osmanlıca metinleri okumaya giriş

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

T Ü D Ġ A D

2010

1

فثوالید هتلطی اله ی گطیص فثوالید هتلطی اله ی گطیص

فثوالید هتلطی اله ی گطیص له ی گطیصافثوالید هتلطی

له ی گطیص فثوالید هتلطی اله ی گطیصافثوالید هتلطی












( MÜFREDÂT )

2010

Tekin Açıkel

Bu bir TÜDİAD yayınıdır.


T Ü D Ġ A D

2010

2

TÜDĠAD NEDĠR (TÜM DĠN ADAMLARI DERNEĞĠ)

TÜDİAD, dini öğrenim görmüş; bilimsel, dini, ahlaki, sosyal, kültürel yönden kendini yetiştirmeye ve

toplum için bu konularda aydınlatıcı çalışmalarda bulunmaya çalışan; yaşadığı çağın farkında olan,

yaşadığı çağı İslam’ın bakış açısıyla değerlendirebilen, vizyon ve misyon sahibi, bilinçli bir şahsiyet olmayı

kendine ilke edinmiş kişilerden oluşan, gönüllülük esasına dayalı bir sivil toplum örgütüdür.

TÜDĠAD NASIL KURULDU TÜDİAD bir grup din görevlisi arkadaşın halka, özellikle gençlere yönelik yapmış oldukları faaliyetleri

yaygınlaştırmak amacıyla dernekleşmeye karar vermesiyle kurulmuştur.

TÜDĠAD ĠLKELERĠ

Gönüllülük

Samimiyet

ÇalıĢkanlık

Objektiflik

Ġdealistlik

PARTĠLER CEMAATLER VE GRUPLARDAN BAĞIMSIZ KONUMU

TÜDİAD, somut projelerini gerçekleştirirken; siyasi partiler, dini cemaatler ve gruplardan bağımsızlığını

korur. Doğruların yanında, yanlışların karşısında olabilmek için, özgürlüğünden asla ödün vermez.

VĠZYONUMUZ

Bağımsız, objektif, söz sahibi uluslararası dini kültürel bir düşünce ve çalışma kuruluşu olmaktır.

MĠSYONUMUZ

İslam'ı anlamaya ve İslam'ın anlaşılmasını sağlamaya yönelik çalışmalar yapmak; dünya barışına katkıda

bulunmaktır.

AMACIMIZ

TÜDİAD’ın amacı toplumun sosyal, kültürel, sportif, eğitim, mesleki, bilimsel yaşantılarına katkıda

bulunmak, dini bilgi ve kültürlerini artırmak; camileri birer eğitim, kültür, sosyal yardım ve yardımlaşma

merkezi haline getirmek amacıyla Diyanet İşleri Başkanlığının faaliyetlerini destekleyici çalışmalar

yapmak, toplumun sorunlarıyla ilgilenmek, diğer kuruluş ve dernekler ile işbirliğini geliştirmek, üyelerin

birikimlerini ülkenin ve toplumun sosyal, teknik ve kültürel gelişimine katkıda bulunacak şekilde

yönlendirmek, bu amaçla organizasyonlar yapmaktır.

http://tudiad.org/t�diad_ilkeleri_nelerdir.html







T Ü D Ġ A D

2010

3

İçindekiler S U N U M .............................................................................................................................................. 6

I. BÖLÜM ................................................................................................................................................ 8

Birinci Ders ............................................................................................................................................ 8

Ġkinci Ders ........................................................................................................................................... 10

Üçüncü Ders ........................................................................................................................................ 13

Dördüncü Ders ..................................................................................................................................... 15

BeĢinci Ders ......................................................................................................................................... 16

Altıncı Ders.......................................................................................................................................... 17

Yedinci Ders ......................................................................................................................................... 18

Sekizinci Ders ....................................................................................................................................... 19

Dokuzuncu Ders ................................................................................................................................... 20

Onuncu Ders ........................................................................................................................................ 22

On Birinci Ders ..................................................................................................................................... 24

On Ġkinci Ders ...................................................................................................................................... 24

METĠN ÇALIġMALARI ......................................................................................................................... 25

Birinci Metin........................................................................................................................................ 25

Ġkinci Metin ......................................................................................................................................... 25

Üçüncü Metin ...................................................................................................................................... 26

Dördüncü Metin ................................................................................................................................... 27

BeĢinci Metin ....................................................................................................................................... 28

Altıncı Metin ....................................................................................................................................... 29

Yedinci Metin ....................................................................................................................................... 30

Sekizinci Metin .................................................................................................................................... 31

Dokuzuncu Metin ................................................................................................................................. 32

Onuncu Metin ...................................................................................................................................... 33

On Birinci Metin .................................................................................................................................. 34

METĠN ÇEVĠRĠLERĠ ............................................................................................................................. 35

II. BÖLÜM ............................................................................................................................................. 39

On Üçüncü Ders ................................................................................................................................... 41

On Dördüncü Ders ................................................................................................................................ 41

On BeĢinci Ders .................................................................................................................................... 42

On Altıncı Ders .................................................................................................................................... 42

On Yedinci Ders .................................................................................................................................... 43

On Sekizinci Ders ................................................................................................................................. 43


T Ü D Ġ A D

2010

4

On Dokuzuncu Ders .............................................................................................................................. 44

Yirminci Ders ....................................................................................................................................... 45

Yirmi Birinci Ders ................................................................................................................................. 45

Yirmi Ġkinci Ders .................................................................................................................................. 46

Yirmi Üçüncü Ders ............................................................................................................................... 46

Yirmi Dördüncü Ders ............................................................................................................................ 47

Yirmi BeĢinci Ders................................................................................................................................. 47


Birinci Metin........................................................................................................................................ 49

Ġkinci Metin ......................................................................................................................................... 52

Üçüncü Metin ...................................................................................................................................... 57

Dördüncü Metin ................................................................................................................................... 60

BeĢinci Metin ....................................................................................................................................... 61

Altıncı Metin ....................................................................................................................................... 62

Yedinci Metin ....................................................................................................................................... 63

Sekizinci Metin .................................................................................................................................... 64

METĠN ÇEVĠRĠLERĠ ............................................................................................................................. 65

III. BÖLÜM ........................................................................................................................................... 71

Yirmi Altıncı Ders ................................................................................................................................. 72

Yirmi Yedinci Ders ................................................................................................................................ 73

Yirmi Sekizinci Ders .............................................................................................................................. 74

Yirmi Dokuzuncu Ders .......................................................................................................................... 75

Otuzuncu Ders ..................................................................................................................................... 76

Otuz Birinci Ders .................................................................................................................................. 77

Otuz Ġkinci Ders ................................................................................................................................... 78

Otuz Üçüncü Ders ................................................................................................................................ 79

Otuz Dördüncü Ders ............................................................................................................................. 80

Otuz BeĢinci Ders ................................................................................................................................. 81

Otuz Altıncı Ders ................................................................................................................................. 82

Otuz Yedinci Ders ................................................................................................................................. 87

Otuz Sekizinci Ders .............................................................................................................................. 89

Otuz Dokuzuncu Ders ........................................................................................................................... 90

Kırkıncı Ders ........................................................................................................................................ 91

Kırk Birinci Ders .................................................................................................................................. 91

Kırk Ġkinci Ders .................................................................................................................................... 92


T Ü D Ġ A D

2010

5

Kırk Üçüncü Ders ................................................................................................................................. 92

Kırk Dördüncü Ders .............................................................................................................................. 93

Kırk BeĢinci Ders .................................................................................................................................. 94

Kırk Altıncı Ders .................................................................................................................................. 95


Birinci Metin........................................................................................................................................ 96

Ġkinci Metin ......................................................................................................................................... 97

Üçüncü Metin ...................................................................................................................................... 98

Dördüncü Metin ................................................................................................................................... 99

BeĢinci Metin ..................................................................................................................................... 100

Altıncı Metin ..................................................................................................................................... 101

IV. BÖLÜM .......................................................................................................................................... 103

Kırk Yedinci Ders ............................................................................................................................... 105

Kırk Sekizinci Ders ............................................................................................................................. 106

Kırk Dokuzuncu Ders ......................................................................................................................... 107

Ellinci Ders ........................................................................................................................................ 107

Elli Birinci Ders ................................................................................................................................. 108

METĠN ÇALIġMALARI ................................................................................................................... 110

Birinci Metin...................................................................................................................................... 110

Ġkinci Metin ....................................................................................................................................... 111

Üçüncü Metin .................................................................................................................................... 112

Dördüncü Metin ................................................................................................................................. 113

BeĢinci Metin .................................................................................................................................... 114

Altıncı Metin..................................................................................................................................... 115

Yedinci Metin .................................................................................................................................... 116

Sekizinci Metin .................................................................................................................................. 117

L Û G Â T Ç E ................................................................................................................................... 119

K A Y N A K Ç A ............................................................................................................................... 128


T Ü D Ġ A D

2010

6

بسم اهلل الرحمن الرحيم

رب یسر وال تعسر رب تمم بالخير و به

S U N U M

Bu kitap, Altı yüz yıl gibi uzun bir süre edebiyatta

ve sanatta, Ġlimde ve günlük hayatın içinde kullanılmıĢ olan Osmanlıca‟yı ve onunla yazılmıĢ olan yazılı metinleri okumaya yönelik, siz meraklı öğrencilere yardımcı olması amacıyla TÜDĠAD‟ın desteği ile kaleme alınmıĢtır.

Osmanlı tarihi, Ģanlı Türk tarihi içinde bizler için

apayrı bir yeri olan ve her döneminde büyük zaferler ve müjdeler barındıran bir tarihtir. Her Türk evladı bu Ģanlı geçmiĢini merak etmeli ve ona yabancı kalmamalıdır. ĠĢte bundan dolayı tarihimizin dilini ve yazısını öğrenmeli ve bunu bir fazilet bilmeliyiz.

Bu çalıĢma dört

bölümden oluĢmuĢtur:

Ġlk bölümde Osmanlıca alfabesi tanıtılmıĢtır. Bunu

yaparken alfabenin yazım kuralları üzerinde pek durulmamıĢ, bu bilgilerin öğrenci tarafından bilindiği varsayılmıĢtır. Yalnızca harflerin baĢta, ortada ve sondaki halleri tablolarla gösterilmiĢtir.

Osmanlı Alfabesi incelenirken bilinen klasik

yollarla gidilmemiĢ, bunun yerine yeni bir yöntem olan ses sistemi takip edilmiĢtir. Böylelikle öğrencinin bugünkü alfabede karĢılık gelen sesleri çabuk kavraması amaçlanmıĢtır.

Ġkinci bölümde ise Türkçe yazımda kullanılan

dilbilgisi kaideleri yer verilmiĢtir. Buradaki hedefimiz Osmanlıca‟nın yazımını öğrenmek değil, yazılı olan metinleri daha iyi okuyabilmektir.

Üçüncü bölümde Arapça dil kaidelerine yer

verilmiĢtir. Zira Osmanlıca‟daki Arapça kelimeler, Arap dilinden mastar haliyle aynen alınmıĢ ve yazılıĢ kaideleri bozulmamıĢtır.

Dördüncü bölümde Farsça‟dan Osmanlıca‟ya

geçmiĢ kalıplar ve ekler yer verilmiĢtir. Çünkü Altı yüz küsur yıl içinde Osmanlı edebiyatında

ziyadesiyle Fars etkisini görmekteyiz.

Bunları incelerken yeri geldikçe

üç dile ait sayılar, günler ve ayların yazımına yer verilmiĢ, çalıĢmalar örnek metinlere yer verilerek zenginleĢtirilmiĢtir.

Bu eserin diğer eserler ile

kıyaslandığında göze çarpan en önemli farkı; konuları incelerken sırasıyla matbu, rika, divani ve talik yazı çeĢitlerinin ayrı ayrı iĢlenmesidir. Bu sayede gerçek

metinleri incelerken okuyucuya kolaylık sağlanması amaçlanmıĢtır.

Uzun bir çalıĢmanın sonucunda tamamlamıĢ

olduğumuz bu eserin, mükemmel ve eksiksiz olduğu iddiasında değiliz. Fakat mümkün olduğu kadar dikkatle hazırladığımız bu eserde aradığınız her konuyu bulmanız ve ulaĢmanız hedeflenmiĢtir. Buna rağmen tesbit ettiğiniz hataları ve eksikleri tarafımıza bildirmeniz bir lütuf olacaktır.

Ġlim Müslüman‟ın yitik malıdır, düĢüncesi ile

kitabımızın tamamını veya bir kısmını isim ve kaynak belirtmek Ģartıyla çoğaltabilir veya kullanabilirsiniz.

Tekin Açıkel

Ġzmir

2010

[email protected]


T Ü D Ġ A D

2010

7

و

ب

ج

ش

OSMANLI ALFABESĠ


T Ü D Ġ A D

2010

8

I. BÖLÜM

OSMANLI ALFABESĠ

Birinci Ders

Osmanlıca 28 harflik Arap alfabesini temel alan bir dildir. Arapçadan farklı

olarak Türkçe sesleri karĢılamak için Farsçadan (pe) پ, (çe) چ ve (je) ژ harflerini

almıĢtır.

چ پ

ژ

Osmanlı alfabesinde dört adet okutucu harf vardır. Bu harfler Türkçedeki sesli

harfleri karĢılar. Bunlar (Elif) ا , (He) , (Vav) و , ve (Ye) ی harfleridir.

و ی اe - a e - a o - ö - u - ü ı - i


T Ü D Ġ A D

2010

9

Gelin Ģimdi hep birlikte Osmanlıca Elifba‟yı sırasıyla inceleyelim.

SE TE PE BE ELĠF

ا ء ب پ ت ث

DAL HI HA ÇE CĠM

ج چ ح خ د

SĠN JE ZE RA ZEL

ذ ر ز ژ س

ZI TI DAD SAD ġIN

ش ص ض ط ظ

ARABÎ KEF KAF FE GAYN AYN

ع غ ف ق ك

MĠM LAM TÜRKÎ KEF YAYĠ KEF FARSÎ KEF

گ ڭ ل م

YE LAM ELĠF HE VAV NUN

ن و ال ى

ESRE ÜSTÜN UN - ÜN IN - ĠN AN - EN

MED CEZM ġEDDE ÖTRE

~،

OSMANLICA ELİFBA


T Ü D Ġ A D

2010

10

Ġkinci Ders

Arap alfabesinin de ilk harfi olan elif harfi, Osmanlı Türkçesinde esas olarak kelime baĢlarında (e), kelime orta ve sonlarında (a) seslerini karĢılar.

Türkçe kökenli kelimelerin baĢında (a) sesini آ harfi karĢılar.

ELİF ا ا ا ا

HE آ أ

ارآ آدا رارآ آد وآ

OKUTUCU HARFLER

آدا

اتآ اباب

تآ ابق

ابلشآ یآ

قآ زآ

زارآ

از او ات اش ال


T Ü D Ġ A D

2010

11

Kelime ortalarında (He) harfi (e) sesini karĢılarken, kelime sonlarında (a) sesini karĢıladığı da görülür.

(Elif) ve( He) harfleri kelime ortalarında okutucu harf olarak bazen yazılmaz ise yanlıĢ olmaz.

Arapça ve Farsça kökenli kelimelerde ise elif harfi; kelime baĢında (e), kelime ortalarında ve sonlarında uzun (â) olarak okunur.

Arapça

Farsça

Ezber ازبر Esâs اساس

EĢek اصم Ecel اجي

Efkâr افگار Emîr امری

Ebrû ابرو Edeb ادب

Eyvâh ایوا Emîn امني

Endâm اهدام Esrâr ارسار

دەدە

دەرە هيە

بەبە الە دەدە

اهلد

یدەآ

كار

دادآ

راآ

ب


T Ü D Ġ A D

2010

12

O K U Y A L I M

Ay آی

AkĢam آكضام

Sakal ظلال

Araba آراب

Arslan آرسالن

Av آو

At آت

Arı آری

AĢ آش

Âyna آیيا Âhir آخر Âbdal آبدال

Âvaz آواز ÂteĢ آتش Âdem آدم

Âsuman آسامن Ârzu آرزو Âmir آمر

Ev او

Ekmek امکم

Elli ایل

Elma املا

EĢ اش

Et ات

Erkek اروم

Erken ارهن

Eğri اگری


T Ü D Ġ A D

2010

13

Üçüncü Ders

Türkçe kelimelerin baĢında (elif) ve (vav) harfleri (o,ö,u,ü) seslerini karĢılar.

Türkçe kelimelerin ortasında (vav) harfi, kendinden önceki harf kalın ise (o,u), ince ise (ö,ü)

seslerini karĢılar.

Türkçe kelimelerin baĢında (elif) ve (ye) harfleri (ı,i) seslerini karĢılar.

Türkçe kelimelerin ortasında (ye) harfi, kendinden önceki harf kalın ise (ı), ince ise (i) seslerini

karĢılar.

Bu özellikler Arapça ve Farsça kelimelerde geçerli değildir. Zira bu tür sözcükler kendi

dillerinin kurallarıyla okunurlar.

VAV و و و و

YE ی ی ی ی

اودون اوردك كویو اوزوم

ایض یق ایگ و ایپلیم

دیری كاییق

کیي ایهل

كیي

و او

سوس

اوق

کوز

بول


T Ü D Ġ A D

2010

14

ی و

Ilık ایلیق Ucuz اوجوز

IĢık ایض یق UĢak اوصاق

Irmak ایرماق Ütü اوتو

Islık ایعلیق Ot - Öt اوت

Ġzci ایزیج Örtü اورتو

ĠĢçi ایضچی Uzun اوزون

Ġp ایپ Otuz اوتوز

Ġki ایکی Otlak اوتالق

Ġlik ایلیم Odun اودون

Ġğne ایگ Öğle اوگهل

Ġplik ایپلیم Üzüm اوزوم

Isırık ایعرییق Öküz اوکوز

Ġse ایس Üstün اوس تون

ĠĢlemek ایضلەمم Oğlan اوغالن

ĠĢte ایض ت Ocak اوجاق

Ġnce ایيج Öfke اوفک

غون Islak ایعالق Olgun او

Ġçün اچیون Orak اوراق

Ġle ایهل Boru بورو

Bilirim بیلریم Bodur بودور

Ġri ایری Dolab دوالب

Demir دمری Zor زور

یا = و او = ی


T Ü D Ġ A D

2010

15

Dördüncü Ders

Arap alfabesinin ikinci harfi olan (be) harfi, üç noktalı olursa (pe) harfine dönüĢür. Osmanlı

alfabesi (pe) harfini, Fars (Ġran) alfabesinden almıĢtır. Bundan dolayı (pe) harfi içeren

kelimelerin birçoğu Farsça kökenlidir.

BE ب ب ب ب

PE پ پ پ پ

Baba اباب

BaĢ ابش

Balık ابیق

Sabun ظابون

Cevâb جواب

Kitâb نتاب

Bahar هبار

Beyâz بیاض

Pide پید

Pancâr پاجنار

Sapan ظاپان

Pamuk پاموق

Pazar پازار

Çöp چوپ

الهتپر Pırlanta

Perest پرست

.ایکی املد اون پارماق واردر

.سورودن آیریالن كوزویی كورت كاپار

.پالوی پم س و رم

.تيجر یووارالهدی كاپاعین بودلی

توغ ظیغامز .ایکی كارپوز بر كو

.آری ابل ایپار


T Ü D Ġ A D

2010

16

BeĢinci Ders

Arap alfabesinin beĢinci harfi olan (Cim) harfi, üç noktalı olursa (Çe) sesine dönüĢür. (Çe)

harfi tıpkı (pe) harfi gibi Farsça‟dan Osmanlıca‟ya geçmiĢ bir harftir.

CĠM ج ج ج ج

ÇE چ چ چ چ

Cacık جاجیق

Hâcı حایج

‟Câmi جامظ

Cansız جاوزس

Cihân هجان

Cüce جوج

ردار Cevherdâr جو

CoĢkun جوصلون

Ucuz اوجوز

Tac اتج

Ocak اوجاق

Ġncir ایيجری

Türkçe تورکج

Cemal جامل

Nâci انیج

Cesâret جسارت

Çakmak چامقاق

Çocuk چوجوق

Çorba چورب

Çehre چر

Ġçün (Ġçin) اچیون

Çarık چاریق

ÇavuĢ چاووش

ÇeĢme چضم

كچور Çörek

Çilek چیكل

Çiçek چیچم

Çoban چوابن

ÇarĢı چاریش

Dalgıç داغیچ

Çakıl چاكیي

Çırak چریاق


T Ü D Ġ A D

2010

17

Altıncı Ders

Türkçe sesli uyumuna göre (te) harfi ince, (tı) harfi ise kalın ses değeri taĢır. Bazı Türkçe

kelimelerde (tı) harfi kalın (dı) Ģeklinde okunur.

