p r oje ÇeŞİtlerİ, proje dÖngÜsÜ yaklaŞimi İle proje dok Ü mani hazirlama muzaffer...
DESCRIPTION
T.C. ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ PROJE HAZIRLAMA VE EKONOMİK ANALİZ EĞİTİMİ Çeşme, İzmir 16-19 Kasım 2011 . P R OJE ÇEŞİTLERİ, PROJE DÖNGÜSÜ YAKLAŞIMI İLE PROJE DOK Ü MANI HAZIRLAMA Muzaffer Doğru. İÇİNDEKİLER. - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
1
T.C.ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI
ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
PROJE HAZIRLAMA VE EKONOMİK ANALİZ EĞİTİMİ
Çeşme, İzmir 16-19 Kasım 2011
PROJE ÇEŞİTLERİ,
PROJE DÖNGÜSÜ YAKLAŞIMI İLE PROJE DOKÜMANI HAZIRLAMA
Muzaffer Doğru
2
İÇİNDEKİLER
I. Proje Tanımı ve çeşitleri
II. Proje döngüsü ve mantıksal çerçeve yaklaşımı (MÇY) ile proje hazırlama v
MÇY ile proje hazırlamanın aşamaları
Analiz Aşaması Paydaş analizi Problem Analizi Hedef ve amaç analizi Strateji analizi
Planlama Aşaması Hedef, Amaç, Gösterge, Doğrulama Kaynakları Varsayım, Risk
MÇY matrisinin hazırlanması Proje Faaliyet Planı Proje Bütçesi
Sürdürülebilirlik
İzleme ve Değerlendirme
3
PROJE TANIMI
Proje, belirlenmiş bir amacın gerçekleştirilmesine yönelik olarak belli bir zaman periyodu içinde, bu amaca tahsis edilen kaynakları (bütçe) kullanmak suretiyle, gerçekleştirilen bir dizi faaliyetler bütünüdür.
Bu durumda KAYNAK+ ZAMAN+ FAALİYET projenin kapsamını oluşturan temel elemanlar olmaktadır. Bazı projelerde bunlara ilave olarak YER de proje’nin temel bir elemanını oluşturur.
4
Planlama ve Proje ile Farkı • Planlama, önceden belirlenmiş amaçları gerçekleştirmek
için yapılması gereken işlerin saptanması ve izlenecek yolların seçilmesidir. Planlama, geleceğe bakma ve olası seçenekleri saptama sürecidir yani geleceği düşünmedir. Özetle planlama, bir eylemle ilgili tüm etkinliklerin önceden hazırlanması sürecidir.
• Amaçlar belirlenmiş.
• Daha uzun dönemli
• Daha Genel (Projelere Baz teşkil oluşturur)
5
Projelerin Temel Özellikleri
- Özgün (belirgin) (Specific)
- Sonucu ölçülebilir (en azından değerlendirilebilir) (Measurable)
- Elde edilebilir (Kabul edilebilir) (Achievable)
- Gerçekçi (mevcut imkanlar gözönünde bulundurularak) (Realistic) - Zaman bağımlı (bir bitiş tarihi/zamanı olan) (Time Bounded)
(İngilizcesi kısaltılmışı SMART-Şık- kelimesi kullanılmaktadır)
6
PROJE ÇEŞİTLERİ
Sektörler itibariyle sınıflandırma
- Enerji projeleri - Ormancılık projeleri - Kırsal kalkınma projeleri - Havza rehabilitasyon projeleri - Sulama projeleri
7
ORMANCILIK PROJELERİNE ÖRNEKLER
- Ağaçlandırma projeleri- Erozyon kontrolu projeleri- Odun dışı orman ürünleri projeleri- Eko-turizm projeleri- Orköy projeleri- Orman sanayi projeleri- Havza Avan Projeleri- Bölge Müdürlüğü projeleri (OGM/AGM)
8
Proje tipi itibariyle sınıflandırma
- Uygulama projesi - Araştırma-Geliştirme Projesi - Eğitim projesi - Teknik İşbirliği Projesi Büyüklük (alan/bütçe) itibariyle sınıflandırma - Büyük, orta, küçük ölçekli projeler Ülke projeleri-Bölgesel Projeler
- ÇEM-TİKA Çölleşme ile Mücadele bölgesel İşbirliği proj. - ÇEM-FAO Orta Asya ve Kafkaslarda dağlık havzaların sürdürülebilir yönetimi için kapasite geliştirme projeleri
9
Proje sahibi kurumlar itibariyle sınıflandırma
- Kamu kuruluşları projeleri - Özel sektör projeleri - Sivil toplum örgütü projeleri Finans kaynakları itibariyle sınıflandırma - İç kaynaktan finanse edilen projeler - Dış kaynaklı projeler
10
Dış kaynaklı ormancılık projeleri (örnekler)
- Doğu Anadolu Havza Rehabilitasyon Projesi (DB) - Anadolu Havza Rehabilitasyon Projesi (DB) - Kuzey Anadolu Ormancılık Projesi (DB) - Akdeniz Ormancılık Projesi (DB) - Ormancılık Sektör İncelemesi Projesi (DB) - Çoruh entegre havza rehabilitasyon projesi (JICA) - Biyolojik Çeşitlilik Projesi (GEF) - Küre Dağları Projesi (GEF)
11
- Endüstriyel Orman Ağaçlandırmaları Projesi (FAO) - Ulusal Ormancılık Programı Geliştirme Projesi (FAO) - Toplum Ormancılığı Projesi (FAO) - Yapraklı Tür Orman Ağaçlandırmaları Projesi (FAO) - Milli parklar yönetim planlamasının geliştirilmesi projesi (FAO) - Küre Dağları Milli Park Projesi (GEF) - Yıldız Dağları Biyolojik Çeşitliliğin Korunması Projesi ( ) - Türk-Alman Ormancılık (silvikültür-amenajman) Projesi (GTZ) - Türk-İtalyan Kavakçılık Projesi (İTALYA) - Ormancılık bilgi sistemleri projesi (Finlandiya) - Tüplü fidan üretim teknikleri projesi (Finlandiya
12
• Avrupa Birliği (AB)• Dünya Bankası (DB)• Küresel Çevre Fonu (GEF) • Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşk. (FAO)• Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)• Alman Teknik İşbirliği Taşkilatı (GTZ)• Yabancı Ülkeler (Finlandiya, Hollanda, İtalya)• TIKA • OSB-FAO Ormancılık Projeleri Destekleme Fonu (2012 de başlaması bekleniyor)
Dış Kaynaklı Proje Finansman Kuruluşları
13
Proje Döngüsü (Mantıksal Çerçeve) Yaklaşımı ile Proje Hazırlama
Proje hazırlanması ve değerlendirmelerinde proje döngüsü yaklaşımı kullanımının yaygınlaşması nedenleri:
