàlšw dà qîlšnàn kålmåydi. Ol kåshtå úy ishin mintàzdày etip sšpšrdš. Qàsšqlàrdš, šdšs làrdš juwdš. Endi ol nå islåw kåråkligin bildi. Àzàndà hám mådån buršn turšp ózini… kórpå-tósåklårin jšynàdš, juwšndš. Elå bàsqàlàr oyan ®àn jîq edi. Jánå úy ishin sšpšrdš, buršnlàrš bundày jumšslàrdš àpàsš islåytu®šn edi.Òàwšqlàr®à dán sàlšp, lágåndi juwdš.

Hámmå dógåråklåp chày ishåtu®šn dó…-gålåk stîldš… ústin då tàzàlàp qîydš. Stîl®à dasturõàndš jàydš. Qànt, kînfåtà sàlšn®àn šdšslàrdš ústinå qîydš. Ol bárin tayar etkåndå, bàsqàlàr oyandš. Úydi… bunshålli àzàdàlš®šnà olàr ishlårinån tà…lànšsšp, bunš kim islågån, dåp bir-birinå qàràdš.Ìinå, ájàpàlàrš àpàsšnà sàw®àlàrdš tàpsšrà

131

bàslàdš. Inisi bir qutš kînfåtà bårdi. Àl, Bàzàrgúl tšm-tšršs otšrà bårdi. Qàlàydà bàwšrmàn ànà såzimtàl ®îy. Ol quwànšsh tàn tîlšp-tàsšp:— Sàw®àlàrš…šzdš… bári då jàqsš. Biràq

måni… tuwšl®àn kúnimde måni… ornšmà jumšs islågångå kútá kåwilim tîlšp àtšr, — dådi.Bàzargúldš… kózi kúlimlåp qîya bårdi.— Islågån mån àpà. Jánå shójålårgå då

dán sàldšm. Sî… suw quyamàn. — Ánå, bul e… jàqsš sàw®à, — dådi

àpàsš.Ájàpàlàrš kishkåntày si…lisini… tàpqšrlš ®šnà

hàyràn qàlšstš.

1. Bàzàrgúl àpàsšnš… tuwšl®àn kúninå qàn-dày sàw®à islådi? 2. Bàzàrgúldi… ájàpàlàrš shå?

132

NÀWRÍZ ÊELDI

133

21-mart — Nàwršz bàyràmš

Nàwršz — bul musšlmàn õàlšqlàršnš… jà…à jšlšnš… bàslànšwš. Bul kúnnån tábiyat qšsqš tîqsànnàn oyanšp, bàrlšq jànlš màqluqlàr®à jàn enå bàslàydš. Õàlqšmšz bul kúni úlkån úmitlår månån jårgå dán tuqšmšn såbådi. Bul bàyràm õàlqšmšz®à mîlshšlšq, båråkåt àlšp kålådi. Tábiyat tà ózgårip, jårimiz kókkå bólånådi.Bàyràm kúnlåri õàlqšmšzdš… dasturõànlàrš

milliy tà®àmlàršmšz bîl®àn pátir, àqsàwlàq, máyåk bóråk, zà®àrà, júwåri gúrtik, tuwràmà hám basqa da àwqàtlàr månån tîltšršlàdš. Hám må jårdå Nàwršzlšq gójå, súmålåk pisirilådi.Õàlqšmšz Nàwršz bàyràmšn úlkån sàltànàt pånån

bàyràmlàydš. Bàqsšlàr månån jšràwlàr, sàzåndålår månån qîsšqshšlàr, oyšnshšlàr óz ónårlåri månån õàlšqqà õšzmåt etådi. Bul kúni šlàq oynàw, àt shàbšw, qîshqàr dúgis tiriw, qîràz uršstšršw, àrqàn tàrtšsšw, átkîn shåktå ushšw, «qàshàrmàn tîp» oyšnlàrš ótkårilådi.Ìåktåplårdå shólkåmlåstirilgån háwåskårlår

dógårågini… à®zàlàrš, måktåp mu®àllimlåri månån

134

oqšwshšlàr®à, àtà-ànàlàršnà ózlåri ni… e… jàqsš qîsšqlàršn àytšp, àyaq oyšn làršn oynàydš.Bul bàyràmdà àpàlàršmšz bånån à®àlàršmšz,

måktåp oqšwshšlàrš õàlqšmšzdš… milliy kiyim låri bîl®àn jà®àsš nà®šslš kóylåklårin, tàqšya làrš månån jå…siz hám jå…li båsh påntlårin kiyip shš®àdš. Bul kiyimlår hàyal-qšzlàršmšz®à nå dågån jàràsàdš dåyså….Nàwršz bàyràmš — bul àdàmlàr àràsšndà®š

bir-birewgå bîl®àn tàtšwlšqtš, àdàmgårshilikti båkkåmlåydi, bir-biråwimizgå bîl®àn miymàndos-lšqtš àrttšràdš, kåwillårgå shàdlšq bà®šsh làydš, óz úrp-ádåtlårimizgå sàdšq bîlšw®à tárbiyalàydš.Dåmåk, Nàwršz — shàdlšq bàyràmš bîlšp qàlà

bårådi.

1. Gúrri…di oqšp, màzmunšn sóylåp båri….2. Sizlår Nàwršz bàyràmšn qàndày tàyar-lšqlàr månån kútip àlàsšz?

Nàwršz — jšldš… bàsš, báhár bàyràmš

Òîbàlàdš qšs tîqsànnš… qáhári,Òábiyat oyanšp, qîz®àldš bári,Sálåm Nàwršz — jàsšl máwsim jà…à jšl,Yashà! «Biybiràwshàn» — ómir báhári,

135

Såni jšl bàsš — dåp, õàlqšm àrdàqlàp,Êåwil-kåypin quwànšshqà qundàqlàp,Shà®àtày tilindå úsh mš… jšl sàqlàp,Ìilliy miyràs etkån Nàwršz bàyràmš.

Á. Ájiniyazîv

Nàwršz kåldi bizi… måktåpkå

Êåli… dîslàr, miymàn bîlš…làr,Nàwršz kåldi bizi… måktåpkå,Àqqàn suwdày tàsšp-tîlš…làr,Nàwršz kåldi bizi… måktåpkå.

Dám tàtš…làr Nàwršz gójådån,Bunnàn tàtlš tà®àm bàr dåmå…,Êå… jàyšwlš dasturõàn dågån,Nàwršz kåldi bizi… måktåpkå.

Nàwršz dågån shšn dîslšq ekån,Jšldš… bàsš — nur jàslšq ekån,Òàtšw bîldšq bárimiz båkkåm,Nàwršz kåldi bizi… måktåpkå.

Ò. Såytjànîv

Qîsšqlardš kórkåmlåp oqš… hám mazmunšn sóylep beri….

136

Nàn iyisi(õàlšq ráwiyatš)

Bir kúni Sultàn Õusàyn Bàyqàrà: — Dúnyadà e… jà®šmlš iyisli zàttš tàwšp

ákåli…, — dåpti. O®àn dástå-dástå gúl ákå-lip båripti. Sultàn: — Jîq, kåråk emås, — dåpti.Ezilmågån qàrà buršsh ákålip båripti. Sul-

tàn bîlsà: — Ìåni… àytqàn zàtšm bul emås, — dåpti olàr®à.— Úsh kúnlik máwlåt ishindå tàpsà… làr

tàp qànš…šz, egår tàppàsà…làr hámmå…izdi jà-zà ®à buyšràmàn, — dådi.Wázirlår nå islårin bilmåy, oylànà-oylà-

nà bàslàrš qàtšptš. Àqšrš bîlmà®àn sî… Nà-wàyšnš… àldšnà bàršptš.— Sultàn àytqàn iyisli zàttš tàwšp, biz-

lårdi qày®š-uwàyšmnàn qutqàrš…, — dåsipti. Nàwàyš kóp oylànšp turšp, sî…šnàn diyqàn àtàdàn kå…ås sîràptš.— Òàndšr®à jà…à jàbšl®àn nàndš àlšp bàrà

®îyš…, — dåpti diyqàn àtà.

ÌIYNET TÚBI — RÁHÁT

137

Nàwàyšnš… wàqtš õîsh bîlšp, bir såbåt nàn månån sàrày®à jåtip kålipti. Sîl zàmàttà sàràydš… ishindå nàn iyisi à…qšp kåtipti. Hámmåni… kåwil õîshšn jàsnàtšp jibåripti.— Ràõmåt dîstšm, — dåpti Õusàyn

Bàyqàrà nàndš kórip, — kåwlim jà…à jàpqàn nàn iyisin eslåp tur®àn edi, tàwšp ákålipsiz. Dúnyadà jà…à jàbšl®àn nànnš… iyisinån båtår jà®šmlš iyis jîq ekån.— Sultànšm, ràõmåtti mà®àn emås, diyqàn

bàbà®à àytš…, sizi… kåwli…izdågi zàttš sîl kisi tàptš, — dåp juwàp båripti Nàwàyš. Õusàyn Bàyqàrà diyqàn®à àt, tîn, sàrpày inàm etipti.


Oqšp shš®šp, màzmunšn sóylåp båri….

Siz bilåsiz bå?

Bîyš e… kishkånå jšlqš Àrgåntinàdà jàsàydš. Onš… bîyš túyå qustàn sál ®ànà pás. Sàlmà®š 36 kilîgràmm.

138

Ónårli bîl®šm kålådi

«Ónårlini… qîlš àltšn», Dågån õàlšqtà nàqšl bàr, Qîllànsà… sînš turmšstà, Såndå då bàlàm àqšl bàr.

Dåp àytqànš à®àmnš…, Sàqlàndš bárhà yadšmdà, Háttåki onš eskå àldšm, Àtlà®àn hár bir àdšmdà.