Türkçe kelimelerde (dal) harfi ince okunurken, Arapça ve Farsça kelimelerde kendi dil

kaidelerine göre ince veya kalın okunabilir.

Ada آدا- آط Takmak طامقق Türk تورك

Doğru طوعری Takım طاكمی Tepe تپ

و TaĢkın طاصلني Tarih اترخی Dolu طو

اترهل- اترال Tarla آانطویل Anadolu طاایق Dayak

Doğramak طوعرامق Dokuz طلوز Tedbir تدبری

Domates طوماتس Dağ طاغ Tefsir تفسری

Dakika دكیل Deste دس ت Dede دەدە

Değersiz دگرزس Dâhil داخي Dere دەر

خاه درس Dershane دادی Dadı دیضزس Dişsiz

ب

TE ة ت ت ت ت

TI ط ط ط ط

DAL د د د د

اوكو ایز تکرارال

كویون . ایکی كوش بر داهل كوهدی. هدیایآبالیس ص میدی او. ك بضکد اویودیبب

ر كویوهلر ایيلکر اوکوزر دوهویورر. آرتیق آكضام اودلی. سورویس اوتالیور جامل . كوزو

كاردایش اوراد . هوری کویدن آراب ایهل دوهدی. كرید كوصدی اکمي یودل بر دودوك بودلی

كادلی می؟


T Ü D Ġ A D

2010

18

Yedinci Ders

Peltek (Se) de denilen (Se) ث harfi sadece Arapça kökenli kelimelerde

kullanılır. Türkçe kelimelerde asla kullanılmaz.

Türkçe kelimelerde (Sin) س harfi ince okunurken (Sad) ص harfi kalın okunur.

Arapça ve Farsça kelimelerde ise o dilin kurallarına göre ince veya kalın

okunabilir.

SE ث ث ث ث

SĠN س س س س

SAD ص ظ ع ط

اثهی Saniye ثواب Sevab نرثت Kesret

Kesir نثری Eser اثر Sebat ثبات

Misal مثال Osmanlıca ظامثهلیج Sena ثيا

Miras مراث Sabit اثبت Servet ثروت

ص س

Soymak ظومیاق Sekiz سکز

Sağlam ظاغالم Sert رست

Saçma ظامچ Sefer سفر

Satıcı ظاتیجی Silah سالح

Sahib ظاحب Saat ساظت

Salata ظالت Sahte ساخت

Sıtma ظیمت Serçe رسچ


T Ü D Ġ A D

2010

19

Sekizinci Ders

Noktalı (Hı) خ harfi tıpkı (Se) ث harfi gibi Türkçe kelimelerde kullanılmaz.

Arapça ve Farsça kelimelerde kullanılan bu harf (Ha) gibi okunur.

Türkçe kelimelerde (Ha) ح harfi kalın, (He) ه harfi ise ince olarak okunur.

Arapça ve Farsça kelimelerde ise o dilin kurallarına göre okunur.

Okutucu (He) kendisinden sonra gelen harfle birleĢmez.

HA ح ح ح ح

HI خ خ خ خ

HE - ه

Hilâfet خالفت Haberci خربیج Hâdim خادم

Huysuz خویزس Harâbe خراب Hâtırlamak خاطرالمق

Hayâl خیال Husûs خعوص Hâlis خاط

ه ح

Hep پ Rahmet رمحت

Hücum جهوم Hacı حایج

Şahadet صادت Hazır حارض

Hiç یچ Hazret حرضت

Heykel یلک Hakikat حلیلت

İhanet ااهت Hile حیهل

Çehre چر Mahlûk حملوق


T Ü D Ġ A D

2010

20

Kelime sonlarında kullanılan (He) harfi e-a alarak okunur.

Atmaca آمتاج İşte ایض ت Araba آراب

Bağlama ابغالم İğne ایگ Tarla اترهل

خاه آش Sıra ظری Aşhane پرد Perde

Dokuzuncu Ders

Arapça kelimelerde kullanılan (Zel) ذ , (Dad) ض ve (Zı) ظ harfleri Türkçe

kökenli kelimelerde kullanılmazlar.

(Zel) ذ harfine peltek (Ze) de denir. Fakat Osmanlıcada okunurken normal

(Ze) ز olarak okunur.

(Je) ژ harfi (Ze) ز harfinin üç noktalı halidir ve bize bu harf Fars alfabesinden

geçmiĢtir. Türkçe kelimelerde kullanılmayan bu harf ya Fars kökenli

kelimelerde veya dilimize Batı dillerinden geçmiĢ kelimelerde kullanılır.

(Dad ) ض ve (Zı) ظ harfleri Arapçada kullanıldığı gibi Farsçada da

kullanılmıĢtır. Fakat Farslar (Dad) harfini mahreçten dolayı (Zad) olarak

isimlendirmiĢler ve kalın (Za) olarak seslendirmiĢlerdir. Bundan dolayı

Osmanlıcada (Dad) harfiyle yazılmıĢ kelimelerin bir kısmı (Da) sesiyle

okunurken, bir kısmı da (Za) sesiyle okunmuĢtur.

Türkçe kelimelerin yazımında ze ve za seslerini sadece (Ze) ز harfi karĢılar.

ZEL ذ ذ ذ ذ

DAD ض ض ض غ

ZI ظ ظ ط ظ

ZE ز ز ز ز

JE ژ ژ ژ ژ


T Ü D Ġ A D

2010

21

Zade زاد Zorlamak زورالمق Kazı كازی Kız كزی

Zahmet زمحت Züğürt زوگورت Yazı ایزی Yüz یوز

Zeki زیک Ziyade زاید Gözü کوزی Düz دوز

ا Jale ژاهل Jüri ژوری Ejderha اژدر

Müjde مژد Jilet ژیلت Jülide ژوید

Nejad ىژاد Pejmürde پژمرد Jandarma ژاهدارما

Ramazan رمضان Zalim ظامل Zat ذات

Zabıta ضابط Zarafet ظرافت Zakir ذاکر

Darbe رضب Zafer ظفر Zemin ذمني

Kadı كایض Zuhur ظور Mezheb مذب

Fazilet فضیلت Mazlum مظلوم Zevk ذوق

Arz ظرض Zahir ظار Azab عذاب

كل كيفم كل

ا كزی اژدر

صو کوچوك اورد كابق

ه خوش یوزویور

حاووزد گز ر ك

بزی سوزویور

یوزوب گز رکن

داوب چیلییور

بیاض تویيدن

ایيجی آكییور


T Ü D Ġ A D

2010

22

Onuncu Ders

Osmanlı Türkçesinde kalın (ka) sesini (kaf) ق harfi verirken ince (ke) sesini

(kef) ك harfi vermektedir.

Osmanlı Türkçesin‟de kalın (ga – ğa) seslerini (gayn) غ harfi verirken ince

(ge–ğe) sesini (Farsi Kef) گ harfi verir. (Yayi Kef) harfi ise bazı keli-

melerin okunuĢlarında (ye) sesini karĢılar.

(Yayi Kef) aslında ayrı bir harf olmayıp (Kef) harfinin kullanıldığı bazı Türkçe

kelimelerin telaffuzunda kullanılır.

KAF ق ك ل ق

GAYN غ ع غ ع

ARABÎ KEF ك ن ى م

FARSĠ KEF ک گ گ گ

YAYĠ KEF - -

TÜRKÎ KEF ڭ - ڭ ڭ

ك ق Ekin اکني Kitab نتاب Kazı كازی Kız كزی

Çekil چکیي Keskin هسىني Kol – Kul كول Kabak كاابق

Zeki زیک Kelam الكم Kırık كرییق Kaşık كاص یق

Krem کرم İyilik اییكل Çakıl چاكیي Karga كارغ

Türkçe تورکچ Kelebek لك بم Korkak كوركاق Akın آكني

Kilim کیلمی Köylü کوییل Kış كيش Kar كار

ادب يا هو


T Ü D Ġ A D

2010

23

(Kâfi Nuni), (Nazal Ne), (Sağır Kaf) da denilen (Türkî Kef) ڭ (Nun) harfi gibi

okunursa da asıl söyleniĢi genizdendir. Türkçe kelimelerde kullanılan bu harf

kelimelerin baĢında bulunmaz. Daha çok tamlamalarda, mülkiyet bildiren

eklerde ve bazı kelimelerin yazımında kullanılır. Kullanıldığı kelimelerde (Türkî

Kef) in noktaları çoğu kez gösterilmeyebilir.

(Kef) Harfinin (Vav) gibi okunduğu birkaç istisna kelime de vardır. Buna (Vavi

Kef) de denir.

Sövmek سومکم Dövmek دومکم Güvercin کوکرجني

Üvez اونز Güverte هوهرت Gövde کوکد

گ غ

Güya گوای Eğri اگری Garb عرب Dağ طاغ

Git گیت Değil دگي Garaj غاراژ Sağlam ظاغالم

Günah گيا Eğer اگر Yorgan یورغان Soğan ظوغان

Güneş گووش İğne ایگ Guruş عروش Bağla ابغهل

گ Düğme دوگم Gazi غازی Çığlık چیغلق Gölge گو

Girdab گرداب Değişme دگيضم Gayret غریت Yağlı ایغیل

Ona اوڭا Benzer بڭزر Çene چڭ Andırmak آڭدیرمق

Ana(Ona) آڭا Bana بڭا Tanrı اتڭری Ünlü اوڭیل

Yeni یڭی Anla آڭال Son ظوڭ Senin س يڭ

Sonra ظوڭر Ün اوڭ Karanlık كاراڭلق Yanlış ایڭليش

En اڭ Önce اوڭج Geldin لكدڭ Sözün سوزڭ

ڭ Onarmak اوڭارمق Yazınız ایزیڭز Deniz دڭزی Kolun كو

شفعات یا رسول اهلل


T Ü D Ġ A D

2010

24

On Birinci Ders

(Ayın) ع harfi Arapçaya mahsus bir harftir. Türkçe kökenli kelimelerde asla

kullanılmaz.

Arapça kelimelerde (a, ı, i, o, ö, u, ü) seslerinin hepsini karĢılar.

Kelimelerin sonunda yer alırsa cezimli okunur ve kesme iĢareti ile ifade edilir.

Âlim عامل Abid عابد Asker ظسکر Âşık عاصق

Iyal ظیال Irz - Arz ظرض Irk ظرق Irak ظراق

İrfan ظرفان İbret عربت İlac عالج İbadet ظبادت

Unvan ظيوان Ulema علام Ömer معر Osman ظامثن

On Ġkinci Ders

AYIN ع ظ ع ظ

ġIN ش ص ض ش

FE ف ف ف ف

MĠM م م م م

NUN ن ه ي ن

Ne ه Mümkün ممکون Fatih فاحت Şerbet سسبت

Nazlı انزیل Memleket مملکت Fırça فرچ Şemsiye مشس ی

Nezaket ىزاکت Memur مامور Fakat فلط Şöyle صویهل

Niçin هیچون Milyon میلیون Fakir فلری Şehir صر


T Ü D Ġ A D

2010

25

METĠN ÇALIġMALARI

Birinci Metin

Ġkinci Metin

و ببەككوزوفلط اثوایب آیج . كوزوهڭ یوڭین كریپدیلر ، حیواجنغز سس ین چیلارمادی

امن . مەەدىكوزو اوصودی، آیج آیج . چوىک وا ظوعودی .کدريدی

. ویيدی، ظیچرامای ابصالدیسەحیواجنغز . گووش چیلدی، كوزویی ایعیتدی

ەر. د کوچوك چوجوعی واردیكادیيڭ. ایدىكادیيجغزڭكوزو بر ، گو

. زیرا چوق ظوعوق واردی. كيش گدلی، چوجوق صوكین كاچریدی. اویياردی

كاني ، ایعیدجیی چورابلر هيەیسآ اوزریي بوهڭ. دوڭویوردىزاوالیجق

گوملەیە یي فرحالهدی، ببەك. کییدیردیاوڭااوردی، چاماصری دیکدی،

. ابصالدی

بیلمەج كادیفەدن ابيسەیس، ھر گون ظباح صفللرهل،

.بزدن اول اوایهری. ضابط گییب همموزیل

گوزەدلر ایيجە سىس، بوىن بیلن چابوكجپم

.آفرىن كازاهری. كریمزیجی خوطوزیل


T Ü D Ġ A D

2010

26

Üçüncü Metin

چفتجیيڭ هعیحیت وكتیهل بر چفتجی وارمش ،

.اختیارمش جتربەیل

ایمتش بر گونخس تەالهوب

چوجوكلر خمزون ، کوسکون

طوپالمنضلر اطراف

كوالق ویرڭ بڭا: دمیش

رم چوىک آرتیق ایورو

ەجمک ، اختیارم او

ظوڭ سوزری ابابڭزڭ

!ایی كاسني ظللڭزدە

اترالمزد خزیي وار

.آتون چیلاركازارسەڭز

ور اوچ گون ظوڭرا چیفتجی او

.اترال كاری چوجوكلر

كازما ، کورەك كوصوصەرق

...اچیيدەنی طایش طوپراق


T Ü D Ġ A D

2010

27

Dördüncü Metin

اوسانودر . اوساهڭ بر ابیش واردر ابصڭ كعملری صوهي . ابش ساچلرهل اورتو

، گوز كپاكلری ، كاصلر (ظاغ گوز و ظول گوز )آني ، ایکی گوز : در

.، کریپیلکر ، ایکی كوالق ، بورون آغزی ، دوداكلر و چڭە

وهور. دەدەمڭ ظاكایل و بيیغی واردر اوساهڭ . آغزید دیي و دیضلر بو

لری ، الری پارماكلری ، ظرییت ، گوکىس ، كارىن ، اوموزری ، كو

.ابجاكلری ، آایكلرید واردر

کوز گورور ، كوالق ایض یدیر ، بورون كوكالر ، دیي ایهل طااترز ، ال ایهل

.طواترز

آق جگر گوکسدەدر ، اوهڭ ایهل . آغزی ایهل كوهوصورز ، آایق ایهل یورورز

.اوگودور میلکری معد . معد كارمنزدەدر . كلمبز چارپار . هفس آریز


T Ü D Ġ A D

2010

28

BeĢinci Metin

ظباح

دییور ،« كاق » چیي خوروزڭ : صفق سوکدی

یض یي كریر پب رىگ بوایهدی ،

ایورو كوصلر یووارد اوایهدی ،

.كوزوجللر اوتالمغ کیدییور

!ایوروجغم س يد آرتیق كاق اواین

:بو ساظتد ابق ر یرد سسلر وار

کمیی اوسان ظاپاهین سورولكەر ،

کمیی اوسان اوجاعین کورولكەر ،

.رکس ایض کيدیس ین حارضر

!س يد ایض حارضالن ! ایوروجغم


T Ü D Ġ A D

2010

29

Altıncı Metin

سوهد سری ایدڭ هبار او

انظیي سوسلەر ابیریری

زمرد گییب چایریری

ەن انزهني یوز گو

گلني یوزو پاپاتیار

.آتون گوزو پاپاتیار

اترالرد خوص گیدەن

ساری، توروجنی، پب، مور

ور؛ بر چوق درب چیچم او

بيج دربدر پس يدن

ر یوزو پاپاتیار، گو

. آتون گوزیل پاپاتیار

ایپراكلری كیویر كیویر؛

.اود آیری بر گوزەكل

بوی بوص، بویون ایپ ایيجەجم

.مه گوزەل، ھمدە انزیدر

گلني یوزو، پاپاتیار،

.آتون گوزو پاپاتیار

گا او ایه،: روزگار ارس

گا بو ایه،پ برابر

داغا داغا ایگیلریر؛

فرح ویریرر اوساه

ر یوزو پاپاتیار، گو

. آتون گوزیل پاپاتیار

پاپاتی


T Ü D Ġ A D

2010

30

Yedinci Metin

پارماكلر

ایکی ادل اون پارماق

وزومزسمی گوروهور؟

ال دورسون بوڭا ابق

.ال پارماكهل اوگوهور

کمی در ایپیی اوس تایس؟

کمی یوهتویور مرمری؟

کمی ایضلەر املایس

اتختا وای دمریی؟

كاهون، دف، ظود،پیاهو

سسلریین کمی ویریر؟

كلمی تواتن بو،

.چەویریرایگەییدە

كازاهیالن پارەیی

.ظااین بیهل بو پارماق

كااناین ایرایی

!یي بودر ظاراجق

خرب گوهلری گدلکد

وطین د کمی كورور؟

:پارماق در تەتیىدە

.دوصامهلری بو اورور


T Ü D Ġ A D

2010

31

Sekizinci Metin

گي اون پارا

!گي اون پارا، گي اون پارا

يد بر گوزل سپت، كو

اچیيد گي بش اون ظری،

تەمزی، سەومییل بر چوجوق

وق،: دییور مامل دگیي ظو

چابوق چابوق، آڭگلڭ


!خامنلر گي اون پارا

سپت بوصادلی د یي

:دییوب دوروردی ماسلارا

هل، آڭگي اون پارا،

دیکەرسڭزدە مدیلە،

مکر ایپارسڭز بلە؛


عیل اکرم


T Ü D Ġ A D

2010

32

Dokuzuncu Metin

هللا

یری گویک ایرادان،

آغاچلری دواندان،

:چیچلکری آچدیران

!بر الدر، بر هللا

دویوران ر حیواىن،

ایصادان ر اوساىن،

:كورواین صو وطین

!بر الدر، بر هللا

هللا ر یرد حارض،

ه ایپارسەم او گورور،

.ه سویلرسەم ایض یدر

بن الیی سەوەرم،

.ھر امریین دیڭلەرم

مجیي ظربی


T Ü D Ġ A D

2010

33

Onuncu Metin

ظایيجاق

بو گون مجع مکتب یوق

ر طرفد اویون چوق؛

ەیدر آجناقڭ گوزا

!ابعچەدەیک ظایيجاق

،كارداش گول، سەوینکوچوك

،فراحالوسني یورەگڭ

ه وار بوهد كوركاجق؟

!ەل ظایيجاقاوخ، ه گوز

ر، سویلەیەمل تورکو

كوصلرد ابق، پ اوتر؛

بزی ظاغالم ایپاجق

.كوردیغمز ظایيجاق

عیل علوی


T Ü D Ġ A D

2010

34

On Birinci Metin

وكتگوهدوزین گووش، گیجەني آی و . گوهدوز و گیج: بر گون ایکی ی آیریلری

. بر فت یدی گوهدر. گون یگرمی دورت ساظتدربر . ییدلیزر ایض یق ویریرر

مجع، مجع ایرتەیس، پازار، پازار ایرتەیس، ظایل، : امسلری صوهلردرگوهلرڭ

.مجع تعطیي گوهیدر. چارصب، پرصب

بر . بعیض آیلر اوتوز، بعیض آیلر اوتوز بر گوهدر. بر س ي اون ایکی آیدر

، كيش(گوز )ایكل هبار، ایز، ظوڭ هبار : س يەدە دورت مومس واردر


T Ü D Ġ A D

2010

35

METĠN ÇEVĠRĠLERĠ

BİRİNCİ METİN

KUZU VE BEBEK

Kuzunun yününü kırpdılar, hayvancağız sesini çıkarmadı. Fakat esvabı alınınca kederlendi. Çünkü hava soğudu. Kuzu

üşüdü, acı acı meledi. Hemen güneş çıkdı, kuzuyu ısıttı. Hayvancağız sevindi, sıçramaya başladı.

Kuzu bir kadıncağızın idi. Kadının da bir küçük çocuğu vardı. Güler, oynardı. Kış geldi, çocuk şevkini kaçırdı. Zira

çok soğuk vardı. Zavallıcık donuyordu. Bunun üzerine annesi kalın, ısıtıcı, çoraplar ördü, çamaşır dikti, ona giydirdi.

Bebek yine ferahlandı, gülmeye başladı.

İKİNCİ METİN

BİLMECE

Kadifeden elbisesi, Her gün sabah şafaklarla,

Zabıt gibi mehmûzlü. Bizden evvel uyanır.

Pek güzeldir ince sesi, Bunu bilen çabukca,

Kırmızıca Hotozlu. Aferini kazanır!

ÜÇÜNCÜ METİN

ÇİFTÇİNİN NASİHATI

Vaktiyle bir çiftçi varmış, Çünkü artık yavrularım Çiftçi ölür üç gün sonra

Tecrübeli ihtiyarmış. Öleceğim, ihtiyarım. Tarla kalır çocuklara.

Hastalanıp yatmış bir gün Son sözleri babanızın Kazma, kürek koşuşarak

Çocuklar mahzun, küskün Aklınızda iyi kalsın! İçindeki taşı toprak…

Toplanmışlar etrafına Tarlamızda hazine var

Demiş: Kulak verin bana Kazarsanız altın çıkar.

