osmanlı · 2020. 7. 17. · osmanlı dönemi demirhisar'ı hakkın da daha ayrıntılı...
TRANSCRIPT
DEMİRHİSAR
1913'te Demirhisar' dan bir görünüş ve Demirhisar· da Osmanlı dönemine ait bir tas köprü (L'Illu<tcatıon . 2 Aout 19131
147 hane. otuz dört mücerred müslümana karşılık 261 hane. 118 mücerred hıristiyan yaşıyordu. Bu tahrirlere göre kasabanın umumi nüfusu )0!_ yüzyılda
1 SOO iken XVI. yüzyıl sonlarında 2SOO'ü bulmuş, müslüman Türk nüfusu ise 1444 'ten bu yana nisbeten büyük bir artış göstermişti.
1668 ilkbaharında kasabaya gelen Evliya Çelebi yeterli bilgi vermez. Ona göre kalesi hala ayaktadır. ancak artık burası sınırdan uzakta iç bölgede (iç il) kaldığından askeri garnizon yoktur. Ayrıca kasabada camiler. medreseler. hamamlar. tekkeler. hanlar varsa da Evliya Çelebi bunların isim yerlerini boş bırakır
ve burada 1600 ev olduğunu yazar. Ancak bu son rakamı şüpheyle karşılamak gerekir. )0!11. yüzyılın ortalarında Rumeli kesiminde Osmanlı medreselerini gösteren bir listede Şit Çelebi Medresesi'nin burada bulunduğu ve kasabanın küçük bir islami öğretim merkezi haline geldiği anlaşılmaktadır. Ayrıca Demirhisar'da ve ona tabi köylerde Tanrı dağı ve Selanik yörük teşekküllerine bağlı Türk kolonileri de yerleşmiş durumdaydı. XVI. yüzyıla ait kayıtlara göre burada 11 00-1400 kişiden oluşan dokuz yörük ocağı bulunuyordu.
Osmanlı dönemi Demirhisar'ı hakkında daha ayrıntılı bilgi. XIX. yüzyıl sonları ve XX. yüzyıl başlarına ait salnamelerde yer almaktadır. 1303 ( 1885-86) tarihli Selanik Vildyeti Salndmesi'nde Demirhisar kazasının 13.81 O müslüman. 26.000 hıristiyan Bulgar ve Vlah nüfusu ve yetmiş sekiz köyü bulunduğu belirtilmektedir. 1324 ( 1906) salnamesinde ise kasabada 3000'ini müslümanların
oluşturduğu 4650 kişinin yaşadığı ve 733 evin yer aldığı kayıtlıdır. Ayrıca bu sıralarda burada altı cami, dört medrese. müslümanlara ait üç, hıristiyanlara ait dört mektep. bir kilise, 297 dükkan ve
152
bir de hamam vardı. Halkının çoğu ticaretle. ziraatla ve dericilikle uğraşıyordu. Artık Osmanlı-Bulgar sınırı yakınında bir noktada yer aldığı için artan önemi dolayısıyla Sultan ll. Abdülhamid döneminde burada bir kışla ve askeri hastahane yaptırılmıştı. 1900'de kasabayı gören etnograf Vasil Kancev burada 3300 Türk. 1200 Bulgar. 450 Çerkez. 350 Rum. 120 Vlah ve 420 Çingene'nin yaşadığını yazar. Bundan da kasabanın toplam nüfusunun 5840 ve bu nüfus içinde Türkler'in nisbetinin % 57 olduğu anlaşılmaktadır. Bulgarlar'ın büyük bir kısmı Bulgar Eksarhlığı'na değil Rum patrikhanesine bağlıydı. Bu sebeple bunlar Yunan istatistiklerinde Rum olarak gösterilmişti.
ı. Balkan savaşları sırasında kasaba Bulgar ordusunun işgaline uğradı. 1913'-
Demirhisar'daki XVI. yüzyıla ait çi fte hamamın planı
(M. Kiel arşivi)
--Mevcut ' -- duvarlar
7
· ,·-,-.