Wàqšt ótti biràzdàn,Bîyšmà jigår kånåldi.Úyråndim hám då måktåptå,À®àm àytqàn ónårdi.

Ólshåp kåsip tàqtàydàn,Òågislåp oyaq-buya®šn,Shågålådim puõtàlàp,Ornàlàstšršp tuya®šn.

Dåmåk stul-otšrdšm,Bunš… dà minå pitkåni,À®àmnš… dà usš ekån,Áwåldån månnån kútkåni.

S. Pirjànîv

139

1. Qîsšqtš dàwšslàp oqšp shš®š… hám màzmunšn sóylåp båri….2. Sizlår qàndày ónårdi jàqsš kóråsiz?

Nàqšl

Jàmànnàn qàsh,Jàqsš®à jàntàs.

Àltšn jårdån shš®àdš,Bàtšr eldån shš®àdš.

Umštpa…, sizler mšnanš

Oyšn®a ábden berilip,Kóp turšp kúnde kerilip,Júre kórme… balalar,Xosh jaqpas bolšp erinip.

Umštpa…, sizler mšnanš,Húrmetle… ata-ananš,Álpeshlep kishi úke…di,Húrmetle… a®a-apanš.

Hesh waqta sirá oylama…,Dem alšp tšnšsh jatsam dep,

140

Kereksiz oyšn oynamay,Qšzšqlar®a batsam dep.

S. Pirjanov

1. Qosšqtš túsinip oqš….2. Oyšn®a kóp berile berme.

Buzawšm

Jarq-jurq etip bultlš aspan,Jawšn jawdš tšnbastan,Jasšl shópler hól boldš,Say-salalar sel boldš.

Jaylaw betke shaptšm men,Buzawšmdš taptšm men,Ákelip tez awšl®a,Panalattšm jawšnnan.

Jawšn tšndš, kún kúldi,Buzawšm bir silkindi,Sheship edim qazšqtan,Oynaqlap ketti jaršqqa...

T. Matmuratov

1. Qosšqtš kórkemlep oqš….2. Sizler buzaw ba®asšz ba?

141

Naqšl-maqallar

Miynet túbi ráhát,Ekewi de barabar.

Miynetti… kózin tapqan,Baxšttš… ózin tabadš.

Jalqaw óz úyine ózi qonaq,Jalqaw qarap otšršp sharshaydš,Erinshek etegine súrinedi.

Qoylar menen iytler

Shîpànlàr qîylàrdš dàlà®à àydàdš. Shî-pànlàr månån birgå iytlår då erip kåtti. Qîy làr kóp edi. Olàrdš iymåk shàqlš, uzšn buyrà júnli úlkån qîshqàr bàslàp kiyatšr.Jîl bîyšnà tšnšsh kiyatšr edi. Biràq,

dàlà®à kålgånnån sî… jàyšlšp, hár túrli shóplårdi jåp tîyšp àlšp, ján-jàqqà qàshà bàslàdš. Shîpànlàr qîylàrdš… izinån juwšrdš. Olàrdš bir jårgå jšynà®šsš kålip edi. Biràq, qîylàr olàrdš tš…làmàdš. Bunnàn sî…

142

shîpànlàr iytlårdi shàqšrdš. Iytlår qàshqàn qîylàr®à tîpšldš hám shàwlàp úrdi. Qîylàr iytlårdån úrkip tåziråk pàdà®à juwšrdš.Òúndå shîpànlàr dàlàdà qînšp qàldš. Olàr

ot jàqtš hám ottš… túbindå otšrdš, tàmàq jådi, sóylåsti. Iytlår olàrdš… qàtàršndà jàttš.Òún ortàsšndà qîy úyirinå qàsqšr jàsš ršnšp

kålip, bir qîydš àlšp kåtpåkshi bîldš. Qàsqšr àqšršnlàp kiyatšr edi. Biràq, iytlår onš såzip qàldš hám qàsqšrdš quwšp jibårdi.

(«Úy hàywànlàrš» kitàbšnàn)

1. Gúrri…di oqšp, màzmunšn sóylåp båri….

2. Sizlårdi… úylåri…izdå iyt bàr mà?

Ìån àtàmdày bîlàjàqpàn

Jàp bîyšndà qàtàr gújim,Bir jà®šndà óskån júzim,Ekkån bunš àtàm bizi…,Ìån àtàmdày bîlàjàqpàn.

Sàyasšnàn lázzåt tàpqàn,Ìiywàsšnš… dámin tàtqàn,

143

Àtàmà kóp àl®šs àytqàn,Ìån då àl®šs àlàjàqpàn.

Shåbår diyqàn bîl®àn àtàm,Jår qádirin bilgån àtàm,Ìiynåt etså… súyår Wàtàn,Ìån då diyqàn bîlàjàqpàn.

S. Àbbàzîv


Ìiynåt Qàhàrmànš

Iskå kiriskån kúnnån bàslàp ózini… súyikli jumšsšnà pútkillåy bårilgån Jàq sšmuràt Àydà-niyazîvtš… bàylànšs bólimin dågi õšzmåti õà- lšqqà tànšlà bàslàdš. Ol qàysš tålåfîn bîlsà dà, o… làw ®à bàrsà, dåmdå tåtigin tàwšp sóy-låtip jibårådi. O®àn qîsšmshà hár bir shà…àràqtà®š ràdiînš dúzåtiw, kóbinåså Jàqsš mu-ràtqà tàpsš ršlàdš.«Erinbågån etikshi bîlàr» dåydi õàlšq. Qày

istå då erinbåså… bàrlšq šqlàs-intà…dš jum-sàsà… tilgå àlšnàsà…, kópshilikti… àl®š sšnà bó- lånåså….

144

Sóylåsip otšr®ànšmšzdà ol ma®an: — Shákirtlårim kóp, biràzšnš… àtlàrš dà

yadšmà túspåy otšr. Áwåli mîntyîr bîlšp islåp, sî…šnàn bàylànšs bîyšnshà àrnàwlš oqšw oršnlàršn pitkårip, injånårlik qánigålikti iyålå-gånlåri då bir tàlày, — dedi maqtanšshlš.Bir kásiptå qšršq jšldan bårli islåp kiya-

tšr®àn bàylànšs tàràwšnš… bålgili màmànš Jàqsšmuràt Àydàniyazîv jumšstà®š tàpsšr-màlàrdš óz waqtšnda oršn làw®à eriskåni ushšn «Ìiynåt Qàhàr mànš» àtà ®šn àldš.Qàhàrmànnš… erjåtkån qšzlàrš månån

bàlàlàrš dà ózlårini… qálågån kásiplårindå miynåt etip àtšr. Jàqsšmuràttš… ómir jîlš, onš… elåwli erliklåri áwlàdlàrdàn-áwlàdlàr®à àytà júrgåndåy úlgi.

Ê. Nàzbårgånîv

1. Gúrri…di tásirli etip oqš….2. Gúrri…ni… màzmunšn sóylåp båri….

145

Òúlki månån eshki

Bir túlki jîldà bàràtšršp, bilmåstån qudšqqà túsip kåtti. Bir jàqsš jåri, qudšqtà suw àz ekån. Qudšq tårå… emås ekån. Sîlày bîlsà dà, túlkini… onnàn shš®šwš múmkin bîlmàdš. Qudšqtš… jànšndà bir eshki suw ishpåkshi bîlšp, suw izlåp júrgån ekån. Eshki qudšqtš… ishindågi túlkini kórdi. Onnàn:— Nå qšlšp tursà…? — dåp sîràdš.— Êún kútá šssš, bul jårgå túsip, suw

iship, dåm àlšp otšršppàn, — dådi túlki.— Ìån då šssšdàn biyzàr bîlšp, suw izlåp

júrippån, — dådi eshki.— Êål, bul jårgå tús, tîy®ànš…shà ish,

bul jårdå ház etåså… — dådi túlki.Eshki qudšqqà såkirip tústi. Òúlki bunnàn

pàydàlànšp, eshkini… shàqšnà tåz ®ànà mindi då, jîqàrš shš®šp qutšldš. Eshki qudšqtàn shš®àršwdš túlkidån sîràndš. Òúlki:— Såni… sàqàlš… quràqšm àqšlš… bîlsà edi,

sån qudšqqà túspåstån buršn shš®à jà®š…dš

ERÒEÊLER

146

dà oylà®àn bîlàp edi…, — dåp óz jîlšnà kåtå bårdi.Iyåsi eshkini izlåp júrip, mà…šrà®àn såstin

esitip, qudšqtàn tàwšp àldš. Shàqšnàn tàrtšp shš®àrdš. Bunnàn sî… eshkini dàlà®à jibår-måstån, bàylàp qîydš.

1. Òúlki qudšqqà qàlày tústi?2. Eshki bul jårgå någå kålgån edi?3. Òúlki eshkini qàlày àldàdš?4. Eshkini qudšqtàn kim shš®àršp àldš?

