packed jasmine kdml rice

บรรณาธการ : สมพรอศวลานนท ปยะทศนพาฬอนรกษ ชมพนทสวนกระตายพมพครงท1 : กรกฎาคม2556จำานวนหนา : 104หนาจำานวน : 1,000เลม

เอกสารวชาการหมายเลข4จดพมพโดย : สถาบนคลงสมองของชาต (สศช.) ชน22Bอาคารมหานครยบซม 539/2ถนนศรอยธยาเขตราชเทว กรงเทพฯ10400

สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ชน14อาคารเอสเอมทาวเวอร เลขท979/17-21แขวงสามเสนใน เขตพญาไทกรงเทพฯ10400

พมพท : บรษทซโนพบลชชงแอนดแพคเกจจงจำากด โทร.02-938-3306-8ISBN : 978-616-202-819-9

รายชอคณะผวจย

ดร.รวสสาขสชาโต,ดร.อสรยาบญญะศร,ดร.กลภากลดลก

คณะเศรษฐศาสตรมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ไดรบทนอดหนนวจยจากสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.)

ภายใตสญญาเลขทRDG5420011

เอกสารเลมน เปนการสงเคราะหจากงานวจย เรอง “การวเคราะหหวงโซอปทานของขาวไทย:กรณศกษาขาวหอมมะลบรรจถง”

เอกสารเผยแพรชดโครงการ

“การเสรมสรางความเขมแขงงานวจยเชงนโยบายการเกษตร”โดยสถาบนคลงสมองของชาต รวมกบ

สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย

คำานยม

การสงเคราะหผลผลตจากรายงานวจยเพอใหเกดการเผยแพรและ นำาไปใชประโยชน เปนภารกจหนงทสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ไดตระหนกถงความสำาคญและความจำาเปน ทงนเพราะจะเปนกลไกชวยขยายผลผลตจากงานวจยใหกาวไปสการสรางผลกระทบใหเกดขนตามมากบสงคม ในแงมมตางๆ

การจดทำาเอกสารวชาการเลมน นบเปนสวนหนงของการนำาผลงาน วจยเรอง “การวเคราะหหวงโซอปทานของขาวไทย: กรณศกษาขาวหอมมะลบรรจถง” ซงเปนงานท สกว. ไดสนบสนนทนวจยใหกบ ดร.รวสสาขสชาโตและคณะเปนผทำาการศกษาวจยพรอมกบการกลนกรองเนอหาและรปแบบของรายงานเพอการเผยแพรใหสะดวกกบสาธารณะชนไดใชประโยชนทงนสกว.ไดจดใหมบรรณาธการดำาเนนการสงเคราะหและปรบปรงวธการนำาเสนอเนอหาในบางสวนเสยใหมใหกระชบและเดนชดยงขน

สกว. ขอแสดงความชนชมและขอบคณสำานกประสานงาน“การเสรมสรางความเขมแขงงานวจยเชงนโยบายเกษตร” สถาบนคลงสมองของชาต ภายใตการสนบสนนของฝายเกษตร ทรบเปนบรรณาธการเอกสารวชาการเลมน โดยไดถอดประเดนทสำาคญจากรายงานวจยซงมรายละเอยดและเนอหาเชงลก ใหมาเปนเอกสารวชาการทมความกระชบเหมาะสมแกการสอสารตอสงคมทวไป

ศาสตราจารยนายแพทยสทธพนธ จตพมลมาศ

ผอ�ำนวยกำรส�ำนกงำนกองทนสนบสนนกำรวจย

การจดการหวงโซอปทานสนคาเกษตรมการกลาวถงกนมากวาเปน

รปแบบของการจดการทางการตลาดแนวใหม ทเตมเตมความตองการของลกคา

และสรางการแขงขนในมตใหมทางการตลาด โดยชวยใหทงผผลต ผประกอบการ

ทางการตลาด และผ บรโภคไดรบผลประโยชนสงขนกวาเสนทางการตลาด

แบบเดม พรอมกบชวยเกอหนนใหเกดประสทธภาพยงขนในการกระจายสนคา

เกดเปนความรวมมอระหวางกนในหวงโซอปทานอยางสมบรณ

การนำาเสนอหวงโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถงในชองทางการตลาด

สมยใหมในเอกสารเลมน เปนการสงเคราะหจากงานวจยเรอง “การวเคราะห

หวงโซอปทานของขาวไทย : กรณศกษาขาวหอมมะลบรรจถง”

ซงมอาจารยดร.รวสสาขสชาโต เปนหวหนาโครงการและไดรบทนอดหนนวจย

จากสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ภายใตสญญาเลขท RDG5420011

ทงน เพอใหเอกสารเลมนเปนฐานของขอความรเกยวกบกจกรรมการผลตและ

การตลาดของสนคาขาวหอมมะลบรรจถง โดยมระดบความสมพนธจากแหลง

ผลตตนนำา ซงประกอบดวยเกษตรกรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สงผานความ

สมพนธสผประกอบการในชองทางการตลาดขาวเปลอกและมจดสนสดของสนคา

ขาวเปลอกทระดบโรงส ซงเปนผแปรรปขาวเปลอกและเปนแหลงตงตนของ

การกระจายสนคาขาวสาร กอนจะสงผานไปยงผประกอบการในชองทางการตลาด

ปลายนำาจนถงมอผบรโภค

คำานำา

บรรณาธการกรกฎาคม 2556

เนอหาในเอกสารเลมนแบงออกเปน4บทโดยบทแรกไดนำาเสนอประเดน

ทางการตลาดทนำาไปสการศกษาวจยการนำาเสนอกรอบแนวคดสเสนทางการศกษา

ในบทท 2 ไดผกโยงโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถงในระดบตางๆ จากตนนำา

เชอมตอสผบรโภคปลายนำาโดยมตลาดการคาสมยใหมเปนฐานการกระจายสนคา

สผบรโภค พรอมกบการวเคราะหใหภาพเกยวกบโครงสรางตลาดขาวหอมมะล

บรรจถงตนทนกำาไรและสวนเหลอมการตลาดในหวงโซคณคาการนำาเสนอความ

สมพนธของผเกยวของในโซอปทานของขาวหอมมะลบรรจถง รวมถงการตรวจสอบ

ประสทธภาพตลาดบทท 3 เปนการแยกนำาเสนอโซอปทานของขาวหอมมะลอนทรย

บรรจถงผานชองทางรานคาสมยใหม ซงสนคาขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงม

ความจำาเพาะในตวของสนคาและในชองทางตลาดการคาสำาหรบบทท 4 เปน

บทสรปและขอเสนอแนะ

เอกสารเลมนมจดเดนทสำาคญคอนอกจากการสะทอนถงความเชอมโยง

ในแตละระดบของโซอปทานแลว ยงไดนำาเสนอพฤตกรรมของผประกอบการใน

ตลาดขาวสารหอมมะลบรรจถงผานชองทางการคาสมยใหมการทดสอบหาปจจย

ทมผลตอการกำาหนดราคาขาวหอมมะลบรรจถง และการใชหลกของสวนตางของ

ราคาและตนทนสวนเพมในแตละโครงสรางตลาด (Price-costMargin) มาเปน

เครองมอในการตรวจหาอำานาจตลาดของผประกอบการขาวถง ซงควรคาแกการนำา

ขอความรจากงานวจยชนนมาเผยแพรใหเกดประโยชนตอสาธารณะ

สารบญ หนา

บทท 1 อารมภบท 9

1.1 ความสำาคญและเหตผล 10 1.2 กระบวนการหาคำาตอบตลาดขาวหอมมะลบรรจถง 11

บทท 2 โซอปทานขาวหอมมะลบรรจถง 17

2.1 สถานภาพการผลตและการตลาดขาวหอมมะล 18 2.2 โซอปทานขาวหอมมะลบรรจถงผานชองทางรานคาสมยใหม 23 2.3 การวเคราะหความเชอมโยงในแตละระดบของโซอปทาน 35 (MappingValueChain) 2.4 การวเคราะหประสทธภาพตลาด 41 2.5 ปญหาบางประการทพบในแตละระดบของโซอปทาน 45 ขาวสารหอมมะลบรรจถง

บทท 3 โซอปทานขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง 47

3.1 ขาวหอมมะลอนทรยกบการเปนสนคาจำาเพาะ 48 3.2 การวเคราะหโซอปทานขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง 52 ผานชองทางรานคาสมยใหม 3.3 การวเคราะหความเชอมโยงในแตละระดบของโซอปทาน 61 (MappingValueChain) 3.4 การวเคราะหประสทธภาพตลาด 65 3.5 การรบรและความตองการของผบรโภคตอคณลกษณะ 66 ของขาวหอมมะลอนทรย

บทท 4 โครงสราง พฤตกรรม และผลการดำาเนนงานตลาดขาวหอมมะลบรรจถง 67

4.1 โครงสรางตลาดขาวหอมมะลบรรจถง 68 4.2 พฤตกรรมของผประกอบการในตลาด 72 4.3 ผลการดำาเนนงาน 79

บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ 83

5.1 ขอสรป 84 5.2 ขอเสนอแนะ 87

บรรณานกรม 90ภาคผนวก 95

ตารางท 1.1 องคประกอบของโครงสรางตลาด 16ตารางท 2.1 เนอทเพาะปลกขาวหอมมะล(ขาวดอกมะล105และกข15) 19 ผลผลตและผลผลตตอไรขาวนาปรายภาคป2551/52ตารางท 2.2 ผเกยวของและกจกรรมในโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถง 24 ผานชองทางรานคาสมยใหมตารางท 2.3 แหลงขายขาวหอมมะลของเกษตรกรตวอยาง 25ตารางท 2.4 แหลงขายขาวสารเพอบรโภคในประเทศการบรรจหบหอ 29 วธตกลงราคาและอำานาจตอรองราคา ตารางท 2.5 ลกษณะการซอขาวสารขนาด5กโลกรมของผบรโภคกลมตวอยาง 31ตารางท 2.6 ความถและรอยละของผบรโภคทเจาะจงตราสนคาขาวสารหอมมะลบรรจถง 32ตารางท 2.7 สถานทในการเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถง 32ตารางท 2.8 เหตผลในการเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถงทสถานทดงกลาว 33ตารางท 2.9 การรบรเรองเครองหมายรบรองมาตรฐานขาวหอมมะล 34 บรรจถงจำาหนายภายในประเทศ(รปพนมมอ)ตารางท 2.10 ปจจยในการเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถง 34ตารางท 2.11 วธการคำานวณตนทนสวนเพมกำาไรและสวนเหลอมการตลาด 36ตารางท 2.12 ตนทนกำาไรและสวนเหลอมตลอดหวงโซคณคา(ขอมลปการผลต2553/54) 36ตารางท 2.13 ระดบคะแนนเฉลยของความสมพนธกบผเกยวของในโซอปทานขาว 38ตารางท 2.14 การไหลเวยนขอมลคณภาพขาวเปลอก 39ตารางท 2.15 การไหลเวยนขอมลคณภาพขาวสาร 39ตารางท 2.16 ระดบคะแนนความพอใจคณภาพขาวเปลอกหอมมะล 42 ของเกษตรกรทรบซอโดยผรวบรวมตารางท 3.1 การใหความสำาคญตอกจกรรมการปลกขาวหอมมะลอนทรย 54ตารางท 3.2 ผลตผลพลอยไดจากการสขาวเปลอกหอมมะลอนทรย1,000กโลกรม 57ตารางท 3.3 ตนทนการตลาดขาวหอมมะลอนทรยปการผลต2553/54 58ตารางท 3.4 ตนทนขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงทขายผานรานคาสมยใหม 60 ปการผลต2553/54ตารางท 3.5 ลำาดบความสำาคญของปจจยกำาหนดราคาขาวเปลอก 61ตารางท 3.6 ตนทนกำาไรและสวนเหลอมตลอดหวงโซคณคา 63 (ขอมลปการผลต2553/54)ตารางท 3.7 ความสมพนธกบผเกยวของในโซอปทานขาว 64ตารางท 4.1 อตราสวนสนทรพยหมนเวยนตอรายไดของผประกอบการขาวบรรจถง 70 ป2552/53ตารางท 4.2 สวนแบงการตลาดและอตราการกระจกตวของตลาดป2553 71

หนา

สารบญตาราง

หนา

หนา

สารบญภาพ

ภาพท 1.1 กรอบแนวคดในการศกษา 15ภาพท 1.2 แบบจำาลองStructure-Conduct-Performance 15

ภาพท 2.1 วถการตลาดขาวเปลอกและขาวสารหอมมะลภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 20 (จงหวดสรนทรศรสะเกษและอบลราชธาน)ปการผลต2553/54

ภาพท 2.2 ผเกยวของและกจกรรมในโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถง 23 ผานชองทางรานคาสมยใหม

ภาพท 2.3 ตนทนกำาไรและสวนเหลอมตลอดหวงโซคณคาขาวหอมมะลบรรจถง 37ภาพท 2.4 ระดบคะแนนความพอใจคณภาพขาวเปลอกหอมมะลทรบซอโดยโรงส 42ภาพท 2.5 ความพอใจในดานเวลาสงมอบขาว 43ภาพท 2.6 ความพอใจในดานปรมาณสงมอบขาว 44

ภาพท 3.1 วถการตลาดขาวเปลอกและขาวสารหอมมะลอนทรย 51 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอปการผลต2553/54

ภาพท 3.2 ผเกยวของและกจกรรมในโซอปทานขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง 53

ภาพท 3.3 ตนทนกำาไรและสวนเหลอมตลอดหวงโซคณคา 64 ขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง

ภาพท 3.4 คณภาพขาวเปลอกหอมมะลอนทรย 65ภาพท 4.1 สวนแบงการตลาดขาวหอมมะลบรรจถงในรานคาสมยใหม 71

ภาพท 4.2 อตราสวนตางๆของผประกอบการเอกชนและ 82 สหกรณการเกษตรปพ.ศ.2553

สารบญตาราง

ตารางท 4.3 ราคาหนาถงราคาขายจรงและสวนตางของขาวหอมมะลบรรจถง 73 ตารางท 4.4ขอมลทวไปของขาวสารหอมมะลทนำามาบรรจถง 74ตารางท 4.5จำานวนขาวบรรจถงทมเครองหมายรบรองคณภาพ 75ตารางท 4.6 ผลการประมาณคาราคาและตนทนสวนเพมของลกษณะตางๆของขาวถง 78ตารางท 4.7 คาPrice-costMarginของผประกอบการขาวบรรจถง 80 ปพ.ศ.2552และ2553ตารางท 4.8 การเปรยบเทยบอตราสวนตางๆของผประกอบการเอกชน 81 และสหกรณการเกษตรปพ.ศ.2553

บทท1

อารมภบท

1.1 ความสำาคญและเหตผล

ขาวหอมมะลหรอในชอทางการวาขาวขาวดอกมะล 105 เปนขาวทมรสชาตนมเปนทตองการของผบรโภคทงในตลาดภายในประเทศและตางประเทศ การปลกขาวหอมมะล จะปลกไดปละครงเพราะเปนพนธทไวตอชวงแสงและสวนมากจะปลกในพนทนานำาฝนใน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย การทขาวหอมมะลปลกไดปละครง ทำาใหขาวหอมมะลเปนสนคาจำาเพาะ (Niche Product) ของเกษตรกรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เพราะผลผลตทผลตไดเปนทตองการของตลาด ไดรบราคาสงกวาขาวทปลกในพนทชลประทานทวไป ความเปนสนคาจำาเพาะของขาวหอมมะลยงเกยวของกบการมกลนหอมเมอหงสก และการมรสชาตนมอรอย ซงผบรโภคใหคณคากบลกษณะดงกลาวเหนอกวาขาวสารทวไป ทำาใหขาวหอมมะลเปนขาวทไดรบการยกยองวาเปนขาวคณภาพด (Premium Rice)

ในชวงกวาสองทศวรรษทผานมา การพฒนารปแบบการคาปลกทเปลยนแปลงรปแบบ ของการคาปลกแบบดงเดมตามหองแถวรมถนนและหองแถวในตลาดสดไปส การขยายตวของ หางสรรพสนคาขนาดใหญรานคาประเภทซปเปอรมารเกตรวมถงรานสะดวกซอซงรวมเรยกวารานคาสมยใหม (Modern Trade) ไดเนนถงความสะดวกของผบรโภคในการจบจายซอสนคามากขน ทำาให รปแบบการตลาดขาวสารแบบตกขายตามรานคาปลกไดเปลยนแปลงรปแบบไปสการตลาดขาวสาร บรรจถงในจำานวนนขาวสารหอมมะลบรรจถงนบวาเปนหนงในสนคาขาวสารไดเขามามบทบาทสำาคญตอผบรโภคในเเมองเพมขนอยางรวดเรวในมมหนงมการกลาวกนวาระบบการตลาดขาวหอมมะลบรรจถงไดเออประโยชนตอผประกอบการปลายนำาทงผประกอบการบรรจถงและผประกอบการคาสมยใหม (ภาณศา สวรรณเมธาจารย, 2550) ทงนผประกอบการขาวถงและผประกอบการรานคาสมยใหม ตางสรางอำานาจเหนอตลาด สามารถสรางมลคาเพมทางการตลาดของสนคาขาวสารบรรจถงในตลาดปลายนำาไดมากกวาผประกอบการผลตตนนำา ในอกมมหนงกลบมความเหนวา ราคาขาวสารหอมมะลบรรจถงถกผลกดนมาจากดานของผบรโภคมากกวาดานของผผลตอกทงรปแบบพฤตกรรมของผบรโภคทเปลยนแปลงไปไดทำาใหกจกรรมปลายนำาของโซอปทานสนคาขาวบรรจถง โดยเฉพาะขาวหอมมะล มการแขงขนทสง (กองเกยรต นาสมมา, 2552) และยากทจะสรางอำานาจเหนอตลาด อยางไรกตาม จากประเดนความเหนตางกนดงกลาวยงขาดขอความรเพอสรางความเขาใจในโซอปทานและโครงสราง การตลาดขาวหอมมะลบรรจถง การศกษาในเรองนจงเปนสวนหนงของการคนหาความจรงเพอเปน ขอความรเกยวกบโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถงในรานคาสมยใหมใหกบสงคมและผเกยวของทงดาน วชาการการคาและผกำาหนดนโยบายเพอนำาไปสการพฒนาระบบตลาดของสนคาขาวหอมมะลบรรจถง ใหมประสทธภาพและสรางความเปนธรรมในระบบใหดยงขนตอไป

ขาวหอมมะลบรรจถง:การวเคราะหหวงโซอปทานและโครงสรางตลาด10

1.2 กระบวนการหาคำาตอบตลาดขาวหอมมะลบรรจถง 1.2.1 กรอบประเดนคำาตอบทตองการและวธการ

การศกษาในเรองนมวตถประสงคเพอนำาเสนอ (1) ลกษณะสำาคญของโซอปทาน และวถ การตลาดขาวหอมมะลและขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง(2)ความเชอมโยงในแตละระดบของโซอปทาน ขาวบรรจถงในแตละวถการตลาด (3) ประสทธภาพการตลาดในแตละวถการตลาดขาวหอมมะล บรรจถง1และ(4)ขอมลการรบรและความตองการของผบรโภคตอคณลกษณะของขาวหอมมะล