~Yıkılmış ~ duvarlar ' ·--· ·
te burada müslüman nüfus hemen hiç kalmadı. Tamamıyla tahrip edilen ve nüfusu oldukça azalan Demirhisar 1918'den sonra büyük bir köy halinde yeniden inşa edildi ve buraya Anadolu'dan gelen Rumlar yerleştirildi. Kasabada Osmanlı dönemi yapılarından sadece 1232'de 118 ı 6- ı 7) tamir edildiğini belirten kitabesiyle bir taş köprü ve XVI. yüzyıl yapısı bir çifte hamamın harabeleri bugüne ulaşabilmiştir. Ayrıca Demirhisar' a 18 km. kadar uzaklıkta olup Güney Yunan-Bulgar sınırı yakınında bulunan Angistron köyünde 11 9l8'den önceki ismi Çengel köy) 996'da ( 1587 -88) Aşık Mehmed'in ve ondan sonra Katib Çelebi ve Evliya Çelebi'nin zikrettiği )0!1. yüzyıl yapısı bir Osmanlı ılıca hamarnı hala ayaktadır ve bugün de kullanılmaktadır. Demirhisar, tarihi literatürde sık sık görüldüğü gibi. bir Osmanlı madencilik merkezi olarak şöhret kazanmış Kalkidiki yarımadasındaki Siderokapsa ile karış
tırılmamalıdır.
BİBLİYOGRAFYA :
Aşık Mehmed. Menazirü 'l-aualim, Süleyma· niye Ktp. , Halet Efendi, nr. 616, ll , vr. 20'; Evliya Çelebi, Seyahatname, VIII, 140 · 141 ; V asil Kancev. Makedonija, Etnogra{ija i Statistika, Sofia 1900 (t ı pkı basım: Jzbrani Proizvedenija, Sofia 1970, s. 484-486); Selanik Vilayet! Salnamesi, 19. def'a , Selanik 1324, s. 431·438; M. Tayyib Gökbilgin, Rumeli'de Yürükler, Tatarlar ue Eulad-ı Fatihan, İstanbul 1957, s. 69, 262, 324; G. Ostrogorski. Serska Oblast posle Dusanoue smrti, Posebna lzdanja Vizantinoloskog lnstituta IX, Beograd 1965, tür.yer.; Apostolos Vakalopoulos. History of Macedonia, Thessaloniki 1973, s. 53-54, 208, 666-668 ; Aleksandar Stojanovski, Gradouite na Makedonija ad krajot na XIV da XVII uek, Skopje 1981 , tür. yer.; G. Stivaras. "Demir Issarion" , Mak e· donikon / meralogian ( 191 Ol. s. 213-214.
L
~ MACHIEL KıEL
DEMİRİ ( sr...ı.ll)
Ebü'l -Beka Kemalüdd!n Muhammed b. Musa b. İsa el-Kahirl eş - Şafii
(ö. 808/1405)
Hayatü'l-hayevan adlı meşhur eserin yazarı,
Mısırlı hadis ve fıkıh alimi. _j
7 42 ( 1341) yılı başlarında Nil deltasındaki Semennüd kasabası yakınında bulunan Demire adlı iki köyden kuzeydekinde doğdu . Doğum tarihi bazı kaynaklarda 745 (1344) ve İbn Kadi Şühbe ile İbn Hacer tarafından 750 ( 1349) şeklinde verilirse de Sehavi, Demiri'nin kendi el yazısıyla bir notta doğum tarihini 742
( 1341 ) olarak gördüğünü söylemektedir (ed·Qau'ü'l-lami', X. 591
Demiri önceleri geçimini terzilikle sağlıyordu. Daha sonra kendisini ilme verip uzun müddet Bahaeddin es- SübkT' nin yanında bulundu ve ondan faydalandı. Cemaleddin Abdürrahim b. Hasan ei-İsnevT'den fıkıh. Burhaneddin İbrahim b. Şerefeddin el- KiratT' den edebiyat. Bahaeddin Abdullah b. Abdurrahman İbn Akli'den Arapça ve başka ilimler tahsil etti. Hocaları arasında İzzeddin Muhammed b. Ahmed en-NüveyrT. Siraceddin İbnü'I-Mülakkın ve Siraceddin Ömer b. Raslan ei-Bulkfni gibi tanınmış alimler de vardır. Kendisinden de Selahaddin eiAkfehsi Mekke'de. Takiyyüddin ei-Fasi Kah i re· de hadis dinlemişlerdi r. Demiri tefsir. hadis. fıkıh ve fıkıh usulünde. dil ve edebiyat ilimlerinde mütehassıs oldu; fetva ve tedris icazeti aldı. Kahire'de Ezher ve Zahir camileriyle Kubbetü'IBaybarsiyye (ll. Baybars Han kah ı ) ve Babünnasr içindeki İbnü'I-Bakari Medresesi 'nde ders verdi. 1360-1379 yılları arasında altı defa hacca gitti. 1379'dan 1399'a kadar yirmi yıl kaldığı Mekke'de hem ders okuttu hem de fetva verdi.
