Univerzitet Crne GoreElektrotehnički fakultet

Izvještaj o procjeni uticaja na životnu sredinu saPlanom upravljanja životnom sredinom za Centar uspješnosti u

bioinformatici (BIO-ICT)

Odobrila specijalista za zaštitne mjere na INVO projektu:Ilinka Beatović Nikić

__________________________________

Jul 2014. godine

Sadržaj

1. SAŽETAK...................................................................................................................................................3

2. PRAVNI I ADMINISTRATIVNI OKVIR...............................................................................................4

3. OPIS PROJEKTA......................................................................................................................................5

4. OPIS RAZMATRANIH ALTERNATIVA............................................................................................17

5. ANALIZA SEGMENATA ŽIVOTNE SREDINE.................................................................................17

6. OPIS MOGUĆIH ZNAČAJNIH UTICAJA..........................................................................................27

7. PLAN UPRAVLJANJA ŽIVOTNOM SREDINOM............................................................................32

8. JAČANJE KAPACITETA I PODJELA ODGOVORNOSTI.............................................................37

9. TIM ZA PROCJENU UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU...............................................................37

10. LITERATURA, KORIŠĆENA DOKUMENTACIJA I SL................................................................39

11. ANEKSI...................................................................................................................................................39

2

1. SAŽETAK

Projekat Centra uspješnosti u Bioinformatici – BIO-ICT se realizuje u okviru projekta ,,Visoko obrazovanje za istraživanje i inovacije za konkurentnost Crne Gore” - INVO, iz sredstava kredita Svjetske banke.

Nosilac projekta je Elektrotehnički fakultet (ETF) u Podgorici (RSRI1), Univerzitet Crne Gore, a partneri su:

Institut za biologiju mora (IBM), Univerzitet Crne Gore (RSRI), Institut za javno zdravlje (IJZ), Crna Gora (RSRI), Biotehnički fakultet (BTF), Univerzitet Crne Gore (RSRI), Centre for TeleInFrastrukture, Aalborg University, Denmark (ISRI2), St. Petersburg scientific research center for ecological safety, Russian academy of

sciences (SRCES-RAS) (ISRI), DOO Green House Jovović (NCE3), i COGI D.O.O. (NCE).

U sekciji 2, navedeni su svi zakonski propisi koji se moraju uzeti u obzir prilikom izrade procjene uticaja BIO-ICT projekta na životnu sredinu. U sekciji 3, dat je kratak opis svih lokacija na kojima će se odvijati projektne aktivnosti. Opis razmatranih alternativa koje se tiču realizacije BIO-ICT projekta je dat u sekciji 4. Analiza segmenata životne sredine je dat u sekciji 5, dok su opis mogućih značajnih uticaja i plan upravljanja životnom sredinom dati u sekcijama 6 i 7, respektivno. Jačanje kapaciteta i podjela odgovornosti su razmatrani u sekciji 8. Članovi tima za procjenu uticaja na životnu sredinu, sa kratkim osvrtom na njihov profesionalni angažman, su predstavljeni u sekciji 9, dok su literatura i korišćena dokumentacija za izradu ovog Izvještaja dati u sekciji 10.

2. PRAVNI I ADMINISTRATIVNI OKVIR

Zakonska regulativa u Crnoj Gori, kada je uticaj nekog zahvata na životnu sredinu u pitanju, obuhvata set propisa, pri čemu je glavni akcenat na Zakon o procjeni uticaja. U daljem tekstu, navedeni su svi zakonski propisi koji se moraju uzeti u obzir prilikom izrade procjene uticaja BIO-ICT projekta.

Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata („Sl. list CG“, br. 51/08) Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“, br. 80/05) Zakon o životnoj sredini („Sl. list CG“, br. 48/08) Zakon o zaštiti prirode („Sl. list RCG“, br.51/08) Zakon o zaštiti vazduha („Sl. list CG“, br. 25/10) Zakon o vodama („Sl. list RCG“, br. 27/07) Zakon o upravljanju otpadom („Sl. list CG“, br. 64/11) Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini („Sl. list CG“, br. 28/11)

1 Registered Scientific Research Institution (National)2 International Scientific Research Institution3 National Commercial Entity

3

Zakon o zaštiti spomenika kulture (Sl.list RCG br. 47/91) Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u

recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, 45/08, 9/10 i 26/12)

Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih voda („Sl. list CG“, br. 2/07) Uredba o utvrđivanju vrste zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda

kvaliteta vazduha (“Sl. list CG”, br.45/08) Pravilnik o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za

njihovo ispitivanje („Sl. list RCG“, br. 18/97). Uredba o graničnim vrijednostima emisija zagađujućih materija u vazduh iz stacionarnih

izvora” („Sl. list CG“, br. 10/11)Potencijalni uticaj BIO-ICT projekta ocjenjivaće se i u skladu sa:

Politikom Svjetske banke o procjeni uticaja na životnu sredinu (OP/BP/GP 4.01) Priručnikom Svjetske banke o sprečavanju i ublažavanju zagađenja (PPAH).

Pribavljanje dozvole je potrebno za izvođenje manjih građevinskih radova u IBM u Kotoru (adaptacija mokre laboratorije), s obzirom na to da zgrada Instituta ima status spomenika kulture. Uprava za zaštitu kulturnih dobara-Područna jedinica Kotor je izdala Institutu rješenje o konzervatorskim uslovima za izradu projektne dokumentacije broj UP/I-05-62/2014-3 od 14.04.2014. godine.

Za ostale projektne aktivnosti, uključujući nabavku opreme i materijala, nije potrebno pribavljanje dozvole.

3. OPIS PROJEKTA

Glavne aplikacije koje će se razvijati u okviru BIO-ICT projekta su iz oblasti održive poljoprivrede, monitoringa ekosistema morske vode, usjeva i šuma, razvoja tehnika za kontrolu i smanjenje zagađenja vazduha, analize i standardizacije prehrambenih proizvoda, kontrole kvaliteta zemljišta, poboljšanja u oblasti javnog zdravlja. Jedan od ciljeva projekta su state-of-the-art naučni rezultati, proizvodi i servisi iz pomenutih oblasti.

BIO-ICT projekat je organizovan u 8 radnih paketa: WP1–Menadžment, WP2–Diseminacija, WP3–Poboljšanje infrastrukture, WP4–Zapošljavanje osoblja i mobilnosti, WP5–ICT i agrikultura, WP6–ICT ekološki monitoring, WP7–Komercijalizacija i WP8–Održivost projekta.Opis projektnih aktivnosti dat je po pojedinačnim lokacijama u Kotoru, Danilovgradu i Podgorici i po radnim paketima koji obuhvataju aktivnosti koje bi mogle imati uticaja na životnu sredinu (WP5 i WP6). Lista opreme i materijala koji će biti nabavljeni u okviru WP3 – Poboljšanje infrastrukture, data je uz projektnu aplikaciju.

3.1. Opis aktivnosti u Institutu za biologiju mora Kotor u kojoj će biti sistem staklenog akvarijuma za smještaj ICT biosenzora na školjkama, Radni paket 6 (WP6) sa pratećom dokumentacijom

Adaptacija mokre laboratorije4

Adaptacija se odnosi na mokru laboratoriju IBM, koja je u neposrednoj blizini mora. Ona se nalazi van glavnog kompleksa zgrade Instituta i dograđena je u periodu posle zemljotresa 1979. godine, za potrebe eksperimentalnog akvarijuma. Iz tih razloga nema krovnu konstrukciju, već je pokrivena ravnim krovom, odnosno krovnom terasom. Prostorija je u lošem stanju, zbog prodora vlage sa ravne krovne terase, zbog oštećenja hidroizolacije. Ulaz u laboratoriju, izgled krovne terase i kontakt zona sa ostatkom akvarijuma (postojeće stanje) prikazan je na slikama 1-3.

Slika 1. Ulaz u laboratoriju IBM

Slika 2. Krovna terasa IBM

5

Slika 3. Kontakt zona sa ostatkom akvarijuma

Površina prostorije je 40.3 m2, a dimenzije su 9.59 x 4.20 m. Unutrašnjost se sastoji od betonskih elemenata (sudopera) sa lijeve strane i ostalog praznog prostora (slike 4 i 5), koji je prekriven keramičkim pločicama do visine 1.70 m. U prostoriju je dovedena struja i voda, čije instalacije treba prekontrolisati, i dotrajale zamijeniti.

Kako bi se spriječio prodor vlage, krovnu terasu, kao i kontaktnu zonu sa ostatkom akvarijuma prije svega treba izolovati hidroizolacionim sredstvom.

Unutrašnji radovi

Unutrašni radovi obuhvataju odstranjivanje postojećeg maltera, nanošenje novog sloja i postavljanje keramičkih pločica na pod, stranama zidova do visine 1.70 m i na postojećim betonskim sudoperama. Takođe, treba provjeriti i zamijeniti dotrajale vodovodne slivnike i odvodne cijevi, kao i postaviti potrebne česme. Provjeriti elektro-instalaciju (izvedenu po zidovima) i zamijeniti dotrajalu. Zamijeniti sistem prekidača i plafonskog osvjetljenja.Sprovesti plastične cijevi za instaliranje crijeva koja dovode morsku vodu u prostoriju.

Slika 4. Unutrašnjost laboratorije

Slika 5. Betonska sudopera i vodovodna i odlivna instalacija

6

Na spoljašnjem zidu su prozorski elementi, veoma lošeg stanja, kao i prozori koji gledaju u unutrašnjost velikog akvarijuma, na suprotnoj strani spoljašnjeg zida. U prostoriju se ulazi kroz dvokrilna vrata. Neophodno je zamijeniti dotrajala i trula vrata i prozore na prozorskim oknima. S obzirom da se prostorija nalazi u kontakt zoni sa Glavnom zgradom Instituta, Zavod za zaštitu spomenika kulture će insistirati na oblaganju kamenom 5 polja ispod spoljnih prozora, kako bi lice bilo u skladu sa ostatkom kamene zgrade. Na slici 6 prikazan je spoljašnji izgled dijela laboratorije.

Slika 6. Spoljašnji izgled ka Kotoru

Za potrebe rada prostorije mokre laboratorije koristiće se voda sa gradske vodovodne mreže, na koju je postojeći objekat Instituta već priključen.

Na predmetnoj lokaciji postoji izgrađena mreža gradske fekalne kanalizacije, pa se i vode iz prostorije mokre laboratorije odvode do priključka na kanalizacionu mrežu. U tabeli 1 date su maksimalno dopuštene koncentracije opasnih i štetnih materija u otpadnim vodama, koje se smiju ispuštati u javnu kanalizaciju.

Tabela 1. Maksimalno dopuštene koncentracije opasnih i štetnih materija u otpadnim vodama, koje se smiju ispuštati u javnu kanalizaciju („Službeni list CG“ br. 45/08, 09/10 i 26/12)

Parametar Jedinicamjere

Maksimalno dopuštena koncentracija (MDK)

pH 6-9Temperatura ºC 40Boja mg/l Pt skale 20Miris primijetanTaložive materije ml/lh 10Ukupne suspendovane materije mg/l 300BPK5 mgO2/l 500HPK (K2Cr2O7) mgO2/l 700Aluminijum mg/l 4,0Arsen mg/l 0,2Bakar mg/l 1,0Barijum mg/l 5,0Bor mg/l 4,0Cink mg/l 2,0

7

Kobalt mg/l 2,0Kalaj mg/l 2,0Kadmijum mg/l 0,1Živa mg/l 0,01Ukupni hrom mg/l 2,0Hrom 6+ mg/l 0,2Mangan mg/l 4,0Nikal mg/l 2,0Olovo mg/l 2,0Selen mg/l 0,1Srebro mg/l 0,5Gvožđe mg/l 5,0Vanadijum mg/l 0,1Ukupni fenoli mg/l 0,5Fluoridi mg/l 5,0Sulfiti mg/l 10Sulfidi mg/l 1,0Sulfati mg/l 400Hloridi mg/l 500Ukupni fosfor mgP/l 7Aktivni hlor mg/l 0,3Amonijum jon (N) mgN/l 15,0Nitriti (N) mgN/l 30,0Nitrati (N) mgN/l 50,0Mineralna ulja mg/l 10,0Ukupna ulja i masnoće mg/l 50Aldehidi mg/l 2,0Alkoholi mg/l 10Ukupni aromatični ugljovodonici mg/l 0,4Ukupni nitrirani ugljovodonici mg/l 0,1Ukupni halogeni ugljovodonici mg/l 1,0Ukupni organofosfatni pesticidi mg/l 0,1Ukupni organohlorni pesticidi mg/l 0,05Ukupne površinski aktivne supstance mg/l 20,0Ukupni deterdženti mg/l 4,0Radioaktivnost Bq/l 1,0

Otpadne vode koje se ispuštaju u javnu kanalizaciju ne smiju sadržati: zapaljive i eksplozivne materije; štetne gasove (vodonik sulfid, sumporne okside, azotne okside, cijanovodonik, hlor i

sl.); čvrste, viskozne materije i plutajuće materije kao što su: pepeo, trska, slama, otpaci

metala, plastike i drveta, staklo, krpe, perje, meso, životinjske utrobe, taloge koji nastaju pri prečišćavanju voda, ostaci dezinfekcionih sredstava i drugih hemikalija i boja, nedovoljno usitnjeno smeće i sl.;

kisele, alkalne i agresivne materije; otpadne vode iz zdravstvenih veterinarskih i drugih organizacija u kojima se može

očekivati prisustvo patogenih mikroorganizama, bez prethodne dezinfekcije; radioaktivne materije; u atmosferskom kanalu ne smije biti više od 0.03 mg/l rastvorenih ili gasovitih

ugljovodonika; ostale štetne materije.

8

Odvođenje otpadnih voda vrši se putem posebnih sistema, građevina i uređaja, koji se prema svojoj namjeni dijele na:

unutrašnju kanalizaciju, koja se sastoji od spojnog odvodnog kanala (priključka), instalacija, građevina i uređaja sa objektima za sakupljanje, prečišćavanje i odvođenje otpadnih voda u javnu kanalizaciju;

javnu kanalizaciju, koja se sastoji od instalacija, građevina i uređaja koji služe za sakupljanje, odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda sa javnih površina i unutrašnje kanalizacije.

Unutrašnja kanalizacija mora biti izgrađena i održavana: da u uslovima normalnog korišćenja bude isključena mogućnost površinskog razlivanja

i prodiranja zagađenih voda da je zaštićena od djelovanja usporene vode u javnu kanalizaciju; da je izgrađena od materijala koji je vodonepropusan i otporan na kiseline i druge

opasne i štetne materije u granicama pH-vrijednosti 6.5-9.0; da minimalni profil kanalskog priključka određen na osnovu hidrauličkog proračuna ne

smije biti manji od 150 mm.

Prema postojećem načinu odvođenja otpadnih voda iz prostorije mokre laboratorije, koja je u sklopu postojećeg objekta Instituta za biologiju mora Kotor, u gradsku kanalizacionu mrežu izbjegnuta je bilo kakva kontaminacija okolnog zemljišta, površinskih i podzemnih voda.

Za izvođenje radova na adaptaciji prostorije mokre laboratorije koristiće se odgovarajuća oprema i alati čije korišćenje neće prouzrokovati značajnije emisije praškastih materija u vazduh, zbog dinamike rada na lokaciji i vremena odvijanja pojedinih operacija. Čvrsti građevinski otpad koji se javlja u toku izvođenja radova na adaptaciji prostorije mokre laboratorije je građevinski šut i ostale vrste materijala nastale zamjenom prozora i vrata koji će se uklanjati sa lokacije u skladu sa propisima i prema uslovima koje investitor dobije od strane komunalnog preduzeća. Lokalna samouprava je dužna da investitoru odredi lokaciju na kojoj će se moći odlagati nastali čvrsti građevinski otpad.