1. Proje uygulamalarında elde edilen deneyimler, başarısız projelerin değerlendirilmesi sonuçları.
2. Projelerin performanslarının izlenmesi ve değerlendirilmesindeki yetersizlikler.
3. İç ve dış finans kurumlarının proje döngüsü yaklaşımı ile hazırlanana projeleri desteklemesi.
14
Proje Süreci (Projelerin hazırlanması ve yürütülmesinin 6 aşaması)
Ön Değerlendirme
Uygulama
Finansman
Proje FikriniBelirleme
Projenin Tasarımı
Değerlendirme
15
Proje Sürecinin Aşamaları• Proje Fikrini Belirleme: Projenin ilk fikir ve tasarım aşamasıdır• Projenin tasarımı: Projenin teknik ve operasyonel açıdan detaylı olarak tasarlandığı aşama• Ön Değerlendirme: Tasarımı tamamlanmış olan projenin mantıki, çerçeve, teknik, mali, ekonomik, sosyal, çevresel, kurumsal yönlerden tutarlılığını, bütünselliğini, işlevselliğini değerlendirme.• Finansman: Finansman teklifinin ilgili karar vericiler tarafından değerlendirildiği ve finansmanın sağlandığı aşama.• Uygulama: Projede öngörülen faaliyetlerin uygulanması, performans ve sonuçlarının izlenmesi, denetlenmesi aşaması.• Değerlendirme: Proje performans ve sonuçlarının değerlendirilmesi.
Integrated Watershed Development Approach (Case of one micro-catchment (MC))
Rehabilitation ofdegraded forest
Check dams
Soil conservation
Rehabilitation of rangeland
Avalanche control works
Livelihood improvement(based on livestock)
Livelihood improvement(based on agriculture)
Improvement of forest nursery;Natural disasters' risk assessment;Plannings;Marketing assistance
Activities for multiple MCsCD of local communitiesCD of line agencies' staffs
Capacitydevelopment
Area withremaining forest
Soil conservationSeverely degraded area
Small scale irrigationinfrastructure improvement
River bank enforcement
Consulting service
17
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Proje Bölümleri (içeriği)
Kapak SayfasıProje Özeti İçindekiler Tablosu Kısaltmalar 1. GİRİŞ Proje ile ilişkili genel koşullar, ulusal, sektörel politika, program, öncelikler.
2. MEVCUT DURUM ANALİZİ 2.1 Mevcut koşulların tanımı 2.2 Problem analizi 2.3 Paydaş analizi 2.4 Ana çözüm ihtiyaçları, amaç ve hedef analizi2.5 Strateji (amaç ve hedeflerin elde edilmesi alternatifleri) analizi
34
3. PROJE ÇERÇEVESİ 3.1 Hedef, Amaç, Çıktılar 3.2 Faaliyetler (faaliyetler ile ilgili her türlü analizler, tanımlar, standartlar, vb.) 3.3 Riskler ve varsayımlar3.4 Sürdürülebilirlik
4. PROJE YÖNETİMİ 4.1 Proje yönetimi, uygulamaları ile ilgili kurumsal düzenlemeler, sorumluluklar, eşgüdüm 4.2 Proje girdileri ve bütçesi
5. PROJE İZLEME VE DEĞERLENDİRME 5.1 İzleme ve değerlendirme, başarı göstergeleri5.2 Bilgilerin paylaşımı
35
6. PROJE UYGULANABİLİRLİK (FİZİBİLİTE) ANALİZLERİ 6.1 Finansal ve Ekonomik Analiz (Fizibilite) 6.2 Çevresel Uygulanabilirlik (ÇED) 6.3 Sosyal Uygulanabilirlik 6.4 Projenin Dışsallıkları
EKLER 1 Proje Mantıki Çerçeve Matrisi2 Çalışma Planı3 Proje Bütçesi4 Fizibilite analizleri detay tabloları5 Proje sahası tanıtımı ile ilgili detay bilgiler, haritalar6 Faaliyetlerle ilgili standartlar, detay tanımlar, çizimler, vb.7 Diğer
36
PROJELERDE BAŞLICA BAŞARISIZLIK NEDENLERİ
• Mevcut durumun, sorun-neden-çözüm ilişkisinin yetersiz analizi.