Zühd ve takvası dolayısıyla Kahire'de mensubu olduğu Darü saidi 's-süeda (Salahiyye Hankah ı ) dervişleri arasında büyük bir şöhret kazandı. Çağdaşı Makrizi el- 'Uküd ii tô.ril]i'l- 'uhı1d adlı eserinde yıllarca onunla birlikte bulunduğunu ve vaazlarına katıldığını belirtmektedir. Demiri 3 Ceinaziyelewel 808 (27 Ekim 1405) tarihinde Kahire'de vefat etti ve Darü saidi's-süeda yakınındaki Mekabirü' s- süfiyye'ye defnedildi. Gösterdiği rivayet edilen bazı kerametler ve hakkındaki mugayyebat' la ilgili haberler sayesinde meşhur oldu. Kendisi bu kerametierin rüya olduğunu söylüyorsa da halk buna inanmıyor ve onun manevi kişiliğini gizlemek için böyle davrandığını sanıyordu.
Eserleri. 1. l:fayatü'l-hayevan •. Demiri'ye Doğu 'da ve Batı'da büyük şöhret kazand ıran ve bir hayvanlar ansiklopedisi mahiyetinde olan eserin "kübra" (bü yük) . vusta (orta) ve "suğra" (küçük) olmak üzere üç ayrı şekli vardır . Kitap birçok defa basılmıştır (mese la Bu lak 1275, 1284; Tahran 1285; Kah i re 1305) On kadar ihtisarı bulunan eser Türkçe, Farsça , Latince. Fransızca ve İngilizce'ye yapılan tam veya kısmi tercümeleri yanında birçok araştırmaya da konu olmuştur. 2. Mul]taşarü 'l-Gayşi'l -müseccem ii Şerhi Lômiyyeti'l- 'Acem. Halil b. Ay-
bek es-SafedT'nin. TuğraT'nin Lô.miyyetü'l- 'Acem 'ine yaptığı el-Gayşü'l -müseccem ii Şerhi Lômiyyeti'l- 'Acem (ei
Gayşü ' lle?f insecem fi Şerf:ı i Lamiyyeti 'l · 'Acem) adıyla bilinen şerhinin ihtisarıdır. Katib Çelebi bu eserin bir nüshasının üzerinde 769 yılı RebTülewelinde (Kasım 1367) dört gün içinde ihtisar edildiğine dair bir kayıt gördüğünü bildirmektedir ( Keş{ü 'z
zunan, ıı . 1538. dipnot ı ). Eserin müellif nüshası Süleymaniye Kütüphanesi· nde bulunmaktadır (Ayasofya, nr. 411 0). 3. enNecmü'l - vehhô.c (Şer/w fVlinhaci 't-talibin li 'n-Neueuf). Demiri. telifini 786 Rebiülahirinde (Haziran 1384) tamamladığı bu şerhini hocaları olan Bahaeddin esSübkT. İsnevi ve başkalarının Minhô.cü'ttô.libin 'e yaptıkları şerhleri kısaltmak
suretiyle meydana getirmiştir. Eserin muhtelif nüshalarına ait bazı ciltler Süleymaniye Kütüphanesi 'nin çeşitli bölümler inde mevcuttur (Ayasofya, nr. 1278, ı.
ci lt ; nr. 1280. 111. cilt; Fatih, nr . 1830. 1. ci lt; nr. 183 1, lll. cilt; Pertevniyal, nr. 263. 1. cil t ; nr. 264. ll. ci lt). 4. Rumı1zü 'l-künı1z
elle?i bereze ibrı1zühı1 ahsen bürı1z.
