(p=0,000; 1,41; rmsea=0,045, cfi =0,949 ve...

Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 160-181

Abdurrahman SUBAŞ1

Münevver ÇETİN2

GÜVENİRLİK VE GEÇERLİLİK ÇALIŞMASI

Özet

İnsanın tutum ve davranışlarını etkileyen kişilik tiplerini inceleyen

Enneagram (9 kişilik) sistemi için geliştirilen ölçeklerin, madde sayılarının çok

fazla olması veri toplamayı zorlaştırmaktadır. Bu araştırmada enneagram kişilik

tiplerini tespit etmek amacıyla daha az maddeden oluşan bir ölçek geliştirilmesi

amaçlanmıştır.

Uzman görüşü ile son şekli verilen 4’lü likert tipi taslak soru formunun, 58

kişiyle yapılan pilot uygulamasında tüm maddelerinin test tekrar test kriterine

uygun olduğu görülmüştür. İstanbul’daki okul yöneticilerinden random yöntemi ile

belirlenen 196 kişiden toplanan veriler ile ölçeğin geçerlik ve güvenirlik

çalışmaları yapılmıştır.

Ölçeğin 27 maddesinin (α=0,901) mükemmel güvenirliğe ve anlamlı

düzeyde (p<0,001) madde ayırt ediciliğine sahip olduğu tespit edilmiştir. Yapı

geçerliliği için yapılan AFA sonucunda ölçeğin, 9 faktörle toplam varyansın %

73,899’unu açıkladığı; DFA sonucunda da (p=0,000; χ2/df=1,41; RMSEA=0,045,

CFI =0,949 ve GFI=0,875 değerleri ile) sınanan modelin uyum göstergelerinin

uygun referans aralıklarında olduğu tespit edilmiştir.

Kapsam geçerliliği, güvenirlik ve yapı geçerliliği analizlerinden başarı ile

geçen Enneagram Kişilik Ölçeği, kişilik tiplerinin çeşitli sosyal değişkenlerle

ilişkilerinin incelenmesinde kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler: Enneagram, Kişilik, Mizaç, AFA, DFA, Dokuz Kişilik

THE DEVELOPMENT OF THE ENNEAGRAM PERSONALITY TEST:

1 Doktora Öğrencisi., Marmara Üni., Eğitim Bilimleri Enst., [email protected] 2 Prof. Dr., Marmara Üni., Öğretim Üyesi, [email protected]

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

SOBİDER

Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 160-181

Abdurrahman Subaş _ Münevver Çetin

161

A STUDY OF RELIABILITY AND VALIDITY

Abstract

The great number of scales developed for the Enneagram (9 personalities)

system that examines the personality types influencing human attitudes and

behaviours, as well as high item numbers thereof, make data collection even more

difficult. In this research, it was aimed to develop a scale with fewer items in order

to determine the Enneagram personality types.

In the pilot scheme of 4-point likert type draft questionnaire finalised with

the expert opinion and performed with 58 people, it was observed that all items

were conformed with the retest criteria. The validity and reliability studies were

performed with the data collected from 196 people who were randomly selected by

the school principals in Istanbul.

It was observed that 27 items of the scale (α=0,901) exhibit excellent

reliability and significant (p<0,001) item distinguishing properties. According to

the results of the EFA carried out for the construct validity, it was revealed that the

total variance of the scale with 9 factors was 73,899%; and the CFA results (with

p=0,000; χ2/df=1,41; RMSEA=0,045, CFI =0,949 and GFI=0,875 values) showed

that the conformance indicators of the test taker model were within the suitable

reference ranges.

The Enneagram Personality Test that passed the analysis of content validity,

reliability and conduct validity is suitable for use to observe the relationships of

personality types with different social variables.

Key words: Enneagram, Personality, Temperament, EFA, CFA, Nine

Personalities

GİRİŞ

Kişilik ve Mizaç

Kişilik ve mizaç, tarih boyunca insan davranışlarını anlamak ve açıklamak için

toplumların ve aydınların daima ilgi alanı olmuştur. Hipokrat ve Galen’den günümüze kadar

kişilik ve mizaç üzerine kuramlar geliştirilmiş farklı sınıflandırmalar yapılmıştır. (Clark, 2005,

506). Mizaca göre sınıflandırmayı ilk olarak MÖ.4. yüzyılda yapan Hipokrat, beden kimyasının

mizacı önemli ölçüde etkilediğini ileri sürmüş ve sınıflandırmasını neşeli mizaç, soğukkanlı

mizaç, kozgon mizaç ve melankolik mizaç olarak dört grupta incelemiştir (Zel, 1999, 48). Öte

yandan Muhâsibî (781-857), akıl, bilinç halleri, düşünce, arzu ve dürtüler gibi hususları Kur’an

bağlamında sistemli olarak incelemiş ilk islam düşünürdür (Peker, 2003, 39). Kişilik ve mizaç

üzerine araştırma yapan bir diğer kişi ise Farabi’dir. Farâbî’ye göre, bedenin olgunlaşmasını ruh

sağlar, ancak ruhun olgunlaşması da akıl sayesinde olur (Taylan, 2006. 182 )

Mizaç ve kişilik birçok araştırmacı tarafından farklı tanımlanırken, bazı araştırmacıların

bunları birbirinin yerine kullandığı da görülmektedir. Bireyin davranış ve tutumlar ile bunları

etkileyen faktörlerin örüntüsünün tamamına kişilik denilirken, mizaç doğuştan gelen, biyolojik-

genetik olarak yapılandırılmış tutumlardır. (Goodwin & Jamison, 1990; Atkinson et al., 1999).

Kişilik, farklı zaman ve durumlar karşısında bireyin ayırt edici davranış düzenlemelerini

SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 160-181

Güvenirlik ve Geçerlilik Çalışması

162

etkileyen, karmaşık ve psikolojik niteliklerin bütünüyken (Gerring & Zimbardo, 2012, 28),

mizaç kişiliği etkileyen dinamikler topluluğundan bir kısmıdır. (Kazantseva et al., 2009, 978;

Shine, 1998, 324; Rothbart & Ahadi, 1994, 55). Mizaç, kişilik üzerinde en etkili faktör olsa da,

mizacı kişilikten ayırabilmek bireysel bazda derinlemesine araştırmalar ile mümkün olabilir.

Kişilik ve mizaç üzerine en önemli çalışmalar aydınlanma dönemiyle başlayan, insanın

psiko-sosyal yönlerini inceleyerek tutum ve davranışlarını açıklamaya çalışan kuramlardır.

Psikoloji biliminde çok sayıda kişilik teorisi bulunmakla birlikte en genel olanlar Freud’un

psikoanalitik kuramı, Cattell ve Norton’un özellikler kuramı, Maslow ve Rogers’ın benlik

kuramı, Erikson ve Jung’un sosyo-psikolojik kuramı şeklinde incelenebilmektedirler (İnanç ve

Yerlikaya, 2002, 54).

Araştırmacıların büyük çoğunluğu kişiliğin bireyin zihinsel, duygusal, sosyal ve fiziksel

niteliklerinden oluşan ve süreklilik gösteren bir yapı olduğu konusunda hemfikirdir (Ewen,

2009, 9 ). Bu sürekliliği sağlayan en önemli dinamiğin mizaç olduğu ifade eden Caspi ve

arkadaşları(2003, 497), 3 yaşındaki çocuklarla 26 yaşındaki yetişkin davranış stilleri arasında

bir tutarlılık ve ilişki olduğunu ortaya koyan araştırmalar yapmıştır. Mizaç ve kişilikle ilgili ilk

bilimsel araştırma, Allport'un, “ayırıcı özellik” (trait) kavramını kullandığı çalışmasıdır.

(Schultz & Schultz, 2002, 586). Ayırıcı özellik, bireyin farklı durumlar içinde benzer tarzda

geliştirdiği davranış eğilimlerini ifade etmektedir. Ayırıcı özellikler kategorik ve boyutsal olarak

iki farklı şekilde değerlendirilmektedir. (Taymur ve Türkçapar, 2012, 158). “Kategorik

yaklaşım, ayırıcı özellikleri var ya da yok şeklinde değerlendirmekte ve temelde benzer

özelliklere sahip bireylerin aynı grupta sınıflandırılabileceğini öne sürmektedir. Aynı zamanda

kaç insan tipi olduğunu ve bireylerin hangi tipe ait olduğunu belirlemektedir. Boyutsal yaklaşım

ise, bireylerin belirli bir ayırıcı özelliğe ne derece sahip olduğunu ve iki uçtan hangisine daha

yakın olduğunu belirlemektedir” (Burger, 2006, 37).