• Proje mantıki çerçevesinin iyi kurgulanmaması. • Risklerin yeterince dikkate alınmaması.• Faaliyet odaklı planlama ve uygulama.• İzleme ve performans değerlendirme kriter ve
yöntemlerinin yetersizliği.• Hedef gruplarla yeterli ilişkinin kurulamaması.• Projelerdirmede standartlaşma, yeterli sorgulamama.
– Geçmiş proje sonuçlarının yeterince değerlendirilmemsi, deneyimlerin yeni projelerde yeterince faydalanılmaması.
37
Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı Nedir?
Projenin farklı seviyelerdeki amaç, çıktı/sonuç, faaliyetler ve girdiler arasındaki nedensel ilişkileri kuran, bunların gerçekleştiğini uygun göstergelerle kontrol eden ve proje kontrolü dışında kalan ve başarıyı etkileyecek riskleri yeterli şekilde dikkate alan proje hazırlama, uygulama ve değerlendirme mekanizmasıdır.
38
Hedef (uzun dönem amaç
Proje amacı
Sonuç 1(Çıktı 1)
Sonuç 2(Çıktı 2)
Sonuç 3(Çıktı 3)
Faaliyet 1.1 F1.2 F2.1F1.3 F2.2 F3.1 F3.2 F3.3
G G G G G
39
5. Mantıksal çerçeve matrisinin hazırlanması – proje yapısının tanımlanması, onun içsel mantığının test edilmesi, amaç ve hedeflerin (çıktıların) ölçülebilir terimlerle tanımlanması; bunlara ulaşmak için uygun ana faaliyetlerin tanımlanması
6. Faaliyetlerin planlanması –faaliyetlerin detaylandırılması, sırasının, birbirleriyle bağlantılarının belirlenmesi; sorumlulukların tahsis edilmesi faaliyet planının hazırlanması
7. Bütçeninhazırlanması – Faaliyet planından hareketle girdilerin belirlenmesi ve bütçenin hazırlanması
Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı ile Proje Hazırlama Aşamaları
PLANLAMA AŞAMASIANALİZ AŞAMASI
1. Paydaş Analizi – paydaşların , onların ana problem ve beklentilerini, yaratacakları kısıtların, fırsatların ve katkıların belirlenmesi; 2.GZFT (GÜÇLÜ ZAYIF FIRSATLAR TEHDİTLER ) Analizi3. Problem Analizi – problemlerin ve bunların farklı seviyeleri arasındaki neden-sonuç ilişkilerinin analizi. 4. Amaç ve Hedeflerin Analizi – belirlenen problemlerden hareket ederek amaç ve hedeflerin (hedeflenen çıktıların) belirlenmesi.5. Strateji Analizi – amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesi için alternatif stratejilerin mukayesesi ve uygun stratejinin belirlenmesi. Amaç ve çıktıların son şeklinin verilmesi .
40
1. Adım: Paydaş analizi
• Paydaşlar, proje sürecinden ve sonuçlarından doğrudan ya da dolaylı biçimde olumlu ya da olumsuz biçimde etkilenecek olan kişiler, topluluklar, gruplar, kurumlar (kamu kurumları, STK’lar, yerel yönetimler, işletmeler) ve kişilerdir.
• Proje süreci ve sonuçlarını etkileme ve bunlardan etkilenme (zarar görme, yararlanma, katkı sağlama, risk oluşturma) bakımından birincil öneme sahip paydaşların analizi ve proje sürecine dahil edilmesine özellikle özen gösterilmelidir.
41
- Sorunlar projeyi yürütecek kuruluş yanında diğer paydaşların bakış açılarından da incelenir ve belirlenir.
- Konuyla ilgili tüm sorunların ortaya çıkıp çıkmadığı incelenir.
- Ortaya çıkanların önemli sorunlar olduğu kontrol edilir.
- Belirlenen sorunların birbirleriyle bağlantıları, sebep-sonuç ilişkileri belirlenir. Bu bağlantıları gösteren sorun ağacı hazırlanır.
- Gerçekte olmayan veya önemi abartılan problemlere dayalı olarak geliştirilen projeler başarısız olmaya mahkumdur.
2. Adım: Problem Analizi
42
Problem Analizinde Dikkat Edilecek Konular
• Sorun olarak gördüğünüz ya da değiştirmek istediğiniz konu nedir?• Sorunla ilgisi olan anahtar paydaşlar/ ilgi grupları kimlerdir?• Sorunu çözerken anahtar paydaşların potansiyel ihtiyaçları,
beklentileri, rolleri ve işlevleri nelerdir?• Paydaş/ilgi gruplarının proje dolayısıyla yaşayacakları potansiyel
kazançlar ve kayıplarnelerdir?• Sorunun kaynağı nedir ve kaynak ile sorun arasındaki ilişki nedir?• Sorunu çözmeye yönelik seçenekler nelerdir?• Sorunun çözümünü sağlamak için nelerin değişmesini görmek
istiyor, neleri gerçekleştirmek istiyorsunuz?
