P O V R E D E

VIESTRUKE POVREDEHITNO ZBRINJAVANJE STANJA KOJA UGROAVAJU IVOTUSPOSTAVLJANJE DISANJAPROVJERITI RAD SRCAZAUSTAVITI VIDLJIVO KRVARENJEISPITIVANJE ZNAKOVA OKALIJEENJE POVRIJEENOG U STANJU OKALIJEENJE POVRIJEENOG KOJI NIJE U STANJU OKA

VIESTRUKE POVREDEURGENTNO

LIJEENJE

SPECIFINIH

POREMEAJAKLATEI GRUDNI KOTENZIONI PNEUMOTORAXTAMPONADA SRCAOBILNO KRVARENJEPOVREDE GLAVEPOVREDE VRATAKONTUZIJA SRCARUPTURA AORTE ILI ANEURIZMEPOVREDA KIMENOG STUBAPRELOMIKRA POVREDEPOVREDE TRBUHAPOVREDE UROGENITALNIH ORGANA

USPOSTAVITI DISANJEUkoliko povrijeenio teko die ili ne die oistiti usta i drijelo

A/ Povrijeeni u nesvijestiStaviti prst ili aspirator u usta povrijeenog i oistiti sve krvne ugruke,fragmente kostiju,zuba,povraeni sardaj.Staviti tipaljku na jezik i izvui ga van usne duplje.B/ Povrijeeni pri svijesti: okrenuti glavu povrijeenog na stranu i sa aspiratorom ili prstom odstraniti sva strana tijela iz usne duplje. Ukoliko se sumlja na povredu vratnog dijela kimenog stuba drati glavu povreenog u aksijalnom poloaju.

Uspostavljanje disanjaProcjena hitnog izvoenja endotrahealne intubacije ili krikotireotomije

Rijetko kada postoji indikacija za naprijed navedeno, kao primarnog postupka za oslobaanje vazdunih puteva rtve koja spontano die.Indikacije za ove postupke su prelomi larinksa,ili teka oteenja mekih djelova lica. U sluaju oteenja vazdunog puta, ako je isti otvoren u predjelu vrata

Odravanje disanja:Kada se oslobode vazduni putevi omoguiti povrijeenom da die i dati mu kiseonik.A/Povrijeeni u nesvijesti povrijeeni die ili ne die: pomoi disanje aparatom sa maskom, povrijeeni se moe endotrahealno intubirati bilo kada dok tubus ne ometa lijeenje.B/rtva u svijesnom stanju; nedovoljno spontano disanje: Ukoliko povrijeeni pri svijesti, ne die dobro(postoji cijanoza,klaenje zida grud.koa.) disanje treba odravati aparatom dodajui kiseonik u visokom procentuC/Povrijeeni u svijesnom stanju;ventilacija dobra; dodajemo kiseonik sa maskom za lice ili preko nastavka za nozdrve.

Provjera rada srcaOdsustvo pulsa: Ukoliko se palpacijom karotidne arterije ne otkrije spontani rad srca odmah uspostaviti cirkulaciju krvi direktnom masaom srca.U pacijenata sa viestrukim povredama kada ne pipamo puls postoji velika vjerovatnoa da je u pitanju teka hipovolemija, tamponada srca ili tenzioni pneumotorax. U sluaju teke hipovolemije i tamponade srca zatvorena masaa srca kroz grudni ko ostaje bez rezultata.Ako se puls palpira pregledati povrijeenog i ustanoviti da li je u stanju oka.

Zaustaviti vidljivo spoljanje krvarenjeOevidno spoljanje krvarenje treba zaustaviti blagim pritiskom sterilnih tampona na oteenje krvne sudove

Ispitivanje znakova okaok se definie kao nedovoljno snabdijevanje tkiva krvlju i klasifikuje se kao blag, umjeren ili teek ok, na osnovu posebnih klinikih kriterijumaHladna, blijeda koa; profuzno znojenje i tahikardija su pouzdani znaci oka koji se mogu lako utvrditi.Cerebralnu insuficijenciju,hipotenziju i oliguriju treba smatrati za znakove oka sve dok se ne dokae suprotno.

Lijeenje povrijeenog u stanju okaEvaluacija stanja i lijeenje oka mora se izvriti brzo i istovremeno. ok povrijeenog lica se najee razvija zbog hipovolemije koja nastaje uslijed krvarenja, tamponade srca, tenzionog pneumotoraxa. Ozlijeda mozga moe pogorati stanje oka ili/rijee/ moe sama po sebi dovesti do oka bez istovremenog gubitka volumena krvi.Hitna hospitalizacijaDavanje tenosti-izotonini rastvor soli.ok koji se pogorava ili dugo perzistira uprkos pravilnoj zamjeni izgubljenje tenosti ili krvi ukazuje da povrijeeni i dalje krvari ili da treba otkriti drugi uzrok oka.

