ortadoğu'da durzîler
TRANSCRIPT
İzzettin ARTOKÇA
STRATEJİK RAPOR NO: 54
ORTADOĞU’DADURZÎLER
HAZIRLAYAN
İzzettin ARTOKÇA
2
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ .......................................................................................................................................... 3
1. DÜRZİLİK ve DÜRZİLİĞİN TARİHİ .................................................................................. 4
A. Dürzî Tarihi ................................................................................................................... 4
B.Dürziİnancı .................................................................................................................. 7
C. Dürzi Toplumu .............................................................................................................. 9
2. SURİYE DÜRZİLERİ ........................................................................................................11
3. LÜBNAN DÜRZİLERİ ..................................................................................................... 14
4. İSRAİL/FİLİSTİN DÜRZİLERİ ......................................................................................... 19
SONUÇ ..................................................................................................................................... 23
KAYNAKÇA ............................................................................................................................. 24
3
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
GİRİŞ
Dürzi kelimesi, ŞeyhMuhammed bin İsmail Neştekin Derezî’ye istinaden ortaya atılmış
birkelimedir.Dürzilik,Davetü’t-Tevhid,BenûMarûf,Âl-iMarûf,elMuvahhidûn,el-Muvahhidûn
ed-Durûzveel-Hâkimiyyeolarakdaisimlendirilmiştir.Dürzikelimesineilişkinbirdiğeriddiaise,
bukelimenin,Kudüs’ünMüslümanlartarafındanalınmasındansonrabirkaleyesığınmakzorun-
dakalanHaçlıbirliklerininAlayKomutanıolanComtedeDreux’dangeldiğiyönündedir.Sıklıkla
Müslümanların saldırısına maruz kalan ve Müslümanlara karşı intikamcı duygular besleyen
Dreux’nun,Hıristiyanlarlaİsmailîleribirleştirerekyenibirfitneunsuruoluşturmasıçabalarınınbir
sonucuolarak‘Dürziliği’kurduğudilegetirilmektedir.1
Dürzilik,Şiieğilimlibirmezhepyadainanışolmaklabirliktegizliliğe,gizliliğinsürdürülme-
si için takiyyeye büyük önem vermektedir.Dürziliğin bu karakterinden ötürü bu inanç hakkın-
danetbirbilgiedinilmesimümkünolmamıştır.FakatMısırseraskeri İbrahimPaşadöneminde
TeymvadisindekiDürzibölgesinindolayısıyladaDürziinanışınadairkitaplarınelegeçirilmesive
Dürziliküzerineyapılankapsamlıaraştırmalarneticesindebirtakımbilgilereulaşılmasımümkün
olmuştur.2
1 Tan,Muzaffer;“GeçmiştenGünümüzeDürzîlik”,Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi,Cilt:5,Sayı:2,Güz2012,s.62.
2 Dalkıran,Sayın;“Tarih-iCevdet’teİslamMezhepleriII(DürzilikveNusayrilik)”,A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,Sayı:21, Erzurum,2003,s.201,210.
4
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
1. DÜRZİLİK ve DÜRZİLİĞİN TARİHİ
A. Dürzî Tarihi
Dürzilik,bir inançolarak,FatimîDevletininkurucularının inanışlarıolanve Şiiliğinaltıncı
imamıolanCafer-iSadık’ınölümündensonraortayaçıkanİsmailîliğebağlıolarakortayaçıkmıştır.
NitekimDürziler,Mısır’dakiFatımîhükümdarel-Hâkimbi-Emrillah’ıntanrılığınaimanedip,bizzat
buhükümdaraibadetetmişlerdir.Hâkimbi-Emrillahdakenditanrılığınıkabuletmişvevaazlardan
önce“bismillahirrahmanirrahim”yerine“bism’l-hâkimi’l-muhyi’l-mümît”ifadesininokunmasınıem-
retmiştir.Hâkimbi-Emrillah,buvebunabenzeremirlerindenvedineaykırıdavranışlarındanötürü
MüslümanbirgrupyadaakıldışıhareketlerindenrahatsızlıkduyankızkardeşiSittülmülktarafın-
danmiladî1021,hicrî411yılındaöldürülmüştür.DürzilerininanışınagöreiseHâkimbi-Emrillah
birgeceyalnızbaşınaHulvânkasabasınagelipburadansemayayükselmiştirvebirtekrargeri
dönerekinsanlarahakikatianlatacak,YecücveMecüc’ünMekke’yiişgaletmesineyardımcıola-
cak,kılıcınıHamzabinAli’yeteslimedipKabe’yiyıkacakvedünyayıyönetmegöreviniDürzilere
verecektir.Hâkimbi-Emrillahhayattaykenonuntanrılığını ilkkabuledenkişiŞeyhMuhammed
Derezîismindebirşahıstır.DürziliğeadınıverenDerezî,Hâkimbi-Emrillah’ıntanrılığınıherkese
ilanedincehalkkendisinesaldırmış,busaldırısonucundadahayatınıkaybetmiştir.Derezî’nin
ölümündensonraHâkimbi-Emrillah’ınveziriolmakiçinbirtakımbahanelerleel-Hâkim’inetrafın-
dakikişileriöldürtenveel-Hâkim’içokiyikullandığıiddiaedilenHamzabinAli,Derezî’nindavasını
devamettirmiş,kendisiniDürzi inançesaslarınınmerkezineyerleştirerekbulunduğucoğrafya-
dakidiğerdinlerinvefelsefîgörüşlerinetkisialtındakalarakDürziliğintemelinançlarınıoluştur-
muştur3veHâkimbi-Emrillah’a ibadetmaksadıylaMısır’dagizlicemabetler inşaettirmiştir.Bu
nedenleDürzîler,HamzabinAli’yiadetabirpeygamberolarakgörmüşlerdir.HamzabinAli,aynı
dönemdekendisinideküllîakılveyegâneimamilanetmiştir.BöyleceDürzilik,İsmaililiktenayrı-
larak,imametmakamınıehl-ibeytdışınaçıkarmıştır.4HamzabinAlidezamaniçerisindeinzivaya
çekilmiş,oluşanboşluğudoldurmak,AlibinAhmedMuktenâBahauddin’ekalmıştır.Bahauddin,
temelDürzîöğretisininoluşmasınaönemlikatkılardabulunmuş,buöğretihakkındabirçokrisale
yazmıştır.DevletinyoğunbaskısıneticesindesıksıkinzivayaçekilenBahauddin,sonolarak1042
yılındayazdığıMenşûru’l-ğaybeisimlieserindedeDürzi inancınadavetinartıksonlandığınıve
inancayenihükümlerineklenmeyeceğinibildirerekbilinmeyenbiryeregitmiştir.Buaşamadan
itibarenDürzilik,tamamenkapalıbirtoplumunbirinanışıolarakdevametmiştir.5
3 Gümüşoğlu,Hasan;İslâm Mezhepleri Tarihi,KayıhanYayınları,İstanbul,2008,s.230.
4 Tan; a.g.m.,s.63.
5 Dalkıran;a.g.m., s.205-213.
5
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
Hâkimbi-EmrillahöldüktensonraonunyerineoğluAliZâhirBillahgeçmiş,AliZâhir,baba-
sının ilaholduğunadairgörüşleri redderek,buna inananlarıcezalandırmayabaşlamıştır.Takip
edilenvecezalandırılanDürzilerdeçareyiLübnan’akaçmaktabulmuşlardır.6
HaçlıSeferlerisırasındaDürziler,İsmaililerilebirlikteHıristiyankuvvetlerine,Müslümanlar
karşısındadestekolmuştur.7HaçlılaraveDürzilerekarşıSünniMüslümanlarınverdiğimücadele
başarılıoluncaDürziler,Şambölgesinekaçmakzorundakalmışlardır.Dürzilerin,bundansonraki
yaşantıları,hepŞambölgesicivarındadevametmiştir.8
Lübnan’dasıklıklaisyanetmelerindenveMüslümanlarileçatışmahalindebulunmalarından
ötürüMemlüklüler tarafındanda cezalandırılanDürziler, bubölgedeHıristiyanlarla dayanışma
içerisinegirmişlerdir.9
Dürziler, Osmanlı Devleti idaresi altındayken sık sık isyan etmişlerdir. 19.yy’da Kavalalı
MehmetAliPaşa’nınoğluİbrahimPaşatarafındanmağlupedilenDürziler,mabetleriniböylece
kaybetmişlerdir.BirinciDünyaSavaşındaOsmanlıkarşıtıkamptayeralanDürzîler,Fransızların
1918yılındaSuriye’yiişgaletmesiveburanınhakimiyetinikolaylaştırmakiçin“bölveyönet”dü-
şüncesinibenimsemesisayesinde,1921yılında,Cebel-iDürzEmirliğiadındaözerkbirdevle-
tesahipolmuşlardır.1936yılındabudevletinortadankalkmasıylaDürzilerinbirkısmıLübnan
vatandaşı bir kısmı da Suriye vatandaşı olmuşlardır. Dürzilerin başta gelen aileleri Şihâbiler,
Ma’niler,TenuhîlerveCanbolataileleridir.10Şihâbiler,IV.Murat’ın1635tarihindeMa’nailesinden
II.Fahreddin’iidametmesisonucundaDürzileriyönetmeimkânınıeldeetmişlerdir.1697tarihin-
debu imkânresmiyetkazanmış,Ma’nailesininsonprensideölünceyerinekonulacakbirha-
lefbulunamadığındanDürzîşeyhlerBeşirŞihab’ınDürzileriyönetmesinikabuletmişlerdir.Beşir
Şihab’dansonrayerineoğluHaydargelmiştir.Şihabilerinyönetimyetkisinieldeetmesiüzerine
Yamanîkabilesiayaklanmış,buayaklanma,1711yılında,AynDarabölgesindeHaydar’ınlider-
liğindekiŞihabilertarafındanbastırılmışveYamanilerSuriye’yegöçetmekzorundakalmışlardır.
Haydar,bununyanısıraLübnanbölgesindebirDürzîaristokratsınıfoluşturmaçabasıiçerisine
degirmişvebundadabaşarılıolmuştur.Haydar’dansonrayerineoğluMülhimgelmiştir.Mülhim,
çevrebölgelerdeŞihabileringücünüartırmamücadelesivermiş,bumücadeleninsonunda1748
yılında tarımsalaçıdanzenginBekkabölgesinielegeçirmiş,bununladakalmayıpŞam’dabir
ayaklanmanınçıkmasınısağlayarakOsmanlıDevletininBeyrut’ukendiyönetimialtınavermesini
sağlamıştır.1754yılındaMülhim,yerini,kendiisteğiüzerinekardeşiMansur’abırakmıştır.Mansur
döneminde,Dürzilerinyönetimbölgelerindeiçkarışıklıklaryaşanmıştır.Mansur’unyerinegelen
6 Gümüşoğlu,a.g.e.,s.231.
7 Tan,a.g.m., s.64.
8 Dalkıran;a.g.m.,s.205-213.
9 Gümüşoğlu,a.g.e.,s.231.
10 Tan;a.g.m.,s.67.
6
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
oğluYusufiseiçkarışıklıklarıbastırmışveTrablusşam’danSidon’auzananbirbölgeyiegemenliği
altınaalmıştır.YusuföldüktensonraYusuf’unyerineönceII.Beşir,sonradaMarunibirHıristiyan
olanIII.Beşirgelmiştir.