Mizaç ve kişiliğe boyutsal olarak yaklaşan çağdaş modelleri Costa ve McCrae'nin Beş

Faktör Kişilik Modeli (BFM) (1990) ve Cloninger'ın (1993) yedi faktörlü Psikobiyolojik Kişilik

Modelidir (PKM). Mizaç ve kişiliğe kategorik yaklaşan modeller ise; Akiskal'ın beş kategoriden

oluşan Afektif Mizaç Modeli (AMM) (1987), Myers-Briggs’in Kişilik Modeli, Schutz,

(1998)’un Temel Kişilerarası İlişkiler Yaklaşımı (FİRO) ve Gurdjieff’in Enneagram modelidir.

Anılan modellerin hepsinde tümevarım metodu kullanılırken, yalnızca Gurdjieff’in Enneagram

modeli tümdengelim metodunu kullanmıştır. Enneagram, insanı bir bütün olarak ele almış ve

incelemiştir.

Enneagram Kişilik Teorisi

Tarihsel kökenler konusunda farklı görüşleri olan yazarlar, Enneagramı batıya taşıyan ilk

kişinin Kars doğumlu, George Ivanovich Gurdjieff (1877-1949) olduğu konusunda

müttefiktirler. Gurdjieff’ten önce batıda enneagram bilinmiyordu. Gurdjieff’in hiçbir kitabında

ve konuşmasında ve talebelerinin kitaplarında enneagramı nerede ve nasıl keşfettiğine dair açık

ve net bilgi olmamasına rağmen, Enneagramı 1920’lerde Fransada kurduğu “Ruhun Harmonik

Gelişimi” enstitüsünde anlatan ve batı dünyasında bu kelimeyi açıktan zikreden ilk kişidir (Riso,

2000, 23-24). Enneagramı bugünkü şekliyle batıda ilk kez anlatan kişi ise Şilili Oscar

Ichazo’dur (Randall,1979, 18). Kendisi enneagramı Afganistan’da sufi öğretmenlerden

öğrendiği belirtir. Oscar Ichazo’nun 1970’lerde Newyork’da kurduğu Arica Enstitüsünde,

Psikaytr Claudio Naranjo’nun eğitimlere katılması, enneagramın bugünkü durumuna

SOBİDER



163

gelmesinde önemli etken olmuştur. Naranjo’nun psikyatrik çalışmaları ile modern psikolojiyle

yoğrulan enneagram günümüzde özellikle Kuzey Amerika’da yaygın şekilde kullanılmaktadır

(Naranjo, 2004, 19) İlerleyen yıllarda, Enneagram’a Riso & Hudson (2003) ve Palmer (1991),

tarafından en güncel şekli verilmiş ve insanın detaylı tutum ve davranışları açığa çıkarılmıştır.

Enneagram'ın kişilik tiplerini bilimsel olarak belirlemek amacıyla Zinkle (1974), Randall

(1979), Wagner ve Walker (1983), Wagner (1996), Palmer, (1991), Riso ve Hudson (1999)

psikometrik çalışmalar yapmışlardır. Yapılan çalışmalar aile terapileri ve iş dünyası içerisindeki

insan kaynakları departmanlarında yoğun olarak kullanılmaktadır (Arthur, 2008, 56).

Türkiye’de ise, Enneagram’la ilgili iki yüksek lisans tezi (Pesen, 2015; Karabulut, 2007)

ve az sayıda araştırma makalesi (Uzunoglu ve ark., 2004; Yılmaz ve ark., 2011; Yılmaz ve ark.,

2014a, Yılmaz ve ark., 2014b; Yılmaz ve ark., 2015) bulunmaktadır.

Enneagram insanı bir bütün olarak ele almış ve insanın üç merkezi olduğunu ileri

sürmüştür. Her merkezde üretilen üçer kişilik tipi ile toplamda dokuz temel kişilik tipi olduğunu

ortaya koymuştur (Palmer, 1991; Riso & Hudson, 2003 ). İnsanın karar mekanizması olarak

tanımlanan merkezler, diğer başka kuramlarca da incelenmiştir. Enneagram teorisinde “duygu,

zihin ve içgüdü” merkezi olarak ele alınan yapı, Riso, ve Hudson, 2015; Palmer, 1991), islam

geleneğinde Muhâsibî (781-857), tarafınfan “kuvve-i şeheviye, kuvve-i akliye, ve kuvve-i

gadabiye” şeklinde isimlendirilmiştir. Transaksiyonel analizde ise “ebeveyn ego, yetişkin ego

ve çocuk ego” durumları (Berne, 1954) olarak sınıflandırılan merkezler, FIRO (Temel

kişilerarası oryantasyon) skalasında “duygusallık, içerme ve kontrol” Schutz (1998) olarak

isimlendirilmiştir. Öte yandan Psikanaliz kuramı da süper ego, ego ve id (Freud, 1994) ile

insanın üç karar merkezi tarafından yönetildiği hususunda görüş açıklamıştır.

Farklı teorilerde farklı isimler alsa da, ilgili teorilerde bu sınıflandırmaların

fonksiyonları incelendiğinde, hepsinin insanın üç potansiyeli keşfettiği, bunu farklı kavram ve

fonksiyonlar ile açıklamaya çalıştıkları söylenebilir.

İnsanın üç merkezi ya da üç potansiyeli olarak ifade edilen yapı, İslam felsefesinde, FİRO

skalasında, Transaksiyonel analizde ve Psikanaliz kuramındaki fonksiyonları incelendiğinde

aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi eşleştirilebilir:

Tablo 1: Farklı Yaklaşımlara Göre İnsanın Üç Potansiyeli (Üç Merkez)

Ennegram

(Riso ve Hudson, 2008;

Palmer, 1991)

İslam felsefesi

(Muhâsibî,

781-857),

Transaksiyonel

analiz

(Berne, Eric. 1961)

FIRO

(Schutz, 1998)

Psikanaliz

(Freud, 1994;

Riso ve Hudson,

2015, 307)

İçgüdü (fizik)

merkezi

Kuvve-i

gadabiye Yetişkin ego

Kontrol-

denetim İd

Duygu merkezi Kuvve-i

şeheviye Çocuk ego

Duygusallık-

sevgi Ego

Zihin merkezi Kuvve-i akliye Ebeveyn ego Dahil olma -

içerme Süper ego



164

Enneagramın, herkesin beynindeki sinir dokusunda doğal bir kodlamanın açıklaması

olduğu söylenir (Ledlow ve Coppola, 2014, 8). Bu kodlama, beyinde fiziksel presedürleri üretir

ve bireyin çevresel uyarana dayalı olarak belirli bir şekilde davranmasını sağlar. Bu

kodlamalar, enneagramda açıklanan merkezlerin beyindeki bölümlerince çalıştırılmaktadır.

Merkezden gelen dürtüler, kişi üzerinde yönlendirici etkiye sahiptir (Zinkle, 1974; Randall,

1979; Wagner & Walker, 1983; Palmer, 1991; Riso & Hudson, 1999). Enneagram teorisindeki

merkezler ve bu merkezlerdeki kişilik tipleri, 1’den 9’a kadar numaralar sınıflandırılmış olup,

aşağıdaki şekil 1’de görülen

Şekil 1’de görüldüğü gibi, insan duygu merkezi, zihin merkezi ve içgüdü (fizik) merkezi

olarak isimlendirilen merkezlere sahiptir. Bu merkezlerdeki kişilik (mizaç) tipleri şu şekildedir:

Duygu Merkezinde: Tip 2-Yardımcı, Tip 3-Başaran, Tip 4-Özgün;

Zihin Merkezinde: Tip 5-Gözlemci, Tip 6-Sorgulayan, Tip 7-Maceracı;

İçgüdü merkezinde: Tip 8-Reis, Tip 9-Uzlaşmacı, Tip 1-Mükemmeliyetçi.

Bu merkezlerden, duygu merkezi hissetme fonksiyonuna sahiptir. Zihin merkezi

düşünme fonksiyonuna sahiptir. İçgüdü merkezi ise varlığını koruma fonksiyonuna sahiptir.