สำาหรบวธการเพอใหไดมาซงขอมลในการตอบโจทยวจยดงกลาว ประกอบดวยการสมภาษณจากผมสวนเกยวของในโซอปทานทงหมด398ตวอยางโดยแบงเปน1)เกษตรกรผปลกขาวหอมมะลธรรมดา72ตวอยาง2) เกษตรกรผปลกขาวหอมมะลอนทรย56ตวอยางทงนเกษตรกรตวอยางอย ในพนทจงหวดสรนทร ศรสะเกษ ยโสธร และอบลราชธาน 3) กลมเกษตรกร/สหกรณ 13 ตวอยาง 4) คนกลางเอกชน (ผรวบรวม โรงส ผประกอบการขาวบรรจถง และรานคาสมยใหม) 24 ตวอยางนอกจากนยงไดทำาการสำารวจผลตภณฑขาวบรรจถงในคณลกษณะและราคาขาวหอมมะลบรรจถงทขายในรานคาสมยใหมอก67ตวอยางในสวนของการวเคราะหโครงสรางพฤตกรรมและผลการดำาเนนงานของตลาดขาวบรรจถงไดจากการสมภาษณผประกอบการขาวหอมมะลบรรจถงทจดจำาหนายในรานคาสมยใหมจำานวน27ตวอยางและขอมลสำาหรบการวเคราะหถงการรบรและความตองการของผบรโภคไดจากการสำารวจผบรโภคจำานวน233ตวอยางในเขตกรงเทพมหานคร(ตารางภาคผนวก1.1)

1 โดยพจารณาเฉพาะขาวหอมมะลบรรจถงทวางขายอยในรานคาสมยใหมในประเทศไทยประกอบดวยดวยขาว2ชนดคอขาวหอมมะลธรรมดาและขาวหอมอนทรย และ2วถการตลาดไดแกวถการตลาดทผานกลมเกษตรกร/สหกรณและวถการตลาดทผานผรวบรวมเอกชนรวมทงเจาะจงเฉพาะผบรโภคในพนทกรงเทพมหานคร

11

เอกสารเผยแพรชดโครงการ “การเสรมสรางความเขมแขงงานวจยเชงนโยบายการเกษตร”โดยสถาบนคลงสมองของชาต รวมกบสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย

อารมภบท

เนองจากบรบทของตลาดขาวหอมมะลมอยหลายมต เอกสารเลมนไดจำากดขอบเขตการ

นำาเสนอโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถงผานรานคาสมยใหมในปการผลต 2553/54 ซงเปนปทรฐยง

ไมไดเขาไปแทรกแซงในกลไกตลาดขาวเปลอก เพราะยงอยในชวงของนโยบายประกนรายไดขนตำาของ

เกษตรกรทำานาและจดแบงขาวหอมมะลบรรจถงออกเปน2ประเภทไดแก ขาวหอมมะลทวไปบรรจถง

และขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงสวนการรบรพฤตกรรมของผบรโภคตอคณลกษณะของขาวหอมมะล

มขอบเขตเฉพาะการรบรของผบรโภคในตลาดคาปลกกรงเทพมหานครเทานน

1.2.2 ขอมลตงตนสความเขาใจทชดเจน

งานศกษาวจยเกยวกบระบบตลาดขาวหอมมะลทผานมายงมคอนขางจำากด ธนาคารแหง

ประเทศไทยสาขาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ(2547)และAgrifoodConsultingInternational(2005)

ไดศกษาเกยวกบชองทางการกระจายขาวเปลอกและขาวสารหอมมะลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

โดยไดสะทอนใหเหนถงการกระจายขาวหอมมะลวาไดมผเกยวของในกลไกการตลาดขาวหอมมะล

อยางไรบางผรวบรวมในทองถนทสำาคญเปนใครซงกลมผรวบรวมดงกลาวจะมความสำาคญในกลไกการ

ตลาดขาวเปลอกขนตนเพราะเปนผมความใกลชดกบเกษตรกร อกทงพฤตกรรมของเกษตรกรจำานวน

ไมนอยทตองเรงขายขาวออกไปทนทหลงการเกบเกยวเพยงเพอตองการเงนสดทงไปชำาระหนหรอนำาไป

ใชจายในกจกรรมทจำาเปนของครวเรอน เมอผรวบรวมในทองถนรวบรวมขาวไดแลวกจะสงผานไปยง

โรงส ซงเปนผทำาหนาททงในการแปรรปขาวเปลอกเปนขาวสารและรวมถงการเปนผเกงกำาไรรอขาย

ขาวหอมมะลทรวบรวมไวออกไปเมอเหนวาไดราคาด ขาวเปลอกเมอสเปนขาวสารแลว จะมชองทาง

ในการสงผานไปยงผบรโภคในแหลงตางๆ


ในประเดนเกยวกบตนทนการตลาดนนการศกษาของธนาคารแหงประเทศไทย ไดรายงานไว

วาตนทนการตลาดคดจากราคาขาวสารทจำาหนายมประมาณรอยละ 23.60 ซงอยในระดบคอนขางสง

ในขณะทพงษชยอธคมรตนกลและคณะ(2549)ไดชใหเหนวาตนทนทางโลจสตกสนบวาเปนปจจยสำาคญ

ในชองทางการตลาดขาวของไทยและมสดสวนทสงเชนเดยวกนอยางไรกตามตนทนในความหมายของ

พงษชยและคณะเปนตนทนในความหมายของโลจสตกสทกวางกวาตนทนทางการตลาดเพราะประกอบ

ดวยคาขาดนำาหนกและสญเสยคาขนสงคาบรหารจดการเปนตนทงนตนทนทางโลจสตกสทสงจะม

ผลตอระดบราคาทเกษตรกรจะไดรบใหลดตำาลงตามมาดวยเชนกนอยางไรกตามมงคลชยวฒนาและ

คณะ(2549)ไดพบวาตนทนโลจสตกสขาวโดยคำานวณเปนตนทนตอหนวยนำาหนกแลวโรงสจะมตนทน

ทางโลจสตกสสงกวากลมผประกอบการอนๆสำาหรบการศกษาของสนนเกาชาลและรพพนธปตาคะโส

(2555) ไดสะทอนวาตนทนโลจสตกสทเกดขนในแตละกลมของโซอปทานขาวมความแตกตางกน และ

ตนทนโลจสตกสทมสดสวนสงทสดคอคาขนสง

การศกษาดานผบรโภคโดยเฉพาะในประเดนเกยวกบการรบรและความตองการของผบรโภค

ตอคณลกษณะของขาวหอมมะลนฤมลอดเรกโชตกล(2548)และกรรณการผวดำาและคณะ(2552)

ศกษาเรองพฤตกรรมผบรโภคในการซอขาวสารบรรจถงในกรงเทพมหานคร จากงานศกษาพบวากลม

ตวอยางใชตราสนคาในการเลอกซอมากทสดรองลงมาไดแกรสชาตราคาทเหมาะสมและมการรบรอง

คณภาพมาตรฐานตามลำาดบ ผบรโภคทซอสนคาขาวหอมมะลแบบเจาะจงตราสนคามากกวาไมเจาะจง

ตราสนคาทผบรโภคนกถงเปนอนดบแรกและชนชอบคอตราหงษทองตรามาบญครองและตราฉตร

ตามลำาดบ โดยเหตผลในการเลอกซอสนคาตราดงกลาว เนองจากรสชาต รองลงมาคอ ความสะอาด

และความคนเคยตามลำาดบ ระดบราคาทเลอกซอจะอยระหวาง 111-130บาท/ถง โดยซอ 1 ถง/เดอน

และสอโทรทศนมผลในการตดสนใจสวนปจจยทางการตลาดทมผลตอการตดสนใจซอคอความสะอาด

คณประโยชน การรบรองคณภาพมาตรฐานและความสะดวกในการซอขาวบรรจถง ตามลำาดบ และ

จากการทดสอบความสมพนธ พบวา ชนดขาวทซอสมพนธกบระดบการศกษาและรายได อกทงพบวา

ปจจยดานสอโฆษณาโดยเฉพาะโทรทศนมผลตอการเลอกซอสนคามากทสด รองลงมา ไดแก

ปายโฆษณาเมอพจารณาถงปจจยสวนผสมทางการตลาดทมอทธพลตอการซอขาวสารบรรจถงพบวา

กลมตวอยางใหความสำาคญมากกบปจจยดานชองทางการจดจำาหนาย ปจจยดานราคา ปจจยดาน

ตราสนคาปจจยดานผลตภณฑและปจจยดานสงเสรมการขายตามลำาดบ

ในประเดนการวเคราะหการแขงขนในตลาดดวยกรอบแนวคดโครงสราง พฤตกรรม และ

ผลการดำาเนนงานของตลาดนนทผานมามการนำาแนวคดดงกลาวไปใชในการวเคราะหกบสนคาเกษตรกรรม

และอตสาหกรรมแปรรปเปนสำาคญ (ถวล เปาอนทร, 2516; วรภรณ สทธธญญะลกษณะ, 2539;

จรนยาอทธวรมย,2540;นตภาวรพนธตระกล,2541;วนารตนกตตวรกาล,2545;ปญญารฐไมสนธ,

2545;กตตศกดพนสน,2546;ภทรชนกธรพรหมศรกล,2546;สนทราภรณตระกลวงศวฒน,2546;