19.yüzyılın başlarındaAvrupa’da yaşanmakta olandinsel vemilliyetçi hareketler Lübnan
bölgesindeyaşayanMarunilerideetkisialtınaalmıştır.18.yüzyılınortalarınadeklaikMarunîtop-
rak sahiplerinin elinde olanMaruni Kilisesinde, Patrik ve psikoposların ataması da bu toprak
sahiplerininisteğidoğrultusundayapılmaktaydı.18.yüzyıldaRoma’daeğitimalmışruhbangrubu
yenilikçidüşüncelerleLübnanbölgesinegeridönerekMarunîKilisesinilaikgrubunelindenkurtar-
mayaçalışmıştır.Budinianlamdakikurtuluşmücadelesininyöntemiolarak;yenikiliseokullarının
kurularak,halkınKiliselehindetavıralmasınısağlayacakşekildeeğitimverilmesibenimsenmiştir.
Bueğitimpolitikasısonuçvermişve1820yılındafeodaltopraksahiplerinekarşıbirköylüayak-
lanmasıgerçekleştirilmiştir.BudönemdeMarunîidarecilerinbaskısıaltındayaşayanDürzilerde
örgütlübirşekildeyönetimekarşımücadeleetmeyebaşlamıştır.11II.Beşirisebudönemdevergi
sisteminideğiştirmişveLübnanDağlarınınfeodalyapısınıdeğiştirmeyeçalışmıştır.Canbolatai-
lesiningüçkazanmayabaşladığıyıllarII.BeşirdöneminerastlamaklabirlikteCanbolatlarınzen-
ginlikleriveaşiretlerininbüyüklüğüII.Beşir’inkendisinitehditaltındahissetmesinesebebiyetver-
miştir.CanbolatlarileŞihaboğullarıarasındakimücadelezamanladışboyutdakazanmış,bölge
OsmanlıDevleti,ŞamValisiveAkraValisiningüçmücadelelerinesahneolmuştur.1822yılında
ortayaçıkanmücadeledeCanbolatailesiOsmanlı’yıveŞamValisinisavunurken,Şihaboğulları
iseAkraValisininyanındamücadeleetmiştir.YaşananmücadelesonucundaOsmanlılarüstün-
lük sağlamış, fakatAkraValisininmakamını korumasınada izin vermiştir.Buda ilerleyendö-
nemde Lübnan’da Maruni-Dürzi mücadelesinin yaşanmasına sebep olacaktır. Canbolatlar, II.
Beşir’ekarşıondörtbinkişiylemücadeleetmişlerdir.1821-1825yıllarıarasındaDürziHatum
veKuntaraileleri,Marunîköylerinesaldırmaktangerikalmamışlardır.1825yılındaiseII.Beşir’in
ordusu,Simkaniyabölgesinde,Canbolat-Yazbek-EbuNakad ittifakınıkesinbiryenilgiyeuğrat-
mıştır.CanbolatittifakınınveailesininbaşındabulunanBeşirCanbolatise,II.Beşir’inkuvvetleri
tarafındanyakalanaraköldürülmüştür.BeşirCanbolat’ınölümündensonraDürzilerinnüfuzalanı
altındabulunan,baştaLübnanDağlarıolmaküzereherbölgedeMarunileretkinhâlegelmiştir.
1833yılındaKavalalıMehmetAliPaşa’nınOsmanlılarakarşıverdiğimücadelesırasındaLübnan
Dağları,sekizyılsürecekbirşekildeMehmetAliPaşa’nınyönetimialtınagirmiştir.MehmetAli
Paşa,Dürzilerinelindensilahlarınıalmışveonlarıtamamenetkisizhâlegetirmiştir.Budönem,
Dürzilerinaksine,Marunileringüçlenipzenginleştiğibirdönemolmuştur.1841yılındaOsmanlılar
kontrolü tekrar ele geçirmiş ve bölgedeFransızların desteklediğiMaruniler ile İngilizlerin des-
teklediğiDürziler arasında tekrar bir gerilim başlamış, 1860 yılına kadar sürecek bir iç savaş
11 Lapidus,IraM.;İslâm Toplumları Tarihi: 19.Yy’dan Günümüze,Çev:YasinAktay-MevlüdeAyyıldızoğluAktay,Cilt:2,İletişimYayınları, İstanbul,2010,s.134.
7
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
yaşanmıştır.DahasonralarıBeşirCanbolat’ınoğluSaidBegCanbolat,Canbulatlar’ıyenidengüç-
lendirmeyeçabalasada,1860yılındakiDürzî-MarunîçatışmasındansorumlututularakOsmanlı
güçleritarafındantutuklanmışve1861yılındadatutuklubulunduğuhapishanedetüberkülozdan
ölmüştür.121825’tenitibarenMarunilerveDürzilerbölünmüşkalmayadevametmişvebölgedaha
dayönetilemezhâlegelmiştir.13Butarihtensonrabölgedesüreklibirmücadelevetaraflararasın-
daçatışmahâligörülmüştür.Dürziler1893yılındadabirayaklanmagerçekleştirmişlerdir.
19.yy’dakiArapmilliyetçisiakımlardanDürzilerdeetkilenmiştir.BirinciDünyaSavaşısonra-
sındayeniülkelerinortayaçıkmasıüzerinedebazıDürzilerindeiçindebulunduklarıtopraksahibi,
tüccar,kabilevedinelitleriyeniülkeleriidareetmekiçinhalkıorduya,yönetime,okullaravehü-
kümetinteknikhizmetlerineyönlendirmeyeihtiyaçduymuşlardır.Böyleceortavealtortasınıfın,
özellikleazınlıkarkaplanınasahipgençlerineğitimalmalarıvebuuluslariçerisindeiyibireryer
edinmeleri içinyenikanallaraçılmıştır.Suriye’deDürziler;Aleviler, İsmailîlerveHıristiyanlar ile
yüksekokullaraveaskerikolejleregiderekyöneticisınıfaterfietmeyeçalışmışlardır.141926yılın-
daFransızlaraisyanetmiş,1956’dave1975-1991LübnanİçSavaşlarındakiyerlerinialmışlardır.15
Fransızlar,Dürzileriegemenliklerialtınaalmakiçinyoğunçabalarsarfettilersedebundamuvaffak
olamamışlardır.16FransızmandasıaltındabulunanSuriye’den1Eylül1920tarihinde,“Lübnan”
yenibirdevletolarakfiilenayrılmıştır.Suriye isemandayönetimialtındaŞam,Halep,Cebel-i
Dürzi,AleviDevletiveİskenderunSancağıbölgelerineayrılmıştır.17BöylelikleDürziler,kendiken-
dileriniyönetecekbirsistematikyapıyakavuşmuşlardır.Dürziler,OrtaDoğu’nunbirçokülkesinde
varlıklarınısiyasî,dinîvetoplumsalolaraksürdürmeyedevametmektedirler.
B. Dürzi İnancı
Şam bölgesinde varlıklarını sürdürmeye çalışanDürziler, kendilerini uzun yıllar boyunca
Müslümangibigöstererektakiyyeyapmışlardır.Dürziler,Hâkimbi-Emrillah’tansonradiğerdin-
lerinhükümlerininkalktığınainanır,Müslümanları,HıristiyanlarıveYahudilereaşağılar,budinin
mensuplarınalanetederler.HıristiyanlıktakimonofizitinancayakınbirşekildeHâkimbi-Emrillah’ın
hemilahîhemdeinsanîyönübulunmaktadır.DürziinancınagöreHâkimbi-Emrillahnoksansıfat-
lardanmünezzehkemalsıfatlarlamuttasıfbirvarlıktır.Dürziler,Müslümanlığınhükmününkalma-
dığınıkabuletmeklebirlikteHz.EbuBekirileHz.Osman’ıhayasızlığınvekötülüğüntakendisiola-
12 Atlıoğlu,Yasin;“LübnanSiyasetindeCanbulatAilesi”,BİLGESAM,14.09.2009,Erişimhttp://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_ content&view=article&id=451:luebnan-siyasetinde-canbulat-ailesi&catid=77:ortadogu-analizler&Itemid=150(27.05.13).
13 Lapidus;a.g.e.,s.134.
14 Lapidus;s.142-144.
15 Jabbour,ElieN;“TheHistoryoftheDruzeandtheShihabiDynasty”,Islam,Spring1998,Boston,s.1-5.
16 Stoker,DanielW.;Building Nations, Dividing Peoples: Israel, Syria and the Struggle for the Druze,TheAmericanUniversityinCairo, Kahire,s.29.
17 İncetahtacı,Abdullah;“SuriyeHalkınınBaasRejimineBakışı”,ORSAM,13.02.2012,Erişim http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=3221(28.05.13).
8
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
raknitelendirmektedirler.Hz.Adem’inpeygamberliğinikabuledenDürziler,Hz.Adem’intopraktan
yaratılmışolduğuinancınıreddederler.Dürzileregörekendiiçlerindesözündedurmakvedostu
korumak,Hâkimbi-Emrillah’ın ilahlığınıkabuletmekfarzdır,namaz,zekâtveorucunDürzilikte
yeriyoktur.BunlararağmenKuran-ıKerim’ideokumaktangerikalmayanDürziler,sıklıkla,ken-
dilerinegöreKuran’ınbatınîtefsiriniyaparlar,yıldızvekumfalına,tılsımabüyükönemverirler.