Enneagram teorisine göre her bir tip sağında ya da solundaki mizaç tipine doğru kayma

göstermiş olabilir. Buna kanat etkisi denilmekte olup, bundan dolayı ortaya çıkan alt tiplere de

kanat tipler denilmektedir. Buna göre her bir tip, kendi içerisinde 3 ayrı tip potansiyeli taşıdığı

düşünülmektedir (Riso & Hudson, 1999, 25, 26).

Birey, karşılaştığı bazı durumlarda mevcut tipinin donanımları ile baş edemeyebilir. Bu

durumda birey farklı bir kişilik noktasına gider. Kişi, normal hayatındaki seyirden daha fazla bir

güven ortamında kendini hissettiğinde güven noktasına, normal hayattan daha fazla stresle

karşılaştığında ise stres noktasına gider. Her bir tipin gittiği güven ve stres noktaları farklıdır ve

şekil 1’de gösterilmiştir. Bir tip, güven noktasına gittiğinde, gittiği mizacın pozitif tutumlarını

sergiler. Şartlar

normalleştiğinde asıl mizacına

geri döner. Bir tip stres

noktasına gittiğinde ise gittiği

tipin negatif tutumlarını

sergiler. Stres durumunda,

kişi, şekil 1’de görülen ok

yönündeki kişiliğe gider ve o

kişilik tipinin olumsuz

potansiyelleri ile hareket

ederken, güven durumunda

kişi okların ters yönündeki

kişiliğe gider ve o kişiliğin

olumlu potansiyelleri ile

hareket eder (Palmer, 1991,

35; Riso & Hudson, 1999, 56).

Enneagramda açıklanan doğal mizaç, her bireyin kişisel hikayesindeki etkiler ile farklı bir

görünüm sergileyebilir. Buna sentetik kişilik ya da sentetik mizaç diyoruz. Örneğin doğal

Şekil 1. Enneagram Sembolü

SOBİDER



165

kişiliği 1 mizacında olan birisi, toplumsal etki ile 3 tipindeki kişilerin özelliği olan başarı odaklı

bir görünüm sergileyebilir. Ya da 4 mizacındaki birisi, sosyal etki ile bilgiye çok önem verip 5

görünümlü bir mizaç sergileyebilir (Selçuk ve Demirel, 2015, 9)

Amaç ve Önem

Sosyal araştırmalarda önemli bir değişken olan kişilik ve mizacın incelenmesi önem arz

etmektedir. İnsanı bir bütün olarak ve tümdengelim yöntemi ile inceleyen enneagram kişilik

sistemi, çağdaş araştırmalar için önemli bir tanımlama aracı olma potansiyeline sahiptir. Bu

nedenle bu araştırmada, insanların enneagram kişilik tiplerini belirlemeye yönelik pratik ve

kullanışlı olmasının yanında, geçerlik ve güvenirliği sınanmış bir ölçek geliştirilmesi

amaçlanmıştır.

Enneagram kişilik tiplerini tespit etmek ve incelemek için Wagner ve Walker (1983)’in

135 maddeli Enneagram Kişilik Stil Ölçeği (WEPSS), Riso ve Hudson’un (2015) 124 maddeli

Enneagram Testi 2.5 (RHETI.2,5) dünyada en çok kullanılan enneagram ölçeklerdir. Türkiye’de

de Yılmaz ve arkadaşları (2014a) tarafından geliştirilen ennneagram tipi kişilik ölçeği olan

DTMM ölçeği 91 maddeden oluşmaktadır.

Ancak bu ölçeklerdeki soru sayısının fazla olmasından dolayı özellikle ilişkisel

araştırmalarda kullanma zorluğu ortaya çıkarmaktadır. Bundan dolayı yetişkinlerin enneagram

kişilik tiplerini tespit edebilecek nitelikte madde sayısı çok olmayan bir ölçek ihtiyacı problem

olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yöntem

Bu araştırma, tarama modelinde yapılmış bir çalışmadır. Tarama modeli, mevcut durumu

betimlemeye çalışan araştırma türüdür (Büyüköztürk ve ark., 2012.14; Karasar, 2014.79; Balcı,

2011. 235; Punch, 2003). Araştırmada nicel veriler kullanılacaktır.

Araştırmanın evreni İstanbul’da bulunan okul yöneticileridir. İstanbul İlinde, 7895 okul

yöneticisi vardır. Araştırmanın örneklemi, evrenden şeçkisiz (random) yöntem ile belirlenen 3

ilçedeki 196 okul yöneticisinden oluşmaktadır. Örneklem büyüklüğü, araştırma modelini test

etmek için veri gücünü etkiler ve evreni temsil eder (Brown, 2006: 413; Punch, 2003,125).

Barret (2007, 820), 0,80 düzeyindeki alpha güvenirlik katsayısı için 134-369 arası örneklemin

yeterli olduğunu belirtmiştir. Araştırmacıların belirttiği örneklem büyüklükleri dikkate alındığında

araştırmaya katılan 196 yöneticinin örneklem büyüklüğü için yeterli sayıda olduğu söylenebilir.

Araştırmada, test tekrar test geçerliliği için 58 okul yöneticisi, veri toplama araçlarının

geçerlik ve güvenirlik çalışması içinse 196 okul yöneticisi araştırmaya dahil edilmiştir.

Tablo 2: Örneklemin, sosyo demografik dağılımı

Değişken Alt grup f % % geçerli % yığılmalı

Cinsiyet kadın 47 24,0 24,0 24,0

erkek 149 76,0 76,0 100,0

Görev kurum müdürü 87 44,4 44,4 44,4

müdür yardmc. 109 55,6 55,6 88,3

Kurum türü kamu kurumu 137 69,9 69,9 69,9



166

özel kurum 59 30,1 30,1 100,0

Toplam 196 100,00 100,00

Tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan 196 yöneticinin %24’ü kadın, %76’sı erkek;

%44’ü kurum müdürü, %56’sı ise müdür yardımcısıdır.

Araştırmada veri toplama amacıyla kişilik tipleri anket formu geliştirilmiştir. Veri

toplama aracında, sosyo demografik özellikler bölümü ve 27 maddeden oluşan kişilik tipleri

maddeleri bulunan iki kısım bulunmaktadır. Ölçeğe ait geçerlik ve güvenirlik bulguları,

araştırmanın bulgular kısmında yer verilmiştir.

Araştırmada, 9 kişilik tipini tespit edecek nitelikte olduğu düşünülen kişilik tipleri soru

formu oluşturulmuş ve elde edilen veriler ile ölçeğin geçerlik güvenirlik çalışması yapılmıştır.

Ölçme araçlarında, güvenirlik ve geçerlik olması beklenilen iki nitelik olup (Punch, 2011, 98)

bunun için bilimsel yöntemler kullanılması beklenmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2011, 255).

Araştırmada, Büyüköztürk’ün (2005, 135) önerdiği “1.Problemi tanıma, 2.madde yazma ve

taslak form oluşturma, 3.uzman görüşü alma ve ön uygulama, 4.ankete son şeklini verme”

olarak tanımlanan dört aşamalı yol izlenmiştir.

Araştırmada geliştirilen “Enneagram Kişilik Ölçeği” 4’lü likert tipi ölçektir. Likert tipi

ölçekler, insanların bir bildirime katılıp katılmadığına ilişkin görüşünü sunulan katılma derecesi

içerisinde ifade edebileceği derecelendirilmiş cevaplardan oluşan ölçeklerdir (Neuman, 2014,

316). Veri toplama araçları için 2 ayrı uzman görüşü alınıp maddelere son hali verildikten sonra,

İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden araştırma izni alınıp uygulama yapılmıştır.

