osmanlı türkçesi-10-

Ortaretim

OSMANLI TRKES10

DERS KTABI

YAZARLAR

Ercan DEMRVildan KAYA ERBATUR

DEVLET KTAPLARI

.........................., 201DRDNC BASKI

5

MLL ETM BAKANLII YAYINLARI .............................................................. ............: 5813DERS KTAPLARI DZS ................................................................................... ............: 1600

15.?.Y.0002.4313

Her hakk sakldr ve Mill Eitim Bakanlna aittir. Kitabn metin, soru ve ekilleri ksmen de olsa hibir suretle alnp yaymlanamaz.

EDTR : Suna SUR

GRSEL TASARIM UZMANI : pek ZDEMR

PROGRAM GELTRME UZMANI : Tuba KUKONMAZ LDR

LME DEERLENDRME UZMANI : etin TORAMAN

REHBERLK UZMANI : Mustafa KARA

Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulunun gn ve 86 sayl karar ile ders kitab olarak kabul edilmi, Destek Hizmetleri Genel Mdrlnn .0 .201 gn ve sayl

yazs ile defa adet baslmtr.

29.06.2012

ISBN 978-975-11-3729-6

10 4 5 7389 233dordnc 119.653..

Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak; Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak. O benim milletimin yldzdr, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.

atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill! Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu cell? Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell. Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll.

Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm. Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm! Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm. Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm.

Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar, Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar, Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar?

Arkada, yurduma alaklar uratma sakn; Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn. Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn; Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn

Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan: Dn altndaki binlerce kefensiz yatan. Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan: Verme, dnyalar alsan da bu cennet vatan.

Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda? heda fkracak topra sksan, heda! Cn, cnn, btn varm alsn da Huda, Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda.

Ruhumun senden lh, udur ancak emeli: Demesin mabedimin gsne nmahrem eli. Bu ezanlar -ki ehadetleri dinin temeli- Ebed yurdumun stnde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam, Her cerhamdan lh, boanp kanl yam, Fkrr ruh- mcerret gibi yerden nam; O zaman ykselerek ara deer belki bam.

Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill! Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell. Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll; Hakkdr hr yaam bayramn hrriyyet; Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll!

Mehmet kif Ersoy

GENLE HTABE

Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve mdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin en

kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dhil ve hric bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti

mdafaa mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin! Bu imkn ve erait, ok namsait bir mahiyette tezahr edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek dmanlar, btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann btn kaleleri zapt edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm ve daha vahim olmak zere, memleketin dhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt hyanet

iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs menfaatlerini, mstevllerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret iinde

harap ve btap dm olabilir. Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde dahi vazifen,

Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr. Muhta olduun kudret, damarlarndaki asil kanda mevcuttur.

Mustafa Kemal Atatrk

7ORGANZASYON EMASI................................................................................................................................... 8

1. NTE OSMANLI TRKESNE GR ............................................................................................................................ 11 1. Osmanl Trkesinin zellikleri ............................................................................................................................ 12 2. Osmanl Trkesi Bilmenin nemi ................................................................................................................. 12 lme ve Deerlendirme Sorular .................................................................................................................. 15 Proje ............................................................................................................................................................... 16

2. NTE OSMANLI TRKES ALFABES VE ZELLKLER ............................................................................................18 1. Osmanl Trkesi Alfabesi .............................................................................................................................. 19 2. Osmanl Trkesi Alfabesinde Harflerin Bitime zellikleri ve Bitime Srasnda Ald ekiller .................... 19 lme ve Deerlendirme Sorular .................................................................................................................. 35

Performans Grevi ......................................................................................................................................... 36 OKUMA METNLER ........................................................................................................................................ 38

3. NTE OSMANLI TRKESNN ZELLKLER ..........................................................................................................51 1. Trke Kelimelerin zellikleri ......................................................................................................................... 52 2. Trke Eklerin zellikleri ................................................................................................................................ 52 3. Trke Kalplam Kelimeler .......................................................................................................................... 52 lme ve Deerlendirme Sorular .................................................................................................................. 64

Performans Grevi ......................................................................................................................................... 65 OKUMA METNLER ........................................................................................................................................ 67

4. NTE OSMANLI TRKESNDE YABANCI KKENL KELMELERN KULLANIMI ............................................................................................................................72 1. Farsa Unsurlar .............................................................................................................................................. 73 a. Farsa Kelimeler...............................................................................................................................................73 b. Farsa Saylar ve Gn Adlar ...................................................................................................................... 73 2. Arapa Unsurlar ............................................................................................................................................. 73 a. Arapa Kelimeler ....................................................................................................................................... 73 b. Arapa Ay Adlar ve Takvim Bilgisi ............................................................................................................. 73 lme ve Deerlendirme Sorular ............................................................................................................. 85

1. EK Grup Deerlendirme Formu ............................................................................................................................... 86 2. EK z Deerlendirme Formu .................................................................................................................................. 87

KISALTMALAR DZNZ ........................................................................................................................................ 88 SZLK ........................................................................................................................................................... 88 KAYNAKA ......................................................................................................................................................... 99

NDEKLER

810

3. NTE: OSMANLI TRKESNN ZELLKLER

1. NTE: OSMANLI TRKESNE GR

14

A. oktan Semeli SorularAadaki sorular yantlaynz.

1. Aadakilerden hangisi Osmanl Trkesi eserlerde kullanlan alfabedir?A. Kril alfabesi B. Gktrk alfabesi C. Arap alfabesi D. Uygur alfabesi E. Lan alfabesi

2. Osmanl Trkesi kullanlmaya baland yzyl aadakilerden hangisidir?A. 9. yzyl B. 11. yzyl C. 15. yzyl D. 20. yzyl E. 21. yzyl

3. Aadakilerden hangisi Osmanl Trkesi bilmenin kazandrd yararlardan deildir?A. Eski mezar talarn okuyabilmeB. Eski basl eserleri okuyabilmeC. Osmanl mimarisindeki eserleri okuyabilmeD. Edebiyat derslerindeki szck daarcmzn gelimesiE. Arapa ve Farsa yazlar okuyabilme

B. Ak Ulu SorularAadaki sorular yantlaynz.

1. Osmanl Trkesinde neden Arap alfabesi kullanlmr?

.2. Osmanl Trkesinde kullanlan nller, cmle banda ve sonunda nasl yazlr?

.3. Osmanl Trkesi hangi dillerden meydana gelmir?

.C. Doru-Yanl SorularAada verilen cmlelerde yer alan bilgiler doru ise cmle banda verilen bolua D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Arap alfabesini ilk kullanan Trk devle Byk Seluklulardr.2. ( ) Osmanl Trkesinde kullanlan j harfi Trke kkenli bir harir.3. ( ) Osmanl Trkesinde kullanlan her harf, Trkiye Trkesindeki tek bir sese karlk gelir.

lme ve Deerlendirme Sorular

z Deerlendirme

Aadaki nermelere gre noktal yerleri doldurunuz.

Osmanl Trkesinin kullanm alanlaryla ilgili rendik-lerim

.......

Osmanl Trkesi renmeliyim, nk

.......

11


1. Osmanl Trkesinin zellikleri2. Osmanl Trkesi Bilmenin nemi

Hazrlk almalar

1. Trklerin tarih boyunca kulland alfabeleri nelerdir?2. Trkenin tarih iindeki dnemlerini ararnz.3. Osmanl Trkesinin genel zelliklerini ararnz.4. Osmanl Trkesi renmenin size salayaca katklar nelerdir?

1. ETKNLKAadaki menlerin birbirinden farkl ynlerini bularak Trkenin dnemlerini gzden geiriniz. Alfabelerden han-

gisinin kullanmnn daha kolay olduuyla ilgili grlerinizi paylanz.

Gktrk Yaztlar Bilge Kagan Yaz

Uygur Yazs

Gktrk Yaztlar Tonyukuk Yaz

15

Proje Puanlama Anahtar

rnn Yazm Boyutu

Nitelikler Gelirilmeli (1) yi (2) Mkemmel (3)

erik

Ararmada Osmanl Trke-sinin tarihsel srete geliimi

yeterince belirlmemir. Tarihsel srete Osmanl

Trkesinin ayrld dnemler ve dnem zellikleri yeterin-ce belirlmemir. Osmanl Trkesi bilmenin nemini yeterince aklanmamr.

Ararmada Osmanl Trke-sinin tarihsel srete geliimi belirlmir. Tarihsel srete Osmanl Trkesinin ayrld dnemler ve dnem zellik-

leri yeterince belirlmemir. Osmanl Trkesinin hangi

dillerden etkilendii belirl-mir.

Osmanl Trkesi bilmenin nemi yeterince aklanma-mr. Osmanl Trkesinin gnmzde hangi alanlarda

kullanld belirlmir.

Ararmada Osmanl Trke-sinin tarihsel srete geliimi belirlmir. Tarihsel srete Osmanl Trkesinin ayrld dnemler ve dnem zellik-leri rnekleriyle belirlmir.

Osmanl Trkesinin hangi dillerden etkilendii belirl-

mir.Osmanl Trkesi bilmenin

nemi aklanmr. Osmanl Trkesinin gnmzde hangi alanlarda kullanld belirl-

mir.

Proje

Hazrladnz projeyi retmeninizle aadaki puanlama anahtarn kullanarak deerlendiriniz.