AynızamandaDürziler,çeşitlihesaplamayöntemleriylecümlelerihesaplamış,harflerinşekillerine
göredeayetlere,kutsalsözlerefarklıanlamlaryüklemişlerdir.BununlabirlikteDürziinanışında,
Kuran-ıKerim’inaslındaSelmân-ıFarisi’yeindirildiği,Hz.Muhammed’indeSelmân-ıFarisi’den
buvahyialdığışeklindebirinanışbulunmaktadır.Dürzilerdereenkarnasyoninancıdayaygınola-
rakgörülmektedir.Dürziinancınagöre,Nusayriinancınabenzerbirşekilde,ölülerinvefatanında
ruhları,yenidoğmuşçocuklarageçmektedir.DürziinanışınagöreHâkimbi-Emrillah’tansonradin
değiştirmeimkânıkalmamıştır.DolayısıyladareenkarnasyoninancıçerçevesindeDürzîlerinruhu
başkaDürzîlere,Müslümanların ruhubaşkaMüslümanlarageçer.Dürzîlerdenherhangibirinin
başkabirdinegeçmesiisebuşahsınannesininzinaetmişolmasıylayorumlanır.18
BununyanındaDürziler,Allah’ınheryüzyıldabir,birinsanınkılığınagirerekinsanlararasın-
dagezdiğineinanmaktadırlar.AynışekildeHamzabinAli’nindeheryüzyıldabirinsanınkalıbında
yeralıphalkınarasındayaşadığınainanmaktadırlar.Dürzilerdekireenkarnasyoninancıçokuzak
coğrafyalarakadar tesiretmiştir.Dürzilerinevliyaolarakkabulettiğibir şahsın,öldüğüzaman
ruhununÇindağlarındakibirisininbedenindetekrarortayaçıktığıinancıDürzilerarasındakabul
görmektedir.19
Dürzilikte,bütünvarlıklarınAllah’ıniradesiylemeydanageldiğine,yaratmaolayınıniseKüllî
Aklınaracılığıylayapıldığınadairbirgörüşbulunmaktadır.Küllîakıl,enüstmertebedeolup,Allah
ileAllah’ınyarattıklarıarasındaaracıkonumdadır.Dürzilikteayrıcahududadıverilenvekendileri-
neitaatedilmesifarzolan,KüllîAkıl,KüllîNefs,Kelime,SâbıkveTâliolmaküzerebeşayrıinanç
esasıbulunmaktadır.Buinançesaslarınıbeşayrışahıstemsiletmektedir.KüllîAklıHamzabin
AlibinAhmed,KüllîNefsiEbûİbrahimİsmailbinMuhammedbinHamidet-Temîmî,KelimeyiEbû
AbdillahMuhammedbinVehbel-Kuraşî,SâbıkıEbû-l-HayrSelâmebinAbdi’l-Vehhabes-Sâmirî,
TâlîyiiseEbû’l-HasanbinAhmedet-Tâîes-SemûkîdiğeradıylaMuktenâBahauddintemsiletmek-
tedir.Dürziliktedoğrusözlülük,dinkardeşlerinikorumak,varolmayanaveyalanşeylereibadetten
vazgeçmek,iblislerveazgınlardanuzaklaşmak,tevhidinancınınherzaman,asır,vakitvedevirde
Allahiçinolduğunukabuletmek,Hâkimbi-Emrillah’ıntümfiilerinerazıolmakvegizliveaçıkel-
Hâkim’inemirveiradesinekendiniteslimetmekyeditemelinançolarakkabuledilmektedir.20
18 Dalkıran,a.g.m., s.211.
19 Dalkıran;a.g.m.,s.208-211.
20 Tan;a.g.m.,s.67-73.
9
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
C. Dürzi Toplumu
Dürzitoplumu,Dürziliğindeetkisiyleikiayrısınıfaayrılır.Sınıfayrışmasıdinüzerindenya-
pılırvedininsırlarınıeldeetmişbulunanlar“ukkal”,diniçokfazlabilmeyenlerise“cuhhal”olarak
nitelendirilirler.Dinîotoriteyisadece“ukkal”sınıfıoluştururken,siyasîotoriteyihemukkalhemde
cuhhal sınıfınamensupkişiler oluşturabilmektedir.Siyasî otoriteninbelirlenmesinde, dinin yeri
önemligörülmemektedir.Bununlabirliktedinîotoritelerilesiyasîotoritelerarasındabelirlibiristi-
şaresistemioluşturulduğuiddiaedilmektedir.
UkkalsınıfınınbaşındaŞeyhü’l-akladıverilenbirönderbulunmaktadır.Şeyhü’l-akl,Dürzi
toplumundabağlayıcılığıolanhemenherkonudayetkivesorumluluklarıbulunmaktadır.Buyet-
kivesorumluluklardanenönemlisi,Dürzilerinkişiselstatüsüvedinîvakıflarkonusundaresmî
görüş,ibadet,ahlak,dineğitimigibikonulardadinîgörüşbeyanetmeimkânınasahipolmasıdır.
Şeyhü’l-akl,Dürzitoplumuiçerisindeeldeedilengelirlerinharcanmasıhususundadatekyetkili
kişidir.Ukkalsınıfınamensupolabilmekiçindinebağlılığıngöstergeleriniyerinegetirmezorun-
luluğubulunmaktadır.Buzorunluluklar; içki içmemek,dürüstolmak, israfyapmamaktanibaret-
tir.Ukkalsınıfınamensupkişiler,mütevazıbirhayatyaşarvegenellikleküçük ticarî işletmele-
resahiptirler.Mütevazıbirhayatsürmekdeukkalolmanınşiarlarındandır.Nitekimbukişilerin
lüksbirhayatyaşamalarıkesinliklehoşkarşılanmaz.Bununlabirlikteukkaller,devletyöneticile-
rininmalınıharamkabulederlerveçoğunluklaukkalolmayanbirisininevindeyemekyemezler.
Ukkaller,başlarınabeyazsarıksarmaktavekendiaralarındaözeltoplantılardüzenlemektedirler.
Dürzilikte,“Ukkal”ınuygulamaktaolduğudokuzderecelibirhiyerarşikyapılanmabulunmaktadır.
İnisiyasyonunilkyılındadenemesüresinitamamlayanadayasılüyeliğekabuledilebilmektedir.
ÇıraklıkdevresinitamamlayanbirDürzi’ninancakikinciyılındainancınınsimgesiolanbeyazsarık
takmasınaizinverilmektevebundansonrabuşahısmezhebintümgizemtörenlerinekatılmaya
hakkazanmaktadır.21Ukkalsınıfıda,hâssaveâmmeolarakikiyeayrılmıştır.Hâssa,dinîbilgisine
heranlamdagüvenilebilen,âmmeisedininibildiğidüşünülenvebirkısmıdamüctehidmakamında
olankişilerinbağlıolduğusınıftır.Bunlarınyanında,yineukkalsınıfınamensupömürleriniibadetle
geçiren,hattabazıüyeleriölünceyekadarevlenmeyen,bazıüyelerihayatboyuncaetyemeyen,
bazıüyeleridehergünoruçtutan“etkiya”sınıfıbulunmaktadır.22Ukkalkişilerden,hizmetkârlık
görevindebulunanveçoğunluklaEcevitolarakadlandırılankişilerdeDürzilikteönemlibiryere
sahiptir.Ecevitler,dinîayinlerinidüzenlemeklegörevlidirler.Bukişilerinkılıkkıyafetidebelirlistan-
dartlarabağlıdır.Genelliklebaşlarınasarıbirsarıktakanvelacivertbircübbegiyenukkaller,bıyık
vesakallarınıuzatıpsaçlarınıkısaltırlar.Ukkaldanbirşahıs,resmîbirgörevegeçtiğindegörevi-
ningerektirdiğigibigiyinebilmektedir.Ecevitlerinkıyafetleridinî törenlerdedeğişiklikgösterebil-
21 Uçar,Murat;“SırDoluBirGrup:Dürziler”,Aksiyon Dergisi,17.03.2001,Erişimhttp://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-7410-34-sir- dolu-bir-grup-durziler.html(28.05.2013)
22 Dalkıran;a.g.m.,s.209-210.
10
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
mektedir.İbadethaneolarakkullanılanhalvethanenindüzenlenmesindensorumluolanecevitlerin
çalışmalarını,cuhhaldenbirbayanvebirerkekteftişeder.Dürzilerinenbilinenvedinîanlamda
birokulhüviyetitaşıyanhalvethanesi,Suriye-İsrailsınırınayakınbirmevkidebulunanHasbaya
kasabasındakiHalvetü’l-Beyda’dır.ÖnemlidinivesiyasikararlarınalındığıHalvetü’l-Beyda’nın
yanında Katalib Halvethanesi, Zambakiye Halvethanesi,Muhnise Halvethanesi Dürzilerin çok
bilinendiğerhalvethaneleridir.Halvethaneler,içiçegeçmişbirçokdairedenoluşur.Cumagece-
lerindeherikisınıftaninsanlardışdairedetoplanır.Buradaverilenvaazdansonratatlılaryenirve
buaşamadansonrahâssasınıfınınilerigelenleriiçdaireyegirerekkapılarıkapatırveiddialara
göreİslam’aaykırıkonuşmalaryaparlarveayinlerininoktalarlar.DürzilerinCumadışındahergün
ibadetiçinüçdefatoplanmasıgerekir.Sabah,ikindiveakşamvakitleriyapılanbutoplanmaiba-
detininbelirlibirsüresibulunmamaktadır.Ukkalsınıfınamensupkişilererkekolduğugibibayan
daolabilmektedir.Ukkalsınıfınamensupbayanlara“akilat”denirvebukişileryüzleriniörtenbir
giysigirmeklemükelleftirler.Akilattanbirbayanıncuhhalsınıfamensupbirisinineşiolmasıduru-
munda,bayanındinîsırlarıeşindensaklamasıveDürziliğinkutsalöğretilerininanlatıldığıkitapları
verisalelerbirsandıktasaklamasıgerekmektedir.23
Dürzilikteiçkiiçmek,karaborsacılık,tefecilik,çok-eşlilik,onüçyaşındanküçükkızlarlave
Dürziolmayankişilerleevlenmek,mut’anikahı,cariyeedinmeharamdır.Dürziler,maltaksima-
tını kadın veerkekarasındaeşit olarak yaparlar.Vasiyetmüessesesi deDürzilikte önemli bir
yeresahiptirvevasiyetlerinyazılıolarakyapılmasıteşvikedilmiştir.ZenginDürzilerin,mallarının
on ikidebirinidinadamlarınave fakirleremirasolarakbırakmaları farzdır.Dürziliktekadınların
örtünmezorunluluğubulunmamaktadır.Boşanmahususunda iseDürziler,boşanmayıhoşgör-
memeklebirliktezinaedeninevliliğininsonaerdiğinidüşünürler.Boşanmaolayındansonrageri
dönüşkesinlikleyoktur.BoşanmakararınıancakDürzîkadılarverebilir.24Kadınlar,kocalarından
boşandıklarıyadakocalarıöldüğüzamankendilerineenyakınerkekakrabaları tarafındanhi-
mayealtınaalınırlar.Kocasıölenbirkadındahasonraevlenmezse,mirasbırakılanmallarınve
çocuklarınidaresikadınabırakılır.Neyinhelalneyinharamolduğununtespiti,çocuklarınsünneti,
cenazetörenleriİslamîkurallarauygunşekildeyapılır.Lübnan’daDürzilerinhakları,1948tarihli
LübnanDürzîŞahısHukukuilegarantialtınaalınmıştırveLübnangenelindekibeşdinîmahkeme
buhukukagöreyargılamayapmaktadır.AynışekildeSuriyeveİsrail’dekiDürzimahkemeleride,
Lübnan’ınDürzîŞahısHukukunuuygulamayadevametmektedir.25
23 Tan;a.g.m.,s.72-74.
24 Jabbour;a.g.m., s.2.
25 Tan;a.g.m.,s.76-79.
11
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
2. SURİYE DÜRZİLERİ
%90’ındanfazlasıgüneydekiEl-SüveydeilindevebirbölümüdeHalepveŞamgibiSuriye’nin
büyükşehirlerindeyaşayanSuriyeDürzîlerininülkedekitoplamnüfuslarının400.000civarındaol-
duğutahminedilmektedir.26
GünümüzdeEl-SüveydebölgesindeyaşayanDürzîlerinbüyükbölümü,özellikle17.ve19.
yy.lardaLübnan,FilistinveHalepbölgelerindengöçedenDürzilerleakrabalıkbağlarınasahiptir-
ler.Dürzîler,yerleştikleriyörelerdezamanlateketkingüçolmuşlarvehâkimdurumagelmişlerdir.
