OTONOM SİNİR SİSTEMİ

• Otonom sinir sistemi tüm organların bir harmoni içinde çalışmasını sağlar. Solunum, dolaşım, sindirim, üriner, metabolizma, sekresyon ve vücut ısısı gibi yaşam için çok önemli olan olayların regülasyonunu sağlar. İskelet kaslarının tonusunu da bu sistem ayarlar. Post ganglioner neuritleri az myelinli oldukları için cerebrospinal sinirlerden farklı olarak gri görünürler.

• Otonom sinir sisteminin cerebrospinal sinirlerden ayıran en önemli farkı tam faaliyete geçmek içinçok düşük frekansta bir uyarılmaya gereksinim duymasıdır. Bu sistem sürekli AKTİFTİR.

Fonksiyonel olarak üç bölüme ayrılır.

• 1-intramural sinir sistemi• 2-Sympathic sinir sistemi• 3-Parasympathic sinir sistemi

• Bu bölümlemelerin fonksiyonel olduğu unutulmamalıdır.

• İntramural sinir sistemi: Bu sistem orijin itibariyle diğer iki

sistemden oluşur. Ancak özel lokalizasyonu nedeniyle diğerlerinden ayrılır. Mide, özefagus, idrar kesesi gibi içi boşluklu anatomik organların duvarlarındaki ince sinir ağları ile bu ağlara serpilmiş çok sayıda ganglionlardan oluşur.

Plexus enterici denilen bu sinir ağları; serosa altında, kaslar arasında ve mukoza altında bulunur. Bunlar sıra ile plexus subserosus, plexus myentericus ve pleksus submucosus adını alırlar.

Hepsi birbirleriyle ilişkilidirler. (örn: taze barsağın bir süre kontraksiyon yapması gibi)

SİSTEMLERE GÖRE SİNİR İPLİKLERİNİN GENEL DURUMU

Otonom Sinir Sistemi

Homeostatik Dengeleme Otonom Dengeleme

Otonom Kontrol Merkezleri Otonom Merkezleri

• Merkezleri• •Hipotalamus• •Su dengesi• •Sıcaklık• •Açlık• •Pons• •Soluma• •Kalp• •Damar çapı• •Medulla• •Soluma merkezleri

• Otonom sinir sistemi endokrin sistemle birlikte vücudun homestasızını korur. Endokrin kontrol daha olup yavaş kanla taşınan hormonlarla etkisini sağlar. Otonom sinir sisteminin fonksiyonu daha çok bilinç altı seviyede çalışır.

• Örneğin: göz bebeklerimizin dilastasyonu veya arterlerimizin kontraksiyonunun farkına varmayız. Genel sinir sisteminden ayrı tutulmaz çünkü duyularımızı ifade etmede somatik aktivite ile birlikte rol oynar ve mictio gibi istemli olayları da kontrol altında tutar.

• Otonom sinir sisteminin sempatik ve para sempatik bölümleri iç dünyanın korunması ile birlikte çalışır.

• Sempatik bölüm vücudu ani ekzersizler, korku ve heyecan olduğunda acil duruma hazırlar.

• Parasempatik bölüm ise vücutta enerji depolanmasını, sindirim sistemindeki bezlerin aktivasyonunu arttırarak sindirim ve yiyeceklerin emilmesini, dinlenmeyi aktivite eder.

• • Ancak çoğu organ otonom sinir

sisteminin bu ikili hassas dengesine sahip olmadığını bilmeliyiz. Örneğin kıl foliküllerinin düz kasına (m.arrector pili) sempatik aktivite kontrol ederken, parasempatik aktivite söz konusu değildir.