DÖRDÜNCÜ METİN

İNSAN

İnsanın bir başı vardır. Baş saçlarla örtülüdür. Başın kısımları şunlardır: Alın, iki göz (sağ göz ve sol göz) göz

kapakları, kaşlar, kirpikler, iki kulak, iki yanak, burun, ağız, dudaklar ve çene.

Dedemin sakalı ve bıyığı vardır. Ağızda dil ve dişler bulunur. İnsanın omuzları, kolları, elleri, parmakları, sırtı, göğsü,

karnı, bacakları, ayakları da vardır.

Göz görür, kulak işitir, burun koklar, dil ile tatarız, el ile tutarız.

Ağız ile konuşuruz, ayak ile yürürüz. Akciğer göğüstedir, onun ile nefes alırız. Kalbimiz çarpar. Mide karnımızdadır.

Yemekleri mide öğütür.

BEŞİNCİ METİN

SABAH

Şafak sökdü çil horozun kalk diyor, Bu saatte her yerde sesler var:

Yeşil kırlar penbe renge boyandı, Kimi insan sapanını sürükler,

Yavru kuşlar yuvalarda uyandı, Kimi insan ocağını körükler,

Kuzucuklar otlanmaya gidiyor. Her kes işe kendisini hazırlar

Yavrucuğum sen de artık kalk uyan! Yavrucuğum! Sen de işe hazırlan.


T Ü D Ġ A D

2010

36

ALTINCI METİN

PAPATYA

Bahar olsun da seyr edin Yaprakları kıvır kıvır;

Nasıl süsler bayırları O da ayrı bir güzellik.

Zümrüd gibi çayırları Boy bos, boyun ip incecik;

Yüze gülen o nazenin Hem güzel, hem de nazlıdır

Gelin yüzlü papatyalar, Gelin yüzlü papatyalar,

Altın gözlü papatyalar. Altın gözlü papatyalar.

Tarlalarda hoşa giden Rüzgar eser: Gah o yana,;

Sarı,turuncu,penbe,mor Gah bu yana, hep beraber

Birçok dilber çiçek olur; Dalga dalga eğilirler;

Bence dilberdir hepsinden Ferah verirler insana

Güler yüzlü papatyalar, Güler yüzlü papatyalar,

Altın gözlü papatyalar. Altın gözlü papatyalar.

YEDİNCİ METİN

PARMAKLAR

İki elde on parmak Kalemi tutan bu

Lüzümsuz mu görünür? İğneyi de çevirir.

El dursun buna bak Kazanılan parayı

El parmakla öğünür. Sayan bile bu parmaklar.

Kimdir yapı ustası? Kanayan yarayı,

Kim yontuyor mermeri? Yine budur saracak!

Kim işler elması, Harp günleri geldikde

Tahta veya demiri? Vatanı da kim korur?

Kanun, def, ud, piyano Parmakdır tetikte:

Seslerini kim verir? Düşmanları bu vurur.

SEKİZİNCİ METİN

GÜL ON PARA

Gül on para, gül on para Hanımlara gül on para!

Kolunda bir güzel sepet, Sepet boşaldı da yine

İçinde gül beş on sıra Deyip dururdu maskara:

Temiz, sevimli bir çocuk Gül on para, alın hele,

Diyor: malım değil soluk, Dikersiniz de mendile,

Gelin, alın çabuk çabuk Kemer yaparsınız bele;

Gül on para, gül on para Gül on para, gül on para


T Ü D Ġ A D

2010

37

DOKUZUNCU METİN

ALLAH

Yeri göğü yaratan, Doyuran her hayvanı, Allah her yerde hazır,

Ağaçları donatan, Yaşatan her insanı, Ne yaparsam O görür,

Çiçekleri açtıran: Koruyan şu vatanı: Ne söylersem işitir;

Bir Allah’tır, bir Allah! Bir Allah’tır, bir Allah Vardır, birdir, büyüktür.

Ben Allah’ı severim,

Her emrini dinlerim.

Sabri Cemil

ONUNCU METİN

SALINCAK

Bu gün Cuma mektep yok Küçük kardeş gül, sevin Söyleyelim türküler,

Her tarafta oyun çok; Ferahlansın yüreğin. Kuşlar da bak, hep öter;

En güzelidir ancak Ne var bunda korkacak? Bizi sağlam yapacak

Bahçedeki salıncak! Oh, ne güzel salıncak! Kurduğumuz salıncak.

ON BİRİNCİ METİN

VAKİT

Bir gün ikiye ayrılır: Gündüz ve gece. Gündüzün güneş, geceleyin ay ve yıldızlar ışık verirler. Bir gün yirmi dört

saattir. Bir hafta yedi gündür. Günlerin isimleri şunlardır: Cuma, Cumartesi, Pazar, Pazartesi, Salı, Çarşamba,

Perşembe. Cuma tatil günüdür.

Bir sene on iki aydır. Bazı aylar otuz, bazı aylar otuz bir gündür. Bir senede dört mevsim vardır: İlkbahar, Yaz,

Sonbahar (Güz), Kış.


T Ü D Ġ A D

2010

38

خ

ص

ظ

ع

OSMANLI TÜRKÇESĠ


T Ü D Ġ A D

2010

39

II. BÖLÜM OSMANLI TÜRKÇESĠ

Osmanlı Türkçesi kendi arasında kronolojik olarak üç sınıfa ayrılmıĢtır. Bu

dönemlerde gerek konuĢma ve gerekse yazı dili açısında değiĢiklikler olmuĢtur. Birinci

dönem Eski Osmanlıca dediğimiz 11. – 15. yy. Türkçesidir. Ġkinci dönem Klasik Osmanlıca

16. – 19. y.y. arasında görülür. Son olarak Yeni Osmanlıca dönemi ise 20. y.y. Osmanlıcasıdır.

Bu kadar uzun bir geçmiĢe sahip Osmanlı yazı dili elbette bir takım değiĢimlere ve kalıcı

kalıplara sahip olmuĢtur.

Kitabımızın bu bölümünde

Osmanlı Türkçesinin son

dönemdeki gramer yapısını

inceleyeceğiz. Ayrıca Rik‟a

dediğimiz el yazısını öğrenerek,

elimizdeki matbu metinlerle

kendimizi sınırlamayacağız.

Rik‟a Yazısının Özellikleri:

Tevkî‟nin kurallarına bağlı olup onun nesih gibi küçük yazılan, sözlükte “küçük sayfa

ve mektu” anlamına gelen rik‟a, vakıf iĢlerinden baĢka Kur‟an-ı Kerim‟in sonunda dua

sayfasında; yani hattatın kendi adını andığı ve eseri yazdığı yeri, tarihi ve Allah‟a duasını

bildiren bir veya iki sayfalık yerinde çoklukla kullanılmıĢtır

Osmanlı Türkleri‟nin icadı olan rik‟a divanî hattındaki dikey harflerin boylarının

biraz küçültülmesi, sadeleĢmesi, kavis ve meyillerinin azalmasıyla meydana gelmiĢtir.

Kalemin tabiatına uygun, süratli ve kolay yazma ihtiyacını karĢıladığı için harf yapıları

basitleĢmiĢ; fe, kaf, mim, vav gibi harflerin baĢları ufalmıĢ, diĢleri yok olmuĢtur. Sola doğru

dik ve köĢeli çizgiler, kelimelerin satırlara meylederek yaptıkları akıcılık, bu yazı çeĢidinin

karakteristik özelliklerindendir.

Rik‟a yazısının yazımda sağladığı bütün bu kolaylıklar yani; yazı türü olarak daha

düz ve daha keskin olması ve ayrıca noktaların birleĢik yazılması yazan kiĢiye büyük

kolaylık sağlamıĢtır.

Sarayda doğan bu hat en çok günlük yazıĢmalarda ve mektuplarda kullanılmıĢtır.

En eski örneklerine 18. asrın ilk yarısında rastlanan rik‟a 19. asırda Bâbıâli‟de geliĢmiĢ ve asıl

hüviyetini orda bulmuĢtur.

Bâbıâli‟de Mümtaz Efendi (ö. 1871) tarafından yazılan Mümtaz Efendi rik‟ası ve

Mehmet Ġzzet Efendi (ö 1903) tarafından geliĢtirilen ve sıkı kaidelere bağlı kalan bir çeĢit

rik‟a (Ki daha sonra Arap âleminde celî Ģekliyle revaç bulmuĢtur) en tanınmıĢlarındandır.


T Ü D Ġ A D

2010

40

خورف خط اركع

ث

ث

ت

ت

پ

پ

ب

ب ا

ا د

د

خ

خ

ح

ح

چ

چ ج

ج س

س

ژ

ژ

ز

ز

ر

ر ذ

ذ طا

ط

ط

ض

ض

ص

ص ش

ش ق

ق

ف

ف

غ

غ

ع

ع ظ

ظ ل

ل

ڭ

ڭ

گ

گ

اک

اك ك

ك ی

ی

ه

ھ

ن

ن

م

م ال

ال

١ ٢ ٣ ٤ ٥

٦ ٧ ٨ ٩ ١٠


T Ü D Ġ A D

2010

41

On Üçüncü Ders

کمل رل شوزرل در رل شاعترل پر رلPireler Saatler Dereler Sözler Kelimeler

آوجیرل کتابرل كویوىرل صوفر رل كاپورل Avcılar Kapılar Sofralar Koyunlar Kitaplar

طوىرلی دد رل کیج رلی چوجوكرل طیهدیرلد

Şimdilerde Çocuklara Geceleri Dedelere Şunları

On Dördüncü Ders

Okutucu (He) ه harfinden sonra gelen ekler birleĢik olarak yazılmazlar.

کتاب کتابی کتاب کتابد کتابدنKitaptan Kitapta Kitaba Kitabı Kitap

در در یی در ی در د در دن

Dereden Derede Dereye Dereyi Dere

شوكاق شوكاغی شوكاغ شوكاكد شوكاكدن

Sokaktan Sokakta Sokağa Sokağı Sokak

كاای كااییی كاایی كااید كاایدن

Kayadan Kayada Kayaya Kayayı Kaya

Çoğul Ekleri

Ġsmin Halleri

بو ده گچر یا هو


T Ü D Ġ A D

2010

42

On Altıncı Ders

او بوىرل طوىرل بو طو Şunlar Bunlar O Şu Bu

اوىرل ره کیهی كاچ كاجنچی Kaçıncı Kaç Kimi Her Onlar

چ بر كاچ انصل اىگی بعضBa’zı Hangi Nasıl Birkaç Hiç

On BeĢinci Ders

اوىڭ كاملی ڭ كاملڭشو منب كاملم Onun Kalemi Senin Kalemin Benim Kalemim

اوىرلڭ كاملی ڭزكاملزسڭ بزم كاملهز Onların Kalemi Sizin Kaleminiz Bizim Kalemimiz

علی ىڭ محمدڭ دد ىڭDedenin Muhammed’in Ali’nin

ى ىڭ چاىط ىڭ آركداطڭArkadaşın Çantanın Ninenin

اوكولڭی طوزڭ ېېیولیڭی Okulunu Yolunu Tuzun

Ġsim Tamlamaları ve Mülkiyet Ekleri

Sıfat Kelimeleri

هچ اولور می كه


T Ü D Ġ A D

2010

43

On Yedinci Ders

On Sekizinci Ders

Ki bağlacı okutucu (he) ile gösterilirken aitlik eki olan ki eki (ye)okutucuyla gösterilir.

نب شو شاڭ بز زسSiz Biz Sana Sen Ben

اوىرل کمی اىگیصی خاىغی ى Ne Hangi Hangisi Kim Onlar

ى یی ىیچون ى ایص ى دن ى درNedir Neden Neyse Niçin Neyi

ى درلو ىلدر ى ڭ ى جی هنایتNihayet Neci Neyine Ne Kadar Ne Türlü

د دی ک ات ک یوق ک چوىک ايصان کİnsan ki Çünki Yok ki Ta ki Dedi ki

بلک نادام ک امتحال ک دیک صوص کSus ki De ki İhtimal ki Madem ki Belki

اوىڭکی آرك د کی دوىکی بهکی شڭکی Dünkü Arkadaki Onunki Seninki Benimki

Zamir Kelimeler ve(Ne) ile BaĢlayan Zarflar

Ki Bağlacı ve Ki Eki

یا حضرت موالنه


T Ü D Ġ A D

2010

44

On Dokuzuncu Ders

کملم کلدی کملض کلیور کل جم لكريGelir Gelecek Geliyor Gelmiş Geldi Gelmek

كاملق كالدی كاملض كالیور كال جق كالريKalır Kalacak Kalıyor Kalmış Kaldı Kalmak

آرانق آرادی آرانض آریور آرای جق آرار Arar Arayacak Arıyor Aramış Aradı Aramak

ویرن نم ویرن دی ویرن نض ویرنیور ویرن ی جم ویرنزVermez Vermeyecek Vermiyor Vermemiş Vermedi Vermemek

ابطالن نق ابطالن دی ابطالن نض ابطالنیور ابطال ن ی جق ابطالن زBaşlamaz Başlamayacak Başlamıyor Başlamamış Başlamadı Başlamamak

Olumsuz emir kipleri Ģöyledir.

Bağ - Fiiller Ģöyledir.

ویرن شیمل کرين چزین کورنGörme Çizme Girme Silme Verme

ابمقا آران ایزنا صورنا كاچامKaçma Sorma Yazma Arama Bakma

کلیب کل رك لكريش لكرينو لكدیگیدGeldiğinde Gelirken Gelirse Gelerek Gelip

کوروب نور رك نورورش نورورنو کوردوگیدGördüğünde Görürken Görürse Görerek Görüp

كالیب كال رق كالريش كالريکو كالدیغیدKaldığında Kalırken Kalırsa Kalarak Kalıp

Fiil Çekimleri


T Ü D Ġ A D

2010

45

Ġstek kipleri Ģöyledir.

Yirminci Ders

Yirmi Birinci Ders

کورش کورشون آلص آلصنی كالص كالصنیKalsın Kalsa Alsın Alsa Görsün Görse

صورش صورشون کورن شو کور شڭ نورن ی شڭ صورنا ی شڭSormayasın Görmeyesin Göresin Görmesen Sorsun Sorsa

لكدی نی كاملض نی نصافرنی شو جکرلنی نب نیBen mi Sevecekler mi Misafir mi Kalmış mı Geldi mi

بویل نی مشدی نی دملگی یومقی کلري نیصوGelir misin Yok mu Değil mi Şimdi mi Böyle mi

کوىد ایکی کر یر یوزد طوكوز بد بر آت وار Bende bir at var Yüzde dokuz Günde iki kere yer

برد اویل دمیظم بر کر د زس کیدڭ کید د کورGit de gör Bir kere de siz gidin Bir de öyle demişim

Mi Soru Ekinin Yazımı

De eki ve De Bağlacı

فانع یم فانع اوالنی ایسته مم


T Ü D Ġ A D

2010

46

Yirmi Ġkinci Ders

آوجی چیچ کچی کتاجبی شوچتی طوزجی Sütçü Kitabcı Çiçekçi Avcı Tuzcu

طوززس طکرزس شوچزس كاملزس بیلگیزسBilgisiz Kalemsiz Suçsuz Şekersiz Tuzsuz

اوغالجنق اوفاجق برجم نوچوجم نییجم Oğlancık Ufacık Minicik Küçücük Biricik

تورکچ كاابج ایطچ كص ج بجBence Kısaca Yaşça Kabaca Türkçe

Yirmi Üçüncü Ders

ابچغ درزی اپدطا كلع اطAda Kale Padişah Terzi Bahçe

ویرنم یگرنی متیام ایل جیگGece El Etmek Yirmi Vermek

اچيون دكمي امتم ایرنم آان İçin Ona Ermek Etmek Demek

Bazı Kelimelerin YazılıĢı

بر بربر بر بربر بر بربر لگ برابر بر

آچامل دمیض .بربر دکاىی


T Ü D Ġ A D

2010

47

١ ١ ٢ ٢ ٣ ٣ ٤ ٤ ٥ ٥

اوچ دورت بض بر ایيك

٦ ٦ ٧ ٧ ٨ ٨ ٩ ٩ ٠ ٠

آلتی یدی شکز طلوز صفر

١٠ ١٠ ٢٠ ٢٠ ٣٠ ٣٠ ٤٠ ٤٠ ٥٠ ٥٠

اوتوز كريق اللی اون یگرنی

٦٠ ٦٠ ٧٠ ٧٠ ٨٠ ٨٠ ٩٠ ٩٠ ١٠٠ ١٠٠

آلتهض تیهض شکصان طوكصان یوز

بیڭ نیلیون نیلیار

اوىجی اوجنچی برجنی

اور اوچر برر

Yirmi BeĢinci Ders

بر فت یدی گوىدر اپزارایرتصی صالی

چارطب پرطب مجع مجع ایرتصی اپزار

Yirmi Dördüncü Ders

Sayılar

Günler- Aylar - Mevsimler


T Ü D Ġ A D

2010

48

اوجاق طباط بر ییل اون ایکی آیدر

نارت ىیصان نایس خزیران متوز

آغصتوس ایولل اکمی كامس آراقل

نومسرل ایكل هبار ایز صوڭ هبار كیض

عامثىولج ىڭ اصالخی

ادیبرل بید اراقل اراقل عامثىلی کتابتدن حبث اولوبد ره

جامن ایزیرل بو كادر >خالد شاد لگی کلفت ترجیح ایدن بریصی

آچیق ایزلص د ره اوكواین اکالی بیلص نغقل ایزیل جغ براز

یعی ایزیالن طیرل او كدر عربی و فارشی لغترل كاتملص د

الڭی بیل جگی کبی طویل كباج بر عامثىلیج ایزلص < رهکصڭ ا

كباج ایزملق ىصل ممکو >دیدیگی زنان بو ذات ایدنلی نلابل

اولور؟ عربی و فارشی ىصل ترك ایدیولر؟ عامثىلی لصاىدن

ترك متیاض عربی ایل فارشی یی چیلارر ایص ك لصاىی متانا

. شوزرلىدن عبارت اولدیغی کورملکد در< اولورز


T Ü D Ġ A D

2010

49


Birinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

50


T Ü D Ġ A D

2010

51


T Ü D Ġ A D

2010

52

Ġkinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

53


T Ü D Ġ A D

2010

54


T Ü D Ġ A D

2010

55


T Ü D Ġ A D

2010

56


T Ü D Ġ A D

2010

57

Üçüncü Metin


T Ü D Ġ A D

2010

58


T Ü D Ġ A D

2010

59


T Ü D Ġ A D

2010

60

Dördüncü Metin


T Ü D Ġ A D

2010

61

BeĢinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

62

Altıncı Metin


T Ü D Ġ A D

2010

63

Yedinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

64

Sekizinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

65

METĠN ÇEVĠRĠLERĠ

BİRİNCİ METİN

İSTİKLAL MARŞI

Kahraman ordumuza

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.

O benim milletimin yıldızıdır parlayacak;

O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım çehreni ey nazlı hilal!

Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet bu celal?

Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal,

Hakkıdır, Hak'ka tapan, milletimin istiklal!

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.

Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım;

Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner aşarım;

Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar,

Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.

Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar.

'Medeniyyet! ' dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın!

Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın.

Doğacaktır sana vaadettiği günler Hak'kın;

Kimbilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Bastığın yerleri 'toprak' diyerek geçme, tanı!

Düşün, altında binlerce kefensiz yatanı.

Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır atanı;

Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?

Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!

Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda,

Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ruhumun senden, ilahi şudur ancak emeli;

Değmesin mabedimin göğsüne na-mahrem eli!

Bu ezanlar ki şahadetleri dinin temeli,

Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli

O zaman vecd ile bin secde eder varsa taşım;

Her cerihamdan, ilahi, boşanıp kanlı yaşım,

Fışkırır ruh-i mücerret gibi yerden naşım;

O zaman yükselerek arşa değer belki başım!

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal;

Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal!

Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlal.

Hakkıdır, hür yaşamış bayrağımın hürriyet;

Hakkıdır, Hak'ka tapan milletimin istiklal!

Mehmet Âkif Ersoy


T Ü D Ġ A D

2010

66

İKİNCİ METİN

HIZLI OKUMA FASLI

Arı ara ar ara ara Arı ara. Araba ara. Baba araba ara. Arı burada. Araba adada. Kaz derede. Baba yazı yazar. Baba

dedi. Adada araba ara. Derede arı ara. Baba dedi. Baba yazdı. Dede kaza yaz dedi. Kaz yazmadı. Baba armud aradı.