Opis ostalih aktivnosti u IBM

Institut za biologiju mora, Kotor, odgovoran je, zajedno sa partnerom Institutom za javno zdravlje, za sprovođenje aktivnosti u okviru WP6. U Institutu za biologiju mora biće postavljen jedan od sistema biosenzora za određivanje kardio aktivnosti školjke (dagnja, Mytilus galloprovincialis). Ovaj sistem se zasniva na praćenju otkucaja srca autohtonih beskičmenjaka i njihovu reakciju na moguće akcidentne situacije zagađenja. Akvarijumski sistem sa školjkama biće postavljen u mokroj laboratoriji, dok će se morska voda dopremati u akvarijume putem crijeva i pumpi sa lokacije ispred IBM-a. Ujedno, u okviru ovog radnog paketa sezonski će se analizirati fizičko-hemijske karakteristike morske vode, sedimenta i dagnje, sadržaj teških metala u sedimentu i mesu dagnje, određivaće se kvalitativan i kvantitativan sastav fitoplanktona i sadržaj biotoksina u mesu dagnje, mikrobiološka i sanitarna analiza morske vode i mesa dagnje, kao i kretanje i brzina morskih struja u Bokokotorskom zalivu. Uzorkovanje za određivanje fizičko-hemijskih, mikrobioloških i sanitarnih karakteristika, analizu fitoplanktona i biotoksina vršiće se jedan put mesečno i u vrijeme alarmiranja – stresa, dok će se sadržaj teških metala određivati dva puta godišnje.

9

Tokom aktivnosti u okviru WP6 laboratorije IBM i IJZ sprovodiće uobičajene procedure najbolje laboratorijske prakse za bezbjednost u laboratorijama, bezbijedno odlaganje otpada i operativne procedure.

3.2. Opis aktivnosti na lokaciji COGIMAR (WP6)

Kombinovano uzgajalište morske ribe i školjki nalaziće se u krajnjem sjevernom dijelu Kotorskog zaliva na lijevoj strani magistralnog puta Kotor-Risan u akvatorijumu između mjesta Orahovac i Bajova kula, u nenaseljenom dijelu na lokaciji Brbat koja zahvata prostor površine oko 2 ha.

Na slici 7 prikazana je mapa sa preciznom lokacijom uzgajališta Brbat. Dubina mora na tom dijelu je 25 metara na zapadnoj i oko 30 metara na istočnoj strani kaveza. Prosječna dubina je oko 27 metara. Morsko dno je u početku kamenito, a na 18 metara od obale prelazi postepeno u muljevito. Na samom morskom dnu nema nikakvih grebena i podvodnih neravnina, što je od velikog značaja za dobru i neometanu izmjenu vode sistemom stalnog strujanja morske vode. Prisutan je i veliki broj potoka i podvodnih izvora, vrulja, koji donose velike količine svježe, obogaćene kiseonikom slatke vode, naročito u jesenjem, zimskom i proljećnom periodu.

Slika 7. Mapa sa preciznom lokacijom uzgajališta- Brbat (zelena boja)

Generalni tok kretanja morskih struja u Kotorskom zalivu, u periodu manjeg dotoka slatke vode ima izlazni smjer i brzine se kreću od 12-17 cm/sec, a u tjesnacu Verige i do 34 cm/sec. U srednjem sloju vode na dubinama 5-20 m struje takođe zadržavaju izlazni smjer, ali im opada brzina. U toku kišnijeg dijela godine intenzitet ovih struja se pojačava i dostižu vrijednosti i do 45-50 cm/sec. U periodu plime i osjeke takođe dolazi do promjene dinamike struja. Ove izlazne struje se kompeziraju ulaznim strujama koje se kreću neposredno iznad morskog dna na dubinama većim od 40 m.

10

Srednja godišnja temperatura mora iznosi oko 17 0C. Najniža temperature mjerene su u mjesecu februaru, blizu 0 0C a najviše u julu i avgustu, kada je prosječna temperatura mora oko 24 0C.

Najčešći vjetrovi su bura, jugo i maestral. Broj dana sa jakim vjetrovima kreće se u prosjeku oko 7-8 dana godišnje, dok su olujni vjetrovi rijetki.

Na uzgajalištu riba i školjki COGIMAR biće postavljen drugi sistem biosenzora za određivanje kardio aktivnosti školjke (dagnja, Mytilus galloprovincialis), i kao i u IBM, ovaj sistem biće postavljen u prostoriji sa akvarijumima, dok će se sistemom pumpi i crijeva morska voda dopremati sa lokacije uzgajališta. Sistem će bilježiti podatke on-line sve vrijeme trajanja projekta, i omogućiti brzu reakciju u slučaju pojave zagađenja, akcidentnih situacija. Ujedno će se na uzgajalištu jednom mjesečno pratiti biološko i ekološko stanje riba i školjki, i njihova moguća reakcija na stres uslijed pojave zagađenja.Aktivnosti na uzgajalištu COGIMAR neće imati uticaja na životnu sredinu jer se samo prati rad srca školjki i biološko i ekološko stanje uzgajanih organizama, odnosno ne vrše se hemijske analize na ovom lokalitetu. Na slici 8 prikazana je lokacija uzgajališta morske ribe i školjki.

Slika 8. Izgled lokacije COGIMAR koja se koristi za uzgajalište morske ribe i školjki

3.3. Opis aktivnosti na Biotehničkom fakultetu i oglednom imanju u Lješkopolju (WP5)

U okviru Biotehničkog fakulteta u Podgorici nalazi se Ogledno imanje u Lješkopolju (slika 9) koje čine 25 ha vinograda, voćnjak, plastenici sa ratarskim i povrtarskim kulturama, kao i podrum kapaciteta 300 hl. Centar za vinogradarstvo, vinarstvo i voćarstvo Biotehničkog fakulteta iz Podgorice ima jednu od najbogatijih kolekcija domaćih, odomaćenih i introdukovanih sorti vinove loze na Balkanu (408 genotipova).Ogledno imanje u Lješkopolju predstavlja stručnu i naučnu bazu za razvoj svih oblasti poljoprivrede, posebno vinogradarstva  i vinarstva Crne Gore.

Lokaliteti na kojima će se nalaziti meteorološke stanice1. Ogledno imanje Biotehničkog fakulteta u Lješkopolju (Podgorica)2. Zagarač (opština Danilovgrad)3. Golubovci – Balabansko polje (Podgorica)4. Godinje – (Crmnica, opština Bar)

11

Na ovim lokalitetima će biti instalirane meteostanice (dvije postoje i dvije koje će se kupiti), sa kojih ćemo dobijati meteorološke podatke koji su osnova za odlučivanje o tretiranju zasada vinove loze.

Aktivnosti na projektu neće imati uticaja na životnu sredinu jer se samo prate fenofaze razvoja vinove loze i pojava bolesti. Podaci sa meteo stanica se uzimaju sa sajta.

Uzimanje uzoraka vinove loze sa simptomima bolesti, i njihova analiza u laboratoriji i ispitivanje rezistentnosti na prisustvo fungicida

Uzorci će se uzimati sa lokaliteta gdje se nalaze meteo stanice, kao i iz drugih lokaliteta u Crnoj Gori. Na osnovu ovih podataka pravi se antirezistentna strategija u cilju korišćenja najefikasnijih fungicida, sa ciljem da se suzbiju biljne bolesti na vinovoj lozi. Antirezistentna strategija ima i za cilj da smanji broj tretiranja što smanjuje opasnost od eventualnog negativnog uticaja na životnu sredinu.

U laboratorijama BTF vršiće se obrada uzoraka listova vinove loze u cilju ispitivanja rezistentnosti na prisustvo fungicida i obrada uzoraka zemljišta u cilju istraživanja hranljivih elemenata.

Slika 9. Ogledno imanje u Lješkopolju

3.4. Opis aktivnosti na lokaciji Green House Jovović (WP5)

Lokacija Green House Jovović (slika 10) nalazi se u mjestu Sige u opštini Danilovgrad.

12

Slika 10. Izgled lokacije Green House Jovović

Plan ogleda

Dizajn ogleda bi uključivao po dva sistema za đubenje i navodnjavanje što podrazumijeva ukupno devet varijanti (tabela 2). Osnovna parcela bila bi površine 12 m2 (3 x 4 m).

Unošenje hraniva (N, P, K i mikroelementi) podrazumijevalo bi optimalnu ishranu u prvoj varijanti (Đ100), a drugoj ishranu sa 50 % od ustanovljenih potreba (Đ50) a u trećoj 50% više od ustanovljenih potreba.

Prva varijanta navodnjavanja bi se odnosila na uslove u kojima bi se u potpunosti zadovoljile potrebe kulture (N100), a u drugoj bi količina dodate vode predstavljala 50% od proračunatih vrijednosti evapotranspiracije kulture (N50), a u trećoj 50% iznad proračunatih vrijednosti. Postojale bi kontrole za đubrenje (KĐ) i navodnjavanje (KN) u svhu proučavanja nezavisnog djelovanja datih faktora. Tabela 2. Varijante ogleda

Varijanta

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Đ100

N100

Đ100

N50

Đ100

N150

Đ50

N100

Đ50

N50

Đ50

N150

Đ50

N100

Đ100

N50

Đ150

N150

KĐ KN

 Ovakva postavka ogleda sa uključena tri ponavljanja zahtijeva 30 osnovnih parcela (12 m2 x 30 =360 m2) ukupno sa zastitnim pojasom to bi iznosilo oko 1000 m2. 

13

Potrebne analize

Na početku i kraju vegetacije 2 kulture x 10 varijanti x 3 ponavljanja = 60 oglednih parcela {18 parametara zemlišta + 9 parametara plod + 9 parametara list} x 60 oglednih parcela = 2160 analize/godišnje 

Dinamika hranljivih elemenata tokom vegetacije  4 dodatne faze x 10 parametara list x 60 uzorka/godišnje = 2400 analize/godišnje Praćenje poljoprivredne proizvodnje Detaljno vođenje evidencije o svim primjenjivanim mjerama (obrada zemljišta, đubrenje, navodnjavanje), prinosu i morfološkim karakteristikama plodovaza cjelokupnu proizvodnju GHJ i ogledno imanje BF-a. Praćenje klimatskih parametara i analiza primjenjenih mjera. 

Baze podataka u poljoprivredi i Web aplikacije Mogućnost digitalizacije pedološke karte, rezultata analiza zemljišta i davanje online preporuka. Aplikacija odgovarajućih modela i izrada programa za automatizovano navodnjavanje.

3.5. Opis aktivnosti u Institutu za javno zdravlje (WP5 i WP6)

Institut za javno zdravlje (IJZ) rukuje sa najvećom bazom podataka vezanom sa uslugama u javnom zdravlju i stanjem populacije. Laboratorija za sanitarnu hemiju i ekotoksikologiju i laboratorija za sanitarnu mikrobiologiju koje će u sklopu IJZ učestvovati u relizaciji Projekta su akreditovane u skladu sa ISO 17025.

Laboratorija za sanitarnu hemiju i ekotoksikologiju ce u okviru radnog paketa WP5 vršiti pripremu uzoraka plodova i lista metodom mikrotalasne digestije ili suvog spaljivanja. Nakon toga, sadržaj nutrijenata, mikroelemenata i nekih metala (po potrebi) ce se određivati primjenom ICP (indukovana kuplovana plazma), AAS (atomska apsorpciona spektroskopija) ili GFAAS (tehnika grafitne peći).

Laboratorija za sanitarnu mikrobiologiju će u okviru WP6 raditi analize uzoraka morske vode i mesa školjki, i to identifikaciju fekalnih koliformnih bakterija i enterokoka, dok će se njihova karakterizacija nakon nabavke novog instrumenta raditi masenom spektroskopijom (utvrđivanje sojeva bakterija, da li su isti u morskoj vodi i u mesu školjki).

14

Sve aktivnosti koje će sprovoditi laboratorije na Projektu neće imati negativnih posljedica po životnu sredinu obzirom da Institut u svom svakodnevnom radu sprovodi iste ili slične aktivnosti.

Tokom aktivnosti na WP5 i WP6, laboratorije IJZ sprovodiće uobičajene procedure najbolje laboratorijske prakse za bezbjednost u laboratorijama, bezbijedno odlaganje otpada i operativne procedure.

3.6. Opis aktivnosti na Elektrotehničkom fakultetu (WP5 i WP6)

Aktivnosti obuhvaćene ovim radnim paketima na Elektro-tehničkom fakultetu će se obavljati u laboratorijama formiranim u okviru Centra uspješnosti. Između ostalog proizvodiće se štampane ploče, senzori i sl. što neće imati uticaja na životnu sredinu, osim generisanja elektronskog otpada. Elektronski otpad će se odlagati u skladu sa uputstvima i u okviru reciklažnog centra koji postoji na deponiji „Livade“ Podgorica. Iskustva u reciklaži elektronskog otpada već postoje, kao i saradnja sa pomenutim reciklažnim centrom. ETF će stalno unapređivati svoje aktivnosti u pogledu smanjenja uticaja na životnu sredinu. U tom smislu, ETF planira da vrši obuku svojih zaposlenih vezanu za ublažavanje uticaja na životnu sredinu i monitoring, a koju će između ostalog sprovoditi ekspert za životnu sredinu prof. dr Darko Vuksanović sa Metalurško tehnološkog fakulteta.

Renoviranje jedne od laboratorija na Elektrotehničkom fakultetu, što je navedeno kao jedna od aktivnosti u projektnoj aplikaciji, finansira se iz sredstava Fakulteta i građevinski radovi su već u toku, te zbog toga pomenuti radovi nijesu obuhvaćeni ovim dokumentom.

4. OPIS RAZMATRANIH ALTERNATIVA

Kao što je već ranije napomenuto, u okviru postojećeg objekta Instituta za biologiju mora postoji prizemni dio objekta mokre laboratorije koji je predviđen za adaptaciju. U tom smislu nijesu razmatrana alternativna rješenja koja bi se odnosila na analizu neke druge lokacije i slično.

Izbor opreme za izvođenje radova uslovljen je prije svega Investitorovim opredjeljenjem za opremom koja je najpogodnija za ovu vrstu radova, a koja mora zadovoljavati zahtjeve u pogledu tehnološkog postupka.

Za predviđene projektne aktivnosti predviđene u Podgorici i Danilovgradu nijesu razmatrana alternativna rješenja sa aspekta određivanja lokacija koje će se koristiti za realizaciju projekta.

5. ANALIZA SEGMENATA ŽIVOTNE SREDINE

Obzirom da se projekat realizuje u Kotoru, Podgorici i Danilovgradu, to će u ovom poglavlju biti dat sažetak segmenata životne sredine za sva tri grada.

Kotor

Stanovništvo (naseljenost i koncentracija)

15

Kao što je već ranije napomenuto, zona lokacije na kojoj je planirana adaptacija postojeće mokre laboratorije u okviru objekta Instituta za biologiju mora Kotor nalazi se na obali mora, dok su u okolini izgrađeni objekti različite namjene. To znači da se osim poslovnih i turističko-ugostiteljskih objekata nalazi i jedan broj stambenih objekata. Takođe, okolna zona je sa izgrađenim poslovnim, turističko-ugostiteljskim i stambenim objektima, tako da se može reći da se radi o zoni sa određenom gustinom naseljenosti. Što se planiranog projekta tiče on neće uticati na demografske karakteristike.

Flora i fauna

Područje Kotorskog zaliva u sklopu kojeg je najuvučeniji dio, tzv. „unutrašnji džep“ ili područje od Instituta za biologiju mora, Luka Kotor (Riva) je pod intenzivnim uticajem kako prirodnog tako i ljudskog faktora. Taj uticaj je posebno izražen preko procesa prirodne i vještačke (antropogene) eutrofikacije.