อารมภบท 13



ศวะ กาญจนอรามกล, 2549) ทงนไดพบวา ตลาดสนคาเกษตรและสนคาเกษตรแปรรปมการแขงขน

ไมสมบรณ(ImperfectCompetition)ซงตลาดตางๆทไดทำาการศกษานนมโครงสรางตลาดเปนแบบ

ตลาดผขาย/ผซอนอยราย หรอตลาดกงแขงขนกงผกขาด และมการกระจกตวของผผลตทสง ทำาให

สามารถสรางอำานาจตลาดไดงายสำาหรบพฤตกรรมการแขงขนในตลาดพบวาผซอ/ผขายมการแขงขน

ทงดานราคารบซอ/ราคาขายเชนการใหสวนลดและการแขงขนในดานความแตกตางตางๆเชนความ

แตกตางดานคณภาพของผลตภณฑความแตกตางในการบรการเปนตน

สำาหรบประเดนเกยวกบการแขงขนในตลาดขาวเปลอกและขาวสาร Suchato (2011)

และปยะดาเกตเรองโรจน(2554)พบวาตลาดสนคาขาวเปลอกหอมมะลเปนตลาดทไมไดมการแขงขน

อยางสมบรณ (Imperfect Competition) เพราะแตละโรงสมความไดเปรยบในเรองของทำาเลทตง

แตกตางกน โดยเฉพาะผทมทำาเลทตงในแหลงผลตขาวหอมมะล จงทำาใหมอำานาจเหนอตลาดใน

ตลาดขาวเปลอกสำาหรบในกรณของตลาดขาวสารไมพบวาโรงสมอำานาจเหนอตลาด

1.2.3 กรอบคดสเสนทางการศกษา

การศกษาในครงนไดใชกรอบแนวคดโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถง (ภาพท 1.1) รวมกบ

Structure-Conduct-Performance(SCP)(ภาพท1.2)สำาหรบกรอบแนวคดโซอปทานขาวหอมมะล

บรรจถงนนผเกยวของในโซอปทานประกอบดวยเกษตรกรผรวบรวมขาวเปลอกโรงสผประกอบการ

ขาวบรรจถง รานคาสมยใหม และผบรโภค โดยมกจกรรมหลกประกอบดวย (1) การปลกขาว เรม

ตงแตการจดหาปจจยการผลตการปลกขาวจนถงการขายขาวเปลอกของเกษตรกร(2)การรวบรวมขาว

(3)การแปรรปจากขาวเปลอกเปนขาวสาร(4)การบรรจถง(5)โลจสตกสภายในประเทศประกอบดวย

กจกรรมการขนสงสนคาจากตลาดไปสตลาดผบรโภคปลายทาง โดยทโซอปทานสนคาเกษตรจะเกยวของ

กบการไหลเวยนของ3กจกรรมไดแกการไหลเวยนของสนคาทางกายภาพ(PhysicalProductFlows)

ประกอบดวยการเคลอนยายสนคาจากผจดหาวตถดบ ไปจนถงผผลต และผบรโภค การไหลเวยน

ทางการเงน(FinancialFlows)ไดแกระยะการไดรบ/จายเงน(CreditTerm)การใหสนเชอเปนตน

และการไหลเวยนขอมล(InformationFlows)(M4P,2008)

แบบจำาลองSCPเปนแบบจำาลองทแสดงถงความสมพนธของโครงสรางตลาด(MarketStruc-

ture)พฤตกรรมตลาด(MarketConduct)และผลการดำาเนนการของตลาด(MarketPerformance)

ซงโครงสรางตลาดจะเปนตวกำาหนดพถตกรรมในตลาด และพฤตกรรมในตลาดจะเปนตวกำาหนดผล

การดำาเนนงานของตลาด ซงในระยะยาวนนผลการดำาเนนงานจะกลบมามผลตอการเปลยนแปลงของ

โครงสรางตลาดและพฤตกรรมในตลาดเชนกน (LipczynskiandWilson,2005)ภายในระบบตลาด

การศกษาในมตของโครงสรางตลาดเปนการนำาเสนอเพอเชอมความสมพนธในประเดนวถการตลาดและ

คนกลางในตลาดอปสรรคในการเขาและออกจากตลาดการกระจกตวของผซอและผขายคณภาพของ


อารมภบท 15

ภาพท 1.2 แบบจ�าลอง Structure-Conduct-Performance

ทมา:LipczynskiandWilson(2005)

ภาพท 1.1 กรอบแนวคดในการศกษา

ทมา:M4P(2008)


ทมา:คณะผวจย

ตารางท 1.1 องคประกอบของโครงสรางตลาด

ผลตภณฑการกระจายขอมลและขาวสารวธการกำาหนดราคาและรวมถงขอกำาหนดตางๆทเกยวของ

สวนมตดานพฤตกรรมในตลาดจะเปนการเชอมโยงประเดนเกยวกบการซอและการขาย การขนสง

การเกบรกษาสนคาการตอรองการใชขอมลขาวสารการรบความเสยงและรวมถงกลยทธในการขาย

สำาหรบมตดานผลการดำาเนนงานของตลาดจะพจารณาในประเดนเกยวกบความสามารถประสทธภาพ

และประสทธผลในการตอบสนองของตลาดตอความตองการของผซอและสวนเหลอมการตลาด ทงน

ไดสรปองคประกอบตางๆของโครงสรางพฤตกรรมและผลการดำาเนนงานของตลาดดงตารางท1.1

การนำาเสนอในบทตอไป จะใหความสำาคญกบลกษณะของโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถง ซงจะอธบายความเชอมโยงจากหวงโซการผลตตนนำาส ปลายนำา วามกลมคน เกยวของในโซอปทานในแตละระดบอยางไร ความเชอมโยงกนนนมลกษณะของตนทน กำาไร และสวนเหลอมตลอดหวงโซคณคาอยางไร

ผลการด�าเนนงานของตลาด(Market Performance)

• โครงสรางวถการตลาดและ คนกลางในตลาด • อปสรรคในการเขาและ ออกจากตลาด •การกระจกตวของผซอ และผขาย •คณภาพของผลตภณฑ •การกระจายขอมลขาวสาร •วธการกำาหนดราคา • ขอกำาหนดและกฎหมายตางๆ ทเกยวของ

• การซอและการขาย • การขนสง • การเกบรกษาสนคา • การตอรอง •กระบวนการตางๆ • การใชขอมลขาวสาร • การรบความเสยง • กลยทธในการซอขาย ทงดานราคาและผลตภณฑ

• ความสามารถประสทธภาพ และประสทธผลใน การตอบสนองของตลาด ตอความตองการของผซอ • สวนเหลอมทางการตลาด

โครงสรางตลาด(Market Structure)

พฤตกรรมในตลาด(Market Conduct)

บทท 2

โซอปทาน ขาวหอมมะลบรรจถง

ขาวหอมมะลบรรจถง: การวเคราะหหวงโซอปทานและโครงสรางตลาด18

2.1 สถานภาพการผลตและการตลาดขาวหอมมะล 2.1.1 ภาพรวมการผลตขาวหอมมะล

ในประเทศไทย ขาวหอมมะลมอย 2 พนธหลก ไดแก พนธขาวขาวดอกมะล 105 และพนธ

กข 152 ในปการผลต 2551/52 ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตรไดรายงานวาการผลตขาวเปลอกขาว

ดอกมะล 105 และ กข 15 มจ�านวนรวม 6.88 ลานตน มพนทโดยรวมของขาวหอมมะลทง 2 พนธ

20.26 ลานไรในจ�านวนนรอยละ 82.77 เปนพนทปลกขาวหอมมะลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

โดยเฉพาะในพนทเขตทงกลารองไห ไดแก จงหวดบรรมย ยโสธร รอยเอด ศรสะเกษ สรนทร และ

อบลราชธาน รองลงมา ไดแก ภาคเหนอ มการปลกขาวหอมมะลในแถบภาคเหนอประมาณรอยละ 11.11

โดยเฉพาะในสวนของภาคเหนอตอนบน ไดแก จงหวดก�าแพงเพชร ตาก พษณโลก ล�าปาง สโขทย

อตรดตถ เชยงใหม เชยงราย และพะเยา นอกจากน ยงพบวาบางพนทในภาคกลางหรอรอยละ 6.10 และ

ภาคใตหรอรอยละ 0.02 มแหลงปลกขาวหอมมะลได ภาคกลาง ไดแก จงหวดลพบร สระบร ชยนาท

กาญจนบร ฉะเชงเทรา และภาคใต ไดแก จงหวดนครศรธรรมราช พทลง สงขลา และสราษฎรธาน

อยางไรกตาม แมภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะเปนแหลงผลตขาวหอมมะลทใหญทสด แต

กลบพบวาภมภาคดงกลาวมผลผลตตอพนทเพาะปลกเฉลยต�ากวาพนทในภมภาคอนๆ เนองจากพนท

ปลกขาวของภมภาคนสวนใหญอยในพนทนาน�าฝนและมความอดมสมบรณของดนต�า ท�าใหผลผลตตอ

ไรเฉลยของภมภาคดงกลาวอยในระดบต�ากวาคาเฉลยของภมภาคอนๆ ตามมา (ตารางท 2.1)

ในบทนจะนำ�เสนอภ�พรวมของก�รผลตและกลไกก�รตล�ดข�วหอมมะลเพอ

เปนฐ�นขอคว�มรและสร�งคว�มเข�ใจเบองตนกบผอ�น ตอจ�กนนจะนำ�เสนอกจกรรม

ต�งๆ ในโซอปท�นข�วหอมมะลจ�กเกษตรกรผผลตในหวงโซตนนำ�สผบรโภคในหวงโซ

ปล�ยนำ�และก�รเชอมตอกจกรรรมในขนตอนต�งๆรวมขนเปนหวงโซอปท�นในชองท�ง

ก�รค�สมยใหมรวมถงก�รวเคร�ะหประสทธภ�พท�งก�รตล�ดและสวนเหลอมก�รตล�ด

เพอสะทอนถงผลก�รดำ�เนนง�นท�งก�รตล�ดของข�วหอมมะลบรรจถง

2 กข15เกดจากการปรบปรงพนธของขาวดอกมะล105โดยการฉาบรงสแกมมาและไดสายพนธKDML105’65G1U-45ทำาใหมคณภาพเดนคออายสนทนแลง