Kuzu aramadı. Durma, yazı yaz. Damardan kan akar. Nuri oyun oynadı. Baba yazı yazdı. Dede ormanda odun

aradı. Ayı kazı aradı. Kuzu korktu, ormanda durmadı. Dede kızdı, yayı kırdı. Baba bak! Ay burada. Üzüm burada,

armut, nar orada. Dedem bu kaza bak dedi. Babam yazı yazar. Adam arabayı kırdı. Dereden adadan kardan buzdan

ormandan. Anamı babamı kuzumu dedemi ararım. Babam marul aradı. Nuriye dedim: Arabayı al. Bu yol adamı

yorar. Kuzu marul arar.

Elmayı yedim, hurmayı kardeşime sakladım. Tarlalarda buğday, arpa başakları sarardı. Orakçılar başakları biçtiler,

harman kuruldu. Hanım kızlar hamarat olur. Kardeşim tarih kitabını okuyor. Küfeci yük taşır. Laf lafı açar.

Evimizde fare vardı. Mutfakta hırsızlık ederlerdi. Tekir kedi birer birer fareleri yakaladı. Aferin Tekire! Geldim.

Gittim. Gördüm. Güldüm. Götürdüm. Damla damla göl olur . Şu üzüm salkımı ne güzel? Küçük kedi gölgesi ile

oynuyor. Bugün bayram, toplar atılıyor. Gökyüzü mavidir. El ele verelim. Okuyalım yazalım.

Üzüm aldım. Nuri bir büyük arabaya bindi. Dayı yalıya kum aldı. Şadi yolda bir düdük buldu. Bu adada ayı yok.

Ormanda odun yararlar. Kuzu kartaldan korkar. Ördek derede yüzer. Terzi kızı iş işler, anneme yardım eder. Kedi

kelebek ile oynuyor. Kömür yanar, kül olur. Kömür temizdir. Kedi uyudu. Kuşlar yuvada uyurlar. Ben kuş

yuvalarını bozmam. Şu yavru kuzuya bak, ne şekerli! Ördekler derede yavaş yavaş yüzüyorlar. Şu adam ormanda

av bulamadı. Balıklar suda yaşarlar. Dere kabardı, tarlaları su bastı. Ben ona kadar sayarım: Bir, iki. Karga gagası

ile darıyı yedi. Çocuklar kışın kızak ile kayarlar. Kuzular çayırda otlar. Çoban kaval çalar. Tenbel aç kalır, çalışan

kazanır. Annem çamaşırları sandıkta saklar. Avcı av aradı. Kuşlar uçtu. Tavuk yumurtladı. Serçeden korkan darı

ekmez.

Altı üç on rakamlar yedi dört dokuz bir beş iki sekiz al bak ara bul durma kırma kızma yaz oyna. Kuzular ayılardan

korkar. Kazlar derede yüzüyorlar. Dayı arabayı aldı. Nuri derede yürüdü. Dede ormanda kuru dal aradı, buldu.

Annem kuru dalları yaktı. Üzüm üzüme baka baka kararır. Dede Nuriye dedi: Şadi koştu, düştü; Başı dişi kanadı.

Şu kıza bak, yere düştü. Koş! koş! Kızı kaldır. Ben de koşarım. Vurdu. Ben ok ile bir kartal vurdum. Ben sen biz

siz. Sami, ben senden büyüğüm. Biz kediye süt verdik. Benim iki kuzum var. Kara kuzumu severim. koyunlar

İnekler sürü ile köye dönüyorlar. Babam bize dedi: şimdi sokak yasak! Şu yaramaz kedi size bakıyor. Ekrem et ile

ekmek yedi. Bu köyde deve var mı? Deve yok, eşek var. Kuzular, koyunlar, inekler, öküzler, köye dönüyorlar.

Köylü türkü söylüyor. Kızlar oynuyorlar. Tarlada başak var. Sokakta alay yürüyor. Şu dolapta iyi bal var. Bu ders

kolaydır. Bu şekerci ucuz şeker verir. Boru düştü, cam kırıldı. Arabacı atlarına ot aradı, dede bize bir bilmece

söyledi: Yüzü deriden, kulakları demirden? Ben Şadi’ye bir boru, Nuri’ye bir düdük aldım. Dayı bize börek aldı.

Bu kaz mı, şu ördek mi büyük? Kız yazı yazdı. Kazlar derede yüzüyorlar. Kuzular yolda yürüyorlar. Kızlar oyun

oynuyorlar. Kazlar, ördekler kırda uyurlar. Terzi kız anneme yardım eder. Taze börek yedim. Anne bu kıza bak!

Borumu kırdı.


T Ü D Ġ A D

2010

67

ÜÇÜNCÜ METİN

BİRİNCİ SÖZ

Ey kardeş! Benden birkaç nasihat istedin. Sen bir asker olduğun için askerlik temsilâtiyle, sekiz hikâyecikler ile

birkaç hakikatı nefsimle beraber dinle. Çünki ben nefsimi herkesten ziyade nasihâta muhtaç görüyorum. Vaktiyle

sekiz âyetten istifade ettiğim sekiz sözü biraz uzunca nefsime demiştim. Şimdi kısaca ve Avâm lisanıyla nefsime

diyeceğim. Kim isterse beraber dinlesin.

Birinci Söz

Bismillah her hayrın başıdır. Biz dahi başta ona başlarız. Bil ey nefsim, şu mübarek kelime İslâm nişanı olduğu

gibi, bütün mevcudatın Lisan-ı hâliyle vird-i zebânıdır. Bismillah ne büyük tükenmez bir kuvvet, ne çok bitmez bir

bereket olduğunu anlamak istersen, şu temsilî hikâyeciğe bak dinle!. Şöyle ki:

Bedevî Arab çöllerinde seyahat eden adama gerektir ki, bir kabile reisinin ismini alsın ve himeyesine girsin. Tâ

şakîlerin şerrinden kurtulup hâcâtını tedârik edebilsin. Yoksa tek başıyle hadsiz düşman ve ihtiyacâtına karşı

perişan olacaktır. İşte böyle bir seyahat için iki adam, sahraya çıkıp gidiyorlar. Onlardan birisi mütevazi idi. Diğeri

mağrur... Mütevazii, bir reisin ismini aldı. Mağrur, almadı... Alanı, her yerde selâmetle gezdi. Bir kâtıü't-tarîka rast

gelse, der: "Ben, filân reisin ismiyle gezerim." Şakî defolur, ilişemez. Bir çadıra girse, o nam ile hürmet görür.

Öteki mağrur, bütün seyahatinde öyle belalar çeker ki, târif edilmez. Daima titrer, daima dilencilik ederdi. Hem

zelîl, hem rezil oldu.

İşte ey mağrur nefsim! Sen o seyyahsın. Şu dünya ise, bir çöldür. Aczin ve fakrın hadsizdir.

Düşmanın,hâcâtın nihayetsizdir. Mâdem öyledir; şu sahranın Mâlik-i Ebedî'si ve Hâkim-i Ezelî'sinin ismini al. Tâ,

bütün kâinatın dilenciliğinden ve her hâdisatın karşısında titremeden kurtulasın.

Evet, bu kelime öyle mübarek bir definedir ki: Senin nihayetsiz Aczin ve fakrın , seni nihayetsiz kudrete, rahmete

raptedip Kadîr-i Rahîm'in dergâhında aczi, fakrı en makbul bir şefaatçı yapar. Evet, bu kelime ile hareket eden, o

adama benzer ki: Askere kaydolur. Devlet namına hareket eder. Hiçbir kimseden pervâsı kalmaz. Kanun namına,

devlet namına der, her işi yapar, her şeye karşı dayanır.

Başta demiştik: Bütün mevcudat, Lisan-ı hâl ile Bismillah der. Öyle mi?

Evet, nasıl ki görsen: Bir tek adam geldi. Bütün şehir ahalisini cebren bir yere sevketti ve cebren işlerde çalıştırdı.

Yakînen bilirsin; o adam kendi namıyla, kendi kuvvetiyle hareket "etmiyor. Belki o bir askerdir. Devlet namına

hareket eder. Bir padişah kuvvetine istinad eder. Öyle de her şey, Cenâb-ı Hakk'ın namına hareket eder ki;

zerrecikler gibi tohumlar, çekirdekler başlarında koca ağaçları taşıyor, dağ gibi yükleri kaldırıyorlar. Demek herbir

ağaç, Bismillah der. Hazine-i Rahmet meyvelerinden ellerini dolduruyor, bizlere tablacılık ediyor. Her bir bostan,

Bismillah der. Matbaha-i kudretten bir kazan olur ki: Çeşit çeşit pekçok muhtelif leziz taamlar, içinde beraber

pişiriliyor. Herbir inek, deve, koyun, keçi gibi mübarek hayvanlar Bismillah der. Rahmet feyzinden bir süt çeşmesi

olur. Bizlere, Rezzak namına en lâtif, en nazif, âb-ı hayat gibi "bir gıdayı takdim ediyorlar. Herbir nebat ve ağaç ve

otların ipek gibi yumuşak kök ve damarları, Bismillah der. Sert olan taş ve toprağı deler geçer. Allah namına,

Rahman namına der, her şey ona musahhar olur. Evet havada dalların intişarı ve meyve vermesi gibi, o sert taş ve

topraktaki köklerin kemâl-i sühûletle intişar etmesi ve yer altında yemiş vermesi; hem şiddet-i hararete karşı

aylarca nâzik, yeşil yaprakların yaş kalması; tabiiyyûnun ağzına şiddetle tokat vuruyor. Kör olası gözüne parmağını

sokuyor ve diyor ki: En güvendiğin salâbet ve hararet dahi, emir tahtında hareket ediyorlar ki; o ipek gibi yumuşak

damarlar, birer asâ-yi Mûsâ (A.S.) gibi emrine imtisâl ederek


T Ü D Ġ A D

2010

68

taşları şakk eder. Ve o sigara kâğıdı gibi ince nazenin yapraklar, birer a'zâ-yi İbrahim (A.S.) gibi ateş saçan hararete

karşı âyetini okuyorlar.

Mâdem her şey mânen Bismillah der. Allah namına Allah'ın ni'etlerini getirip bizlere veriyorlar. Biz dahi Bismillah

demeliyiz. Allah nâmına vermeliyiz. Allah nâmına almalıyız. Öyle ise, Allah nâmına vermeyen gafil insanlardan

almamalıyız...

Sual: Tablacı hükmünde olan insanlara bir fiat veriyoruz. Acaba asıl mal sahibi olan Allah, ne fiat istiyor?

Elcevab: Evet o Mün'im-i Hakiki, bizden o kıymettar ni'metlere, mallara bedel istediği fiat ise; üç şeydir. Biri:

Zikir. Biri: Şükür. Biri: Fikir'dir. Başta "Bismillah" zikirdir. Âhirde "Elhamdülillah" şükürdür. Ortada, ''bu

kıymettar hârika-yi san'at olan nimetler Ehad-ü Samed'in mu'cize-i kudreti ve Hediye-i rahmeti olduğunu

düşünmek ve derk etmek'' fikirdir. Bir pâdişahın kıymettar bir hediyesini sana getiren bir miskin adamın ayağını

öpüp, hediye sahibini tanımamak ne derece belâhet ise, öyle de; zâhirî mün'imlere medih ve muhabbet edip,

Mün'im-i Hakiki'yi unutmak; ondan bin derece daha belâhettir.

Ey nefis! böyle ebleh olmamak istersen; Allah nâmına ver, Allah nâmına al, Allah namına başla, Allah nâmına işle.

Vesselâm.

DÖRDÜNCÜ METİN

BERAT

İZN-İ HÜMAYUNUM OLMUŞDUR

ARZ-I BENDE-İ BÎ MİKDAR OLDUR Kİ,

ŞEVKETLÜ, KERAMETLÜ, MEHABETLÜ, KUDRETLÜ, VELİ Nİ’MET EFENDİM.

ERBAB-I İSTİHKAKDAN SEYYİD İBRAHİM HALİFE ARZ-I HAL SUNUB İSTANBULDA VAKI’ KARAKİ

HÜSEYİN ÇELEBİ CAMİ’ ŞERİFİNİN HITABETİ MAHLÛL OLMAKLA;

MAHLÛLÜNDEN KENDÜYE(KENDİSİNE) SADAKA BUYURULMAK BABINDA İSTİD’Â –YI İNAYET

ETMEKLE BALASI İZN-İ HÜMAYUNUM OLMUŞDUR;

DEYÜ HATT-I HÜMAYUNUM ŞEVKET MAKRUNLARIYLA TEZYİN BUYURULMAK BABINDA EMR Ü

FERMAN

ŞEVKETLÜ KERAMETLÜ MEHABETLÜ KUDRETLÜ VELİ Nİ’MET EFENDİM PADİŞAHIMINDIR.

BEŞİNCİ METİN

Hu

Şifre

Haleb Vilayetine

Haleb'de bulunan yabancı Ermenilerin bilâ istisnâ Raka, Zor ve Kerek cihetlerine sevklerine Muhâcirîn Müdürü Şükrü Bey

tarafından lüzûm gösterilmiş ve keyfiyet nezâretce de münâsib görülerek mûmâ ileyhe teblîğât-ı lâzime îfâ olunmuş olmağla

vilâyetcede tedâbîr-i mukteziyenin ittihâzı.

Fî 4 Teşrîn-i evvel sene [1]331 (17 Ekim 1915 )

Nazır

İmza

Nâzır

Bab-ı Ali

Dahiliye Nezareti

Emniyet-i umumiye müdiriyeti Umumi : ……….

Hususi :………..

115


T Ü D Ġ A D

2010

69

ALTINCİ METİN

Hu

Şifre

Diyarbekir vilayeti merkez kadısı Ali Necib Efendi’ye

Faziletlü Efendüm.

Umur-ı mevduanıza mübaşeret tarihinden itibaren maaşa müstahak olacağınızın ol babdaki istidadınız

üzerine muhasebe ifadesiyle işarına mübaderet kılındı.

Fi 23 Muharrem sene 1333(1914) ve Fi 29 Teşrin-i Sani sene 1330 ( 12 Aralık 1914 )

Şeyhül-İslam namına Müsteşar

Nâzır

Ġmzâ

Nâzır

Ġmzâ

Bab-ı Fetva

Daire-i Meşeyhat-ı İslamiye

Tahrirat Kalemi

Tezkire

168

YEDİNCİ METİN

KİTAB-I BAHRİYE

…..Eğer vakı’ olub mezkur (zikredilen) eski Foça’ya varur olsalar zikr olan Hızır İlyas Adasının kıbleden

yanından girüb çıkarlar. Mezkur yer ifratla (aşırı) derindür. Andan sonra mezkur Eski Foça’nun limanı Hudayi

bedel (tabii güzellik) limandur. Ulu barçalar (büyük savaş sandalı) girür çıkar yüz pare (parça) gemiye

mütehammil (dayanan) limandur. İri gemiler ta kal’a önüne varurlar. Kenara ( ? ) olub yaturlar. Mezkur kal’anun

gün doğusu tarafında kadırga dolaşıb ol kal’a dibinde yaturlar. Zira mezkur kal’anun üç tarafı deryadur ve bir

tarafı karyedür (köy) (veya karayadur) ve ba’de (sonra) mezkur limanun bucağına Tekir Bahçası dirler ol bucak

(taraf) sığdur kenara kayık varmaz. Mezkur Tekir Bahçasın gün batısı lodos tarafına dolaşdıkda Deve Boynu dirler bir burun var. Ol burnun kıble tarafında bir bucak var. Mezkur bucakda poryazlu günlerde yaturlar. Mezkur

bucağun tekrar kıble tarafında Keklik Limanı dirler hudayi (doğal) bir liman vardur. Mezkur limanun içinde kıble

tarafı sığdur. Ana (ona) varan gemiler yıldız tarafında yatur ve ba’de (sonra) mezkur limanun tekrar kıble

tarafında bir mil mikdar denizde Venedik Kayaları dirler yıldıza kıbleye yatur birkaç azim taşlar vardur. Ol

taşlarun ba’zı su yüzünde…..

Nâzır

Ġmzâ

Nâzı

SEKİZİNCİ METİN

MAKALAT

Bu bab Ma’rifetün ma’rufların (bilinen) cevabların beyan kılur.

Ol kutb-ı alem buyurur kim (ki) : Gönül bir şehristandur. Hak Subhanehu ve Teâla arşdan sürayaya (toprağın

altına) değin neki yaratdı ise ol gönül şehristanda vardur iki sultan …Var bir Rahmanidür ve birisi şeytanidür.

Rahmani sultanun adı akıldur nayibi imandur subaşı miskinlikdür (fakirlikdir) ve hem yüreğün sağ kulağında yedi

kal’a vardur her bir kal’aya Hak Teâlanın bir dizdarı müekkeldür ve ol dizdarun adı ma’lumdur (bildirilmişdir)

evvelki (birinci) dizdarı ilimdür ikinci dizdarı sabırdur üçünci dizdarun adı edeb hayadur dördünci dizdarun adı

sabırdur beşinci dizdarun adı perhizdür altıncı korkudur yedinci oddur (ateştir).

Pes her bir dizdarun yüz bin cesedi var ya’ni hızmetkarı var bular kamusı (bunların hepsi) iman bekcileridür .

Bu işleri temam kılduk Hak Teâladan diledük ma’rifet yari kıldı ve hem beş nesne ya’ni beş hil’at ta geldi.

Ol hil’at ilhamdur ikinci fehmdür üçünci aşkdur dördünci şevkdür beşinci muhibb olmakdur.

Pes bunlar cana kondı can dirildi akıl ma’rifet oldı geleni varanı.

Zira kim cümle nesneler canile dirildi can ma’rifetle diridir .

İmdi ma’rifetler can erenler canıdur ma’rifetsüz can hayvanlar canıdur.

Pes aziz canlar dirsin (dersin) can kaç dürlüdür ?

Ve hem can dirildi dersin

Pes can öldü ? Ölü nite (nasıl) ola ?

Hoş (güzel) sordun ya can arif

Anlar kim (onlar ki) üç…….

N


T Ü D Ġ A D

2010

70

ؼ

ذ

ی

ة

ARAPÇA KELĠMELERĠN

OKUNUġU


T Ü D Ġ A D

2010

71

III. BÖLÜM ARAPÇA KELĠMELERĠN OKUNUġU

Osmanlı Türkçesinde özellikle Klasik dönemde Arapça isimlere, sıfatlara ve

tamlamalara çok sık yer verilmiĢtir. Hatta bazı beratların dua kısmında çekimli fiiller dahi

kullanılmıĢtır.

Arapça kelimeler, mastar olarak üç harflik kök kelimelerden oluĢur. Yeni üretilen

bütün kelimeler, baĢlangıçtaki bu üç harflik kök kelimelere dayanır. Böylece kelimenin

kökenini bildiğimizde yeni üretilen kelimeleri okumak ve anlamak kolaylaĢır. Buradaki

amacımız sizlere Arapçayı öğretmek değil, sadece Osmanlıca kelimeleri daha iyi

kavramanızı sağlamaktır.

Kitabımızın bu bölümüne kadar Matbu ve Rik‟a yazı çeĢitlerini gördük ve öğrendik.

Bu bölümde Osmanlı‟nın özellikle Klasik Döneminde, Mühimme Defterlerinde ve Berat gibi

resmi yazılarda kullandığı ve tamamen Müslüman Türklerin oluĢturduğu Divani Yazı

çeĢidini, örnekleriyle birlikte göreceğiz. Bu yazının Celi Divani ve Divani kırması gibi

çeĢitleri vardır

ġimdi gelin Divani yazıyı, Rik‟a ile karĢılaĢtırarak hep beraber yakından inceleyelim.

ا ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ

ا ب ج ت ث ج ذ ح خ ز ش

ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ

ض ظ غ س ش ظ ؼ ط ػ ؿ ك

ف ق ك گ ل م ن و ه ال ی

ف ق ك گ ل م ن ال ی٠ ١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦ ٧ ٨ ٩ ١٠


T Ü D Ġ A D

2010

72

Arapçada bütün kelimeleri ve fiilleri فعي (yapmak) mastarıyla göstereceğiz.

فافل <=فقل

فقل فافل فقل فافل فقل فافل

وتة واتة ؽلن ؽالن فول فاهلÂmil Zâlim Kâtib

علة عالة فلن فالن ضىط ضاوطġâkir Âlim Tâlib

اهط آهط ضس ضاس ذلك ذالكHâlık ġâhid Âmir

فطف فاضف خل خال فثس فاتسÂbid Câhil Ârif

ؾط اؽط لتل لاتل ذثط ذاتطHâbir Kâtil Nâzır

Ġsm-i Fâil‟in üç Ģekilde cem‟i مجظ (Çoğulu) olur. Bunlardan biri veya bir kaçı meĢhur

olabilir.