43
- Mevcut durumdaki ana sorunlar tanımlanır.
- Sorunların gruplandırılmasına başlamak için bir başlangıç sorunu seçilir.
- Başlangıç sorununa doğrudan neden olan sorunları onun altına
yerleştirilir.
- Başlangıç sorunun doğrudan sonucu olan sorunlar onun üstüne yerleştirilir.
- Arasında neden veya sonuç ilişkisi olmayan sorunlar ise, başlangıç sorunu ile aynı seviyeye yerleştirilir
Problem Ağacı Nasıl Oluşturulur(Beyin Fırtınası)
44
Problem Ağacı (1-kök kısmı) (Çoruh Projesi)
Sonuç
Neden
Çoruh havzasında doğal kaynakların büyük bolümü
bozulmuş ve havzanın sürdürülebilirliği risk altında
Ormanların onemli bolumu bozulmus ve
baskı altında
Mera alanlarının buyuk kısmı bozuk ve
baskı altında
Ormanlarda aşırı otlatma ve düzensiz faydalanma
Orman teşkilatının yöredeki eleman kadrosu yetersiz,
katılmcı ve entegre çalışmalar konusunda deneyim az
Orman köylülerinin
alternatif gelir kaynakları
kıstlı
Yerel köylülerin
ormanlardan faydalanma
ve gelir imkanları çok kısıtlı
Katılımcı ve entegre çalışmalar konusunda eğitimler yetersiz
Tarım alanlarının buyuk kısmı bozuk ve
verimliliği düşük
Köylü organize
olarak mera alanlarında kontrollu otlatma
yapamıyor
Devletin Mera ıslah çalışmaları
yetersiz
Kontrollu otlatma için farkındalık ve teşvik
programları yetersiz
Tarım ve Orman
teşkilatları mera ıslahına gerekli önemi
vermiyor
Tarım alanlarında
hatalı toprak işleme, sulama,
gübre ve ilaç kullanımı
Üst havzalarda köylü yayımi
tanıtım, destekler zayıf
Köylü.örgütleri ve tarım ürünlerinin
pazarlanması çok zayıf
Develetin çiftçi
örgütlerini destekleme ve
pazarlama destelkleri
zayıf
45
Problem Ağacı (2-tepe kısmı) (Çoruh Projesi)
Çoruh havzasında doğal kaynakların büyük bolümü
bozulmuş ve havzanın sürdürülebilirliği risk altında
Şiddetli toprak erozyon ve su artan sel, taşkın, olayları
Hayvancılık ve tarımsal geliri ve köylerde geçim
imkanlarının azalması
Tarım ve mera
alanlarının ve
verimliliğinin azalması
Alt havzada yerleşim
yerleri, tarım alanları, altyapı
tesisleri izerinde sel ve taşkın zararları
Yaşam düzeyi ve
yoksulluğun artması
Kırsal alanda ailelerin
bölünmesi, yerel
kültürün yok olması
Doğal peysajin
bozulması
Baraj ve gölet lerde
yüksek oranda
sedimentasyon
Yaban hayatı
zararlarında artış
Bitki ve hayvan
türlerinde azalma, yokolma
Şehir ve yerleşim
alanlarında ekolojik, sosyol,
ekonomik sorunlar
Artan göç
Orman, sulak alan, mera, alpin
ekosistemlerinin ve habitatların bozulması
Ekoturizm potansiyeli
ve gelirlerinin azalması
Barajların ömrünün , enerji ve sulama
verimliğinin azalması
46
- Problem ağacındaki olumsuz durumların gelecekte olması arzu edilen ancak gerçekçi olan durumlara çevrilmesi ile hazırlanır.
- Çözümlerin aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya doğru ilişkilerini ve bağlantılarını ortaya koyar.
3. Adım: AMAÇ VE HEDEFLERİN BELİRLENMESİ
47
ÇÖZÜM AĞACI (Eğitim sırasında doldurulacak)
Çoruh havzasında doğal kaynakların büyük bolümü
bozulmuş ve havzanın sürdürülebilirliği risk altında
Ormanların onemli bolumu bozulmus ve
baskı altında
Mera alanlarının buyuk kısmı bozuk ve
baskı altında
Ormanlarda aşırı otlatma ve düzensiz faydalanma
Orman teşkilatının yöredeki eleman kadrosu yetersiz,
katılmcı ve entegre çalışmalar konusunda deneyim az
Orman köylülerinin
alternatif gelir kaynakları
kıstlı
Yerel köylülerin
ormanlardan faydalanma
ve gelir imkanları çok kısıtlı
Katılımcı ve entegre çalışmalar konusunda eğitimler yetersiz
Tarım alanlarının buyuk kısmı bozuk ve
verimliliği düşük
Köylü organize
olarak mera alanlarında kontrollu otlatma
yapamıyor
Devletin Mera ıslah çalışmaları
yetersiz
Kontrollu otlatma için farkındalık ve teşvik
programları yetersiz
Tarım ve Orman
teşkilatları mera ıslahına gerekli önemi
vermiyor
Tarım alanlarında
hatalı toprak işleme, sulama,
gübre ve ilaç kullanımı
Üst havzalarda köylü yayımi
tanıtım, destekler zayıf
Köylüçrgütleri ve tarım ürünlerinin
pazarlanması çok zayıf
Develetin çiftçi
örgütlerini destekleme ve
pazarlama destelkleri
zayıf
48
- Bir proje oluşturacak olası alternatif stratejiler ortaya konur
- Bir veya birden fazla alternatif strateji seçilir
- Belirlenen kriterlere göre optimum stratejinin hangisi olduğunu konusunda değerlendirme yapılır
- Projeyi oluşturacak stratejiye karar verilir
- Proje Ana Amacı ve Proje Hedefleri (hedeflenen sonuçlar/ çıktılar) netleştirilerek projenin kapsamı belirlenir.
