prirodni resursi

priroda

izvori

OSNOVNI PRINCIPI KRETANJA MATERIJA SA CILJEM ZADOVOLJENJU ZAHTEVA KORISNIKA

tok ka korisniku

povratni tok

RAZVOJ TRŽIŠTA, INDUSTRIJSKA REVOLUCIJA SU UTICALI I NA STVARANJE ŠIROKOG SPEKTRA INDUSTRIJSKIH

GRANA/DELATNOSTI

faze prerade

faze prerade

faza potrošnje

faze prerade

faze prerade

faze prerade

...

...

...

priroda

Neki primeri iz proizvodnih procesa

Neki primeri iz proizvodnih procesa

Neki primeri iz proizvodnih procesa

Danas su opštepoznati trendovi u razvoju nauke i tehnike u praktično svim oblastima ljudske delatosti. Uz to je prisutno značajno prevazilaženje geografskih i vremenskih barijera koje prati i intenzivan privredni razvoj. Njega karakterišu:

• Intenzivne promene u domenu proizvodnje (povećanja asortimana i povećanje ukupne količine proizvoda, ali smanjenje broja istih proizvoda)

• tendencije pojavljivanja proizvoda sa većim stepenom obradea time uključivanjem sve većeg broja učesnika u realizaciju proizvodnje

•visok stepen raspodele rada koji prati sve veće prostorno razdvajanje mesta proizvodnje i potrošnje i

•sve izraženija konkurencija raznih proizvođača sličnih ili srodnih proizvoda, što uslovljava stalan zahtev za sniženjem cena.

Ove karakteristike su se pre svega odrazile na brzi razvoj proizvodnih sistema. Međutim, njih je pratio (mada usporeniji) razvoj transportnih, skladišnih i pretovarnih sistema i to kako u procesima proizvodnje tako i u okviru nabavke sirovina/poluproizvoda i distribuciji proizvedenih roba. U tom kontekstu, može se konstatovati da proizvodni sistem svoje ciljeve realizuje funkcionisanjem osnovnih procesa

snabdevanja (nabavke) proizvodnje i distribucije (plasmana).

Nabavka (snabdevanje)

Proizvodnja distribucija (plasman)

Povratni tokovi

Jasno, svaki od ovih procesa se realizuju u odgovarajućim podsistemima. U daljem radu težište će biti posvećeno segmentu proizvodnje

Svaki proizvodni sistem, koji egzistira u okviru ljudskih delatnosti, ima svoje ulazne i izlazne veličine, sopstvenu strukturu, međusobni odnos elemenata sistema kao i vezu sa okruženjem u kojem funkcioniše. Tako analizirano, proizvodni sistem se uprošćeno može predstaviti šematski na sledeći način, pri čemu se tokovi materijala od okruženja (ulaz) i ka okruženju (izlaz) realizuju, po pravilu, sredstvima spoljnog transporta.

SirovineMaterijaliPoluproiz-

vodiProizvodiEnergija

Informacije.....

Proizvodni sistem struktura -

procesi u sistemu

Sredstva za proizvodnju

Predmet rada Mesta za radTehnologija

Radna snagaInformacije

.....

Gotovi proizvodiOtpadni materijal

ŠkartEnergija

Informacije.....

OKRUŽENJE

Ulaz IzlazOKRUŽENJE

U proizvodnim procesima se, po pravilu, realizuju hemijske i/ili fizičke promene na predmetima rada shodno definisanom tehnološkom procesu a u cilju dobijanja željenog izlaza - finalnog proizvoda.

Proizvodni procesi obuhvataju sledeće elementarne procese:

1. Rad na proizvodnim radnim mestima, 2. Kontrolu kvaliteta,3. Kontrolu rada na radnim mestima za prijem robe i radnim

mestima za pripremu robe za otpremu,4. Unutrašnji transport,5. Skladištenje,6. Zaštitu na radu,7. Održavanje i opravku sredstava za rad i8. Obezbeđenje energije, vode i drugih fluida za proizvodnju.

Svaki od ovih elementarnih procesa se odvija po nekoj tehnologiji.

Tehnologija ovih procesa se pojednostavljeno može definisati kao skup aktivnosti koji je vezan za način i redosled obavljanja operacija kojima se vrše željene promene na predmetima rada u cilju dobijanja gotovih proizvoda.