Lijeenje povrijeenog koji nije u stanju okaNavedeno stanje ne daje razlog za bilo kakvo urgentno lijeenje.Povrijeenog treba detaljno pregledati, to podrazumjeva, labolatorijske analize, rentgensko snimanje, po potrebi snimanje CT-kompjuterske tomografije ili MR-magnetne rezonance

Urgentno lijeenje specifinih poremeajaKlaenje zidova toraxa se lako dijagnostikuje na osnovu paradoksalnih pokreta pojedinih djelova rebarnih zidova grudnog koa ili sternuma uvlaenje pri udisanju/prema unutra/ i ispupenje pri izdisanju /prema spolja/.Terapija: Ventilacija plua povrijeenog sa maskom ili balonomDalji postupak povrijeenog treba hitno hospitalizovati

Tenzioni pneumotoraksSprijeavanje povratka venske krvi u srce. Samim tim smanjuje se minutni volumen srca i smanjuje se opskrba tkiva krvlju-oksigenacija se smanjuje.Takvo dvojno dejstvo pneumotoraksa brzo moe dovesti do smrti.Dijagnoza: Manifestuje se tekim disanjem, vene vrata su proirene, traheja se pomjera u stranu,disajni umovi seje strane.

Terapija Privremeno lijeenje se sastoji u uvlaenju igle br.14 u drugi interkostalni prostor dok vazduh ne prodre iz toraksa van.Ako se radi o penetrantnoj rani istu treba otvoriti prstom ili klemom da zrak izae van a zatim zatvoriti vazelinskom gazom

Tamponada srcaTamonada srca sprijeava dijastolno punjenje srca, tako smanjuje udarni volumen srca i perfuziju tkiva krvljuDijagnoza: proirene vratne vene i stanje oka. Na isto treba misliti kada ustanovimo jau traumu grudnog koa/volan/

Terapija: hitna hospitalizacija

Obilno krvarenjeDijagnoza: A/ Vidljivi izvori krvarenjaSpoljanji izvori padaju lako u oi /pregledati zadnji dio povrijeenog/B/ Skriveni izvori krvarenja /Unutranje krvarenje/ moe da bude izToraksa: hemotoraks izliva se do 2 L krvi.Abdomena, Retroperitoneum, pelvina jama, butine/3-4L krvi

Terapija krvarenjaA/Direktan pritisak- najee se moe kontrolisati spoljanje vidljivo krvarenje. Rijetko kada je potrebno staviti povesku/Esmarh-traumatska amputacija ekstremiteta/.

Povrede glaveDijagnoza: na ozbiljnu povredu glave treba posumljati u svakog povrijeenog sa hematomima u predjelu glave, lica ili sa laceracijama u tim predjelima kao i u bolesnika sa poremeenim senzorijumom sa ili bez neurolokih ispadaOko 5-10% pacijenata sa tupom traumom glave ima i povredu vrata, dok su penetrantne povrede rijetko praene povredama vrata

Opte indikacije za hospitalizaciju poslije povrede glaveDefinitivno utvren period nesvijesti poslije povredeKonvulzijeFrakture lobanjePoremeaj mentalnog stanjaUdrueno medicinsko ili hiruko oboljenje i kada uzrono stanje ne zahtijeva hospitalizacijuivotni uslovi pacijenta koji sprijeavaju uspijeno kuno lijeenje/ pacijent ivi sam/

Dalja evaluacija pacijenta sa povredom glaveAnamneza-koju treba uzeti od pacijenta, prijatelja, svjedoka, policije,tehniara kola hitne pomoi. Okolnosti povreivanja-gubitak svijesti, intoksikacija ljekovima, bol u grudnom kou,konvulzije itd. Prije ili neposredno po povredi mogu da utiu na terapijuHospitalizacija

Specifine povrede glaveLaceracijeHaematom-poglavine ukazuje na frakturuFrakture lobanje-ne znae uvijek iteku povredu mozga, meutim bolje je uvijek poretpostaviti istu uz hospitalizaciju povrijeenog.Zatvorene frakture-mala mogunost infekcije ali velika vjerovatnoa od intrakranijalnog hematoma.Otvorene fraktureImpresione fraktureFraktura baze lobanjeIsticanje likvora-isticanje cerebrospinalne tenosti iz nosa ili uha

