OUD EDAM

JSSjj.

Periodiek, uitgegeven door de Vereniging Oud Edam, verschijnt 4 maal perjaar. Jaargang 4,nr. 4, december 1980Redaktieadres: Sjaan Swalve, Voorhaven 106. 02993-71 174 Losse nummers: een gulden

Den moolenaer sal wel

op syne moolen passen . . .

De stemmen staakten. Dat was het beeldvan de vroedschapsvergadering in deraadskamer van het gemeentehuis op 28januari 1660. Net zoveel voor- als tegenstemmers. En de toenmalige burgervader besloot dus om „voorlopig geennieuwe molen op te rechten".Joep Kemper, de huidige molenbewoner, zal best blij zijn dat tenslotte toch debalans doorsloeg ten gunste van de bouwvan een molen in de Zuidpolder. Zijnoudst bekende voorganger is de watermolenaar Jan Pietersz. Boer, die op 30juli 1678 trouwde met Stijn Sijbrands.En nog geen tien jaar later was het PieterJansz. die de Suytpolder twee gulden„verponding" moest betalen. Een belasting, die als „onroerend goed belasting"gold.Het zijn de oudste gegevens van demolen aan de Burgemeester Versteegh-singel. Veel ontbreekt er aan betrouwbare geschiedschrijving van deze molen.Zelfs een officiële naam is nooit achterhaald. In de Edamse archieven meldende boeken van de gekeurde werken dat demolen in 1728 al wat gebreken vertoonde. De kolk van de molen moest eennieuwe beschoeiing hebben en moestwaterdicht gemaakt worden. In 1740was er een nieuwe wateras nodig en debak moest gebreeuwd worden. Er kwamtussentijds nog wel een nieuw schepradbij alsmede ook nieuwe zeilen. Kortom,die molen kostte de gemeenschap toen alhanden vol geld. Een schip van bijlegvoor Edam. De Suijtpolder was dan weleen flinke polder, de grond was veelalbar. De opbrengst gering, waardoor danweer dikwijls vrijstelling van de verponding gegeven werd.De molen sloeg uit op de Schuttersgrachten zo op de Schermerboezem. Een belangrijke taak was het handhaven van hetwaterpeil in de polder. Dat lukte somswat minder, zoals in december 1786. Delandbouwers hadden dat jaar pas laathun vee naar buiten kunnen laten gaan.

Edam, molen bij de Zuidersingel ('t Gouwtje)

Maar het moest al weer vroeg op stalgezet worden, omdat de grond in depolder te drassig werd. Er was van dewatermolenaar wel een verklaring voor.De molen stond te dicht op de stads-bebouwing en kon niet optimaal windvangen. Bovendien wilde het waterpeil inde sloten waarop geloosd moest wordenbij regenval ook nog wel eens te hoogzijn, zodat er van uitmalen geen sprakekon zijn.De molenaar kon in vroeger dagen ookniet zomaar zijn gang gaan. Uit 1785dateren instructies die toen nog als proefvoor slechts een jaar golden. Enkelepassages:„Den molenaer sal wel op sijne moolenpassen, geen nagten swigten noch af-slaen, soolang eenige buijtenmoolen ge-seijlt en ongeswigt staet. Ende ongeseijltweesende soohaest als eenige wint komtdaadelijck weeder seijl maacken op eenboette van ses stuivers".„Soo wanneer de moolenaer bij dag ofnagt sijn seijlen sonder werkelijke reedenen afslaet, terwijl de andere molens

maaien, sal hij verbeuren 20 stuivers.Ten waere datter sodaenige harde buijenmogten koomen, dat men met halfge-swigte seijlen soude moeten malen. Inwelk geval de moolenaer sijn seijlen salmoeten innemen en oprollen om alleschade te verhoeden".„De moolenaer sal meede agt neemen enalle uijterste devoit doen, dat hij in hetnajaar van de eersten September totAlderheijligen toe de peijl twee duijm, envan Alderheijligen tot den eerste Aprildrie duijm uijt het waeter houdt. En vanden Eersten April tot den eersten Agus-tij, eerste peijl aen 't waeter houden enwanneer deszelve twee duijm uijt 't waeter is dan weer een duijm inlaten. En vanden eersten Agustij tot den eersten September een duijm de peijl boven waeterhouden".„Als de moolenaer hem bij nagt te slae-pen legt, terweijl de moolen maelt, of sigbij dag van den moolen absenteert sondereijmant in sijn plaets te laeten sal verbeuren tien stuivers".