Beklenen Performans Ararma, Yaraclk

Sre 6 Haa

Puanlama Yntemi Dereceli Puanlama Anahtar

Konu

Proje Hazrlanrken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Osmanl Trkesinin tarihsel srete geliimini, Osmanl Trkesinin dnemsel zelliklerini, Osmanl Trkesinin hangi dillerden etkilendiini, Osmanl Trkesini bilmenin nemini, Osmanl Trkesinin gnmzde kullanld alanlar aklayan bir rapor hazrlama ve raporu sunma

1. Ararmanz ve hazrlayacanz rapor iin beer kiilik gruplar oluturunuz.2. Ararmay ve raporu zamannda tamamlayacak ekilde bir plan oluturunuz.3. Grup yeleri kendi aralarnda ararma srecinde stlenecei sorumluluklar belirlemelidir.4. Ararmanz iin kitap, dergi, nternet vb. kaynaklardan yararlannz.5. Hazrlayacanz rapor yirmi sayfadan az olmamaldr.6. Raporda ak ve anlalr bir anlam kullanmaya zen gstermelisiniz.7. Hazrladnz raporu grup yeleriyle birlikte sna 15 dakikalk bir srede sunmalsnz.

ORGANZASYON EMASI

niteyle ilgili grsel

nite kapann verildii blm

nitenin ad Sayfa numaras Metin grsellerinin alt yazlarnn bulunduu blm

Konuyla ilgili etkinliklerin yer

ald blm

nite adnn verildii blm

Hazrlk almalarnn verildii blm

nite alt balk-larnn verildii

blm

Metin grsel-lerinin verildii

blm

lme ve Deerlendirme Sorularnn yer ald blm Proje almasnn verildii blm

z Deerlendirme blmnn yer ald yer Proje Puanlama Anahtarnn yer ald blm

937

OKUMA METNLER

.........................

.................................... ....................................

.................................... ....................................

.................................... ....................................

. .................................... ....................................

.................................... ....................................

. .................................... ....................................

.................................... ....................................

. .................................... ....................................

.................................... ....................................

. .................................... ....................................

.................................... ....................................

Aadaki menleri okuyunuz. Noktal yerlere metni gnmz Trkesiyle yaznz.

85

GRUP DEERLENDRME

RENCNN

Sra Ad ve Soyad

Aklama: Aadaki form, grupta yer alan arkadalarnz deerlendirmek iindir. Grupta, birlikte alnz her bir arkadanz iin ifadeleri okuyarak deerlendirme yapnz. Eer grup arkadanz okuduunuz ifadedeki davran gereklerdi ise o ifadenin alna X iare koyunuz.

YORUMLAR

..................................................................................................................................................

al

may

a ha

zr o

lu

Gru

p ar

kadala

rn d

inle

me

Soru

mlu

lukl

ar p

aylam

a

Gru

p ar

kadala

rn d

este

klem

e

Tarm

alar

a kal

ma

Gr

le

rini g

erek

ele

ri ile

ort

aya

koym

a

Fark

l g

rle

re sa

yg d

uym

a

Gr

ev a

lmay

a ist

ekli

olu

Zam

an v

erim

li ku

llanm

a

Ald

gr

evle

ri za

mann

da ta

mam

lam

a

1. EK

26

BLG

10. ETKNLKOsmanl Trkesinde kullanlan s k h z t seslerinin farkl seslemleri olup olmadn ararnz. rnek

szckler bularak snf arkadalarnzla bilgilerinizi paylanz.

11. ETKNLK Zeynep, zihin, zarif, sar, smbl, esir, msr, keklik, kadn, heves, helal, hasta, tela, tasvir szcklerini Osmanl

Trkesiyle yazarak ayn seslerin farkl harflerle karland szckler varsa nedenini bulmaya alnz.

nce sessizler:

: ter : sebat : Cevdet : meded : zift : jilet : snbl : erh : kif : kemlYannda bulunan harfe gre kimi zaman ince kimi zaman kaln olan sessizler:

: ata : et : ba : be : pes : pas :ereve : at : resm : rtl : murad : dere : ferd : Frat : latif : lerze : maraz : mkl : neh(i)r : namaz : deve : deva : hale :heves : yakub : yer

Osmanl Trkesinin alfabesini oluturan Arap alfabesinde sessiz harfler, kaln (hurf- sakle) ve ince (hurf- haffe) olmak zere ikiye ayrlr. Baz sessizler ise yannda bulunan harfe gre kimi zaman ince kimi zaman kaln olarak deerlendirilir.

Kaln sessizler:

:hell : harbe : sabr : ziy : ifrat : zafer : asker : gark : Kdem

U Y A R I (dad) sesi, dilin boaza yakn ksmndan kan kaln ve peltek bir z sesidir. Bu sesi ieren szckler Trkede

kullanlrken kimi zaman d li kullanlr, kimi zaman da z li sesletilir. : darbe : zabta

33

OKUMA METNLER

Okuma Metinlerinin bulunduu blm

Grup Deerlendirme Formunun verildii blm

Okuma Metinlerinin bulunduu blm kapa

Etkinliklerin yer ald blmler

Bilginin yer ald blmler

Uyarnn yer ald blm

01

49

.

.

.

.

. .

04

41

. . .

. .

.

. .

2

2

RELKEDN

. ) ( .............. 4. ) ( ........................ 41. ) (................ 91. ) ( ............. 62. ) (................... 13

. ) ( .............. 53 . ) ( ..................... 93

. ) ( .......... 54 . , ) (........................... 05

. ) ( ....... 35 . ) (........ 55. ... ) ( ................... 65

. ) ( ................ 85 . ) ( .......... 06. ) (........................... 46. ) (.................... 56

. ) (...................... 66 . ) (.......................... 86. ) ( .............. 96 ) ( ..................... 07

. ) ( ................... 17. ) (................ 27. ) ( ................... 37. ) ( ................. 57

. ) ( .................. 67 . ) ( ................... 97. ) (.............. 08. ) ( ................. 18. ) ( ......................... 28. ) (........................ 48. ) (... 68. ) ( ......................... 78. ) ( ................. 88. ) (...................... 09. ) ( . 19. ) ( ...................... 29. ) (................ 39

. ) (............. 49 . ) ( ......................... 59. ) (................... 69

)( )(

78

NZD RALAMTLASIK

KLZS

A .ecllngkala ,eczica ] [ ).F-.A( enzic .iligves lezg ,tekalef ,aleb ,tefa ] [ ).A( tef .ralmurud ,rellah ] [ ).A( lvha .relmivak ] [ ).A( mvka .relkilnired ).c nukmu( ] [ ).A( kma ,tulham ,mrak ,krak ] [ ).F( ezm .lblb ] [ ).A( bledna .emretsg takfe ] [ ).A( teft .keceleg ] [ ).A( t .nd ireg ] [ ).A( tedva

B .temyk ,reed ] [ ).F( hab .eyikab ,nalak eyireg ] [ ).A( eyykab .kuos ] [ ).A( dirb .tk ] [ ).F( deb .ilteyin tk ,neyetsi nltk ninirib ] [ ).F( hhdeb .ineypey ,lezg ] [ ).A( deb .ngzd ,hisaf ,naunok hisaf ] [ ).A( leb .isilcem iki ,isilcem ecnele ] [ ).F( mzeb .cnabay ] [ ).F( engb .zisesmik ] [ ).F( sek-b .tazzib ,karaltak ,karapay ,netkereg ] [ ).A( liiflib .kerede edafitsi ,karanalraray ] [ ).A( edfitsilib .zistakat ,nugroy ] [ ).A-.F( btb

aparA . AasraF .F.kczs kielrib asraF ev aparA .F-.Akczs kielrib aparA ev asraF .A-.F

-amun nirelrii ev ninirelnitem amukOmlb iidlirev nirelrii mlb iidlirev nnralar

iidlirev ninirelniteM amukOklzS iniziD ralamtlasK mlb

iidneletsil ninirelnitem amukOmlb

11

3. NTE:

OSMANLI TRKESNN ZELLKLER

1. NTE

OSMANLI TRKESNE GR

12


1. Osmanl Trkesinin zellikleri2. Osmanl Trkesi Bilmenin nemi

Hazrlk almalar

1. Trklerin tarih boyunca kulland alfabeleri aratrnz.2. Trkenin tarih dnemlerini aratrnz.3. Osmanl Trkesinin genel zelliklerini aratrnz.4. Osmanl Trkesi renmenin size salayaca katklar nelerdir?

1. ETKNLKAadaki metinlerin birbirinden farkl ynlerini bularak Trkenin dnemlerini gzden geiriniz. Alfabelerden han-

gisinin kullanmnn daha kolay olduuyla ilgili grlerinizi paylanz.

Gktrk Yaztlar Bilge Kagan Yazt

Uygur Yazs

Gktrk Yaztlar Tonyukuk Yazt

13

2. ETKNLKTarih derslerinizde rendiiniz bilgiler nda Osmanl Trkesinin oluum ve geliimini etkileyen olaylar gzden

geirerek Trk dili iindeki yerini belirleyiniz. Osmanl Trkesinin gerek alfabe gerekse kullanm olarak neden Arapa ve Farsadan farkl olduunu belirtiniz.

3. ETKNLKOsmanl Trkesi, niversitelerin hangi blmlerinde kullanlmaktadr? Kullanlma nedenlerini tartnz.

4. ETKNLKAadaki fotorafta grdnz eserde yazlanlar okuyup anlayabilir misiniz? Gezip grdnz yerlerdeki eser-

leri okuyabilmenin sizi ve evrenizdekileri nasl etkileyeceini tartnz.

El yazmas eser

Osmanl Trkesi Arap alfabesi Gnmz Trkesi Latin alfabesi

Rzk iin bir ferde yoktur minnetim

Kendi sayimdir veliyn-nimetim

14

Mezar talar

5. ETKNLKOsmanl Trkesiyle yazlm metin ya da fotoraflar snfa getirerek arkadalarnzla paylanz. Bu tr metinlerin

nerede bulunabileceini snf ortamnda tartnz.