فلوا ضسا اهطا خال

وفط فول علث خل

لخا وفاض لتال وتاب

Yirmi Altıncı Ders

Ġsm-i Fâil

Yapan KiĢi


T Ü D Ġ A D

2010

73

Ġsm-i Mef‟ûl‟ün iki Ģekilde cem‟i مجظ (Çoğulu) olur. Bunlardan biri veya ikisi meĢhur

olabilir.

Yirmi Yedinci Ders

لهفق <=فقل

لهفق لهفق فقل لهفق فقل فقل

لهقو مهؾل فول وتة هىتب ؽلن Ma‟mûl Mazlûm Mektûb

مهقل ذلك هرلق علة هغلب فلن Mahlûk Malûm Matlûb

لهمت لهد لتل اهط هاهض خل Maktûl Mechûl Memûr

فطف هقطف لقي هلقى هـ هوؿMemnû‟ Mel‟ûn Ma‟rûf

هقوالت هقلهات هدالت هىتتات

هؾالین معاریف هغالیة هىاتیة

Ġsm-i Mef’ûl

ط اض فالوسایمشفطك

آداقایمش لفلن تط لیل لا

Yapılan


T Ü D Ġ A D

2010

74

Bütün üç harfli kökleri, Ġf‟al babına sokamayacağımız gibi; Bütün bablarda,

kelimelerin Fa‟il ve mef‟ulleri olmayabilir veya Osmanlı Türkçesinde

kullanılmayabilir.

Yirmi Sekizinci Ders

لافقا <=فقل

لافقا لافقا فقل لافقا فقل فقل

لازذا فلن افالم وطم اوطام زذل Ġkrâm Ġ‟lâm Ġdhâl

لتغاا ضضس اضضاز اجاذط تغل خرج ĠrĢâd Ġbtâl Ġhrâc

فغط افغاض لطض الطاض سس اسازĠsnâd Ġkrâr Ġftâr

افقاالت <= خوـ هفقل <= ل هفق هفقل <=فافل

هىط هرثط هسطف هسلن هفطط هرثطmuhbir müfrit müslim müsrif muhbir münkir

مهىط ازذاالت اذثاضات هثثت هىط هطاز ihbarat idhalat mükrem murad münker müsbet

Ġf’âl Bâbı

یگی ایستد لات ا هقن حمیمی تعزى ا لیوتساض قوتلط هاللط تس

. اذ ضیسض تطی شوط تطی ضىط تطی فىطزضایسهفیأت

GeçiĢli Fiil


T Ü D Ġ A D

2010

75

Yirmi Dokuzuncu Ders

تفقیل <=فقل

فقل تفقیل فقل تفقیل فقل تفقیل

یبتىص حس تحیس فلن تقلین وصب Tevhîd Tekzîb Ta‟lîm

یستسض فطف تقطیف ضىل تطىیل زضس Ta‟rîf Tedrîs TeĢkîl

سلن تسلین تطن تثطیه لسن تمسینTaksîm Tebrîk Teslîm

تفقیالت< = خوـ هفقل< =ل هفق هفقل <=فافل

هقلن هسضس هدسز هفسط هحس هرطبMuharrib Muvahhid Müfessir Müceddid Müderris Mu‟allim

مهمس هطف هىطض هسلن همطض هطوة Mükerrer Müreffeh Mukaddem Mürekkeb Mukarrer Müsellem

یساترتس تىلیفات ترطیثات تمػیطات تقلیوات تطىیالت TeĢkilat Ta‟limat Taksirat Tahribat Teklifat Tedrisat

Tef’îl Bâbı

GeçiĢli Fiil

.آحطت گثی زیا سقازتی زذی فثازتس الل فسىط الومسى گچط


T Ü D Ġ A D

2010

76

Bu Bâbın mefulü çok az gelir.

Otuzuncu Ders

هفافل <=فقل

فقل هفافل فقل هفافل فقل هفافل

لل همال حىن هحاوو حطب هحاضت Muhâkeme Mukâvele Muhârebe

شوط هصاوط سثك هساتم حفؼ هحافؾMuhâfaza Müsâbaka Müzâkere

خقةاهط ذلف هرالفة سة هاسثة ضخـ Mürâca‟at Münâsebet Muhâlefet

هفافالت< = خوـ هفافل< =ل هفق هفافل <=فافل

هطاس هراتط هحافؼ هاسة هاخط هالینMülâyim Muhâcir Münâsib Muhâfız Muhâbir MüĢâhid

هحاعة هطاس هحاتطات هماالت هقاات همایساتMukâyesât Mu‟âvenât Mukâvelât Muhâberât MüĢâhed Muhâtab

Mufâ’ale Bâbı

یل تط ضاحتله وفثازته ؽاطی تط آغیطلغی اضزض فمظ هقاسس ا

.یسلوعا حفیفله اضزض و تقطیف

ĠĢdeĢlik Fiili


T Ü D Ġ A D

2010

77

Bu Bâbın mefulü ve cem‟i yoktur.

Otuz Birinci Ders

لافقا <=فقل

لافقا لافقا فقل ل افقا فقل فقل

للة امالب وطف اىطاف فلك افالقĠnfilâk ĠnkiĢâf Ġnkılâb

مافا مامسا وسف اىساف فن لسن Ġnfihâm Ġnkisâf Ġnkısâm

هفقل <=فافل

هىسط هحػط هدوس هحطف هحل هرسفMünhasif Münhall Münharif Müncemid Münhasır Münkesir

Ġnfi’âl Bâbı

تط فمط

سثة تطىطی . ایمش ایدر ن آضاض ن ضىط ایتمشیي ذاخ تط گى هطوثی ضایـ لدػطا

غایة برابر تي ز ماگط تلایس. ایدییورمیغو ضىط لنمداظضس ت. غضهطلط

. زیوصمالضز

DönüĢlülük Fiili


T Ü D Ġ A D

2010

78

Bu babın düzensiz kalıptaki fiillerinden bazıları Ģunlardır.

Otuz Ġkinci Ders

لافتقا <=فقل

لافتقا لافتقا فقل ل افتقا فقل فقل

ماتؾا ضطن اضتطان فرط افتراض ؾن ĠĢtirâk Ġntizâm Ġftihâr

ماحتطا خوـ اختواؿ خس اختاز حطن ĠhtiĢâm Ġctihâd Ġctimâ‟

لاحتوا فطؼ افتطاؼ ضخـ اضتداؿ حول Ġrticâ‟ Ġ‟tirâz Ġhtimâl

حس اتحاز فك اتفاق فطی افتطاĠftirâ Ġttifâk Ġttihâd

ضطب اضسضاب زفی ازفا ظج اظزاجĠzdivâc Ġddiâ‟ Izdrâb

هفتقل<= هفقل هفتقل <=فافل

هدتس هتفه هطتي هطتعق هدتوـ هتملMüntakil Müctemi‟ Mürtezık Mürtehin Müttefik Müctehid

مهحتط هحتول هترة هتؾن هطتطن هحتطن Müntahab Muhtemel Muhterem MuhteĢem MüĢterek Muntazam

Ġfti’âl Bâbı



T Ü D Ġ A D

2010

79

Otuz Üçüncü Ders

تفقل <=فقل

فقل تفقل فقل تفقل فقل تفقل

ضىط تطىط خسن تدسن حول تحولTahammül Tecessüm TeĢekkür

غطف تػطف خ تخ لس تلسTevellüd Teveccüh Tasarruf

تسن تثسن ضز تطزز ستط تستطTesettür Tereddüd Tebessüm

هتفقل< =ل هفق هتفقل <=فافل

هتطىط هترػع هتفىط هتول هتػف هتقسزMüteaddid Mutasavvıf Mütevekkil Mütefekkir Mutahassıs MüteĢekkir

هتػطف هتخ هتلس هتول هتقػة هتػضMutasavver Mutaassıb Mütevekkil Mütevellid Müteveccih Mutasarrıf


Tefe’ül Bâbı

یچس هقتثط تط س یق زلت وثیاذلك

الوی زلت خاس تط فس غحت وثی


T Ü D Ġ A D

2010

80

Bu Bâbın mefulü ve cem‟i yoktur.

Otuz Dördüncü Ders

تفافل <=فقل

فقل تفافل فقل تفافل فقل تفافل

تط تاتط ضـ تاضـ سسف تسازفTesadüf Tevazu‟ Tevatür

هتفافل <=فافل

یهتواز هتطات هتساس متزاید هتداسط هتاضـ Mütezâyid Mütesânid MüteĢâbih Mütemâdî Mütevâzi‟ Mütecâsir

ĠĢteĢlik Fiili

Tefâ’ül Bâbı

بو ده گچر یا هو

ت ز گچط یا

ر ی ا وهچ گ

وب د ه


T Ü D Ġ A D

2010

81

Bu babın fail ve mefullerinin yazılıĢı aynı olup cümle içerisindeki anlamına göre

okunur.

Otuz BeĢinci Ders

لاستفقا <=فقل

لاستفقا لاستفقا فقل ل استفقا فقل فقل

لاستمال ماسترسا هله استوالن للل مذس Ġstiklâl Ġstimlâk Ġstihdâm

لاستمثا لطض استمطاض غفط استغفاض لثل Ġstikbâl Ġstiğfâr Ġstikrâr

هستفقل< =ل هفق هستفقل <=فافل

هستقدل هستحػل هستقفی هستططن هستمین هستاللMüstakill Müstakim MüsteĢrik Müsta‟fi Müstahsil Müste‟cil

هستقدل هستمثل هستسا هستدي هستحك هستطاضMüsteĢar Müstehakk Müstehcen Müstesna Müstakbel Müsta‟cel

Ġstif’âl Bâbı

GeçiĢli Fiili

ا هلل ا رلنمح ا رلمیحمسب


T Ü D Ġ A D

2010

82

Arapça Ġsimler üç halde bulunur. Müfret(Tekil), tesniye(Ġkili çoğul) ve cem‟(Çoğul).

Tesniye Arapçaya özgü bir çoğuldur.

Arapçada isimlerde Cem‟ ise düzenli (cem‟i Salim) ve düzensiz (Cem‟i Mükesser)

olmak üzere ikiye ayrılır.

Arapçada isimler erkek (müzekker) ve diĢi (müennes) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu

yüzden cem‟i salim de müzekker ve müennes olarak ikiye ayrılır.

زلت هولىت عطف تحط تط

زلتیي هولىتیي عطفیي تحطیي تطیيBerreyn Bahreyn Tarafeyn Memleketeyn Devleteyn

هسلو هقلو عالث غافل فاضف

هسلوات هقلوات عالثات غافالت فاضفاتÂrifât Gâfilât Tâlibât Muallimât Müslimât

Otuz Altıncı Ders

هسلن هقلن عالة غافل فاضف

هسلویي هقلویي عالثیي غافلیي فاضفیيÂrifîn Gâfilîn Tâlibîn Muallimîn Müslimîn

هسلوى هقلوى عالثى غافلى فاضفىÂrifûn Gâfilûn Tâlibûn Muallimûn Müslimûn

Arapça Ġsimlerin Çoğul Yapılması

1. Tesniye(Ġkili Çoğul)

2. Cem’i Müzekkeri Salim (Düzenli Erkek Çoğul)

3. Cem’i Müennesi Salim (Düzenli DiĢi Çoğul)


T Ü D Ġ A D

2010

83

Efâl Vezni

اضاق الاف ااض الطاى احثابAhbâb Akrân Enhâr Evkâf Evrâk

اضواى اهالن افىاض اضظاق اسثابEsbâb Erzâk Efkâr Emlâk Erkân

اباالط اضمیا اغفیا الیا انبیا Asfiyâ EĢkiyâ Akrabâ Enbiyâ Evliyâ

مفل اهض تیت حطف لثض Kubûr Hurûf Buyût Umûr Ulûm

لم للب فتح هلن غیف Nukûl Suyûf Mülûk Futûh Kulûb

فاغی لاضی الی غاظی زای

فػات لضات الت غعات زاتDuhât Guzât Vulât Kuzât Usât

لافقا Efâl Vezni

Ef’ilâ Vezni افقال

Fu’ât Vezni فقات

Fu’ûl Vezni لفق

وطیه الف تالیلوعایشدر سی یینهآ


T Ü D Ġ A D

2010

84

خثل تلس فثس زاض ضخل

لضخا لخثا تالز فثاز زیاض Ricâl Diyâr Ġbâd Bilâd Cibâl

ظهاى هىاى لساى لثاس سالح

اظه اهى الس الثس اسلحEsliha Elbise Elsine Emkine Ezmine

ؽیف تید ضسال فمیس اسغ

ؽائف تائح ضسائل فمائس سائظVesâit Akâid Resâil Netâic Vezâif

ساحل لافس خط حازس عائف

ساحل لافس خاط حازس عائفTavâif Havâdis Cevâhir Kavâid Sevâhil

Fi’âl Vezni لفقا

Ef’ile Vezni افقل

Fe’âil Vezni فقائل

Feva’il Vezni فافل


T Ü D Ġ A D

2010

85

لاى تاضید ذالاى ذاتى زیاى

لایي تاضید ذالیي ذاتیي زایيDevâvîn Havâtîn Havâkîn Tevârîh Kavânîn

زفتط فسىط خط فػط تطخو

خناتط زفاتط فساوط خاط فاغط Terâcim Anâsır Cevâhir Asâkir Defâtir

خوض سلغاى لسیل لطتاى ضیغاى

خوایط سالعیي لازیل لطاتیي ضیاعیيġeyâtîn Karâbîn Kanâdîl Selâtîn Cemâhîr

تػیط توثال تطویة تىلیف تمطیط

یطرتما تاغیط تواثیل تطاویة تىالیف Tekârîr Tekâlîf Terâkîb Temâsîl Tevâsîr

Fe’âlil Vezni فقالل

Fe’âlîl Vezni فقالیل

Tefâ’îl Vezni تفافیل

Fevâ’îl Vezni

فافیل


T Ü D Ġ A D

2010

86

خول اهت زلت ظهط تحف

لز ظهط تحف خول اهن Tuhaf Zümer Düvel Ümem Cümel

لضس وتاب غحیف عطیك سف

ضسل وتة غحف عطق سفيSufun Turuk Suhuf Kütüb Rüsul

دن فس ضط لساى تحط

ادن افس اضط السي اتحطEbhür Elsün EĢhür Enfüs Encüm

Fu’ul Vezni فقل

Ef’ül Vezni افقل

Fu’al Vezni فقل


T Ü D Ġ A D

2010

87

Arapça isimler belirli ve belirsiz olarak ikiye ayrılır. Kelimeyi belirli kılan ek ise (ال)

(Harf-i Tarif) takısıdır. Bu Ġngilizcedeki (The), Almancadaki (Das), Fransızcadaki (La)

takısı gibidir.

Arapça harfler 14 ġemsi ve 14 Kameri olmak üzere toplam 28 harftir.

Ġki kelimelik tamlamalarda Harfi Tarif ikinci kelimenin baĢında gelir ve birinci kelime

ile birleĢmez.

Tamlamaların okunuĢu ikinci kelimenin baĢındaki (Harfi Tariften sonra) ilk harfe

göre okunur.

Birinci kelimenin son harfi ötre, ikinci kelimenin ilk harfi (Harfi tarif okunmadan)

Ģeddeli ve üstün okunur.

Arapça Şemsi Harfler

ىلت ث ز ش ض ظ س ش ظ ؼ ط ػ

ض الطوسNûrüş’şems

زاضالسقس تاج التاضیدTâcüt‟tevârîh Dârüs‟saade

لغـ الغطیك ذیط الاسHayrün‟nâs Katut‟tarîk

فثس اهلل السیيمفلUlûmud‟dîn Abdul‟lah

زاض التقلین هاض الصوطMârüz‟zikr Dârüt‟talîm

Otuz Yedinci Ders

Arapça Ġsim Tamlamaları

ġemsi Tamlamalar


T Ü D Ġ A D

2010

88

Birinci kelimenin son harfi ötre, ikinci kelime Harfi tarif ile birlikte Ģeddesiz okunur.

Arapça Kameri Harfler

یم كا ب ج ح خ ؿ ك ف ق

ض الموطNûrül’kamer

لتیت الوا مضید االسال Beytül‟mâl ġeyhül‟islâm

غعات الوسلویي زاض الفىDârül‟fünûn Guzâtül‟müslimîn

لضتیـ اال ذاضق القاز Hârkul‟âde Rebîül‟evvel

ایعزاض الثس سالف الثیاى Sâlifül‟beyân Dârül‟bedâyi

Birinci kelime zaman veya mekân zarflarından biri ise ilk kelime ötre değil üstün

okunur.

الاستیي تیي الولل Beynel‟milel Beynen‟nâs

متقس الی لثل التاضید Kablet‟târîh Badel‟yevm

فلالقاز تحت الثحطTahtel‟bahr Fevkel‟âde

حسة المسض هي الثابMinel‟bâb Hasbel‟kader

Kameri Tamlamalar


T Ü D Ġ A D

2010

89

Birinci kelime ( ب ) harfi ise (Bi) Ģeklinde, (فی ) eki ise (Fi) Ģeklinde okunur.

تالىلی تاالذطBil‟ahire Bil‟külliye

تالقىس تالصاتBiz‟zât Bil‟akis

فی القػل لی الحمیمFil‟hakika Fil‟asıl

Üç kelimelik tamlamalarda ikinci kelimenin sonu mutlak esre ile okunur.

الحطهیي الططفیيمذاز فی فس االهطFî nefsil‟emir Hâdimül‟harameynil‟Ģerefeyn

فلی عطیك االحػاض الی آذط القوطĠlâ ahiril‟ömür Alâ tarîkil‟inhisâr

زیاى لغات الته وتاب هػالح الوسلویيKitâbü mesâlihil‟müslimîn Dîvânül‟lugâtit‟türk

Arapça fiilerin cereyan ettikleri yerleri bildiren kelimelere ism-i mekan denir.

Ġsm-i mekan ikisi kıyasi ve ikisi semavi olmak üzere toplam dört vezindir.

Ġsm-i mekan (Mefâ‟il) ( مفاعل) vezni ile çoğalır.

هىتة هسىي هقثس هرطج هثـMenba‟ Mahrec Ma‟bed Mesken Mekteb

لهع هضـ هسدس هطخـ هدلس Merci‟ Mescid Mevzi‟ Menzil Meclis

Otuz Sekizinci Ders

Ġsm-i Mekan

Mef’al ve Mef’il Vezni


T Ü D Ġ A D

2010

90

هغثق هحىو هسضس هولىةMemleket Medrese Mahkeme Matba‟a

هعلة هسیط هلى هقطفةMa‟rifet Mehlike Mesîre Menzilet

Arapça kelimeler (Mif‟al)( مفعل), (Mif‟âl)(مفعال) ve (Mif‟ale) ( مفعله ) vezinleri ile ism-i

alet olurlar.

Ġsm-i alet (Mefâ‟il) ( مفاعل) vezni ile çoğalırlar.

هىاتة هدالس هطاوع هحاونMehâkim Merâkiz Mecâlis Mekâtib

لهاظ هطاتة هقاضف هواله Ma‟ârif Merâtib Menâzil Memâlik

Otuz Dokuzuncu Ders

لغـ همغـ غفط هغفط سوـ هسوـMisma‟ Miğfer Mıkta‟

ناهس لیس همیاس فطج هقطاج سه Mi‟râc Mikyâs Misvâk

هلح هولح ضوـ هطوق ضطب هططتMiĢrebe MiĢme‟a Mimliha

Mef’ale ve Mef’ile Vezni

Mefâ’il Vezni

Ġsm-i Alet


T Ü D Ġ A D

2010

91

Arapça kelimelerde ism-i mensub bir ismin bir yere, bir kiĢiye, bir mesleğe aitliğini

ifade eder.

Ġsm-i mensub kelimenin sununa ( ی ) eki getirilerek yapılır.

Türkçe kelimelerin baĢına çok, pek, fazla gibi zarflar getirilerek yapılan isimlerdir.

Arapça kelimelerde ism-i mübalağa dört vezinde oluĢturulur. Bunlar (Fa‟âl) ( فعال ),

(Fa‟âle) ( فعاله ), (Fa‟ûl) ( فعول ), (Mif‟âl) ( مفعال ) vezinleridir.

Bunların dıĢında da mübalağa bildiren isimler vardır.