Quw qîràz

Bóribày dågån bàlànš… qšzšl rå…li, uzšn bål, oràq kåkilli bir qîràzš bîlšptš. Ol hámmå tàwšqtš bàslàp júrådi ekån. Olàr kóbiråk shóp-shàrdš… àràsšndà bîlšp, qurt-qumšrsqàlàrdš uslàp jåydi. Ózi júdá hiylåkår bîl®ànlšqtàn, håsh àdàm uslày àlmàydš ekån. Êåshtå bàsqà tàwšq làr®à qîsšlmày, esikti… àldšndà®š jiydåni… shàqàsšnà qînàqlàp shš®àdš. Sînš… ushšn Bóribày onš quw qîràz dåp àtàptš.Bir kúni tàmàq izlåp júrgån túlki tà… nš…

àldšndà jiydåni… shàqàsšndà qînàqlàp tur®àn

147

qîràzdš kórip qàlšptš dà: — «Êók tån tilåp júr gånimdi jårdån bårgåninå qàrà!» — dåp quwànšp, onš… jårgå túsiwin kú tipti. Qîràz uyqšsšnàn oyanšp tómån qà ràsà, tómåndå à…lšp tur®àn túlkini kórip qàlšptš.— Hà, bul sum túlki måni à…lšp tur®àn

ekån. Òómångå tússåm uslàp jåydi. Jîq, såni… qîlš…à à…sàtlšq pånån túspåspån. Såni… àwlàp júrgåni… bàsqà shš®àr, — dåp quw qîràz tómån túspåwgå qàràr etipti. Olàr bir-birin kópkå shåkåm à…lšptš. Òà…

àtšp, kún shš®šptš. Sáskå bîlšptš. Sîndà quw qîràzdš… quwlš®š tutšp, kútilmågån jårdå qànàtlàršn qà®šp, shàqšrà bàslàptš.— „î, ®î, ®î, ®îq!— Sà®àn nå bîldš dîstšm? Sån någå bun-

shàmà kåwillise…? — dåp sîràptš túlki. — Sáskå bîldš, måni… õîjàyšnšm endi

sáskå ligimdi àlšp kålip bårådi, — dåpti quw qîràz.— Õîjàyšnš… kim? — dåpti túlki.— Êim bîlàtu®šn edi. Õîjàyšnšm à…shš.

Onš… mšltš®š bàr. Ol mà®àn sáskåli gimdi àlšp kålip, kåyninån túlki àwlàw®à shš®àdš, —

148

dåpti quw qîràz. Sáskå bîlšp qàl ®anš duršs ekån, mån då bàršp sáskåligimdi ishpåsåm bîlmàs, — dåp túlki qàshšp kåtådi.

Quw qîràz ózini… hiylåsi månån ólim-nån àmàn qàlšptš.

J. Såytnàzàrîv

Duzàqshš ®àrrš

Buršn®š zàmàndà bir ®àrrš bàr ekån, duzàq sàlšp, à… àwlàp júrådi ekån. Sîl tî ®àydà ®àrrš nš… qîrqàtu®šn bir túlkisi bàr ekån, shšnšndà ®àrrš kútà qîrqàq ®àrrš ekån.Êúnlårdi… bir kúnindå duzàq sàlšp júrså,

®àr ršnš… qàsšnà úsh dáw kålådi. Duzàqshš ®àrrš nš… qîrqšp zárråsi qàlmàydš. Dáwlår:— Nå qšlšp júrgån ®àrršsà…? — dåydi.— Ìån usš tî®àydš… õîjàyšnšmàn, —

dåp juwàp båripti ®àrrš. Dáwlår duzàqshš ®àrršnš… úyinå bàràdš, bàršp otšr®ànnàn kåyin ®àrrš kåmpirinå:— Êåmpir, tàmàq às, — dåydi, kåmpir

úndåmåydi. Biràzdàn kåyin tà®š dà «Êåmpir, tàmàq às» dåydi. Êåmpir:— Nå àsàmàn, úydå håshtå…å jîq, —

dåydi. Sîndà ®àrrš turšp:

149

— Òórdågi dáwdi… tósin às, sàndšqtà®š dáwdš… bàsšn às, minà dáwdi… ózin às, e… jåtpåså esiktågi dáwdi… bàsšn qîsšp às, — dåydi. Sîl wàqšttà dáwlår qîršqqànšnàn shà…àràqtš mîynšnà ildirå qàshàdš. Qàshšp baràtšrsà àldšnàn bir túlki shš®àdš. Ol dáwlårgå:— Qàydà qàshšp bàràtšrsšz, bunshà entigip, —

dåydi.— Bizlår bir ®àrršdàn qîrqšp kiyatšrmšz, —

dåydi. Sîndà túlki:— Sîl qîrqàq ®àrršdàn qîrqšp kiyatšr®à nš…šz

bà? Júri…, birgå bàràyšq, ol júdà qîrqàq ®àrrš ®îy, — dåydi.— Jîq, bizlår bàršw®à qîrqàmšz, — dåydi

dáwlår.— Olày bîlsà úshåwi… då måni… quyrš®šmà

àsšlš… — dåydi túlki. Sóytip, úshåwi túlkini… quyrš®šnàn uslàp, duzàqshš ®àrršnš… úyinå qàytšp bàràdš. Olàr jàqšnlàp kålå bårgåndå ®àrrš úyinån shš®šp:— Sån túlki, ákå…dågi sînshà qàršz ushšn úsh

dáwdi bårgån månån qutšlà àlmàysà… — dåp, táp bårgåndå dáwlår túlkini… quyrš®šnàn súyråy jónåydi. Òúlkini shå…gåldån-shå…gålgå, tî®àydàn-

150

tó®ày®à súyråydi. Òúlki ólår hàl®à kålgåndå zîrdàn qutšlšp qàlàdš. Bir kúni túlkini… qàttš šzàsš kålip, duzàq-

shš ®àrršnš… úyinå kålådi. „àrrš®à qáhár lånip:— Såni… bul qšl®àn qîrlš®š…à mån shš-

dàmàymàn, såni… bårgån šzà-qîrlš®š… ushšn såni jåymån, — dåp ®àrršnš jåwgå qîlàylàsšp atšr®àndà, duzàqshš ®àrršnš… ishi ju®šr etå qàlàdš. Òúlki «bul nå?...» dåp sîràydš.Sîndà ®àrrš:— Ótkån jšlš qàttš qástå bîlšp àwšršp edim,

sîndà táwip em bîlsšn dåp eki kúshikti jutqšzšp edi, sîl házir úlkån iyt bîldš, sîl shš®àmàn dåp àtšr®àn shš®àr, — dåydi. Sîl wàqšttà túlkini… jànš qàlmày qîrqšp ®àrrš®à:— Iytlårdi ishi…nån shš®àrà kórmå, ishi

qur®šrš…dš qàttš qšsš…qšràp tur, — dåp qàshšp kåtådi.

Ertåkti oqšp, màzmunšn sóylåp båri….

Bóri månån iyt

Bir bóri månån iyt ekåwi bir kúni ushšràsšp qàlšp sóylåsipti. Bóri júdá àršq, júnlåri sàbàlàq-sàbàlàq, zîrdàn sóylåy àlàtu®šn hàlš bàr ekån. Iyt bîlsà biråwdi… tárbiyasšndà

151

bîl®àn, ózi såmiz, kózlåri màsàlàdày jànšp, júnlåri jiltšldàp turàdš ekån. Bulàrdš… àràsšndà®š sóz då sîl bórini… àršqlš®š månån iytti… såmizligi hàq qšndà bîlàdš.Iyt bórigå qàràp: — Sån ózi… ®àyràtš…

bàr hám shàqqànsà…, tislåri… ótkir, nå såbåptån bunshålli àršq bîldš…? — dåså, bóri: — Jurt sàq, à…lšp àlàyšn dåp tur®àn à…š… dš dà àldšr màydš, qàytà izi…å túsip quwàdš, zîrdàn qutš làsà…, àrà-turà biråwin àlà qîysà…, qšzšl tumsšq bîl®àndà àyšršp àlàdš. Sîlày etip, kúndå quw ®šn®à túsip, àwšz®à màzà bårgåndåy bir tàmàq qà jàršmày súrginni… ishindå júrmån. Sîndà mån àršq bîlmày kim àršq bîlsšn. Àl, sån qàlày såmiz bóldi…? — dåydi ol iytkå.— Biråwdi… esigindåmån, ózi nå jåså,

mà®àn sînš bårådi. Òàmà®šm tîq, qày®šm jîq, mån såmiz bîlmày kim såmiz bîlsšn, — dåydi iyt.— Sån óytip o®àn nå õšzmåt qšlàsà…?— Òåk esigin qîršymàn, bàsqà qšlàr isim jîq.— Ìån qîršssàm mà®àn dà tàmàq bårå

må ekån?— Bårådi, såni kórgåndå iyt te… kålå

152

àlmàs, pàydà… kóp tiyår, qàytà sà®àn kóp bårår.— Olày bîlsà måni då àlšp bàr? — dåydi bóri.— Jàqsš, birgå júrå ®îy. — Birgå júrå-

tu®šn bîlšp jàqšn kålip qàràsà, iytti… mîy-nšndà qàr®šsš bàr ekån. Sîndà bóri:— Ìîynš…dà®š nå?— Qàr®š.— Onš nå qšlàdš?— Êúndiz bàylàp qîyšp, túndå ®ànà

bîsàtadš.— Bánttå turšp, båndå bîlšp såmiz bîl ®ànshà,

óz àya®šmdà àrqàyšn júrip, àršq bîl®ànšm àbzàl, — dåp bóri óz jóninå kåtådi. Biràq, kóp uzàmày àshtàn ólipti.