15


1. Aadakilerden hangisi Osmanl Trkesi eserlerde kullanlan alfabedir?A. Kril alfabesi B. Gktrk alfabesi C. Arap alfabesi D. Uygur alfabesi E. Latin alfabesi

2. Osmanl Trkesinin kullanlmaya baland yzyl aadakilerden hangisidir?A. 9. yzyl B. 11. yzyl C. 15. yzyl D. 20. yzyl E. 21. yzyl

3. Aadakilerden hangisi Osmanl Trkesi bilmenin kazandrd yararlardan deildir?A. Eski mezar talarn okuyabilmeB. Eski basl eserleri okuyabilmeC. Osmanl mimarisindeki eserleri okuyabilmeD. Edebiyat derslerindeki szck daarcmzn gelimesiE. Arapa ve Farsa yazlar okuyabilme


1. Osmanl Trkesinde neden Arap alfabesi kullanlmtr?

.2. Osmanl Trkesinde kullanlan nller, cmle banda ve sonunda nasl yazlr?

.3. Osmanl Trkesi hangi dillerden meydana gelmitir?

.C. Doru-Yanl SorularAada verilen cmlelerde yer alan bilgiler doru ise cmle banda verilen bolua D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Arap alfabesini ilk kullanan Trk devleti Byk Seluklulardr.2. ( ) Osmanl Trkesinde kullanlan j harfi Trke kkenli bir harftir.3. ( ) Osmanl Trkesinde kullanlan her harf, Trkiye Trkesindeki tek bir sese karlk gelir.


z Deerlendirme

Aadaki nermelere gre noktal yerleri doldurunuz.

Osmanl Trkesinin kullanm alanlaryla ilgili rendik-lerim

.......

Osmanl Trkesi renmeliyim nk

.......

16

Proje Puanlama Anahtar

rnn Yazm Boyutu

Nitelikler Gelitirilmeli (1) yi (2) Mkemmel (3)

erik

Aratrmada Osmanl Trke-sinin tarihsel srete geliimi

yeterince belirtilmemitir. Tarihsel srete Osmanl

Trkesinin ayrld dnemler ve dnem zellikleri yeterin-ce belirtilmemitir. Osmanl Trkesi bilmenin nemini yeterince aklanmamtr.

Aratrmada Osmanl Trke-sinin tarihsel srete geliimi belirtilmitir. Tarihsel srete Osmanl Trkesinin ayrld dnemler ve dnem zellik-

leri yeterince belirtilmemitir. Osmanl Trkesinin hangi

dillerden etkilendii belirtil-mitir.

Osmanl Trkesini bilmenin nemi yeterince aklanma-mtr. Osmanl Trkesinin gnmzde hangi alanlarda

kullanld belirtilmitir.

Aratrmada Osmanl Trke-sinin tarihsel srete geliimi belirtilmitir. Tarihsel srete Osmanl Trkesinin ayrld dnemler ve dnem zellik-leri rnekleriyle belirtilmitir.

Osmanl Trkesinin hangi dillerden etkilendii belirtil-

mitir.Osmanl Trkesi bilmenin

nemi aklanmtr. Osmanl Trkesinin gnmzde hangi alanlarda kullanld belirtil-

mitir.

Proje

Hazrladnz projeyi retmeninizle aadaki puanlama anahtarn kullanarak deerlendiriniz.

Beklenen Performans Aratrma, Yaratclk

Sre 6 Hafta

Puanlama Yntemi Dereceli Puanlama Anahtar

Konu

Proje Hazrlanrken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Osmanl Trkesinin tarihsel srete geliimini, Osmanl Trkesinin dnemsel zelliklerini, Osmanl Trkesinin hangi dillerden etkilendiini, Osmanl Trkesini bilmenin nemini, Osmanl Trkesinin gnmzde kullanld alanlar aklayan bir rapor hazrlama ve raporu sunma

1. Aratrmanz ve hazrlayacanz rapor iin beer kiilik gruplar oluturunuz.2. Aratrmay ve raporu zamannda tamamlayacak ekilde bir plan oluturunuz.3. Grup yeleri kendi aralarnda aratrma srecinde stlenecei sorumluluklar belirlemelidir.4. Aratrmanz iin kitap, dergi, nternet vb. kaynaklardan yararlannz.5. Hazrlayacanz rapor yirmi sayfadan az olmamaldr.6. Raporda ak ve anlalr bir anlatm kullanmaya zen gstermelisiniz.7. Hazrladnz raporu grup yeleriyle birlikte snfta 15 dakikalk bir srede sunmalsnz.

17

rnn Sunum Boyutu

Puanlama anahtarndan en fazla alnabilecek puan 15tir. Puanlama anahtarndan rencinin ald puan 100lk sisteme dntrlrken rencinin ald puan x 100 / 15 formlnden yararlanlr. rnek puanlama: Puanlama anahtarnda 8 puan alan bir rencinin puan; 8 x 100 / 15 formlnden 53,3 bulunur.

Not: Grupla hazrladnz projede grupta yer alan arkadalarnz deerlendirmek iin Ek 1de yer alan Grup De-erlendirme Formunu kullanabilirsiniz.

Anlatm

Raporda yer almas gereken konularla ilgili verilen bilgile-rin anlalrlk sorunu vardr.

Konularn aktarmnda akclk yoktur. Kurulan cmleler

zenle seilmemitir.

Raporda yer almas gereken konularla ilgili anlalr bilgiler verilmitir. Konularn aktar-

mnda akclk yoktur. Kurulan cmleler zenle seilmemi-tir. Verilen rnekler arpc ve aklda kalcdr. Konuyu

rneklendirecek fotoraf vb. yer verilmitir.

Raporda yer almas gereken konularla ilgili anlalr bilgiler verilmitir. Konularn aktarm

akcdr. Kurulan cmleler zenle seilmitir. Verilen

rnekler arpc ve aklda kal-cdr. Konuyu rneklendirecek

fotoraf vb. yer verilmitir.

Vurgu ve

tonlama

Sunuda kullanlan szckle-rin sylenilerinde hatalar

yaplmtr.

Sunum yapan, kulland sz-ckleri syleni biimlerine

dikkat ederek kullanmaktadr. Ancak anlatm glendirecek vurgu ve tonlamalarda eksik-ler bulunmaktadr. Jest ve mi-miklerle anlatmn yeterince

destekleyememektedir.

Sunum yapan, kulland sz-ckleri syleni biimlerine

dikkat ederek kullanmaktadr. Anlatm glendirecek vurgu ve tonlamalar kullanmakta-dr. Jest ve mimiklerle anlat-

mn desteklemektedir.

Anlatm

Sunuda belirlenen konularla ilgili cmlelerden yola karak hangi konudan bahsedildii

anlalmamaktadr.

Sunuda belirlenen konularla ilgili anlalr cmleler kur-

mutur. Zaman zaman akcl bozan hatalar yaplmtr. Ancak bu hatalar anlatm

bozmamaktadr.

Sunuda belirlenen konu-larla ilgili anlalr cmleler

kurmutur. Konularn aktarm akcdr. Kurulan cmleler zenle seilmitir. Verilen rnekler arpc ve aklda

kalcdr.

Dinleyici ile Etkileim

Sunum yapan, dinleyiciler karsnda uygun bir bedensel pozisyon alamamtr. Sunum, jest ve mimiklerden yoksun-

dur.

Sunum yapan, dinleyicilerin karsnda uygun bir bedensel pozisyon almasna karn, jest

ve mimiklerin kullanm ile anlatm yeterince glendi-rememitir. Monoton bir ses tonu kullanarak beden diliyle

oluturduu etkili iletiimi bozmutur.

Sunum yapan, dinleyicinin anlatlanlar anlamasna

yardmc olacak jest ve mimik-lerden faydalanmtr. Beden pozisyonu olarak, dinleyiciye

uygun bir pozisyon kullan-mtr. Sunumunda kulland grsellerle bilgileri beden dili

aracl ile ilikilendirerek etkili iletiim salamtr.

18

3. NTE:


2. NTE

OSMANLI TRKES ALFABES VE ZELLKLER

18

19

2. NTE: OSMANLI TRKES ALFABES VE ZELLKLER

BLGOsmanl Trkesindeki Harfler ve Harflerin Birleme zellikleri

HarfinSonda

Kullanm(nceki harfle

bitimesi)

HarfinOrtada

Kullanm(ki harfle bitimesi)

HarfinBata

Kullanm(Sonraki

harfle bitimesi)

Harfin AslHli

Harfin Okunuu

Harfin Ses Olarak

Karl

te t

cim c

im

ha h

h h

se s (peltek)

- - elif a, e,

hemze, hemze-elif a, e, i, u, be b

pe p

1. Osmanl Trkesi Alfabesi2. Osmanl Trkesi Alfabesinde Harflerin Bitime zellikleri ve Bitime Srasnda Ald ekiller

Hazrlk almalar

1. Osmanl Trkesi alfabesinde ka harf olduunu, bu harflerden kann nlleri kann nszleri karladn aratrnz.

2. Osmanl Trkesi alfabesinde her harf tek bir sese mi karlk gelmektedir? Farkl seslere karlk gelen harfler hangileridir?

3. Osmanl Trkesi alfabesindeki harflerin bitime zelliklerini aratrnz. Bitime srasnda ekli deien harfleri belirtiniz.

4. Osmanl Trkesindeki hangi harfler, szck banda kullanldnda dier harflerle bitimezken szck sonun-da kullanldnda bitiir.

20

HarfinSonda


bitimesi)

HarfinOrtada


HarfinBata

Kullanm(Sonraki

harfle bitimesi)

Harfin AslHli

Harfin Okunuu

Harfin Ses Olarak

Karl

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

t

dal

zel

re

ze

je

sin

n, in

sat(sad)

dat (dad)

z

fe

ayn

gayn

kaf

t

d

z

r

z

j

s

s

d, z

z

f

g,

k

21

HarfinSonda


bitimesi)

HarfinOrtada


HarfinBata

Kullanm(Sonraki

harfle bitimesi)

Harfin AslHli

Harfin Okunuu

Harfin Ses Olarak

Karl

-

-

-

-

-

lm

mim

nun

vav

he

lamelif

ye

nef, sar kef

kef

gef

l

m

n

v, o, , u, ,

h, e, a

la

y, , i,

k, g, , n

g,

n

1. ETKNLKOsmanl Trkesindeki harflerin asl ekillerini, okunuunu ve Latin alfabesinde kendilerine karlk gelen sesleri

karton plakalara yaznz. Snf panosunda sergileyiniz. Harfleri seslendiriniz.