4. Adım: Strateji Analizi ve Seçimi
49
- STRATEJİ SEÇİM KRİTERLERİ
- Maliyetler ve Mevcut Kaynaklar- Politik uygunluk - Sosyal uygunluk ve kabul edilebilirlik - Verimlilik ve etkinlik- Aciliyet- Farklı paydaşların bakış açıları- Faydaların zaman perspektifi
50
GÖSTERGELER
GÖSTERGELER
GÖSTERGELER
9
11
13GENEL HEDEF (Uzun Dönem
Amaç)
PROJE AMAÇLARI
SONUÇLAR(ÇIKTILAR)
FAALİYETLER
1
4
3
2
DOĞRULAMA KAYNAKLARI
DOĞRULAMA KAYNAKLARI
DOĞRULAMA KAYNAKLARI
MALİYETLERAYRICA
DÜZENLENİR
12
14
10
ÖNKOŞULLAR
VARSAYIMLAR
VARSAYIMLAR
VARSAYIMLAR
7
8
6
5
ARAÇLAR (Girdiler)AYRICA
DÜZENLENİR
Projenin KapsamıMüdahele Mantığı
Objektif olarak doğrulanabilir
göstergeler
Doğrulama Kaynakları Varsayımlar
5. ADIM: MANTIKSAL ÇERÇEVE MATRİSİ’NİN HAZIRLANMASI
51
Projenin neden gerçekleştirildiği ve neleri değiştireceği (Projenin Amacı)
Projenin neleri başaracağı (Göstergeler)
Projenin başarısının değerlendirilmesinin nasıl yapılacağı (Doğrulama Kaynakları)
Projenin bunu nasıl başaracağı (Faaliyetler ve Araçlar)
Projenin başarısı için hangi dışsal faktörlerin önemli olduğu (Varsayımlar)
Hangi araçların gerekli olduğu (Girdiler)
Projenin başlayabilmesi için hangi unsurların ya da şartların gerçekleştirilmesinin gerektiği (Ön koşullar)
52
MANTIKSAL ÇERÇEVENİN TANIMI
Proje Müdahele Mantığı, Kapsamı Objektif (nesnel) olarak Doğrulanabilen Göstergeler
Doğrulama Kaynakları (Yöntemleri ) Varsayımlar
Genel Hedef (Uzun dönem amaç): Projenin katkıda bulunacağı ve proje sonrası uzun dönemde gerçekleşcek ideal durumdur.
Genel hedefe yapılan katkının derecesini ölçer. Değerlendirme esnasında kullanılır. Ancak, projenin kendisinin bu bilgileri toplamaya çalışması genellikle uygun değildir.
Göstergeleri doğrulamak için kullanacağınız veri kaynakları nelerdir – örneğin spesifik raporlar, tutanaklar, etütler, hesaplar, devlet istatistikleri, Amaç göstergelerini nasıl doğrulayacaksınız?
Proje Amacı: Proje sonucunda ulaşılacak amaçtır. Özgün, ölçülebilir, ulaşılabilir, gerçekçi olarak ve belli bir zaman ve yere bağlı olarak tanımlanır. Etkisinin proje sonrasında devam etmesi beklenir.
“Amacın gerçekleşip gerçekleşmediğini nasıl anlayacağız?” sorusununcevaplandırılmasına yardımcı olur. Miktar, nitelik ve zaman ile ilgili uygun ayrıntıları içermelidir.
Amaç göstergelerini nasıldoğrulayacaksınız? Bilgileri kim toplayacak, maliyeti ne olacak ve ne kadar zaman alacak?
Proje Amacı-Ana Hedefi ilişkisini etkileyebilecek olan varsayımlar (eğer bu amaca ulaşılısa bu varsayımlarda bahsedilen koşullar gerçekleşirse uzun dönem amaca katkı sağlanacaktır).
Proje Sonuçlar (Çıktıları): Proje amacının gerçekleştirilmesi için ulaşılması gereken sonuçlardır. Ölçülebilir, gerçekleştirilebilir olarak tanımlanmalıdır.
“Sonuçların elde edilip edilmediğini nasıl anlayacağız?” sorusunun cevaplandırılmasına yardımcı olur. Miktar, nitelik, zaman ile ilgili uygun ayrıntıları içermelidir.
Sonuç (Çıktı) göstergelerini nasıldoğrulayacaksınız? Mevcut durumun ölçümüne ihtiyaç var mı? Bilgileri kim toplayacak, maliyeti ne olacak , ne kadar zaman alacak?
Çıktı – Amaç ilişkisini etkileyebilecek varsayımlar (eğer bu çıktılar elde edilirse ve bu varsayımlarda bahsedilen koşullar gerçekleşirse çıktılar üretilebilir.
Faaliyetler: Amaca ulaşma yolunda planlanan proje sonuçlarının (çıktıların) üretilmesi için belli zamana ve kaynakların kullanımna dayalı olarak gerçekleştirilecek faaliyetler ve buınların alt faaliyetleridir.