Òúlki månån qîyannš… quyršq àlmàsšwš

Buršn túlkini… quyrš®š jîq bîl®àn. Qàsqšr månån túlki bir kúni uršsšp qàlšptš. Qàsqšr qàydà bîlsà dà túlkini… izinån à…lšp, kåyninån qàlmàptš. Jîldà uslàp àlšp tàlày båripti. Inin jàsšrà àlmà®àn túlki àwšr àzàp shågipti.Bir kúni qàsqšr tà®š dà túlkini… izinå

túsipti. Òúlki qàshšp bàršp ininå tš®šlšptš. Sîl wàqšttà qàsqšr dà jåtip kålip túlkini…

153

inin qàzà bàslàptš. Usšndày qáwipti… àldšn àlšwdš oylà®àn túlki ininån eki àwšz àsh-qàn ekån. Qàsqšr inni… bir àwzšn qàzšp àtšr®àndà, túlki ekinshi àwzšnàn bildirmåy sšrtqa shš®šp kåtipti.Sîl qàshšwš månån qàlš… tî®ày®à kålip

tš®šlàdš. Ol tî®àydš… ishindå jàyšlšp júrgån qîyan®à jîlš®àdš. Ol zàmàndà qîyannš… quy-rš®š shubàtšl®àn uzšn bîl®àn ekån. Onš… sîl uzšn quyrš®š jàwšn jàw®àndà qàttš juwš ršwšnà kåsånt bårip, àdšmšn àshtšrmàydš ekån.Òúlki tî®àydà uzšn quyrš®š bšl®à…làp júr-

gån qîyandš uslàp àlšptš. Sîlày etip, o®àn jà…à àwšz sàlà bårgåndå, qîyan zàr e…iråp jšlàp jibåripti.— Òúlkijàn, måni óltirmå?Ìšnà úlkån sulšw quyrš®šmdš sà®àn bå-

råyin. Êórdi… bå qàndày sulšw! Sà®àn dšm jàràsàdš, — dåpti.Bšl®à…là®an quyršqqà túlki då qšzš®šp qà-

lšptš. Sipså qusà®àn mšnà quyršq pånån kåy-nimdå qàl®àn izimdi óshirip kåtå bå riwimå då bîlàdš ekån. Sîndà qàsqšr dà, bàsqà quw ®šnshšlàr dà izimnån àdàsšp qàl mày mà, dåp oylàptš. Usš màqsåt pånån:

154

— Ondà ákål quyrš®š…dš, — dåp qîyannš… shártinå kónipti. Qîyan bšl®à…là®àn ózini… quyrš®šn túlkigå båripti. Òúlki ózini… oymàqtày quyrš®šn julšp tàslàp, qîyannš… quyrš®šn ózinå àlšptš. Sîlày etip, uzšn quyrš®šn bšl®à… làtšp kåtå båripti. Qîyan Òúlkini… tàslàp kåtkån àlàqàndày quyrš®šnà iyå bîlšp qàlšptš. Nátiyjådå, qîyan månån túlki quyršqlàršn àlmàstšršptš.


1. Òúlki qàsqšrdàn qàlày qutšldš?2. Qîyan túlkini qàlày àldàdš?3. Òúlki qîyannš… quyrš®šn nå ushšn àldš?

Àtà®à húrmåt

Buršn®š ótkån zàmàndà bir kisini… úsh bàlàsš bîlšptš. Bir kúni olàrdš… úyinå àtàsšnš… jàqšn dîstš

miymàn®à kålipti. Olàr sóylåsip otšršp, miymàn óz bàlàlàršnš… àytqànšn tš…làmàytu ®šnlš®šn àytšp nàlšptš. Al, úy iyåsi kåri sinshå, bàlàlàršn màqtàp, bàlàlàršm hár bir àytqàn sózimdi jårdå qàldšrmàydš, dárhàl oršnlàydš dåp màqtànšptš.Ol sózin dálillåmåkshi bîlšp, úlkån ulš

Ikràmdš shàqšršptš hám tàmnš… basšndà®š mîršnš tàzàlàp tàslàwdš buyšršptš. Úlkån ulš:

155

— Àtà, házir måni… jumšslàršm kóp, bul jumšstš Àbràr®à tàpsšrš…, — dåp kåtip qàlšptš. Àtàsš qšsšnšspà®à túsipti hám ortànshš ulš Àbràrdš shàqšršptš. Ol dà àtàsšnš… àytqànšn qšlmàptš. «E… kishkenå, gånjåtàyšm Omàr måni… sózimdi jšqpàydš», dågån àtàsšnš… sî…®š úmiti då pushqà shš®šptš. Omàr dà àtàsšnš… àytqànšn oršnlàmàptš.

Sîndà miymàn mšyš®šnàn kúlip: — Dîstšm, såni… då bàlàlàrš… àytqànlàrš…

dš tš…làmàydš ekån ®îy, — dåpti. Ìiymàn qînàq àsšn jåp bîlšp qàytšw®à š…-

®àylàsšptš. Dàlà®à shšqsà úsh bàlà tàmnš… bàsšnà kim minåtu®šnlš®šn kåliså àlmày jánjållåsip àtšr®àn ekån. Sîndà miymàn nå ushšn bulàr àtàsšnš… àytqànlàršn wàqtšndà oršnlàmày endi úshåwi då sîl jumšstš islåw ushšn tàlàsšp àtšr®ànšnà hàyràn qàlšptš. Bunš… såbåbi, àtàsš úyindå otšr®ànšndà bàlàlàrš onnàn jîqàrš kótårilip, tàmnš… bàsšnà shšqsà àtà®à húrmåtsizlik etkån bîlšp esàplànàdš ekån. Sîl ushšn dà bàlàlàrš àtàsš úyindå otšr®ànšndà onš… buyšr®àn isin islåy àlmà®àn ekån.Ìiymàn wàqšyanš… tórkinin túsinip, àtàsšn

húrmåtlågån bàlàlàr®a tásiyin qàlšptš.

156

Hiylåkår qîràz(xalšq ertegi)

Buršn®š ótkån zàmàndà bir qîràz à®àshtš… bàsšndà tà… àlà gåwgimdå shàqšršp tur®àn ekån. Bunš… dàwšsšn bir sà®àl esitip, qîràz-dš… qàsšnà kålipti:— Hàw, qîràz jîrà, siz ertå turšp qšy-

qšwlàp kimlårdi shàqšršp turšpsšz? — dåpti qîràz®à sà ®àl. Sîndà qîràz:— Jîldàslàršmdš àwqàmlàsšp jumšs islåwgå

shàqšršp àtšrmàn — dåpti.— Olày bîlsà, tómångå tús, ekåwimiz birgå

jîldàs bîlšp bàràyšq — dåpti sà®àl qîràz®à.— Házir måni… jårgå túsiwgå qîlšm

tiymåydi. Usš shàqšršwšm månån uyqšdà jàtqàn jîldàslàršmdš oyatšwšm kåråk. Egår såni…då àwqàm®à qîsšlšp, jumšs islågi… kålså, ànàw àldš…dà kóringån jàydš… qàsšndà bàsshšmšz tàwšqlàrdš kútip otšr. Sån då sîl jårgå bàrà bår. Ìån då sizi… izi…izdån bàràmàn dåpti. Sà®àl qîràzdš… siltåwinå quw ànšp: «Êóp tàwšqtš… ústinån shš®àtu®šn bîldšm» — dågån úmit pånån qîràzdš… siltågån jårinå bàràdš. Sà®àl tàwšqlàr dš… qàsšndà shî… qàyšp otšr®àn bir tàzšnš kórip, birdån tàpšràq làp qàshšptš. Sà®àldš… qàshšp

157

bàràtšr®ànšn kórgån tàzš bàs sàlšp quwšp, sà®àldš tutšp àlšptš. Sîndà sà®àl tàzš®à:— Bir àwšz àytàtu®šn àrzšm bàr, — dåpti.— Àrzš… bîlsà tåz àyt! — dåp tàzš

sà®àldš jàzdšršptš.— Ìåni mšnà qî…sš…šzdš… qîràzš kåshå

àw-qàmlàsšp jumšs islåwgå shàqšršp edi. Qîràz®à õàbàrlàssàm, sån kóp kåshigip qà-lšpsà…, bàsshš-mšz®à tåziråk jåt, — dådi. Sînš… månån àsš®šp kiyatšr®ànšm edi, iymàn-lš bîl®àysšz, måni jibåri…iz, — dåp jàlšnšptš. Sîndà tàzš sà®àl®à:— Sizdi jibårgån qîràz®à ràõmåt, måni…

tóså-gimni… tîzšp júrgånin bilip, sizdi bizgå jibårgån ekån. Sîl tàwšqlàrdš bárhà qîr®àp júriwshi bàsshšsš biz bîlàmšz, — dåp sà®àldš… bål omšrtqàsšn úzip, onš óltirip, tårisin tósåk etip àl®àn ekån. Hiylåkår qîràz®à hám tàzš®à tàwšqlàrdš… bári då ràõmåt àytšptš.

Gådåy hám dànšshpàn

Buršn®š ótkån zàmàndà bir gådåy bîlšptš. Sîl gådåydi… ákåsinån qàl®àn jàl®šz ®ànà sšyšrš hám šlàshš®š bîl®àn ekån. Gådåy sšyšršnà måhir månån qàràp, hár kúni onš

158

jàylàw®à jibårådi. Sšyšrš bîlsà kåsh bîlšwdàn úyinå qàytšp kålådi ekån. Bir kúnlåri gådåydi… sšyšrš úyinå qàytšp

kålmåpti. Gådåy túni månån àwšldš àylànšp sšyšršn izlåp shš®šptš. Òà… dà àtšptš. Håsh bir nátiyjå shšqpà®ànlšqtàn àqšrš qî…sš àwšl-dà®š bir dànšshpàn àdàm®à bàršp, wàqšyanš túsindiripti. Dànšshpàn gådåydi… sózlårin esitip bîlšp, o®àn bšlày dåpti:— Òà… àzàndà úlkån dó…lik tàmàn jîl

àl, àldš…nàn eki jîlàwshš shš®àdš. Olàrdàn hàslà màlš…dš sîràmà. Onnàn sî… jîlš…nàn bir jîlàwshš shš®àdš, onnàn sšyšrš…dš sîrà, ol sšyšrš…nš… qày jårdå ekånligin àytàdš. Biràq tà, «sšyšrš…nš… biråwi óli, àl biråwi tiri» — dåpti. Sîndà gådåy: «sšyšršm biråw bîlsà, qàlàyšnshà onš… biråwi tiri, biråwi óli bîlšwš múmkin?» — dåp kóp oylànšptš. Ertå…inå gådåy tà… àzàndà «táwåkål» dåp

jîl®à shš®šptš. Úyini… shš®šs táråpindå buršn-nàn qàl®àn úlkån dó…lik táråpkå jîl àlšptš. Biràz wàqšttan kåyin, àldšnàn dànšshpàn àyt-qàndày eki jîlàwshš shš®šptš. Gådåy olàrdan sšyšršn sîràmàptš hám jîlšn dàwàm etipti.