2. ETKNLKOsmanl Trkesinde kullanlan harflerden hangileri Arap alfabesine hangileri Fars alfabesine aittir?

3. ETKNLKOsmanl Trkesinde birlemeyen harfler diye adlandrlan harfler hangileridir?

4. ETKNLKOsmanl Trkesindeki harflerin bata, ortada ve sonda yazllarn karton plakalara yaznz. Snf panosunda ser-

gileyiniz.

22

BLG

Osmanl Trkesinde kullanlan harfler Arap harfleridir. 28 harften oluan Arap alfabesinde olmayan p, , j, g ve nazal n ( ) harfleri, Farsa ve Trke szcklerdeki sesleri karlamak zere ilave edilmitir. Trke olmayan szcklerdeki sesleri doru yazmak ve sesletmek iin kimi harflerin zelliklerinin bilinmesi gerekmekte-dir.

ve hemze() yalnzca Arapa szcklerde geen harflerdir. harfi Farsaya zgdr. harfleri Farsada yoktur. harfleri ok az szckte

kullanlmtr.

ve hemze gerek ses ve gerekse bunlar karlayan harf olarak Trkede yoktur. harfleri kendilerinden sonraki harfle birlemez; bu nedenle ortada bu harflerden birini barndran

szckler blnerek yazlr, szckte btnlk olmaz.

harfi, peltek karlan bir sestir; dil ucu st dilere dokundurularak karlr. - isbt, -hdise, timsl, tesbt

harfi ince bir s sesiyken harfi, kaln sesli szcklerde zellikle de bata kullanlan fakat sesletim olarak s den farkl olmayan bir sestir. saf, tasavvur, Samim, seda, - suret

(gzel h) h sesini karlayan dier iki harfe ( ) gre daha ince bir sestir.

harfi, boazmzn en arkasndan karlan bir sestir. habs (haps), hamam, hac, hazret

harfi, den farkl olmamakla birlikte daha hrltl bir sestir. Azeri lehesine yakn olan Dou blgesi azlarnda (oh-ok, bahth-baktk) k/h aras bir sestir. Trkede, kden gelen h sesi dnda (kang-hangi, kan-hani) h harfi yoktur. - ham, - harab, - mahsus, has

harfi, Trkiye Trkesinde kullanlan z sesidir. zira

harfi, dil ucunun dilere demesiyle karlan d,y, z sesleri arasnda peltek bir zdir. - zikr, - ezi-yet, - ezan, - leziz, - zek, zeki

harfi, d ile z arasnda bir sestir. Bu sesi ieren szckler kimi zaman d kimi zaman z olarak seslendirilir. kad, kaza, darbe, feza, beyaz

harfi, orta kalnlkta bir z sesidir. Dilin ortasnn st damaa ve st-n dilere demesiyle karlr. nazar, hafz, zulmet

harfi, kaln sesli szcklerde zellikle de bata kullanlan fakat sesletim olarak t den farkl olmayan bir sestir. taraf, mazbut, etraf

harfi, ses karabileceimiz en derin blgeden kan bir sestir. Trkede ya hi okunmaz ya da uzunlua veya kesmeye yol aar. -asker, - tarif , - elveda, - ilim

Osmanlcada kullanlan harflerin zellikleri

23

srmak zh arayn var mevl aa et at

hayl let stn uzak fke ot iz ince

5. ETKNLK

Aadaki tabloda elifin ( ), medli elifin ( ) kullanmlarna ilikin rnek szcklere dikkat ederek Osmanl Trke-siyle verilen szckleri okumaya alnz, szcklerin altndaki boluklara gnmz Trkesindeki karlklarn yaz-nz.

24

tatbk

bahe

syle

hidayet

gbek

zurna

tehdd

kazma

kpek

dier

sere

mani

inemek

selm

yorgan

zh

on-n

mek h

gece

lca

yunus

peymane

tabt

mechl

firuze

halka

bilezik

dkmek

iren

sret

suzan

6. ETKNLK

Osmanlcada kullanlan (elif), (vav) , (ye) ve (he) seslerinin ne zaman sesli ne zaman sessiz harfi karlad-na dikkat ederek tablodaki szckleri okunularyla eletiriniz.

U Y A R I

Trke, Arapa ve Farsa szcklerde elif ( ) harfinin stne konan hemze () ile de e sesi ifade edilir. :er : ezber :esas

Elif ( ) harfi, ( ) harfiyle verildiinde Trkedeki -i seslerini, Arapa ve Farsa szcklerde ise uzun i () sesini karlar.

: rmak : slk : ilik : ii : cad(icat) Elif ( ) harfi, vav () ile kullanldnda Trke szcklerin banda o--u- seslerini, Arapa ve Farsa szck-

lerde ise uzun u () sesini karlar.

: oyun : z : ulu :

BLGElif ( ) harfi, szcklerin banda Trkedeki e sesini, szck iinde ise a sesini; medli elif ( ) ise Trke

szcklerin banda a Arapa ve Farsa szcklerde ise uzun a () sesini karlar. : ebe : esmer : akran : ana : syi : azgn

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

g

f

e

d

c

ba

r

i

j

k

l

m

q

n

z

s

t

o

p

u

v

y

z

w

h

25

8. ETKNLKTablodaki szckleri yazarken ince ya da kaln sessizlerden hangilerini kullanacanz belirterek gnmz Trke-

siyle verilen szckleri Osmanl Trkesiyle yazmaya, Osmanl Trkesiyle verilenleri okumaya alnz.

Darbe:

Devam:

Cevap:

Sebt:

Zafer:

Keml:

Tahsl:

BLG (gzel he) harfi:

Gnmz Trkesindeki h sesini ( hle) karlamada, e-a sesi ( dede, yumurta) yerine Trke szcklerde gelemez- gelmez szckleri gibi anlamca farkllk yaratan szcklerde e

sesi yerine kullanlmaktadr. (ye) harfi:

Kendinden nceki sessizleri seslendirme ( ci, c, ce), (elif) harfiyle kullanldnda -i-kapal e() ( ip, lk, v) seslilerini oluturma, Arapa ve Farsa szcklerde uzun i () sesini karlama ( : tatil : smin), Szck banda ise y sessizi ( : Yusuf) greviyle kullanlr.

(vav) harfi:Kendinden nceki sessizleri seslendirme ( c, cu ) (elif) harfiyle kullanldnda ,u,o, seslilerini ( : zm, : l) karlamada Arapa ve Farsa sz-

cklerde uzun u () sesi (: hudd : malm) iin kullanlr.

7. ETKNLKOsmanl Trkesinde kullanlan kaln ve ince sessizleri yazarak snf panonuzda sergileyiniz.

26

9. ETKNLKTablodaki szckleri gnmz Trkesindeki yazmlaryla eletiriniz. Bunu yaparken sessizlerin bazen ince bazen

kaln okunmasnn nedinini tartnz.

asl

eski

perde

rabet

erez

fakat

bir

fes

recep

arh

latife

ba

pas

mazhar

huzur

muzr

kavs

raks

hidayet

fasl

zihin

frat

kagan

kiraz

27

BLG

10. ETKNLKOsmanl Trkesinde kullanlan s k h z t seslerinin farkl sesletimleri olup olmadn aratrnz. rnek

szckler bularak snf arkadalarnzla bilgilerinizi paylanz.

11. ETKNLK Zeynep, zihin, zarif, sar, smbl, esir, msr, keklik, kadn, heves, helal, hasta, tela, tasvir szcklerini Osmanl

Trkesiyle yazarak z, s, k, h, t seslerinin neden farkl harflerle karlandn bulmaya alnz.

nce sessizler:

: ter : sebat : Cevdet : meded : zift : jilet : snbl : erh : kif : kemlYannda bulunan harfe gre kimi zaman ince kimi zaman kaln olan sessizler:

: ata : et : ba : be : pes : pas :ereve : at : resm : rtl : murad : dere : ferd : Frat : latif : lerze : maraz : mkl : neh(i)r : namaz : deve : deva : hale :heves : yer : yakub

Osmanl Trkesinin alfabesini oluturan Arap alfabesinde sessiz harfler, kaln (hurf- sakle) ve ince (hurf- haffe) olmak zere ikiye ayrlr. Baz sessizler ise yannda bulunan harfe gre kimi zaman ince kimi zaman kaln olarak deerlendirilir.

Kaln sessizler:

:hell : harbe : sabr : ziy : ifrat : zafer : asker : gark : Kdem

U Y A R I (dad) sesi, dilin boaza yakn ksmndan kan kaln ve peltek bir z sesidir. Bu sesi ieren szckler Trkede

kullanlrken kimi zaman d li kullanlr, kimi zaman da z li sesletilir. : darbe : zabta

82

LUB NEB .znzay karalub nralklrak ikednisekrT zmng nirelkczs nalzay elyisekrT lnamsO adolbat ikadaA

.zinirieg nedzg inirelkillez emtiib keretrileb nralda nireflrah narutulo czS

29

12. ETKNLKAada nl bir iirden drt dize verilmitir. Osmanl Trkesiyle verilen dizelerin gnmz Trkesiyle yazln

her dizenin altndaki bolua yaznz.

.

.

13. ETKNLKAada verilen dizeyi okumaya alnz. Farkl okumalar ortaya kyorsa bunun nedenini syleyiniz.

14. ETKNLKOsmanl Trkesinde kullanlan seslerin farkl okunmasn salayan zel iaretler olup olmadn belirtiniz. Edindi-

iniz bilgileri snf arkadalarnzla paylanz.