Prirodna eutrofikacija je rezultat klimatskih faktora (padavine, dotok slatkih voda, a sa njima hranljivih soli (nutrijenata) neophodnih za živi svijet u moru.

Antropogena (vještačka) eutrofikacija je rezultat ljudske aktivnosti koja uzrokuje donos nutrijenata tokom cijele godine, (a ne samo u vrijeme padavina) putem otpadnih voda što često uzrokuje prekomjerni razvoj određenih biljnih organizama („cvjetanje mora“) ili pak postepeno nestajanje i devastiranje životnih zajednica (biocenoza) na morskom dnu.Flora i fauna ovog dijela akvatorijuma Kotorskog zaliva pokazuje izrazitu dinamiku u pelagijalu (slobodna voda), dok u bentalu (morsko dno) promjene su znatno sporije i podložnije su negativnim uticajima antropogene eutrofikacije.

Područje pelagijala (slobodna voda)U pelagijalu najvažniji indikatori određene ekološke situacije su fitoplanktonski (biljni) i zooplanktonski (životinjski) organizmi.

FitoplanktonU ovom području dominantne su grupe:

Bacillariophyceae (dijatomeje) Dinophyceae (dinoflagelate) Prymnesiophyceae (kokolitoforide) Dictyophyceae (silikoflagelate)

Najdominantnija grupa je Bacillariophyceae često preko 60-80% sa vrstama Thalassionema nitzschioides i Pseudonitzschia spp. koje su indikatori eutrofiziane sredine (slike 11 i 12).

Slike 11. Thalassionema nitzschioides Slika 12. Pseudonitzschia spp.

16

Pored ovih često su prisutne i druge vrste koje u sebi sadrže fikotoksine npr. Dinophysis fortii ili druge koje pripadaju grupi Dinophyceae što može da ima negativne posljedice po ekološku ravnotežu u datom području. Posebno se to javlja u ljetnim mjesecima (povećanje broja stanovništva u obalnom području) kada se stvaraju opimalni uslovi (mirno more, visoka insolacija, povišena temperatura morske vode, intenzivan dotok nutrijenata) za razvoj fitoplanktonskih organizama. Dolazi do enormnog razvoja predstavnika ove grupe preko 106

ćelija/L izazivajući promjenu boje mora tzv. „cvjetanje mora“.

Sve ove pojave, kratkotrajne ali učestale, pogotovo na potezu IBM – Luka Kotor, ukazuju na potrebu što bržeg rešavanja otpadnih voda u ovom području.

Zooplankton

Prva i opšta pravilnost horizontalne raspodjele zooplanktonskih organizama i njihove biomase je povećanje u transverzalnom pravcu od otvorenog mora prema unutrašnjim vodama Bokokotorskog zaliva. Vremensko-prostorna raspodjela vrsta odražava se u njihovom broju i količini biomase.

Od unutrašnjih voda Bokokotorskog zaliva prema otvorenom moru povećava se broj adultnih formi u zooplanktonu, a smanjuje se ukupna biomasa i obratno prema zatvorenim vodama Bokokotorskog zaliva (Risanskom i Kotorskom zalivu) opada broj vrsta i broj zrelih jedinki u planktonu, a biomasa ukupnog zooplanktona raste. To ukazuje na ekološke povoljnosti za bujan razvoj tipičnih estuarsko-neritičkih vrsta.

Jako izražene fluktuacije ekoloških faktora u Risanskom zalivu, a naročito u Kotorskom zalivu kome pripada ovaj potez IBM – Luka Kotor, posebno su uzrokovane snažnim uticajima kopna i slatkih voda koje dotiču brojnim vrelima, potocima i podmorskim izvorima što povećava količinu hranljivih soli, pa u kombinaciji smanjenog uticaja iz otvorenog mora stvara specifične uslove pogodne za rast i razvoj živog svijeta u ovom biotopu i tako povećanu produkciju organske materije u kojoj planktonske zajednice čine jednu od najznačajnijih komponenti.

Najznačajnija grupa zooplanktona u Zalivu jesu copepoda koje mogu biti procentualno zastupljene i do 99% od ukupnog zooplanktona. Najdominantnije vrste copepoda u toplijem periodu godine jesu calanoidne copepode Acartia clausi (slika 13), Ctenocalanus vanus (proljeće), Centropages kroyeri, Paracalanus parvus, Temora stylifera (proljeće, ljeto). Za hladniji period godine karakterističnije su manje vrste copepoda praćeno velikim brojem juvenilnih oblika. Među njima najbrojniji su ciklopoidni copepodi Oithona nana (slika 14), Oithona similis, poecilostomatoid Oncaea sp i harpaktikoid Euterpina acutifrons. Grupa copepoda nije dominantna jedino u ljetnjim mjesecima kada svoju maksimalnu brojnost dostiže grupa cladocera (oko 75% od ukupnog zooplanktona) sa dominantnom vrstom Penilia avirostris.

Cladocera mogu biti posebno, prisutne u hladnijem periodu godine, naročito u unutrašnjem dijelu Zaliva sa neritičko-estuarskom vrstom Podon polifemoides.Ostale grupe su prisutne u značajno manjem obimu.

17

Slika 13. Acartia clausi Slika 14. Oithona nana

Apendikularije maksimalne vrijednosti dostižu početkom proljeća sa dominantnom vrstom Oikopleura dioica, u značajno manjem broju Fritillaria borealis i Fritillaria pellucida. U toplijem periodu godine dominantna vrsta je Oikopleura longicauda. U vodama Zaliva za biomasu zooplanktona poseban značaj ima meroplankton (zooplanktonska zajednica koja obiluje larvama bentoskih i pelagičnih životinja). Glavni godišnji maksimum, prema dosadašnjim podacima javlja se u periodu februar-april. Ostale grupe zooplanktona se javljaju u značajno manjem obimu (< 1000 ind m-3). Chaetognata su uglavnom predstavljene svojim juvenilnim oblikom, ljeti dostižu maksimalne vrijednosti sa dominantnim vrstama Sagitta setosa i Sagitta inflata. Sifonofore su najabudantnije u proljeće i ljeto sa vrstama Muggaea atlantica, Muggaea kochi i Lensia subtilis.

Hidromeduze, Pteropode, Thaliaceae i Ostrakode se javljaju samo povremeno u malim brojevima. Glavni predstavnici hidromeduza su Obelia sp. , Eirene viridula, Eutima gracilis, Rhopalonema velatum, Podocoryne minima, Podocoryne minuta. Dominantne vrste grupe Pteropoda su Limacina inflata, Limacina trochiformis i Limacina bulimoides. Thaliaceae su uglavnom zastupljene sa Thalia democratica a povremeno i Doliolum sp.

Područje bentala (morsko dno)

Morsko dno u Kotorskom zalivu u njegovom centralnom dijelu je muljevito-glinovite prirode, kao i na području od Rive do hotela Fjord. Pjeskovito morsko dno se može naći van Kotorskog zaliva (Risanski, Tivatski i Hercegnovski zaliv). Stjenovito dno je zastupljeno u području od Risna do Dobrote, te područje Mua, Prčanja i Stoliva.

Fitobentos

Bentoske zajednice su dobar indikator ekološke situacije u nekom akvatorijumu u dužem vremenskom periodu. Graditelji ovih zajednica su višegodišnji organizmi i isti opstaju ukoliko se uslovi značajno ne mijenjaju. Ne postoji dovoljno podataka vezano za bentoska naselja koja bi se odnosila na monitoring ovih biocenoza, njihov kvalitativni i kvantitativni sastav.

Međutim, uočene su neke degradabilne promjene, kao povlačenje nekih algi i morskih trava graditelja biocenoza i njihovom zamjenom siromašnijim zajednicama. To se prije svega odnosi na povlačenje biocenoze morske trave Posidonia oceanica u Bokokotorskom zalivu. U Kotorskom zalivu je još prisutna na lokalitetu Sv. Stasije u Dobroti. Razlog tome je veliki priliv mineralnih i organskih materija koji su uslovili povećan stepen eutrofikacije, posebno u unutrašnjem dijelu zaliva, što se negativno odražava i na naselja vrste Posidonia oceanica (slika 15). Gustina podvodnih livada ove vrste u Bokokotorskom zalivu je dosta mala u poređenju sa podacima iz nekih drugih djelova Mediterana. Kada se posmatra samo Bokokotorski zaliv tu se uočavaju značajne razlike između lokaliteta Kotor, tj. unutrašnjeg

18

dijela zaliva, u odnosu na spoljašnji dio zaliva, tj. lokalitete Tivat i Herceg Novi. Sa povlačenjem ovih naselja povlače se i brojni životinjski organizmi, a takve prostore zauzimaju populacije morske cvjetnice Cymodocea nodosa (slika 16).

Ovo ukazuje da se analizom fitobentosa može pratiti stanje životne sredine u nekom akvatorijumu, kako se razvijaju degradabilni procesi, a u vezi sa tim i pružanje odgovarajućih mjera zaštite.

Slika 15. Posidonia oceanica Slika 16. Cymodocea nodosa

Zoobentos

U zoobentosu Kotorskog zaliva na njegovim muljevitim podlogama su brojni predstavnici grupe Echinoidea kao: Brissopsis lyrifera (slika 17) i Brissus unicolor (slika 18). Manje zastupljeni su predstavnici grupe Holoturoidea čiji predstavnici naseljavaju uglavnom muljevita i muljevito-pjeskovita dna. Od grupe Ophiuridea na muljevitoj podlozi dominira vrsta Ophioura albida.

Kvalitativno-kvantitativni sastav bentoske zoocenoze je rezultat ekoloških uslova koji vladaju u akvatorijumu Kotorskog zaliva koji je karakteristčan po dotoku slatkih voda posebno u zimskom periodu koje utiču na bilans hranljivih soli i ukupnu biološku produkciju. Slično kao i kod fitobentosa i kod zoobentosa dolazi do povlačenja vrsta koja se ne mogu prilagoditi promjenjenim uslovima i naseljavanju vrsta koje mogu podnijeti nastale promjene. S obzirom da su to vaginalni (pokretni) oblici te se promjene mnogo brže odvijaju nego kod fitobentosa.

Slika 17. Brissopsis lyrifera Slika 18. Brissus unicolor

Kvalitet morske vode

19

More, kao dio životne sredine, je veoma bitan ekonomski, turistički i biološki resurs. Stoga, je održivo iskorišćavanje ovog resursa, veoma važno sa aspekta obnavljanja živog svijeta u njemu.

Kvalitet vode na uzgajalištu školjki ispred Instituta za biologiju mora u svom površinskom sloju ne zadovoljava kvalitet vode klase Š (vode koje se mogu koristiti za uzgoj školjki). Brojnost ukupnih koliformi nije drastično uvećana, ali je za razliku od ostalih uzgajališta, koja su bila predmet analiza, znatno uvećana brojnost E. coli i fekalnih streptokoka.

Na dubini od 5m u junu, avgustu i decembru, svi praćeni indikatori zagađenja imaju nisku vrijednost, te tokom ovih mjeseci kvalitet vode zadovoljava vrijednosti klase Š (slike 19 i 20).

Slika 19. Brojnost analiziranih parametara u uzorcima koji su uzeti sa dubine od 0.5 m

Slika 20. Brojnost analiziranih parametara u uzorcima koji su uzeti sa dubine od 5 m

Klimatske karakteristike

Klimatske odlike terena su ujednačene i uglavnom se može reći da preovlađuje pretežno mediteranska klima.

20

Analiza podataka Hidrometeorološkog zavoda pokazuje da su maksimalne temperature i do 43 0C, a minimalne do -5 0C, sa srednjom godišnjom temperaturom vazduha od oko 16 0C. Prema kišomjernoj stanici Škaljari, suma godišnjih padavina varira od 1558-3077 mm. Maksimalne padavine su najčešće u januaru, a najmanje u avgustu.

Relativna vlažnost vazduha kreće se od 66-68%. Karakteristični vjetrovi na ovom prostoru su bura i jugo. Bura duva iz pravca sjevera i sjeveroistoka. Ovaj vjetar snižava temperature, smanjuje oblačnost i vlažnost vazduha. Jugo je topao vjetar iz južnog pravca koji donosi obilne padavine.

Kvalitet vazduha

Donošenjem Pravilnika o načinu i uslovima praćenja kvaliteta vazduha („Sl. list CG“, br. 21/11) propisan je način praćenja kvaliteta vazduha i prikupljanje podataka, kao i referentne metode mjerenja, kriterijumi za postizanje kvaliteta podataka, obezbjeđivanje kvaliteta podataka i njihova validacija.

Kontrola i praćenje kvaliteta vazduha vrši se radi ocjenjivanja, planiranja i upravljanja kvalitetom vazduha. Analiza dobijenih rezultata služi kao osnov za predlaganje mjera za poboljšanje i unaprjeđenje kvaliteta vazduha.

Godišnji izvještaj je izrađen na osnovu prikupljenih i obrađenih podataka iz Izvještaja programa kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore u 2012. godini, koji je realizovan u skladu sa Programom monitoringa za 2012. godinu.

Ocjena kvaliteta vazduha vršena je u skladu sa Uredbom o utvrđivanju vrste zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha („Sl. list CG“, br. 45/08, 25/12).

U skladu sa Uredbom o uspostavljanju mreže mjernih mjesta za praćenje kvaliteta vazduha („Službeni list CG“, br. 44/10 i 13/11), teritorija Crne Gore podijeljena je tri zone, koje su određene preliminarnom procjenom kvaliteta vazduha u odnosu na granice ocjenjivanja zagađujućih materija na osnovu dostupnih podataka o koncentracijama zagađujućih materija i modeliranjem postojećih podataka. Granice zona kvaliteta vazduha podudaraju se sa spoljnim administrativnim granicama opština koje se nalaze u sastavu tih zona. Opština Kotor pripada Zoni održavanja kvaliteta vazduha.

Program monitoringa vazduha u 2012. godini nije obuhvatio mjerenje emisije zagađujućih materija u vazduhu za područje Opštine Kotor.

Zaštićeni objekti

Kulturno bogatstvo Kotora je neprocjenjivo. Najznačajnije kulturne znamenitosti su: Sat kula (VIII vijek), Katedrala Svetog Tripuna (XII), Crkva Svetog Luke (XII), Crkva Sv. Mihaila (XIV), Kneževa palata (XVII), Crkva Svete Marije (XII), Crkva Gospe od zdravlja (XV), Crkva Svetog Nikole (XIX), Napoleonovo pozorište (XIX) i dr.

Kotor okružuju gradski bedemi, odnosno zidovi, oko grada, zidovi iznad grada, zidovi oko brda te tvrdjava Sveti Ivan (San Đovani) na vrhu istoimenog brda.

21

U Kotoru se nalaze i mnogobrojne palate: palata Drago, s gotskim prozorima iz XV vijeka; palata Bizanti iz XII vijeka; palata Pima, s tipičnim oblicima renesanse i baroka, XVI vijek; palata Grubonja; palata Grgurina iz XVII vijeka (danas zgrada Pomorskog muzeja).

Kao što je već navedeno, prostor lokacije gdje je predviđena adaptacija postojeće prostorije mokre laboratorije nalazi u okviru Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, upisanog na listu svjetske baštine.

Podgorica

Kvalitet vazduha

Donošenjem Pravilnika o načinu i uslovima praćenja kvaliteta vazduha ("Sl. list CG", br. 21/2011) propisan je način praćenja kvaliteta vazduha i prikupljanje podataka, kao i referentne metode mjerenja, kriterijumi za postizanje kvaliteta podataka, obezbjeđivanje kvaliteta podataka i njihova validacija.