Ölçeğin geliştirilmesinde önce enneagram metodolojisi incelenmiştir. Bu kapsamda

öncelikle enneagram metodolojisinde belirtilen dokuz kişilik tipinin özellikleri listelenmiştir. Bu

özelliklerden diğer tiplerden farklılık gösteren tutumlar seçilmiş ve bu tutum kavramları 36

maddede toplanmıştır. Her maddede birkaç özellik ifade edilip, katılımcılardan bu ifadelerin

kendilerini anlatma derecelerini seçmeleri istenmiştir. Hazırlanan 36 maddelik soru formu,

kapsam geçerliliği için, yüksek lisans düzeyinde enneagram kişilik tipleri üzerine çalışmış 2 ayrı

uzman görüşüne sunulmuştur. Kapsam geçerliliği yapının tamamının kapsanıp kapsanmadığı,

tanımın bütün bölgelerinden örneklem alınmasını ve tanımın bütün bölümlerini kullanan

gösterge geliştirilmesini öngörür (Neuman, 2014, 296; Punch, 2003, 179). Uzman görüşleri

doğrultusunda madde sayısı 27’ye indirilmiştir. 27 soruluk anket formu, kolay ulaşılabilir

olmasından dolayı İstanbul İli Çekmeköy İlçesinde test tekrar test güvenliği sınamasına tabi

tutulmuştur. Çekmeköy ilçesinde bulunan ve araştırmaya gönüllü olarak katılacağını bildiren 58

okul yöneticisine uygulanan kişilik tipleri soru formu, 18 gün arayla iki kez uygulanmış ve ilk

uygulama verileri ile ikinci uygulama verileri arasında eşleştirilmiş gruplar t testi ile analizi

yapılarak sınanmıştır. Test tekrar test güvenliğine ilişkin veriler, bulgular kısmında

sunulmuştur.

Test tekrar test güvenliğinin ardından, araştırma evreninden random yöntemi ile seçilen 3

ilçede (Çekmeköy, Beşiktaş, Fatih) 196 okul yöneticisinden toplanan veriler ile ölçek geliştirme

(geçerlik-güvenirlik) çalışmaları yapılmıştır. Bu kapsamda, iç tutarlılık için Cronbach's Alfa ve

Split Half, madde ayırt ediciliği için bağımsız gruplar t testi, madde toplam korelasyonu için

pearsen çarpım korelasyon analizi, yapı geçerliliği için Açımlayıcı Faktör analizi (AFA) ve

doğrulayıcı faktör analizleri(DFA) yapılmıştır.

SOBİDER



167

27 maddeden oluşan veri toplama aracı “0: Beni hiç anlatmıyor, 1: Bir kısmı beni

anlatıyor, 2:Geneli beni anlatıyor ve 3: Tamamı beni anlatıyor” şeklinde derecelendirilmiş 4’lü

likert tipi ölçektir.

İkinci olarak ölçeklerin geçerlik ve güvenirliğini sınamak için 196 okul yöneticisinden

veriler toplanmıştır. Bu veriler ile ölçek geliştirme çalışmaları tamamlanmıştır.

Toplanan veriler SPSS.21 paket programına girilmiştir. Test tekrar test, güvenirlik ve

geçerlilik çalışmaları SPSS.21 paket programı ile yapılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi (DFA)

ise AMOS.21 paket programında yapılmıştır.

Bulgular

Enneagram kişilik ölçeğinin geliştirilmesi için toplanan veriler ile yapılan geçerlik ve

güvenirlik çalışmalarına ilişkin bulgular aşağıda sunulmuştur. Güvenirlik ve geçerlilik,

ölçümleri yapılara bağlamakla ilgilidir. Yapılar doğrudan gözlemlenemeyeceği için geçerlik ve

güvenirlik çalışması önemlidir (Neuman, 2014, 276).

Geçerlik güvenirliğe geçmeden önce, 27 maddelik ölçek taslağının normallik sınaması

için Kolmogrov Smirnov testi yapılmıştır.

Tablo 3: Enneagram Kişilik Ölçeği Betimsel İstatistik Değerleri

Ölçüt Değer

Frekans 196

Aritmetik Ortalama 2,00

Standart Sapma 0,39

En küçük puan 0,70

En yüksek puan 2,96

Ranj 2,26

Çarpıklık -0,26

Basıklık 0,22

Ortanca 2,00

Kolmogrov Smirnov ,054

p ,200*

Shapiro-Wilk ,990

p ,208

Taslak ölçeğin 27 maddelik yapısının normallik sınaması için yapılan Kolmogrov

Smirnov testi sonucunda, p>0,05 olduğu için dağılımlar arasında anlamlı farklılık olmadığı ve

bunun ölçek puanlarının homojen olduğunu gösterir. Normal dağılım gösteren yapının geçerlik

ve güvenirlik çalışmaları aşağıdadır.

Test Tekrar Test

Test tekrar test tekniğini kullanmanın amacı güvenirliği artırmak için pilot uygulama

çalışması yapmak ve ölçek maddelerinin her seferinde birbirine yakın sonuçlar verip

vermediğini sınamaktır (Neuman, 2014, 273; Özdamar, 1999, 27). Ölçeğin test tekrar test

güvenirliğini sınamak için yapılan eşleştirilmiş gruplar t testi soncunda, bütün maddelerde ön



168

test puanları ile son test puanları arasında istatistiksel olarak p<0,05 düzeyinde anlamlı bir

farklılık tespit edilmemiştir. Bu bulgular ölçeğin test tekrar test kriterine sahip olduğunu

göstermektedir (tüm maddeler için p>0,05).

Güvenirlik İçin İç Tutarlılık (C.Alfa)

Ölçeklerin güvenirliğinde “içsel tutarlılık” için en yaygın kullanılan yöntem Cronbach

Alpha değeri (Punch, 2003; Altunışık ve ark., 2007, 115-116), 0 ile 1 arasında değerler alır

(Sipahi, Yurtkoru, Çinko, 2008, 89) ve alfa katsayısı 1’e yaklaştıkça güvenirliği yükselen

ölçeklerin (Tekin, 1993, 16) C. Alfa katsayısı; 0,80≤ α <1,00 aralığında ise ölçek yüksek

derecede güvenilirdir (Özdamar, 1999, 67). Ölçeğin 27 maddesinin cronbach’s alfa değeri

0,901’dir. Buna göre, ölçeğin güvenirliği yüksek düzeydedir denilebilir. Ayrıca, 27 maddeden

herhangi biri güvenirlik katsayısını negatif yönde etkilemediği için madde atılmadan çalışmaya

devam edilmiştir.

Ölçeğin ikiye ayırma (Split-Half) yöntemi sonucunda birinci grupta bulunan maddelerinin

(M01, M02, M03, M04, M05, M06, M07, M08, M09, M10, M11, M12, M13, M14) c.alfa

değeri 0,817 olarak tespit edilmiştir. İkinci grupta bulunan maddelerin ise, (M14, M15, M16,

M17, M18, M19, M20, M21, M22, M23, M24, M25, M26, M27) c.alfa değeri 0,813 olarak

tespit edilmiştir. Ölçeğin guttman güvenirlik katsayısı 0,915 tespit edilirken, Spearman brovn

katsayısı 0,917 bulunmuştur.

Madde Ayırdedicilik ve Madde Toplam

Tutum ölçeklerinde madde analizi, likert ölçekleme tekniğinin en önemli konusu olan tek

boyutluluk özelliğini sağlamak için yapılır (Tavşancıl, 2002, 148-151; Tezbaşaran, 1997, 45).

Her hangi bir ölçme aracının bütününde ya da alt faktörlerinde yer alan maddelerin anlamlı

olarak yer alıp almadığını tespit etmek için katılımcılardan alt ve üst çeyrekteki (%27’lik)

kişilerin aldıkları puanlar, ilişkisiz grup t testi ile karşılaştırılması ile madde ayırt ediciliği

sınanır (Otrar, 2006, 101-102). Madde ayırt ediciliği için yapılan ilişkisiz gruplar t testi

sonucunda tüm maddelerde, üst %27’lik grup ile alt %27’lik grup arasında p< 0,001 düzeyinde

anlamlı bir fark olduğu tespit edildiği için, ölçek maddelerinin tamamının madde ayırt ediciliği

özelliğinin yüksek olduğu söylenebilir.

Testten elde edilen toplam puanlarla her bir maddenin arasındaki ilişkiyi açıklayan madde

toplam korelasyonu (Otrar, 2006, 101) için yapılan pearson çarpım moment korelasyon analizi

sonucunda tüm maddelerin korelasyonları istatistiksel olarak p<0.001 düzeyinde anlamlı

bulunmuştur.