15. ETKNLKstn, esre, tre, med, edde, cezm, tenvin szcklerinin anlamlarn ve ilevlerini belirterek bu iaretleri kul-

lanmaya alnz.

16. ETKNLK

szcklerini okumaya alnz. Harflerin stnde ve altnda kullanlan iaretlerin neye yaradn bulmaya al-nz.

BLG

Harekeler

stn ( ) : Sessiz harflerin stne konan bir eik izgi ile gsterilir. Harfin a ya da e li okunmasn salar. te, - sa

30

stn (fetha): Sessiz harflerin zerine konan kk bir izgi

( ) ile belirlenen bu hareke, sesin a, e nlleriyle okunmasn salar. : ma, me : gam

Esre (kesre): Sessiz harflerin altna konan kk bir izgi ( ) ile belirlenen bu hareke, sesin , -i nlleriyle okunmasn salar.

: m, mi : ikramtre (zamme-damme): Sessiz harflerin zerine konan kk

bir vav () harfiyle belirlenen bu hareke, sesin yuvarlak nllerle okunmasn salar. : mu, m : muharrem

Cezm (skn): Harflerin zerine konan kk bir ile belir-lenen bu hareke, zerinde bulunduu harfi nl ile seslendirmez.

Kendinden nceki harfin harekesiyle seslendirilir. Szck bala-

rnda kullanlmayan bu hareke, hece sonu ve szck sonlarnda

kullanlr. : merhemedde (tedit): Bir harfin iki kez okunmasn salayan hareke-

dir. ( ) :millet

17. ETKNLKAadaki metnin her bir drtln bir arkadanza okutunuz.

32

At bulunur meydan bulunmaz, meydan bulunur at bulunmaz.

Atlan ok geri dnmez.

zm zme baka baka kararr.

Srden ayrlan kuzuyu kurt kapar.

Tanr, kulunun yardmcsdr.

Doluya koysam almaz boa koysam dolmaz.

.

HERKES YERNE

19. ETKNLKAadaki zl szleri okumaya alnz. Bilmediiniz szckleri szlkten bulunuz.

18. ETKNLKAada gnmz Trkesiyle verilen ataszlerini oluturan szckler tablonun sa tarafnda kartrlarak verilmi-

tir. Doru szckleri bularak ataszlerini Osmanl Trkesiyle noktal yerlere yaznz.

33

20. ETKNLK0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 rakamlarnn Osmanl Trkesindeki kullanmlarn ve yazllarn karton plakalara yazarak

snf panosunda sergileyiniz.

21. ETKNLKTahtaya eitli saylar yaznz. Bu saylar Osmanl Trkesinde kullanlan rakamlarla yazmaya alnz.

D K K A T Osmanl Trkesinde kullanlan rakamlar, harflerin aksine soldan saa doru yazlp okunur.

22. ETKNLKAadaki tabloda Osmanl Trkesiyle verilen saylar, gnmz Trkesiyle; gnmz Trkesiyle verilen saylar,

Osmanl Trkesi ile yaznz.

103 998 234 998 567 2012 690 482 903 713

23. ETKNLK2012, 378, 901, 345, 587, 260, 1156, 10947 saylarn Osmanl Trkesiyle yazmaya alnz.

34

Kiinin yaknlk derecesi

rnek: Annem

Doum tarihi

1928

Rakamla yazl

Osmanl Trkesine gre okunuu

24. ETKNLK

SAYILARLA LGL TABLO HAZIRLAYALIMAnnenizin, babanzn, kardelerinizin ksaca yakn evrenizdeki kiilerin doum tarihlerini reniniz. Bu tarihlerin

hem rakamla yazln hem de okunuunu Osmanl Trkesine gre aadaki boluklara yaznz.

35



1. Aadaki harflerden hangileri gnmz Trkesinde birden ok sesi karlamaktadr?

A. B. C. D. E.

2. szcklerinin karlklar aadakilerden hangisidir?A. lgn, jevri, ksknB. Evligun, jri, kiksinC. Olgun, jri, ksknD. lgn, jri, keskinE. Olgun, jri, keskin

3. saysnn gnmz Trkesindeki karl aadakilerden hangisidir?A. 278B. 527C. 752D. 257E. 572


1. Osmanl Trkesinde, bata ve ortada baka harflerle bitimeyen harfler hangileridir?

.2. Osmanl Trkesinde yuvarlak nller; szck banda, ortasnda ve sonunda nasl gsterilir?

.

C. Doru-Yanl SorularAada verilen cmlelerde yer alan bilgiler doru ise cmle banda verilen bolua D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) harfi kendinden nceki harfle birlemezken kendinden sonraki harfle birleir.2. ( ) Osmanl Trkesinde saylar sadan sola doru yazlr.

3. ( ) harfi iki ayr sesi karlar.

63

iverG snamrofreP

.ampay emelecni edniyezd emilek ev amuko intem ikadaA :unoK

:relnekereG isemlidE takkiD edniverG snamrofreP

;nala rey edntiem ev zunuyuko intem ikadaA.znlb ereleceh irelkczS .znrya aralpurg erg enirelkillez emtiib ireflraH .ziniretsg ireflrah nayalrak ises ko nedriB .ziniyelecni nadnmkab malna irelkczS .zintirileb inirelkillez amlzay nralyas ev nirelkczS .zintirileb ednilh ropar rib irelemelecni zntpaY

. . . . ! . . . . . ! !

37

ltler Puan

Para okunurken szckler doru sesletilmitir. Szckler hecelere blnmtr. Harfler bi-time zelliklerine gre gruplandrlmtr. Harflerin bitime yerleri doru verilmitir. Birden ok sesi karlayan harfler gruplandrlmtr. Szckler anlam bakmndan incelenmitir. Szcklerin ve saylarn yazlma zellikleri belirtilmitir.

4

Para okunurken szckler doru sesletilmitir. Szckler hecelere blnrken hatalar yapl-mtr. Harfler bitime zelliklerine gre gruplandrlmtr. Harflerin bitime yerleri doru veril-mitir. Birden ok sesi karlayan harflerin gruplandrlmasnda hatalar bulunmaktadr. Szckler anlam bakmndan incelenmitir. Szcklerin ve saylarn yazlma zellikleri belirtilmitir.

3

Para okunurken szckler doru sesletilmitir. Harfler bitime zelliklerine gre gruplandr-lrken hatalar yaplmtr. Harflerin bitime yerleri doru verilmitir. Szckler hecelere blnr-ken hatalar yaplmtr. Szckler anlam bakmndan incelenmitir.

2

Para okunurken szcklerin sesletilmesinde hatalar yaplmtr. Harflerin bitime yerleri doru verilmitir. Szckler hecelere blnrken hatalar yaplmtr. Szckler anlam bakmn-dan incelenmemitir.

Puanlamada; 4: 76100 puan aralna, 3: 5175 puan aralna, 2: 2650 puan aralna, 1: 025 puan aralna denk dmektedir.

1

Puanlama: Raporunuzu retmeninizin yardmyla aadaki puanlama anahtarn kullanarak puanlaynz.

83

RELNTEM AMUKO

.........................

.................................... ....................................

.................................... ....................................

.................................... ....................................

..................................... ....................................

.................................... ....................................

..................................... ....................................

.................................... ....................................

..................................... ....................................

.................................... ....................................

..................................... ....................................

.................................... ....................................

.znzay elyisekrT zmng intem erelrey latkoN .zunuyuko irelntiem ikadaA

93

..................................... ....................................

!.................................... ....................................

.................................... ....................................

.................................... ....................................

..................................... ....................................

....................................

14

....................................

- - ....................................

....................................- - ....................................

.................................... . ....................................

.

..

.

..

.

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

24

: !

: !

.

.

.

.

: ..

... ***

:

. ... :

! .

!

!

.

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

34

!

- -

!

!

.

- - .

.. !

- -: !

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

44

:

. .

: !

: ! .

: !..

: !

- - !

..

!

.

.

..

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

54

- -

.

.

:

..

...

. .

: ! . . :

- -

: !

..

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

64

.

.. !

: !

!

!

. : . !

:

:

:

.

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

74

.

- . - !

:

.

.

- -

.

.

..

- -

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

84

!

!

:

!

: .

.

.

:

! !

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

94

!..

: .. !..

!

:

! !

! ! !

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

05

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

- - !

!

!

!

.

!

:

!

:

!

51

3. NTE:


3. NTE


52

1. ETKNLKDil ve anlatm derslerinde rendiiniz bilgilerden yararlanarak Trke szcklerin hangi harflerle balamadn

hatrlaynz. Bu szcklere rnekler veriniz.

2. ETKNLKAye, gelmiyor, telefon, hamur, jandarma, hangi, fakir, vakur szcklerinin neden Trke kkenli szck olmad-

n aklaynz.

3. ETKNLK

() szcklerini okuyunuz. Bu szcklerin yazl ve okunularnda gnmzde ne gibi deiiklikler olduunu aklaynz.

4. ETKNLKAadaki manileri okumaya alnz. Farkl renkle belirtilen szcklerin ve szcklerdeki eklerin gnmz Trke-

sindeki karln belirtiniz.

3. NTE: OSMANLI TRKESNN ZELLKLER

1. Trke Kelimelerin zellikleri2. Trke Eklerin zellikleri 3. Trke Kalplam Kelimeler

Hazrlk almalar

1. Bir szcn Trke olup olmadn nasl anlarsnz? Aratrnz.2. Gnmzde yazl ve okunuu deien Trke szckler var mdr? Aratrnz.3. Osmanl Trkesinde yazmlar kalplam zel adlar var mdr? Aratrnz.4. Osmanl Trkesinde kullanlan ekleri ve bu eklerin hangi dillere ait olduunu aratrnz.5. Dil ve Anlatm derslerinizde rendiiniz bilgilere dayanarak yapm ve ekim eklerini, bala, ilge (edat) ve

adllar (zamir) gzden geiriniz. Bu szck ve eklerin Osmanl Trkesindeki kullanmlarn szcklerle rnek-leyiniz.