Fıkıh ve kelam ilimlerine dair 30.000 beyitlik bir urcfıze* dir. Eserin bir nüshası dört cilt halinde Köprü lü Kütüphanesi'nde bulunmaktadır (Hac ı Ahmed Paşa, nr. 89-92). 5. Manzı1me ii'stihbô.bi'l- vuiı1'. Oğlu tarafından şerhedilmiştir (bir nüshası için bk. Köprü lü Ktp. , Hac ı Ahmed Paşa, nr. 92 / 2) 6. Şerhu'l-Mu'allaköti's seb' (Keşfü 'z -zunün, ll, 174 1 ). 7. el-Cevh erü '1- ierid ii 'ilmi't - tevhid (a.g.e., 1. 6 19). 8. ed -Dfbô.ce (Şerhu Süneni ibn fV!ace). Beş cilt kadar olduğu kaydedilen eser tamamlanamamıştır [a.g.e., ll , 10041 9. Gayetü'l-ereb ii kelô.mi hükemô. 'i'l- 'Ara b. Müellif bu eserine bir de şerh yazmıştır (a.g.e., ll . 11 90). 10. et- Te?kire [a.g.e., 1. 386).
'
DEMiRKAPI
BİBLİYOGRAFYA: ibn Kadi Ş ühbe. Tabakatü'ş -Şafi'iyye, ıv ,
6 ı -62; ibn Hacer. inba'ü 'l-gumr, V, 347-348 ; Sehavi. eçi-Qau' ü'/-lami' , X, 59-62; Taşköpri zade. Mi{tahu ·s-sa ' ade, Haydarabad 1328, ı , ı86 ; Katib Çelebi, Süllemü'l-uüsa/ ila Tabakati'l·{ühal, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa ,
nr. ı 887, vr. 23 ı b; Keş{ü ·?·zunan, 1, 386, 6ı 9, 696 -697 ; ll , ı004 , 1190, ı537 , ı538 , 174ı ,
ı875; Şevka ni. ei -Bedrü 't·tali', ll , 272; Lekne· vi. ei-Feua' idü'/-behiyye: ~- 203 ; Ali Paşa Mü· barek. el·/jttatü't -Teu{fktyye, Bulak ı306 , Xl , 59; F. Wüstenfeld. Geschichte der arabischen Aerzte und Natur{orscher, Göttingen ı 840, nr. 265; L. Leclerc. Histoire de la medicine arabe, Paris ı 876 , ll , 278; Brockelmann. GAL, ll , ı72-ı 73; Suppl., ll , ı 70- ı 7ı ; Sarton. lntroduction, 111 / 2, s. ı639 - ı64ı ; Adıvar. Osmanlı Türklerinde ilim [ Kazanc ıgi l). s. 30; Joseph de Somogy. "Index des sources de la Hayat al-Ha · yawan de ad -Damiri", JA, sy. 2ı3 119281. s . 5-ı28 ; a.mlf .. "ad -Darnirl's Hayat al-Hayawan An Arabic Zoological lexicon" , Osiris, IX, Bruges ı 950, s. 33 vd.; a.mlf.. "al-Jiihiz and ad -Damiri", Annual o{ the Leeds University, Oriental society, Leiden 1958-59, 1, 55-60 ; a.mlf .. "Die Stellung ad-Damiri's in der ara lıisehen Literatur", WZKM 119601. s. ı 92-206; Aziz Ali ei-İzzi. "ed-Demiri ve Kitabühıl Hayatü ' l -Hayevan", ei -Meurid, XIV/4, Bağdad ı985 ,
s . ı 39- ı 52 ; Muhammed Reşad et-Tüba. "I:Ia yatü 'l- Hayevani'l- kübra" , Ti, lll , 776 -783; D. B. Macdona ld. "Demiri", iA, lll , 52ı- 522; L. Kopf. "al- Damiri" , E/2 (Fr 1. ll, ı 09- ı ı O.
liJ CE VAT İz Gi
DEMİRKAPI
L Eski Türk coğrafi adlarından biri.