İç tutarlılık ve madde analizleri sınamalarından geçen 27 maddeli ölçek taslağı için yapı

geçerliliği sınamalarına geçilmiştir. Yapı geçerliliği, birden çok göstergenin, farklı

uygulamalarda aynı şekilde işleyip işlemediğinin test edilmesidir. Yapı geçerliliği

sınamalarında, birden çok göstergenin birbiri ile uyuşması ve ayrışmasının sınaması yapılır

(Neuman, 2014, 298).

Veri toplama aracının yapı geçerliliğini test etmek için, önce Açımlayıcı Faktör Analizi

(AFA), ardından Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapılmıştır.

Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) (Explanatory Factor Analysis: EFA)

Faktör analizinde temel mantık, karmaşık bir olgunun daha az sayıda faktörler (temel

SOBİDER



169

değişkenler, alt boyutlar) yardımıyla açıklanabileceği düşüncesidir (Altunışık ve diğerleri, 2007,

222). Faktör analizi yapılırken öncelikle faktör sayısının nasıl belirleneceğine karar verilmelidir.

Faktör sayısı araştırmacı tarafından belirlenebileceği gibi, özdeğerlere (eigen) bakılarak veya

açıklanan toplam varyans miktarına göre de belirlenebilir. “Hangi yöntemin tercih edileceği

araştırma problemine ve araştırmacının tercihine bağlı olarak değişmektedir” (Altunışık ve ark.,

2007, 231-233; Çetin ve Subaş, 2014, 274). Bu araştırmada ilgili literatüre uygun olarak eigen

kesme değeri (özdeğer) belirleme yerine faktör sayısı belirleme tercih edilmiş ve Enneagram

literatüründe, dokuz farklı kişilik tipi olduğu göz önünde bulundurularak ölçeğin 9 alt boyuttan

(faktör) oluşması tercih edilmiştir. Ayrıca faktörlerin birbirinden bağımsız olmasını sağlamak

için varimax dik döndürme tercih edilmelidir (Sipahi, Yurtkoru, Çinko, 2008, s.76-77; Altunışık

ve diğerleri, 2007, 235-236) Bu bağlamda analize başlanmadan 25 eksen döndürme sayısı ve

varimax dik döndürme yöntemi tercih edilmiştir. Literatürde faktör örüntüsünün

oluşturulmasında 0.30 ile 0.40 arasında değişen faktör yüklerinin alt kesme noktası olarak

alınabileceği (Erdoğan, Bayram, Deniz, 2007, 7) için araştırmada AFA alt kesme noktası olarak

0.40 (Çetin ve Subaş, 2014, 275) kabul edilmiştir.

Bu tercihler yapıldıktan sonra 27 madde ile AFA yapılmış ve sonuçlar aşağıda

sunulmuştur.

Tablo 4: KMO and Bartlett's Test

Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Yeterliliği ,844

Bartlett's Testi Ki-kare 2557,987

S Derecesi 351

p 0,000

Tabloda görüldüğü gibi, KMO küresellik testi sonucunda KMO= 0,844 bulunmuş,

KMO=0,800 üstünde olduğu için (Sipahi, Yurtkoru ve Çinko, 2008, 80), maddelerin faktör

analizi için mükemmel bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir (p<0.001).

Ayrıca AFA sonucunda, tüm maddelere ait son varyanslar, 0,600’ün üzerinde tespit

edilmiştir.



170

Tablo 5: Faktör Analiz Sonuçları F

aktö

r

Başlangıç Özdeğerleri

(Initial Eigenvalues) Toplam Faktör Yükleri

Faktör Yüklerinin

Döndürülmüş Toplamları

Toplam %

Varyans

Küm.

% Toplam

%

Varyans

Küm.

% Toplam

%

Varyans

Küm.

%

1 7,685 28,462 28,462 7,685 28,462 28,462 2,612 9,675 9,675

2 2,734 10,126 38,588 2,734 10,126 38,588 2,447 9,064 18,740

3 2,312 8,563 47,151 2,312 8,563 47,151 2,392 8,859 27,598

4 1,627 6,027 53,178 1,627 6,027 53,178 2,258 8,363 35,961

5 1,403 5,197 58,375 1,403 5,197 58,375 2,141 7,931 43,892

6 1,225 4,538 62,913 1,225 4,538 62,913 2,127 7,877 51,769

7 1,100 4,075 66,988 1,100 4,075 66,988 2,010 7,443 59,212

8 1,003 3,717 70,704 1,003 3,717 70,704 1,993 7,381 66,593

9 ,863 3,195 73,899 ,863 3,195 73,899 1,973 7,306 73,899

Tabloda görüldüğü gibi yapılan AFA sonucunda, 9 alt boyuttan oluşan ölçeğin, aldığı

19,952 faktör yükü ile toplam varyansın % 73,899’unu açıkladığı görülmektedir. Ayrıca;

1.faktör, aldığı 2,612 faktör yükü ile toplam varyansın % 9,675’ini açıkladığı, 2.faktör, aldığı

2,447 faktör yükü ile toplam varyansın % 9,064’ünü açıkladığı, 3.faktör, aldığı 2,392 faktör

yükü ile toplam varyansın % 8,859’unu açıkladığı, 4.faktör, aldığı 2,258 faktör yükü ile toplam

varyansın % 8,363’ünü açıkladığı, 5.faktör, aldığı 2,141 faktör yükü ile toplam varyansın %

7,931’ini açıkladığı, 6.faktör, aldığı 2,127 faktör yükü ile toplam varyansın % 7,877’sini

açıkladığı, 7.faktör, aldığı 2,010 faktör yükü ile toplam varyansın % 7,443’ünü açıkladığı,

8.faktör, aldığı 1,993 faktör yükü ile toplam varyansın % 7,381’ini açıkladığı, 9.faktör, aldığı

1,973 faktör yükü ile toplam varyansın % 7,306’sını açıkladığı, tespit edilmiştir.

.

SOBİDER



171

Tablo 6: AFA Sonucu Oluşan Dönüştürülmüş Bileşenler Matriksi

madde no Faktör No

1 2 3 4 5 6 7 8 9

M09 ,909

M27 ,898

M18 ,827

M03

,813

M12

,808

M21

,760

M11

,818

M20

,815

M02

,809

M25

,828

M16

,783

M07

,755

M01

,825

M19

,740

M10

,681

M22

,743

M13

,738

M04

,715

M14

,852

M05

,757

M23

,609

M24

,763

M06

,712

M15

,638

M08

,778

M17

,726

M26

,613

Tabloda görüldüğü gibi, M09, M27, M18 nolu maddeler 1. faktörde, M03, M12, M21

nolu maddeler 2. faktörde, M11, M20, M02 nolu maddeler 3. faktörde, M25, M16, M07 nolu

maddeler 4. faktörde, M01, M19, M10 nolu maddeler 5. faktörde, M22, M13, M04 nolu

maddeler 6. faktörde, M14, M05, M23 nolu maddeler 7. faktörde, M24, M06, M15 nolu

maddeler 8. faktörde, M08, M17, M26 nolu maddeler 9. faktörde yer almıştır.



172

Ölçeğinin alt boyutları arasındaki korelatif ilişkileri sınamak için pearsen çarpım moment

korelasyon analizi yapılmış ve tüm alt boyutlar arasında (3-9 hariç) en az p<0,05 düzeyinde

anlamlı ilişki bulunurken, 3 ve 9 no’lu faktörler arasındaki ilişki p=0,067 ile istatistiksel olarak

anlamlı bir ilişki içerisinde olmadığı tespit edilmiştir.

Enneagram kişilik tipini tespit için geliştirilen veri toplama aracının ismine “Enneagram

Kişilik Ölçeği” (EKÖ) ismi verilmesi uygun görülmüştür. Maddelerin toplandığı 9 faktöre,

literatüre uygun olarak isimlendirme yapılmıştır. Faktörlerin isimlendirilmesinde, Riso, Hudson

(1996), Palmer, (1991), Wagele (2001), Bogda (2007), Daniels & Price (2016 ) Selçuk, Yılmaz

(2015); Özdemir, Acarkan (2014); Batı (2012) ve Karabulut(2007)’un çalışmalarındaki

isimlendirmelerden esinlenilerek en uygun olduğu düşünülen aşağıdaki tablodaki isimler

verilmiştir.