Wordt vervolgd . . .

Wandeling door Edam

door Gerrit bij "tVuur enJan Besseling

De zaak van de van ouds bekende familiebij 't Vuur tussen Huisink en de Kapsteegkent iedere Edammer.Bertus bij 't Vuur, vader van Tijmon,Jaap en Gerrit, ooit goede sportlui envoetballers bij EVC, vestigde zich in hetvoormalige koetshuis van de firma Grooten begon daar een winkel in allerleihuishoudelijke artikelen en later ook aangevuld met electrische apparaten etc.Het huis naast de winkel, eertijds kantoor van voornoemde firma Groot, kaashandel, kwam later ook in handen van bij't Vuur. Dit huis werd volgens oudefolianten vroeger „de Hollandsche tuin"genoemd en wordt tot op vandaag de dagbewoond door Gerrit bij 't Vuur en zijnvrouw. Een man die vrijwel iedereen inEdam kent vanwege zijn uitgebreide kennis van de stad Edam en niet in minderemate van de grote of Sint Nicolaaskerk,waarvan hij de restauratie op de voetheeft gevolgd door fotoreportages endaadwerkelijk met zijn vakmanschap.Een pursang Edammer met een groteliefde voor zijn vaderstad en oprichtervan „Oud-Edam". De winkel wordt nugevoerd door zijn dochter Voufke, die zonodig nog wordt bijgestaan door haarmoeder.

Aan gene zijde van de Kapsteeg bakkerij„De Kroon" van Jan Stapel. Voor debegrippen van die tijd een flinke bakkerijmet 5 man personeel o.a. Wim Bouwes,de latere handelaar in fourages en nogwonende op de Bult; Jan Stapel, oudvoorzitter van zang Edam, die tot voorkort woonde in „Koningshoeve" en daarin de zomer van 1979 op hoge leeftijd isoverleden. Daarnaast de winkel en werkplaats van Alewijn Rexwinkel, koperslager. Later melk-, boter- en kaashandelHovenier, dezelfde Hovenier die in demobilisatie '14-' 18 een vuurmakerij hadaan de Achterhaven. Nu een Cash enCarryzaak in horloges, klokken enz.

We naderen nu het huis van Kernkamp,magistraat van alure. wethouder en lidvan de Provinciale Staten, dijkgraaf vande Purmer etc. etc. Op afstand voelde jehem al aankomen met zijn bolhoed enwandelstok met zilveren knop, een magistraat van oude stempel. Zijn huishoudster was Trijntje van Puffeïen.

Hierna komen we bij buurman Plas,rentenier-boer en vader van de vooroudere straatjongens bekende Aris Plasdie een tuin had op de Molenwerf. BuurPlas, toen al dik in de 80, maakte alspassagier een vliegtocht mee boven dePurmer en Edam ad. ƒ 12,50, dit ter erevan een vliegdemonstratie in de Purmer

Nu winkelpand fam. bij 't Vuur

op het land van de Moes. Enige vermetele kerels waaronder oude Plas, durfdenhet aan, en volbrachten met succes ditwaagstuk. Later is dit huis verbouwd totwinkel waar de heer H. J. Foest langejaren een drogisterij in gevestigd heeft.Hij was een bekend schaker (kampioenvan Waterland).Het huis heeft z'n oorspronkelijke woonfunctie weer herkregen na een geslaagderestauratie, en wordt bewoond door fam.Nolte, Bobbie en Eva Nolte-Leeuwen-berg.