Otonom Sinir Sistemi Anatomisi

BÖLÜMİPLİKLERİNİN

ORİJİNİİPLİKLERİNİN

UZUNLUĞUGANGLİONLARIN

YERİ

Sympathetic Medulla spinalis’nin Thoracolumbal bölgesinden orijin alır

Kısa preganglionic ve uzun postganglionic iplikleri vardır

Medulla spinalis’e yakındır

Parasympathetic Beyin ve sacral spinal bölümden orijin alır

Uzun preganglionic ve kısa postganglionic iplikleri vardır

İç organlara kısaca effektör organlara yakındır

SEMPATİK SİSTEM• Sempatik sistemin bir kısmı beyinde (hypothalamus

bölgesi) diğer kısmı medulla spinalis’de bulunur. Preganglioner lifleri, m.spinalis’in thoracolumbal bölgesinde yer alan cornu lateraledeki nucleus intermediolateralis’ten orijin alır. Bu nedenle bu sisteme thoracolumbal sistem de denir. Sinir lifleri önce cornu ventrale aracılığı ile motor ipliklerle birlikte yan yana seyrederek for.vertebrale laterale yolu ile canalis vertebralis’i terk eder. Diğer motor sinirden(truncus nervi spinalis)’ten ayrılır ve ganglion vertebralia’ya gider. Gangliona kadarki lifler myelin kılıfına sahip oldukları için “rami communicantes albi” adını alırlar. Ganglion’dan sonra giden lifler myelin kılıfını kaybettikleri için “rami communicantes grisei” adını alırlar.

• Medulla spinalis’in thoracal bölümünün• ilk 4-6 segmentindeki preganglioner lifler ggl.cervicale

craniale ve caudale’yi-ggl.stellatum-(cervical bölümü ve thoracal bölümün bir parcası).

• 6.,7.,8. n.splanchnicus mayor olarak birleşir (thoracal bölüm) ggl.celiaca da sonlanır,

• son 2-3 thoracal ve ruminantlarda aynı zamanda ilk 2 lumbal gangliondan çıkan lifler n.splanchnicus minor (karın bölgesi) oluşturur ggl. coeliaca’da ve plexus renalis’de sonlanır.

• Lumbal bölgedeki sinir iplikleri nn.splanchnici lumbales adını alarak karın boşluğundaki büyük organlara yada plexus’lara katılırlar.(Örn:plexus coeliacus, plexus mesentericus cranialis, plexus mesentericus caudalis, plexus gastricus, plexus lienalis, plexus hepaticus gibi)

• Sempatik sinir hücreleri kan damarını ta kip eder

1.ci Axon (preganglionic) Medulla spinalis’i terk eder 2nd (ganglionic) neuron ile sinaps yapar,A 2nd (ganglionic) neuron’un aksonuda hedef organa gider

autonomic

somatic

SEMPATİK AKTİVASYONDA• Otonom sinir sisteminin bu iki komponentinin farklı aktivitelerini öğrenmede kolaylık

amacıyla birdenbire kendini bir tarlanın ortasında saldırmaya hazır bir boğa ile yalnız bulunan bir kişinin sempatik aktivitesinin en üst düzeyde olduğunu anımsamak konuyu öğrenmede yardımcı olacaktır.

Çünkü;

• Korkudan saçları dikleşecektir,• Deri vazokontriksüyon sonucu soluk bir renk alacak kanın deri ve organlardan kalp

kasına ve iskelet kasına yönelmesi sağlanacaktır,• Üst göz kapakları yükselecek ve göz bebekleri açılabildiği kadar açılacaktır, görme için

iyice dilate olacaktır,• Kalp atım hızı artacak, arteriollerin perferik kan basıncı yükselecektir, • Bronşlar dilatasyona uğrayarak mümkün oldu kadar maksimum hava akımı

sağlanacaktır,• Barsaklardaki peristaltik hareketler minumuma indirgenerek yavaşlatılacaktır, barsak

sifinkterleriin konrtaksiyonu sağlanacaktır,• M.sphincter vesica kontrakte olacaktır,(işeme ve dışkılama olmayacaktır)• Glikojen enerji için glikoza dönüştürülecek ve kişi terleme sonucu ısı kaybedecektir.

Sempatik-Parasempatik Yolların Karşılaştırması

• Nörotransmitterler!• Reseptörler!