Kırkıncı Ders

هػطی فطتی فلوی هلی هىی فىطیFîkrî Mekkî Millî Ġlmî Arabî Mısrî

تضسی هسی فلی هقی زیی سوایSemavî Dünyevî Ma‟nevî Alevî-Ulvî Medenî Bursevî

Kırk Birinci Ders

سیاح ضظاق فیاش لاض فاله فاهFehhâme Allâme Kahhâr AyyâĢ Rezzâk Seyyâh

مهقا مهمسا هقواض خسض غفض ضىض Min‟âm Mi‟mâr Mikdâm ġekûr Gafûr Cesûr

ملی ضحوي هسىیي یقغس فلین ضحین Miskîn Rahmân Kayyûm Sıddîk Rahîm Alîm

Ġsm-i Mensub

Ġsm-i Mübalağa


T Ü D Ġ A D

2010

92

Arapça kelimeleri (Ef‟al) ( افعل ) veznine sokularak yapılan mukayese ve üstünlük

gösteren kelimelerdir.

Türkçede sıfatların baĢına daha,en,çok,en çok gibi zarflar getirilerek yapılır.

Ġsm-i Tafdil Efa‟îl vezni ile çoğalır.

Bazı Arapça kelimelerde yer alan Elif-i Maksure ( ی ) ve Elif-i Memdude ( أ ) harfin

normal okunuĢunun dıĢındadır. Örneğin;

فسی هسی هػغفی یحیی زفی هقیMa‟nâ Da‟vâ Yahyâ Mustafâ Musâ Ġ‟sâ

فتی ضضی وثطی فلی الی الػیAksâ Ġlâ „Alâ Kübrâ ġurâ Fetvâ

خفأ سفأ اهطأ تأ ثأ تمأBekâ Senâ Binâ Ümerâ Sefâ Cefâ

Kırk Ġkinci Ders

مالع موطا وثطا اغغط اسفل افؾن Elzem Ekrem Esfel Asgar Ekber A‟zam

وولا احسي اسض تلا احوك افضل Ender Ahsen Ekmel Ahmak Ebleh Efdal

ماالظ مواضا واتطا اغاغط اسافل افاؽن Elâzim Ekârim Esâfil Esâgir Ekâbir E‟âzim

واهلا احاسي اازض تالا احاهك افاضل Enâdir Ehâsin Ekâmil Ehâmık Ebâlih Efâdıl

Kırk Üçüncü Ders

Ġsm-i Tafdil

Bazı Arapça Kelimelerin OkunuĢu


T Ü D Ġ A D

2010

93

١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦ ٧ ٨ ٩ ١٠

احس اثیي ثالث اضتق ذوس ست سثق ثوای تسق فططAĢere Tis‟a Semâniye Seb‟a Sitte Hamse Erba‟ Selâse Ġsneyn Vahid

١١ ١٢ ١٣ ١٤ ١٥ ١٦ ١٧ ١٨ ١٩ ٢٠

احس فطط اثا فطط ثالث فطط اضتق فطط ذوس فطط ست فطط سثق فطط ثوای فطط تسق فطط فططیيIĢrîn

Tis‟a AĢere

Semâniye AĢere

Seb‟a AĢere

Sitte AĢere

Hamse AĢere

Erba‟ AĢere

Selâse AĢere

Ġsna AĢere

Ehad AĢere

١٠ ٢٠ ٣٠ ٤٠ ٥٠ ٦٠ ٧٠ ٨٠ ٩٠ ١٠٠

فطط فططیي ثالثیي اضتقیي ذوسیي ستیي سثقیي ثوایي تسقیي هائMi‟e Tis‟în Semânîn Seb‟în Sittîn Hamsîn Erba‟în Selâsîn IĢrîn AĢere

١٢٠٥ ذوس هائتیي الف 1205

١٣٠٤ اضتق ثالثوائ الف 1304

١١١٩ تسق فطط هائ الف 1119

EYYAM مایا

االحس االثیي الثالث االضتق الرویس الدوق السثتEs’sebt El’cum’a El’hamîs El’erbia’ Es’sülâse El’isneyn El’ehad

ŞÜHUR ضض

اآلذط خوازی لضتیـ اال ضتیـ اآلذط خوازی االلی مهحط غفط

م ظ ضا ض خا جCümadel’âhire Cümâdel’evvel Rebîül’ahir Rebîül’evvel Safer Muharrem

لاض ش المقس شی الحد ضخة ضقثاى ضهضاى ب ش ى ل شا ش

Zil’hicce Zil’ka’de Şevvâl Ramazân Şa’bân Receb

Kırk Dördüncü Ders

Arapça Sayılar & Günler & Aylar


T Ü D Ġ A D

2010

94

Mali Takvim; Miladi 1840 - Hicri 1256 yılına kadar Hz. Muhammed'in Mekke'den

Medine'ye hicretini baĢlangıç kabul eden ve ayın dünya çevresinde dolanımını esas alan

354.367 günlük Kameri Takvim sistemi üzerine, Miladi 1840 - Hicri 1256 yılından itibaren de

dünyanın güneĢ etrafında dolanımını esas alan 365.2422 günlük ġemsi Takvim sistemi

üzerine kurulmuĢ karma bir takvim sistemidir.

* 1677 yılında BaĢ Defterdar Hasan PaĢa'nın (vefatı 1684) teklifi üzerine 33 senede 1 sene

atlanmak suretiyle Kameri Takvim ile ġemsi Takvim arasındaki farkı dikkate alarak, mali

kayıtların buna göre düzeltilmesini istenmiĢtir.

* 1333 Rumi yılı teknik sebeple 1 Mart'tan baĢlamakla beraber 10 ay devam ederek, 31

Kanunievvel (Aralık) 1333 (miladi 1917) günü sona ermiĢ ve 1 Kânunusani (Ocak) 1334 =1

Kânunusani (Ocak) 1918 olarak baĢlatılmıĢtır. 1840 yılından beri Jülyen usulüne göre

yürüyen mali ve resmi muamelattaki tarihi kayıtlar, 1918 tarihinden itibaren Gregoryen

usulüne göre devam ettirilmiĢ ve yılbaĢı 1 Ocak tarihine alınmıĢtır. 1334 Rumi (1918 Miladi)

yılından itibaren, Mali ve Miladi takvimlerdeki ay ve gün farkı kalmamıĢ aynı olmuĢtur.

Artık sadece sene farkı vardır (584 yıl).

* 10 Ocak 1945 tarih ve 4696 sayılı Kanunla da teĢrinievvel, teĢrinisani, kânunuevvel ve

kânunusani aylarının adları ekim, kasım, aralık ve ocak olarak değiĢtirilmiĢtir.

Rumi Aylar

1. Ay 2. Ay 3. Ay 4. Ay 5. Ay 6. Ay

Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz

Ağustos

7. Ay 8. Ay 9. Ay 10. Ay 11. Ay 12. Ay

Eylül TeĢrin-i Evvel

TeĢrin-i Sani Kanun-ı

Evvel Kanun-ı Sani

ġubat

Kırk BeĢinci Ders

Mali Takvimin Tarihi GeliĢimi

Mali Takvim ve Rumi Aylar


T Ü D Ġ A D

2010

95

RUMĠ YILIN MĠLADĠ YILA ÇEVRĠLMESĠ

1 Kânunusani (Ocak) 1334 = 1 Kânunusani (Ocak) 1918 olarak yılbaĢı eĢitlenmiĢtir. Bu

tarihten önceki tarihlerin hesaplanmasında yılbaĢına dikkat edilmesi gerekmektedir. Rumi

Takvim'de yılbaĢı mart ayıdır. Miladi Takvim'de ise yılbaĢı ocak ayıdır. Hesap yapılırken,

Rumi Takvim'de mart ayı 1.ay, ocak ayı 11.ay ve Ģubat ayı da 12. ay olarak hesaplanır.

a) Rumi 1 Mart 1256 - 15 ġubat 1332 (Miladi 13 Mart 1840 - 28 ġubat 1917) tarihleri arasındaki

tarih dönüĢümleri için;

*** Rumi tarih eğer ocak veya Ģubat aylarında bir tarih ise, yıl kısmına 585 rakamı (diğer

aylar için 584 rakamı) eklenir. Ay kısmına da 13 rakamı eklenir ve Miladi tarih bulunur.

b) Rumi 1 Mart 1333 - 31 Kanunievvel 1341 (Miladi 1 Mart 1917 - 31 Aralık 1925) tarihleri

arasındaki tarih dönüĢümleri için;

*** Miladi yıldan 584 rakamı çıkarılırsa Rumi tarih bulunur. Ay ve gün farkı yoktur, isimleri

aynıdır.

HĠCRĠ YILIN MĠLADĠ YILA ÇEVRĠLMESĠ

Hicri yılı 33'e bölünüz. 1420 : 33 = 43.03 (=43) (A sayısı)

A sayısını hicri yıldan çıkarınız. 1420 - 43 = 1377 (B sayısı)

B sayısını 622 ile toplayınız. 1377 + 622 = 1999

Kırk Altıncı Ders

Rumi ve Hicri Yılların Miladi Yıla Çevrilmesi

1 MART 1333 ÖNCESİ

584 + 13 GÜN

1 MART 1333 SONRASI

584 EKLENECEK


T Ü D Ġ A D

2010

96


Osmânlı Münâsib Kuvve-i bahriyemizi TeĢekkül

Sâirede Bulunanlar Muhâfaza Osmâniye

EdilmiĢ EtmiĢ Derece-i kemâle Posta

GurûĢ Bin yüz yedi Sene El-yevm

Vel’ikram Hazretlerine PâdiĢah Hümâyûnumu

Müdürünü Memûrlarından Efendi Ârif Efendi

Birinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

97

Olunması Olundu Olan Olanları

Ġskelelerin Sancağı Oldur ki Olunub

Husûs El-beyânın Tahrîr Donanma

Ġle Fevk’el-âde Tâbi’ Gönderüb

Ġstanbul Ġzmir Ġbrâz Arz-ı hal

Ana Sûretiyle Havâle-nâme Ġngiltere

Ġkinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

98

Ġstanbul kadısına ve defterdar Kasım

Beğe ve m

i’mara hüküm

ki: H

aliya sen ki defterdarsın mektub gönderüb bundan akdem

cami’-i Ģerif

Rum

Beğler beğine hüküm

ki: B

undan akdem sana nice defa ahkam

-ı Ģerife gönderilüb münasib olan m

ahalde cemiyet

üzere olasın deyü emrim

olmağın ol em

r-i hümayunum

mukarrer olub buyurdum

ki:

Üçüncü Metin


T Ü D Ġ A D

2010

99

Dördüncü Metin

Sultan Selim H

azretlerine hüküm ki:

Bundan akdem

sana hükmü hüm

ayunum irsal olunub öte canibde bir sahih haber m

a’lum

olunca mahruse-i am

ire

Siverek beğine hüküm ki:

Siverek kadısı mektub gönderüb Siverekde vakı’ olan ekrad (K

ürd) taifesi benim hatunum

veya kızım

falan nam na m

ahrem ile kelim

at eyledi deyü ol kimesneyi hilaf-ı Ģer’-i Ģerif katl

edüb harmlerin ve dam

ların ihrak edüb

Trabzon beğine hüküm

ki: H

aliya oğlum B

ayezid isyan üzere olub asker cem’ edüb bundan akdem

oğlum selim

tale bekahu üzerine varub


T Ü D Ġ A D

2010

100

هائ الفتحطیطا فی اائل ضط ضهضاى س ثواى TAHRÎREN FÎ EVÂĠLĠ ġEHRĠ RAMAZÂN SENE SEMÂNE VE MĠE VE ELF - 1108 (NĠSAN 1697)

هائ الفتحطیطا فی ااسظ شی الحد س فطط TAHRÎREN FÎ EVASITI ZĠLHĠCCE SENE AġERE VE MĠE VE ELF – 1110 (HAZĠRAN 1699)

هائ الفضتیـ االذط س احسی فطط REBĠÜLAHĠR(E) SENE ĠHDA AġERE VE MĠE VE ELF – 1111 (EKĠM 1699)

BeĢinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

101

هائ الفتحطیطا فی اائل شی المقس س تسـ TAHRÎREN FÎ EVÂĠLĠ ZĠLKADE SENE TĠS’A VE MĠE VE ELF - 1109 (MAYIS 1698)

هائ الف س فطط لتحطیطا فی ااسظ ضتیـ اال TAHRÎREN FÎ EVASITI REBĠÜLEVVEL SENE AġERE VE MĠE VE ELF – 1110 (EYLÜL 1698)

هائ الفخواشی االلی س احسی فطط CEMAZĠYEL ULA SENE ĠHDA AġERE VE MĠE VE ELF – 1111 (KASIM 1699)

Altıncı Metin


T Ü D Ġ A D

2010

102

د

ػ

س

ژ

FARSÇA KELĠMELERĠN

OKUNUġU


T Ü D Ġ A D

2010

103

IV. BÖLÜM FARSÇA KELĠMELERĠN OKUNUġU

Farsça dil özellikleri bakımından Türkçeye yakınlık arz eder. Fars dili sondan eklemeli

bir dildir. Cümleler ise baĢta özne, sonda yüklem Ģeklindedir. Yüklemler Ģahıs ekleri ve

zaman eklerini taĢırlar.

Bütün bu özellikleriyle beraber güçlü bir edebiyat diline sahip olan Farsçayı

Osmanlılar kullanmıĢ ve edebi eserlerinde yer vermiĢtir. Hatta Selçuklular zamanında

tamamıyla Farsça eserlerin yazıldığı görülmüĢtür (Mesnevi gb.).

Kitabımızın bu bölümünde Osmanlıcada kullanılmıĢ olan Farsça ekleri ve kelimelerin

yazılıĢını göreceğiz. Ayrıca Ġran kökenli olan Hatt-ı Ta‟lik yazısını inceleyeceğiz. Tevkî

hattının 14. asırda Ġran‟da kazandığı değiĢiklikle ortaya çıkmıĢ olan bu yazı daha çok resmi

yazıĢmalarda kullanılmıĢtır.

Ta‟lik “asma, asılma” anlamına gelmektedir. Bu adı almasının sebebi harflerin

birbirine asılmıĢ gibi bir manzara arz etmesinden ileri gelmektedir. Ta‟lik yazı her Ģeyden

önce harf Ģekillerinin oranlığı ve çizgilerinin musikisi ile dikkati çeker.

Ta‟lik yazıda üslup vardır. Ġran Ta‟lik üslubu ve Osmanlı Ta‟lik üslubu. Anadolu‟da

hattatlar 14. yüzyıla kadar Ġran üslubunun etkisinde kaldı. Fakat Türk hattatları bu yazıda

kendi görüĢ ve sanat anlayıĢlarını uygulamıĢlardır. Yesârî‟nin öncülüğü ve oğlu Yesârî-zade

Mustafa Ġzzet‟in gayreti ile yeni bir üslup meydana geldi. HaĢmetli sülüsün yanında ince,

kavisli, narin yapısı ve harekesiz yazılıĢıyla hoĢ ve Ģiir gibi görünüĢe sahip olan bu ta‟lik

hattının hurde(küçük) ve hafi(ince) denilen Ģekli edebi eserlerde ve divanlarda kullanılmıĢ,

fetvahanenin de resmi yazısı olmuĢtur.

Ta‟lik yazının en önemli özelliklerinden biri, eğri çizgilerdir. Yer yer incelip kalınlaĢan

harfler ve bağlantıları, canlılık, akıcılık verir. Her türlü hareke ve tezyinat külfetinden

kurtulmuĢ, sade, çıplak, incelerek eğilen çizgiler, asılıp duran son derece ölçülü çanaklar,

uzayıp giden keĢideler (çekiliĢler) melekleĢmiĢ, zengin doğu kültürünün ve ruhunun ortaya

çıkıĢı olarak görünürler. Ta‟lik hattında elif ve lamlar soldan sağa doğru meyletmiĢ; vay, fe,

kaf, mim gibi harflerin gözleri kapanarak küçülmüĢtür. Be, sin, fe, kaf gibi harflerin kolları

uzayıp gitmiĢ, harfler asılıp kalmıĢtır.

Kalınlığı sülüs kadar olan bu yazıyı rivayete göre Hoca Ebul Al , Pehlevi ve Kufi

yazılarını birleĢtirmek suretiyle icat etmiĢtir.


T Ü D Ġ A D

2010

104

ط ۻروػ خ

ۻقخ لی

عۼت

ا ب ج ت ث ج ذ ح خ ز ش

ا ب ة ت ث ج ح خ د ذ ذ

ض ظ غ س ش ظ ؼ ط ػ ؿ ك

ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ

ف ق ك گ ل م ى ال ی

ػ ؼ ؽ ؾ ؿ ـ ف و ال ی

ۺ ۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۺ۱

هفیلخ ر وسلUقح و یل تعن انجب

اهجن

ا ن

نم ر انجب

زما زمه ا دنف

ی ا د ش


T Ü D Ġ A D

2010

105

Farsçada en sık kullanılan ön eklere burada yer vereceğiz.

Farsça olumsuzluk ekleri olan ( یب) ve ( ا

.ekleri, kelimelere ön ek olarak gelir (ی

Arapçada buna benzer olumsuzluk bildiren( بال .eki vardır (ی

هد ه اکیبر یب وسد یب رپو ا یب کمن یب انجب بی ب

یب یب ربخ

Bi hesab Bi nemek Bi perva Bi sud Bi kar Bi hude Bi haber

ا د ا ن

ا رحمم ی

ا وبقمل ی

ا اسمدع ی

ا زیچ ی

ا اچر ی

ا ا انش ی

ا ی

ی

Na dan Na mahrem Na makbul Na müsaid Na çiz Na çar Na aĢina

بالهکلهت بالرپو ا ی ی

ت

بالالر انج بالتلهم ی ی

ت

انج

أ

بال ا بالدیق ی بال افهلص ی بال ی ی

Bila tehlike Bila perva Bila mazeret Bila mühlet Bila ücret Bila kayd Bila fasıla

Farsça (üzere) anlamı taĢıyan ( بر ب ) eki kelimelerin önüne gelir.

Arapçada buna benzer ( یلع) eki vardır.

ب ب ر ومببر و هج

بببا د ر ی

ب بر امکل

ببز ا ر

قر ب بر وخر د ا ر

بب

ر د و ب بر

ب ب

Ber mucib Ber vech Ber bad Ber kemal Ber karar Ber hurdar Ber duĢ

س

کث یلع ا الامجل لع ا وصخلص یلع ا ال

طالقلع یلع ا

بله یلع ا اعلد ه جلع

یلع یلع ا دلو ا م یلع ا

Alel‟ekser Alel‟husus Alel‟icmal Alel‟itlak Alel‟ade Alel‟acele Aled‟devam

Farsça (den) (dan) anlamı taĢıyan (

ا ر ) eki kelimelerin önüne gelir.

Arapçada buna benzer ( نم) eki vardır.

ن

ون ا ر

دقمی ا ر

ر ا رب ب

د ل ا ر

اضق ا ر

هلمج ا ر

ا ر

ا ر

Ez can Ez nev Ez kadim Ez ber Ez dil Ez kaza Ez cümle

ق نم رطف ا هلل نم ریغ دح نم ا الو ل

شلع

نم ا

نم نم دعب نم هلمج نم ا ا ن

Minel „evvel

Min gayri hadden

Min tarafi‟llah

Minel‟aĢk Minel‟an Min cümle Min ba‟d

Kırk Yedinci Ders

Farsça Ön Ekler


T Ü D Ġ A D

2010

106

Mekan bildiren ekler ise Ģunlardır.