El-SüveydebölgesindeDürzîcemaat liderliğiuzunsüreHamdanailesininelindekalmış,1868
yılındaiseel-Atraşailesinegeçmiştir.Dürzîcemaatinde,sosyalönemvemevkiigibikıstaslarada-
yanankatıhiyerarşiyeözelliklesosyaletkinliklersırasındakesinlikleuyulmaktadırveel-Atraşaile-
sigibiailelerbuhiyerarşiiçindekikonumlarınıyerelseçimlerdemücadeleederkenkullanmışlardır.
FransızMandasıdönemindeFransızlarlaanlaşanDürzîŞeyhiMahmudEbuFahrözerkbirDürzî
devletikurmuş,bununlabirlikteEl-AtraşailesindenSamiPaşadaDevletbaşkanıolmuştur.27
Fransızlar,1920yılındaSuriye’yi işgalederken,Suriyehalkıdakendiarasındaörgütlen-
meyegiderekFransızlarakarşımücadelevermeyebaşlamıştır.1925yılında“Büyükİsyan”adı
verilengenişçaplıbirayaklanmagerçekleştirilmiştir.
GünümüzdehalkhareketininenşiddetlişekildebastırıldığıülkelerdenbiriolanSuriyeArap
Cumhuriyeti’ninkurulmasıaşamasındaSuriyeDürzilerininönemlikatkılarıolmuştur.Fransızlar
tarafındanuygulanan“bölveyönet”politikasınınbirsonucuolarakFransızhimayeyönetimialtın-
dabirmikrodevletesahipolanDürzilerin,tümSuriye’ninmandayönetimindenkurtulupbağımsız
birdevletesahipolmasınıarzuederekSultanel-Atraşöncülüğündebağımsızlıksavaşıvermesi
modernSuriye’ninkurulmasınınönünüaçmıştır.
Sultanel-Atraş,30’luyaşlardakarizmatikbirliderolarakortayaçıkmıştı.Suriye’ningüneyin-
dekiHavranbölgesindekiHavranDağındayaşamaktaydı.Sultanel-Atraş,OsmanlıOrdusuiçeri-
sindeBalkanlar’dagörevyaparken,babasıOsmanlıidaresitarafındanidamedilmiştir.Suriye’ye
dönenSultanel-Atraşda,I.DünyaSavaşındaİngilizlerindesteklediğiArapayaklanmasındayer
alarakOsmanlı’yakarşıgerçekleştirilenisyanhareketlerinderolalmıştır.28
26 “Druze-Syria”,Joshua Project,Erişimhttp://joshuaproject.net/people-profile.php(27.05.2013)
27 Atlıoğlu,Yasin;“SuriyeArapCumhuriyeti’ndeEtnikveDiniYapı”,Haberiniz,28.02.2012,Erişimhttp://www.haberiniz.com.tr/yazilar/ koseyazisi50169-Suriye_Arap_Cumhuriyetinde_Etnik_ve_Dini_Yapi.html,(04.06.2013)
28 Provence,Michael;The Great Syrian Revolt: And the Rise of Arab Nationalism,UniversityofTexasPress,2005,TexasUS,s.4-9.
12
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
Suriyedevletininkurulmasındansonrakidönemde,SuriyeHükümetininDürzîDağı’nı(Cebel
el-Dürüz)denetimaltınaalmayaveazınlıklarınhaklarınıkısıtlamayayönelikfaaliyetlerineEl-Atraş
ailesiönderliğindekiDürzîler,siyasiözerklikkonusundamücadelebaşlatarakcevapvermişlerdir.
El-AtraşailesininrakibiEbuAliailesi isehükümeteyakınArapMilliyetçisibirpolitika izlemiştir.
Dürzîlerarasında1947yılındaortayaçıkanbuçatışmadanEl-AtraşailesikârlıçıkmışveSultanel
AtraşönderliğindekiDürzîler,DürzîDağı’ndaEdipÇiçekliyönetiminekarşısilahlımücadelebaş-
latmışlardır.Bumücadelesonucundada1954yılındaDürzîDağı’ndakiDürzîler,hükümettarafın-
danbastırılmışveneticedeDürziailelerinetkinliği,1960’lıyıllardanitibarenazalmayabaşlamıştır.
DürzîlerbutarihtensonraöncelikleSuriyeHalkPartisisonradaBaasveSuriyeOrdusuiçindeör-
gütlenipSünnilerekarşıNusayriönderlerleişbirliğiiçindehareketetmişlerdir.FakatSelimHatum
veTalalEbuAsaliadlıikiDürzîsubayın1966’dakibaşarısızdarbegirişimi,etkiliDürzîsubayla-
rınordudantasfiyesinigetirmişveDürzîcemaatinSuriyesiyasetindekietkinliğinienaltdüzeye
indirmiştir.29HafızEsaddönemindeisefarklıseslerinbastırılması,Dürzilerinpolitikadakietkinli-
ğinitamamenbitmenoktasınagetirmiştir.Aleviiktidarı,diğercemaatlergibiDürzilerindeşiddetli
yakınmalarınasebepolmuştur.Aleviler,butarihtenitibarenorduda,diğerdinicemaatlereoranla
bire beş üstünlük sağlamıştır.Alevilerin,Baas’ın sloganını; “ebedimisyonlu tekArapMilleti”ni
“ebedimisyonlutekAlevidevleti”olarakdeğiştirdikleriiddiaedilmektedir.BöyleceDürziler,kendi-
lerinisistemdendışlanmışbirhâldebulmuşlardır.30
ArapBaharıolarakadlandırılandevrimsürecininbaşlangıcında,SuriyeliDürziler,çokfaz-
laönplanaçıkmamayaçalışmışlardır.2011yılındabaşlayanolaylardaEsedkarşıtıbirgörüntü
vermemeyeçalışanDürziler,2012yılınınortalarındanitibaren,Esedyanlılarınınartansaldırıları
nedeniylemuhalifkanadadestekvermeyebaşladılarsada,31rejimdentamanlamıylakopamamış-
lardır.2011yılınınocakayındaSuriyeveHizbullahınyanındaolduğunuifadeedenLübnanlıDürzi
liderVelidCanbolat,322013yılındaolayların,Lübnan içinde tehlikeyaratmasıüzerine,Esed’i
destekleyen Dürzilerin kanının mübah olduğunu ifade eden bir açıklama yapmıştır. Canbolat,
“uluslararası camianın Esad rejiminin işlediği katliamlara seyirci kalması ve kınama mesajlarıyla
kongreler düzenlemekten başka bir şey yapmaması nedeniyle, SMDK ve Başkanı Hatib’in ya-
nında yer almak zorunlu hale gelmiştir” demişti. SuriyeliDürziler,LübnanİlericiSosyalistPartisi
LideriVelidCanbolat’ınbuaçıklamasınatepkigöstermişler;Dürzişeyhler,ülkedışındankendile-
riyleilgiliverilenhertürlüfetvayıvesiyasiaçıklamayıreddettiklerinive“birSuriyeliolarakSuriye
yönetiminisavunmayadevamedeceklerini” ifadeetmişlerdir.SuriyeDürziaşiretişeyhiHikmet
El-hicri bubağlamdayaptığıaçıklamada,Dürziler içinSuriye’deki içgelişmelerinbüyükönem
29 Atlıoğlu;a.g.m.
30 Pipes,Daniel;“Suriye’deAzınlıkİktidarı”,Dünya ve İslam Dergisi,Çev:FatmaKahraman,Sayı:4,Güz1990.
31 ‘DürzilerdeEsed’denvazgeçti’,Anadolu Ajansı,28.07.2012.
32 “DürziliderCanbolat:SuriyeveHizbullah’ınyanındayım”,Zaman,21.01.2011,Erişimhttp://www.zaman.com.tr/dunya_durzi-lider-canbolat- suriye-ve-hizbullahin-yanindayim_1082516.html,(05.06.2013)
13
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
taşıdığını,Dürzilerin kendi tutumlarındakararlı olduğunuzirakendiülkelerindeölmeyi,başka-
larınınbaskılarınedeni ileülkeyi terketmeyetercihettiklerinibelirtmiştir.BuaradadiğerDürzi
şeyhiEymenZehredinde,Suriye’debazıAraplartarafındanDürzilerekarşıyürütülentümkomp-
lolararağmenŞamyönetimineverdikleridestektekararlıolduklarınıifadeetmişlerdir.332012yılı
Dürzileraçısındankritikbiryılolmuştur.2012yılınınmartayındaDürzişeyhlerindenEsedkarşıtı
tutumuylabilinenAhmedSelmanel-Hicriuğradığısilahlısaldırısonucuöldürülmüştür.Yine2012
yılınınaralıkayında,48yıldırSuriyeDürzilerininliderliğiniyapanHüseyinCerbukanserhastalığı
nedeniyle87yaşındavefatetmiştir.34Dürzilerinolaylarkarşısındakitutumuoldukçakaygandırve
güçdengelerinegöretutumlarıdadeğişmektedir.Dürzicemaatiiçerisindenfarklıseslerinyüksel-
meside,hemSuriyedevletitarafındanhemdemuhalifkanattarafındanDürzilerekarşıortakbir
tutumunbelirlenmesinizorlaştırmaktadır.Dürziler,temelinançlarındanolantakiyyeyiburadada
ustalıklakullanmaktadırlar.