Naast Plas woonde vroeger Labon, belastingcommies. Diens zonen waren bekende figuren in de Edamse sportwereld.Het huis heeft een fraaie gevelsteen methet wapen van prins Maurits. Daarnavestigde zich hier de bekende DriesBurghouts als kleermaker. Diens zonen

en dochter Mien hebben in de jaren dezaken gemoderniseerd en voeren nu naastde kleermakerij een confectie/herenmodezaak. Een zaak waar de familietraditie, wat kwaliteit en serviceverleningbetreft, nog wordt hooggehouden.

Het huis naast Burghouts was het huisvan „ijzeren" Houwing en heel vroegereen apotheek, nog te zien aan de esculaap boven de voordeur, en het panddaarnaast hebben wij nooit anders gekend dan een schoenenzaak, eerst vanJan Dikken, later Maas en nu Visser.Maar daarvoor was hier de kachel- enijzerwarenwinkel van Houwing. In hetwoonhuis van Houwing woonde velejaren de fam. P. van Leuzen sr. en tot nutoe mevr. van Gulik.Op de hoek vinden we de befaamdesigaren- en tabackzaak van Aaltje Rozee,

later Faber (voor een reuze goed sigaartje, moetje bij Faber zijn) een lied op dewijze van „Alle dagen bruine bonen, isook zo lekker niet", gemaakt ter gelegenheid van een winkelweek. Daarna Sein-stra, Siem de Boer en later Porte. Allemaal sigaren- en sigarettenhandelaren.Later een winkel in nostalgische artikelen, nu een zaak van G. Jorritsma inantiek en ouderwetse byouterieën genaamd „de Swaen".De zaak aan de andere zijde van destraat, op de andere hoek dus, levert nogsteeds, en ook, sigaren, sigaretten entabak, naast veel andere voornamelijkantieke dingen. Voor Jorritsma jr. dezezaken dreef had zijn vader Steef Jorritsma hier jaren lang een zaak in rookartikelen, en daarvoor Van de Berg,vader van de commies ter secretarie Janv/d Berg, mede-oprichter van „OudEdam". En diens voorganger was Jan op't Land (6 sigaren voor 10 cent) eerstfiliaal van Jacob Mantel uit Amsterdam.Jan op 't Land was timmerman bij deGestam en had 3 zoons t.w. Jaap, Gerriten Cor. En 1 dochter Truus, de vrouwvan Wil Bouwes, de vanouds bekendebanketbakker uit de Graaf Willemstraat,hoek Kaasmarkt.Lopende in de richting Speeltorenkomen we, na op 't Land bij kapperDijkstra later de Groot, die jarenlangvele Edammers bij de neus nam, en hunharen bijknipte. Een maandabonnementscheren 3 x per week; een hele maandeen glad gezicht voor 125 cent. Mannenmet baarden zag je daarom niet zoveel indie tijd, of het moest een hele oude zijn.En nu komen we bij de boekhandelWiebold, en Antje Sipkema, en weerlater mevr. Imken. Deze oude zaak wordtnu beheerd door de heer Mosterd, dieook naast zijn boekhandel, in de voormalige kapsalon van de Groot een handel heeft in speelgoederen. Heel vroegerals je wilde weten hoe hard het vroor gingje kijken op de thermometer bij Sipkema.Wat nu het KNMI in de Bilt doet deedtoen de thermometer van Sipkema.De manufacturenzaak van Kernkamp,

Huis van de heer Kernkamp

— w

Oorspronkelijk sigaren en tabackzaak Aaltje Rozee

later Th. Buiten besloeg de volgende 2panden: het woonhuis (nu ingericht alsbakkerij) en daarnaast de winkel zoalsgezegd in manufacturen en beddegoed.De heer en mevrouw Buiten en hun zoonThames deden hier gedrieën hun best omde cliëntele naar de zin te maken. In ditgedeelte van de Torenstraat wordt zoalsu merkt, niet zoveel met buurman enbuurvrouw gesproken maar mijnheer enmevrouw, dit vanwege de iets beterestand die hier toen gehuisvest was. Na defam. Buiten verplaatste Albert Heijnzich vanuit de Hoogstraat naar hier. Debekende heer en mevrouw Meester beheerden jarenlang dit filiaal. Nu is er debanketzaak en koffiebar gevestigd vanSchilder.