Kontrola i praćenje kvaliteta vazduha vrši se radi ocjenjivanja, planiranja i upravljanja kvalitetom vazduha. Analiza dobijenih rezultata služi kao osnov za predlaganje mjera za poboljšanje i unaprjeđenje kvaliteta vazduha.Godišnji izvještaj je izrađen na osnovu prikupljenih i obrađenih podataka iz Izvještaja programa kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore u 2012. godini, koji je realizovan u skladu sa Programom monitoringa za 2012. godinu.

Ocjena kvaliteta vazduha vršena je u skladu sa Uredbom o utvrđivanju vrste zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha ("Sl. list CG", br. 45/08, 25/12).

Rezultati mjerenja koncentracije zagađujućih materija u vazduhu u Podgorici za 2012. godinu

D.O.O. "Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore" (CETI), realizovao je Program kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore za 2012. godinu. Programom je obuhvaćeno sistematsko mjerenje imisije zagađujućih materija u vazduhu na automatskim mjernim stanicama.

Podgorici su vršena kontinuirana mjerenja zagađujućih materija: azot(II)oksida (NO), azot(IV)oksida (NO2), ukupnih azotnih oksida (NOx), ugljen(II)oksida (CO), PM10 čestica, sadržaja olova (Pb), benzo (a) pirena (BaP), relevantnih predstavnika PAH-s (markera benzo (a) pirena), ukupnih PAH-s u PM10 i meteoroloških parametara.

Dvanaest jednočasovnih srednjih vrijednosti azot(IV)oksida (NO2) je bilo iznad propisane granične vrijednosti od 200μg/m3. Sva prekoračenja evidentirana su tokom decembra, pri čemu je maksimalna koncentracija izmjerena 25. decembra u 18h i iznosila je 353,21μg/m3. U skladu sa Uredbom, granična vrijednost za jednočasovne srednje vrijednosti ne smije biti prekoračena preko 18 puta godišnje, što znači da je po osnovu ovog parametra vazduh bio zadovoljavajućeg kvaliteta. Srednja godišnja koncentracija je iznosila 21,80μg/m3, i ispod je propisane srednje godišnje granične vrijednosti (40μg/m3).

Sve maksimalne osmočasovne srednje vrijednosti ugljen(II)oksida (CO) na ovoj lokaciji su bile ispod propisane granične vrijednosti od 10mg/m3. Srednja godišnja koncentracija od

22

0,67mg/m3 ukazuje da je kvalitet vazduha zadovoljavajući s aspekta uticaja koncentracije ugljen(II)oksida (CO).

Srednje dnevne vrijednosti PM10 čestica su 79 puta (365 dana validnih mjerenja) prelazile propisanu graničnu vrijednost (50μg/m3), odnosno 18 puta granicu tolerancije za dnevnu srednju vrijednost 2. Dozvoljeni broj prekoračenja je 35. Srednja godišnja koncentracija PM10

čestica iznosila je 35,83μg/m3, što je ispod propisane granične vrijednosti i granice tolerancije.

PM10 čestice su analizirane na sadržaj olova za koje su propisani standardi kvaliteta vazduha na godišnjem nivou. Sadržaj olova, računat kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka je značajno ispod propisane granične vrijednosti. Vršene su analize PM10 čestica na sadržaj benzo (a) pirena i drugih relevantnih policikličnih aromatičnih ugljovodonika: benzo (a) antracena, benzo (b) fluoroantena, benzo (j) fluoroantena, benzo (k) fluoroantena, ideno (a,2,3-cd) pirena i dibenzo (a,h) antracena i ostalih PAH-ova za koje nijesu propisani standardi kvaliteta vazduha već samo mjere kontrole imisija. Sadržaj benzo (a) pirena izračunat kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka bio je 1,77 ng/m3, što je iznad ciljne vrijednosti propisane s ciljem zaštite zdravlja ljudi i rokom postizanja do 2015. godine koja iznosi 1ng/m3.

U drugoj polovini avgusta i početkom septembra zbog velikog broja šumskih požara na lokalitetima širom Crne Gore, vazduh je bio opterećen polutantima koji su produkti sagorijevanja biomase, a naročito PM česticama. U tom periodu evidentirana su prekoračenja srednjih dnevnih koncentracija PM10 čestica na svim mjernim mjestima.

Klimatske karakteristike

Područje Podgorice, pa i šire, nalazi se u klimatskom pogledu u tzv. prelaznoj submediteranskoj zoni koja počinje od mora na jugu (mediteranska) i prelazi u kontinentalnu na sjeveru. Osnovne odlike su joj vrlo duga, topla i sušna ljeta (max temperatura i do 40 C) a blage i kišovite zime. Padavine kojih ima najviše zimi i s proljeća, a vrlo rijetko ili nikako tokom čitavog ljeta. Snijeg vrlo rijetko pada zimi i ne zadržava se izuzev kada padne sa sjevernim vjetrom. Klimatske odlike Podgorice su uslovljene karakteristikama reljefa, nadmorskom visinom (40 mnm), vazdušnim strujanjima, blizinom Jadranskog mora i geografskom širinom. Pregled klimatskih elemenata, kako je uobičajeno za validnost podataka daje se u nizovima za određeni broj decenija.

Danilovgrad

Kvalitet vazduha

Vazduh u opštini Danilovgrad se kao i u opštini Kotor nalazi u Zoni održavanja kvaliteta vazduha.

Klimatske karakteristike

Prostor opštine Danilovgrad u sklopu šireg područja Zetsko-Bjelopavlićke ravnice, pod uticajem je Jadransko-Sredozemne klime.

Sve njene tipične odlike, blago modifikovane u odnosu na oblast Crnogorskog primorja, ograničene su na prostor u dolini rijeke Zete. Ovdje su ljeta suva i duga, sa izraženim periodima visokih temperatura, a zime blage.

23

Temperatura vazduha

Srednja temperatura vazduha za godinu je vrlo varijabilan element i kreće se od 4 C, koliko iznosi na padinama Maganika do 15 C u dolini rijeke Zete. Najvažniji faktor koji uslovljava ovakve razlike je nadmorska visina, kao i činjenica da dolinom Zete prodire uticaj Jadranskog mora.

Ljetnjih dana, kada maksimalna dnevna temperatura dostiže i prelazi vrijednost od 25 C, u centralnom području Opštine ima oko 130 dana godišnje, dok je broj ledenih dana (T-max 0 C) rijetko veći od 5.

Oblačnost

Prosječna godišnja oblačnost izmjerena na stanici Danilovgrad iznosi 5,2 (izraženo u desetinama pokrivenosti neba oblacima), što je, uz oblačnost osmotrenu na Primorju, najniža vrijednost ovog parametra u Cnoj Gori. Srednja oblačnost po mjesecima kreće se u granicama od 3,2 u julu do 6,5 u novembru.

Oblačnih dana ima u prosjeku 115 godišnje. Najmanje ih je u julu (2,0) i avgustu (3,2), a najviše u novembru (14,7), decembru (14,6) i januaru (14,4). Prosječan broj vedrih dana je 96,3 godišnje, pri čemu se srednja vrijednost po mjesecima kreće od 4,9 dana u aprilu do 12,8 dana u avgustu. Velikim brojem vedrih dana odlikuju se jul i septembar (po 11,7).

Padavine

Suma padavina kreće se od 2300-2500 mm prosječno godišnje, pri čemu raspored padavina pokazuje sve odlike mediteranskog režima. Najviše srednje godišnje padavine imaju planinski predjeli (oko 2500 mm), dok se ove vrijednosti za širi prostor ravnice kreću oko visine od 2000 mm.

Srednja mjesečna vrijednost padavina najviša je u periodu novembar-januar, dok je najniža u periodu jun-avgust. Maksimum padavina od 359 mm prosječno ima novembar, a minimum od 60 mm jun.

Vjetar

Najučestaliji su vjetrovi iz pravca jugoistoka i sjeverozapada (sa po 12 % čestine pojave), čija se srednja brzina kreće oko 20 m/s. Manju učestalost (6 %) ima sjeverni vjetar, koji sa 30 m/s ima najveću srednju brzinu. Najmanje ima zapadnog vjetra, jedva 3 %. Broj dana sa tišinama iznosi 46. Jak vjetar (više od 8 bofora) najizraženiji je u februaru (prosječno maksimalno 5 dana), a njegova godišnja učestalost iznosi 2,8 dana.

6. OPIS MOGUĆIH ZNAČAJNIH UTICAJA

6.1. Uticaj na kvalitet vazduha

Lokacija mokra laboratorija Instituta za biologiju mora Kotor

24

Mogući uticaji na vazduh tokom adaptacije na postojećoj prostoriji mokre laboratorije su zanemarljivi zbog obima predviđenih radova, ali njihov uticaj može biti izražen na zaposlene koji će izvoditi poslove adaptacije, koji se ogleda u emisiji prašine tokom uklanjanja postojećeg maltera sa zidova prostorije. Tokom renoviranja mokre laboratorije ne očekuje se da će biti radova koji uključuju rukovanje sa materijalima koji sadrže azbest niti njihovo uklanjanje. U prehodne tri godine rekonstruisan je veliki dio zgrade (što je dijelom finansirano iz sredstava Svjetske Banke) i nijesu nađeni azbestni materijali. Ako se to ipak desi, primijeniće se odgovarajuće mjere ublažavanja iz PUŽS za manje građevinske radove (aneks 1).

Tokom funkcionisanja prostorije mokre laboratorije nakon adaptacije, nema uticaja na kvalitet vazduha, obzirom da će prostorija mokre laboratorije za potrebe grijanja i hlađenja koristiti električnu energiju. Za potrebe grijanja i hlađenja koristiće se klima uređaji koji koriste freon R 410-A kao radni fluid, koji nije štetan po ozonski omotač.U toku funkcionisanja takođe postoji mogućnost pojave požara pri čemu se prilikom pojave požara u predmetnom objektu javljaju produkti razlaganja koji mogu imati toksični uticaj na vazduh u radnoj i životnoj sredini, što se odražava na biološki organizam.

Do požara u predmetnoj prostoriji može da dođe usljed: upotrebe otvorenog plamena (pušenje i sl.), neispravnost, preopterećenja i neadekvatnog održavanja električnih uređaja i instalacija, upotrebe rešoa, grijalica i drugih grejnih tijela sa užarenim ili prekomjerno zagrijanim

površinama, držanja i smještaja materijala koji je sklon samozapaljenju, i podmetanje požara i sl.

Kao posljedica nastanka požara obrazuje se dim kao vidljiva komponenta produkata sagorijevanja, koju sačinjava mutna aerosolna mješavina čvrstih, tečnih i gasovitih produkata sagorijevanja. Na osnovu statističkih podataka o broju stradalih u požarima čak u 80 % slučajeva dolazi do trovanje ugljen-monoksidom i drugim toksičnim elementima, dok preostalih 20 % strada od direktnog dejstva plamena, ili od rušenja konstrukcije. Dejstvo dima na biološki organizam u toku požara ogleda se u više efekata:

zamračenje (obskuracija), javlja se zbog prisustva čestica čađi i aerosolnih gorivih tečnosti tako da dim izaziva efekat neprovidnosti. Ova pojava prouzrokuje nemogućnost evakuacije, pa čak i gašenje požara,

nadražljivost (iritacija), je posljedica jakog dejstva sastojaka dima na vitalne djelove ljudskog organizma. Ovi produkti izazivaju suzenje, nemogućnost držanja otvorenih oči, otežano disanje usljed nadražaja disajnih puteva, pa čak i grč grkljana i njegovo potpuno zatvaranje,

eksplozija dima, nastaje neočekivano a prouzrokovana je naglim kontaktom vazduha i već ohlađenog gustog dima, nastalog tinjanjem neke materije,

fizička nemoć (inkapacitacija), je pojava izazvana dimom već u početnoj fazi požara stvarajući mišićnu slabost, tromost i odsustvo gotovo svakog nagona za borbu sa vatrom ili evakuacijom.

U toku požara u gasovitim produktima razlaganja uglavnom se prate i normiraju nedostatak (deficit) kiseonika O2, sadržaj ugljen-dioksida CO2 i ugljen-monoksida CO.

25

Ostale lokacije za realizaciju projekta

Na ostalim loakcijama koje će se koristiti za realizaciju projekta nema uticaja na kvalitet vazduha. Isto kao i za prostoriju mokre laboratorije u ostalim laboratorijskim prostorima u kojima će se realizovati ovaj projekat mogući uticaji na kvalitet vazduha mogu se javiti usljed pojave požara, čiji uticaji su opisani u dijelu koji se odnosi na mokru laboratoriju u okviru zgrade Instituta za biologiju mora.

6.2. Uticaj na kvalitet voda

Lokacija mokra laboratorija Instituta za biologiju mora Kotor

U toku izvođenja radova

U toku izvođenja radova na adaptaciji posotjeće prostorije mokre laboratorije kvalitet voda na i oko lokacije bi se mogao ugroziti, obzirom da se radi o lokaciji koja se nalazi na obali Bokokotorskog zaliva u Dobroti. Uticaj se može javiti usljed bacanja raznih otpadnih materijala koji će se stvarati tokom izvođenja radova na adaptaciji usljed ispuštanja ulja, maziva i goriva iz mehanizacije. Obzirom da se radi o osjetljivom području, potrebno je da Investitor i Izvođač radova obezbijede uslove koji će onemogućiti moguća zagađenja morske vode.

U toku eksploatacije

Kvalitet voda može biti ugrožen funkcionisanjem adaptirane prostorije mokre laboratorije, zbog njegovog sadržaja funkcija, odnosno djelatnosti. Prevashodan uticaj može biti izražen usled neadekvatnog tretmana otpadnih voda. U tabeli 1 prikazane su maksimalno dozvoljene koncentracije opasnih i štetnih materija u otpadnim vodama za ispuštanje u kanalizacionu mrežu.

Ostale lokacije za realizaciju projekta

Kvalitet voda prilikom realizacije projekta na ostalim lokacijama (Podgorica i Danilovgrad) neće biti dodatno ugrožen.

6.3. Uticaj na zemljište

Lokacija mokra laboratorija Instituta za biologiju mora Kotor

U toku izgradnje

a) Što se fizičkih uticaja na zemljište tiče (promjena lokalne topografije, erozija tla, klizanje zemljišta i slično) adaptacijom postojeće prostorije mokre laboratorije neće doći do njihove promjene. Naime, lokacija je na ravnom terenu i neće dovesti do topografskih promjena, erozije tla i klizanja zemljišta.

b) Neadekvatno odlaganje otpada (građevinski šut i ostali otpadni materijali prilikom adaptacije) može dovesti do devastacije prostora prilikom izvođenja radova na adaptaciji. Ovaj uticaj (ako se desi) je ograničenog vremenskog trajanja, odnosno do momenta završetka radova na adaptaciji.

26

U toku eksploatacije

a) Uticaj na zemljište mokre laboratorije nakon adaptacije može se javiti usljed neadekvatnog odlaganja komunalnog otpada koji se stvara od strane zaposlenih.

b) Pošto je lokacija za adaptaciju postojeće prostorije mokre laboratorije u okviru postojećeg objekta Instituta za biologiju mora i predstavlja gradsko građevinsko zemljište ne postoji uticaj na količinu i kvalitet izgubljenog poljoprivrednog zemljišta.

c) Na lokaciji nema mineralnih bogatstava, pa nema ni uticaja projekta na njih.

d) Odlaganje otpada može imati uticaja na kvalitet životne sredine na lokaciji ukoliko se ne bude vršilo na adekvatan način. Tako je u toku i nakon izvođenja radova na adaptaciji sav građevinski otpad potrebno ukloniti sa lokacije. Takođe je neophodno u toku funkcionisanja projekta komunalni otpad uklanjati u skladu sa zakonskom regulativom.

Ostale lokacije za realizaciju projekta

Na ostalim lokacijama neće biti dodatnog uticaja na kvalitet zemljišta, obzirom da će na njima biti postavljene mjerne stanice i senzori, dok u toku rada u postojećim laboratorijama neće biti uticaja na kvalitet zemljišta.