د ر یپ

د ر احل د ر انکر د ر دهعه د ر نیمک د ر ن

د ر د ر ا ن

Der pey Der miyan Der kemin Der uhde Der kenar Der hal Der an Ġçinde

س ی اسمهل مه رکفه

مشه

زمهنیم ریشمهه

مه مه سنج ن

Hem fikir Hem sal Hem Ģehri Hem Ģire Hem zemin Hem an Hem cins Ayniyet

Kırk Sekizinci Ders

ر اغیپربمب بر ر جن

ب بر ر ربه رفس

ب ببا ر ر ی

ب با هم

ر د ربل یب ب

Peygam-ber Renc-ber Sefer-ber Reh-ber Bar-ber Name-ber Dil-ber Ber

ا وها ر ا وتسا ر اخر و ا ر زسا و ا ر ا و ا ر ه و ا ر ی ک و ا ر

و ا ر ا دیمو ا ر ش

Yek-var Avare-var Seza-var Har-var Üstü-var ġah-var Ümid-var Var

س نبگث

ش

س گث

شپ

با ر ریگ ریگفک س ا ریگب یگث

ی س اهج

فگث ریگ رط

ġeb-gir PiĢ-gir Kef-gir Bar-gir Ab-gir Cihan-gir Taraf-gir Gîr

دنم رهبدنم د ا دنمشن د ر د دنم ا ر دنمج ریغدنمت هلگ دنم احدنمتج

Hacet-mend Gile-mend Gayret-mend Ercü-mend Derd-mend DaniĢ-mend Behre-mend Mend

ا اههن

ا هن رغمو ر ا هن د و اتسهن وصعمامهن رمد ا هن اتسمهن ی د ر ا هن ش

ġah-ane Peder-ane Mest-ane Merd-ane Ma‟sum-ane Dost-ane Mağrur-ane Ane

ا اکهر

نگکا ر اکتعنصر هتسب اکر افجاکر دفا اکر

ت

د مت

اکر هلیح اکر خ

Günah-kar Feda-kar Cefa-kar Beste-kar San‟at-kar Hıdmet-kar Hile-kar Kâr

ا ر

ا ر رخر

ا ر زینا ر وشر ه ر

ا ر الهل ر

س

ت

ث

شک

ا ر زلگا ر

س

مثچ

ا ر

ر

Har-zar ġüre-zar Ney-zar Lale-zar KiĢt-zar Gül-zar Çemen-zar Zar

وکن

وباتسن

ن

اتسمن

ر

اتسن

ن

ا ن

ت

نشبمع

ا اتسن

Kuh-istan Bu-istan ġeb-istan Zem-istan Kabr-istan Gül-istan Acem-istan Ġstan

گا ه د ر اگه د اگتسه ذگر اگه ابعد اگته ا اقاگتمه

ش

پز ا ر اگه د ا

ق اگه

Ġkamet-gah Ġbadet-gah Güzer-gah Dest-gah Der-gah DaniĢ-gah Karar-gah Gah

Farsça Son Ekler


T Ü D Ġ A D

2010

107

Farsça isimlerde tıpkı Arapçada olduğu gibi Erkek ve DiĢilik özelliği yoktur. Bu

yönüyle Arapçaya nazaran Farsça kelimelerin çoğul yapılması daha kolaydır.

Yalnız Farsça kelimelerde, canlı ve cansız nesnelerin çoğul yapılması sırasında kelime

sonuna getirilen ekler farklılık arz eder.

Canlı varlıkların çoğulunda kelimenin sonuna ان veya گان eki , cansız varlıkların

çoğul yapılmasında ise kelime sonlarına ها eki getirilir.

اگن

ا وها ن

ا اهن

ش

وخا چب گا ن

رمد ا ن

ا ن

Bendegan Ahuan ġahan Hacegan Merdan An

ا همس اه

ت

ج ه اه امه اه همکت اه ی

با اه ا ایساهب ی

Tasmeha Tükmeha Mahha Bahçeha Asiyabha Ha

Farsça Ġsim tamlamarı ana esaslarıyla üç bölümde incelenir. Sırasıyla :

a. Ġzafet kesresi ile

b. Ġzafet ye‟si ile

c. Kesik izafet ile tamlamadır.

Eğer tamlama birden fazla kelimeden oluĢuyorsa buna Zincirleme Tamlama denir.

Üçlü tamlamalarda bazen son iki kelime kesik tamlama olabilir.

Üçlü tamlamaların birçoğunda son iki tamlamanın Arapça kurallara göre

yapılandığını görürüz.

Üçlü tamlamaların bazılarında son iki tamlamanın arasını “ve” bağlacı girer.

انجب

هیلع دیما ن

ت

تل د و

Meydan-ı harb Devlet-i Aliyye

امهن

ت

تل ا ر د و

Hatt-ı hümayun Umur-ı devlet

امهن

اسعرک ا شالهیم د امها ن

Divan-ı hümayun Asakir-i Ġslamiye

ا

رسد ا ر ا رکم ولقانجب ی

Kulûb-ı nas Serdar-ı ekrem

Kırk Dokuzuncu Ders

Ellinci Ders

Farsça Ġsimlerin Çoğul Yapılması

Farsça Ġsim Tamlamaları


T Ü D Ġ A D

2010

108

د ر ی ا ی ایسه

ا و ر د و ی امهن

Derya-yı siyah Ordu-yı hümayun

ا م ا رما ی تکلمم

ر ا ی عط

و ر

Umera-yı memleket Vüzera-yı izam

ت

رس رکسع د ر د انج

Der-saadet Ser-asker

ریم ا الی اعمل انپه

Alem-penah Mir-alay

رصم

ت

تب هیلع و ا یل و ال

ت

تلما کل د و

م

Vali-yi vilayet-i Mısır Memalik-i devlet-i aliye

ری د و ر ا دنشی

اسعرک رفظ ر ربه و ر

Vezir-i dur-endiĢ Asakir-i zafer-rehber

ا یل ا دلو ا م انجب رمرمانجب ا الالانجب

ت

تل د و

Mektub-ı mergubu‟l üslub Devlet-i ile‟d devam

ت

تل ریشمش زغا و اهجد د د و د و

DüĢman-ı din ü devlet ġemĢir-i gaza ve cihad

Elli Birinci Ders

ی ک د و هس اهچر جنپ

Penc (beĢ) Çehar (dört) Se (üç) Dü (iki) Yek (bir)

هن د ه

ت

ش شش تفه

Deh (on) Neh (dokuz) HeĢt (sekiz) Heft (yedi) ġeĢ (altı)

د ه

ر

ب د ه زیسد ه اهچر د ه ی ا

د ه د و ا ر

ی ا ر

Panzdeh (onbeĢ) Çehardeh (ondört) Sizdeh (onüç) Devazdeh (oniki) Yazdeh (onbir)

ت

ش د ه یب

د ه ونا ر

سهد ه

ت

ن ف

د ه

ا ر

ش

Bist (yirmi) Nevazdeh (ondokuz) Hejdeh (onsekiz) Heftdeh (onyedi) ġazdeh (onaltı)

Farsça Sayılar & Günler & Aylar


T Ü D Ġ A D

2010

109

یس لهچ اجنپه

ت

ش د ه یب

Pencah(elli) Çihil(kırk) Si(otuz) Bist(yirmi) Deh (on)

تصش اتفهد اتشهد وند دص

Sad(yüz) Neved(doksan) HeĢtad(seksen) Heftad(yetmiĢ) ġast(atmıĢ)

صد

ش

ش

صد اهچر دص ی ا دصن ش

د و تسی

ġeĢsad(altıyüz) Pansad(beĢyüz) Çeharsad(dörtyüz) Sisad(üçyüz) Düvist(ikiyüz)

ا ر

سه ا ر د و

سهصد

نصد

ت

ش

صد

ت

فت

Du hezar(ikibin) Hezar(bin) Nühsad(dokuzyüz) HeĢtsad(sekizyüz) Heftsad(yediyüz)

RUZHA اه

ر و ر

اهچر هبنش جنپ هبنش هعمج هبنش

ه

ی

ش

هبنشکی د و هبنش هس

Şenbe Cuma Pencşenbe Çeharşenbe Seşenbe Düşenbe Yekşenbe

MAHHA امه اه

رخد ا د ریت رمد ا د رهشامهر

ت

شب ب یز و ر د ا و ر د

ف

6. Şehriver 5. Mordad 4. Tir 3. Hordad 2. Urdibihişt 1. Ferverdin

ر د ی نمهب ا دنپس

ا د

با ن رهم ا ی

12. İspend 11. Behmen 10. Dey 9. Azer 8. Aban 7. Mihr


T Ü D Ġ A D

2010

110


ت

ا ه نم ا انج

ر دختکا یسبن لچق

ش

اق

ک

احیج ا نیم ا اغی

رلدنن

سمث م

و امام

با یق ا دنفکنی رموحم احیج ی

د ن

ت

نم ا

ت

و هج یس اصانج

ر

ه رموحهم دحهجی ریخی

Ah mine’el mevt

KaĢıkcılar kethüdası

Hacı Emin Ağa’nın

Mahdumu maliye mümeyyizlerinden

Merhum Hacı Baki Efendi’nin

Zevcesi salihat-ı ümmetden

Merhume Hadice Hayriyye

Birinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

111

ت

ا ه نم ا انج

اگمه

د م ر ر

ت

نبر ی ا ل

یبا اقل مد ه ی

ش

ی ا

رشک

ا و ن

عه

ر ی ا و دلی امپل

نھ

م

ک یعس

اخانئی

ی ا دیهش ی ا ا اقتنم وسد ا هنس وقدشم وب د م

مد ه ا ر دشی

ش

ر ی ا ب بی ایحهت اخهمترکی

ر م

ر د نل

یر مله املسم

ل

شز د ا ق

اضاطبن

ا هت افاحت

ش

پ ا د ه نسح

ا ر

وتقیف ی ا ش

١٣٣٣

سنه

Ah min’el mevt

On sekiz yaĢımda Balkanları ettim rezm-gâh

Hainanın sa’i mühinleri oldu mani’a

Ya Ģehid ya intikam sevdasına koĢdum bu dem

Yirmi bir yaĢımda eriĢdi hayata hatime

Zabitan kardaĢlarımla Müslimanlardan ricam

Tevfik PaĢa Zade Hasan NeĢet’e bir Fatiha

1333

Sene

Ġkinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

112

ا خبالل ا دل ر و ےم

دمحم الی

ت

ی ا رضحانج

کد ا ر ولاخیهن یسش ا

ا د ولت

ینیشن ر ش

ت

وپش

ا دمح اعر ف ا دنفی

ر کنی ل

ت

ییسرکهمی رضح

ا دنفکنی

و احظف امیلسن

ھا

ل

هلیلح یس رموحهم و وفغمر

اخکمن

زم س هجه ل رشهفی

ا افلهحت

و نچ ن

ر و ح رشیفی ا

رفص ١ ٥یف

١٢٨٤

سنه

Ya Hazreti Muhammed Mevlana Celaleddini Rumi

Üsküdar mevlevihanesi

Post-niĢini reĢadetlü

Ahmed Arif Efendi

Hazretlerinin kerimesi

Ve Hafız Süleyman Efendi’nin

Halilesi merhume ve mağfurun leha

ġerife Saliha Hürmüz Hanım

Ruhu Ģerifi içün El-Fatiha

Fi 15 Safer

1284

Sene

Üçüncü Metin


T Ü D Ġ A D

2010

113

وه ا ابلےق

خیش ا الشالم ا قبس

ا د ه اعر ف ا دنفو

رعانجب ر

ل رکمرلمیب ج

ن

رموحکم

سيئ ا املعل شا اقب دصر ر

ر و م ا یلی رموحم و وفغمر

دمحم دعسا هلل ا دنفو

ب

ا اصح

ا افلهحت

و نچ ومی

ر و

١٢٥٩

سنه

Hüvel’bâki

ġeyhül’islam-ı esbak

Arab Zade Arif Efendi

Ahmed Arif Efendi

Merhumun necl-i mükerremleri

Reis’ül-ulema sabıkan sadr-ı

Rumeli merhum ve mağfur

El-Hac Muhammed Sa’dullah Efendi

Ruhiçün El-Fatiha

1259

Sene

Dördüncü Metin


T Ü D Ġ A D

2010

114

د ا ر ا افن

ر کنیل

ت

ی اخسم رضح

ا د اخن

مد ر شعم

اطلسن

امن

ر

اخاقن

بک ا دنفی ر دنه ا د ر هن و ا یسیل احیج اعد ل یل

ت

ن

شلط

د و ر لیلج

د ر

شم

لی

ا ا و

ش

پ ا و دجمد ا

ت

ه رلهنی عالو هر کنی آمرث ریخی

ل

ت

ی رضح

١٣٣٢

سنه

Dar’ül-irfan Hakan-ı zaman-ı sultani Muhammed ReĢad Han Hamis hazretlerinin

Devr-i celil-i saltanatlarında Edirne valisi Hacı Adil Beğ Efendi Hazretlerinin measir-i hayriyyelerine ilaveten ve müceddeden inĢa olunmuĢdur

1332 sene

BeĢinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

115

١٣٢٩

ک

ا وبش همشچ ی

ک ینیع ا و الن

ت

ا انجب ایحی

ه

نقز فشه مکیج د ی و ا ر دمی

ک

ا اصعر

ا دلیی ا ایح دجمد ا

ت

ت

ب وبدلی ا ام

ه

نقا هن ی ا ر

جکل وطرغیسی

ت

و رید ی ایحانج

1329

Ab-ı hayatın aynı olan Ģu çeĢmenin Asar geçdi varmadı kimse farkına

Buldu emanet eyledi ihya müceddeden Verdi hayat doğrusu Gülhane Parkına

Altıncı Metin


T Ü D Ġ A D

2010

116

و نم ا املء لک یش ےح

دصر ا مظع ا قبس

ت

ا انج

نشچل

و ا

ت

وم ب ا ریخلا انج

ا هلل

ر ض

و نچ ومی

ا ر و

ی ا ش

رموحم و وفغمر هل ایسو

ا افلهحت

١٠١١

Ve min’el mâi külli Ģey’in hay* Sahibü’l-hayrat ve’l-hasenat sadrazam-ı esbak

Merhum mağfurleh SiyavüĢ PaĢa ruhiçün rıza’lillah El-Fatiha

1011 *Diri olan her Ģey sudandır.

Yedinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

117

ا اهن

ا و هل ش

ت

ما اح انج

ن س ه د ا ه د

یفطصم

ن لد ی ون اینبد اطلسنق ا و طه نس

رعص

Kıble-i hacat ola Ģahan-ı dehre daima Arz odasın kıldı nev-bünyad Sultan Mustafa

Sekizinci Metin


T Ü D Ġ A D

2010

118

ؾ

ح

ض

ا

L U G Â T Ç E


T Ü D Ġ A D

2010

119

ا Su : (F) آب

Hayat suyu : (F) آب حیات

Su biriken yer, havuz : (F) آبگری

A) : Nihayet, son olarak آخر

Su değirmeni : (F) آس یاب

Gök, sema : (F) آسامن

Serseri, iĢsiz, aylak : (F) آوار

Ses, seda : (F) آواز

A) : Halk آایل

Ceylan, karaca : (F) آو

KaĢ : (F) ابرو

Aptal : (A) ابهل

Meydana çıkarma, gösterme : (A) ابراز

--Bir olma, birleĢme, aynı fi : (A) احتادkirde olma

Kabul etme : (A) اختاذ

Giyecek Ģeyler : (A) اثواب

,Toplanma, bir araya gelme : (A) اجامتعtoplantı

Yakma, yakılma : (A) احراق

-PadiĢaha ait hüküm ve emir : (A) احاکم سسیفler

Diriltme, canlandırma : (A) احیا

-Edebli, terbiyeli, terbiye al : (A) ادیبmıĢ, edebiyatçı

Hak kazanmıĢ olanlar, hak : (A) اس تحلاق اراببsahipleri

Ġtibarlı, Ģerefli, muhterem : (F) ارمجيد

-Bir Ģeyi birisi için yaptı de : (A) اس يادme, iftira etme

-Doğru yolu gösterme, uyar : (A) ارصادma

-Bu arada, baĢlıca, özellik : (F-A) ازمجهلle

Evlenme : (A) ازدواج

Eskiden beri : (F-A) ازكدمی

BaĢlangıcı olmayan : (A) ازل

Yeniden : (F) ازهو

-Öncekinden daha önceki, da : (A) اس بقha eski

عااس تد (A) : Yalvararak isteme, dilekçe

Kendi baĢına olma, kimseye : (A) اس تلاللbağımlı olmama

Dayanma, güvenme : (A) استاد

Sağlam, kuvvetli, dayanıklı : (F) اس توار

En sefil, en aĢağı : (A) اسفي

عاراش (A) : Yazılı haber verme

En küçük : (A) اظغر

-Ġyi bir hale koyma, iyileĢtir : (A) اظالحme, düzeltme

مضحاللا (A) : Yok olma

Asırlar, yüzyıllar : (A) اظعار

AĢırı, aĢırı gitme, ileri gitme : (A) افراط

Ġlk, önce, önceki, daha önceki: (A) اكدم

,Birine zorla iĢ yaptırma : (A) اکراtiksinme

Bugün, Ģu anda, hala, Ģimdi : (A) ایوم

Emanet edilmiĢ iĢler : (A) هعمودو مورا

-Bir Ģeyi, bir Ģeyi baĢkası yap : (A) احنعارmamak üzere bir kiĢiye, bi müesse-seye verme

L Û G Â T Ç E


T Ü D Ġ A D

2010

120

Vücut, boy bos : (F) اهدام

Fehmedilme, anlaĢılma : (A) اهفام

,Taksim etme, parçalanma : (A) اهلسامayrılma, bölünme

GüneĢ tutulması : (A) اىکساف

Açılma, meydana çıkma : (A) اىکضاف

.Son günler, Ayın 20-30 : (A) اواخرgünleri

.Orta günler, Ayın 10-20 : (A) اواسطgünleri

.Ġlk günler, Ayın 1-10 : (A) اوائيgünleri

ب Sonra, sonradan : (A) اب الاخر

Kendi kendisi : (A) اب اذلات

Aksine, tam tersi : (A) اب اعکس

Büsbütün, bütün bütün : (A) اب لکی

Ġstanbul’da Osmanlı zamanında عایل اببsadrazamlık ile iç ve dıĢ iĢleri ba-kanlığının bulunduğu bina

ġeyh’ül-Ġslam kapısı : (A) فتوی ابب

,Yük, Tanrı, yağdıran, saçan : (F) ابرdöken

Yük taĢıyan (hamal) : (F) ابربر

Yük tutan (eĢek,at) : (F) ابرگری

Yüksek, yukarı (rütbe) : (F) ابال

EĢi ve benzeri olmayan güzel: (A) بدایظ

Mesut olan : (F) برخوردار

Gereğince : (F) برموجب

Olduğu gibi olarak : (F) بروج

Sonra : (A) بعد

Ġstisnasız : (A) بال اس تثا

Aptallık : (A) بالت

Kul, köle : (F) بيد

Temel, esas, bina, yapı : (F) بیاد

Hisseli : (F) هبرمد

BoĢ, faydasız, neticesiz : (F) یب سود

ĠĢsiz, bekar : (F) بیاکر

Kıymetsiz, önemsiz : (F-A) بمیلدار

Ara, aralık, arasında : (A) بني

F) : Tuzsuz, tatsız یب منک

F) : BoĢuna, boĢ yere بهید

پ Parça, para: (F) پار

General : (F) پاصا

Rütbe, derece : (F) پای

Sığınma, sığınılacak yer : (F) پيا

Tapan : (F) پرست

Ġmdi, öyle ise : (F) پس

Posta oturan tekke Ģeyhi : (F) پوست وضني

Ġz, iĢaret, arka, ard : (F) پیی

YaĢlı, ihtiyar : (F) پری

Haber getiren : (F) پیغامرب

ت Tasma, kayıĢ halka : (F) اتمس

,Bir Ģeyi etraflıca tekik etme : (A) تتبظmahiyetini anlamaya çalıĢma, bir Ģey hakkında geniĢ bilgi edinme

Alt, aĢağı : (A) حتت

Yazı ile, yazmak suretiyle : (A) حتریرا

Vilayetlerde bulunan resmi : (A) املیق حتریراتiĢlemler kalemi

Hediye, armağan : (A) ختف

-Hükümetten alınan izin ka : (A) تذکرğıdı

Yükselme, yükseltme, rütbe : (A) ترفیظverme, rütbe alma

Süslendirme : (A) تزیني

تکذیب(A) : Yalanlama, yalan olduğunu söyleme


T Ü D Ġ A D

2010

121

Düğme : (F) تمک

قتعیل (A) : Asma, asılma, askıda bırak-ma, geciktirme

Doğma, doğum : (A) تودل

ث Hareketsiz, kımıldamayan : (A) اثبت

Ġkinci : (A) اثهیا

-Yerinde durma, kımıldama : (A) ثباتma, kararından vazgeçmeme

Baha, kıymet : (A) مثن

Meyve, mahsül, netice : (A) مثر

Övme, övüĢ : (A) ثيا

جاننجا F) : Sevgili, gönül verilmiĢ

Taraf, cihet, yan : (A) جاهب

Dağlar : (A) جبال

Zorla : (A) جربا

Yara : (A) جرحی

Büyüklük, kızgınlık : (A) جالل

Cihanı zapteden : (F) هجاىگری

ردار Elmaslı, bir tür kılıç : (A-F) جو

چ Dört taraf, dünya : (F) چارگا

,F) : Dört dost (Hz. Ebubekir چارایرÖmer, Osman ve Ali)