159

Àràdàn àz ®ànà wàqšt ótår-ótpåstån àldšnàn bir jîlàwshš shš®šptš. Jîlàwshšdàn sšyšršn kór-gån, kórmågånligin sîràsà, jîlàwshš gådåygå bšlày dåpti: — Ìšnà dî…liktš… àrtšndà bir sšyšrdš kórdim, qàsšndà buzàwš bàr, — dåpti. Gådåy bàršp qàràsà šràsšnda dà sšyšršnš… qàp-tà lšndà tuw®àn buzàwš ólšp jàtšr®àn ekån. Sîl wàqšttà ®ànà gådåy dànšshpàn kisini… sózlårini… duršslš®šnà isånipti. Sîl wàqšyadàn kåyin dànšshpàn dànàlàrdš… dànàsš råtindå õàlšq àràsšndà à…šz®à àylànšptš.

9-ÌÀY — ESÊE ÒÚSIRIW HÁÌQÁDIRLEW ÊÚNI!

160

— Búgin 9-mày. Bul kún — eskå túsiriw hám qádirlåw kúni! Bir mš… tî®šz júz qš-ršq birinshi jšlš nåmis-fàshist bàsqšnshš làrš bizi… elimizgå uršs àshtš. Êóp jårlåri mizdi bàsšp àldš. Qàlà, àwšl, måktåp, zàvîd, fàbri-kàlàršmšzdš qšy ràttš. Bàlàlàr månån úlkån-lårdi, àtà-ànàlàršmšzdš àtšp óltirdi.Àrmiyamšz õàlšq quwàtlàwš àstšndà eli-

mizdi… àzàtlš®š ushšn dushpàn®à qàrsš gú-råskå àtlàndš. Dushpàn táråpinån bàsšp àlšn®àn jårlår àzàt etildi. Bir mš… tî®šz júz qšršq båsinshi jšldš… 9-màyšnda nåmis-fàshist bàsqšnshšlàršn jå…ip shšqtšq. Bul uršstà kish- kenå bàlàlàr dà tå…i-tàyš jîq bàtšrlšq kórsåt-ti. Búgin biz uršstà qàytšs bîl ®ànlàrdš eskå àlàmšz.

1. 9-mày qàndày kún?

2. Ekinshi jer júzšlik uršsqà qàtnàsqàn

qàhàrmànlàrdàn kimlårdi bilåsiz?

Bålgisiz jàwšngår qábiri

Onš håsh kim bilmåydi,Erligi biràq ólmåydi,

161

Qábirini… ústindå,Ìà…gilik otš sónbåydi,

Ziyaràtlàydš kóp adàm,Qábirini… bàsšndà.Úlkån kishi iyilip,Qàmsš®šp qày®š jàsšnà,

Òiri gúllår dáståsi,Êålip tur kúndå jšyšlšp,Ruwõšnà bàtšrdš…,Òur®àndày má…gi sšyšnšp.

J. Qàyšrbàåv


Men uršstš kórgenmen

Men uršstš kórgenmen doslar,Bóbek bolšp jatsam da besikte,Mu…-qay®šda apam da bozlar,Háyyiwi de tol®an hásiretke.

Men uršstš kórgenmen doslar,Oq dawšsšnan bolsam da alšs,

162

Azaplaršn kóp kórdi kózler,Júreklerde ornadš nalšsh.

Men uršstš kórdim usšlay,Ashlšq otš jalmadš jurttš,Aza tutqan hár úyde «way-way»,Ezildirip jardš qulaqtš.

Bala bolšp oynaw ornšna,Azšq ushšn jiyde tergenbiz,Erkelemey apa bawšršnda,Kún uzaqqa miynet etkenbiz.

Balalš®šmda ótse de uršs,Iz qaldšršp ketti mudamš,Házir jaqsš qursaqta turmšs,Kóz aldšmda turar udayš.

G. Nuršllaeva

1. Qîsšqtš tásirli etip oqš….2. Qosšqtš… mazmunšn túsinip alš….

163

Jàz máwsimi(úzindi)

Jàz máwsimin kórså… qàlmàs ármànš…,Jåmislårdi… bàqshàlàrdà tur®ànšn,Êórgån àdàm ishpåy-jåmåy tîyadš,Àrpà, jàzlšq, àq biydàydš… qšrmànšn.

Uzàqtàn kórinår biyik shšnàrlàr,Ánjir, bàdàm, pistå, àlmà, ánàrlàr,Qîl uzàtšp, úzip àlšp miywåni,Sàlšp tur àwzšnà jåmis qurmàlàr.

JÀZ — ÓÒEDI SÀZ

164

Qàrà tàl, àq tåråk, nárwàn àq tàlšm,Òàrtšp tur sàyasš jáhán sàmàlšn.Òîrsšldàp àstšnà túsip turšptš,Sîlqšm júzim, erik pånån shàbdàlšm.

Àq pàõtà à®àrtšp sàldš gúl-®umshà,Àq qšzšl®à dónår pàõtà bîl®ànshà.„àrbšz tàr®šllàndš, pisti qàwšnlàr,Qàwšnlàr tîr bàsšp, shšqtš jàmbšlshà.

À. Dàbšlîv

1. Jàz kúnlåri qàndày ózgårislår bîlàdš?2. Jàzdà qàndày miywålår pisådi?3. Sizlårdi… måktåp qàptàlš jåri…izdå qàndày miywålår bàr?

Òày

Òày, tày, tày ekån,Otlà®ànš sày ekån.Ìà…làydà®š qàsqàsš,Àynšmà®àn ày ekån.

Òàylàr elå jàs ekån,Bîylàrš dà pás ekån.Àr®šmàq shàpqàn ház ekån,Ìinip shàpqàn ház ekån.

165

Òày, tày, tày ekån,Òày®à jàylàw jày ekån,Shàpqšlàsqàn tàylàr®à,Àwšlšmšz bày ekån.

Òàylàr házir tà®àsšz,Ósså tà®à qà®àmšz,Qànàzàt àt bîl®ànshà,Álpåshlåymiz, bà®àmšz.

Sh. Såytîv


Pillåkåshlår

Nàwqàn qurtlàrdš… kók-kó…båk tut jàpšràq-làršn pštšr-pštšr etkizip jåp àtšr®ànšn kórså… dšqqà tš…šzdš àwdàràdš. Àwšldš… qàsšndà pàõtà àtšzlàršnš… dógårågindå uzšnšnà kåtkån sàlmàlàr bàr. Usš sàlmàlàrdš… eki bîyšnà tut à®àshlàrš egilgån. Olàrdš… jàsšl jàpšràqlàrš kózi…di qšz-dšršp, miynåt etiwgå šqlàsš…dš àrttšràdš. Bul jårgå hár kúni jàs pillåkåshlår kålådi.Àpà, minå endi jàz®š dåmàlšs bàslàndš.

Sà®àn qàlày kómåk bårsåm ekån? — dådi

166

Jumàgúl àpàsšnà. Qšzšnš… bul sózin esitkån Ja…šl àpày oylànšp turdš dà:— Ondày bîlsà báråkållà shšrà®šm, suw

ákålårså…, màl jày®àstšràrsà…, qálåså…, ànàw nàw qàn qurtlàršnà tut jàpšràqlàršn julšsàrsà…, — dådi.Jumàgúldi… àpàsšnàn kútkåni då usš edi.

Ol sîl kúnnån bàslàp Jà…šl àpày jumšs-tàn kålgånshå úy jumšslàršnš… hámmåsin tàp-tuynàqtày etip islåp qîyatu®šn bîldš. Ju- màgúl ásiråså nàwqàn qurtlàršn tárbiyalàw®à qšzš®šp qàldš. Ol ózini… qurdàsš Rîzà må nån nàwqàn qurt làršnà jàpšràq ákåtiwgå kål di. Bir máháldå Jumàgúl qàsšndà®š tut jàpš-ràqlàršn àlšp júrgån Rîzà®à:— Sån qàtš…qšràp kåtkån jàpšràqlàrdš àlmà,

— dådi.— Ol jà®šn mån då bilåmån. Nàwqàn

qurtlàrdš… àwqàtlànšwšnà zšyanš tiyådi, — dåp onš… sózin màqullàdš. Ol kúninå 4-5 råt tut jàpšràqlàršn julšp ákålådi. Úydå nàw-qàn qurtlàrdš wàqtšndà àwqàtlàndšršp, jàydš… hàwàsšn ózgårtip, jàydš tàzàlàp tu ršw®à kó-

167

måk bårådi. Qurtlàr iygånnån kåyin, olàrdš tårip jšynàw®à járdåmlåsådi. Onš… bundày õšzmåtinå àtà-ànàsš dà súysinådi. Ìinå usšlày etip Jumàgúl óz ànàsšnà járdåm bårdi.


1. Jumàgúl àpàsšnà nå dådi?2. Àpàsš o®àn nå àyttš?3. Jumàgúl àpàsšnà qàndày járdåm bårdi?4. Sizlår àtà-ànà…šz®à qàndày járdåm bårå- sizlår?