6.4. Uticaj na komunalnu infrastrukturu

Lokacija mokra laboratorija Instituta za biologiju mora Kotor

a) Za potrebe postojećeg objekta, a samim tim i za potrebe postojeće prostorije mokre laboratorije koristiće se voda iz postojeće vodovodne mreže čije korišćenje, kao neobnovljivog resursa, neće imati značajne posljedice obzirom na relativno dobru snabdjevenost ovog područja vodom. Takođe, za potrebe rada ove laboratorije koristiće se i morska voda koja će do laboratorije biti dovedena pomoću crijeva.

b) Postojeća prostorija mokre laboratorije priključena je na elektro mrežu u skladu sa uslovima nadležne elektrodistribucije, bez uticaja na životnu sredinu.

c) Otpadne vode koje se javljaju u toku funkcionisanja prostorije mokre laboratorije (sanitarne i fekalne vode) priključuju se na gradsku kanalizacionu mrežu. Ovakvo rješenje otpadnih voda neće imati uticaja na zemljište, podzemne i površinske vode.

d) Prilikom funkcionisanja objekta mokre laboratorije stvara se čvrsti komunalni otpad od zaposlenih, koji se odlaže u kontejnere i odvozi od strane komunalnog preduzeća na mjesto njegovog deponovanja.

Ostale lokacije za realizaciju projekta

a) Za potrebe rada laboratorija na Elektrotehničkom i Biotehničkom fakultetu i Institutu za javno zdravlje koristi se voda iz postojeće vodovodne mreže, bez dodatnog uticaja na postojeću komunalnu infrastrukturu.

27

b) Gore pomenute laboratorije su priključene na elektro i kanalizacionu mrežu, tako da nema dodatnog uticaja na životnu sredinu.

c) Komunalni otpad od zaposlenih odlaže se u kontejnere i od strane komunalnog preduzeća odvozi na sanitarnu deponiju „Livade“ u Podgorici.

6.5. Uticaj na zaštićena prirodna i kulturna dobra i njihovu okolinu

Prostor lokacije gdje je predviđena adaptacija postojeće prostorije mokre laboratorije nalazi u okviru Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, upisanog na listu svjetske baštine, ali realizacija projekta adaptacije neće imati uticaja na ovo područje.

Prostori ostalih lokacija za realizaciju projekta ne pripadaju kulturno-istorijskom području.

6.6. Uticaj na karakteristike pejzaža

Prilikom izvođenja radova na adaptaciji postojeće prostorije mokre laboratorije i njenog funkcionisanja ne može doći do uticaja na karakteristike pejzaža obzirom da se radi samo o uređenju predmetne prostorije uz poštovanje konzervatorskih uslova.

Takođe, ni na ostalim lokacijama za realizaciju projekta ne može doći do uticaja na karakteristike pejzaža.

Zaključak: procijenjeni uticaji na životnu sredinu odnose se na:

- moguće uticaje usled izvođenja manjih građevinskih radova na adaptaciji mokre laboratorije u IBM u Kotoru, što je obrađeno u posebnom dokumentu shodno pravilima Svjetske banke (aneks 1: Ček lista sa PUŽS za radove na adaptaciji mokre laboratorije IBM u Kotoru). Ovaj dokument će biti dio ugovora koji će IBM sklopiti sa odabranim izvođačem radova.

- moguće uticaje koji se odnose na bezbijednost u laboratorijama i upravljanje otpadom u IBM, IJZ, BTF i ETF za koje su predviđene mjere ublazavanja i plan monitoringa u poglavlju 7 ovog dokumenta.

7. PLAN UPRAVLJANJA ŽIVOTNOM SREDINOMPlan ublažavanja uticaja

Faza ili Radni paket

Uticaj Mjera ublažavanja

Troškovi za sprovođenje

mjere(ako ih ima)

Odgovornost* Nalazi i komentari (popuniti tokom nadzora)

WP5Obrada uzoraka

listova vinove loze

Rizik od opasnih materija i incidenata

Etiketiranje inventara će biti pravilno urađeno-Protivpožarni sistem će

IBM, IJZ, BTF

28

u cilju ispitivanja rezistentnosti na

prisustvo fungicidai

Laboratorijska obrada uzoraka zemljišta u cilju

istraživanja hranljivih elemenata

WP6Kvalitet morske

vode - laboratorijske

analize (fizičko-hemisjski parametri, određivanje teških

metala, određivanje biotoksina, određivanje

ukupnog ugljenika)

Generisanje posebnih vrsta otpada nakon obrade uzoraka i

obavljanja hemijskih analiza u hemijskim

laboratorijama

Uticaj na zdravlje laboratorijskog

osoblja

biti u funkciji - Hemikalije će se čuvati na pravilnim mjestima sa ograni-čenim pristupom-Koristiće se person-alna oprema za zaštitu-Posebne vodone-propusne posude će se koristiti za manipula-ciju sa uzorcima-Sve ostale mjere opreza će se koristiti (dekontaminacija radnih površina, mjere zabrana, korišćenje oštrica sa posebnom pažnjom)-Uvedene procedure reagovanja u vanrednim situacijama sa istaknutim spiskom brojeva telefona nadležnih službi-Obuka laboratorijskog osoblja

- razdvajanje opasnog i neopasnog otpada-adekvatan tretman

uzoraka nakon odrađenih hemisjkih analiza - odlaganje uzoraka tretiranih hemikalijama u poseban sistem

kolektora i uklanjanje preko licenciranih

sakupljača

-Uspostavljen sistem evidentiranja, prijavljivanja i saniranja povreda osoblja

Predviđeno projektnim budžetom

WP5Ispitivanje efikasnosti fungicida

Uticaj na segmente životne sredine i

zdravlje ljudi

-Primjena smjernica iz FAO Međunarodnog kodeksa ponašanja za distribuciju i upotrebu pesticida-neće se koristiti proizvodi sadržani u klasifikaciji izuzetno opasnih (Ia) i vrlo opasnih (Ib) pesticida Svjetske zdravstvene organizacije (WHO)

Predviđeno projektnim budžetom

BTF

WP6Mikrobiološke analize vode i uzoraka mesa

školjki

Biološka bezbijednost

-biološki i biomedicinski otpad se odvaja od ostalog otpada-autoklaviranje i sterilizacija

Predviđeno projektnim budžetom

IBM, IJZ

29

-mikrobiološka laboratorija ima vidljive oznake o mogućoj biološkoj opasnosti

WP6Kvalitet morske vode – praćenje ehokardiograma

školjki putem biosenzora i

praćenje morskih struja upotrebom

plutajućih senzora

Generisanje malih količina

elektronskog otpada

- razdvajanje od ostalog otpada- uklanjanje preko licenciranih sakupljača- odlaganje u reciklažni centar na deponiji „Livade“ Podgorica

Predviđeno projektnim budžetom

IBM, ETF

WP 6Adaptacija mokre laboratorije u IBM

Obrađeno posebnim dokumentom

Kontrolna lista sa PUŽS za manje

gradjevinske radove u IBM (aneks 1)*

*Stavke za koje je naznačeno da su nadležnost ugovarača će biti konkretno navedene u tenderskoj dokumentaciji

Plan monitoringa

Faza Kojise parametar

nadgleda?

Gdjese nalazi

parametar koji se

nagleda?

Kakose parametar nadgleda / tip

opreme za nadzor?

Kadase parametar

nadgleda-učestalost

mjerenja ili kontinuirano?

Troškovi nadzora

Koliki je trošak opreme ili

ugovarača u cilju vršenja

nadgledanja?

Odgovornost Nalazi i komentari

(popuniti tokom nadzora sa

pozivanjem na odgovarajuće izvještaje o mjerenju)

WP5, WP6 Obuka lab.osoblja BTF, IBM, IJZ

Izvjestaj o obavljenoj

obuci

Jednom godišnje

Predviđeno projektnim budžetom

BTF, IBM, IJZ

WP5,WP6 Upravljanje biološkim i

opasnim otpadom

BTF, IBM, IJZ

Interna evidencija u laboratoriji

Dva puta godišnje

Redovni troškovi BTF, IBM, IJZ

WP5,WP6 Medicinski pregledi osoblja i

evidentiranje povreda

BTF, IBM, IJZ

Izvještaji o obavljenim pregledima, evidencija

Jednom godišnje

Predviđeno projektnim budžetom

BTF, IBM, IJZ

WP6Kvalitet morske vode – praćenje ehokardiograma

školjki putem biosenzora i

praćenje morskih struja upotrebom

plutajućih senzora

Upravljanje elektronskim

otpadom

IBM, ETF Ugovor sa licenciranim sakupljačem

Jednom godišnje

Predviđeno projektnim budžetom

IBM, ETF

Postojeće mjere koje se već koriste u laboratorijama

Minimizacija nabavki opasnih materija. Za hemikalije, bezbjedonosni list (Material Safety Data Sheets - MSDSs) su dostupni

svom osoblju laboratorija koje je obučeno da njima rukuje

30

U svim laboratorijama postoje reagens ormari za čuvanje hemikalija, frižideri i zamrzivači za skladištenje hemikalija u skladu sa preporukama kao i digestori za ormarima za čuvanje organskih rastvarača i korozivnih materija (imaju sopstveni sistem ventilacije)

Hemikalije su propisno označene, dostupne samo osoblju laboratorije, smješte na odgovarajućem mjestu, ne na direktnoj sunčevoj svjetlosti

Svi rastvori su adekvatno označeni i propraćeni sa upustvom za pripremu Za čuvanje, rukovanje i skladištenje hemikalija i referentnih materijala postoji

adekvatna procedura u skladu sa ISO 17025 Takođe svaka laboratorija posjeduje upustvo za održavanje higijene i pružanje prve

pomoći U laboratorijama je zabranje nojelo, piće, pušenje, korišćenje kozmetike, rukovanje

kontaktnim sočivma ili uzimanje ljekova Sve laboratorije imaju ugrađen protivpožarni sistem (sprinkleri i dimni alarmi) Mikrobiološka laboratorija ima vidljive oznake o mogućoj biološkoj opasnosti Pristup mikrobiološkoj i hemijskoj laboratoriji imaju pristup samo ovlašćena lica Hemikalije isteklog roka se skladište i čuvaju (još uvijek ne postoji adekvatan propis za

njihovo odlaganje) Otrovne hemikalije se čuvaju u posebnim ormarima sa ventilacijom u magacinu Biomedicinski otpad se sortira na poseban način, autoklavira, steriliše i odlaže kao

komunalan otpad-postoji uputstvo Svaki instrument je označen sa inventarskim brojem i propraćen sa evidencionim listom

u kome su sve karakteristike (datum nabavke, servis, pozicija u laboratoriji i sl.) Svi gasovi koji se oslobađaju se prečišćavaju preko posebnog sistema filtracije i

ispuštaju u vazduh.

Mjere koje treba uvesti u praksu u laboratorijama

Procedure reagovanja u vanrednim situacijama sa istaknutim spiskom brojeva službi za hitne intervencije

Laboratorija treba da obezbijedi dodatnu obuku iz bezbjednosti i upravljanja otpadom za sve laboratorijske radnike, uključujući studente u laboratorijskim predmetima.

Posebne mjerljive mjere

Uspostavljanje adekvatnog medicinskog pregleda osoblja laboratorije Sistem bilježenja, prijavljivanja i saniranja povreda zaposlenih će biti uspostavljen.

Postupak u slučaju požara

Požar kao elementarna pojava dešava se slučajno, praktično može da nastane u bilo kojem dijelu predmetnog objekta, a njegove razmjere, trajanje i posljedice ne mogu se unaprijed definisati i predvidjeti. Kao primarnu preventivnu mjeru neophodno je primijeniti racionalna projektantska rješenja, koja obezbjeđuju veći stepen sigurnosti ljudi i materijalnih dobara. Osnovni koncept svakog projektanta sadrži stav, da je u toku požara iz objekta najbitnije izvršiti blagovremenu i sigurnu evakuaciju ugroženih osoba, a sam objekat tretirati u drugom planu, imajući u vidu da se on može obnoviti.Sa stanovišta zaštite od požara, u razmatranje se prije svega uzimaju sljedeće činjenice:

31

sprečavanje nastanka požara – primjenom „aktivnih“ ili „primarnih“ mjera, gašenje požara u ranoj-početnoj fazi, predvidjeti bezbjednu evakuaciju ugroženih osoba i vrijedne opreme, gašenje i lokalizacija požara i očuvanje integriteta i stabilnosti objekta.

Sprečavanje nastanka požara u objektima najefikasnije se vrši primjenom negorivih materijala u elementima građevinske konstrukcije gdje je god to moguće. U tom smislu treba izvršiti zamjenu materijala koji je lakše zapaljiv ili ima veću toplotnu moć, sa materijalom koji ima veću temperaturu paljenja i manju toplotnu moć. U aktivnu mjeru takođe spada i smanjenje ukupne količine masenog požarnog opterećenja u objektu, čime se smanjuje temperatura termičkih procesa, žarište požara, temperatura plamena i iskri itd, a takođe treba voditi računa da izvor toplote ne bude u blizini gorivih predmeta. Gašenje pilot (malog – početnog) plamena koji je nastao nakon gubitka kontrole nad vatrom je moguće priručnim sredstvima, nekada čak i gaženjem običnom cipelom po žarištu požara. Za kontrolu požara dok je u početnoj fazi i njegovu ranu likvidaciju najbolje je rješenje koristeći mobilne aparate za gašenje koji mogu koristiti sva lica.

Ukoliko se požar nije uspio ugasiti jednim „S“ ili „CO2“ aparatom, već se otrgao kontroli potrebno je sprovesti veću intervenciju – gašenju treba da pristupi veći broj lica sa više opreme (aparata za početno gašenje i unutrašnjom hidrantskom mrežom). Nakon toga se može početi i sa evakuacijom, imajući u vidu da jedan broj lica nije vičan stručnoj intervenciji, pa u mnogim slučajevima oni svojom panikom ometaju intervenciju. Da bi se obezbijedila efikasna evakuacija potrebno je obezbijediti integritet konstrukcije na putnim komunikacijama i ambijentne karakteristike ispod faktora opasnosti u vremenu evakuacije.

Gašenje požara treba da pruži izglede na uspjeh i kada je žarište veliko i nekoliko desetina m2. U ovoj fazi koriste se stabilne instalacije za gašenje uz učešće pripadnika profesionalne vatrogasne jedinice. Postupak gašenja sprovodi se po sljedećim fazama:

I – faza: Podrazumijeva isključenje električne energije i pristup gašenju požara ručnim aparatima ili vodom iz hidrantske mreže, ako materija koja gori to dozvoljava. Za korišćenje aparata za početno gašenje požara tipa „S“ od 6 i 9 kg potrebno je obaviti radnje sljedećim redosljedom:

u što kraćem vremenskom periodu obezbijediti aparat do mjesto požara, izvući osigurač pokretne ručice na ventilu aparata, dlanom udariti pokretnu ručicu na ventilu aparata, sačekati 5 sekundi, i okrenuti mlaznicu prema požaru i pritisnuti pokretnu ručicu do kraja.

Vrijeme djelovanja je 18 sekundi, a domet mlaza iznosi 4 m.Za korišćenje aparata za početno gašenje požara tipa „CO2“ od 5 kg potrebno je obaviti radnje sljedećim redosljedom:

u što kraćem vremenskom periodu obezbijediti aparat na mjesto požara, otvoriti ventil do kraja, i okrenuti mlaznicu prema požaru.

Vrijeme djelovanja je 6 sekundi a domet mlaza iznosi 4 m.