Faaliyetler-Çıktı ilişkisini etkileyebilecek varsayımlar (eğer bu faaliyetler uygulanırsa ve bu varsayımlarda bahsedilen koşullar gerçekleşirse çıktılar elde edilebilir (üretilebilir).
Faaliyetlerin başlamasından önce mevcut olması gereken önkoşullardır. (izinler, protokollar, bütçe aktarma,vb.)
53
Araçlar ve Maliyetler
Araçlar; projenin yürütülmesi ve planlanan faaliyetlerin yapılması için gereken fiziksel ve fiziksel olmayan kaynakları, yani projede kullanılacak girdileri ifade eder. Bu girdileri temel olarak ikiye ayırabiliriz:
• İnsan kaynakları• Ekipman ve malzemeler
Maliyetler ise, tüm belirlenmiş kaynakların (araçların) finansal olarak ifadesidir. Maliyetler, proje önerisi hazırlanan kuruluşa, projeye destek sağlayacak tüm kişi ya da kuruluşların katkılarını ifade edecek şekilde ve istenilen standart bir formatta hazırlanır.
Girdilerin ve maliyetlerin belirlenmesi için detaylı faaliyet planı ve bütçenin hazırlanması gerekir ve bu nedenle projede kullanýlacak araçlar ve maliyetler, mantýksal çerçeve matrisi hazýrlandýktan sonra tamamlanýr.
54
RİSKLER VE VARSAYIMLAR
Proje hazırlanması ve değerlendirmesi sırasında, projenin başarısı üzerinde önemli etkilere sahip ancak projenin kontrolü dışındaki Dışsal Faktörler tanımlanarak dikkate alınmalıdır.
Risk nedir?Projenin başarısı için önemli olan ve dışsal faktörler olarak ifade ettiğimiz olumsuz etkilerin tümü.
Varsayım nedir?Projenin başarısını etkileyen dışsal faktörlerin olumlu olarak ifade edilmesidir. Varsayımlar esas olarak riskler yönetildikten sonra sonuçların ve amaçların elde edilmesi için gerekli olduğu kabul edilen koşullardır.
55
RiskProjelerin planlanmasında Risk değerlendirmeleri ve yönetiminin yer alması önemlidir. Burada dikkat edilmesi gereken rislerden kaçınmak değil, projeyi var olan riskleri ve bunların proje üzerindeki etkilerini önleme ihtiyaç ve imkanlarına dikkat ederek planlamaktır.
Risk belirleme, değerlendirme ve tedbir alma basamakları:
• Ana riskleri ve bunların etkilerinin ve olasılıkları belirleyin (bir sonraki sayfadaki risk değerlendirme tablosu’na bakınız);
• İzlenecek riskleri tanımlayın.
• Proje dışında bu risklere karşı faaliyet gösteren bir program veya proje var mı belirleyin.
• Proje içinde bu risklere karşı önerilen, partnerler tarafından da benimsenen, tedbirleri tanımlayın.
56
Risk Matrisi
Risk Tanımı Varsayım (tanımı) Risk etkisi(Yüksek/Orta/Düşük)
Risk’in olasılığı(Yüksek/Orta/Düşük)
Riske karşı tedbir
Ana amaç 1.
2.
Proje Amacı 1.
2.
Çıktı 1 1.
2.
3.
Çıktı 2 1.
2.
Çıktı 3 1.
57
Varsayımların Oluşturulması
– Proje faaliyetlerine başlanabilmesi için gerekli önkoşulları belirlenmesi,
– Her aşama (Proje Sonuçların üretilmesi, Proje Amacına ulaşma, Uzun Dönem Amaca katkı sağlama aşamaları) için risklerin belirlenmesi
– Bu risklerin olumlu ifadelere çevrilmesi (varsayıma dönüştürülmesi)
– Bu varsayımların projenin başarısı açısından öneminin ve gerçekleşme ihtimalinin gözden geçirilmesi (varsayım algoritması) ve gerekirse bunlarla ilgili önlemler alınması
– Gerekli varsayımların uygun seviyelere uygun olarak mantıksal çerçeve matrisine yerleştirilmesi
58
Varsayımın olabilme ihtimali nedir?
Kesine Yakın
Orta düzeyde
İhtimal Dışı
Mantıksal çerçeveye dahil etme
Varsayım olarak ekle
Dışsal faktörü etkileyecek şekilde proje yeniden dizayn edilebilir mi?
Evet Hayır
Mantıksal çerçeveye dahil etme
Varsayımda bahsedilen Dışsal Faktör önemli mi?
