overheid en geld: een gedragseconomische invalshoek henriëtte prast lid wrr hoogleraar universiteit...
TRANSCRIPT
Overheid en geld: een gedragseconomische invalshoek
Henriëtte Prast
Lid WRR
Hoogleraar Universiteit van Tilburg
Gedragseconomie
• Benut inzichten uit psychologie en neurologie om economisch gedrag te verklaren
• Vertrekt vanuit feitelijk waargenomen gedrag
• Probeert systematiek te ontdekken
• Probeert beleidsconclusies te trekken
Slecht nieuws (1)
• Er is een groot verschil tussen weten en voelen – ook als het gaat om geld
• Ons mentale kapitaal is verdeeld over een planner en een doener
• Zelfs als mensen weten wat goed voor ze is, gedragen ze zich er (vaak) niet naar– Betalen om niet te eten
Slecht nieuws (2)
• Mensen zijn niet rationeel te maken
• (Maar dat moeten we ook niet willen)
Slecht nieuws (3)
• Overheid denkt nog altijd dat we wel varen bij
– Transparantie– Informatie– Educatie
Slecht nieuws (4)
• Financiële innovatie gezien als boosdoener
– Terwijl die juist tot minder belasting kan leiden, mits goed ontworpen
• Crisis maakt het er niet eenvoudiger op
• Mede schuld van het beleid dat innovatie niet goed word benut
Goed nieuws (1)
• Mensen laten zich graag sturen– Door zichzelf – Door een ander– Bewust– Onbewust
Het wordt er niet eenvoudiger op
1950 20??
Goed nieuws (2)
• Innovatie kan leiden tot minder complexiteit - mits goed vormgegeven
• Voorbeeld: 4 jaar Harvard voor
(Optie op) vier jaar Harvard
– Wat er ook gebeurt op financiële markten– Wat er ook gebeurt met het collegegeld– Wat er ook gebeurt met de euro/dollar
Hoe?
• Standaarden: wie zwijgt stemt toe
• Commitment mechanismen: Odysseus aan de mast
• Zinvolle keuzes: what you see is what you get (Harvard optie)
• Mentaal boekhouden:– Labeling– Frequentie
Odysseus aan de mast
0
2
4
6
8
10
12
14
smart participants others
pre advice
1st pay rise
2nd pay rise
3rd pay rise
Nog een sturingsmechanisme
• Etiketten – what’s in a name
• Frequenties – vakantiegeld, loon
What’s in a name?
• Etiket = naam van inkomenscomponent
• kinderbijslag
• vakantiegeld
• bonus
• belastingteruggave
• levensloopbijdrage
Vraag
Stel: gezinsinkomen stijgt met bedrag x.
Hoeveel daarvan wordt er uitgegeven aan de kinderen?
• Antwoord (Peter Kooreman, AER, 2000):
Dat hangt er van af….
Crisis intermezzo
• Stel je hebt een meevaller van $ 50. Hoe wordt dat geld besteed?
– Bonus: $22,04 uitgegeven– Teruggave: $ 9,55 uitgegeven
Kopzorgen
• Groep a: heel simpel cognitief klusje (getal onthouden)
• Groep b: moeilijker cognitief klusje (getal met meer cijfers onthouden)– Wie kiest wat?
Boodschap
• Innovatie en complexiteit zijn in beginsel welvaartverhogend
• Betere keuze-architectuur maakt complexiteit mogelijk zonder dat dit leidt tot meer stress en slechte keuzes
• Hier ligt een grote (en nog niet onderkende) uitdaging voor de overheid
Maternalisme
• = libertair paternalisme
Zonder geboden en verboden
Zonder belastingen en subsidies
Zonder dure voorlichtingscampagnes
sturen op basis van belangen van de klant (burger, consument, patient)
Uitdagingen
• Hoe voorkomen we dat maternalisme verwordt tot manipulatie?
• Hoe zorgen we ervoor dat keuze-architectuur ertoe leidt dat mensen die dat nodig hebben erop vooruit gaan zonder dat mensen die dat niet nodig hebben er op achteruit gaan?
• Hoe prikkelen we financiële instituties tot welvaartsverbeterendee innovaties?
WRR project
• De overheid als keuze-architect: hoe kan beleid gedrag sturen
– Zonder verboden en geboden– Zonder financiele prikkels– Met behoud van keuzevrijheid– Rekening houdend met mens van vlees en bloed
• “Libertair paternalisme”
De crisis en de overheid
• Crisis is niet het einde van het systeem
• Crisis bevat vele elementen waarvoor wetenschappers al lang hebben gewaarschuwd – Depositogarantie– Kleine banken– Risico naar individu is onwenselijk– Nominale garantie is geen garantie
De crisis en de overheid (2)
• Schuld geven aan bonuscultuur is veel te makkelijk en populistisch
• Schuld geven aan aandeelhouder idem
Overheid, denk na over
• Futures in de index• Geindexeerde staatsobligaties• Kleine banken• Aandeelhouder is wel nuttig• Pensioenrekening niet doorschuiven naar volgende
generaties• Meer focus op producten die levensstandaard
garanderen