32

obavijestiti vatrogasnu jedinicu, i obavijestiti pripadnike Ministarstva unutrašnjih poslova, a po potrebi hitnu medicinsku

službu. II – faza:Nastupa kada se primijenjenim postupcima i radnjama u prvim stepenom nije uspio ugasiti požar. Dolaskom pripadnika vatrogasne jedinice oni preuzimaju ulogu rukovođenja akcijom gašenja, sprovodeći neophodne poteze i radnje. Svi prisutni su podređeni komandi rukovodioca akcije gašenja, slijede njegova uputstva i ne smiju se preduzimati samovoljne akcije i radnje.

III – faza: Ovaj stepen nastupa kod požara većeg intenziteta tj. kada prethodnim postupcima nije došlo do njegove likvidacije. Rukovodilac akcije gašenja putem radio-veze obavještava vatrogasnu jedinicu i svoje pretpostavljene, tražeći pojačanje u ljudstvu i tehnici. Do dolaska pojačanja a po potrebi i drugih spasilačkih ekipa nastoji se ne dozvoliti da se požar dalje širi, koristeći raspoloživa protivpožarna sredstva i opremu. Po dolasku komandira ili njegovog zamjenika, rukovodilac akcije gašenja upoznaje svoje pretpostavljene o trenutnoj situaciji, a oni nakon toga preduzimaju komandu i rukovode akcijom gašenja. Svi izvršioci su tada pod njegovim komandom, samostalno ne preduzimaju akcije a oni su odgovoran za sve radnje do konačne likvidacije požara.

8. JAČANJE KAPACITETA I PODJELA ODGOVORNOSTI

Za implementaciju Plana upravljanja životnom sredinom biće odgovorne sve domaće partnerske naučno-istraživačke institucije. One će odrediti po jednog člana projektnog tima koji će biti zadužen za nadzor primjene mjera ublažavanja uticaja, prikupljanje podataka iz Plana monitoringa i izvještavanje tokom redovne kontrole od strane Ministarstva nauke (najmanje dva puta godišnje). Dobijeni podaci iz Plana monitoringa će se koristiti za informisanje, intervenisanje ili revidiranje mjera predviđenih u Planu ublažavanja uticaja. Obaveza sprovođenja Plana upravljanja životnom sredinom za Elektotehnički fakultet biće definisana u ugovoru o grantu, dok će obaveze partnerskih institucija biti definisane u partnerskim ugovorima Elektrotehničkog fakulteta kao nosioca projekta sa ostalim institucijama (IBM, IJZ i BTF).

Jačanje kapaciteta u vezi sprovođenja Plana upravljanja životnom sredinom biće sprovedeno kroz obuku laboratorijskog osoblja u vezi rizika od opasnih materija i incidenata kako je predviđeno u Planu ublažavanja uticaja.

Partnerska institucija na BIO-ICT projektu iz Sankt Petersburga (SRCES-RAS) će izvršiti transfer znanja prema crnogorskim parternima vezanog za praksu ekološkog monitoringa, jer na tom polju imaju vrlo velikog iskustva.

9. TIM ZA PROCJENU UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU

Prof. dr Darko Vuksanović Redovni profesor na Metalurško-tehnološkom fakultetu i posjeduje višegodišnje iskustvo na izradi elaborata procjene uticaja. Naime, do sada je uradio više stotina procjena uticaja na životnu sredinu za različite projektne zahvate (period od 1998.

33

godine do danas). Na matičnom Fakultetu trenutno obavlja funkciju dekana, a na studijskom programu Primijenjene studije zaštite životne sredine predaje predmete: Procjena uticaja na životnu sredinu i Projektovanje u životnoj sredini.

Dr Ana Pešić Radi kao naučni saradnik u Laboratoriji za ihtiologiju i morsko ribarstvo u Institutu za biologiju mora, Kotor, Crna Gora. Diplomirala je 2007. godine na Prirodno matematičkom fakultetu u Kragujevcu čime je stekla zvanje Diplomirani biolog-ekolog, dok je doktorske studije završila 2011. godine na Biološkom fakultetu Univerziteta u Beogradu, čime je stekla zvanje Doktor bioloških nauka. Tokom šestogodišnjeg rada u Institutu za biologiju mora učestvovala je u mnogim naučnim projektima, nacionalnim i međunarodnim, na problematici procjene populacione dinamike ekonomski važnih vrsta riba, procjenama biomase itd. Objavila je 37 radova u međunarodnim i regionalnim časopisima i konferencijama.

Doc. dr Nedeljko Latinović Radi u Bitotehničkom fakultetu od 1999. Godine. Doktorirao je 2007. godine na Poljoprivrednom fakultetu u Beogradu iz oblasti Biotehničkih nauka – Zaštita bilja. Radi kao nastavnik na predmetima Fitofarmacija, Tehnologija zaštite bilja i Sredstav za zaštitu bilja. Uključen je u veliki broj domaćih i međunarodnih prjekata iz oblasti integralne zaštite bilja. Bavi se prognozom pojave bolesti i primjenom sredstava za zaštitu bilja. Do sada je objavio preko 90 naučnih radova.

Doc. dr Slobodan Đukanović Docent na Elektrotehničkom fakultetu, gdje je zaposlen od 2002. godine. Angažovan je na više predmeta na matičnom Fakultetu, kao i na Fakultetu za pomorstvo u Kotoru i Fakultetu za proizvodnju i menadžment u Trebinju. Trenutno obavlja funkciju Rukovodioca računarskog centra.

Ekspert za procjenu uticaja na životnu sredinu Prof. dr Darko Vuksanović

________________________

Diplomirani biolog Dr Ana Pešić

________________________ Diplomiranini inženjer poljoprivrede Doc. dr Nedjeljko Latinović

________________________ Diplomirani inženjer elektrotehnike Doc. dr Slobodan Đukanović

________________________

10. LITERATURA, KORIŠĆENA DOKUMENTACIJA I SL.

34

1. Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata („Sl. list CG“, br. 51/08)

2. Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“, br. 80/05)

3. Zakon o životnoj sredini („Sl. list CG“, br. 48/08)

4. Zakon o zaštiti prirode („Sl. list RCG“, br.51/08)

5. Zakon o zaštiti vazduha („Sl. list CG“, br. 25/10)

6. Zakon o vodama („Sl. list RCG“, br. 27/07)

7. Zakon o upravljanju otpadom („Sl. list CG“, br. 64/11)

8. Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini („Sl. list CG“, br. 28/11)

9. Zakon o zaštiti spomenika kulture (Sl.list RCG br. 47/91)

10. Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, 45/08, 9/10 i 26/12)

11. Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih voda („Sl. list CG“, br. 2/07)

12. Uredba o utvrđivanju vrste zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (“Sl. list CG”, br.45/08)

13. Pravilnik o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje („Sl. list RCG“, br. 18/97).

14. Uredba o graničnim vrijednostima emisija zagađujućih materija u vazduh iz stacionarnih izvora” („Sl. list CG“, br. 10/11)

11. ANEKSI

1. Kontrolna lista i PUŽS za manje građevinske radove na adaptaciji mokre laboratorije u IBM u Kotoru

2. Projektni zadatak za sprovođenje PU i izradu PUŽS

3. Izvještaj o javnim konsultacijama

35

Aneks 1

Kontrolna lista i PUŽS za manje građevinske radove na adaptaciji mokre laboratorije u Institutu za biologiju mora u Kotoru

DIO 1: INSTITUCIONALNI I ADMINISTRATIVNI Zemlja Crna Gora

Naziv projekta Centar izvrsnosti u bioinformatici - BIO-ICT (INVO)Svrha projekta i

aktivnosti Centar izvrsnosti u bioinformatici - BIO-ICT je projekat finansiran od strane Ministarstva nauke Crne Gore iz kredita Svjetske Banke i prvi je ove vrste u Crnoj Gori. U okviru projekta (Opis predloženog istraživačkog projekta), jedna od predviđenih aktivnosti je adaptacija mokre laboratorije u Institutu za biologiju mora, koja se nalazi u prizemlju zgrade, u neposrednoj blizini mora. Ona se nalazi van glavnog kompleksa zgrade Instituta i dograđena je u periodu posle zemljotresa 1979. godine, za potrebe eksperimentalnog akvarijuma. Površina prostorije je 40.3 m2, a dimenzije su 9.59 x 4.20 m.Planirani su sljedeći radovi: Hidroizolacija krovne terase i kontaktne zone sa ostatkom zgrade; zamjena vrata i prozora; kontrola i zamjena dotrajalih vodovodnih i elektro instalacija; malterisanje i postavljanje pločica, postavljanje cijevi za dovod morske vode.Za potrebe rada prostorije mokre laboratorije koristiće se voda sa gradske vodovodne mreže, na koju je postojeći objekat Instituta već priključen. Na predmetnoj lokaciji postoji izgrađena mreža gradske fekalne kanalizacije, pa se i vode iz prostorije mokre laboratorije odvode do priključka na kanalizacionu mrežu.

Institucionalni aranžman

(Ime i kontakti)

SB(Vođa projektnog tima)Roberta Malee Bassett

Projektni menadžment Direktor INVO projekta: Darko

Lokalni partner i/ili korisnik

Centar izvrsnosti u bioinformatici -

36

rbassett@worldbank.org PetrušićMenadžer projekta: Saša IvanovićKonsultant za zaštitu životne sredine:Ilinka Beatović Nikićoffice@heric.me

BIO-ICT Institut za biologiju mora, Kotor

Dr Aleksandar Joksimovićacojo @ac.me

Aranžman implementacije (Ime i kontakti)

Nadzor nad bezbjednošću

Ekspert Svjetske banke za zaštitu životne sredine:Amy EvansAevans1@worldbank.orgKonsultant za zaštitu životne sredine:Ilinka Beatović Nikićilinkab@t-com.me

Nadzor lokalnog partnera

Biće ugovoren.

Nadzor lokalne

inspekcije

Ekološka inspekcija

Građevinska inspekcija

Komunalna policija

Inspekcija rada

Izvođač

Biće ugovoren

OPIS LOKACIJE Naziv lokacije Institut za biologiju mora, Dobrota bb, P. fah 69, 85 330 KotorOpišite lokaciju Institut za biologiju mora je smješten u zgradi

izgrađenoj prije 200 godina. Ukupna površina zgrade iznosi oko 1,500 m2, a sastoji se iz dvije spojene strukture: glavne zgrade i manje zgrade sa lijeve strane glavnog ulaza.

Predmetna lokacija se nalazi na katastarskoj parceli broj 2018, KO Dobrota I.

Sama zgrada je zaštićena kao spomenik kulture (nadležna institucija je Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture iz Kotora) a šira oblast u kojoj je smještena zgrada je označena kao dio Svjetske prirodne i kulturne baštine UNESCO-a (uključujući grad Kotor i Kotorsko–Risanski dio Bokokotorskog zaliva).

Prilog 1: Mapa lokacije [ ]DA [X ] NE

Ko posjeduje zemlju?

Univerzitet Crne Gore

Geografski opis Dobrota bb, KotorZAKNODAVSTVOIdentifikujte nacionalno i lokalno zakonodavstvo i dozvole koje su primjenljive na projektnu aktivnost

Propisi iz oblasti uređjenja prostora i izgradnje objekata:Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata ("Sl. list Crne Gore", br. 51/08, 40/10, 34/11, 47/11, 35/13, 39/13);Pravilnik o načinu izrade i sadržini tehničke dokumentacije("Sl. list RCG", br. 22/02);Propisi iz oblasti zaštite životne sredine i kulturnih dobara:Zakon o životnoj sredini ("Sl. list Crne Gore", br. 48/08, 40/10, 40/11)Zakon o zaštiti prirode (“Sl.list CG” br. 51/08, 21/09 i 40/11)Zakon o upravljanju otpadom (Sl.list Crne Gore, br. 64/11) Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini ( Sl. list Crne Gore, br.28/11)Zakon o zaštiti vazduha (Sl. list Crne Gore, br 25/10,40/11)Zakon o vodama (Sl. list RCG, br 27/07,32/11)Zakonom o zaštiti kulturnih dobara ("Sl. list Crne Gore", br. 49/10)

S obzirom da se radi o projektu adaptacije, za izvođenje radova nije potrebna građevinska dozvola, već je radove potrebno prijaviti nadležnoj službi.

Zbog toga što se radi o objektu koji se nalazi u okviru Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, upisanog na listu svjetske baštine, podnijet je zahtjev za dobijanje Konzervatorskih uslova od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara-Područna jedinica Kotor.

37

Uprava za zaštitu kulturnih dobara-Područna jedinica Kotor je izdala Konzervatorske uslove za izradu projektne dokumentacije broj UP/I-05-62/2014-3 od 14.04.2014. godine, u kojima su definisani uslovi pod kojima se može vršiti izvođenje planiranih radova na adaptaciji predmetne prostorije, (prilog 1)

JAVNE KONSULTACIJE Identifikujte kada / gdje su se održale javne konsultacije

Podaci će biti uneti nakon obavljenih javnih konsultacija

IZGRADNJA KAPACITETA INSTITUCIJE Da li će biti nekog oblika jačanja kapaciteta?

[ X] NE ili [ ]DA ako Da, Prilog 2 uključuje program izgradnje kapaciteta

DIO 2: SKRINING UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU / DRUŠTVO Da li će aktivnosti na lokaciji uključiti nešto od navedenog:

Aktivnost Status Dodatne referenceA. Obnova zgrada [ X] Da [ ] Ne Vidi odjeljak B nižeB. Nova izgradnja [ ] Da [X ] Ne Vidi odjeljak B niže C. Individualni sistem tretmana

otpadnih voda [ ] Da [X ] Ne Vidi odjeljak C niže

D. Istorijske zgrade i kvartove [ X] Da [ ] Ne Vidi odjeljak D nižeE. Kupovinu zemljišta4 [ ] Da [ X] Ne Vidi odjeljak E nižeF. Opasne ili toksične materijale5 [X ] Da [ ] Ne Vidi odjeljak F nižeG. Uticaj na šume i/ili zaštićena

područja[ X] Da [ ] Ne Vidi odjeljak G niže

H. Rukovanje / upravljanje medicinskim otpadom

[ ] Da [X ] Ne Vidi odjeljak H niže

I. Bezbijednost saobraćaja i pješaka [ X] Da [ ] Ne Vidi odjeljak I niže

AKTIVNOST PARAMETAR KONTROLNA LISTA MJERA ZA SMANJENJE UTICAJA (BIĆE PRIMIJENJENE MJERE IZ BOLDOVANOG TEKSTA)

A. Opšti uslovi

Informisanje i bezbijednost

radnika

(a) Lokalne građevinske i ekološke inspekcije su obaviještene o predstojećim aktivnostima;

(b) Javnost je obaviještena o radovima putem odgovarajućih obavještenja u medijima i/ili javno dostupnim mjestima (uključujući lokaciju radova);

(c) Sve pravno zahtijevane dozvole su pribavljene za izgradnju i/ili obnovu; (d) Svi radovi će biti izvedeni na bezbijedan i disciplinovan način kreiran

kako bi umanjio uticaj na okolne stanovnike i životnu sredinu;.(e) Lična zaštitna oprema (PPE) radnika će biti usklađena sa međunarodnom

dobrom praksom (uvijek kacige, prema potrebi maske i zaštitne naočari, odijela i sigurnosna obuća); i

(f) Odgovarajuće označavanje gradilišta će obavijestiti radnike o ključnim pravilima i regulativom koju treba poštovati.

B. Opšta obnova i /ili izgradnja

Kvalitet vazduha (a) Tokom unutrašnjeg rušenja koristiti elevator za šut iznad prvog sprata;(b) Držati šut od rušenja u kontrolisanom prostoru i prskati vodom kako bi

se smanjila prašina od šuta;(c) Smanjiti prašenje tokom pneumatskog bušenja/rušenja zidova stalnim

prskanjem vodom i/ili instaliranjem ograđenih prostora za prašinu na gradilištu;

(d) Održavati okolnu sredinu (trotoare, puteve) čiste od šuta kako bi se smanjila prašina;

(e) Neće biti otvorenog paljenja građevinskog/otpadnog materijala na gradilištu;

(f) Neće biti suvišnog praznog hoda građevinskih vozila na gradilištu.Buka (a) Građevinska buka će biti limitirana na ograničene vremenske intervale,

dogovorene u dozvoli;(b) Tokom radova, poklopci mašina generatora, vazdušnih kompresora i

ostale električne mašinske opreme treba da budu zatvoreni i oprema smještena što dalje od stambenih zona.