33 “LübnanlıDürziLiderVelidCanbolat:’Esed’idestekleyenDürzilerinkanımübahtır’”,Haber5,09.04.2013,Erişim http://www.haber5.com/dunya/lubnanli-durzi-lider-velid-canbolatesedi-destekleyen-durzilerin-kani-mubahtir,(05.06.2013)
34 “Suriye’deDürziliderhayatınıkaybetti”,Yazete,20.12.2012,Erişim http://www.yazete.com/dunya/suriyede-durzi-lider-hayatini-kaybetti-528478.html(05.06.2013)
14
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
3. LÜBNAN DÜRZİLERİ
Orta Doğu coğrafyasında kritik önemdeki ülkelerin başında gelen Lübnan’da, nüfusun
%95’iniAraplar,%4’ünüErmeniler,%1’iniisediğeretnikgruplaramensupkişileroluşturmaktadır.
EtnikolarakhomojenbiryapıyasahipolanLübnan’ın%59,7’siMüslüman,%39’uiseHıristiyan
olmasınakarşınİslamiyetveHıristiyanlığaait17farklımezhebibarındırdığındaninançaçısından
çokparçalıbirgörünümesahiptir.Ülkede1932yılındanbuyananüfussayımıyapılmadığından,
toplamnüfusailişkinresmibirverimevcutdeğildir.Ancak2011yılıTemmuzayıitibariile4,140,289
kişiolaraktahminedilmektedir.35
Lübnan’da,sayıları300.000’ibulanDürziler,LübnansiyasetindetıpkıSuriye’deolduğugibi
etkinkonumagelmeyeçalışmaktadırlar.GünümüzdeLübnan’dakiDürzileri,Lübnan’ıngüneydo-
ğusundakiŞufDağı’ndakisarayındanVelidCanbolatyönetmektedir.Azınlıklarınoldukçafazlaol-
duğuLübnan’da,Dürzilerindinîinançları,siyasîtavırlarınıetkilemekte,siyasîtavırlarıdabölgesel
veyerelpolitikalarışekillendirebilmektedir.
LübnanlıDürzîlerinpolitiktavırlarınıençokbelirleyenveyönlendirenkavram“takiyye”kav-
ramıdır.Dürzîlerin tarihboyuncakendiaralarındaveyadiğerkomşu topluluklarlayaptıkları itti-
fakların vemücadelelerin,Dürzi liderliğine konjonktür değişimlerineayakuydurmakonusunda
önemlibirdeneyimveesneklikkazandırdığı,eğilimveyönelimlerisezinlemeyeteneğigelişen
Dürzilerinşartlaragöreanındamüttefikdeğiştirebildiklerivediplomatikmanevralaragirmebece-
risinigösterebildikleriiddiaedilmektedir.
LübnanDağlarında19.yy’dabaşlayan içsavaş,20.ve21.yüzyıllardadasıklıklaalevlen-
miştir.Modern Lübnan’ın oluşmaya başladığı 1920’li yıllardan itibaren –özellikle Fransız Mandası
döneminde- Osmanlı hâkimiyeti zamanındaki siyasi etkinlikleri oldukça zayıflayan Dürzîler, yeni
politik konjonktürde farklı politik eğilimler içerisine girmişlerdir. Bu dönemde iki Dürzî ailenin ön
plana çıkarak iki farklı siyaset anlayışı benimsedikleri görülmektedir. Mecid Arslan’ın önderliğini
yaptığı Arslan ailesi daha çok geleneksel yöntemlerle siyaset yaparken, suikaste kurban giden
Fuad Canbolat’ın eşi Nezira Canbolat’ın idare etmeye çalıştığı Canbolat Ailesi Batılı yöntemlerle
geleneksel yöntemleri birleştirmeye çalışmıştır. 1940’lı yılların sonunda bağımsızlığını kazanmaya
başlayan tüm Arap dünyasında siyasi partilerin kurulmaya başlaması ve partilerin siyaset yapma-
35 Birdişli,F.;Berber,M.;“OrtaDoğu’daYeniÇatışmaAlanlarıİçindeBirPrototipÜlkeOlarakLübnan”, II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye Sempozyumu Tebliği,1-2Ekim2012,Kahramanmaraş.
15
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
nın en önemli aracı haline gelmesi, Dürzî toplumunun da yeni siyasal atılımlar yapması mecburi-
yetini ortaya çıkarmıştır. Kemal Canbolat, 1949’da İlerici Sosyalist Partisi (El-Hizb El-Takadummi
El-İştiraki)’ni kurarak mecburiyetin gereğini yerine getirmiştir36.Dürziler,1926’daFransızlarakar-
şı ayaklanmış, 1956’da ve 1975-1991 tarihleri arasındaMarunilere karşımücadele vermişler-
dir.Dürzilerin20.yyiçerisindeLübnandakimücadelelerinde,ilkolarak1926Anayasasıtetikleyi-
cinedenolmuştur.Buanayasaile;Cumhurbaşkanlığımakamı,bakanlıkları içerenbirhükümet
veHıristiyancemaati ileMüslümancemaatiarasında6’ya5şeklindebiroranlabelirlenmişikili
birparlamentoyapısıoluşturulmuştur.Anayasada,cumhurbaşkanınınherzamanHıristiyanbir
Maruni,başbakanınbirSünnivemeclisbaşkanınındaŞiiolmasıkuralhâlinegetirilmiştir.Dışişleri
BakanlığınındabirMaruniyetahsisedilmesiöngörülmüştür.BupaylaşımdaDürzileredüşenpay;
birMarunî tarafından idareedilecekordudaMüslümanlar ilebirliktesubayolarakgörevalmak
olarakbelirlenmiştir.BununlabirlikteLübnan’dakidevletkurumlarımezhepselbölünmeleriderin-
leştirecekşekildedüzenlenmiştir.37
Dürziler,İkinciDünyaSavaşısonrasında,Lübnan’daresmenayrıbirmezhepselgrupolarak
ilanedilmişlerdir.381943UlusalPaktıçerçevesinde1946yılındakurulanLübnanCumhuriyeti’nin,
Marunilerietkilibirkonumagetirmesi,tepkigösterilentemelkonuolmuştur.UlusalPakt’agöre;
yenicumhuriyetincumhurbaşkanınınbirMaruni,başbakanınınSünnibirMüslüman,meclisbaş-
kanınınŞii,meclisbaşkanyardımcısınınOrtodoksikibakanınındaCanbolatveArslanailelerin-
denDürziolmasıkuralolarakkabuledilmiştir.39
İkinciDünyaSavaşınınhemenertesindeLübnan,tümdiğerArapülkelerigibi,Filistinsoru-
nuylaiç içeyaşamayabaşlamıştır.Lübnan’dailkolarak1958yılınınmayısayındabir içsavaş
hâliortayaçıkmış,Amerikankuvvetlerininmüdahalesiyleolaylarçokdahabüyümedentemmuz
ayındasonlanmıştı.Bu içsavaşsırasında2.000 ila4.000Lübnanlınınöldüğü iddiaedilmekte-
dir.1967’deİsrail’inAltıGünSavaşı’ndaAraplarıhezimeteuğratmasıilebirçokFilistinliLübnan
veÜrdün’eilticaetmekzorundakalmıştır.Ürdün’eilticaedenFilistinlilerinzamanlaÜrdünKralı
Hüseyin’ekarşısiyasalbirtehditoluşturmasıüzerineÜrdünordusuFilistinlilere,FilistinKurtuluş
ÖrgütümensuplarınakarşıoperasyondüzenleyerekbukişilerinLübnan’asığınmasınasebebi-
yetvermiştir.Ürdün’deKralHüseyin’inFilistinKurtuluşÖrgütüüyelerinyurtdışınagöndermeye
çalışmasıüzerineörgüt,mücadelesinikendisinesığınmaimkânıverenLübnan’dadevamettir-
miştir.BirçokFilistinlininLübnan’agirmesiylehâliyleülkedekiMüslüman-Hıristiyandengeside
bozulmuştur.FilistinKurtuluşÖrgütü’nünBeyrut’akarargâhınıtaşıyarakLübnantopraklarından
İsrail’esaldırılardüzenlemesi,Lübnan’ın içsiyasîdengelerinialtüstetmiş, içsavaşortamının
36 Atlıoğlu,Yasin“LübnanSiyasetindeCanbulatAilesi”,BİLGESAM,14.09.2009,Erişimhttp://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_ content&view=article&id=451:luebnan-siyasetinde-canbulat-ailesi&catid=77:ortadogu-analizler&Itemid=150(27.05.13)
37 Lapidus;a.g.e., s.149.
38 Gümüşoğlu,a.g.e.,s.232.
39 Jabbour;a.g.m,s.6.
16
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
doğmasınasebebiyetvermiştir.1975yılınınnisanayındapatlakvereniçsavaşisezahirde,bir
FKÖ üyesinin kilise bahçesinde bir Maruniyi öldürmesi, bunun üzerine Falanjistlerin makineli
silahlarlaFilistinlilerledolubirotobüsesaldırmasıüzerineülkesathınayayılmıştır.Busavaşın
temel nedeni 1943UlusalPaktı’nın tamanlamıyla bir siyasi denge sağlayamamasıdır.Paktın
Maruniliği, Lübnan’daki en büyükmezhep olarak tanıması, Sünni, Şii, Ortodoks veDürzilerin
hiyerarşik olarakMarunilerden sonra gelmesi, parlamentoda her grubun birbirini veto edecek
gücesahipolması,Lübnan’ınbilfiil İsrail-Filistinçatışmasınınbirmerkezihâlinegelmesi temel
sorunduvebusorunzamaniçerisindedeğişenşartlarındagözardıedilmesiyledahadabüyü-
müştü.Dürziler,busavaştaKemalCanbolat’ınöncülüğündeLübnanUlusalHareketiadıaltında,
MarunilerinLübnanCephesiilemücadeleetmiştir.LübnanCephesizamanladiğerHıristiyanlarla
ittifaklarkurarken,LübnanUlusalHareketi iseFilistinKurtuluşÖrgütününveMüslümanhalkın
desteğini almıştır. 1976 yılındaHafızEsed’in,Müslümanların Lübnan üzerinde hakimiyet kur-
masınınİsrail’inLübnan’ıişgaletmesiylesonuçlanmasındankorkarakaskerleriniLübnan’agön-
derdiği iddiaedilmektedir.SuriyeordusununLübnan’amüdahalesi savaşıngeçicibir süre için
durmasınanedenolmuştur.İçSavaşsırasındaDürzilerliderlerinikaybetmişlerdir.Tıpkıkendisi
4yaşındaykenöldürülenbabasıFuadCanbolatgibibirsuikastekurbangidenKemalCanbolat,
1943yılındaLübnan’ın tambağımsızlığını sağlamasındansonraönemli bir politik figürolarak
ülkesiyasetindeyeralmayabaşlamışveuzunyıllarhemDürzilerinliderliğiniüstlenmişhemde
LübnanUlusalHareketininoluşturulmasındaetkinroloynamıştır.40
1977yılındaSuriyelilerceöldürülenKemalCanbolat’ınyerineoğluVelidCanbolatgeçmiş-
tir.Zamaniçerisindeİsrail’inLübnanlıHıristiyanlaradesteğiniartırması,akabindedeSuriye’nin
MüslümanveDürziyoğunlukluLübnanUlusalHareketi’ninmücadelesinekatkıdabulunmasıyla
içsavaşhemtekrarşiddetlenmişhemdeuluslararasıbirboyutkazanmıştır.1982yılınınhaziran
ayındaİsrailtarafındandesteklenenBeşirCemayel,DürziveFilistinlimilitanlarınbombalısaldırı-
sıylahayatınıkaybetmiştir.BeşirCemayel’inyerine1983yılındakardeşiEminCemayelgeçmiştir.