We komen nu aan het laatste huis in dezeserie dat bewoond werd door de fam. v/dWild, redacteurvandeprovinciaal Noordhollandse Courant, toen kortweg hetEdammertje genoemd. Zoon van v/dWild Cos, de latere inspecteur van politie in Rotterdam, en dochter Sien verhuisden later naar de Voorhaven, donkere kant in het huis met de hoge ramennaast de ABN.Na v/d Wild werd hier het kantoor vande Rijksbelastingdienst gevestigd, waar-

k

van de heer Hulst de eerste kantoorhouder was. Het kantoor als zodanig is alopgeheven en verplaatst naar Purmerenden nu in gebruik van een dierenarts.Maar in het woonhuis woont de heerHarmsen en zijn gezin, ambtenaar bijvoorgenoemde belastingdienst. Zo raakje zelfs de herinnering aan de belastingniet kwijt. Maar we hopen dat Joop enFrieda nog jaren lang hier mogen vertoeven zonder dat er ook maar eenEdammer hun in verband brengt met hunbelastingaanslag.

De Speeltoren die niet alleen de buurt ende straat, maar het hele stadsbeeld beheerst, onderwerpen we ook nog evenaan een korte beschouwing:

Reeds van verre zien wij daar die torenDe toren die wij hebben liefDe schone klanken, kan je van verre

horenHaar toverpracht schenkt ons weer

krachtAls stille pracht uit 't grijs verledenStaat hij daar stevig en massiefAls symbool uit een grijs verledenGij trouw vriend „ik heb je lief'

Lied uit de revue, gehouden in de Keesvan Edam (hal touwfabriek) bij het 40-jarig bestaan van F. L. Jahn in 1920.Door een onbekend auteur op de wijzevan „Vier woorden wil ik tot je zeggen".

De Speeltoren bekend van foto's enschilderijen verspreid over de helewereld is een onderdeel van het stadsbeeld en geliefd bij iedere rechtgeaardeEdammer. Met het oudste carillon vanNederland met nog vele van de oorspronkelijke klokken van Peter van deGeijn uit Mechelen. In 1922 stond detoren in een geheel houten stelling vooreen restauratie. In 1972 is er als gevolgvan een beoordelingsfout bij de restauratie van de bijgebouwen welke diendeals versteviging van het torenlichaam,welke door architect Reijnders bij sloopvan de bijbehorende kerk in 1882 waren

v. 'V.vJt..

Excursie Enkhuizen Dromedaris en Engelse toren (foto van deoriginele tekening van Cornelis Pronk).

gemaakt. Als gevolg daarvan begon detoren enigszins te hellen aan de noordkant en men vreesde toen het ergste.Maar door het nemen van rigoureuzemaatregelen na waarschuwingen dooroplettende burgers, werd het ergste, nl.dat de toren zou kapseizen, voorkomen.Dit zou niet minder als een ramp hebbenbetekend. Nog juist op tijd is onheilvoorkomen, en staat ons mooie torentjeweer fier en ongebroken als een trouwewachter en als symbool van Edamsroemrijk verleden midden in de oude stadals een niet weg te denken attribuut datvoor nu en voor altijd bij Edam behoort.

Gerrit bij 't Vuur en Jan Besseling

In het bezit van Oud Edam zijn geluidsbanden met gesproken herinneringenvan de Edam-kenner Arie Ton. Deredaktie van het periodiek zoekt vrijwilligers die bereid zijn deze banden uit tetikken. Wie wil kan bellen met deredaktie, per adres Sjaan Swalve, tel.

71174.

AdressenlijstBestuur

Oud Edam

BertCreemers, Lingerzijde 30, tel. 72978;Cees Hulskemper, P. Bossenstraat 8,tel. Hoogwoud 02263-2222; Joop vanOverbeek, Voorhaven 172, tel. 71536;JanBesseling, Voorhaven 110,tel.71405;Cees Plas, Westervesting 20, 71497;Huub Klompenhouwer, Grote Molen-steeg 2, tel. 72817; Corrie Boschma-Aarnoudse, Nieuwvaartje 15, tel. 7149 1;Sjaan Swalve, Voorhaven 106, tel. 71 174;Mevr. v. d. Harst, Bagijnenland 8, tel.71348; Gerrit bij 't Vuur, Kleine Kerkstraat 18, tel. 71707.