4 Kupovina zemlje uključuje preseljenje ljudi, promjenu privređivanja, povredu tuđe svojine i ima uticaja na ljude koji žive i /ili nelegalno naseljavaju i /ili vode poslove (kioske) na zemljištu koje se kupuje. 5 Toksične /opasne materije uključuju, ali nisu ograničene na azbest, toksične boje, sredstvo za uklanjanje olovne boje itd.

38

Kvalitet vode (a) Gradilište će uspostaviti odgovarajuće erozione i mjere kontrole sedimenta kao što su npr. bale sijena i /ili ograde od mulja kako bi spriječili pokretanje sedimenta sa gradilišta uzrokujući prekomjernu zamućenost u okolnim potocima i rijekama.

Upravljanje otpadom

(a) Sakupljanje otpada i putevi i lokacije odlaganja će biti identifikovani za sve glavne vrste otpada koje se očekuju od rušenja i gradnje;

(b) Mineralni otpad od rušenja i izgradnje biće odvojen od opšteg otpada, organskog, tečnog i hemijskog otpada putem sortiranja na gradilištu i skladištenja u odgovarajućim kontejnerima;

(c) Građevinski otpad će biti sakupljen i pravilno odložen od strane licenciranih sakupljača;

(d) Evidencija o otklanjanju otpada će se čuvati kao dokaz o realizaciji pravilnog upravljanja otpadom;

(e) Kad god je izvodljivo, dobavljač će ponovo koristiti i reciklirati odgovarajuće i moguće materijale (osim azbesta).

AKTIVNOST PARAMETAR KONTROLNA LISTA MJERA ZA SMANJENJE UTICAJAC. Individualni sistem za tretman otpadnih voda

Kvalitet vode (a) Pristup rukovanju sanitarnim otpadom i otpadnim vodama sa gradilišta (instalacija ili rekonstrukcija) mora da bude odobren od strane lokalnih vlasti;

(b) Prije ispuštanja u prihvatne vode, ispusti iz individualnih sistema otpadnih voda, moraju biti tretirani, kako bi se zadovoljili minimalni kriterijumi kvaliteta postavljeni nacionalnim smjernicama o kvalitetu ispusta i tretmanu otpadnih voda;

(c) Biće obavljen monitoring novih sistema otpadnih voda (prije/nakon).D. Istorijske zgrade

Kulturno nasljeđe (a) Ako je građevina prepoznata istorijska struktura, nalazi se vrlo blizu takve structure, ili je locirana u prepoznatom istorijskom kvartu, mora se obavijestiti i dobiti potvrda /dozvola od lokalnih vlasti i sve građevinske aktivnosti moraju biti u skladu sa lokalnom i nacionalnom legislativom;

(b) Osigurati da su predviđene mjere kako bi se zabilježio pronalazak umjetnina ili ostalog “slučajnog pronalaska” tokom iskopavanja ili građenja, da su kontaktirani službenici, a radovi odloženi ili modifikovani kao bi se odgovorilo na takve slučajeve.

E. Kupovina zemljišta

Plan / okvir kupovine zemljišta

(a) Ako eksproprijacija zemljišta nije bila očekivana a zahtijevana je, ili ako gubitak pristupa prihodima legalnih ili nelegalnih korisnika zemlje nije bio očekivan ali može da se desi, treba konsultovati rukovodioca tima u Banci.

(b) Odobren plan/ okvir kupovine zemljišta će biti implementiran (ako se to zahtijeva projektom).

F. Toksične materije

Upravljanje azbestom

(a) Ako je azbest lociran na projektnom gradilištu, jasno ga označiti kao opasan material;

(b) Kada je moguće, azbest će biti odgovarajuće upakovan i zapečaćen kako bi se smanjilo izlaganje;

(c) Azbest će prije uklanjanja (ako je uklanjanje neophodno) biti teretiran vlažećim agensom kako bi se umanjila azbestna prašina;

(d) Azbestom će rukovati i odložiće ga obučeni i iskusni profesionalci; (e) Ako je azbestni materijal privremeno skladišten, otpad treba da bude

sigurno zatvoren unutar zatvorenih kontejnera i odgovarajuće označen;(f) Uklonjeni azbest neće biti ponovo upotrebljen.

Upravljanje toksičnim /

opasnim otpadom

(a) Privremeno skladištenje na gradilištu svih štetnih ili toksičnih supstanci biće u sigurnim kontejnerima, sa podacima o sastavu, osobinama i informacijama o rukovanju;

(b) Kontejneri sa štetnim supstancama treba da budu smješteni u nepropusne kontejnere kako bi se spriječilo prosipanje i curenje;

(c) Otpad transportuju posebno licencirani prevoznici, a odlaže se u licenciranim postrojenjima;

(d) Boje sa toksičnim sastojcima ili rastvaračima ili boje na bazi olova neće biti upotrebljavane.

G. Uticaj na šume i / ili zaštićena područja

Zaštita (a) Sva prepoznata prirodna staništa ili zaštićene oblasti u neposrednoj blizini aktivnosti neće biti oštećene niti eksploatisane, svom osoblju će biti strogo zabranjen lov, prekopavanje, sječa ili ostale štetne aktivnosti;

(b) Velika stabla u blizini aktivnosti treba markirati i ograditi a sistem korijenja zaštititi i izbjeći bilo kakvo oštećenje drveća;

(c) Obližnje močvare i vodeni tokovi će biti zaštićeni od izliva sa gradilišta sa odgovarajućom strukturom za kontrolu erozije i sedimenta, koja može da uključi, ali nije ograničena na bale sijena, ograde od mulja;

(d) Neće biti nedozvoljenih majdana, kamenoloma, ili deponija otpada u

39

obližnjim prostorima, posebno ne u zaštićenim zonama.

AKTIVNOST PARAMETAR KONTROLNA LISTA MJERA ZA SMANJENJE UTICAJAH. Odlaganje medicinskog otpada

Infrastruktura za upravljanje

medicinskim otpadom

(a) U skladu sa nacionalnom regulativom izvođač će osigurati da novoizgrađeni ili obnovljeni zdravstveni objekti uključuju odgovarajuću infrastrukturu za rukovanje i odlaganje medicinskog otpada, što uključuje, ali nije ograničeno na: Posebna postrojenja za odvajanje medicinskog otpada (uključujući čvrste

oštre instrumente, ljudsko tkivo i tečnosti) od ostalog otpada; Odgovarajuća postrojenja za skladištenje medicinskog otpada; i Ako aktivnost uključuje tretman u samom postrojenju, odgovarajuće

opcije odlaganja su uspostavljene i operativne.I Bezbijednost saobraćaja i pješaka

Direktna ili indirektna

opasnost od izgradnje po saobraćaj i

pješake

(b) U saglasnosti sa nacionalnom regulativom, izvođač će osigurati da je gradilište adekvatno obezbijeđeno i saobraćaj vezan za gradilište regulisan. Ovo uključuje ali nije ograničeno na: Označavanje, znake upozorenja, barijere i preusmjeravanje

saobraćaja: gradilište će biti jasno vidljivo i javnost upozorena na sve moguće opasnosti;

Sistem upravljanja saobraćejem i obuka osoblja, posebno za pristup gradilištu i gust saobraćaj u blizini. Obezbjeđenje sigunih prolaza i prelaza za pješake na mjestima ukrštanja sa saobraćajem gradilišta;

Prilagođavanje radnog vremena lokalnim saobraćajnim šemama, npr. izbjegavati glavne transportne aktivnosti tokom špica u saobraćaju ili u periodima kretanja stoke;

Aktivno upravljanje saobraćajem od strane obučenog i vidljivo označenog osoblja na gradilištu, ukoliko je to potrebno radi bezbjednog i olakšanog prolaska građana;

Obezbijediti siguran i kontinuiran pristup kancelarijama, trgovinama i stambenim zgradama tokom aktivnosti renoviranja, ukoliko zgrada ostaje otvorena za javnost.

DIO 3 PLAN MONITORINGA ŽIVOTNE SREDINE

Faza Šta

(je parametar koji treba nadzirati?)

Gdje(je parameter koji treba nadzirati?)

Kako(Treba nadzirati parametar?)

Kada(Definisati učestalost / ili kontinuirano?)

Zašto(se parameter nadzire?)

Trošak(ukoliko nije uključen u projektni budžet)

Ko(je odgoovran za nadzor?)

Tokom aktivnosti priprema

Odgovarajuce obiljezavanje i organizacija gradilista prije pocetka radova

Na gradilištu - Instititut za biologiju mora Pregledom

gradilištaPrije početka radova

Radi sigurnosti i bezbijednosti

U okviru projektnog budžeta

Izvođač i nadzorni organ

Kontrola kvaliteta građevinskog materijala (posebno boje, rastvarači, hemikalije)

Kontrola dokumentacije izvođača radova koja se odnosi na nabavku materijala

Na gradilištu- Instititut za biologiju mora(pregledom deklaracije proizvođača)

Kontrola dokumentacije (specifikacija materijala)

Neposrednim pregledom

Prilikom nabavke

Prije početka radova

Radi usklađenosti sa projektovanim materijalima i kontrola da li u materijalima ima nedozvoljenih supstanci (iz deklaracije proizvođača)

Zanemarljivi troškovi, u okviru projektnog budžeta

Konsultant za zaštitu životne sredine

Izvođač i nadzorni organ

Projektna Na gradilištu Dobijanje Prije početka Zato što je to U okviru Vlasnik

40

dokumentacia

- Instititut za biologiju mora

saglasnosti na projektnu dokumentaciju od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara

radova predviđeno rješenjem o konzervatorskim uslovima

projektnog budžeta

(IBM)

Tokom aktivnostiimplementacije

Dotrajala oprema

Na gradilištu Ponovno korišćenje i recikliranje kada god je to moguće; adekvatno uklanjanje u drugim slučajevima

Svakodnevno Radi smanjenja ukupne količine otpadnog materijala

Zanemarljivi troškovi, u okviru projektnog budžeta

Izvođač i nadzorni organ

Građevinski otpad (ukjucujući opasni/neopasni, gradjevinski otpad, boje, rastvarači, hemikalije)

Na gradilištuKontrola razdvajanja i privremenog skladištenja otpada, ponovno korišćenje i reciklaža kada god je to moguće

Kontrola evidencije o trajnom zbrinjavanju otpada

Svakodnevno

Po potrebi, tj. kad god se otpad odvozi sa gradilišta

Kako bi se spriječilo miješanje opasnog i neopasnog otpada, kao i njegovo nepropisno skladištenje i odlaganje

U okviru projektnog budžeta

Izvođač i nadzorni organ

Slučajni nalazi Na gradilištu Ako se naiđe na arheološke nalaze tokom rada na rehabilitaciji, izvođač radova bi trebao obustaviti radove i o tome obavjestiti nadležne organe

Svakodnevno Kako bi se spriječilo moguće uništavanje kulturnih dobara

Zanemarljivi troškovi, u okviru projektnog budžeta

Izvođač i nadzorni organ

Buka

Na gradilištu

Kontrola radnog vremena (dozvoljena je samo dnevna smjena)

Kontrola ispravnosti i pravilnog korišćenja opreme

SvakodnevnoRadi smanjenja negativnog uticaja buke na radnike i susjedstvo

Zanemarljivi troškovi, u okviru projektnog budžeta

Izvođač i nadzorni organ

PrašinaNa gradilištu

Polivanje vodom ili pokrivanje prašnjavih

SvakodnevnoKako bi se smanjio negativni uticaj prašine

Zanemarljivi troškovi, u okviru projektnog

Izvođač i nadzorni organ

41

materijala; prilagođavanje brzine vozila kojima se ona prevoze

Radnici bi trebali nositi odgovarajuću opremu

na radnike i prolaznike

budžeta

Kvalitet morske vode

Pored gradilišta

Ispitivanje će obaviti nadležna institucija

Prije i nakon završetka radova

Kako bi se očuvao kvalitet morske vode tokom izvođenja radova

U okviru projektnog budžeta

IBM

Bezbijednost radnika

Na gradilištuKontrola korišćenja lične zaštitne opreme

SvakodnevnoRadi sigurnosti i bezbjednosti radnika

Zanemarljivi troškovi, u okviru projektnog budžeta

Izvođač i nadzorni organ

Bezbijednost pješaka i saobraćaja

Na gradilištu i oko gradilišta

Kontrolisati da li je gradilište propisno obilježeno i da li se poštuju saobraćajni propisi prilikom dovoza materijala i odvoženja otpada

Tokom izvođenja radova i prilikom prevozenja materijala i otpada

Radi bezbijednosti i sigurnosti pješaka i učesnika u saobraćaju

Zanemarljivi troškovi, u okviru projektnog budžeta

Izvođač i nadzorni organ

Rukovođenje smjernicama koje je dala Uprava za zaštitu kulturnih dobara

Na gradilištu Neposrednim opažanjem

Svakodnevno Radi očuvanja autentičnosti objekta i sprječavanja svih radnji i aktivnosti kojima se može promijeniti izgled, svojstvo, osobenost i značaj kulturnog dobra.

Zanemarljivi troškovi, u okviru projektnog budžeta

Izvođač i nadzorni organ

Tokom aktivnostinadzora

Tokom perioda nadzora treba kontrolisati primjenu mjera iz odjeljka A. . Opšti uslovi, B. Opšta obnova i / ili izgradnja, , F. Toksične materije, I. Bezbijednost

Na gradilištu

Priprema izvještaja o sprovođenju PUŽS

Najmanje jednom mjesečno

Kako bi se kontrolisala primjena Plana upravljanja životnom sredinom

U okviru projektnog budžeta

Nadzorni organ

42

saobraćaja i pješaka, G. Uticaj na šume i / ili zaštićena područja i D. Istorijske zgrade, kao i primjenu smjernica koje je dala Uprava za zaštitu kulturnih dobara.

Neposrednim opažanjem, kontrolom dokumentacije

Najmanje 1 put mjesečno Konsultan

t za životnu sredinu

Prilog 1

43

44

45

46

Aneks 2

CRNA GORA MINISTARSTVO NAUKE

Projektni zadatak za sprovođenje procjene uticaja na životnu sredinu i izradu

Plana upravljanja životnom sredinom za Centar uspješnosti u bioinformatici

1. Uvod

Ovaj projektni zadatak (obim i sadržaj) obuhvata i podržava sprovođenje procjene uticaja (PU) i izradu Plana upravljanja životnom sredinom (PUŽS), uzimajući u obzir specifičnosti lokacije za Centar uspješnosti u bioinformatici. Mogući uticaji na životnu sredinu projekta Centra uspješnosti (CU) procjenjivaće se uz primjenu Politike Svjetske banke (SB) o procjeni uticaja na životnu sredinu (OP/BP/GP 4.01 o PU); Priručnik SB o sprečavanju i smanjenju zagađenja (PPAH) kao i relevantnog zakonodavstva Vlade Crne Gore. Tamo gdje crnogorska regulativa iz oblasti zaštite životne sredine ne obezbjeđuje odgovarajuće zaštitne mjere, CU će primjenjivati politike i procedure zaštite SB, kao i najbolju međunarodnu praksu za bezbijednost u laboratorijama, odlaganje otpada i operativne procedure.