53

5. ETKNLK

Aada verilen cmleleri harfinin kullanmna, art damaktan kardmz n sesine dikkat ederek Osmanl Trkesi ile yazmaya alnz. Farkl rneklerle bilgilerinizi pekitiriniz.

Bana sylediklerini sana anlatmad m?Sizin buna ihtiyacnz yok aslnda.Ona senin bana anlattn hibir eyi anlatmadm.Bu grevini eskisinden daha ok seviyor.Bunu mrm boyunca unutmayacam, dedi.nsan iin su mu daha gereklidir ekmek mi dnmek gerek.

BLG

Osmanlca szck yazmndaki asl zorluk Arapa ve Farsa szcklerde geen nllerin ve birbirine benzer ses olarak karlan nszlerin yazmdr. Genel olarak Arapa ve Farsada uzun nller yazlr, ksa nller yazlmaz ( chil, tekl). Trkede ise szck iindeki e ler hari nllerin hepsi yazlr ( sivri, omuz, - gel).

Arapa ve Farsa szcklerde kullanlan nszlerin birbirine benzeyen sesleri syleyite (telaffuz) ayrlr. Bu nsz-leri doru yazmak kaln ve ince nszleri bilmekle mmkndr. Bu konuyla ilgili bilgi 2. nite iinde verilmitir.

Kimi szcklerde gnmzde e olarak sesletilen ve yazlan e harfi, Osmanl Trkesinde (y) harfi ile gs-terilmitir. Ermek irmek , demek - dimek- , vermek - virmek -

Trke szcklerde, uzun nl yoktur.

Trke szcklerde, ince a yoktur. Arapadan gelen kimi szcklerde bulunan bu harf kendinden sonra gelen ekin ince okunup yazlmasn salar. efkat-li, dikkat-siz, rol-

Trke szcklerde, ince l yoktur. Bu sesi karabilmek iin nceki harfin zellikle a- stne inceltme iareti konur. Keml, hayl, lzm

Trke szcklerde ile hemze ve ayn harfleriyle gsterilen grtlak nszleri yoktur; bu nnszler ya der ya da kendinden nceki nlnn uzun okunmasn salar.

Trke szcklerde f, h, j, v nszleri yoktur. f sesi yansma szcklerde ya da seslenme szcklerinde (of, pf, fsldamak) grlr. h sesi kden -kan/hani-, v ise b ya da gden -ev/eb, tavan/tabgan, dvmek/dgmek- gelien bir sestir. j sesi halk dilinde c biiminde dir, jandarma/candarma.

Trke szckler c, l, m, n, r, z sesleri ile balamaz; b, c, d, g sesleri ile bitmez. Baka dillerden dilimize giren szcklerdeki bu sesler p, , t, k eklinde -reng/renk, ilac/ila, kitab/kitap, ferd/fert- seslendirilir.

Trke Szcklerin Genel zellikleri

54

6. ETKNLKAadaki Nasreddin Hoca fkralarnda geen kii, iyelik, durum, tamlayan (ilgi), kip-zaman, oul ve soru eklerini

bularak bu eklerin nasl kullanldna dikkat ediniz.

. ! : .

.

. . . . . . :

.

Trke szcklerde birbirinin ayn iki nsz yan yana -elli, anne, bellemek... hari- gelmez. Bu kullanm, Arapa-dan dilimize giren szcklerde -millet, dikkat, sarraf- karmza kar.

Trke szcklerde, szck banda, sonunda ya da iinde iki nsz yan yana bulunmaz. Szck banda iki nsz varsa bu szckler Bat dillerinden gelmedir (spor, gramofon, gri).

Trke szcklerde -lk, -lp, -lt, -n, -nk, -nt, -r,-rk, -rp, -rs, -rt, -st ift nszleri hari -ilk, kulp, alt, gen, denk, ant, bur, Trk, sarp, ters, kurt, ast- szck sonunda ift nsz bulunmaz. Bu gruplar dndaki szcklerin bir blm Arapadan -kalb, akl, sulh-, bir blm Farsadan -rind, dest, em-, bir blm de Bat dillerin-den -vals, dans, film, lks- alnmadr.

Trke szckler, birka szck -anne, elma- ve birka ek dnda -yor, -ki, -ken, -leyin, -mtrak kaln-lk- incelik ve dzlk-yuvarlaklk nl uyumuna -amur, tavuk, yamur, kavundnda- uygunluk gsterir. Bu uyumlara uymayan szckler Trke deildir.

Trke szckler, sertlik-yumuaklk uyumuna da uygunluk gsterir. Bu uyum, szcn kknde olabildii gibi ounlukla gelen ekteki sreksiz sert nszn szcn kkne uymas biimindedir (aa-ta, af-tan). Dilimize baka dillerden gelen szckler de -tedkik-tetkik, mechul-mehul- bu uyuma sokulmaktadr.

55

. !

.

.

.

! . . . .

. ! .

GLB

.riliretsg eli esi edrelkczs netib elzsn , edrelkczs netib elyln ,i-/ - ike murud emtrileB ts - ,yabos

.riliretsg eli esi edrelkczs netib elzsn , edrelkczs netib elyln ,e-/a- ike murud amalkay-emlenY aloy - ,ano

etpi - ,edve .rlzay ednimiib acznlay ,et-/at- ,ed-/ad- ike murud ike amnuluB natat ,nedve .rlzay ednimiib acznlay ,net-/nat- ,ned-/nad- ike murud amk -amalkazU .riliretsg eli ]n ) ,u ,i ,( n- [ edrelkczs netib ln eli ]n ) ,u ,i ,(-[ edrelkczs netib elzsn ike igl nineme ,nimelak

irelkillez leneG nirelkE ekrT nalnalluK adaclnamsO

56

U Y A R I III. tekil iyelik ekinden sonra belirtme durum eki geldiinde III. tekil iyelik eki yazlmaz. - elini, - an-

nesiniKendinden sonra gelen harfle bitimeyen harflerden (hurf- munfasla ya da hurf- infisal - - - - - - -)

ve III. oul iyelik ekinden sonra belirtme durum eki geldiinde iyelik eki yazlr. - evini, - kitaplarn

Birliktelik eki olan -la/-le, biiminde yazlr, nlyle biten szcklerde szckle ek arasna kaynatrma sesi girer. - arabayla, gnele

Eitlik eki olan ca/-ce, -a/-e, yalnzca biiminde yazlr. yavaa, insanca oul eki olan lar/-ler, biiminde gsterilir. insanlar, srler Soru eki m,-mi, -mu, -m biiminde gsterilir. -zalim mi, sere mi Olumsuzluk eki - ma/-me biiminde gsterilir fakat ekimlenme srasnda harfi ounlukla der: okumadm, gelmesin

Addan ad yapmaya yarayan lk/-lik/-luk/-lk eki, kalnlk- incelie gre - biiminde gsterilir. saatlik, klk

Addan daha ok meslek ve i adlar yapmaya yarayan c,-ci,-cu,-c/-,-i,-u,- eki, kalnlk - incelik ya da

dzlk - yuvarlaklk dikkate alnmakszn biiminde yazlr. st, ii, sucu Addan daha ok sfat yapmada kullanlan l,-li,-lu,-l eki, , olumsuzu ise biiminde yazlr. tozlu, szl, tuzsuz

Kii ekleri yelik ekleri

I. tekil kii I. tekil kii - ( ) m - evim - kuzum

I. oul kii I. oul kii - ( ) mz - kzmz - kedimiz

II. oul kii II. oul kii - ( ) nz - eviniz - tnzIII. oul kii III. oul kii - lar/-leri - odalar - ileri

II. tekil kii () II. tekil kii - ( ) n ile - annen - evinIII. tekil kii - III. tekil kii - ( ) ,i,u, ile - dedesi - z

U Y A R I

Bu ek eski Anadolu Trkesinde biiminde kullanlmtr, bu haliyle rtbe, makam bildiren szcklerin nne de gelmitir. et-l , - devlet-l (padiahm)

BLG

57

U Y A R I

-ma/-me eki, iyelik ekleriyle kullanldnda e harfi kullanlmaz yalnz kaln harfli szcklerde yerine kulla-nlr: (senin) yaaman, - (senin) gelmen, (onlarn) almalar.

-/-i/-u/- - biiminde yazlr: grn, isteyi -m/-im/-um/-m - ve biiminde yazlr: biim, lm -dr/-dir/-dur/-dr/-tr/-tir biiminde yazlr: koturmak, - setirmek Edilgenlik yapmaya yarayan l ve n ekinin yardmc nls yazlmaz: grlmek, bozulmak

(Son zamanlarda, yuvarlak sesli szcklerde bu ek biiminde yazlmtr: - kurulmak)

Addan eylem yapmada en ok kullanlan la/-le, -la/-le, -lan/-len eki, - - - - - biiminde yazlr. efkrlanmak, gzellemek, - balamak

Dier eklerin kullanm

-mak/-mek - biiminde yazlr: yazmamak - , beklemek - -ma/-me biiminde yazlr: asma - , ekme -

7. ETKNLKAadaki metinde geen eylemsi eklerinin nasl kullanldna dikkat ediniz. Gnmzdeki syleyiinden ya da

yazlndan farkl olan szckleri belirleyiniz.

. . . .

.