EminCemayel’inİsraililebarışanlaşmasıyapmasıMüslümanveDürziblokudahadaöfkelen-
dirmiş,sonundadaDürzilerveFKÖmilitanları,Suriye’nindedesteğiyle,FalanjistlereveLübnan
ordusunakarşısaldırılardüzenlemiştir.BusaldırılaradinselvesiyasalkaygılarlaFransızlarınve
ABD’nin tepkisisertolmuş,her ikiülke,kendikuvvetleriniLübnan’ayerleştirmişveFKÖ’yeve
Dürzilereaityerleribombalamıştır.FKÖveDürzikuvvetleri,bumüdahaleyedetepkisizkalma-
mışlarvebirkarargahadüzenlediklerisaldırıda241Amerikanve58Fransızaskerininölmesine
nedenolmuşlardır.Busaldırıdatabiatıyla1984yılındaAmerikanlarınkarşısaldırıyageçmelerine
sebebiyetvermiştir.SünnilereyönelikbusaldırılarsonucundaŞiilerveDürzilernispetengüçka-
zanmışlardır.Suriyede,İranilebirlikteŞiileringüçlenmesiiçinyardımetmektengerikalmamıştır.
Herikiülkedengelenyardımlar,Şiilerindekendiaralarındafikirselolarakayrılmasınanedenolmuş,
40 Atlıoğlu,a.g.m..
17
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
sekülerbirdüşünceyesahipolanŞiilerSuriye’yi,dinîakımlarıniçerisindeyeralanŞiileriseİran’ı
kendilerinemodelalmışlardır.KezaHizbullah’ınyükselişidebudönemerastlamaktadır.Bölgesel
birsavaşınortayaçıkmasıgibibirtehdidinbaşgöstermesiüzerineABDveSuriye’ninöncülüğün-
detaraflarınateşkesmesiplanlanmış,neticede1989yılındaimzalananTaifAnlaşmasıiletaraflar
arasında barış sağlanmış,Marunilerin ülkedeki etkinlikleri azaltılmış,Dürzilerin siyasal güçleri
ise,Marunilerinaksine,zaferolaraknitelendirilmeyemüsaitbirşekildeartırılmıştır.Anlaşmada,
cumhurbaşkanlığıgörevininHıristiyanbirisi tarafındanyürütülmesi tekrarkabuledilirken,diğer
yandandaanlaşmanınimzalandığıtarihteHıristiyanlarınLübnan’dakienkalabalıknüfusuoluş-
turmadığıvurgulanmışveHıristiyanlarileMüslümanlarınparlamentodaeşitsayıdatemsiledilme-
siilkesikabuledilmiştir.Anlaşmasonrasındakurulanilkhükümetinbaşbakanı,2005yılındabom-
balıbirsaldırıdahayatınıkaybedecekolanRefikHaririolmuştur.2004yılındaSuriye’ninLübnan
CumhurbaşkanıLahud’ungörevsüresininuzatılmasınayönelikbaskılarındandolayıistifaeden
RefikHariri’ninmaruzkaldığısuikastsonrasındaDürziliderVelidCanbolatuluslararasıkamuo-
yunuyönlendireceknitelikteaçıklamalaryapmıştır.SuikastsonrasındaBMGüvenlikKonseyi’nin
isteğidoğrultusundahazırlananFitzgeraldRaporundaCanbolat’ın,RefikHariri’ninBeşşarEsed
ileyaptığıgörüşmeyikendisineanlattığınaveBeşşarEsed’inHariri’yitehditettiğineyönelikiddi-
alarıgündemiuzunsüremeşguletmiştir.Canbolat,Esad’ınHariri’ye“Lahoudbenim,eğersenve
ChiracbeniLübnan’ındışındaistiyorsanız,Lübnan’ıparçalayacağım”dediğiniiddiaetmiştir.41
Hariri suikasti sonrasındaLübnan’da8MartHareketi ve14MartHareketi adıaltında iki
cepheoluşmuştur.Bucepheleşmetarihte ilkdefaDürzilerinayrıplatformlardasiyasetyapma-
sınasebebiyetvermiştir.ArslanailesininveLübnanDemokratikPartisi’ninlideriTalalArslan,Şii
HizbullahhareketininöncülüğünüyaptığıveSuriye’yedahayakınolan8MartHareketiiçerisinde
yeralırken,CanbolatailesininlideriVelidCanbolat iseSünnilerinveRefikHariri’ninoğluSaad
Hariri’ninöncülüğünüyaptığıSuriyekarşıtı14MartHareketi içerisindeyeralmıştır.Uzunyıllar
Suriye ile ortak hareket edenDürzi liderVelidCanbolat’ın bu ani tutumdeğişikliği, Suriye’nin
Lübnan’dakiişgaliniveetkinliğinibitirmekiçinbirfırsatyakalamasıvebunudeğerlendirmekis-
temesive fırsatçılıkyapıpdeğişenkonjonktürdenen fazlakazancıeldeetmeyeçalışmasıgibi
nedenlerleaçıklanmayaçalışılmıştır.VelidCanbolat,buuğurdababasınınmirasolarakbıraktığı
partiyivesavunduğufikirleribirkenaraatmışveBatılıdevletlerleittifakilişkisiiçerisinegirmiştir.
VelidCanbolat’ınbusiyasîdeğişimiyakınçevresindendetepkitoplamış,oğluTimurCanbolatba-
basınınABDileSuudiArabistan’ınoyununageldiğinisöylemiştir.422009yılındadeğişeniçvedış
konjoktürnedeniyle14MartHareketiilearasınatekrarmesafekoyanVelidCanbolat,2010yılında
Lübnaniçerisindekifarklıgruplararasındaarabulucugörevüstlenmeyeçalışmıştır.ArapBaharı
sürecindededengesiyasetiizlemeyeçalışanVelidCanbolat,sondönemdeSuriye’yekarşıtutu-
41 Çelik,Ümit;“İçÇatışmalarveDışMüdahalelerArasındaLübnan”,History Studies,Volume4/1,2012,s.130-139.
42 “TimurCanbolat:BabamSuudilerleABD’lilerinoyununageldi”,Yakın Doğu Haber,03.03.2008,Erişim http://www.ydh.com.tr/HD4600_timur-canbolat--babam-suudilerle-abdlilerin-oyununa-geldi.html(28.05.13)
18
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
munudasertleştirmiştir.Hizbullah’ıkarşısınaalmaktançekinenCanbolat,ilkönce2011yılında,
Esed’indeğişimiçinhareketegeçmesigerektiğinisöylemiş,2012ve2013yıllarındaisetutumunu
dahadasertleştirmiş,önceEsed’inyaptıklarınınİsrail’inyaptıklarındanbeterolduğunu43belirt-
miştir.2012yılındaAksiyondergisinebirröportajverenCanbolatözetle;“Hizbullah ile siyaseten
ortak olmadıklarını, sadece aynı hükümette yer aldıklarını, Hizbullah ile Suriye konusunda ters
düştüklerini, Esed’in ordusundan 10 Dürzi subayın ayrıldığını, gerek Suriye içindeki gerekse de
Suriye dışındaki Dürzilerin silahlı direnişe destek verdiklerini, Lübnan’daki en büyük askeri gücün
Hizbullah’a ait olduğunu, kimsenin Hizbullah’a karşı savaşamayacağını”44vurgulamıştır.
Sonuçolarak;LübnanlıDürzilerinsiyasîtutumlarını,takiyyekavramıvesırlarınıaçığaçıkar-
mamaveazınlıktaolmapsikolojisibelirlemektedir.Ancakbuçerçevedenbakıldığızamantarihsel
sürecivedeğişkenpolitiktavrıanlamakmümkünolabilmektedir.
43 “VelidCanbolat:Esed’inyaptığıİsrail’denbeter”,Haber 7,27.08.2012,Erişim http://www.haber7.com/ortadogu/haber/918601-velid-canbolat-esedin-yaptigi-israilden-beter(28.05.2013)
44 Söylemez,Haşim;“Dürzilider:‘İsrailArap’sız,ÜrdüniseFilistinolur’”,Aksiyon Dergisi,05.09.2012,Erişim https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=forums&srcid=MDI5NDA4MjQ2N Dk0MzQ3NTIwMjYBMDEzMjcyOTg1MzQwNzE3ODIyMzUBSVAwVFlUQkZINVlKATQBAXYy(28.05.13)
19
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
4. İSRAİL/FİLİSTİN DÜRZİLERİ
DürzilerinOrtaDoğucoğrafyasındaetkinolarakyeraldıklarıülkelerdenbirisideİsrail’dir.
Diğercoğrafyalardaulus-devletlerekarşıbir tehditolarakgörülenDürziler, İsrail’dedevletinve
Yahuditoplumunungüveninikazanmışbirtoplumolaraktoplumsalvesiyasalhayatlarınıdevam
ettirmektedirler.