Tablo 7: Enneagram Kişilik Ölçeği’nin faktör isimleri

Madde Numaraları Faktör

Numarası

Enneagram

Tip

Numarası

Faktör (Tip)

Adı

M09, M27, M18 1 Tip 9 Uzlaşmacı

M03, M12, M21 2 Tip 3 Başaran

M11, M20, M02 3 Tip 2 Yardımcı

M25, M16, M07 4 Tip 7 Maceracı

M01, M19, M10 5 Tip 1 Mükemmeliyetçi

M22, M13, M04 6 Tip 4 Özgün

M14, M05, M23 7 Tip 5 Gözlemci

M24, M06, M15 8 Tip 6 Sorgulayan

M08, M17, M26 9 Tip 8 Reis

Tabloda görüldüğü gibi, EKÖ alt faktörleri, enneagram literatürüne uygun olarak

sırasıyla Uzlaşmacı (Tip 9), Başaran (Tip 3), Yardımcı (Tip 2), Maceracı (Tip 7),

Mükemmeliyetçi (Tip 1), Özgün (Tip 4), Gözlemci (Tip 5), Sorgulayan (Tip 6) ve Reis (Tip 8)

olarak isimlendirilmiştir.

Açımlayıcı faktör analizi ile test edilen modelin geçerliliği, Doğrulayıcı Faktör Analizi

(AFA) (Confirmatory Factor Analysis-CFA) ile de sınanmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi,

açımlayıcı faktör analizine göre daha sıkı geçerlilik denetimi yapan bir tekniktir (Tabachnick ve

Fidell, 2007, 706).

Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) (Confirmatory Factor Analysis: CFA)

Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) önceden belirlenmiş faktör yapılarının doğru olup

olmadığını test ettiği gibi, (Bayram, 2013, 42), Psikometrik değerlendirme, yöntem etkilerini

belirleme, yapıyı doğrulama ve ölçme değişmezliğinin değerlendirilmesi gibi çeşitli amaçlar

için de kullanılır. Ancak günümüzde daha çok ölçek geliştirme çalışmalarında ölçme aracının

yapı geçerliliğini sınamak için kullanılmaktadır (Brown ve Moore, 2013, 3).

SOBİDER



173

DFA’da model uyumu sınamasında ki-kare değerleri ve uyum iyiliği indeksleri en çok

başvurulan referans değerleridir (Jöreskog, 2004). Bu nedenle ölçeğin DFA sınamasında, ölçek

yapısının uygunluğu Ki-Kare (Chi square; χ²) test istatistiği, df (Degrees of freedom, Serbestlik

derecesi), χ2/df oranı, GFI (Goodness-of-fit index, Uyum iyiliği indeksi), AGFI (Adjusted

goodness-of-fit index, Düzeltilmiş uyum iyiliği indeksi), CFI (Comparative Fit Index,

Karşılaştırmalı Uyum İndeksi), RMSEA (Root mean square error of approximation, Ortalama

hataların karekök ortalaması), RMR (Root mean square residuals, ortalama hataların karekökü),

SRMR (standardized root mean square residual, standardize edilmiş kalıntıların ortalama

karakökü) göstergelerinden yararlanılmıştır (Bayram, 2013; Jöreskog, 2004; Çelik ve Yılmaz,

2013; Tabachnick ve Fidell, 2007; Sümer, 2000; Çokluk, Şekerçioğlu, Büyüköztürk, 2012;

Şimşek, 2007).

Doğrulayıcı faktör analizi yapılmadan önce dağılım normalliğine bakılır. Araştırmada

yapılan DFA için çoklu normallik testi sonucunda, çoklu değişken (multivariate) kritik oranı

(c.r.) <10,00 olduğu için dağılım normaldir (Kline; 2005; Mardia, 1974:118) denilebilir. Her

maddenin skiw ve kurtosis değerlerinin Kline (2005) ve Mardia, (1974, 118)’e göre çarpıklık ve

basıklık değerinin 2,5 ’den küçük olması verilerin çok değişkenli normal dağılıma sahip

olduğunu göstermektedir ve bu durumda DFA yapılabilir. Yapılan DFA analizi sonucunda,

EKÖ ölçüm uyum indeksleri aşağıdaki tabloda sunulmuştur.

Tablo 8: EKÖ, DFA Ölçüm modeli uyum göstergeleri

Uyum Ölçüm

Göstergeleri

Mükemmel

Uyum * İyi Uyum *

DTMM

Ölçeği **

Enneagram

Kişilik Ölçeği Uyum

χ2 15193 406

p değeri 0,05≤p≤1,00 0,01≤p≤0,05 0,000 0,000 Mükemmel

Uyum

df 3968 288

χ2/df 0≤ χ2/df ≤3,00 3≤ χ2/df ≤5,00 3,828 1,410 M. Uyum

RMSEA

0≤RMSEA≤0,05 0,05≤RMSEA≤0,08 0,050 0,045 M. Uyum

SRMR

0≤ SRMR ≤0,05 0,05≤ SRMR ≤0,08 0,028 M. Uyum

NFI 0,95≤NFI≤1,00 0,90≤NFI≤0,95 0,820 0,849 Kabul edilebilir

uyum

CFI 0,95≤CFI≤1,00 0,90≤CFI≤0,95 0,880 0,949 İyi uyum

GFI 0,95≤GFI≤1,00 0,90≤GFI≤0,95 0,840 0,875 Kabul edilebilir

uyum

AGFI 0,90≤AGFI≤1,00 0,85≤AGFI≤0,90 0,730 0,836 İyi uyum

(*Referasn aralıkları kaynakları : Bayram, 2013; Brown ve Moore, 2013; Jöreskog, 2004; Çelik

ve Yılmaz, 2013; Tabachnick ve Fidell, 2007; Sümer, 2000; Çokluk, Şekerçioğlu, Büyüköztürk,

2012; Şimşek, 2007).

(** Yılmaz ve diğerleri, 2014a).



174

Tabloda görüldüğü gibi, Enneagram Kişilik Ölçeğinin 27 maddenin 9 faktörde

toplanmasını sınamak için yapılan DFA sonucunda, model uyum ölçülerinin literatürde verilen

referans aralıklarına göre değerlendirildiğinde, AFA ile tespit edilen modelin DFA sonuçlarına

göre de istatistiksel olarak uygun bir model olduğu söylenebilir. Ayrıca EKÖ’nin, Yılmaz ve

arkadaşlarının (2014a) geliştirdiği DTMM’nin uyum ölçülerinden daha iyi referasn değerlerine

sahip olduğu tabloda görülmektedir.

χ2= 406; df= 288; χ2/df=1,410; p=0,000; RMSEA= 0,045

Şekil 2: EKÖ, DFA Sonucu Standardize Edilmiş PATH Diyagramı

AMOS grafik menüsü yardımıyla çizilen yol diyagramında, elde edilen tüm standardize

edilmiş değerlerin 0,700’e yakın yakın olması ve 1,00’dan küçük olması gerekir. Tabloda

görüldüğü gibi, Enneagram Kişilik Ölçeği standardize regresyon ağırlıkları en düşük 0,640; en

yüksek 0,909 düzeyinde ve istatistiksel olarak p<0,001 düzeyinde anlamlıdır.

Ayrıca, DFA sonucunda, Enneagram Kişilik Ölçeği varyans (en düşük 0,236; en yüksek

0,562) ve kovaryans değerlerinin tümünün istatistiksel olarak p<0,001 düzeyinde anlamlı

olduğu tespit edilmiştir.

SOBİDER



175

SONUÇ ve TARTIŞMA

Sosyal araştırmalar, insan tutum ve davranışlarının incelenmesine dayanmaktadır. İnsan

tutum ve davranışlarında kişilik ve mizacın etkisi birçok araştırmada ortaya konulmuştur.

Kişiliği inceleyen birçok teori ve model bulunsa da, Enneagram (dokuz kişilik) sistemi,

tümdengelim yöntemi ile insanın mizacını inceleyen tek kişilik modelidir. Enneagram kişilik

tiplerinin tespiti için geliştirilen ölçeklerdeki (Wagner ve Walker, 1983; Riso ve Hudson, 2015;

Yılmaz ve ark., 2014a) madde sayılarının çok fazla olması, yüksek sayıda örneklem ile evren

parametrelerine ulaşmaya çalışan araştırmacıların veri toplamasını zorlaştırmaktadır. Bundan

dolayı bu araştırmada enneagram kişilik tiplerini tespit etmek amacıyla soru sayısı çok olmayan

bir ölçek geliştirilmiştir.