Zaterdag 4 oktober had de vereniging„Oud Edam" een tocht georganiseerdnaar Enkhuizen. Met 2 bussen vertrokken ongeveer 90 personen 's morgens om9 uur van een „verboden" Damplein.Dat het kwaad zichzelf straft bleek later,want de bestuurder van één der bussenraakte z'n uitkijkspiegel kwijt. Het weerkon er mee door, had iets beter gekund,maar de stemming in de bussen was erechter niet minder om.De eerste stopplaats was Hoorn, alwaarwij uit de bus overstapten in het aldaarklaarstaande leuke stoomtrammetje naarMedemblik. Voor veel van de reizigershaalde dit trammetje oude herinneringenop, vooral als er een stationnetje werdgepasseerd of gestopt.De koffie die gratis werd geserveerd vielbij allen in de smaak. Er was 's morgensnogal vroeg ontbeten dus een „bakkieleut" ging er graag in.Wat heel leuk was, was de conducteurdie met de tas over z'n schouder zijnwaar stond aan te prijzen. Kaartjes werden er niet verkocht, wel veel ansichtkaarten en leuke boekjes over het ontstaan en onderhouden door de stichtingbetreffend de tram(spoor)lijn.Na ongeveer 45 minuten rijden kwam destoomtram in Medemblik aan, waar wijwerden opgewacht door leden van devereniging „Oud Medemblik". Na te zijnvoorgesteld werden wij verdeeld in 3groepen en begon de rondleiding door hetal oude Medemblik. Een heel mooieoude stad waar het best vertoeven is. Hetleuke was, dat er steegjes en straatjeswaren die ons deden denken aan deBorstelsteeg en het steegje van juffr. Katbij ons in Edam.Na de rondleiding gingen wij met debussen die van Hoorn naar Medemblikwaren gebracht op Enkhuizen aan. Hetdoel van onze tocht.In hotel „Het Wapen van Enkhuizen"werd ons een broodmaaltijd voorgeschoteld waar iedereen U tegen zei. Ietsgeweldigs. Toen pas bemerkte men, dat

de meeste reizigers „knap trek" hadden.Het was een lust voor het oog hoeiedereen zat te smullen.Na de maaltijd werden de heren van dezustervereniging „Oud Enkhuizen" aanons voorgesteld, waarna er wederomgroepen werden georganiseerd.Jammer was het, dat de musea geslotenwaren. Daardoor werd 't begin van derondleiding in de open lucht doorgebracht, waar wij veel oude gevels enbezienswaardigheden konden aanschouwen, tot wij aan het gebouw van deSnouck van Loosenstichting kwamen.Dit gebouw was adembenemend. Zoveelpracht en praal wat oudheid en architectuur betrof. Een lust voor het oog. Jammer dat het gebouw op sommige plaatseniets in verval was. Een van de herenvertelde ons dat er vroeger een bepaaldpercentage van kapitaal was vastgesteldn.1. 2Vi%, wat tot op heden nog steedsvan kracht is. Zodoende werden definanciën elk jaar minder door de hogekosten die nu werden gevraagd. Na bezichtiging van het gebouw werd de rondleiding voortgezet naar de kerken. Ditgedeelte is mij onbekend.Ongeveer kwart over zes kwamen wijweer in Edam aan. Erg genoten en veelgezien. Een dicht-bij-huis-tocht is tochwel aan te bevelen.

Een medereiziger

Aanvulling op het onbekende gedeeltevan de medereiziger.Het bezoek aan de Westerkerk. Een laatgotisch 3-beukige hallenkerk, daterenduit het midden van de 15e eeuw, een tevergelijken type kerk met de Grote Kerkte Edam.In deze kerk bevond zich een schitterenduit het midden der 16e eeuw daterendkoorhek uitgevoerd in eikenhout met rijkgesneden panelen. De Edammers lietende gelegenheid niet voorbijgaan om deschitterende bibliotheekinventaris te bezichtigen in de librije.