Jumbàq

Hámmågå bålgili jániwàr,Jåytu®šn bir tàlš bàr,Sînš… månån tîyšnšp,Ústinå jipåk orànàr.

Pàõtà

Qàràqàlpàqstàn eli — pàõtànš… káni. Ìám -låkåti mizgå pàõtà zúráátin qànshà bår såk, mámlå kåtimiz sînshà àbàdàn, õàlqšmšz qur®šn bîlàdš. Húkimåtimiz pàõtàkåshlåri mizgå úlkån

168

járdåm bårmåktå. Sînlšqtàn, Qàràqàlpàqstànnš… pàõtà kåshlåri pàõtà zúráátin àrttšršw®à bàrlšq kúsh-jigårin sàl màqtà.Pàõtàkåshlårimiz sàylàndš sîrt shigit egådi.

Pàõtà kógårip shš®šwš månån-àq, tárbiya isin bàslàydš. Pàõtà àtšzlàrš jàbàyš shóptån tàzà-lànàdš. 4-5 mártåbå kultivàciyalàw tárbiyasš júrgizilådi, àzšqlàndšršlàdš hám birnåshå mártåbå suw®à ršlàdš. Pàõtà dáslåp ®umshàlàp, sî…šnàn gúllåydi. Gúli àq, qšzšl, sàrš tústå bîlàdš. „óråklår àshšl ®ànnàn kåyin, pàõtànš tåriw kútá kåwilli bîlàdš. Pàõtànš màshinà månån de tåråmiz.

1. Qàràqàlpàqstàndà kóbinåså nå egilådi?

2. Pàõtàdàn mîl zúráát àlšw ushšn qàndày

tárbiya bårilådi?

Jàz kåldi

Òà®š bizi… ellårgå,Àltšn jàz kåldi,Dáryalàr®à, kóllårgåQàshshàn ®àz kåldi.

169

Êànàllàrda náwpir suw,À®àr jàplàr®à,Òîrà…®šllàr uwdà-shuw,Bšjnà®àn ®àr®à.

Qšrlàr tîlšp shåshåkkå,À…qšydš juwsàn,Shîntà…làsqàn gójåklår,Òuttšrmàs quwsà….

Sînlšqtàn biz quwmàymšz,Shàtšr quràmšz,Ìóldir kóldi… bîyšnà,Qàrmàq sàlàmšz.

Sh. Såyitîv


„àzdš… pàlàpànš

Êún šsšnšp jàz kålgåndå,Jårdi… båti qulpš dóndi.Usš kúnlåri Bàltàbày,«Erkin»ni… bîyšnà kåldi.

170

Ámiwdån àqqàn suw månån,«Erkin»ni… suwš dà tàsqàn.Jà®àdà®š oypàtlšqtš,Õîsh iyisli kóklår bàsqàn.

Sàyràn etkån gúl ústindå,Ushšp-qînšp gúbålåklår.Jàpšràqlàrš qàyshšdày,Êórinådi kók súyriklår.

Bås qàrmàqtš quršp bîldš,Sàplàršn bàylàp jà®à®à.Órdån š®šp kiyatšr®àn,Êózi tústi bir qàrà®à.

Nå ekånin jà…à bildi,Pàlàpàn ekån kóringån.Jàlqšz ózi kiyatšr,Òîpàršnàn ol bólingån.

Qosšqtš kórkemlep oqš….

171

Àsqàbàq

Jàqsš iskå tàlpšn®àn,Òårå… urdšm kåtpånin,Shšqtš búgin àldšmnàn,Zîr tárbiya etkånim.

Órmålådi qîl jàyšp,Gúl shš®àrdš àltšndày,Òúynåk sàldš ájàyšp,Bîldš bu®àn kåwlim jày.

Názår sàlšp qàràsàm,Digirmàndày qàràmš…,Ìútájine jàràysà…,Àsqàbà®šm àdàmnš….

Jårdi… bårgån sšyš bul,Òîldš úydi… qàzànš,Jågim kålså kåspå mîl,Òil úyirår màzàlš.

Õ. Sàpàrîv

1. Qîsšqtš kórkåmlåp oqš….2. Sšzlår àsqàbàq ekti…iz bå?

Klastan tšs oqšw ushšn qosšmsha materiallar

172

Ójåtlik

Sšzbà dåså… diywàl®à,Bàjšràytšp sšzàdš. Jàzbà dåså… kitàpqà, Úykå…kiråp jàzàdš.

Jubàt dåså… úkå…di,Qàytà uršp qàshàdš.Jàwšp kål dåså… esikti,À…qàytšp qàytà àshàdš.

Jšynàtsà… shàshqàn otšndš,Jîl bîyšnà shàshàdš.Júrmå dåså… bàtpàqtàn,Qîyšw jårin bàsàdš.

Òš…làmàdš àytqàndš,Ójåtlånip bir kúni.Qîlšnà àlšp bàltànš,Dáryadàn oydš úkini.

Qàqsàp jàtqàn qàlš… muz,Oyšlmàdš juwšqtà.Sšr®ànàp kåtip ày bàltà,Otšrdš kålip tîbšqqà.

173

Bàltà kåsip àya®šn,Bir ày júrdi emlåtip.Endi bildim dådi ol, —Pàydà emås ekån ójåtlik.

À. Ábdimuràtîv

1. Qîsšqtš oqšp shš®š…, màzmunšn sóylåp båri….2. Ójåtlik pàydà bårå må?

Eki qšzdš… dàwš

Dilbàr månån Gúlistàn,Àpà-si…li tuwšsqàn.Qàshàn kórså… ekåwi,Uršsqànš-uršsqàn.

174

Ortà®à sàwàl tàslànàr:— Òàzàlàr kim àsxànà?Sån islå då, mån islå,Sînnàn àytšs bàslànàr.

— Úydi kåshå mån jšydšm,Gúlgå suwdš mån quydšm,—Dåp dîq uràr Gúlistàn,—Erkåsimiså… sån úydi….

— Òàwšqqà kim jåm sàl®àn,Qîzš®à kim ot or®àn, —Dåp dàw sàlàr Dilbàr dà: — Ìån bå qàràp otšr®àn?

Òš…làsà… duršs bári då,Ya úyrångån kári må?Bilmådim sózi eki qšzdš…,Bir-birinå dári må?

Ê. Ernàzàrîv

1. Qîsšqtš oqšp, qšzlàrdš… nå tuwràlš dàw-

làsqànšn sóylåp båri….

2. Qšzlàrdš… isi duršs pà?

3. Sizlår úydå nå jumšs islåysiz?

175

Quslàrdš… pàydàsš

Àwšlšmšzdà bà®làr kóp edi. Olàr bir-bi-rinå jàqšn jàylàsqàn. Báhár kåliwi månån bà®làrdà®š miywå à®àshlàrš jàsšl túskå enip, buršn®šdàn dà båtår bà®dš… kórki shš rày-lànšp, sàrš-àlà, àq-qšzšl gúllårgå tîlšp turà dš. Usšndày wàqštlàrdà bà®làr ishindå bir shà-qàdàn ekinshi shàqà®à ushšp-qînšp sàyràp júr gån quslàr dà o®àdà kóp bîlàdš.Àl, jàzdà bîlsà, miywå à®àshlàršndà, jàpš-

ràqlàrdš… àràsšnàn ànšq kórinip turàtu®šn àlmàlàr, àlmurtlàr, ánjirlår kózi…ni… otšn àlà-tu®šn edi.Quslàr bîlsà à®àshlàr®à, miywålårgå zšyan

kåltiråtu®šn qurt-qumšrsqàlàrdš jåytu®šn edi. Bà®làrdà®š miywå à®àshlàršnà àyšršm qus-

làr uya sàlšp, pàlàpan shš®àràtu®šn edi.Bir kúnlåri dógåråk-átiràptà®š bàlàlàr bà®-

dš… ishinå kirip, quslàrdš… uyalàršn buz dš. Sînlšqtàn, quslàr båzip, bul bà®làrdš tàs- làp kåtti. Gúz wàqtš bîldš, kåyin qšs bîl dš. Òà®š báhár bàslàndš. Biràq, bà®làrdš… ishin-då buršn®šdày sàyrà®àn quslàrdš… såsti esi-til mådi. Bà®làrdš… ishi tšm-tšršs bîlšp qàl-

176

dš. À®àshlàr®à zšyan tiygizåtu®šn qurt-qu-mšrsqàlàr, hár qšylš shšbšn-shirkåylår då kó-båydi. Olàr ástå-àqšršn à®àshlàrdš… jàpšràq-làršn jåwgå kiristi. Bunš… kåsirinån gåypàrà à®àshlàr quwràp qàldš.Êåyin måktåptå mu®àllim bàlàlàr®à qus-

làrdš… uyalàršnà tiymåw ushšn quslàr®à à®àshtàn uya sî®šwdš tàpsšrdš. Bàlàlàr ózlåri qutšshàdàn sîq qàn uyalàršn hár bir dàràqqà jàqsšlàp ornà làstšrdš. Êåyin håshkim quslàr®à zšyan kål tirmåytu®šn bîldš.

1. Quslàrdš… bà®qà qàndày pàydàsš bàr?2. Bàlàlàr quslàrdš… uyasšn buz®ànš duršs pà?3. Ìu®àllim bàlàlàr®à nå àyttš?4. Gúrri…di oqšp, mazmunšn sóylep beri….

Etikshini… qîsš®š(bàlà tilinån)

Etikshimån — ustàmàn, Qîl®à bàl®à uslà®àn, Jàqsš etip tigåmån, Biràq, måni qšstàmà….