İki uzman görüşü alınarak son şekli verilmiş ölçeğin, test tekrar test için yapılan pilot

uygulamada tüm maddelerinin test tekrar test kriterlerini karşıladığı tespit edilmiştir.

Ölçeğin 27 maddesinin cronbach’s alfa değeri 0,901; guttman güvenirlik katsayısı 0,915;

Spearman brovn katsayısı ise 0,91’dir. Ölçek p< 0,001 düzeyinde anlamlı madde ayırdedicilik

özelliğine; p<0.001 düzeyinde anlamlı madde toplam korelasyonuna sahiptir. 27 madde ile

yapılan açımlayıcı faktör analizi sonucunda, KMO= 0,844 örneklem yeterliliğine sahip olan

ölçek, 9 faktörde aldığı toplam 19,952 faktör yükü ile toplam varyansın % 73,899’unu

açıklamaktadır.

Ölçek modeli DFA ile de sınanmış ve p değeri=0,000; χ2/df=1,41; RMSEA=0,045,

SRMR=0,028, NFI=0,849; CFI =0,949; GFI=0,875 ve AGFI=0,836 değerleri ile sınanan

modelin uyum göstergelerinin yeterli referans aralıklarına sahip olduğu tespit edilmiştir. DFA

sonucunda, Enneagram Kişilik Ölçeği standardize regresyon ağırlıkları en düşük 0,640; en

yüksek 0,909 düzeyinde ve tüm maddelerde istatistiksel olarak p<0,001 düzeyinde anlamlı;

varyans (en düşük 0,236; en yüksek 0,562) ve kovaryans değerlerinin tüm maddelerde

istatistiksel olarak p<0,001 düzeyinde anlamlı olduğu tespit edilmiştir.

Enneagram Kişilik Ölçeği’nin (EKÖ) 27 maddesinin 9 faktörde toplanmasını sınamak

için yapılan DFA uyum ölçüleri, literatürde verilen referans aralıklarına göre

değerlendirildiğinde, tasarlanan modelin istatistiksel olarak uygun bir model olduğu

söylenebilir. Ayrıca, Yılmaz ve arkadaşlarının (2014a) geliştirdiği DTMM’nin uyum ölçüleri ile

karşılaştırıldığında daha iyi referans değerlerine sahip olduğu tespit edilmiştir.

EKÖ alt boyutları, enneagram literatürüne (Riso & Hudson, 1996; Palmer, 1991;

Wagele, 2001; Bogda, 2007; Daniels & Price , 2016; Selçuk ve Yılmaz, 2015; Özdemir ve

Acarkan, 2014; Batı, 2012; Karabulut, 2007) uygun olarak faktör sırasıyla Uzlaşmacı (Tip 9),

Başaran (Tip 3), Yardımcı (Tip 2), Maceracı (Tip 7), Mükemmeliyetçi (Tip 1), Özgün (Tip 4),

Gözlemci (Tip 5), Sorgulayan (Tip 6) ve Reis (Tip 8) olarak isimlendirilmiştir.

Kapsam geçerliliği, yapı geçerliliği ve güvenirlik analizlerinden sonra, Enneagram

Kişilik Ölçeği’nin (EKÖ) sosyal araştırmalarda bireylerin kişilik tiplerinin tespiti ve kişilik

tipleri ile diğer sosyal değişkenlerin ilişkilerinin incelenmesinde kullanılabilecek bir veri

toplama aracı olduğu söylenebilir.



176

KAYNAKLAR

AKİSKAL, H. S., Mallya, G. (1987). Criteria for the soft bipolarspectrum: treatment

implications. Psychopharmacology Bulletin, 23, 68-73.

ALTUNIŞIK, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2004). Sosyal bilimlerde

araştırma yöntemleri (3. Baskı). Adapazarı: Sakarya. Seçkin Yayınları

ARTHUR, K. B. (2008). Attachment Styles and Enneagram Types: Development and

Testing of an Integrated Typology for use in Marriage and Family Therapy.

Dissertation of doctor of Philosophy in Human Development. Virginia Polytechnic

Institute and State University, Virginia

ATKİNSON, R. L., Atkinson, R. C., Smith, E.E., Bem, D. J., Hoeksema, S.N. (1999).

Psikolojiye Giriş. (çev: Yavuz, A.). İstanbul. Arkadaş yayınları.

BALCI, A. (2011). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler (9. baskı).

Ankara: Pegem A.

BARRET, P. (2007). Structural equation modelling: Adjudging model fit. Personality and

Individual Differences 42, 815-824.

BATI , U. (2012). Enneagram İle Kişilik Analizi. İstanbul. Alfa Yayınları.

BAYRAM, N. (2013). Yapısal eşitlik modellemesine giriş. Bursa: Ezgi yayınları.

BERNE, E. (1961). Transactional Analysis İn Psychorherrapy. New York. Grove Pres

BOGDA, G.L. (2007). What Type Of Leader Are You ? New York. McGraw-Hill.

BROWN, T. A. (2006). Confirmatory factor analysis for applied research. New York:

Guilford Press. http://www.guilford.com/books/Confirmatory-Factor-

Analysis-for-Applied-Research/Timothy-A-Brown/9781462515363 (E.T.:

07.09.2016)

BROWN, T. A., & Moore, M.T. (2013). Confirmatory factor analysis. In R. H. Hoyle

(Ed.), Handbook of structural equation modeling (pp. 361-379). New York:

Guilford Press

BURGER, M. J. (2006). Kişilik. (Çev: İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu). İstanbul: Kaknüs

Yayınları

BÜYÜKÖZTÜRK, Ş. (2005). Anket geliştirme. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2), 133-

151.

http://www.guilford.com/books/Confirmatory-Factor-

http://www.guilford.com/books/Confirmatory-Factor-

SOBİDER



177

BÜYÜKÖZTÜRK, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F.

(2012). Bilimsel araştırma yöntemleri (12. baskı). Ankara: Pegem A.

CASPİ, A., Harrington, H., Milne, B., Amell, J. W., Theodore, R. F., Moffitt, T. E. (2003).

Children's behavioral styles at age 3 are linked to their adult personality traits at age

26. Journal of Personality, 71(4), 495-515.

CLARK, L. A. (2005). Temperament as a Unifying Basis for Personality and

Psychopathology. Journal of Abnormal Psychology, 114(4), 505-521.

doi:10.1037/0021-843X.114.4.505

CLONİNGER, C. R., Svrakic, D. M., & Pryzbeck, T. R. (1993). A psychobiological model

of temperament and character. Archieves of General Psychiatry, 50, 975-990.

COSTA, P. T. Jr., McCrae, R. (1990). Personality Disorders and The Five-Factor Model of

Personality. Journal of Personality Disorders, 4 (4), 362-371. doi:

10.1521/pedi.1990.4.4.362.

ÇELİK, H. E. ve Yılmaz, V. (2013). Yapısal eşitlik modellemesi. Ankara: Anı.

ÇETİN, M. Subaş, A. (2014). Öğrenen Okul Ölçeği’nin Geliştirilmesi Ve Öğretmenlerinin

Öğrenen Okula İlişkin Algılarının İncelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim

Fakültesi Dergisi Cilt-Sayı:16-1

ÇOKLUK, Ö., Şekerçioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok

değişkenli istatistik SPSS ve Lisrel uygulamaları. Ankara: Pegem A.

DANİELS & Price (2016). Enneagram Kendini Bilme Sanatı. Çev: Seda Darcan Çiftçi.

İstanbul. Kaknüs Yayınları

ERDOĞAN, Y. Bayram, S. Deniz, L. (2007). Web Tabanlı Öğretim Tutum Ölçeği:

Açıklayıcı Ve Doğrulayıcı Faktör Analizi Çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri

Dergisi. 4 (2) 1-14

EWEN, R.B. (2009). An Introduction to Theories of Personality, 7th ed. East Sussex, UK,

Psychology Press.

FREUD, S. (1994). Psikanaliz Üzerine. (Çev: A. Avni Öneş). 7. Baskı. Ankara.Say

Yayınları.