สามารถปลกในทดอนมลำาตนเตยกวาขาวดอกมะล105เลกนอย(สถาบนวจยขาว,2528)


เอกสารเผยแพรชดโครงการ “การเสรมสรางความเขมแขงงานวจยเชงนโยบายการเกษตร” โดยสถาบนคลงสมองของชาต รวมกบสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย

19โซอปทานขาวหอมมะลบรรจถง

2.1.2 ลกษณะของวถการตลาดขาวหอมมะล

ขอมลจากการส�ารวจวถการตลาดขาวหอมมะลในปการเพาะปลก 2553/54 ของคณะผวจยในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบวามจดเรมตนจากตลาดไรนาของเกษตรกร เมอเกษตรกรเกบเกยวผลผลตไดแลวจะน�าผลผลตไปขายใหกบผรวบรวมในพนทซงในทน ไดแก สหกรณการเกษตรเปนสวนใหญ คดเปนรอยละ 63.64 ทงนเพราะเกษตรกรทปลกขาวหอมมะลในภมภาคนจะเปนสมาชกสหกรณเปนส�าคญ รองลงมา ไดแก การน�าไปขายใหกบโรงส ทงทเปนโรงสในระดบพนทและโรงสในอ�าเภอหรอ ในบางรายกขายใหกบโรงสตางพนทคดเปนรอยละ 32.81 สวนทขายใหผรวบรวมในพนทมเปนสวนนอย

ในสวนของสหกรณการเกษตร เมอสหกรณฯ รบซอขาวจากเกษตรกรแลว จะขายขาวเปลอกใหกบโรงส คดเปนรอยละ 56.51 รองลงมา ขายขาวใหกบผประกอบการขาวบรรจถงรอยละ 5.73 และขายใหกบผรวบรวมเอกชนเปนสวนนอย ในขณะทผรวบรวมรบซอขาวจากเกษตรกรและสหกรณฯ แลว จะขายขาวใหกบผประกอบการขาวบรรจถง รองลงมาขายขาวใหกบตลาดกลาง และโรงส

ในสวนของโรงสเมอรบขาวจากเกษตรกร สหกรณการเกษตร และรวมถงผรวบรวมเอกชน ซงรวมกนแลวประมาณรอยละ 90.12% ขาวเปลอกจ�านวนนจะเขาสกระบวนการสแปรรปเปนขาวสาร จากนนขาวสารทโรงสแปรสภาพจะถกขายใหกบผประกอบการขาวหอมมะลบรรจถงรอยละ 36.20 รองลงมา โรงสบรรจและท�าตราสนคาของตนเองพรอมกบขายใหกบผบรโภคคดเปนรอยละ 26.38 และขายใหกบพอคาสง (ผรวบรวมขาวสารสงตอไปในจงหวดตางๆ) คดเปนรอยละ 21.20 ในสวนทขายใหกบรานคายอย และขายใหกบรานคาสมยใหม ไดแก หางสรรพสนคาตางๆ คดเปนรอยละ 3.53 และ 2.81 ตามล�าดบ

ขาวสารหอมมะลแปรรปทผานผประกอบการขาวบรรจถงซงมปรมาณรวมรอยละ 48.20 จะถกสงตอไปยงรานคาปลกสมยใหมและรานคายอยรอยละ 7.17 และ 41.03 ตามล�าดบ ในขณะท รานคายอยเมอรบซอขาวสารหอมมะลจากผประกอบการขาวบรรจถง โรงส และพอคาสง (ผรวบรวม

ตารางท 2.1 เนอทเพาะปลกขาวหอมมะล (ขาวดอกมะล 105 และ กข 15) ผลผลต และผลผลตตอไรขาวนาป รายภาค ป 2551/52

ทมา:สำานกงานเศรษฐกจการเกษตร(2554)


ขาวสารสงตอ) แลวจะขายขาวใหกบผบรโภคประมาณรอยละ 84.10 ส�าหรบรานคาสมยใหมเมอรบซอขาวจากผประกอบการขาวบรรจถงและโรงสแลว จะขายขาวใหกบผบรโภค สวนพอคาสง (ผรวบรวมขาวสารสงตอ) เมอรบซอขาวจากโรงสแลวจะขายขาวใหกบผประกอบการขาวบรรจถง และสงขาย ตางประเทศประมาณรอยล 15.90 (ภาพท 2.1)

ภาพท 2.1 วถการตลาดขาวเปลอกและขาวสารหอมมะลภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (จงหวดสรนทร ศรสะเกษ และอบลราชธาน) ปการผลต 2553/54

ทมา:จากการสำารวจ(2554)

โซอปทานขาวหอมมะลบรรจถง 21


2.1.3 สถานภาพการคาขาวสารบรรจถง

จากรปแบบการด�าเนนชวตทเปลยนแปลงไปในชวงกวาสองทศวรรษทผานมา ท�าใหระบบ การคาขาวสารแบบบรรจถงเขามามบทบาททดแทนในตลาดการคาขาวสารแบบบรรจกระสอบ ตวงถง หรอตกขายซงเปนระบบการคาปลกทมมาแตดงเดม ขาวสารบรรจถงแบงไดเปนขนาดบรรจ 1 กโลกรม ขนาด 2 กโลกรม ขนาด 5 กโลกรม ขนาด 10 กโลกรม เปนตน ทงนขาวสารบรรจถงขนาด 5 กโลกรม เปนขนาดบรรจถงทผบรโภคนยมมากทสด

ในปจจบนจ�านวนผประกอบการขาวสารบรรจถงม ประมาณ 150-200 ราย และมสนคาในตลาดทงหมดมากกวา 250 ตราสนคา (สยามรฐ, 27-28 มถนายน 2554) และมลคาตลาดของขาวสารบรรจถงไดขยายตวอยางรวดเรว จากมลคาตลาด 8,000 ลานบาท ในป พ.ศ. 2545 เพมขนกวา 1.50 แสนลานบาท ในป 2554 หรอคดเปนรอยละ 40 ของปรมาณการบรโภคขาวสารทงหมดของประเทศ (พรรณภา ปกโคทานง, 2551 ; ฐานเศรษฐกจ, 2552 และ สยามรฐ, 27-28 มถนายน 2554) โดย ตราสนคาทมสวนแบงตลาดมากทสด สามล�าดบแรก ไดแก ตราฉตร รอยละ 16 หงษทอง และ มาบญครอง มสดสวนทเทากนคอ รอยละ 10

ในชวงเวลาทผานมา ไดมการจดแบงระดบตลาดและชองทางการตลาดการคาขาวสารบรรจถง ออกเปนลกษณะตางๆ กลาวคอ

1) ระดบตลาดขาวสารบรรจถง

ระดบตลาดขาวสารบรรจถงในทน แบงไดเปน 4 กลม โดยพจารณาจากความแตกตาง ตามคณภาพของขาวบรรจถง และตามชนดของขาว กลาวคอ

• ตลาดระดบบน การจ�าหนายขาวสารในตลาดระดบบนนสวนใหญจะเปนขาวทมคณภาพ ในระดบสงออก ไดแก ขาวขาวหอมมะลชนด 100% ขาวกลองหอมมะลชนด 100% ทงน ไดมการก�าหนดมาตรฐานขาวหอมมะลบรรจถงชนดนไววา จะตองมความบรสทธของ ขาวหอมมะลไมนอยกวารอยละ 92 และมสวนผสมของขาวเตมเมลดมากกวาหรอเทากบ รอยละ 80 มขาวหกไมเกนรอยละ 4.50 ซงเปนมาตรฐานของขาวหอมมะลบรรจถง ประเภทพรเมยมทจ�าหนายภายในประเทศ ขาวหอมมะลระดบพรเมยมนมระดบราคาสง กลมลกคาเปาหมาย เปนกลมทมรายไดสงและพงพอใจกบการบรโภคขาวหอมมะลแท

• ตลาดระดบกลาง สวนใหญจะเปนขาวหอมมะลและขาวหอมชนด 5% ทงนขาวหอมมะล ประเภทนจะตองมความบรสทธไมนอยกวารอยละ 92 มสวนผสมของขาวเตมเมลด มากกวาหรอเทากบรอยละ 60 มขาวหกไมเกนรอยละ 7 สวนขาวหอมมะลชนด 10% จะตองมความบรสทธของขาวหอมมะลไมนอยกวารอยละ 92 มสวนผสมของขาว เตมเมลดมากกวาหรอเทากบรอยละ 55 มขาวหกไมเกนรอยละ 12 ขาวหอมมะล บรรจถงในกลมนมระดบราคาทต�าลงกวาขาวหอมมะลพรเมยม และมกลมเปาหมาย ส�าหรบผมรายไดปานกลาง และรานอาหาร


• กลมตลาดระดบลาง สวนใหญเปนขาวสารขาว 100% 5% และขาวหอมผสม ไดแก ขาวสารหอมมะลผสมกบขาวสารขาวตามแตสดสวน กลมเปาหมายสวนใหญจะเปน ผบรโภคทตองการขาวสารทไมนม ไมแขงมาก เปนกลมเปาหมายทตองการขาวราคาถก สงผลใหผบรโภคหนมาซอขาวสารราคาถกกนมากขนโดยเฉพาะขาวสารขาวทมราคาถก ทดแทนขาวสารหอมมะลซงมราคาแพง ท�าใหตลาดขาวสารระดบลางมการขยายตว เพมขนประมาณรอยละ 40