Povrede mozgaSutina ranog zbrinjavanja povreda glave je u prepoznavanju postojanja intrakranijalnih masaEpiduralni hematom-kratak lucidni interval nakon prolazne nesvijestice je tipian kliniki znak.Subduralni hematom-progresivno gubljenje neurolokih funkcija nakon traume.Hematom parenhima isto kao i subduralni hematomDifuzne lezije:Potres mozga pogaa jedino stanje svijesti sa kraim onesvijeivanjemKontuzija, ishemija ili hipoksija imaju isto dejstvo na modano tkivo, tj.njegovo oticanje i difuzni gubitak neurolokih funkcija

Povrede vrata i kimenog stubaSumnja na povredu kimene modine

Kod svih osoba sa povredom glave nanijetom tupim predmetom ili sa multiplim povredama treba pretpostaviti da postoji povreda cervikalne ili torakolumbalne kime dok se ne dokae drugaije

Imobilisati kimeni stubNeophodno je imobilisati kimeni stub u cilju sprijeavanja daljeg povreivanjaLeei poloaj-licem nagore,na vrstu ravnu podlogu bez jastuka i ograniavanjem bonih pokreta vrata pomou visoke vratne kragneBoni poloaj-prihvatljiv,ako pacijent ne moe da lei na leima, vrat u neutralni poloaj koji se zadrava i tokom sprovoenja prevoza,reanimacije i dg.Tehnika pomjeranja pacijenta-glavu trakcijom drati u neutralnom poloaju a glavu i trup podizati ili kotrljati kao jednu cjelinu.

Opstrukcija vazdunih puteva moe se manifestovati krkljanjem ili stridoroznim disanjem, neefikasnim disanjem(pokreti grud.koa bez strujanja zraka),apnejom ili cijanozom.Visok prekid kimen.modineiznad C/2 ili C/3 dovodi do apneje uslijed paralize interkostalnih miia i dijafragme.Anamnestiki pacijenti sa povredama kimene modine mogu navesti taan podatak o povreivanju-saobraajnom udesu.Osobe koje padnu sa visine najee zadobijaju prelome stopala,kukova,torako-lumbalne kime.

Povrede kimene modine sa ili bez frakture prljenova

esto je udruena sa neurolokim simptomima i deficitom.Trzajne /hiperekstenzione povrede-Pacijenti daju podatak o naglom trzaju,najee bez gubitka svijesti.Po definiciji trzaj ne dovodi do fraktura, ali jak trzaj dovodi do rupture prednjih fibroznih vlakana discusa

Povreda grudnog koa- kontuzija srcaPneumotoraks/tenzioni/ moe stvoriti tupa ili penetrantna povreda toraksa i trbune duplje akopresjeca dijafragmu/ulazak zraka u pleuralni prostor/, kada moe doi do kolapsa plua i zakazivanja respiratorne ventilacijeKontuzija miokarda-tupa trauma grudnog koa moe uzrokovati povrede srca mikroskopske ili makroskopske/infarkt/, Stres izazvan udarom u grudni ko moe ubrzati pojavu infarkta srca u osoba iji su koronarni sudovi srca ve ranija bili oboljeli.

Tamponada srca

Do tamponade srca dolazi kada se poslije povrede sranih komora ili velikog arterijskog suda krv izliva u sranu kesu.Obzirom da se perikard ne iri intraperikardni pritisak postepeno raste i sprijeava dijastolno punjenje a poslijedica je hipotenzija i ok.Ruptura aorte ili aneurizme

Sumnja na rupturu aorte ili aneurizme postoji kod svih koji su pretrpili tupu traumu grudnog koa (samo oko 15% stie do bolnice za ivota).Povreda grudnog koa- kontuzija srca

PrelomiAko je opte stanje povrijeenog dobro, treba briljivo ispitati stanje svih kostiju i zglobovaLako uoljive povrede, esto odvraaju panju sa manje upadljivih promjena /misliti na multiple povrede/.Zahtijevati od povrijeenog da pokae na mjesto koje ga boli il na ono koje smatra povrijeenim.Prikupiti to vie podataka o detaljima povrede, ranijim povredama, bolestima, alergijama itd.

Otvoreni prelomiSvaka povreda koe koja direktno komunicira sa hematomom i ozlijeenim tkivom oko preloma kosti omoguava bakterijsku infekciju

Svako nagnjeeno tkivo ima smanjenu otpornost na infekciju.