Shågåni bårik qà®àmàn, Hámmå…izgå jà®àmàn,

177

Etik, mási, bîtinkà, Òufli buyšrtpà àlàmàn.

Qánå, tufli, etigi…,Jàmàp kåmis-kåtigin,Gónårgåndi jà…àrtšw,Ìåni… súygån kásibim.

Ìult kåtpåydi tigistån,Qàqšràmàs shågåmnån,Qáwipsinbåysiz mån tiksåm,Jàwšn, bàtpàq dågånnån.

Òigåmån då màylàymàn, Jàsàndšršp sàylàymàn,Êåli…, kåli… dîslàršm,Òåk jàqsšlšq oylàymàn.

Ì. Såytniyazîv

Bàlà etikshi bîl®ànšn qàlày màqtànšsh åtådi?

Nàqšl

Erinbågån etikshi bîlàdš.

178

Ìiynåt etså… pisåså…,Êóp uyqšlàsà… isåså….

JÀS ÓSPIRIÌ BÀLÀLÀR — BOLÀJÀQ ÀZÀÌÀÒ

Sàrà hám Sáwlå

Sàrà oynàp júr edi,Qîlšnà bir àlmà àlšp.Jà…à qàqshšp àtšr®àndà,Suw shålåkkå tústi bàršp.

Hàw, dåp qàràsà suw®à,Òur®àn ekån àlmà qàlqšp.Àlmàqshš bîldš shålåktån,Qšzšq, — dådi mšyšq tàrtšp.

Háp! — dåp jà…à uslà®àndà,Òà®š biråw qîlšn sîzdš,Suw àstšndà sáwlå edi,Qîrqštšp jibårdi qšzdš.

Nådå bîlsà shàqqàn ekån,Sàrà onnàn buršn àldš.

179

Sàsqàlàqlàp qîrqšw månån, Juwšrdš dà kåtip qàldš.

Àyttš bàršp ànàsšnà,Jà…à®š oynàp júrgånin.Suw®à túskån àlmànš…Jánå suwdà®š kórgånin.

Ànàsš kúlip jibårdi,— Hàw suwdà®š sáwlå… ®îy ol.Suw mšsàl àynà tárizli,Qîršqpà qšzšm, bàtšr bîl!

Ì. Såytniyazîv

1. Sàrà någå qîršqtš?2. Sàrànš… àpàsš o®àn nå dådi?3. Òurmšstà suw®à sáwlåni… túsiwin bàyqàp kóri….

Jumbàq

Ózi…nån ozbàs, Izi…nån qàlmàs.

(kólå…kå)

180

Ày månån kúndåy, Hámmåsi birdåy.

Nàqšllar

Ìárt ólså då, mártlik ólmåydi.

Dîstš… mš… bîlsà dà àz,Dushpànš… bir bîlsà dà kóp.

Jumbàq

Ózi qàltà sààttày,Êórsåtpås biràq wàqšttš,Elpildågån eki til,Êórsåtip turàr bà®šttš.

Pàpkà hám shàpkà

Ìinàw O…®àrdš… shàpkàsš,Ànàw jàtšr®àn pàpkàsš,Ekåwi jàtšp oylàstš,Islåyjàq isti sšrlàstš.

Êålå sàlà tàslàydš,Qàsšmkår isti bàslàydš,

(làmpîchkà)

(kîmpàs)

181

Jàtàmšz bizlår shà…®à bàtšp,Bàsqàlàr qàràr tà… qàlšp.

O…®àrš… onš oylàmàs,Jàtqànšmšz®à qšynàlmàs.Ol dà bir tússin hálåkkå,Òàbàlmày bîlsšn «shàlà ókpå», —

Dåsti då shšqtš tàmbàsqà,Endigi sóz bul bàsqà,Iyåsi tàppày shšrlàdš,Hár jàqqà shàwšp zšrlàdš.

Àpàsš àyttš ózi…nån,Shšqpàysà… sirá sózi…nån,Sàqlàmàysà… puqtàlàp,Àshšwlš qîydš bir qàràp.

Êúlkigå àldšq O…®àrdš.Qátåsin endi à…®àrdš,Òàmbàstš kórså, pàpkàsš,Qàsšndà jàtšr shàpkàsš.

Ekåwin bàstš bàwšršnà,Àpàsšnà bàrdš hàwlš®à

182

Bundàydàn bîlàmàn àwlàq,Sàqlàymàn dådi puqtàlàp.

Á. Såytjànîv

1. O…®àrdš… pàpkàsš månån shàpkàsš någå

ókpålådi?

2. Sizlårdi… àrà…šzdà usšndày oqšwshšlàr bàr

mà?

Jumbaqlar

Onšsšz kúni… keshpeydi,Dasturxannan túspeydi,Ol bolmasa hesh adam,Hátte chay da ishpeydi.

* * *

Erte báhár egilip,Gúzde pisip ashšlar,Qalmasšn dep tógilip,Teriwge xalqšm asš®ar,

(nan)

183

Úlpildegen aq mamšq,Jšynar hámme kúsh salšp.

* * *

Kánnen qazšp alšnar,Awqatqa qosšp salšnar,Túri aq, biraq qant emes,Qayterse… onš… tazasšn,Aytšw qšyšn jetkerip,Awqatqa bergen mazasšn.

* * *

Jas kúninde oraqtay,Orta jasta shórektey.

Dápteri…izge birneshe jumbaq jazšp, onš… sheshimini… súwretin salš….

(paxta)

(duz)

(ay)

184

Ìàzmunš

Òuwšl®àn mákanšm gózzàl bîstànšm

Qàràqàlpàqstàn Råspulikàsšnš… mámleketlik

gårbi hám bàyrà®š ...............................................3

Qàràqàlpàqstàn Råspublikàsšnš…

mámlåkåtlik gimni ................................................4

„áråzsiz Ózbåkstànšm, má…gigå jàsà!

Áziz Ózbåkstànšm ...................................................6

Mektebim ................................................................7

Òàshkånt ................................................................8

Bizi… Watanšmšz — Qaraqalpaqstan

Qàràqàlpàqstàn — måni… Wàtànšm .....................9

Nókis — Qàràqàlpàqstànnš… oràyš .....................10

Nókisim Ì. Qàbulîvà .........................................12

Wàtànšm bàr (qîsšq). Ya. Ájimîv ...................13

Qàràqàlpàqtš… (qîsšq). B. Såytàåv ......................15

Ìiynåtkåsh insàn .................................................16

Bizi… måktåp bà®šndà (qîsšq). S. Àbbàzîv ......17

Àltšn gúz

Gúz kåldi ............................................................18

Gúz (qîsšq) Ê. Àymànîv ...................................19

Nàn qádiri (gúrri…) ............................................21

Gúz qádiri bir bàsqà (qîsšq) S. Àbbàzîv .......22

185

Òšrnàlàr N. Òóråshîvà (gúrri…) .........................24

Ìåktåp jårindå (gúrri…) ......................................25

Er júråk adàm (gúrri…) ....................................26

Bàlàlšqtš eslåw (qîsšq) N. Òóråshîvà ................28

Ànà-måktåbim — àltšn båsigim

Ìåktåbim (qîsšq) Z. Yusupîvà ..........................29

Ustàzšmà (qîsšq) G. Júginisîv ..........................30

Elimizdi… jàslàršmšz (qîsšq)

Ò. Jumàmuràtîv ..................................................31

Quwànšp qàldš... (gúrri…) .....................................32

Òàzàlšq qšz Gúlàyšm Õ. Sàpàrîv .....................34

Ìån oqšymàn (qîsšq) D. Nàzbårgånîv ..............35

Êim bîlsàm? (qîsšq). V. Mayakovskiy .............36

Pàràõàtshšlšq táråpdàršmšz

Bàlàmà (qîsšq) Q. Jumàniyazîv ........................38

Qšr®àwšl (gúrri…) T. Tóremuratov.........................39

Watan qor®ar ája®am (qîsšq) S. Pirjànîv .......41

Õàlšqlàrdš… urànš (qîsšq) Õ. Sàpàrîv ...............42

Jîytšl®àn kóz (gúrri…) R. Azizxanov...................43

Dártkå jàrà®àn bàlà (gúrri…) S. Májitov..............44

Àtà-ànànš qádirlå

Àtà wásiyatš (gúrri…) S. Májitov.........................46

Bir àwšz sóz (gúrri…) .......................................47

Àtà-ànà àldšndà (qîsšq) Õ. Sàpàrîv .................49

186

Qúdiråtli kúsh nådå? (gúrri…)...............................50

Írzàmàn mån ànàmà (qîsšq) Z. Zàmàtdinîv ......51

Êåmpir àpàm (qîsšq) J. Qàyšrbàåv ..................52

Êútilmågån hújim (gúrri…) ..................................53

Qàrlš®àshlàr (gúrri…) K. Ushinskiy ....................55

Sàw bîlsšn jàn àtàmšz J.Dilmuràtîv ................57

Qšs bàslàndš

Qšs kåldi (gúrri…) ...............................................59

Ànà tilim (qîsšq) Ò. Qàbulîv ...........................61

Ómir nurš (gúrri…) .............................................62

Àltšn nšzàm N. Ìámbåtirzàåvà ..........................63

Quslàr®à dán sàlàmšz (gúrri…) ...........................65

Qšl duzàqtà tàbšsqàn uršlàr M. Qarabaev ........66

Àdàm qîlš gúl (qîsšq) Õ. Sàpàrîv ................68

Qàr (qîsšq) Sh. Såytîv ......................................69

Ìiyràs (ertek) .....................................................70

Qšs (qîsšq) S.Embergenov.......................................72

Jšl kiyatšr (qîsšq) À. Dàbšlîv .........................73

Yîlkà qîsš®š Ì. Såytniyazîv .............................74

14-Yanvar — Wàtàn qîr®àwshšlàr kúni

Qànàtlš qàhàrmàn Ê. Àymànîv .........................77

Biz — tšnšshlšq gúlimiz (qîsšq)