DürzilerinFilistincoğrafyasındaezeldenberivarolduğunadairçeşitlirivayetlerbulunmak-
tadır.Dürziler,kesinliklebucoğrafyayagöçetmediklerinevetarihboyuncadabucoğrafyadan
sürgünedilmediklerineinanmaktadırlar.Dürzilerin1942yılında,Filistintopraklarındayapılanbir
nüfussayımında7.000civarındabirnüfusasahipolduklarıve toplamnüfusunda%1’inioluş-
turduklarıtespitedilmiştir.AynıdönemdeSünniMüslümanların%61,44,Yahudilerin%29,90ve
Hıristiyanların%7,85oranındabirnüfusasahipolduklarıgörülmektedir.Dürzileri,günümüzdedahi
İsrail toprakları içerisindeyaşayanAraplardanayıranözellikleri,bu toplumunetnikkökenlerine
dayanarakArapolaraknitelendirilmemesi,aksinemezhepselyadadinîkökenlerininönplanaçı-
kartılarakDürzikimliğininİsraildevletitarafındankabulgörmesidir.BudurumDürzileri,İsrail’deki
Araptoplumuiçerisindeayrıcalıklıbirkonumagetirmektedir.Buayrıcalıklıkonumunortayaçık-
masındabaşlıcaikinedenetkenolmuştur.Bunlarınilki,SiyonistlerinFilistintopraklarınayerleş-
mekistedikleridönemdeDürziortasınıfınamensupkişilerdendestekalmasıdır.İkincinedenise
DürzilerinSiyonistleredestekvermesininaltındayatansebepyaniDürzitoplumununMüslümanlar
AraplartarafındanMüslümanlığınbirparçasıkabuledilmemesiveMüslümanAraplartarafından
dışlanması, bununla birlikte potansiyel çatışma riskinin gerçekleşmesi durumunda kendilerine
yardımcıolacakgüçlümüttefiklerkazanmaisteğidir.AraplarınYahudilerekarşıayaklanmasında
Dürzilertarafsızkalmıştır.DürzilerinbutarafsızlığıYahudilerinişinikolaylaştırmış,neticedeBen
ZvidönemindeDürzilerleYahudilerarasındagüçlübağlarınvetaktik-stratejikortaklığınkurulması
sağlanmıştır.BenZvi,1929yılındabutürbirortaklıkkurmayaçalışırkenSuriyeveLübnansiya-
setinideDürzilerüzerindenyönlendirmeyiplanlamıştır.OdönemdeFilistinliDürziler,Güneyve
KuzeyCelilebölgesindeyaşamaktaydılar.BaştaSuriye’dekiel-AtraşailesiolmaküzereSuriyeve
Lübnan’dakiDürzilerdenetkileşimiçerisindelerdi.CelilebölgesindesiyasîolarakenetkinDürzi
aileel-TarifailesiydiveEl-TarifailesininyanındaKuzeyCelile’deEl-Khayrailesi,GüneyCelile’de
iseEl-Khunayfisailesisiyasetenvarolmayaçalışmaktaydı.BenZvi,doğalolarakbaştaEl-Tarif
ailesiningücündenfaydalanmayaçalışsadaEl-Tarifailesinintarafsızkalmaktaısraretmesiüze-
20
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
rineel-Khayrveel-Khunayfisailelerindendestekalmayaçalışmıştır.Bununüzerinegüçkaybına
uğramamak isteyenEl-Tarif ailesi tutumunu değiştirmiş veSiyonistlerin yanında yer alacağını
açıklamıştır.El-TarifailesininbundansonrakifaaliyetleritamdaBenZvi’ninplanıdoğrultusunda
işlemiştir.ÖncelikleEl-Tarifailesi,taraflarınıbellietmelerindenötürüSiyonistlertarafındaneko-
nomikolaraködüllendirilmişlerdir.SonrasındaisediğerDürziliderler,Lübnan’agiderekburadaki
Dürzilere,Araplarayardımetmemelerinisöylemişler,LübnanlıyetkililerdendeAraplarayardımcı
olmayaçalışanDürzilerintutuklanmasınıistemişlerdir.AynışekildeSuriye’dekiDürziliderSultan
el-Atraş’tandaSuriyeliDürzileritarafsıztutmasıkonusundaricadabulunmuşlardır.Tümbuçaba-
lararağmenbireyselhareketedenbazıDürziler,AraplarınyanındaYahudilerlemücadeleetmişler
vedeAraplarasilahyardımındabulunmuşlardır.AraplarınEbuDurraadındakisilahlıgrubunun
bazıDürziköylerindeolumsuzdavranışlarvesuikasteylemlerinegirişmelerisonucundaDürziler,
MüslümanAraplarıİngiltere’yeşikâyetetmişler,buolaylarneticesindedeDürzilerileMüslüman
Araplararasındayeniçatışmalarortayaçıkmıştır.Çatışmalar,yenisaflaşmalarasebebiyetver-
mişveSultanel-AtraşdadahilolmaküzereDürzi liderler, İngiltere’densilah teminederek,bu
silahları,bölgedekiDürzisavaşçılara,YahudilerinyanındaAraplarakarşısavaşmalarıkoşuluyla
dağıtmışlardır.NeticedeFilistinbölgesindegüçlübirDürzi-Yahudi-İngilizcephesimeydanagetiril-
miştir.1936-47yıllarıarasındaSuriyeveLübnanDürzilerinintarafsızkalması,FilistinliDürzilerin
deYahudilerindestekçisiolarakçatışmalardayeralması,1948yılındaİsrailDevleti’ninkurulma-
sınagidensüreci hızlandırmış, böyleceYahudiler ileFilistinDürzileri arasındagünümüzedek
devamedecekolangüçlübirkarşılıklıgüvenduygusununoluşmasısağlanmıştır.451947-1949
yıllarıarasındaİsrail’intemelDürzipolitikası,FilistinDürzilerinin,SuriyeveLübnan’dakiDürzilerle
bağlarınınartırılmasıolmuştur.Arap-İsrailsavaşısırasındagenelduruşunaksinebazıDürziler,
Suriye’dekurulan“DağlıAraplarTaburu”içerisindeYahudiköylerinesaldırdıysadaİsraildevleti-
ninkurulmasındansonraadıİsrailSavunmaKuvvetleriolarakdeğiştirilenHaganaçetesinekarşı
mağlupolmuşlar,böyleceYahudiyanlısıDürzilergüçkazanmıştır.Buolaydansonraseyrininet
olarakdeğiştirenYahudi-Dürziilişkileri,DürzilerinİsrailSavunmaKuvvetleriiçerisindeaskeribir
birliğesahipolmalarıyladahafarklıbirboyutkazanmıştır.1948yılınınAğustosayındaiseİsrail
DışişleriBakanlığı,tümDürziliderlerdenAraplarınyanındasavaşmayacaklarınaveonlarakarşı
direneceklerinedairgüvencealmıştırveDürzilerdefaatleİsraildevletinekarşımutlakbirsada-
katgöstereceklerinedairsözvermişlerdir.Dürziler,sadakatlerininkarşılığını50-60.000civarında
FilistinliArapLübnan’agöçederken,yurtlarındahuzuriçerisindeyaşayarakalmışlardır.Dürzilerin
Yahudiyanlısıtutumlarıincelenirken,Filistinlikomşularınakarşıtutumlarıgözönündebulundurul-
makzorundadır.SiyonistlerindeözendirdiğiDürziinanışındankaynaklanantikelcilikveyalıtılmış-
lık,Filistin’dekitopluluğunkırsalyapısı,FilistinliDürzilerinkentliMüslümanveHıristiyanseçkinle-
rinözlemlerindeifadesinibulanFilistinlimilliyetçihareketinekarışmadankalmalarıanlamınage-
liyordu.Savaşınbaşlangıcında,Dürziler,birYahudidevletindeyadabirMüslümandevletindebir
45 Greif,Adi;“DruzeandJews”,Political and Cultural History,Spring2005,s.1-6.
21
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
azınlıkolarakyaşamakgibiikiolasılıktanbirisiniseçmekzorundalardı.Tikelciliklerivebununso-
nucuolarakFilistinulusaldavasınakarşıyabancılaşmaduygularıtaşımalarınedeniyle,Dürzilerin
çoğunluğuolabildiğincetarafsızkalmış,sonrasındadaçatışmadankazançlıçıkacakolantarafla
birliktehareketedenbirkonumageçmiştir.4615Nisan1957tarihindeİsrail’de,Dürzîlere,“devletle
bütünleşmekveaskerlikyapmak”şartıylaayrıbirdinîcemaatstatüsüverilmiştir.471967yılındaki
AltıGünSavaşı’ndadaİsrail’inyanındayeralanDürziler,GolanTepelerinin İsrail’inelinegeç-
mesiyleoluşanyenifiilîsınırnedeniyleakrabalarındanayrılmakzorundakalmışlardır.Budurum
Dürzilerioldukçarahatsızetmişve1970’lerdeDürziler,İsraildevletindenbutopraklarıresmîolarak
kendisinebağlamasınıistemişlerdir.1970’liyıllarboyuncadilegetirilenbutalebeKnesset,1981
yılında,GolanTepelerindedeİsrailkanunlarınınuygulanmasınadairbirkararalarakcevapver-
miştir.GolanTepelerindeyaşayanDürziler,bukararıolumlukarşılasalardaİsrailvatandaşlığına
geçmekonusundaolumsuzyaklaşımlarsergilemişlerdir.BundaGolanTepelerininSuriyetarafın-
dangerialınmasıkorkusuetkiliolmuştur.Ortayaçıkanyenidurumuntamolaraksindirilememesi
üzerine6Haziran1982tarihindeDürzilertarafından“CelileiçinBarış”kampanyasıbaşlatılmıştır.
BukampanyaileDürzilerinhuzurununsağlanmasıiçinİsrailgüçlerininolaylaramüdahilolması
sağlanmış,böyleceİsrailgüçleri,Dürzilerekarşıgerçekleştirilecekolasısaldırılarıönlemekbaha-
nesiyle,Lübnan’ınsınırbölgelerinemüdahaleetmefırsatınıyakalamıştır.1993yılınınekimayın-
daaltmışyıldırİsrailDürzilerininliderliğiniyürütenŞeyhEminTarifvefatetmiştir.Vefattansonra
el-Tarif’invasiyetiüzerinetorunuMuvaffakTarif,İsrailDürzilerininyenilideriolmuştur.Muvaffak
Tarif,günümüzdedebugöreviyürütmeyedevametmektedir.48
Günümüzde İsrail’deyaşayanDürzilerin sayısının66.000’i geçtiği ifadeedilmekteolup49,
Dürzînüfusunneredeysetamamı,MüslümanAraplardanuzakbirşekildeBatıCelile’deveHayfa
şehrinin yakınlarındaki Karmel Dağının eteklerinde yaşamaya devam etmektedir.Öte yandan
Dürzilerin, İsrail’deki Arap toplumunun %7’sini oluşturdukları belirtilmektedir. Dürziler, İsrail
Devletininkuruluşundanbuyana,Yahudilereverdikleridesteksayesindeyurtlarındanolmamışlar
vekenditopraklarındayaşamayadevametmişlerdir.Dürziler,günümüzdekimiİsraillilertarafın-
dan“iyiAraplar”olaraknitelendirilmektedirler.HıristiyanAraplarınbirçokArapmilliyetçisiörgütler
kurmalarıvesiyasetenArapmilliyetçiliğinibenimsemeleri,HıristiyanAraplarıİsraildevletiaçısın-
dangüvenilmezkılmaktadır.Dürzileri,diğerAraplaranazaranavantajlıkılanbirdiğerhususda
Dürzilerin,diğerhalklardanayrıyaşamalarısayesindebölünüpdağılmamalarıdır.OrtaDoğu’da
birçok toplumgöçetmekzorundakalırken,savaşlardanuzakbircoğrafyadahayatlarını idame
ettirenDürzilerin,göçtenkaynaklanansorunlarıbulunmamaktadır.50
46 Schulze,KirstenE.;Stokes,Martin;Campbell,Clom;Ortadoğu’da Azınlıklar,TotemYayıncılık,İstanbul,2006,s.207-211.
47 Gümüşoğlu,a.g.e.,s.232.
48 Dana,Nissim;The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status,SussexAcademicPress,Portland,2003, s.12-16.