Kod svakog otvorenog preloma postoji mogunost nastanka sekvela u vidu tetanusa,akutne piogene infekcije,hroninog posttraumatskog osteomielitisa,gas gangrene.

Otvoreni prelomiDijagnoza-Svaka duboka rana koja komunicira sa prelomom kosti. Ona je sumljiva na infekciju, a nekad i na postojanje ivera kotanog fragmnenta.Svi prelomi uslijed ozlijede revelverskim ili puanim metkom smatraju se otvorenimLijeenje hiruko uz zbrinjavanje preloma.

Lijeenje otvorenih prelomaKrvarenje u sluaju otvor.preloma treba zaustaviti pritiskom sterilne gaze.Imobilizacija svakog povrijeenog dijela tijela U cilju smanjenja otoka povreenog dijela tijela isti postaviti u visini srca.Imobilizacija je u sutini vjetina improvizacijeUdlagom se moraju imobilisati dva susjedna zgloba povrijeenog dijela

Sindrom zlostavljanog djetetaDjeca sa prelomima kostiju ili drugim povredama mogu biti rtve zlostavljanaKod djece ispod 3 god. 1/3 preloma je od zlostavljana.Djeca koja se otputaju kui iz bolnice bez prethodne opomene i savjetovanja roditelja imaju izgleda da u 50% sluajeva budu ponovo rtve bezdunih roditelja.Procenat smrtnih ishoda pretuene djece iznosi oko 10%Djeca su zlostavljana u svim drutveno-ekonomskim sredinama.U daljem postupku, sem zbrinjavanja povreda, obavezno konsultovati pedijatra, dijete hospitalizovati i obavjestiti socijalnog radnika.

Vrste prelomaZatvoreni prelom-koa nije ozlijeenaOtvoreni prelom-prelomljena kost preko povrede mekih tkiva i koe komunicira sa spoljnom sredinomArtikularni prelom-prelom artikularnih povrina, ligamenata. Oni mogu biti otvoreni i zatvoreni.

Varijacije prelomaNedislocirana fracturaDislocirana fracturaAngulirana fractura kada fragmenti asimetrino inpaktuju jedan u drugiKominutivna fractura-prelom u vie od 2 fragmentaAvulziona fractura-otrgnue jednog dijela kosti.

Traumatska luksacija zgloba-traumatsko razdvajanje zglobnih povrina koje su inae priljubljeneDistorzija zgloba-djelimino ili potpuno cijepanje zglobnh ligamenataI-stepen Nepotpuno lako kidanje ligamenata/otok i i podliv naznaeniII-stepen Cijepanje tetiva veeg stepena, zglob labavijiIII-stepen Otkinue ligamenta zgloba, zglob labavo pokretljivRuptura tetive-otkinue-cijepanje dovodi do gubitka sposobnosti vrenja odreenog pokreta

Povrede arterijaNa povredu neke od velikih arterija ukazuje blijeda i hladna koa i ekstremitet bez osjeaja za bol i bez pulsaKada se povreda mekih tkiva nalazi blizu puta vee arterije, treba misliti na mogunost povrede same arterije.Postupak:Bolesnika odmah hospitalizirati

Povrede velikih venaPovrede perifernih vena ne zahtijevaju operativno lijeenjePovreda velikih centralnih vena(vene cave,subclavie,ilijane)zahtijevaju brzo operativno lijeenje.D i j a g n o z a povrede veih vena manifestuje se krvarenjem ali ne i ishemiijom tkiva

Traumatska amputacija i replantacijaKod svake traumatske amputacije brzo reagovati jer uvijek postoji mogunost replantacijeTerapija-podii amputacioni patrljak to vie i zaviti ga sterilnim kompresama,kako bi se zaustavilo krvarenje Amputirani dio bi trebalo sauvati i zaviti u strilne komprese natopljene Ringerovim rastvorom ili fiziolokim, zati taj dio staviti u ist sud i na temperaturi od +4*C/amputirani dio nikad na led/.

Kra povredeKarakteristika kra povreda su veliki otoci koe i mekih tkiva, ekhimoze,uz este pratee oguljotine tkiva.Pulsevi se esto pipaju na povrijeenom ekstremitetu.Pregledom urina-hemoglobinurija ili mioglobinurija

Povrede trbuhaPonavljani fiziki pregled je najkorisniji nain evaluacije tupe povrede abdomena.Ruptura slezine je najee uzrokovana traumom donjih rebarnih lukovaPovrede velikih krvnih sudova u trbunoj duplji uglavnom se manifestuju sa hemoragikim okom koji je otporan na sve pokuaje ranimacije