BLG

-an - /- en - : kaan - gelen - - m, -mi, -mu, -m - : grlm -d, -dii, -t, : grdmz - -aca, -ecei - : okuyaca (kitap) - , verecei- -p,-ip : alp - , gelip - -nca, -ince : gelince , okuyunca -arak,-erek - : balayarak - , glerek -

Eylemsi yapan ekler

58

Kip-Zaman Ekleri

imdiki Zaman Geni Zaman Gelecek Zaman

Glyorum - Yaparm - Yazacam -

Glyoruz - Yaparz - Yazacaz -

Glyorsunuz - Yaparsnz - Yazacaksnz -

Glyorlar - Yaparlar - Yazacaklar -

Glyorsun - Yaparsn - Yazacaksn -

Glyor - Yapar - Yazacak -

Grlen Gemi Zaman Duyulan Gemi Zaman Dilek-art (Koul)

Geldim - kotum - Vermiim - Okusam -

Geldik - kotuk- Vermiiz - Okusak -

Geldiniz - kotunuz - Vermisiniz - Okusanz -

Geldiler - kotular - Vermiler - Okusalar -

Geldin - kotun - Vermisin - Okusan -

Geldi - kotu - Vermi - Okusa -

stek Gereklilik Emir (Buyruk)

Aaym - Gezmeliyim - --------------

Aalm - Gezmeliyiz - --------------

Aasnz - Gezmelisiniz - Bulun(uz) -

Aalar - Gezmeliler - Bulsunlar -

Aasn - Gezmelisin - Bul -

Aa - Gezmeli - Bulsun -

59

8. ETKNLKAadaki cmleleri, Osmanl Trkesiyle cmlelerin altna verilen noktal yerlere yaznz. Yazl sizin dnd-

nzden farkl olan szcklerin altn iziniz.

Okulun yolunu bulamadk.

Sizin balkonunuz daha genimi.

Senin ilerin beni ilgilendirmez.

Baz insanlar hangi laf nerede syleyeceini bilemez.

Niin dnk hesab bugne tarz ki?

.

Sana istediin paray vermeyecek gibi grnyor.

Sen yanl birini grmeyesin!

Bu ilatan da gnde iki kere alacaksn.

Gece vakti ak ieki aramt.

..

El olu deil mi dediini yaptryordu.

Pazartesi bin kiilik bir konferansa katlacakm.

Benim kitabmdaki sorular onunkinden zor.

Aye Teyzenin doksan kuzusu vard

Adil Amca, gne domadan dank salarn tarar, doru kasabaya inerdi

Bra, adann gneten en ok nasibini alan yerinde oturuyordu.

Koucu, suyunu iip yoluna devam etti.

9. ETKNLKAadaki szckleri cmle iinde kullannz. Oluturduunuz cmleleri snf panosunda sergileyiniz.

06

KLNKTE .01 ev )tade( egli ,)rimaz( lda asraV .zunulub inirelke mike ev mpay ekrT neeg edrii .zunuyuko irii ikadaA

.zntrat nralkdlnalluk lsan kereyelrileb ralalab

.

.

. .

.

.

.

61

..

.

BLG

Osmanl Trkesinde Trke adllar, belirteler, ilgelerin yan sra Arapa ve Farsa adllar, belirteler, ilgeler ve balalar da vardr. Bunlarn ska kullanlanlar ve yazm deiik olanlarndan bazlar aada verilmitir.

Osmanl Trkesinde ahs zamirleri aadaki gibi ekimlenir:

Kii adl BelirtmeDurumuYnelmeDurumu

BulunmaDurumu

AyrlmaDurumu

lgi Durumu(Tamlayan)

Ben

Beni

Bana

Bende

Benden

Benim

Biz

Bizi

Bize

Bizde

Bizden

Bizim

Siz

Sizi

Size

Sizde

Sizden

Sizin

Anlar/Onlar

Onlar

Onlara

Onlarda

Onlardan

Onlarn

Sen

Seni

Sana

Sende

Senden

Senin

Ol / O

Onu

Ona

Onda

Ondan

Onun

.

62

Osmanl Trkesinde iaret zamirleri yledir:Yakndaki varlklar iin

Dier zamirler yledir:

Osmanl Trkesinde kullanlan baz zarflar aadaki gibidir:

BelirtmeDurumu

YnelmeDurumu

BulunmaDurumu

AyrlmaDurumu

lgi Durumu(Tamlayan)

Yakndakivarlklar iin bu

Bunu

Buna

Bunda

Bundan

Bunun

Daha uzaktaki varlklar iin

u ol

unu

una

unda

undan

unun

En uzaktaki varlklar iin

Ol O

Onu-An

Ona-Ana

Onda Anda

Ondan

Onun

Neyim nem - Neyin- nen-

Neyiniz- neniz - Kimse- kimesne -

Herkes- kamu - Siri (bakas) -

Hangisi- kangs- hangisi - Hepsi -

Gayrs - Kim-ki (ilgi zamiri) -

Kamu (herkes, hepsi, btn) -

belki tez (abuk) galiba ge sonra kanda (nerede) hemen nice (nasl) nie (ne kadar) asla gelip (gelb) fil-hakka (gerekte) aheste dostlukla iin (in) acaba

63

aksine deta bir daha haa fil-cmle (sonunda) binaen aleyh (buna dayanarak) - bit-tamam (tamamiyle) alel-acele bilhassa bi-nefsihi (kendi kendine) - riayeten czi en nadiren ziyadesiyle zerre kadar fevkal-ade anda (onda) beri (ber) gir (geri) aham (akam) bazen (bazen) akabinde (ard sra) an be-an (her an) bilahire (sonradan)

46

raluroS emridnelreeD ev eml

raluroS ulU kA .A.znyaltnay raluros ikadaA

.ziniretsg inirelke mike ev mpay karayuko irelzs lz nelirev adaA .1

...

annay piyelrileb inirelrt nirelkE .zunulub irelke dla nirelkczS .znzay elyisebafla ntiaL irii ikadaA .2.znzay

.

:

.

. . .

.

.

.

65

B. Doru-Yanl SorularAada verilen cmlelerde yer alan bilgiler doru ise cmle banda verilen bolua D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Bana, sana gibi szcklerde nazal n kullanlr.2. ( ) Osmanl Trkesinde soru eki dzlk-yuvarlaklk uyumuna uyar.

C. Boluk Doldurma SorularAadaki cmlelerdeki noktal yerleri doru szcklerle doldurunuz.

1. nr (aresiz) szcne ........................ anlam veren ..................... eki bir n ektir.2. Osmanl Trkesinde Trke ekler kullanld gibi ............................ ve ........................... ekler de kullanlr.

Performans Grevi

Konu: Aadaki metni okuyunuz ve kelime dzeyinde inceleme yapnz.

Performans Grevinde Dikkat Edilmesi Gerekenler:

Aadaki metni okuyunuz ve parada yer alan; Szcklerdeki Trke ekleri bulunuz. Zamir, edat ve balalar belirleyiniz.

.

66

ltler Puan

Metni okurken szckleri doru sesletmitir. Szcklerdeki Trke ekleri bulmutur. Bulduu Trke eklerin trn belirtmitir. Metinde geen zamir, edat ve balalar hatasz belirlemitir.

4

Metni okurken szckleri doru sesletmitir. Szcklerdeki Trke ekleri bulmutur. Bulduu Trke eklerin trn belirtmemitir. Metinde geen zamir, edat ve balalar hatasz belirle-mitir.

3

Metni okurken szckleri doru sesletmitir. Szcklerdeki Trke ekleri yanl belirlemitir. Metindeki zamir, edat ve balalarn bazlarn belirleyememitir.

2

Metin okunurken szcklerin sesletilmesinde hatalar yaplmtr. Szcklerdeki Trke ekleri yanl belirlemitir. Metindeki zamir, edat ve balalar belirtememitir.

Puanlamada; 4: 76100 puan aralna, 3: 5175 puan aralna, 2: 2650 puan aralna, 1: 025 puan aralna denk dmektedir.

1

Puanlama: Raporunuzu retmeninizin yardmyla aadaki puanlama anahtarn kullanarak deerlendiriniz.

76

RELNTEM AMUKO

.zunuyuko irelntiem ikadaA

.

.

.

96

.

-- --

.

.

.

!

.

.

.

07

.

.

.

.

.

17

.

.

.

.

.

72

3. NTE:


4. NTE

OSMANLI TRKESNDE YABANCI KKENL KELMELERN KULLANIMI

73

1. ETKNLKAadaki dizeleri okumaya alnz. iirde geen, anlamn bilmediiniz szckleri bularak szcklerin Arapa m

Farsa m olduunu belirtiniz.

...

1. Farsa Unsurlara. Farsa Kelimelerb. Farsa Saylar ve Gn Adlar

2. Arapa Unsurlara. Arapa Kelimelerb. Arapa Ay Adlar ve Takvim Bilgisi

Hazrlk almalar

1. Arapa ve Farsa szckleri birbirinden ayrt edebilir miyiz? Aratrnz.2. Tavla oynayanlarn kulland say ifadelerine dikkat ediniz. Bu ifadelerin gnlk kullanmdaki ifadelerden ne-

den farkl olduunu aratrnz.3. Szlk kullanrken nelere dikkat etmeniz gerektiini aratrnz. Osmanl Trkesi szlnn gnmzdeki

szlklerden fark varsa belirtiniz.4. Trklerin tarih boyunca kulland takvimleri aratrnz.5. Gnmzde kullanlan takvimin ad nedir?

4. NTE: OSMANLI TRKESNDE YABANCI KKENL KELMELERN KULLANIMI

74

BLG

Osmanl Trkesinde Arapa szckler Farsa szcklerden daha oktur; bu nedenle Arapa dil kurallarn bilmek nemlidir.

Osmanlcada kullanlan harfleri Farsaya, harfleri Arapaya zg harflerdir. harfleri ile sesletim Farsaya zg olmamakla birlikte, kimi szcklerde (- sad-yz gibi) bu harfler kullanlmtr.

Farsa ve Arapa szcklerde uzun nller elif, vav, ye harfleriyle; ksa nller ise hareke ile -stn, esre, tre- gsterilir.