GERRİG, R.J. and Zimbardo, P.G. (2012). Psikolojiye giriş-psikoloji ve yaşam (Çev. Sart,

G.). Ankara: Nobel Yayın

GOODWİN, F. K., Jamison K. R. (1990). Manic-depressive illness. New York: Oxford



178

University Press

İNANÇ, B.Y.; Yerlikaya, E.E. (2002). Kişilik Kuramları. PEGEM Akademi. Ankara

JÖRESKOG, K. G. (2004). On chi-squares for the ındependence model and fit measures in

Lisrel. http://www.ssicentral.com/lisrel/techdocs/ftb.pdf (02.01.2017)

KARABULUT, Y. (2007). Yeni kişilik teorisi enneagram ve din psikolojisi açısından

kullanım alanları. Marmara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü. Yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi. İstanbul

KARASAR, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel.

KAZANTSEVA, A. V., Gaysina, D. A., Malykh, S. B., & Khusnutdinova, E. K. (2009).

Role of dopamine transporter gene (DAT1) polymorphisms in personality traits

variation. Russian Journal of Genetics, 45(8), 974-980.

KLİNE, P. (2005). An Easy Guiede to Factor Analysis. New York: Routledge

KLİNE, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling New York:

The Guilford Press.

LEDLOW, G.R., Coppola, N.M. (2014). Leadership for Health Professionals, Second

Edition. Chapter 2: Determining Your Own Leadership Style. Jones & Bartlett

Learning, LLC ISBN: 9781284026887

MARDİA K. V. (1974). Applications of Some Measures of Multivariate Skewness and

Kurtosis in Testing Normality and Robustness Studies, The Indian Journal of

Statistics, Series B, 36(2), 115-129

NARANJO, C. (2004). The Enneagram of Society. Gateways Books and Tapes. Nevada

City, California

NEUMAN, W.L. (2014). Toplumsal araştırma yöntemleri. (Çev: Sedef Özge). Ankara.

Yayın Odası.

OTRAR, M. (2006), Öğrenme Stilleri İle Yetenekler, Akademik Başarı Ve Öss Başarısı

Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara üni. Eğitim Bilimleri

Enstitüsü. İstanbul.

ÖZDAMAR, K. (2016). Eğitim, sağlık ve davranış bilimlerinde ölçek ve test geliştirme

yapısal eşitlik modellemesi. Eskişehir: Nisan yay.

ÖZDEMİR L.K.; Acarkan, İ. (2014) Dokuz Mizaç Modeline Göre: Çocuklarda Mizaç

http://www.ssicentral.com/lisrel/techdocs/ftb.pdf

http://link.springer.com/journal/11177

http://link.springer.com/journal/11177/45/8/page/1

SOBİDER



179

Farklılıkları ve Kişilik Gelişimi. İstanbul. Kurtuba Yayınları.

PALMER, H. (1991). Ruhun Aynası Ennegrama Yansıyan İnsan Manzaraları. (Çev. Orhan

Gündüz). İstanbul. Kaknüs Yay.

PEKER, H. (2003). Din Psikolojisi, İstanbul. Çamlıca Yayınları.

PESEN, S. R. (2015). Grafik Tasarım Göstergelerinin Algılanmasında Kişilik Faktörünün

Enneagram Modeline Göre İncelenmesi. İstanbul Kemerburgaz Ünı̇versı̇tesı̇.

Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul

PUNCH, K,F. (2003). Survey Research. The Basics. London. England. SAGE

Puplicatiosn.

RANDALL, S. (1979). The Development of an Inventory to Assess Enneagram Personality

Type, PhD Dissertation California Institute of Assian Studies.

RİSO, D. R, Hudson, R. (2015). Enneagram ile Kişilik Analizi. Çeviri : Günseli Aksoy.

Butik Yayınları.

RİSO, D. R., & Hudson, R. (1999). The wisdom of the Enneagram: the complete guide to

psychological and spiritual growth for the nine personality types. New York.

Bantam Books.

RİSO, D. R., Hudson, R. (2000). Understanding the enneagram. New York: Houghton

Mifflin Company Çeviri : Günseli Aksoy. Butik Yayınları.

RİSO, Don Richard and Russ Hudson. (2003). Discovering Your Personality Type. Boston:

Houghton Mifflin Company.

ROTHBART, M. K., Ahadi, S. A. (1994). Temperament and the development of

personality. Journal of Abnormal Psychology, 103(1), 55-66. doi: 10.1037/0021-

843X.103.1.55

SCHULTZ, D. P. & Schultz, S. E. (2002). Modern Psikoloji Tarihi. (2. baskı.) İstanbul:

Kaknüs Yayınları.

SCHUTZ W. (1998). FIRO, WSA Inc, Muir Beach, CA.

SELÇUK, Z. Yılmaz, E.D. (2015). Rehber Benim: Dokuz Tip Mizaç Modeli’ne Göre

Rehberlik Yaklaşımına Giriş. Ankara. Pegem Akademi.

SHİNE, R. L. (1998). How shall we speak of childrens personalities in middle childhood?

A preliminary taxonomy. Psychological Bulletin, 124(3), 308-332



180

SİPAHİ, İ. B. Yurtkoru, E.S. Çinko, M. (2008). Sosyal Bilimlerde SPSS’le Veri Analizi.

İstanbul. Beta Yayıncılık.

SÜMER, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri: Temel kavramlar ve örnek uygulamalar. Türk

Psikoloji Yazıları, 3(6), 49-74.

ŞİMŞEK, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş (Temel İlkeler ve Lisrel

Uygulamaları). Ankara: Ekinoks.

TABACHNİCK, B. G., Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5th ed). Boston.

USA. Allyn and Bacon.

TAYLAN, N. (2006). Anahatlarıyla İslam Felsefesi, İstanbul. Envar Neşriyat.

TAYMUR, I., Türkçapar, M. H. (2012). Kişilik: Tanımı, sınıflaması ve değerlendirmesi.

Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(2), 154-177.

TEZBAŞARAN, A. (2008). Likert tipi ölçek hazırlama kılavuzu. Üçüncü Sürüm e-Kitap.

https://www.academia.edu/1288035/Likert (E.T. 07.04.2016)

UZUNOGLU, S., Karakas, F., Fındıkçı,L., Uzunoglu, F.; Karakaya, F.M. (2004). Sıfır

Merkez Yaklasımı Perspektifinden Aile Sirketlerine Bakıs. 1. Aile İsletmeleri

Kongresi. Editör: Prof.Dr. Tamer Koçel. İstanbul. S. 120-128

WAGALE, E. (2001). Enneagram yöntemiyle çocuk yetiştirmek. (Çev: Günseli Aksoy).

İstanbul: Rota Yayınları.

WAGNER, J. P., Walker, R. E. (1983). Reliability and validity study of a sufi personality

typology: the enneagram. Journal of Clinical Psychology, 39(5), 712-717.

WAGNER, J.P. (1996). The Enneagram spectrum of personality styles: an introductory

guide. Portland: Metamorphous Press.

YILDIRIM, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8.

baskı). Ankara: Seçkin.

YILMAZ, E. D., Gençer, A. G., & Aydemir, Ö. (2011). Tarihsel bir sistemin yeni bir

mizaç modeline evrimi: Dokuz tip mizaç modeli. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 12(2),

YILMAZ, E. D., Gençer, A. G., Aydemir, Ö., Yılmaz, A., Kesebir, S., Ünal, Ö., ve ark.

(2014a). Dokuz tip mizaç ölçeği'nin geçerlik ve güvenirliği. Eğitim ve Bilim,

171(39), 115-137.

YILMAZ, E.D., Gençer, A.G., Ünal, Ö., Aydemir, Ö. (2014b). Enneagram'dan Dokuz Tip

SOBİDER



181

Mizaç Modeli'ne: Bir Öneri. Eğitim ve Bilim. 2014, Cilt. 39, Sayı 173 (395-415)

YILMAZ, E.D.; Gençer, G.; Ünal, G.; Örek, A; Aydemir, Ö.; Devecı,E; Kırpınar, İ.

(2015). Dokuz tip mizaç modeli ile psikobiyolojik kişilik modeli ve affektif mizaç

modeli arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Dergisi. Cilt: 16 Sayfa : 95-103

ZEL, U. (2011). Kişilik ve Liderlik. İkinci Baskı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım

ZİNKLE, T. (1974). A pilot study toward the validation of the Sufi personality

typology. Dissertation Abstracts International-B, 35, 2418

(p=0,000; 1,41; rmsea=0,045, cfi =0,949 ve...

Documents