Bitna karakteristika transporta u industriji je, po pravilu, njegova tesna povezanost sa procesom proizvodnje. Zavisno od vrste proizvodnje i organizacije tehnološkog procesa izrade proizvoda, povezanost proizvodnih i transportnih operacija može biti manja ili veća, sve do spajanja u jedinstven (jednovremeni) proces.

U praksi je najčešće nemoguće ostvariti realizaciju svih, tehnologijom predviđenih aktivnosti, na jednom mestu i/ili isto vreme. Ta činjenica uslovljava neophodnost prostornog razdvajanja proizvodnih procesa na celine (pogone, odeljenja, međufazna skladišta i dr.), koji se na bazi različitih principa i kriterijuma raspoređuju u okviru industrijskog kompleksa/celine (proizvodnih sistema).

Takvo stanje dovodi do generisanja kvalitativno i kvantitativno novih zahteva u sferi kretanja materijala, čija je realizacija obuhvaćena sa jedne strane spoljnim, a sa druge unutrašnjim transportom.

Kretanje materijala u okviru unutrašnjeg transporta prisutno je kako u okviru samih proizvodnih celina (u pogonima, između odeljenja i sl.), tako i između proizvodnih celina (pogona, međufaznih skladišta i skladišta).

KRETANJE MATERIJALA U ODNOSU NA PROIZVODNI SISTEM

Proizvodni sistem

SPOLJNI TRANSPORT

UNUTRAŠNJITRANSPORT

SPOLJNITRANSPORT

SKLADIŠTENJE SKLADIŠTENJE

Proizvodni sistemSPOLJNI

TRANSPORT

UNUTRAŠNJITRANSPORT

SPOLJNITRANSPORT

SKLADIŠTENJE SKLADIŠTENJE

Bez pretenzija, može se konstatovati da je proizvodnja praktično stalno povezana sa nekim oblikom kretanja materijala.

Spektar tehnoloških procesa i njihovih kombinacija u proizvodnji, a koji se sreće u praksi, je izuzetno širok. Bez obzira na to, može se uočiti da procesi koji egzistiraju u okviru podsistema unutrašnjeg transporta se koriste za povezivanje aktivnosti koje se realizuju u dva sukcesivna, prostorno razdvojena proizvodna procesa. Ovo povezivanje u praksi može da se realizuje “direktno”, ali i “indirektno”, kada podsistem unutrašnjeg transporta ostvaruje pomenutu vezu između proizvodnih procesa preko angažovanja skladišnih procesa.

PROIZVODNI PROCES

PROIZVODNI PROCES

UNUTRAŠNJI TRANSPORT

UNUTRAŠNJI TRANSPORT

PROIZVODNI PROCES

PROIZVODNI PROCES

DIREKTNOPOVEZIVANJE PROIZVODNIH PROCESA

PROIZVODNI PROCES

PROIZVODNI PROCES

UNUTRAŠNJI TRANSPORT

UNUTRAŠNJI TRANSPORT

SKLADIŠTENJESKLADIŠTENJE UNUTRAŠNJI TRANSPORT

UNUTRAŠNJI TRANSPORT

INDIREKTNOPOVEZIVANJE PROIZVODNIH PROCESA

PROIZVODNI PROCES

PROIZVODNI PROCES

Opšti klasičan model proizvodnje se može principijelno predstaviti šematski na sledeći način. Uprošćeno, obuhvata četiri osnovne faze

x1

x2

....

xu

1 2

x’1

x’2....

x’k

3 4

x”1

x”2

....

x”j

5

I Faza II Faza III Faza IV Faza

y’1

y’2....

y’m

76

I faza1) skladištenje ulaznih materijala i2) proizvodnja skupa materijala x’

i

II faza3) skladištenje materijala iz prethodne faze i4) proizvodnja poluproizvoda, sklopova i dr. x”

i

III faza5) skladištenje poluproizvoda, sklopova i dr. x”

i

IV faza6) proizvodnja finalnih proizvoda y”

i i 7) njihovo skladištenje i priprema za otpremu

“klasičan” oblik modela proizvodnje

savremeni oblik modela proizvodnje

x1

x2

....

xu

x’1

x’2....

x’k

x”1

x”2

....

x”j

proizvod 1proizvod 2......

proizvod n

TEHNOLOŠKE CELINE PROIZVODNOG SISTEMA

x1

x2

....

xu

x’1

x’2....

x’k

x”1

x”2

....

x”j

proizvod 1

proizvod 2......

proizvod n

U literaturi takođe ima dosta nejasnoća oko definicije pojma unutrašnjeg transporta. Npr., u nemačkom govornom području se za ove procese koristi termin Innerbetrieblicher Transport. Adekvatan eksplicitan pojam za unutrašnji transport se ne sreće u engleskom govornom području (sreće se npr. izraz “in-plant transportation”, “internal transport,”).