49 ‘Druze’,Joshua Project,Erişimhttp://joshuaproject.net/peoples.php?peo3=11620,(28.05.2013)
50 Kassem,LinaM.;The Construction of Druze: Druze in Israel Between State Policy and Palestinian Arab Nationalism, Universityof
22
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
İsrail’dekimliklerdekimilliyetbölümüneYahudilikdışındaArap,DürziveÇerkezyazılmakta-
dırveDürzilerinkendileriniArapolaraknitelendirmelerineizinverilmemektedir.Böyleceesasın-
danbirdinyadamezhepolarakkabuledilenDürzilik,biretnikveulusalbirkimliğedönüşmüştür.
Dürziler, İsrailSavunmaKuvvetlerindedehembireysel olarakhemdebirlikdüzeyindegörev
almaktadır.51
Dürzilerin,İsrail’etamanlamıylaentegreolabilmesiiçinİsraildevletibirtakımkültürvedin
politikalarıizlemiştir.DürzilerindiğerAraplardanveMüslümanlardanayrılmasıiçinönceliklekendî
Dürzîdinîmahkemelerini kuran İsrail, aynı şekildeDürzilereözgüdinîbayramlar icatetmiştir.
Heryıl25NisantarihindekutlananŞuaybPeygamberBayramı,bubayramlardanbirtanesidir.
BununyanındaDürzileriçinayrıcabirbayrakyapılmıştırvebubayrakDürzievlerinde,anıtlarında
İsrailbayrağıilebirliktedalgalanmaktadır.AynışekildeDavutyıldızınabenzerbirşekildeDürzi
yıldızıda icatedilmişsimgelerarasındayeralmaktadır. İsraildevletininDürzileriözgünkılmak
içinuyguladığıpolitikalardanbirisideDürzikültürmerkezivemüzeleri kurmakolmuştur. İsrail
SavunmaKuvvetlerindeçalışırkenöldürülenDürzilerinevleridemüzehalinegetirilerekortakbir
geçmişinşaedilmeyeçalışılmıştır.2003yılındaiseheryılbirgününDürziAskerlerGünüolarak
kutlanmasınaİsraildevletitarafındankararverilmiştir.İsrail’inDürzilerindiğertoplumlarlabağla-
rınınkopartılmasıiçinuyguladığıbirdiğerpolitikaiseDürzilerinözerkbireğitimesahipolmasını
sağlamakolmuştur.OkullardaArapveMüslümanöğretmenlerinyerinidahaazeğitimliolanfakat
Dürziinancınıkabuletmişöğretmenleralmıştır.BuokullardabunaparalelolarakDürzilerinArap
olmadıklarınadair tarihkitaplarıokutulmuşveböyleceDürzilerinkendileriniAraptarihindenve
Arapkimliğindenuzakhissetmelerisağlanmıştır.Dürzilereyönelikeğitimmüfredatında;Arapdi-
lininveDürzikültürününöğretilmesi,İsraililekomşularınınbarışiçerisindeyaşamasıdüşüncesi,
bütünvatandaşlarıneşitolarakpaylaştığıanavatanısevmeduygusu,İsraildevletinesadıkolma
veİsrail’ingelişiminevesavunmasınakatkısağlama,tümvatandaşlararasındakiortakveözel
çıkarlaravurguyapma,YahudilerileDürzilerarasındakiiyiilişkilerinveYahudikültürününöğretil-
mesi,Dürziliğinkökenlerinevebumezhebinmensuplarınınülkedekidiğermezheplerinmensup-
larıylaaynıkaderipaylaşacaklarınadairdüşünceninaşılanmasınaönemverilmiştir.52
SondönemdeDürziler, İsraildevletinden,kendilerineeşithaklar tanımasını istemiştir.Bu
amaçlaÇerkeztoplumuylabirlikteçeşitliprotestogösterileridedüzenlemişlerdir.
CincinnatiPress,1998,s.64-77.
51 LinaM.Kassem,a.g.e.,s.90-99.
52 Kassem;a.g.e.,s.100-139.
23
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
SONUÇ
Ortadoğu’da yer alan kadim topluluklardan olanDürziler, uluslararası açıdan güvenilir bir
ortakolarakalgılanamaktalarsadasiyasihesaplaryapılırkenherzamangözönündebulundurul-
malıdır.OrtaDoğuüzerinegelecekplanlarıyapanherdevlet,özellikleLübnan,Suriyeveİsrailme-
selesindeDürzilerinbilfiilyeraldığınıhatırlamakvebunagörepolitikasınıbelirlemekzorundadır.
24
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
Kaynakça
ATLIOĞLU,Yasin;“LübnanSiyasetindeCanbulatAilesi”,BİLGESAM,14.09.2009,Erişimhttp://www.bil-
gesam.org/tr/index.php?option=com _content&view=article&id=451:luebnan-siyasetinde-canbulat-
ailesi&catid=77:ortadogu-analizler&Itemid=150(27.05.13).
ATLIOĞLU,Yasin;“SuriyeArapCumhuriyeti’ndeEtnikveDiniYapı”,Haberiniz,28.02.2012,Erişimhttp://
www.haberiniz.com.tr/yazilar/koseyazisi 50169Suriye_Arap_Cumhuriyetinde_Etnik_ve_Dini_Yapi.
html,(04.06.2013).
BİRDİŞLİ,F.;BERBER,M.;“OrtaDoğu’daYeniÇatışmaAlanlarıİçindeBirPrototipÜlkeOlarakLübnan”,
II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye Sempozyumu Tebliği,1-2Ekim2012,Kahramanmaraş.
ÇELİK,Ümit;“İçÇatışmalarveDışMüdahalelerArasındaLübnan”,History Studies, Volume4/1,2012,
s.130-139.
DALKIRAN, Sayın; “Tarih-i Cevdet’te İslam Mezhepleri II (Dürzilik ve Nusayrilik)”, A.Ü. Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,Sayı:21,Erzurum,2003,s.201,210.
DANA,Nissim;The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status,Sussex
AcademicPress,Portland,2003,s.12-16.
“Druze-Syria”,Joshua Project,Erişimhttp://joshuaproject.net/people-profile.php(27.05.2013).
‘DürzilerdeEsed’denvazgeçti’,Anadolu Ajansı,28.07.2012.
“DürziliderCanbolat:SuriyeveHizbullah’ınyanındayım”,Zaman,21.01.2011,Erişimhttp://www.zaman.
com.tr/dunya_durzi-lider-canbolat-suriye-ve-hizbullahin-yanindayim_1082516.html,(05.06.2013)
GREIF,Adi;“DruzeandJews”,Political and Cultural History,Spring2005.
GÜMÜŞOĞLU,Hasan;İslâm Mezhepleri Tarihi,KayıhanYayınları,İstanbul,2008.
İNCETAHTACI,Abdullah;“SuriyeHalkınınBaasRejimineBakışı”,ORSAM,13.02.2012,Erişimhttp://www.
orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=3221(28.05.13).
JABBOUR,ElieN;“TheHistoryoftheDruzeandtheShihabiDynasty”,Islam,Spring1998,Boston.
KASSEM,LinaM.;The Construction of Druze: Druze in Israel Between State Policy and Palestinian
Arab Nationalism,UniversityofCincinnatiPress,1998.
LAPIDUS,IraM.;İslâm Toplumları Tarihi: 19.Yy’dan Günümüze,Çev:YasinAktay-MevlüdeAyyıldızoğlu
Aktay,Cilt:2,İletişimYayınları,İstanbul,2010.
“LübnanlıDürziLiderVelidCanbolat:’Esed’idestekleyenDürzilerinkanımübahtır’”,Haber5,09.04.2013,
Erişimhttp://www.haber5.com/dunya/lubnanli-durzi-lider-velid-canbolatesedi-destekleyen-durzilerin-
kani-mubahtir,(05.06.2013)
25
ORTADOĞU’DA DURZÎLER
PIPES,Daniel;“Suriye’deAzınlıkİktidarı”,Dünya ve İslam Dergisi,Çev:FatmaKahraman,Sayı:4,Güz
1990.
PROVENCE,Michael;The Great Syrian Revolt: And the Rise of Arab Nationalism, UniversityofTexas
Press,2005,TexasUS.
SCHULZE,KirstenE.;STOKES,Martin;CAMPBELL,Clom;Ortadoğu’da Azınlıklar, TotemYayıncılık,
İstanbul,2006.
STOKER,DanielW.;Building Nations, Dividing Peoples: Israel, Syria and the Struggle for the Druze,
TheAmericanUniversityinCairo,Kahire.
SÖYLEMEZ,Haşim;“Dürzilider:‘İsrailArap’sız,ÜrdüniseFilistinolur’”,AksiyonDergisi,
05.09.2012,Erişimhttps://docs.google.com/viewer?a=v&pid=forums&srcid=MDI5NDA4MjQ2
NDk0MzQ3NTIwMjYBMDEzMjcyOTg1MzQwNzE3ODIyMzUBSVAwVFlUQkZINVlKATQBAXYy
(28.05.13).
“Suriye’de Dürzi lider hayatını kaybetti”, Yazete, 20.12.2012, Erişim http://www.yazete.com/dunya/
suriyede-durzi-lider-hayatini-kaybetti-528478.html(05.06.2013).
TAN,Muzaffer;“GeçmiştenGünümüzeDürzîlik”,Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi,Cilt:5,Sayı:2,
Güz2012.
“TimurCanbolat:BabamSuudilerleABD’lilerinoyununageldi”,Yakın Doğu Haber,03.03.2008,Erişim
http://www.ydh.com.tr/HD4600_timur-canbolat--babam-suudilerle-abdlilerin-oyununa-geldi.html
(28.05.13)
UÇAR,Murat; “SırDoluBirGrup:Dürziler”,Aksiyon Dergisi,17.03.2001,Erişimhttp://www.aksiyon.
com.tr/aksiyon/haber-7410-34-sir-dolu-bir-grup-durziler.html(28.05.2013).
“VelidCanbolat: Esed’in yaptığı İsrail’den beter”,Haber 7, 27.08.2012,Erişimhttp://www.haber7.com/
ortadogu/haber/918601-velid-canbolat-esedin-yaptigi-israilden-beter(28.05.2013)