Ó. Sársenbaev .....................................................78

187

Ádåplilik hám àdàmgårshilik

Úlkånlårdi húrmåtlå .............................................79

Ádåplilik ...............................................................80

Puldš kim urlàdš? (Kamila) ...............................82

Qîzš (gúrri…) ........................................................84

Ákåsi månån bàlàlàrš L. N. Tolstoy ................86

Xalšqtš… danalšq sózleri .......................................87

Jåti ®àrrš (gúrri…) .............................................88

Bilip àldšm (qîsšq) Sh. Àtàmuràtîvà ................90

Ádåpsiz (qîsšq) Ì. Såytniyazîv .........................91

Ìàl fårmàsšndà (gúrri…) ......................................92

Êishipåyil bàlà (gúrri…) V. Osååv ....................93

Jàqsš bàlà àtànsà… (qîsšq) À. Ábdimuràtîv .....95

Àl®šs àl (qîsšq) J. Àymurzàåv .........................96

Óz shà…àrà®šm — óz uyam

Ràzšmàn ákåmå (qîsšq) N. Òóråshîvà ..............98

„àrrš hám bàlà (qîsšq) Õ. Úbbiniyazîv ..........99

Êimlår àwšràdš? ..................................................101

Dånsàwlšq — tårå… bàylšq (Hákim Ulšqpan-

nš… óz balasšna aytqan násiyatlaršnan) ...........102

Úmbåtti… úlåsi (gúrri…) Ì. Niyazîv ...............103

Bárimizgå unàydš (qîsšq) Ò. Eshànîv .............106

Ìuràttš… àtàsš (gúrri…) .....................................107

Jàmàn ádåt (qîsšq) Á. Såytjànîv ..................109

188

Êóshåmizdi… bàlàlàrš (gúrri…) Q. Bekmanov.......110

Báhár bàslàndš

Báhár (gúrri…) ...................................................113

Quslàr qàytšp kålådi ekån

(qîsšq) S. Àbbàzîv ............................................114

Báhár kåldi (qîsšq) Á Seytjanov.......................115

Jurttš… bári jumšstà (gúrri…) ..........................116

Sa®šndšm (qîsšq) X. Saparov ...........................118

Jàylàwdà (qîsšq) S. Nuršmbåtîv ......................119

8-màrt — Hàyal-qšzlàr bàyràmš

Bizi… bàyràmšmšz kåldi (estelikten) ..................120

Ìån ànàmàn (qîsšq) U. Êárimullàåvà ..............121

Ànà (gúrri…) O. Òumànyan .............................122

Jàqsš qšz (qîsšq) S. Nuršmbåtîv ....................125

Gúldi kimgå bårsåm ekån? (gúrri…) ................126

Båsik jšrš (qîsšq) N. Tóreshova .......................127

Ànà (qîsšq) S.Nuršmbåtîv .................................128

E… jàqsš sàw®à (gúrri…) ..................................129

Nàwršz kåldi

21-màrt — Nàwršz bàyràmš ............................133

Nàwršz — jšldš… bàsš, báhár bàyràmš

(qîsšq) Á. Ájiniyazîv ........................................134

Nàwršz kåldi bizi… måktåpkå

(qîsšq) Ò. Såytjànîv ..........................................135

189

Ìiynåt túbi — ráhát

Nàn iyisi (xalšq ráwiyatš) ...................................136

Ónårli bîl®šm kålådi (qîsšq) S. Pirjànîv ...............138

Umštpa…, sizler mšnanš S. Pirjànîv ....................139

Buzawšm (qîsšq) T. Matmuratov .........................140

Qîylàr månån iytlår

(«Úy haywanlarš» kitabšnan) ..................................141

Ìån àtàmdày bîlàjàqpàn

(qîsšq) S. Àbbàzîv...................................................142

Ìiynåt Qaharmànš

(gúrri…) Ê. Nàzbårgånîv .......................................143

Ertåklår

Òúlki månån eshki. ..............................................145

Quw qîràz J. Seytnazarov......................................146

Duzàqshš ®àrrš ......................................................148

Bóri månån iyt ...................................................150

Òúlki månån qîyannš… quyršq àlmàsšwš .............152

Àtà®à húrmåt .......................................................154

Hiylåkår qîràz ......................................................156

Gådåy hám dànšshpàn ...........................................157

9-mày — Eskå túsiriw hám

qádirlåw kúni

Bålgisiz jàwšngår qábiri (qîsšq)

J. Qàyšrbàåv .........................................................160

Men uršstš kórgenmen (qîsšq) G.Nuršllaeva ............161

190

Jàz — ótådi sàz

Jàz máwsimi (qîsšq) À. Dàbšlîv ............................163

Òày (qîsšq) Sh. Såytîv. ...................................164

Pillåkåshlår (gúrri…) Jåtkinshåk .............................165

Pàõtà (gúrri…) .......................................................167

Jàz kåldi (qîsšq) Sh. Såytîv .............................168

„àzdš… pàlàpànš (qîsšq) ........................................169

Klastan tšs oqšw ushšn qosšmsha materiallar

Asqabaq (qîsšq) X.Saparov ....................................171

Ójetlik (qosšq) A. Ábdimuratov ............................172

Eki qšzdš… dawš (qosšq) K.Ernazarov ..................173

Quslardš… paydasš (gúrri…) ....................................175

Etikshini… qosš®š (qosšq) M.Seytniyazov ................176

Jas óspirim balalar — bolajaq azamat

Sara hám Sáwle (qîsšq) M.Seytniyazov ...................178

Papka hám shapka (qosšq) Á.Seytjanov ...................180

Jumbaqlar ............................................................182

Originàl-màkåttån bàsšw®à ruqsàt etilgen waqtš 17. 07. 2018-j. Fîrmàtš 70õ90 1/

16. Ofsåt qà®àzš.

Êågl 17. Òip «Shkolnaya» gàrnituràsš. Ofsåt usšlšndà bàsšldš. Êólåmi 12,0 bàspà tàbàq, 14,04 shártli bàspà

tàbàq, 6,0 esàp bàspà tàbàq. Buyšrtpà ¹ ... Nusqàsš 13571 dànà.

Original-maket «Qaraqalpaqstan» baspasšnda tayarlandš.Ózbåkstàn Råspublikàsš Ìinistrlår Êàbinåti táråpinån bàspà xšzmåti månån shu®šllànšw ushšn 15.04.2016-jšlš Al ¹114

liñånziyasš bårilgån. «Qaraqalpaqstan» bàspàsš, 742000. Nókis qàlàsš.

Qàràqàlpàqstàn kóshåsi, 9.«Sharq» baspa-poligrafiya akcionerlik kompaniyasš

baspaxanasšnda basšldš. 100000 Tashkent qalasš, «Buyuk Turon» kóshesi, 41.

Rådàktîrlarš G. Pirnazarova

B. Zivarova

Operatorš T. Qosnazarov

Xudojnigi A. Jarimbetov

Bàymuràt Qutlšmuràtîv, Nšsànbày Òájånîv,

Baekesh Qálimbetov, Perdexan Salieva

OQÍW KITABÍ

2-klass ushšn sabaqlšq

qaraqalpaq tilinde«Qaraqalpaqstan» baspasš

Nókis — 2018

Ijàrà®à berilgen sàbàqlšqtš… jà®dàyšn kórsetiwshi keste

Sàbàqlšq ijàrà®à berilgende hám oqšw jšlšnš… juwmà®šndà qàytàršp àlšn®àndà joqàršdà®š keste klàss bàsshšsš tárepinen tómendegishe bàhàlàw®à muwàpšq toltšršlàdš.

Sàbàqlšqtš… pàydàlànšw®à birinshi berilgendegi jà®dàyš

Muqàbàsš pútin, sàbàqlšqtš… tiykàr®š bóliminen àjšràlmà®àn. Bàrlšq betleri bàr, jšrtšlmà®àn, kóshpegen, betlerinde jàzšw hám sšzšwlàr joq.

Muqàbà jàzšl®àn, bir qànshà sšzšlšp, shetleri jelingen, sàbàqlšqtš… tiykàr®š bóliminen àjšràlšw jà®dàyš bàr, pàydàlànšwshš tárepi-nen qànààtlànàr lšq o…làn®àn. Kóshken betleri qàytà o…làn®àn, àyšršm betleri sšzšl®àn.

Muqàbà sšzšl®àn, ol jšrtšl®àn, tiykàr®š bólim nen àjšràl®àn yàmàsà pútkilley joq, qànààtlàndš ràrsšzlšq o…làn®àn. Betleri jšrtšl®àn, betleri jetispeydi, sšzšp, boyàp tàslàn®àn, sàbàqlšqtš tiklewge bolmàydš.

Jà…à

Jàqsš

Qànààtlànàrlšq

Qànààt-làndšrmàydš

¹

Oqšwshšnš…ismi, fàmiliyàsš

Oqšw jšlš

Sàbàqlšqtš… àlšn®àndà®š

jà®dàyš

Klàss bàs-shšsšnš… qol tà…bàsš

Sàbàqlšqtš… qày tšp tàp sš-

ršl ®àn - dà®š jà®dàyš

Klàss bàs-shšsšnš…qol tà…bàsš

1.

2.

3.

4.

5.

6.

oqÍw ÊiÒÀbÍ · b. quÒlÍÌurÀÒÎv, n. ÒÁjÅnÎv, b. qÁlimbetov, p. salieva nÓkis...

Documents