• ตลาดเฉพาะหรอตลาดขาวเพอสขภาพ สวนใหญเปนขาวชนดพเศษหรอขาวเพอสขภาพ และขาวชนดอนๆ ไดแก ขาวเสรมวตามน ขาวกลอง ขาวมนป ขาวปลอดสารพษหรอ ขาวอนทรย ขาวเหนยว ฯลฯ

2) ชองทางการจ�าหนายขาวบรรจถง

การจ�าหนายขาวสารบรรจถงไดมการแบงชองทางการจ�าหนายหลกๆ ดงน

• รานคาปลกสมยใหม (Modern Trade) ซงไดแก ซปเปอรมารเกต ดสเคานสโตร คอนวเนยนสโตร ไฮเปอรมารเกต3 โดยจะมการก�าหนดราคาสนคาทแนนอน สวนใหญจะ ขายในราคาทต�ากวาราคาหนาถง โดยชองทางนแมจะสรางผลก�าไรไดด แตผเสนอขายให รานคาปลกสมยใหมจะตองรบภาระคาธรรมเนยมในการวางสนคาทสง และการก�าหนด ใหจดรายการสงเสรมการขายอยางตอเนองเพอดงดดลกคา อยางไรกตามสดสวนการ จ�าหนายมสงถงประมาณรอยละ 65 ท�าใหตนทนในการวางสนคาเพมขน อกทงในหลาย กรณไมสามารถตอรองราคาสนคากบผคาปลกสมยใหมได

• รานคาทวไป ซงหมายถง รานขายของช�าทวไปหรอรานจ�าหนายสนคาอปโภค/บรโภค สวนใหญตงอยในซอยหรอใกลตลาดสด โดยจะมการสงซอผานตวแทนจ�าหนาย ซงแบง ความรบผดชอบตามพนทหรอภมภาค โดยมสดสวนประมาณรอยละ 25

• รานขายขาวสาร ซงสวนใหญจะขายขาวเปนกระสอบหรอแบงชงกโลขาย รานคา ประเภทนตงอยบรเวณปากซอยหรอถนนใหญ โดยมสดสวนประมาณรอยละ 5

• ชองทางอนๆ ไดแก การขายตรง เชน แอมเวย สหกรณแทกซรวมดวยชวยกน รวมถง รปแบบทบรการจดสงถงบาน (Delivery) และการขายตรงใหสถานประกอบการตางๆ เชน โรงพยาบาล โรงแรม โรงเรยน และโรงงานอตสาหกรรม โดยมสดสวนประมาณ รอยละ 5

3 ซปเปอรมารเกตไดแกTop,Villa,Gourmet,TheMall,CentralFoodHallดสเคานสโตรไดแกBigC,Lotus,Makroคอนวเนยนสโตรไดแก7-11,Minimart



2.2 โซอปทานขาวหอมมะลบรรจถงผานชองทางรานคา สมยใหม เนองจากขาวหอมมะลเปนขาวทมลกษณะจ�าเพาะ จงมระดบราคาทสงกวาขาวสารเจาชนดอนๆ และเปนสนคาขาวทจ�าหนายใหกบกลมผซอในตลาดบนหรอตลาดผมรายไดสง การน�าเสนอในสวนน จะเปนการน�าเสนอลกษณะของโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถงทผานรานคาสมยใหม เพออธบายถง ผมสวนเกยวของทงจากภาคการผลตของเกษตรกรและภาคการตลาดอนเกยวของกบชองทางการตลาดจากแหลงผลตสผบรโภค (ภาพท 2.2 และตารางท 2.2) โดยเรมจาก “เกษตรกร” ซงเปนผผลตตนน�า ของโซอปทานขาวบรรจถง จากนนขาวเปลอกจากเกษตรกรจะถกสงผานไปยง “โรงส” เพอแปรสภาพ ขาวเปลอกเปนขาวสาร ทงนเกษตรกรจะสงขาวเปลอกโดยตรงไปยงโรงสเอง หรอสงขาวเปลอกผาน “พอคาผรวบรวมขาวเอกชน” หรอผาน “สหกรณการเกษตร”

“โรงสเอกชนรวมถงโรงสสหกรณ” ท�าหนาทแปรสภาพขาวเปลอกใหเปนขาวสาร หลงจากนนขาวสารจะถกสงตอไปยง “ผประกอบการขาวบรรจถง” ซงจะบรรจขาวถงและสงตอให “รานคา สมยใหม” เพอขายปลกใหกบ “ผบรโภค” ตอไป โดยในการสงผานขาวสารไปยงพอคาบรรจขาวถง อาจเปนการสงตรงจากโรงสไปยงผประกอบการขาวบรรจถง หรอผานพอคาสง (ผรวบรวมขาวสารตอ) หรอ “หยง” เปนคนกลางในการรวบรวมขาวสารและท�าหนาทประสานงานขอมลในการซอขายขาวสารระหวางโรงสและพอคาบรรจถง

ภาพท 2.2 ผเกยวของและกจกรรมในโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถง ผานชองทางรานคาสมยใหม



2.2.1 ระดบผผลตขาวเปลอก (เกษตรกร)

การน�าเสนอขอมลในสวนนจะน�าเสนอเนอหาในสวนกจกรรมของกระบวนการผลตตนน�า ในระดบเกษตรกรโดยสงเขป4

เกษตรกรตวอยางทปลกขาวหอมมะลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมพนทเฉลย 21.20 ไรตอ ครวเรอน มผลผลตเฉลย 317 กก. ตอไร ในการปลกขาวหอมมะลของเกษตรกรสวนใหญนยมเกบ เมลดพนธไวใชเองและในจ�านวนนจะเปลยนเมลดพนธในชวงประมาณ 2 ป เปนส�าคญ เนองจากกลว

4 ผสนใจสามารถอานรายละเอยดเพมเตมไดในรายงานวจยฉบบสมบรณโครงการ“การวเคราะหหวงโซอปทานของขาวไทย: กรณศกษาขาวหอมมะลบรรจถง” เสนอตอสำานกงานกองทนสนบสนนการวจยศกษาโดยรวสสาขสชาโตและคณะ(2555)

ตารางท 2.2 ผเกยวของและกจกรรมในโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถง ผานชองทางรานคาสมยใหม





การกลายพนธ ในการเพาะปลกขาวสวนใหญจะปลกประมาณเดอนพฤษภาคมและจะเกบเกยวประมาณ เดอนพฤศจกายน ปจจบนการปลกขาวหอมมะลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนการท�านาหวานมากกวา การท�านาด�าและเปนการเพาะปลกในพนทนาน�าฝน ในระหวางเกษตรกรรายใหญกบเกษตรกรรายเลก เกษตรกรรายใหญจะใหความส�าคญกบการจดการดแลแปลงนาดกวาเกษตรกรรายเลก สวนการเกบเกยว ไดมการจางรถเกยวกนแพรหลายคดเปนรอยละ 70.80 ของเกษตรกรตวอยางทงหมด เกษตรกรทใชแรงงานเกบเกยวมจ�านวนนอย

เมอเกบเกยวขาวแลวเกษตรกรจะกระจายผลผลต โดยเกบไวบรโภคในครวเรอนรอยละ 27 ของผลผลตทได (โดยเกบไวในยงฉางบรเวณบานของตนเอง) เกบไวท�าพนธรอยละ 7 อนๆ เชน จายคาปจจยการผลต ประมาณรอยละ 4 สวนผลผลตทเกษตรกรน�าไปขายคดเปนรอยละ 62 ของผลผลตในครวเรอน ส�าหรบการขายผลผลต เกษตรกรสวนใหญจะเกบขาวไวกอน ในจ�านวนนรอยละ 40.30 เกบไวชวงเวลาหนงกอนทยอยออกขาย สวนเกษตรกรรอยละ 20.80 เกบไวกอนและรอราคาด จงขายในคราวเดยว สวนเกษตรกรทขายขาวออกทนทหลงการเกบเกยวมจ�านวนรอยละ 34.70 เพราะเดอดรอนตองการเงนหรอตองน�าไปช�าระหน เปนตน

การขายขาวเปลอกหอมมะลของเกษตรกรจะขายใหกบโรงสรอยละ 48.60 และสวนใหญ จะเปนโรงสในระดบอ�าเภอ รองลงมา ไดแก การขายใหกบสหกรณการเกษตรในอ�าเภอรอยละ 33 สวนทเหลอขายใหกบผรวบรวมและอนๆ (ตารางท 2.3)

ตารางท 2.3 แหลงขายขาวหอมมะลของเกษตรกรตวอยาง



ในการน�าขาวเปลอกไปขาย เกษตรกรรอยละ 83.30 ทราบขอมลเกยวกบราคา มาจาก เพอนบาน/กลมเกษตรกร/สหกรณ เปนหลก นอกจากน ยงอาจไดขอมลจากแหลงอนๆ เชน ประกาศหนาโรงส ทว โทรศพทถามจากโรงส สหกรณ เปนตน ส�าหรบราคาขาวเปลอกทเกษตรกรขายไดเฉลยกโลกรมละ 13.17 บาท

ในการขายขาวเปลอกของเกษตรกรสวนใหญผซอเปนผก�าหนดราคาตามคณภาพ โดยเกษตรกร รอยละ 78 ใหขอมลวาไมสามารถตอรองราคาได เนองจากปรมาณผลผลตนอยหรอคณภาพไมด อยางไรกตาม มเกษตรกรรอยละ 22 สามารถตอรองราคาได เนองจากผลผลตของตนเองมคณภาพด เปนสมาชกสหกรณฯ รวมถงไดมการตดตอซอขายกนเปนเวลานาน