.J
Demir kapı (temir kap ı g. t emür kapuk. demür kapu) Araplar tarafından babü'lhadid, Farslar tarafından derbend. der-i ahenin. derbend-i ahenin şekillerinde
aynı anlamda kullanılmış olup bunların hepsi siyasi ve tabii sınırlarda bulunan, sınır karakolu gibi kullanılan hisariarı ve geçit bölgelerini ifade etmektedir.
zf-;:J'V~L-11 j,·~y) .. J,}'J~l· c:J!:;;,18h.f.,J!f:?~~f:' ine' ı;;
. . r:J!.--e)l,,~ ~ '· ' "~ ~ ~ i,..J.
Demiri ' nin MuiJlasarü'/ -
Cayşi'l·
mü seecem {f Şerh i
L3m iyyeli'lcAcem ad lı
eserinin müellif
h attı
nüshasın ı n
ilk iki sayfası
(Süleymaniye K tp ..
Aya~ofya.
nr. 4110 )
( ~~~J~:zvt;w,r;J)j0;, · .:e!,-,_V!.;.#~//4!,j.r/if <:,>.'-Z ~. &~fy'/..lı,J.f<., ı<:!.V ~~· ~ <-/ .. r:J ...., ...,.-.~ı!ı
~ L.Jf>yl~ ~~'=~"z7.;.r-;;;-- . -:: fd~J:J;ı_~v/J : ~~;..~'.)., ~ ~~ı.,• . ıp; ıi>!.L .,.~
.. &_p,.)~ "'.r~rr..J;;::;Jvızt!Pt"' p.;; ~Jb! . A
,L,_.,. ~ _:;~>;-,J.t:<J-.WjU--/" :.? !:" .;,_,r;..:_,Jr;_; ', ·,__.J~A-hv_,
. '.J'!hv- 1.1Jt)vJ~ .... ols.:ı(,•G-j .. f' L, yi .~_.,(bjr./ :U:.J;' ......lV,; , L__..t,_r}I~J ~ ~~..)~ .,_;,.;..) .~ ,y~'J-"
~6J~w__........j-7.:.:5_,•"o/J..L--J~ · J"' 1 -(.ri'..?~J" ·-:-u0,J.:;t q_!../).v,_, !.r-' v 1 J '!.:- 6J'-v-Pr.!ı ~P(_IyVi(!J-.:z. &.!J;;--:-_,J •riJ.JII;aJ ~f1''~t:Al'..?JU!,,.ı,.,0-o 4.
. ı .
. ~JSv.-J'f'.i,...,.J~,,.,t (t.l' / J.rjJf'./1_:;M.WV'},t~v<Y' . ·~.)'J' a}{)<~ J.!...C',;ı..,.-. lı.j l (I)JJ .uoli;ufY.ı.,_!?.ı ,.:.:;...J-tf--iJ plı t!.fJ.r-J!ftı;...../.f c)}-~')l.ji., IJl _ . -/1 ı)JlPi:_l_; oolt.J,jt.J...)._,P(jH~!> 1 f-..-.i. ../) l.:f.,)ljı /'-~ • .)J.,.:_, !:...;:, ..;~ ~i(.P Jtf'_,)/.;..j! ~•,.., IJ 1 !ı?~ 1 0t.J __) .}ı-'·ljt> .,.,_6--
b • >J..ı-J L.:;,-jc.QJ,I ..b /.:. 1 }~<:""' - ~.r'.rll~G&~.J .Ai} üit•UJ_,..~ı,-'~.~~ ı __, yu
b ,-IH>I- J';J, }f>i!--'•r' ıjJ, ı ;.< ·~ı..vi~-~i;:),Jı.~{I~~J ·
..J' ··&_ji '"V ~ f 'J' J J, •• ,_,_..._// J-r.; YJ' V . · ;.ıı u~~ t · ... :ı,......."" e!V--b"'r · ı yti ' . . .
~5 3