Arapada kimi szckler, uzun okutan harf varm gibi okunur, Allh, Dvud, -Rahmn Farsada, uzun (,,) drd ksa (a,e,i,u-o) yedi nl harf vardr. Uzun nller ile gsterilir

[(pir) - yal, (ruz) gn, (kr) kazan]. Ksa nller, szck banda ile gsterilirken szck sonunda ile gsterilir; szck iinde ise hi yazlmaz ( aheste, dil).

Farsa szcklerde, okunmayan bir harfi (vav- madle) vardr, hoca, gazel-han, hun-har.

Farsa szcklerde - -(gh,-sitan, zar) gibi eklerle yer adlar; ikametgh, glistn, glzr; (dan) ekiyle aygt adlar; amdan tretilmitir.

Farsa szcklerde gibi eklerle li ekli sfatlar yaplr: bahtiyr bahtl, talihli, baht ak hilekr hileci, hile yapan hyr akll, uyank perivr peri misali, peri gibi

Farsa szcklerde olumsuzluk b ve n ( - ) nekleriyle yaplr: b-haber - haberi olmayan, habersiz n-bec yersiz, yerinde deil, mnasebetsiz, uygunsuz

Arapada szckler birtakm kalp ve vezinlere gre yaplr. Arapada eit szck vardr; fiil, isim, edat. Fi-iller; harfli, drt harfli, be harfli olmak zere ayrlr; bir de bunlardan tretilen fiiller (mezdn fih) vardr.

Farsa ve Arapa Szcklerin zellikleri

U Y A R I Sonu a/-e ile biten mufale veznindeki szcklerle sonu yuvarlak t ile biten szcklerde okluk yapar-

ken t-i merbte kalkar, yuvarlak t der: hikye hikyt , muhakeme-muhkemt , ikyet-ikyt

75

Arapada bir szck en az harften oluur; buna asl harfler denir ( .( - kkne bal olarak mektep - , mektup - , kitap - , ktip ). Bu harflere ilave edilen zid harfler on tanedir. ok az kullanlan ve dndaki zid harfler (hemze), dir. Hemze, her zaman zid olmaz ve harfleri sessiz olarak kullanldnda asl harflerdir.

Osmanl Trkesinde Arapa mastar ve adlar Trke lar/-ler ekiyle oullanabildii gibi kendi kurallarna gre de oullanr.

1. Tesniye (ikili okluk): valid-valdeyn (ana-baba) - , harf-harfan (iki harf)

2. Cem-i slima. Cem-i mzekker slim (erkek okluk) : Szcn sonuna getirilen ya da ile yaplr: Mslim-

mslimin - , memur- memurun - -b. Cem-i mennes slim (kaideli dii okluk): Szcn sonuna getirilen ekiyle yaplr: tul-tulat

- - , ihra-ihracat - - 3. Cem-i mkesserMfredin (tekil) vezni deitirilerek yaplan bu oklukta szckler eitli vezinlerde oluturulur lakin hangi sz-

cn hangi vezinle yaplaca kurallara deil, renmeye dayaldr. Kimi rnekler aada verilmitir:Efal vezni : hkm- ahkm - - Efil vezni: ekber- ekbir - - Efil vezni: aki- eky - - Efile vezni: libs-elbise - - Faale vezni: talib-talebe - - Fl vezni: tcir-tccr - - Ful vezni: ilm-ulm - - Fual vezni: lim-lem - - Fil vezni: bahr-bihr - -

Osmanl Trkesinde Arapa balama edatlar olan; amm - , hatta , fakat , lkin , ill - , velev - gibi edatlarn yan sra tek bana anlam olmayan edatlar da kullanlmtr. Bunlardan bazlar yle-dir:

o al ( zere, olduu zere) : alel-de det olduu zereo - il (-e kadar) : ilel-ebed sonsuza dek, sonsuz olarako bil (-sz, -siz) : bil cret - cretsizo f (-de, iinde) : fil-hakka hakikatte, gerekteo bi (ile, iin) : bil-hssa zellikle, zel olarak o min (-den, -den beri) : minel-kadim eskiden beri

76

Farsada;o ez-dil gnldeno b-saf sefayla, safalo be-ser ba stne, ba stndeo ber-p ayak zerinde, ayakta, yklmamo der kenar kenarda gibi n-edatlarn yan sra ve (v), hem hem de, nene (de), veya,

yahut, eer, meer, geri (gere), ayet, iin (n), gya, hele, ki, keke gibi.

o ( ... ) balama edatlar da vardr.

Arapada adlarn dii ( mennes) ve erkek ( mzekker) olmas sz konusudur.

Menneslik

Szck sonunda ksa elif , uzun elif ya da genelde ile yazlan, -a,-e okunan yuvarlak te () varsa szck ekil olarak diidir. aire- kadn air, kadn l, fetva, Semra, Beyza.

Bunlarn dnda anlam olarak diilik tayan szckler de vardr: Kadn adlar Zeynep Kadnlara ait cins adlar bint kz lke-ehir adlar Msr ift uzuvlar ayn gz Erkek oullar hari btn oullar hkkm-hkimler ekil ve anlam olarak menneslik tamad hlde sem menneslik diye adlandrlan ve iitilerek renilen

szckler de vardr; bunlarn says yetmi yedidir. nar ate, Firdevs cennet

Osmanlcada kullanlan Arapa szcklerin ou ad ya da sfat, Arapa ve Farsa eylemler ise Osmanlcada yer almamtr. Osmanlcada ad ve sfat tamlamalarnn ou Farsa kurallara gre yaplmtr.

Arapa ad tamlamalarnda ikinci szcn banda (harf-i tarif) bulunur: drl-muallimt kz retmen okulu, emsl- marif.

Harf-i tarifin si, ems ( ) harfleriyle kullanldnda lm harfi deiir: dr-afaka, fahrn-nis.

Arapa sfat tamlamalarnda ikinci szck sfattr, mevsuf denen tamlanan adla sfatn tekillik-oulluk ve diilik-erlik bakmndan birbirleriyle uyumlu olmas gerekir: ramazanl-mbarek. Arap-ada ad (izafet) ve sfat tamlamalarndan daha ok kullanlan tamlama tr lfz (ekli) izafettir: tahirl- kalb.

Farsa ad ve sfat tamlamalarnda ilk szcn sonu kesreli (i) okunur. cm- Cem (Cemin kadehi). Eer ilk szcn sonu ya da ile bitiyorsa kesre hemzeyle ( - gonca-i ter-taze gonca), uzun a () ya da uzun u ile bitiyorsa kesre ile ( - sada-y ho- gzel ses, ahu-y irin) gs-terilir.

77

Farsa sfat tamlamalarnda kimi sfatlar birleik yapdadr: o gonca-dehen gonca azl o dil-ikeste gnl krk o bt-perest (put-perest) puta tapan

2. ETKNLKAadaki say szcklerini okuyarak anlamlarn szlkten bulunuz. 100, 200, 300, 1000, 5000 saylarnn Farsa

yazllarn bularak snf panosunda sergileyiniz.

/

3. ETKNLKTrklerin tarih boyunca kulland takvimler nelerdir? Hicr ve rum tarihler miladi takvime gre nasl belirlenir?

Bilgileri arkadalarnzla paylanz.

4. ETKNLKHicri 1620, 1440, 1535 yllarnn miladi takvimdeki karlklarn bulunuz. Farkl miladi yllar belirleyerek bu yllarn

hicri ve rumi yl olarak hangi yllara karlk geldiklerini belirleyiniz.

5. ETKNLKOcak, ubat, mart, nisan, mays, haziran, temmuz, austos, eyll, ekim, kasm, aralk aylarn Arapadaki karlk-

laryla eletiriniz. Gnmzde kullanlan recep, aban, ramazan ve muharrem szcklerinin ay olarak hangi aylara karlk geldiini bularak bilgilerinizi arkadalarnzla paylanz.

BLG

1

Gnmz Trkesindeki Saylar

4

2

3

5

6

7

OsmanlTrkesindeki Saylar

yek

Farsa Saylarn Okunuu

ehar - ar

d

se

pen

e

heft

Farsa Saylarn Yazl

78

Arapa Ay Adlar

Ocak

Nisan

Haziran

Mays

ubat

Mart

Muharrem

Rebiylahir

Cemaziyelahir

Cemaziyelevvel

Safer

Rebiylevvel

Temmuz

Ekim

Aralk

Kasm

Austos

Eyll

Recep

evval

Zilhicce

Zilkade

aban

Ramazan

10

20

30

8

9

40

70

100

80

1000

90

10000

50

60

deh

bist

si

het

nh

ihil - il

heftad

sad

hetad

hezar

neved

tuman

pencah

est - ast

79

U Y A R I Arap takvimi ay eksenli bir takvimdir, bir yl 355 gndr. Bu sebeple ocak, muharrem ay karl olarak grl-

memelidir.

6. ETKNLKAadaki iiri okuyunuz. iirde geen anlamn bilmediiniz szckleri Osmanl Trkesi szlnden bulunuz.

Szcklerin Arapa m Farsa m olduunu belirtiniz. Beendiiniz dizeleri ezberlemeye alnz.

...

... ...

..

Doenbe

enbe

Pencenbe

Come

Seenbe

Yekenbe

Pazartesi

Cumartesi

Perembe

Cuma

Sal

Pazar

aramba eharenbe

Farsa Gn Adar

08

KLNKTE .7 ignah piyelrileb unuudlo m asraF m aparA nnralda ng -ya ilizi tlA .zunuyuko irelezid ev irelelmc ikadaA

.zunulub iniidleg klrak aya ad ay ng

.

!

18

KLNKTE .8 .zunulub nednlzs isekrT lnamsO irelkczs ziniidemlib nmalna neeg edrii .zunuyuko irii ikadaA

.znla eyemelrebze irelezid ziniidneeB .zintirileb unuudlo m asraF m aparA nirelkczS

- .

! -

- !

.

irelmiser ravud ribaktnA abnO tiyeS

28

!

: .

!

. .

.

38

: .

.

. : .

osmanlı türkçesi-10-

Documents