เกษตรกรรอยละ 58 จะใชพาหนะรถบรรทก 4 ลอ ในการขนสงขาวเปลอกไปขาย รองลงมาไดแก การใชรถบรรทก 6 ลอ รถไถเดนตาม และรถอแตน คดเปนรอยละ 32, 5 และ 4 ตามล�าดบ โดยมระยะทางในการขนสงขาวเปลอก เฉลย 10 กโลเมตร สวนคาใชจายในการขนสงและน�าขาวไปขายของเกษตรกรเฉลย 0.11-0.13 บาทตอ กก. ประกอบดวยคาคดคณภาพ คาแรงงานขน คารถ และคาใชจายอนๆ ทงนเกษตรกรจะตองเปนผรบผดชอบในคาขนสง และมสวนนอยทพอคาชวย จายคาขนสงให

2.2.2 ระดบผรวบรวมขาวเปลอก

ผรวบรวมขาวเปลอกในพนทจะท�าหนาทในการรวบรวมขาวเปลอกจากเกษตรกร แลวน�าไป สงใหกบโรงส ซงผรวบรวมในพนทประกอบดวย ผรวบรวมเอกชนและผรวบรวมทเปนสหกรณการเกษตร ทงน ผรวบรวมขาวเปลอกเอกชน ประกอบดวย เกษตรกรผปลกขาวบางรายและ/หรอเปนพอคายอย ในต�าบลหรอในอ�าเภอ โดยลกษณะการรวบรวมขาวเปลอกจะอาศยความสมพนธทมกบเกษตรกรในพนท ซงผรวบรวมขาวเปลอกเอกชนจะมประสบการณมาแลวยาวนานระหวาง 10-40 ป และมเงนทนหมนเวยน ระหวาง 300,000 บาท - มากกวา 3 ลานบาท ส�าหรบสหกรณการเกษตรพบวา จะมความแตกตาง



ของจ�านวนสมาชกในแตละสหกรณฯ และสมาชกจะมปรมาณผลผลตตอรายระหวาง 0.40-10 ตนตอป สวนเงนทนหมนเวยนส�าหรบการด�าเนนงานของสหกรณฯ เฉลยตอปมตงแต 27-170 ลานบาท ทงน จะตงคณะกรรมการสหกรณ 1-4 คน เพอมอ�านาจในการตดสนใจซอขายขาว และจะรบซอขาวเปลอก จากผทเปนสมาชกสหกรณ เปนส�าคญ

ผรวบรวมทงเอกชนและสหกรณการเกษตร สวนใหญจะรบซอขาวเปลอกหอมมะลจากเกษตรกรทน�าผลผลตมายงสถานทตงของผรวบรวมหรอสหกรณฯ รองลงมาเปนการออกไปซอทยงฉางหรอไรนาของเกษตรกร ส�าหรบราคารบซอ ผรวบรวมเอกชนและสหกรณฯ จะอางองราคารบซอจากราคาขาวทโรงสก�าหนด โดยจะหกคาใชจายและก�าไรทตองการแลวก�าหนดเปนราคาทไรนาหรอทรบซอ

ราคารบซอของผรวบรวมจะแตกตางกนไปตามคณภาพของขาวเปลอก โดยผรวบรวมเอกชนจะรบซอขาวเปลอกในราคาสงหากมคณภาพด ส�าหรบสหกรณการเกษตรบางแหงทตองแขงรบซอ ขาวเปลอกกบโรงสเอกชน จะมกลยทธใหสมาชกสามารถช�าระหนไดดวยการขายขาวใหกบสหกรณ พรอมทงมอาหารกลางวนเลยงส�าหรบเกษตรกรทน�าขาวมาขายใหแกสหกรณฯ พรอมกบบวกราคา เพมใหมากกวาทโรงสรบซอ

ในการเกบรกษาและการจดเกรดคณภาพขาวเปลอกกอนขาย ผรวบรวมทงเอกชนและ สหกรณฯ จะรวบรวมขาวเปลอกบรรจไวในกระสอบปย หรอบางทอาจใชวธเทกอง พรอมกบการปองกนความชนโดยใชผาปบนพนหากเกบรกษาไมเกน 1 เดอน เพอรอขาย แตหากตองเกบสตอกขาวไวรอขายนานกวานน จะเกบขาวเปลอกไวในกระสอบวางเรยงกนโดยมชองระบายอากาศ อกทงผรวบรวมไดมการแยกจดเกรด คณภาพขาวไปพรอมกนดวย โดยแบงเกรดตามความชน และเปอรเซนตตนขาว5 (Head Rice)

ผรวบรวมจะใชรถบรรทก 6 ลอ ในการขนสงขาวไปขาย สวนสหกรณการเกษตรทไมมโรงสจะใชรถพวงในการน�าขาวไปสงทโรงส ส�าหรบคาใชจายในการขนสงเฉลย 135 บาทตอตนขาวเปลอก ทงนผรวบรวมทงเอกชนและสหกรณฯ ตองเปนผออกคาใชจายในการขนไปยงโรงส และมพบบางทโรงส น�ารถมาขนเองจากผรวบรวม

2.2.3 ระดบโรงส

โรงสทกลาวถงในทน จะประกอบดวยโรงสของเอกชนและโรงสสหกรณการเกษตร โรงสของ เอกชนในระดบอ�าเภอในแหลงทท�าการศกษา จะมก�าลงการผลตอยระหวาง 370-400 ตนตอวน และ สวนใหญเปนโรงสทสขาวหอมมะลอยางเดยว มบางโรงสเปนสวนนอยทสขาวพนธอนๆ รวมดวย สวน โรงสของสหกรณฯ จะเปนโรงสขนาดเลกมก�าลงการผลตระหวาง 60-120 ตนตอวน

การรบซอขาวเปลอกของโรงส โรงสจะซอขาวเปลอกหอมมะลในลกษณะขาวเปยกและ ขาวแหง6 ส�าหรบชวงการรบซอขาวเปลอกของโรงสเอกชนจะมการรบซอตลอดป เพอสะสมขาวไว และบางครงจะเพมราคาใหกบเกษตรกรหากเหนวาอปทานผลผลตมนอย เมอฤดกาลเกบเกยวผานไป ระยะหนงราคาในตลาดปรบตวสงขนโรงสจะระบายขาวออกเมอเหนวาไดราคาด

5 เปอรเซนตตนขาวคอรอยละนำาหนกตนขาว(HeadRice)ตอนำาหนกขาวเปลอก(นำาหนกตนขาวx100)/นำาหนกขาวเปลอก6 หากเปนขาวเปยกเปอรเซนตความชนจะสงขาวหอมมะลทเปนขาวแหงจะมระดบความชนทประมาณ15%


โรงสเอกชนสวนใหญจะรบซอขาวเปลอกหอมมะลทหนาโรงส และมจ�านวนนอยทออกไปรบซอขาวเปลอกนอกทตง ทงนสวนใหญเกษตรกรจะเปนผน�าขาวเปลอกมาขายโดยตรงทโรงส รองลงมาจะเปนการรบซอจากผรวบรวม และสวนนอยทซอจากสหกรณฯ ในขณะทการรบซอขาวเปลอกผาน ผรวบรวม บางครงเปนขาวเปลอกทมการน�าเขามาจากประเทศเพอนบานเพอหวงก�าไร จงมคณภาพ ดอยกวาการรบซอจากเกษตรกรโดยตรง สวนการตรวจสอบคณภาพขาวเปลอกหอมมะลของโรงส โรงส จะตรวจสอบคณภาพขาวเปลอกทเขมขนกวาผรวบรวม โดยตรวจสอบความบรสทธของขาวหอมมะล ตรวจดเปอรเซนตตนขาว และความเปนขาวเกาขาวใหม

วธการตกลงราคาและการตอรองราคาขาวของโรงส โรงสเอกชนจะน�าราคาขาวสารในตลาด ขายสงทกรงเทพฯ มาค�านวณมลคาผลผลตทไดจากการแปรสภาพขาวเปลอก หกคาใชจายในการด�าเนนการ และก�าไรมาก�าหนดราคาขาวเปลอก และพจารณาควบคกบราคารบซอของโรงสอนประกอบ ทงน ราคา รบซอขาวเปลอกจะแตกตางกนไปตามคณภาพขาว เชน ก�าหนดราคารบซอตามเปอรเซนตตนขาว ท 420 กก. จากน�าหนกราคาขาวเปลอก 1 ตน หากเปอรเซนตลดลง 1 เปอรเซนต ราคารบซอจะลดลง 100 บาทตอตน เปนตน

ขาวเปลอกทโรงสรบซอไวจะเกบไวในโกดง โรงสบางแหงททนสมยหนอยจะเกบไวในไซโลท สามารถควบคมอณหภมและความชนได แตหากเปนโรงสขนาดทเลกลงไปจะเกบขาวเปลอกไวใน กระสอบ Big Bag เพอไวทยอยสเปนขาวสารเพราะขาวเปลอกสามารถเกบรกษาไวไดนานกวาขาวสาร

ในการสแปรสภาพขาวเปลอกเปนขาวสาร โรงสจะน�าขาวเปลอกทเกบรกษาไวมาสแปรรป พรอมกบการคดแยกกรวด หน หรอสงเจอปน รวมถงการขดขาว และขดมน ในบางกรณโรงสจะมการใชเครองยงคดแยก (Sorting) เพอก�าจดเมลดด�า เมลดลบ เมลดเหลอง และสงเจอปนออก เพอใหขาวสารทสมความสะอาดและมคณภาพตามเกณฑมาตรฐาน ทงน โรงสเอกชนจะมประสทธภาพในการแปรรปขาวไดดกวา โรงสสหกรณฯ ทงน เพราะโรงสเอกชนมอตราการแปรสภาพ (ขาวเปลอก : ขาวสาร) อยท 650 กก. ตอขาวเปลอก 1 ตน ในขณะทสหกรณการเกษตรมอตราการแปรสภาพอยท 440-520 กก. ตอขาวเปลอก 1 ตน ส�าหรบสดสวนของอตราการแปรสภาพขาวเปลอกหอมมะลของโรงสเอกชนใน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและราคาทขายออกไดน�าเสนอไวในตารางภาคผนวกท 2.1