Tekerlek, felek, gök : (F) چرخ

Göz : (F) چضم

O kadar : (F) چدان

Ne : (F) چ

Yüz, surat : (F) چر

ح Ġstekler, dilekler : (A) حاجات

Vezir, amir, kapıcı, perde : (A) حاجب

Ġhtiyaç sahibi : (A-F) حاجمتيد

ġimdiki zamanda, Ģimdiki : (A) حایاhalde

A) : Arap yarım adasında Mekke جحازve Medine’nin bulunduğu yer

Sınır, derece, değer : (A) حد

Kaderden : (A) حسب الدر

Zevce, nikahlı kadın : (A) حلیهل

Hoca, efendi, müderris : (F) حواج

-Diri, canlı, Allah’ın isimle : (A) یحrinden biri

Aslan, Hz. Ali, cesur, yiğit : (A) حیدر

خ Son, nihayet : (A) خامت

Hizmet eden : (A) خادم

EĢek yükü : (F) خاروار

BeĢinci : (A) خامس

F) : Tanrı خدا

F) : Tabii güzellik خدا بدل

Dikenlik, çalılık : (F) خرزار

Yazı, satır, yol : (A) خط

Hutbe irad etme iĢi : (A) خطابت

PadiĢah fermanı : (A) خط امیون

KarĢı, zıt : (A) خالف

Birinin yerine geçen kimse : (A) خلیف

Hoca, profesör, efendi : (F) خواج

BaĢında geniĢ tepesi olan : (T) خوطوزل(kuĢ)

Hıyanet eden, nankörlük : (A) خائنeden


T Ü D Ġ A D

2010

122

د Bilgili, medrese öğrencisi : (F) داوضميد

Kapı : (F) در

Ardı sıra : (F) درپیی

Dert sahibi : (F) دردمد

Saadet kapısı, Ġstanbul : (F-A) در سعادت

Üstüne alma, yüklenme : (F-A) درظد

Pusuda bekleyen : (F) درمکني

Kenara yazılmıĢ olan yazı : (F) درکيار

Ortada arada : (F) درمیان

Kale muhafızı : (F) دزدار

El : (F) دست

Demet, tutam, on adet : (F) دس ت

Gönül, yürek, kalp : (F) دل

Gönül çalan (güzel) : (F) درب

,Dünya, alem, cihan, devir : (A) درzaman

PadiĢah huzuru, meclisi : (A-F) دیوان امیون

ذ-Zikreden, Allah’ı çokça zik : (A) ذاکر

reden

Sahip, malik (kadın) : (A) ذات

Aslında, asıl olarak, esasen : (A) ذاات

KiĢiye ait, kiĢiye özel : (A) ذایت

Kovma : (A) ذب

Pek ufak parça : (A) ذر

Zihin keskinliği, zeka : (A) ذاکء

Hor, hakir, alçak, aĢağı : (A) ذیي

KiĢiler, Ģahıslar, kimseler : (A) ذوات

A) : Sahip anlamına gelen Arapça ذیön ek

A) : Hayat sahibi, canlı ذی حیات

ر Rey, fikir, oy : (A) رای

Erkekler, belli bir makama : (A) رجالsahip kimseler

SavaĢ meydanı : (F) رزمگا

-ġeyhler ve çelebiler hakkın : (A) رصادتلوda kullanılan lakap

بر رجن (F) : Ağrı ve sıkıntı çeken, ırgat, iĢçi

Gözetleme, bekleme : (A) رظد

Yüksek, yüce : (A) رفیظ

ArkadaĢ, yoldaĢ : (A) رفیق

Yol, usul, meslek : (F) ر

رب Yol gösterici, klavuz : (F) ر

ز Evlat, oğul : (F) زاد

Çok olsun, artsın anlamında : (A) زادbir dua sözü

Ağlayan, inleyen : (F) زار

Sofu, zühd sahibi : (A) زاد

Sona eren, devamlı olmayan : (A) زائي

Dil, lisan : (F) زابن

Altın, sarı : (F) زر

KıĢ mevsimi : (F) زمس تان

Kadın : (F) زن

,Yerinden ayrılma, gitme : (A) زوالsona erme, öğle vakti

ژ Gece yağan ince nem : (F) ژاهل

Saçma, boĢ söz : (F) ژاژ

Derin : (F) ژرف

Eski, yırtık, yamalı hırka : (F) ژهد

-KarıĢık, taranmamıĢ, birbiri : (F) ژویدne dolanmıĢ


T Ü D Ġ A D

2010

123

Kızgın, kükremiĢ : (F) ژاین

Göl, havuz : (F) ژیر

Yağmur damlası : (F) ژیم

س Evvelce, bundan önce : (A) سابلا

Yıl, sene : (F) سال

Geçen, geçmiĢ : (A) ساف

-Seyreden, hareket eden, di : (A) سائرğer, baĢka, gayri

BaĢ, kafa, baĢkan : (F) رس

Hudut, sınır : (F-A) رسحد

Ordu Kumandanı : (F-A) رس ظسکر

Münasip, uygun, yaraĢır : (F) زساوار

ÇalıĢan : (A) سعی

Yolculuk, savaĢ, savaĢa : (A) سفرgitme

-SavaĢa hazırlanma du : (A-F) سفربرrumu

Gemi, vapur : (A) سفیي

ش PadiĢah, hükümdar : (F) صا

Hükümdara yakıĢır biçimde : (F) صاوار

Gece : (F) صب

Yatak odası, harem dairesi : (F) صبس تان

Gece uyumayan, gece giden : (F) ص بگریkervan, sabah vakti

یقش A) : Haydut, yol kesen

Kılıç : (F) مشضری

زار صور (F) : Çorak yer, çöl

ġiddetli arzu, istek : (A) صوق

ġehitler : (A) صھدا

Aslan, haydar : (F) صری

ص Çocuklar : (A) ظبیان

,Göğüs, baĢkan, kazasker : (A) ظدرsadrazmın kıasltılmıĢı

Rumeli kazaskeri : (A) ظدر روم اییل

Açık , meydanda, belli : (A) رصحی

Küçük : (A) ظغری

Haç : (A) ظلیب

Tasavvuf ehli, sofu : (A) ظویف

Yazlık, yazlık ev : (A) ظیفی

Çin : (A) ظني

Yaz mevsimleri : (A) ظیوف

ض Subaylar : (A) ضابطان

-Bir Ģehrin dıĢında kalan a : (A) ضاحیçıklık ve çorak yer

-SapıtmıĢ, doğru yoldan çık : (A) ضاهلmıĢ, günaha girmiĢ

Elden çıkan, kaybolan, yitik : (A) ضایظ

-Sıkı tutma, idare altına al : (A) ضبطma, kayıt altına alma

Dövme, vurma : (A) رضب

Zayıflık, kuvvetsizlik, meyil : (A) ضعف

Arttırma, katma, ekleme : (A) مض

-Açıktan olmayarak, kapalı : (A) مضيا ca, üstü kapalı olarak

IĢık, aydınlık : (A) ضیا

ط-Allah’ın emirlerini yerine ge : (A) طاظت

tirme

-Ömrü uzun olsun (anlamın : (A) طاهل بلاda dua)

,Bölük, takım, fırka, kavim : (A) طائفtayfa, gemi iĢçisi

Tabiat, huy, basma, mühür : (A) طبظ


T Ü D Ġ A D

2010

124

Bir taraf tutan : (A-F) طرفگری

Yemek, aĢ : (A) طعام

Küçük çocuk : (A) طفي

BoĢama, nikahı bozma : (A) طالق

Yüz, çehre, surat : (A) طلعت

Uzunluk, boy, uzun müddet : (A) طول

ظ Görünen, açık, belli : (A) ظار

-Gölge, korumak, sahip çık : (A) ظالمmak

-Gölge, karanlık, zulüm, hak : (A) ظملsızlık

Öğle vakti : (A) ظر

ع Alemin sığınacağı yer : (A) عامل پيا

Askerler : (A) ظساکر

Büyükler, ulular : (A) ظظام

-Alimler, ilim sahipleri, bil : (A) علامginler

Topluca, toplu olarak : (A) عیل الاجامل

اعاد عیل (A) : Adet üzere, basitçe

Umumiyetle, genel olarak : (A) عیل اعطالق

Gayretli, özenli : (A) ظيایت

Çok içki içen : (A) ظیاش

-Bir kimsenin geçindirmek zo : (A) ظیالrunda olduğu kimseler

غ Gelecek, gelecek zaman : (A) غابر

Batı : (A) عرب

Hedef, gaye, maksat,istek : (A) عرض

Arabi ayın birinci gecesi ve : (A) عرgünü

Akın, cenk, savaĢ : (A) عزو

-Kullarının günahlarını affe : (A) عفارden Allah

Köle, esir : (A) غالم

,Galip gelme, üstünlük : (A) غلبçokluk

Gizli olan, gözle görülmeyen : (A) عیبĢey

Ayrı, baĢka, diğer, Arapça : (A) غریsıfatların baĢına gelerek olumsuz-luk anlamı verir

ف Genç, delikanlı, yiğit, mert : (A) فیت

,Övünme, böbürlenme, Ģeref : (A) خفرonur, kıvanç

-Fazla, ziyade, fazlalık, üs : (A) فضيtünlük, iyilik, fazilet, erdem

Fıkıh ilminin üstadı : (A) فلی

,Feshetme, bozma, koparma : (A) فمkesme

Gökyüzü, sema : (A) فكل

Bölük, takım, cemaat : (A) فوج

Üst, üst taraf, yukarı : (A) فوق

Aslında : (A) یف اععي

Hakikatte, gerçekten : (A) یف احللیل

ق Kesici, kesen, durduran : (A) كاطظ

Denizin ortası, lügat, sözlük : (A) كاموس

Ön, önce, önceki, evvel : (A) كبي

Ayak, adım, uğur : (A) كدم

Yakın, yakın olan : (A) كریب

Köy, kasaba : (A) كری

Kalpler, gönüller : (A) كلوب

Kuvvetler, güçler : (A) كوا

Kesici, kesen, durduran : (A) كال و كیي

Ebedi ve ezeli olan Allah : (A) كیوم


T Ü D Ġ A D

2010

125

ك Kurallara uygun yazı yazma : (A) کتابت

-Bir konağın veya bir iĢin ida : (A) کتخداresine memur olan güvenilir kimse

Çokluk, bolluk : (A) نرثت

Geçilen yer, geçit : (F) گذرگا

Kız evlat : (A) کرمی

Ekin : (F) کضت

Ekin tarlası : (F) کضزتار

Zahmet, sıkıntı, zorluk : (A) لكفت

مد گهل (F) : ġikayet eden

Süzgeç, kevgir : (F) کفگری

س تان Dağlık olan yer : (F) کو

Olagelen iĢ : (A) کیفیت

Kimse (17. yy. kadar) : (F) کمیس ي

ل Arapça olumsuzluk edatı : (A) ال

-den dolayı, için, maska… : (A) الجيdıyla

Dudak : (F) ب

Dil : (A) سان

Asker, yiğit, kahraman : (F) ضگر

Kelime, söz, sözlük : (A) غت

-Bayrak, sancak, tugay, tu : (A) واءgay komutanı

Onun için, ona, kendisine : (A) هل

Lakin : (F) یکن

Gece : (A) یي

م A) : Güzel eserler , niĢanlar , izler مآثر

A) : Geçen, geçmiĢ olan مار(F) : Yılan, iki yüzlü

,Men’ eden Ģey, engel, özür : (A) ماهعzorluk

Ay, kamer, senenin on ikide : (F) ماbiri

Sürat ve gayretle baĢlama : (A) مبادرت

Bir iĢe baĢlama : (A) مباسست

-Cüret eden, -e kalkıĢan, yel : (A) متجارسtenen, küstah

Dayanan : (A) متحمي

,Tezayüd eden, ziyadeleĢen : (A) مزتایدartan, çoğalan

Dayanan, dayanıĢık : (A) متساهد

Birbirine benzeyen : (A) متضاب

-Tasavvur edilmiĢ, tasarlan : (A) متعورmıĢ, düĢünülmüĢ, mümkün olan

دیüمتا (A) : Toplanan, toplanmıĢ, toplu, birikmiĢ, birleĢmĢi

,Toplanan, toplanmıĢ, toplu : (A) جممتظbirikmiĢ, birleĢmĢi

Yeni olarak , yeni baĢtan : (A) جمددا

Yenileyen, yenileyici : (A) جمدد

,SoyulmuĢ, çıplak, tek : (A) جمردkarıĢık olmayan, soyut

,Muhafaza edilen, gözetilen : (A) حمروسkounan

HallolunmuĢ, çözülmüĢ : (A) حملول

Seven, dost : (A) حمیب

Oğul, evlat, hizmet edilmiĢ : (A) خمدوم

Harbeden, yıkan, yok eden : (A) خمرب

Rızıklanan, azıklanan : (A) مرتزق

Rehin olarak alan : (A) مرهتن

Adam, insan, erkek, yiğit : (F) مرد

,Rağbet edilmiĢ, beğenilmiĢ : (A) مرعوبistenilen, sevilen

Zikredilen : (A) مذکور

YetiĢtiren, yetiĢtirici, üretici : (A) مس تحعي

-Acele, hemen yapılması gere : (A) مس تعجيken Ģey

-Ġstifa eden, iĢinden kendi ar : (A) مس تعفیzusu ile ayrılan, suçunun bağıĢ-lanmasını isteyen

Teslim edilmiĢ, doğruluğu : (A) مسململ


T Ü D Ġ A D

2010

126

kabul edilmiĢ

-Teslim eden, Mülkiye kay : (A) مسململ makamı veya Nahiye müdürü

Kulak : (A) مسمظ

Bir Ģeyi gözle görme : (A) مضاد

MaĢrapa : (A) مسسب

ġamdan : (A) مضمع

ĠĢler : (A) معاحل

-Yardım yardım etme, yardım : (A) معاوهتcılık

Bilinen : (A) معروف

BildirilmiĢ : (A) معلوم

Kapalı, kilitli, karmaĢık : (A) مغلق

Allah tarafından günah-ları : (A) مغفورnın affedilmiĢ olması için dua edi-len kimse

Allah tarafından günah- ları : (A) مغفورهلaffedilmiĢ (erkek)

Allah tarafından günah- ları : (A) مغفورھاaffedilmiĢ (kadın)

,Ġfrat eden, sınırı geçen, aĢırı : (A) مفرطileri vardıran

KarĢılık verme, karĢılıklı : (A) ملابهل(Kur’an) okuma

SözleĢme, yazılı sözleĢme : (A) ملاوهل

Lazım gelen, gerektiren, icab : (A) ملتیضeden, gereken

Çok çabalayan : (A) ملدام

KararlaĢmıĢ, sağlam : (A) ملرر

Yakın, yakınlaĢtırılmıĢ : (A) ملرون

Bıçak : (A) ملطظ

,Kıyas edecek alet, ölçü aleti : (A) ملیاسölçü aleti

Muhterem, aziz saygın : (A) مکرم

Tuzluk : (A) مملح

Bir dairede yazıcıları yazdığı : (A) ممزی yazıları düzelten, seçen, ayıran

Den, -den beri- : (A) من

بعد من (A) : Bundan sonra, bundan böyle

SeçilmiĢ, seçkin : (A) متخب

Ġntikal eden, geçen, miras : (A) متليkalmıĢ, ölmüĢ

DonmuĢ, buz tutmuĢ : (A) مجمد

Ġnhiraf eden, sapan, doğru : (A) محرفgitmeyen, sağlam olmayan

Ġnhisar eden, sınırlanmıĢ, bir : (A) محرصkimseye mahsus olan

,Ġnhilal eden, açılan, çözülen : (A) محي açık olan, memuru olmayan yer

,Ġnhisaf eden, sönükleĢen : (A) مخسفıĢıksız kalan

-Derece, rütbe, yükseklik de : (A) مزنتrecesi

Çok bağıĢta bulunan : (A) معام

,Nimet veren, yedirip içiren : (A) معمیAllah

Haddim olmayarak : (A) من غری حد

Ġnkisar eden, kırılan, kırık : (A) مکرس

Vekil kılınmıĢ : (A) مؤلک

-Yukarıda adı geçen, ima edi : (A) ای مومیlen, bahsedilen

Azamet, heybet : (A) مھابت

Helak olacak yer, tehlikeli : (A) مھلکyer

-Ġhanet eden, hor, hakir, al : (A) مھنيçak, hayin

الای مری (A) : Alay beyi, albay

ن Çaresiz : (F) انچار

Hiç hükmünde olan, değersiz : (F) انچزی

Bilmez, terbiyesi kıt : (F) اندان

Ġnsanlar, halk, herkes : (A) انس

Bakan : (A) انظر

Mektup, kitap : (F) انم

Mektup götüren : (F) انم بر

Vekil : (A) انئب

Oğul, evlat, çocuk : (A) جني

Tabut, cenaze : (A) هعش

Yeni : (F) هو


T Ü D Ġ A D

2010

127

و-Terki caiz olmayan, yapılma : (A) واجب

sı dinen lüzumlu olan

-Olan, vuku bulan, gerçekle : (A) واكظĢen

eواا (F) : Yüksek, yüce, bala

Kendinden geçecek derecede : (A) وجدdalgınlık, ilahi aĢka dalma

Yüz, surat, çehre : (A) وج

-Yalnızlık, teklik, birlik, Al : (A) وحدتlah’a yakınlık

Yaprak, kağıt : (A) ورق

Vezirler : (A) وزرا

Orta, iki Ģeyin arası : (A) وسط

Vergi, bağıĢlama, hediye: (A) وھب

ھ Altüst, karmakarıĢık, allak : (F) مرج و رج

bullak, darmadağın

-ZerdüĢtlerin hayır tanrısı, es : (F) رمزki Ġran takviminin ilk günü

-Böyle, bunun gibi, böylece, yi: (A) کذاne öyle

PadiĢaha ait : (F) امیون

YaĢıt : (F) مهسال

Sütleri bir olan” KızkardeĢ“ : (F) مهضری

Geometri: (A) يدس

Zaman, çağ, vakit, mevsim : (F) يگام

Kavga, gürültü : (F) يگام

-Heves, istek, arzu, sevgi, hoĢ: (A) ویlanma

ى-Hatırlama, anma, hatır, gö : (F) اید

nül

Dost, ahbab, sevgili : (F) ایر

F) : Yardımcı, imdatçı ایور

Ey Allah’ım, derviĢ selamı: (A) ایو

,El, kuvvet, kudret, yardım: (A) یدvasıta, mülk

Hayır tanrısı, Allah : (F) یزدان

Sağlam bilgi, kat’i olarak: (A) یلنيbilme

Toplam: (A) یکون

Gün: (A) یوم

Deniz: (A) می


T Ü D Ġ A D

2010

128

K A Y N A K Ç A

Yılmaz KURT, OSMANLICA DERSLERĠ I – II , ECDAD YAYINLARI ,

ANKARA , 1993

ġemseddin SAMĠ , KÂMUS-I TÜRKĠ , ENDERUN KĠTAP EVĠ , ĠSTANBUL ,

1989

Ferit DEVELLĠOĞLU , OSMANLICA TÜRKÇE ANSĠKLOPEDĠK LÛGAT ,

AYDIN KĠTAPEVĠ YAYINLARI , 12. BASKI , ANKARA , 1993

Serdar MUTÇALI , ARAPÇA – TÜRKÇE SÖZLÜK , DAĞARCIK YAYINLARI

ĠSTANBUL , 1995

3 NUMARALI MÜHĠMME DEFTERĠ (966-968/1558-1560) , DEVLET

ARġĠVLERĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ , ANKARA , 1993

Ncmi ÜLKER , XVII. YÜZYILIN ĠKĠNCĠ YARISINDA ĠZMĠR‟DEKĠ ĠNGĠLĠZ

TÜCCARINA DAĠR TĠCARĠ PROBLEMLERLE ĠLGĠLĠ BELGELER , TÜRK TARĠH

BELGELERĠ DERGĠSĠ , C. 14 S. 18 , 1992

Muhammed Ali ENSARÎ , OSMANLICA ĠMLÂ MÜFREDATI , HAYRAT

NEġRĠYAT , ĠSTANBUL , 2003

BEDĠÜZZAMAN SAĠD NURSĠ , SÖZLER , ĠSTANBUL , 1993

Mehmet EMĠNOĞLU , OSMANLI VESĠKALARINI OKUMAYA GĠRĠġ , TDV

YAYINLARI , ANKARA , 1992

Mustafa HAMĠD , RESĠMLĠ ELĠFBA , NAZÎR MATBAASI , ĠSTANBUL ,

1340(1924)

Faik REġĠT UNAT , HĠCRĠ TARĠHLERĠ MĠLADĠ TARĠHE ÇEVĠRME

KILAVUZU , TTK YAYINLARI , 1974

Mehmet AKĠF ERSOY , SAFAHAT , ĠSTANBUL , 1343

Esad COġAN , MAKALAT (HACI BEKTAġ VELĠ) , KÜLTÜR BAKANLIĞI ,

ANKARA , 1996

OSMANLICA KĠTAPÇIĞI , www.islamharfleri.com , 2009

http://www.islamharfleri.com/

osmanlıca metinleri okumaya giriş

Documents