Faaliyetler ve sonuçlar ekleyerek projeyi yeniden dizayn et; eğer
gerekiyor ise proje amacını yeniden formüle et
Proje yapılabilir değil
Hayır
Evet
Varsayımların Değerlendirilmesi
Varsayım Örnekleri: 1) Güvenlik koşulları arazi çalışmalarını engellemeyecektir.2) Proje bölgesindeki boş orman bölge şefliklerine atamalar yapılacak
59
Varsayımların mantıksal çerçeve matrisine yerleştirilmesi
• Proje sonuçlarını (çıktılarını) elde etmek için gerekli olan varsayımlar
• Proje amacına ulaşmak için gerekli olan varsayımlar
• Ana amaca ulaşmak için gerekli olan varsayımlar
Faaliyetler seviyesine yerleştirilir
Çıktılar seviyesine yerleştirilir
Proje hedefleri seviyesine yerleştirilir
60
GÖSTERGELER
Gösterge Nedir?Göstergeler, gerçekleşen sonuçların önceden belirlenen hedefe ne ölçüde ulaşıldığının ortaya konulmasında kullanılırlar ve projenin gelişimi ile ilgili her seviyedeki faktörlerin (Ana Hedef, Amaç, Çıktılar) proje süresince izlenmesine ve işlevsel olarak değerlendirilmesine olanak sağlayan araçlardır. Her bir gösterge kısaca faktöre ilişkin Nicelik (ne kadar), Nitelik (nasıl), Zaman (ne zaman) ve Yer (nerede) konusunda bilgileri içermelidir.
Göstergeler Ne İşe Yararlar?• Ana Hedefin, Proje Amacının ve Çıktılarının karakteristiklerini açıklığa
kavuştururlar.• Projeyi daha objektif bir şekilde yönetmeyi sağlarlar.• Performans ölçümü, izleme ve değerlendirme için bir baz oluştururlar.
61
Gösterge Sayısı:
Normal olarak her faktör için (Hedef, Amaç, Çıktı) birden fazla gösterge kullanmak arzu edilir. Böylece, amacınbaşarılıp başarılmadığı konusunda daha güvenilir bilgi elde sağlanabilir.
Gösterge Özellikleri:
Özel: Ölçülecek faktörle ilgili ona has
Ölçülebilir: Değeri tarafsız olarak algılanabilir, doğrulanabilir olmalı
Üzerinde Uzlaşılan: Uygunluğu, güvenililirliği konusunda uzlaşı olmalı
Gerçekçi ve Duyarlı: Proje faktörleri ile ilgili ve değişime duyarlı olmalı
Maliyet etkin: Kabul edilebilir maliyette olmalı
62
Göstergeler, girdi, çıktı, verimlilik, sonuç ve kalite göstergeleri olarak sınıflandırılır.
Girdi göstergeleri: Proje faaliyetleri, çıktıları veya macı için kullanılan insan, mali ve fiziksel k.aynaklardır.
Çıktı göstergeleri: Üretilen mal ve hizmetlerin niceliği (miktarı) konusunda bilgi vermesine rağmen, sonuçlara ulaşılıp ulaşılmadığı veya üretilen mal veya hizmetin kalitesi ve üretim sürecinin etkinliği konusunda tek başına açıklayıcı değildir.
Verimlilik göstergesi: Birim çıktı başına harcanan girdi veya maliyeti gösterir. Girdiler ile çıktılar arasındaki ilişkiyi değerlendirir.
Sonuç göstergeleri: Elde edilen sonuçların/çıktıların, amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesinde nasıl ve ne ölçüde başarılı olduklarını gösterirler ve amaç ve hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını ortaya koymaları bakımından en önemli performans göstergeleridir.
Kalite göstergeleri: Mal veya hizmetlerden yararlananların veya ilgililerin beklentilerinin karşılanmasında ulaşılan düzeyi gösterir.
63
Göstergelere Örnekler(Bir Havza Islahı projesinde)
- Girdi göstergesi: Harcanan para, işgücü sayısı‚ malzeme miktarları, vb.
- Çıktı göstergesi: Teraslanan ve dikim yapılan alan
- Verimlilik göstergesi: Hektar ıslah tedbirleri maliyeti, hektarda kullanılan işgücü veya makine saat sayısı, vb.
- Sonuç göstergesi: Taşınan toprak miktarında, alt havzada sel zararlarına harcanan paralarda azalma, vb.
64
DOĞRULAMA KAYNAKLARI
Göstergelerin kontrol edilmesi için gerekli bilgiyi sağlayacakdokümanlar, raporlar ve diğer kaynaklardır.
Doğrulama kaynakları göstergeler ile eş zamanlı olarak belirlenmelidir
Doğrulama kaynakları şu bilgileri vermelidir:
- Bilginin sağlanacağı format (örn: İlerleme raporları, proje hesapları, proje kayıtları, resmi istatistikler, değerlendirme misyon raporları, anketler, vb.),
- Bilgiyi kimin sağlayacağı,
- Bilginin hangi sıklıkta sağlanacağı (örn: Aylık, üç aylık, yıllık vb.)
65
SürdürülebilirlikProje finansmanı sona erdikten sonra proje sonuçlarının gelecekte sürdürülebilmesi için uygulanacak tedbirlerin planlanması çok önemlidir. Bu amaçla projede aşağıdaki bileşenlerin yer alması (fakat bunlarla sınırlı olunmaması) gerekmektedir.
Paydaşların sahiplenmesi – Projenin hedef kitlesi ve paydaşların (faydalananların) tasarım ve sonraki çalışmalara katılım ve benimsemelerinin ölçüsüdür. Böylece, proje sona erdikten sonra da desteklerini devam ettirecekler ve projenin sürdürülebilir olması mümkün olabilecektir.
Siyasi destek – Hükümetin, kilit kurumların üst düzey karar vericilerinin (merkezde ve taşrada) proje sonuçlarının sürdürülmesi ve yaygınlaştırılmasına olan desteklerinin, proje sonrasında ne ölçüde gerçekleşeceğidir.