2. Informacije o Projektu

Vlada Crne Gore preko Ministarstva nauke (MN) i Ministarstva prosvjete sprovodi projekat “Visoko obrazovanje i istraživanje za inovacije i konkurentnost”-INVO, koji se fnansira iz kredita SB. U okviru komponente 3 Projekta (Uspostavljanje konkurentnog istraživačkog okruženja), biće između ostalog podržano uspostavljanje prvog Centra uspješnosti u Crnoj Gori kao pilot projekta za osnivanje novih centara. Poziv za grantove za uspostavljanje prvog Centra uspješnosti je objavljen 30. maja 2013. godine.

Nakon dvije faze evaluacije, finalna Komisija za evaluaciju je predložila Savjetu za naučno-istraživačku djelatnost da preporuči MN predlog Elektrotehničkog fakulteta Univerziteta Crne Gore (u daljem tekstu: aplikant) za projekat “Centar uspješnosti u bioinformatici (BIO-ICT)”, (u daljem tekstu: projekat), kao izabranog za pregovarenje o grantu. Traženi iznos granta je 3,702,683 €. Predviđeno trajanje projekta je 36 mjeseci.Partnerske institucije su:Licencirane domaće naučno-istraživačke institucije (RSRI): Institut za biologiju mora iz Kotora; Institut za javno zdravlje iz Podgorice i Biotehnički fakultet iz Podgorice. Međunarodne naučno-istraživačke institucije (ISRI): Centar za TIF, Univerzitet Aalborg iz Danske i Naučno-istraživački centar za ekološku bezbijednost iz Petrograda, Ruska akademija nauka (SRCES-RAS).Domaći privredni subjekti (NCE): DOO Green House Jovovic i COGI DOO.

Projekat između ostalog predviđa primjenu informaciono-komunikacionih tehnologija (ICT) u oblasti održive poljoprivrede, monitoringa usjeva, šumskih i vodenih/morskih eko-sistema, razvoj postupaka za kontrolu i smanjenje zagađenja vazduha, analizu i standardizaciju u proizvodnji hrane, kontrolu kvaliteta zemljišta kao i unapređenje u oblasti javnog zdravlja. BIO-ICT će koristiti ICT platformu koju će kreirati aplikantov istraživački tim kako bi se obezbijedili novi proizvodi i usluge u oblasti bioinformatike koji će unaprijediti istraživanja u domaćim naučno-istraživačkim institucijama u oblasti prirodnih nauka. Multidisciplinarni pristup obezbjeđuje rješavanje značajnih pitanja iz oblasti prirodnih nauka u Crnoj Gori korišćenjem rješenja iz oblasti ICT razvijenih od strane domaćih naučnika. Dodatno, dvije kompanije kao članovi konzorcijuma koji imaju sopstvene potencijale u ovim oblastima će koristiti rezultate projekta. Inostrani partneri su renomirane institucije sa dugogodišnjim ranijim iskustvom sa RSRI.

47

3. Ciljevi

Rezultat provjere sa aspekta zaštite životne sredine je da predloženi projekat odgovara kategoriji “B” SB za koji se zahtijeva sprovođenje ograničene procjene uticaja na životnu sredinu (PU) i izrada Plana upravljanja životnom sredinom (PUŽS). Aplikant će sprovesti procjenu uticaja na životnu sredinu uzimajući u obzir specifičnosti lokacije, kako bi se procijenio mogući uticaj predloženog projekta na životnu sredinu. Rezultat postupka PU biće Izvještaj o PU sa Planom upravljanja životnom sredinom (PUŽS), koji će obezbijediti mjere ublažavanja uticaja i monitoringa, kao i institucionalnu raspodjelu odgovornosti tokom implementacije, u cilju sprječavanja negativnih uticaja projekta na životnu sredinu, neutralizovanja ili smanjenja do prihvatljivog nivoa. SB podržava primjenu preventivnih mjera u odnosu na mjere ublažavanja i kompenzacione mjere, kad god je to moguće. U cilju obavještavanja i konsultovanja zainteresovane javnosti, Izvještaj o PU sa PUŽS će biti pripremljen na crnogorskom i na engleskom jeziku.

4. Procjena uticaja na životnu sredinu/zahtjevi i regulativa

Procjena uticaja na životnu sredinu i izrada PUŽS za projekat sprovešće se uz primjenu postupka koji se zasniva na: Politici SB o procjeni uticaja na životnu sredinu (OP/BP/GP 4.01 o PU); Priručniku SB o sprečavanju i smanjenju zagađenja (PPAH)6, kao i relevantnog zakonodavstva Vlade Crne Gore. Tamo gdje crnogorska regulativa iz oblasti zaštite životne sredine ne obezbjeđuje odgovarajuće zaštitne mjere, u projektu će primjenjivati politike i procedure zaštite SB, kao i najbolja međunarodna praksa za bezbijednost u laboratorijama, odlaganje otpada i operativne procedure. U Okviru za upravljanje životnom sredinom (OUŽS) koji je dio Smjernica za aplikante za pripremu projekta za pilot CU dat je document koji sadrži najbolju međunarodnu praksu za bezbijednost u istraživačkim laboratorijama. S obzirom na to da predložene aktivnosti između ostalog uključuju istraživanja u oblasti unapređenja produktivnosti u poljoprivredi, OUŽS takođe sadrži Kodeks za upravljanje pesticidima Organizacije za hranu i poljoprivredu UN7.

5. Oblast procjene uticaja i moguća značajna pitanja

Oblasti koje će biti razmatrane kao lokacije projektnih aktivnosti, ali nisu ograničene samo na navedene obuhvataju: Elektrotehnički fakultet u Podgorici, Institut za javno zdravlje u Podgorici, Biotehnički fakultet u Podgorici sa njihovim oglednim lokalitetima, Institut za biologiju mora u Kotoru, COGI D.O.O. u Kotoru i D.O.O. Green House Jovović u Danilovgradu. S obzirom na to da za poljske oglede koji se odnose na primjenu ICT u vinogradarstvu nijesu tačno definisane lokacije na kojima će se obavljati istraživanja, PUŽS bi trebalo da predvidi mjere koje koje bi se mogle primijeniti na bilo koju novu potencijalnu lokaciju, pored oglednog imanja Biotehničkog fakulteta. Moguća značajna pitanja koja bi trebalo razmotriti, ali nijesu ograničeni samo na navedene su: bezbijednost u laboratorijama (uključujući odgovarajuće obuke, prakse u skladištenju materijala i upravljanju otpadom), manji građevinski radovi na adaptaciji laboratorija i poljski (terenski) ogledi iz oblasti poljoprivrede i ekologije.

6. Obim i sadržaj

Postupak sprovođenja procjene uticaja i izrade PUŽS obuhvata sledeće zadatke: Zadatak 1: Navesti kratak pregled uslova u vezi procjene uticaja u Crnoj Gori, uključujući zakonodavstvo iz oblasti zaštite životne sredine koje je primjenljivo na projektne aktivnosti, kao i obavezu aplikanta/partnera za pribavljanje dozvole ili saglasnosti od strane nadležnog organa. Zadatak uključuje i uslove SB koji su navedeni u OUŽS. Zadatak 2: Navesti kratak opis predloženog projekta; Dati kratak opis svih mjesta/lokacija na kojima će se realizovati projektne aktivnosti. Dati detaljan opis osjetljivih lokacija, kao što je zona morske obale u Kotoru, kao i drugih ako ih ima (zaštićene oblasti, lokacije u blizini vodenih tokova, močvare, staništa zaštićenih ili osjetljivih vrsta i td.). Navesti detaljan opis radnih paketa (RP) čija realizacija može imati uticaja na životnu sredinu (RP3, RP5 i RP6). Dati spisak i kratak opis opreme i materijala koji će biti nabavljeni u okviru RP3. Dati kratak opis alternativnih rješenja, ako ih ima, i krako obrazložiti glavne razloge za izbor određenih rješenja, sa aspekta uticaja na životnu sredinu.

6http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/topics_ext_content/ifc_external_corporate_site/ifc+sustainability/publications/ publications_handbook_ppah__wci__13195775430037 Međunarodni Kodeks za postupanje u distribuciji i upotrebi pesticida, Revidovana verzija; Usvojen na 123. sjednici Savjeta Organizacije za hranu i poljoprivredu u novembru 2002.; Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija; Rim, 2005.

48

Zadatak 3: Dati opis segmenata životne sredine (trenutno stanje); Prikupiti, ocijeniti i izložiti podatke o relevantnim karakteristikama segmenata životne sredine: prirodno okruženje, pojave i aktivnosti, kao i životnu sredinu koja je pod antropogenim uticajem, uzimajući u obzir aktivnosti u okviru projekta. Zadatak 4: Utvrditi potencijalne uticaje projekta; Aplikant će identifikovati značajne pozitivne i negativne uticaje projektnih aktivnosti. Posebnu pažnju posvetiti neizbježnim i nepovratnim uticajima, ako ih ima. Procjena uticaja projekta bi trebalo da bude usmjerena, ali nije ograničena samo na navedeno, na: bezbijednost u laboratorijama, čuvanje i odlaganje opasnog i neopasnog otpada; postupanje sa elektronskim otpadom u vezi planirane proizvodnje štampanih ploča, senzora, programskih kola i drugih elemenata; poljoprivredne i ekološke aktivnosti na otvorenom; manji građevinski radovi na rekonstrukciji prostorija na Elektrotehničkom fakultetu i laboratorije u Institutu za biologiju mora. Zadatak 5: Izraditi PUŽS kako bi se spriječili ili ublažili procijenjeni negativni uticaji projektnih aktivnosti na životnu sredinu. U PUŽS bi trebalo da budu jasno navedene predložene mjere ublažavanja uticaja i monitoringa, kao i odgovornost institucija odgovornih za sprovođenje PUŽS. Plan ublažavanja obuhvatiće glavne uticaje koji bi trebalo da se kontrolišu; opisati specifične mjere ublažavanja za svaki mogući uticaj; identifikovati subjekte odgovorne za sprovođenje mjera ublažavanja i dati procjenu troškova za svaku od mjera (koji bi trebalo da budu integrisani u ukupne troškove projekta). Mjere ublažavanja bi trebalo da budu primjenljive i praktične kao i da se jednostavno mogu pratiti i provjeravati. Za planirane manje građevinske radove, zahtijeva se Kontrolna lista sa PUŽS za manje građevinske radove (obrazac je dat u OUŽS), koja će biti dio Izvještaja o PU sa PUŽS. Ako manji građevinski radovi ne mogu biti definisani sada, Kontrolna lista sa PUŽS će se pripremiti naknadno tokom realizacije projekta (uz održavanje propisanih javnih konsultacija). U Monitoring planu će se predvidjeti izvodljive aktivnosti kojima će se kontrolisati sprovođenje mjera iz Plana ublažavanja uticaja. Predviđeni format za PUŽS priložen je u aneksu 1.Zadatak 6: Utvrditi institucionalno uređenje i osnaživanje u vezi sprovođenja PUŽS; Detaljno opisati ko je odgovoran za mjere ublažavanja i monitoringa; Dalje, ko će kontrolisati primjenu Plana ublažavanja; Ko će prikupljati podatke iz Plana monitoringa i izvještavati; Obrazložiti kako će se koristiti podaci dobijeni tokom monitoringa; Ocijeniti trenutne kapacitete aplikanta i partnerskih institucija i identifikovati oblasti u kojima je potrebno jačanje kapaciteta u vezi upravljanja životnom sredinom. Predvidjeti zahtjeve za obukom u vezi sprovođenja PUŽS kao i drugu potrebnu podršku, kao što je nabavka opreme za monitoring i sl., kao i procijenjene troškove za institucionalno jačanje.Zadatak 7: Objavljivanje i javne konsultacije; Aplikant je odgovoran za objavljivanje nacrta Izvještaja o PU sa PUŽS na javnom mjestu (biblioteka, opštinska ili vladina zgrada i sl.) u blizini projektne lokacije/lokacija, kao i na sajtu aplikanta i partnerskih institucija i objavljivanje obavještenja u lokalnim medijima (npr. dnevne novine). U obavještenju će se navesti gdje se može obaviti javni uvid u Izvještaj o PU sa PUŽS, sa odgovarajućim mehanizmom dostavljanja mišljenja (u elektronskom i pisanom obliku), kao i kada i gdje će biti održana javna rasprava. Uvid u Izvještaj o PU sa PUŽS bi trebalo da bude omogućen na javnom mjestu najmanje sedam dana prije održavanja javne rasprave.8 Aplikant će organizovati i održati javnu raspravu na kojoj će predstaviti projekat i PUŽS. Konačna verzija Izvještaja o PU sa PUŽS (izmijenjenog u skladu sa prihvatljivim primjedbama dobijenim tokom javnih konsultacija) biće objavljena na aplikantovom sajtu i sadržaće aneks sa podacima o javnim konsultacijama, uključujući i: način na koji je objavljeno obavještenje o javnim konsultacijama, datum(e) i lokaciju (e) za javne konsultacije, identifikovane zainteresovane strane, listu učesnika, program i zapisnik sa javne rasprave, kao i sve prikupljene komentare i primjedbe i način njihovog razmatranja.

7. Tim za procjenu uticaja na životnu sredinu

Aplikant (sa partnerskim institucijama) može izraditi Izvještaj o PU sa PUŽS angažovanjem sopstvenog osoblja ili može angažovati nezavisnog konsultanta. Proces procjene uticaja zahtijeva multidisciplinarnu analizu. Opšti uslovi za članove Tima za procjenu uticaja na životnu sredinu su: upravljanje životnom sredinom, procjena uticaja na životnu sredinu, poljoprivreda, biologija, medicina, mikrobiologija, hemija i ICT. Dodatno, u Tim bi trebalo da budu uključeni:

- Najmanje jedan specijalista za životnu sredinu sa minimum pet godina iskustva u oblasti kao što je analiza životne sredine;

- Najmanje jedan diplomirani biolog sa minimum pet godina iskustva u istraživanjima iz oblasti biologije mora;

8 Aplikant ima pravo da objavi Izvještaj o PU sa PUŽS (i nacrt i finalnu verziju) na način da javno objavljene informacije neće sadržati povjerljive podatke koji se odnose na proces inovacija, pod uslovom da je adekvatno obrazloženo kako će finansirane aktivnosti ublažiti bilo kakav procijenjeni uticaj na životnu sredinu.

49

- Najmanje jedan diplomirani inženjer poljoprivrede sa minimum pet godina iskustva u istraživanjima iz oblasti biljne proizvodnje ili kvaliteta zemljišta;

- Najmanje jedan diplomirani inženjer elektrotehnike sa minimum pet godina iskustva u istraživanjima iz oblasti ICT.

8. Plan aktivnosti

Nacrt i konačna verzija Izvještaja o PU sa PUŽS mora biti pregledan i odobren od strane MN i SB. Sve aktivnosti koje su predviđene u projektnom zadatku trebalo bi da budu završene prije potpisivanja ugovora o grantu. MN će uvrstiti u ugovor o grantu za CU obavezu korisnika granta da sprovede sve mjere definisane u izvještaju o PU sa PUŽS.

9. Izvještaj o PU sa PUŽS

Izvještaj o procjeni uticaja na životnu sredinu bi trebalo da bude sažet i ograničen na značajna pitanja koja se odnose na životnu sredinu, kako bi rezultati procjene uticaja bili uvršteni u PUŽS. Izvještaj o PU sa PUŽS bi trebalo da sadrži sledeća poglavlja:

- Sažetak- Pravni i administrativni okvir- Opis predloženog projekta- Opis segmenata životne sredine- Značajni uticaji na životnu sredinu- Plan upravljanja životnom sredinom- Institucionalno uređenje i jačanje- Obavještavanje javnosti- Literatura- Tim za procjenu uticaja na životnu sredinu- Projektni zadatak za sprovođenje PU i izradu PUŽSAneks:- Informacija o održanim javnim konsultacijama

50