Procesi koji sadrže aktivnosti iz opisanog domena podsistema unutrašnjeg transporta su najčešće obuhvaćeni pojmom "Materials handling" – što bi u doslovnom prevodu značilo "rukovanje materijalom".

Međutim, pojam Materials handling, veoma rasprostranjen, podrazumeva znatno širi spektar delatnosti i elemenata procesa, odnosno tehnologija, sredstva, opreme i dr. pri realizaciji zadataka u okviru svih faza logističkih procesa. Kako je skup delatnosti koje u sebi sadrže kretanje materijala unutar "proizvodnih celina" znatno širi, odnosno ne obuhvata samo industrijske pogone i industrijske komplekse, već i trgovine, restorane, servise i veliki broj drugih delatnosti, data je nadgradnja definicije koju je dao profesor Suvajdžić na sledeći način:

"Unutrašnji transport obuhvata:

- prenos materijala u bilo kom obliku

- u okviru jednog, tehnološki zaokruženog procesa

i lokacijski ograničenog prostora,

- pri čemu se ovaj transport, bez korišćenja javnih saobraćajnica,

- vrši za dati tehnološki proces".

Ovakvom definicijom je ostvareno "pokrivanje" većine delatnosti, ne samo u industriji, što ima velikog značaja za primenu niza rezultata iz ove oblasti u praksi.

Sa institucionalnog aspekta, u literaturi se navodi da se logistika preduzeća (kao segment mikro-logistike) deli na sledeći način:

- industrijsku logistiku,- logistiku usluga i- logistiku administracije,

pri čemu i industrijska logistika i logistika usluga imaju dve komponente:

- logistiku u pogonima

i

- međupogonsku logistiku.

Tako posmatrano, unutrašnji transport u okviru proizvodnih kompleksa (koji je povezan sa spoljnim transportom u dopremi i otpremi) se može, kako je to šematski predstavljeno, podeliti na dva specifična segmenta:

međupogonski transport i

procesni transport

- međupogonski transport obuhvata realizaciju kretanja materijala između proizvodnih faza koje su iz svrsishodnih razloga prostorno razdvojene u celine (prostorno razdvojeni objekti), pri čemu se tokom transporta na predmetima rada po pravilu ne realizuju promene; ovo kretanje obuhvata i tokove vezane za međufazna skladišta, skladišta sirovina i gotovih proizvoda, ukoliko su ona tehnološki prisutna.

LEGENDA: Spoljni transport Objekti: pogoni, međufazna skladišta, ostala skladišta Oblast (tokovi) međupogonskog transporta

Granice industrijskog kompleksa

oblast međupogonskog transporta

Međupogonski transport je direktna posledica svrsishodnog razdvajanja proizvodnih tehnoloških celina na posebne objekte. Razdvajanje objekata u industrijskom kompleksu je prvenstveno posledica:

potrebe pristupa sa jedinicama spoljnjeg i unutrašnjeg transporta većih nosivosti pojedinim tehnološkim celinama,

odvajanje požarnih sektora i omogućavanja intervencija vatrogasaca i

prisustva opasnih roba.

r

Objekat povećanog rizika od požara

B″

R

B

B′ plato

VV1

VV2

trotoar

Procesni transport obuhvata realizaciju kretanja materijala

- unutar proizvodnih pogona i odeljenja, - na proizvodnim linijama, - između radnih mesta na kojima se realizuju fizičke, hemijske ili neke druge promene na predmetima rada,

a u okviru tehnološki (po pravilu i prostorno) zaokružene faze proizvodnje

Granice industrijskog kompleksa

oblast procesnog transporta

Ovaj termin je prisutan i u engleskom i u nemačkom govornom području i može se reći da je nastao baš iz opisanih problema –teškog razdvajanja i nejasnih granica pojedinih (pod)oblasti u predstavljenim delovima logistike koja se bavi ovom problematikom. Često se primenjuje i u drugim logističkim procesima (skladištenje, ...)

Problemi u domenu što tačnijeg definisanja su doveli i do stvaranja i primene novog pojma, tako da se aktivnosti vezane za ovu oblast označavaju pojmom INTRALOGISTIKA.

Jedan od prikaza obuhvata intralogistike je dat na sledećoj slici.