Sempatik sinir iplikleri Aynı seviye yada Farklı seviyelerde (Ganglion zincirlerindeki sinapsları)

Parasempatik ipliklerin dağılımı

Truncus Sympatheticus ve Prevertebral ganglionlar’ın columna vertebralis’in altına yerleşmesi

• 1-Aynı segmentteki vertebral ganglionda post ganglionik nöronla sinaps yapar (kırmızı)

• 2- Vertebral ganglionda yukarı cranila yada caudal yönde ilerliyerek diğer vetebral ganglionla sinaps yapar (yeşil)

• 3-Vertebral ganglionlardan geçerek bir periferal ganglionda sinaps yapar (Celiac, hipogastric-mesenteric-

• (koyu kırmızı)

Ganglionu geçen iplikler ve prevertebral ganglion’da synapse

Baş bölgesinde Thorac bölgesinde

Ganglionu geçen iplikler ve prevertebral ganglion’da synapse

Thoracic sphlenic nerve Lumbal/sacral Sphlenic nerve

PARASEMPATİC SİSTEM (craniosacral)

Parasempatik Sistem: Genel Yapı • • •Preganglionik nöronlar (uzun)• •Beyin sapı(III, VII, IX, X)• •Alt omurilik (S2-S4) • •Transmitter: Ach• •Hedef dokuya yakın• •Nikotinik sinapslar• •Postganglionik nöron (kısa)

→hedef doku reseptörleri (muskarinik ACh)

•

Parasempatik Sistemin Etkileri •Daraltma (kasılma)etkisi•Pupilla (göz bebeği)•Bronşioller (akciğerdeki hava

yolları)•Kalbi yavaşlatır•Sindirim sisteminde barsak

peristaltizmi artar•İnsülin salgısı artar•İdrar yapımı-atımı•Ereksiyon (damarları genişlettiği

için)

PARASEMPATİK AKTİVASYONDA• Güzel bir yemekten sonra koltukda uyuya kalmış bir insanda en üst düzeyde

olacaktır.• Kalp atım hızı yavaşlayacaktır,• Kan basıncı düşmüş olacaktır,• Üst göz kapakları kapanarak göz bebeklerinin kontraksiyonu gercekleşecektir,• Bronşial kontraksiyondan dolayı solunum sesli olacaktır,• Barsaklarda peristaltik hareketlerin artması sonucu barsaklar

guruldayacaktır,defekasyon ve miksiyon eğilimi hissedecektir

Parasympathetic Bölümler• Cranial Parcası:

– Beyinden orijin alırlar– Baş’taki organlar, boyun, göğüs

ve karındaki organlarda sonlanır

• Preganglionic sinir siniplikleri :– Oculomotor nerve (III)– Facial nerve (VII)– Glossopharyngeal nerve (IX)– Vagus nerve (X)

• Hücre gövdeleri beyin sapındaki cranial sinir çekirdeklerinde bulunur.

N.Oculomotorius (III)• Gözün lateral ve dorsal obliq kası haric tüm göz kaslarını innerve eder

N.Facialis (VII)

N.Glossopharyngeus (IX)

N.Vagus (X)

Cranial sinirlerden:III,VII,IX, ve X ve Sacral :2-4

Uzun preganglionic iplikler ya hedef organda sonlanırlar yada hedef organın duvarının içindeki intramural ganglionlarda sonlanırlar.

Parasempatik sistem

SEMPATİK SİSTEMSempatik Sistem: “Savaş veya

Kaç” •Preganglionik nöron(kısa)•Kökeni: T1-L2 (TORAKOLUMBAR)•Transmitter: ACh (kolinerjik)•Ganglionlar -Sempatik zincir, -kollateral ganglion, -adrenal medulla*•Postganglionik nöron(uzun)•Transmitter: Norepinefrin

Sempatik Sistemin Uyarıcı Etkileri • Gözbebeğinde genişleme

(pupillar dilatasyon)•Mukuslu tükrük

salgısı(salivasyon) ↑•Kalp atımında ve vurum

hacminde ↑•Genişletici etki: •Kan damarları •Bronşioller•Katekolamin salgısı↑•Yağ yıkımı↑•Ejekülasyon (boşalma)

PUPİLLADAKİ SİSTEMLERİN TERS ETKİ GÖSTERGESİ

Efferent Yollara Genel Bakış: Somatik ve Otonom Kontrol Eferent Kontrol

• Aşağıdaki şemada otonom (sempatic) ganglionlar vücudun bir tarafında (sarı oval) şematize edilmiştir. Paravertebral ganglionlar göğüs ve karın boşluğunda corpus vertebra’lara yaslanmış olarak bulunur.

