O’SYAPMIZ ERKIN, SHODIZLANIB, QILIB IJOD.

BILIM – BUKILMAS QANOT,BIZ – VATANNING ERTASI!

Nasiba Aslonova Muxammadovna, Buxoro

DARS SHIORI:

“ILMNI MEHNATSIZ EGALLAB BO’LMAS”

Эпиграф

«Suv ! Sen – hayotsan. Sen – Yer sharidagi eng katta boyliksan!»

(А. de Sent –Ekzyuperi)

7-sinf O’zbekiston tabiiy geografiyasi7-sinf O’zbekiston tabiiy geografiyasi

∗ 1. FAOLLIK.∗ 2. VAQTGA RIOYA QILISH.∗ 3. AYTILGAN FIKRNI TAKRORLAMASLIK.∗ 4. O`ZARO HURMAT.∗ 5. TO`G`RI JAVOB UCHUN RAG`BAT.∗ 6. O`NG QO`L QOIDASI.∗ 7. “BIR YOQADAN BOSH CHIQARISH”.∗ 8. INTIZOM.

OLTIN QOIDALAR:

Iqlim hosil qiluvchi omillar

2. O’zbekiston iqlimi qanday omillar ta’sirida vujudga keladi?3. Quyosh radiatsiyasi qanday

omillarga bog’liq?

YANGI MAVZU BAYONI

REJA:1.O’zbekistonning daryolari haqida umumiy tushuncha.

2. Suv boyliklari.

MAVZU: O’ZBEKISTONNING ICHKI SUVLARI VA SUV BOYLIKLARI

1.ICHKI SUVLARGA NIMALAR KIRADI?

2.DARYO DEB NIMAGA AYTILADI?

O’ZBEKISTONDA ICHKI SUVLAR QUYIDAGICHA JOYLASHGAN:

O’zbekiston daryolari

t/r To’yinish manbalari

Daryolar Suvi ko’payish davri Suvi kamayish davri

1 Muzlik va doimiy qorlar

Amudaryo, Zarafshon, Isfayramsoy, So’x,

Isfara

Iyun – avgust Qish

2 Qor va muz Sirdaryo, Chirchiq, Surxondaryo,

Qoradaryo, Norin

May-iyun Qish

3 Qor Qashqadaryo, G’uzordaryo, Sangzor, Ohangaron, G’ovasoy

Aprel - may Yoz

4 Soylar, qor-yomg’ir va yerosti suvlari

Zominsoy, Sheroboddaryo,

Tursundaryo

Aprel –may Yoz

DARYOLARIMIZ TO’YINISHI JIHATIDAN BIR XIL EMAS.

Quyidagi jadvalni to’ldiring.

t/r Daryo nomi

Uzunligi

(km)

Boshlanish joyi Quyilish joyi

To’yinish manbayi

1 Amudaryo 2540 Pomir tog’i Orol dengizi Muzlik, doimiy qorlar

2 Sirdaryo 3019 Markaziy Tyanshan tog’I Orol dengizi Qor, muz

3 Zarafshon 877 Turkiston bilan Zarafshon tog’lari tutashgan Ko’ksuv

tugunidan

Sandiqli cho’li Muzlik, doimiy qor

4 Ohangaron 236 Chotqol va Qurama tog’ Sirdaryo daryosi

Qor

5 Surxondaryo

196 Hisor tog’i Amudaryo daryosi

Qor, muzlik

6 Qashqadaryo

373 Hisor tog’I Muborakka yetmay quriydi

Qor

7 Chirchiq 397 G’arbiy Tyanshan tog’i Sirdaryo daryosi

Qor,muz

Sirdaryoning o’ng irmog’I bo’lib, u Garbiy Tyabshan tizmalaridan boshlanuvchi Chotqol va Piskom daryolarining Chorvoq botig’ida qo’shilishidanvujudga keladi. Chirchiq daryosining uzunligi Chotqol bilan birga 397 km ni tashkil etadi. Chirchiq qor –muzlardanto’yinadi. Uning havzasida 251 ta muzliklar bor. Shu sababli uning to’lin suv davri – mart –iyun. Eng kam suv davri dekabr –fevral oylariga to’g’ri keladi.