Uygun teknoloji – Projede kullanılan teknolojilerin uzun vadede uygulanıp uygulanamayacağı (örn: bakım, onarım, yaygınlaştırma için girdilerin ve yedek parçaların temin edilebilirliği; güvenlik kurallarının yeterliliği, teknolojilerin öğrenilebilir, uygulanabilir olması).
66
1. Sosyo-kültürel konular – Projenin, yerel sosyal ve kültürel normları ve davranışları ne derece dikkate aldığı ve projeden faydalanan tüm grupların uygulama süreci ve sonrasında, projenin hizmet ve faydalarına yeterli erişimlerinin hangi önlemlerle sağlayanacağıdır.
2. Çevrenin korunması – Projenin çevreyi koruma veya çevreye zarar verme (vermeme) boyutudur.
3. Kurumsal ve yönetimsel kapasite – Uygulamacı kurumların proje sonuç ve uygulamalarının proje sonrasında da sürdürülmesi konusundaki yeterli bilgi ve beceri kapasitelerine sahip olması.
4. Ekonomik ve finansal uygulanabilirlik – Projenin ortaya çıkan faydalarının maliyetine ağır basması, geri ödeme süresinin uygun olması, bütçe tahsis ihtiyaçlarının karşılanabilir olması. K
5. Kamuoyu farkındalığı – Kamuoyuna ve paydaşlara projenin ilerlemesi ve başarısı konusunda bilgi verme (medya vasıtasıyla).
67
Proje Çalışma (Faaliyet) PlanıFaaliyet Planı hazırlanmasında dikkate edilecek hususlar: 1) Faaliyetlerin ilgili amaçlar, çıktılar altında verilmesi ve buna göre her faaliyete kod
numarası verilmesi.
2) Faaliyetlerin altında gerekirse alt faaliyetlerin detaylandırılması.
3) Faaliyetlerin zamanlarının proje özelliği ve süresine bağlı olarak mümkün olduğunca ayrıntılı olarak verilmesi.
4) Mümkünse faaliyetlerin zaman planında işaretlenerek gösterilmesi yanında başlangıç ve bitiş tarihlerinin gösterilmesi.
5) Faaliyetin gerçekleşmesinden birinci derecede sorumlu kurum ve kişiler ile işbirliğiyapacak ve katkı sağlayacak diğer kurumların gösterilmesi.
6) Çalışma planının excell tablosunda ilgili kutulara detay bilgi ve açıklamaların text kutusu olarak girilmesi. Bu bilgilerin planlama süreci yanında, gerçekleşmeler için de girilmesi.
7) Çalışma planın’nın proje sürecindeki gelişmelere göre periyodik olarak güncellenmesi.
68
Bütçe
Proje bütçesi hazırlanmasında dikkate edilecek hususlar:
• Bütçe süresi proje süresi ile sınırlı olup, proje toplamı yanında proje yılları itibariyle dağılımları da verilmelidir.
• Bütçede devlet kuruluşlarının sağlayacağı katkının bütçe değerleri yanında, diğer paydaşların sağlayacağı katkıların (nakdi ve ayni) değerleri ve bunları da kapsayan toplam bütçe değerleri de verilmelidir.
• Dış kaynaklı projelerde iç para, dış para toplam bütçe değerleri verilir.
• Bütçe değerleri gerçekçi olarak hesaplanmalıdır.
• Beklenmedik giderler için gerçek oranlar hesaplanmalı (örneğin girdi miktarları için % 5; fiyatlardaki artış –reel artış- için % 6, vb.) ve bütçeye ilave edilmelidir.
• Proje dokümanında yer alacak konsolide bütçeye ilave olarak bütçe hesaplamalarını ayrıntılı olarak gösteren detay bütçe (tüm girdiler için birim, miktar, birim fiyat/maliyet, toplam maliyet,vb.) excell talosu olarak hazırlanmalı ve ek olarak sağlanmalıdır. Bu tabloda uygun açıklamalar not olarak ilgili excell kutularına girilmelidir.
Proje Bütçesi
69
İzleme ve Değerlendirme
Nedir?Niçin yapılır?
Bir projenin verimliliğinin, etkinliğinin, etkisinin,sürdürülebilirliğinin ve uygunluğunun, önceden tespit edilmiş hedefler çerçevesinde dönemsel olarak tesbiti ve değerlendirilmesidir.Proje başarısının değerlendirilmesi, performansının artırılması, deneyimlerinden diğer program ve projelerde yararlanma.
Nasıl Yapılır? Detaylı sistematik analizlerle.
Kimler Yapar?
Değerlendirme konusunda uzman kişi veya ekipler tarafından (tercihan bağımsız ve tarafsız uzmanlarca)
Ne zaman? Proje ekibince: İzleme tüm proje süresince, ara değerlendirmeler ve raporlama normal olarak 3, 6 aylık ve yıllık.
Tarafsız değerlendirme: Proje ortası, sonu ve proje sonrasında (2-5 yıl sonra).
70
Elde edilen deneyimler, birçok projede proje başlangıç durumu tesbiti (baseline çalışması) yapılmaması nedeniyle daha sonraki safhalarda proje etkilerinin değerlendirmesinde zorluklar çekildiği görülmüştür.
Örneğin bazı havza rehabilitasyon projelerinde, başlangıçte proje başında halkın gelir durumu değerlendirilmediğinden proje sonunda yoksulluğun azalmasına olan katkı/etki ölçülememiştir.