• Prevertebral ganglionlar ise karındaki büyük damarların etrafında lokalize olmuştur. Örn:Cervical ganglion boyunda bulunur

BAŞTAKİ SEMPATİK GANGLİONLAR

GÖĞÜSTEKİ SEMPATİC YAPI

ABDOMİNAL SEMPATİC SİSTEM

PARASEMPATİKLER

AĞRININ BELİRTİLERİ

• ÖRN: GÖĞÜSTE BİR AĞRI YAYILARAK GÖĞSÜN ÜST TARAFINA İLERLİYOR İSE VE SOL SOLUN İÇ YÜZÜNDE AĞRI VAR İSE KALP KRİZİ GECİRİYOR DEMEKTİR.

PERİFERİK SİNİR HARABİYETLERİ

• Periferik sinir hücresinin başlıca üç tip zararlanma modeli söz konusudur 1) Waller dejenerasyonu,

• 2) Segmental demiyelinizasyon

• 3) Aksonal dejenerasyon,

• Waller dejenerasyonu: • Periferik sinirin aksonunun herhangi

bir yerinde herhangi bir nedenle (travma, infarktüs, uzamış veya şiddetli baskı gibi) hasarlanması ve bütünlüğünün bozulması sonucunda oluşan zararlanmadır. Aksonun kesintiye uğradığı yerin distalinde akson ve ardından çevresindeki miyelin kılıf dejenere olur, makrofajlarla fagosite edilir. Aksonun hasar yerinin proksimalinde kalan kısmı ve periferik sinir hücre gövdesi sağlam kalır. Periferik sinir hücresinin aksonu kesintiye uğradığında Waller dejenerasyonunun gelişimi belirli bir zaman alır. Bu süre 4 - 11 gün arasında değişir. Akson ne kadar distalde kesintiye uğrarsa Waller dejenerasyonu o kadar erken gelişir.

• Aksonal dejenerasyon: • Periferik sinir hücre gövdesinin

veya aksonunun hasarı söz konusudur. Nedeni çoklukla metabolik veya toksikdir. Rahatsızlık ya periferik sinir hücre gövdesini doğrudan etkileyen bir nedenle (poliomiyelit gibi) olabileceği gibi aksonun bütününü etkileyen bir nedenle (Vincristine isimli sitostatik ilacın aksonal transportu engellemesi sonucu olduğu gibi) de olabilir. Periferik sinir hücresi canlılığını yitirdiyse artık geri dönüş yoktur. Eğer neden, aksonun bütünlüğü bozulmadan ortadan kaldırılırsa akson haftalar - aylar içinde fonksiyonuna kavuşabilir

• Segmental demiyelinizasyon: • Miyelinli sinir liflerinde, periferik sinir

aksonunda bir hasar olmaksızın etrafındaki Schwann hücresinde ve/veya miyelin kılıfında hasar söz konusudur. Demiyelinizasyon, herediter nöropatilerde olduğu gibi tüm sinir boyunca olabilir veya edinsel demiyelinizan durumlarda olabilir.

• Miyelin, yenilenebilir bir yapıdır. Bu nedenle, nedeni ortadan kalktığında, demiyelinizasyon tümüyle geri dönüşü olan bir süreçtir. Demiyelinizasyonu takiben 15 gün ile 6 ay arasında remiyelinizasyon tamamlanır. Bununla birlikte, remiyelinize olan segmentlerde miyelin, öncekine göre daha ince ve internodal aralıklar daha kısadır (şekil: 2-A)