Chirchiq daryosi

Bu daryo Turkiston va Zarafshon tog’lari tutashgan Ko’ksuv tog’ tugunidan Zarafshon muzligidan Mastchoh nomi bilan boshlanadi.u Ayniy qishlog’I yonida Fandaryo bilan qo’shilgach, Zarafshon nomini oladi. Bu daryoning tog’li qismi Tojikistonga, quyi qismi O’zbekistonga qaraydi. Daryo muz-qorlarning erishidan to’yinib, to’lin suv davri iyun –avgustga, eng kam suv davri qishga to’g’ri keladi.Daryo tog’li qismida tez oqqanligidan muzlamaydi. Tekkislik qismida qish sovuq kelganda 76 kungacha, iliq kelganida 2-3kun muzlashi mumkin.

ZARAFSHON DARYOSI

Daryo Hisor tizmasining g’arbiy qismidan boshlanadi va Muborakka yetmasdan qurib qoladi. Daryoning uzunligi 373 km . Daryo qor suvlaridan to’yinishi sababli eng ko’p suv sarfi may oyiga, eng kam suv sarfi oktabr – dekabr oylariga to’g’ri keladi.

Qashqadaryo daryosi

Daryo - Hisor tizmasi g’arbiy qismining janubiy yonbag’ridan boshlanuvchi To’polondaryo bilan Qoratog’daryoning qo’shilishidan vujudga keladi. So’ng 196 km masofada oqib, Amudaryoga kelib quyiladi. Daryo qor va muzlardan to’yinadi. To’lin suv davri – mart –iyun,eng kam suv davri sentabr –oktabr

Surxondaryo daryosi

Daryo Chotqol va Qurama tog’laridan suv to’plovchi soylarning qo’shilishidan vujudga kelgan Oqtoshsoy nomi bilan boshlanadi va 236 km masofada oqib, Sirdaryoga quyiladi. Uning yirik irmoqlari Dukent, Qorabag’ir, Niyozboshsoy hisoblanadi. Daryo qor suvlaridan to’yinadi. To’lin suv davri – aprel –may, eng kam suv davri dekabr –yanvar oylariga to’g’ri keladi.

OHANGARON DARYOSI

O’ZBEKISTONDA SUV BOYLIKLARI QUYIDAGICHA TAQSIMLANGAN: RESPUBLIKA

HUDUDIGA YILIGA 95,642 KM KUB DARYO SUVLARI HOSIL BO’LADI. SHUNING

O’zbekiston hududidan yiliga tashqariga 47, 562 km kub miqdoridagi suv oqib chiqadi. Shundan,

O’ZBEKISTON HUDUDINING O’ZIGA ESA YILIGA 9,701 KM KUB DARYO

OQIMI VUJUDGA KELADI. SHUNING,

O’ZBEKISTON AMALDA YILIGA O’RTACHA 57,781 KM KUB ATROFIDA SUVDAN FOYDALANILADI.

SHUNING,

1.Ichki suvlarga nimalar kiradi?a) daryolar b)ko’llar, yerosti suvlari c)a, b javoblar to’g’ri

2. Nega tog’ va adirlarda daryolar tarmog’I zich?a) Chunki tog’larda yog’inlar ko’p, harorat past, bug’lanish va shimilish kamb) Chunki tekisliklarda yog’inlar ko’p, harorat past, bug’lanish va shimilish kamc)chunki o’simliklar ko’p

MAVZUNI MUSTAHKAMLASH UCHUN TEST

3. Amudaryo daryosining asosan to’yinish manbayini belgilang.a) Qorlar b) Yom’irlar, soylarc) Muzliklar va doimiy qorlar

4.U Sirdaryoning o’ng irmog’I bo’lib, Chotqol va Piskom daryolarining qo’shilishidan hosil bo’ladi? Gap qaysi daryo haqida ketyapti?a) Zarafshonb) Ohangaron c) Chirchiq

5. O’zbekiston yiliga o’rtacha qancha miqdorda suvdan foydalanadi?a) 57 ,781 km kubb) 41,472 km kubc) 16, 309 km kub

O’ZINGIZNI BAHOLANG!TO’G’RI JAVOBLAR :

1-C 2-A 3- C 4- C5- A BAHO: «5» - 5 ball «4» - 4 ball «3» - 3 ball «2» - 2 va undan past ball

O’zbekistonning eng yirik daryolarini yozuvsiz xaritaga tushirib, nomlarini bilib oling.

Uyga vazifa

EL –YURT SHA’NI - ORIMIZ,POK SAQLASH SHIORIMIZ.

YASHASIN DIYORIMIZ.BIZ – VATANNING ERTASI!