ส�าหรบแหลงขายขาวสารหอมมะลของโรงส สวนใหญจะขายใหกบผประกอบการขาวสารบรรจถง (รอยละ 39.90) รองลงมาเปนการบรรจถงและท�าตราของโรงสเอง (รอยละ 29.40) ขายใหหยงหรอพอคาผรวบรวมสงตอ (รอยละ 23.60) และขายใหกบรานคาสมยใหม ในสดสวนนอยทสด (รอยละ 3.10)

ราคาขายขาวสารหอมมะลของโรงสสวนใหญจะก�าหนดมาจากผซอ ซงหากเปนขาวสาร หอมมะลสงออก ราคาขาวในตลาดสงออกจะเปนปจจยส�าคญ นอกจากน ยงมปจจยอนๆ รวมอยดวย ไดแก ตนทนขาวสาร คาขนสง คาบรรจถง และท�าตรา และก�าไรทตองการ

ในการบรรจขาวเพอการจ�าหนาย โรงสจะบรรจในกระสอบปานทมน�าหนกขาว 100 กก. ตอกระสอบ มากทสดรอยละ 59.25 รองลงมา ไดแก บรรจขนาด 25-50 กโลกรมรอยละ 45 ขนาดบรรจ 10-15 กโลกรมรอยละ 28.57 บรรจขนาด 5 กโลกรมรอยละ 19.25 และบรรจขนาด 1-2 กโลกรม



รอยละ 2.50 ส�าหรบการขายขาวสารเพอบรโภคในประเทศ สวนใหญโรงสจะบรรจดวยถงพลาสตกในหลายขนาดตามค�าสงซอของลกคาตามแตละประเภท กลาวคอ หากเปนผประกอบการขาวถงขนาดบรรจอาจจะบรรจถง 5, 10, 25 และ 50 กก. ตามค�าสงของลกคา หากเปนรานคาสมยใหมจะบรรจถงพลาสตกขนาด 5 กก. เปนตน และเมอพจารณาอ�านาจในการตอรองราคา พบวา การขายใหกบรานคาสมยใหม โรงสมอ�านาจตอรองราคาต�าทสด ในสวนของราคาเฉลยทโรงสขายไดกบแหลงขายตางๆ จะอยในชวงของราคา 28,167-29,469 บาทตอตน (ตารางท 2.4)

ตนทนในการเกบรกษาขาวสารหอมมะลของโรงส จะมตนทนเฉลยประมาณ 450 บาทตอตนตอเดอน ตนทนเกบรกษาทสงดงกลาว ท�าใหโรงสคอยทยอยสขาวตามค�าสงซอในชวงเวลาตางๆ ส�าหรบการขนสงขาวไปยงแหลงผซอปลายทาง โรงสจะขนสงโดยใชรถบรรทกสบลอเปนส�าคญ นอกจากน ในบางรายจะใชการขนสงดวยรถเทเลอร (Trailer) โดยคาขนสงจะคดตามระยะทาง คาขนสงไปขายทภาคใตจะมราคาสงกวาคาขนสงไปกรงเทพฯ

ตารางท 2.4 แหลงขายขาวสารเพอบรโภคในประเทศ การบรรจหบหอ วธตกลงราคา และอ�านาจตอรองราคา



2.2.4 ระดบผประกอบการขาวบรรจถง

ผประกอบการขาวบรรจถง ท�าหนาทคดและปรบปรงคณภาพขาวสารทไดรบจากโรงสเพอบรรจถง ภายใตเครองหมายการคาตนเอง และสงเขาตลาดปลายทางผานทางรานคาสมยใหม และ/หรอผลตใหเครองหมายการคาอน เชน House Brand ของรานคาสมยใหม โรงสบางโรงจะท�าหนาทเปนพอคาบรรจขาวถงพรอมไปดวย เนองจากมวตถดบขาวสารอยแลว และการพฒนาจากธรกจโรงสเปนธรกจบรรจถงท�าไดไมยากนก โดยการตดตงเครองจกรปรบปรงคณภาพขาวสาร อยางไรกตาม โรงงานบรรจขาวถงจะตองไดรบการรบรองดานคณภาพความปลอดภยของอาหาร (HACCP) และไดรบการรบรองในเรองของการจดการและการควบคมการผลตอาหารใหปลอดภย (GMP)

ขาวสารทโรงสจดสงมายงผประกอบการบรรจขาวถง จะไดรบการตรวจคณภาพ พรอมกบการน�าไปเกบไวในโกดงหรอไซโลทสามารถควบคมอณหภมและความชน หลงจากนนจะท�าความสะอาดขาวสาร รวมถงการยงสเพอแยกสงเจอปนและขาวสทอาจปนมากอนการบรรจลงถง ผประกอบการบรรจถงบางราย จะน�าขาวสารจดเกบไวในคลงสนคาทมระบบควบคมอณหภม (Cool Storage) เพอรกษาคณภาพขาวหอมมะลใหสดใหมตลอดเวลา สอดคลองกบความตองการผบรโภค กอนทจะน�าไปบรรจถงขนาด 5 กก. ตามมาตรฐานของกระทรวงพาณชยตอไป ส�าหรบถงทใชจะเปนถงพลาสตกธรรมดาและ ไมใชถงสญญากาศ เนองจากถงสญญากาศจะท�าใหมตนทนเพมสงขน อกทงยงสะดวกในการเรยง บนชนวาง ทงนผประกอบการขาวถงจะเปนผรบผดชอบคาขนสงเมอน�าสนคาสงไปยงศนยกระจายสนคา (Distribution Center) ของรานคาสมยใหม

ในการขายขาวสารบรรจถงเขารานคาสมยใหม ผประกอบการขาวถงเปนผเสนอราคาทจะเขาไป จ�าหนายในรานคาสมยใหม โดยพจารณาจากตนทนขาวสาร คาปรบปรงคณภาพ คาบรรจหบหอ และ ก�าไรทตองการ และรานคาสมยใหม จะก�าหนดราคาขายจากก�าไรขนตน (Gross Profit) ซงเปนราคา ทรานคาสมยใหม บวกเพมจากราคาทผประกอบการขาวถงตงไว ทงนผประกอบการรานคาสมยใหม จะเปนผมอ�านาจในการก�าหนดราคาขายขาวบรรจถงในรานคาสมยใหมมากกวาผประกอบการขาวถง เนองจากสามารถเขาถงผบรโภคไดมากกวาชองทางอน

เนองจากขาวหอมมะลบรรจถง มมาตรฐานควบคมทออกโดยกรมการคาภายใน และมตรารป “พนมมอ” (กรมการคาภายใน, 2555) เปนตรารบรองมาตรฐานขาวหอมมะลบรรจถง ตามประกาศของ กระทรวงพาณชย พ.ศ. 2545 (กระทรวงพาณชย, 2555) ทงนกรมการคาภายในจะมการสมเกบตวอยางขาวหอมมะล 100% ในหางคาปลกสมยใหมและตลาดทวไป เพอตรวจสอบคณภาพตามมาตรฐาน ขาวหอมมะลจากลกษณะของเมลดขาว ความเหลอง ความหอม การขดส และการชมรสชาตเปนระยะไป

2.2.5 ระดบรานคาสมยใหม

ขาวสารบรรจถงทขายในรานคาสมยใหม รอยละ 15-20 เปนขาวสารบรรจถงตราสนคาหลก คอ หงษทอง ตราฉตร มาบญครอง รอยละ 40-50 เปนขาวสารบรรจถงตราสนคาอนๆ และรอยละ 20 เปนขาวสารบรรจถง House Brand ของรานคาสมยใหม ถอเปนตลาดทก�าลงเตบโตสง เนองจากใชราคาเปนหลกในการแขงขน มราคาขาวถงต�ากวาราคาขาวบรรจถงของตราสนคาทวไป โดยอาศยศกยภาพเครอขายของชองทางการจ�าหนาย ในการท�าตลาดและจดจ�าหนาย ท�าใหมคาใชจายในการตลาดต�ากวาตราสนคาขาวถงอนๆ



ส�าหรบคาใชจายการตลาดในการน�าขาวถงไปขายทรานคาสมยใหมประกอบดวย

(1) คาแรกเขา เปนคาใชจายทจายครงเดยวส�าหรบเขาไปขายสนคาในรานคาสมยใหม โดย ดสเคานสโตร (Discount Store) จะวางสนคาไวประมาณ 3-6 เดอน ถาขายสนคาไมได จะน�าสนคาออกจากชนวาง

(2) คาก�าไรขนตน (Gross Profit) เปนราคาทรานคาสมยใหม บวกเพมจากราคาท ผประกอบการขาวถงตงไว

(3) คาผลตางสวนก�าไรหลงราน (Back Margin) ทผประกอบการไดหลงหกคาใชจาย

(4) คาโฆษณาและคาโปรโมชน เชน คาจดสงประชาสมพนธ (Mailing) คาโปรโมชนอนๆ

(5) คาใชจายสนบสนนตางๆ เชน คาสวนลด (Rebate) คาบรการศนยกระจายสนคา (Distribution Center: DC) และคาเปดสาขาใหม เปนตน

ทงน คาใชจายการตลาดในการขายทซปเปอรมารเกต จะมคาใชจายการตลาดต�ากวาขายท ดสเคานสโตร (Discount Store) จะเหนไดวา การน�าขาวสารบรรจถงไปขายทรานคาสมยใหม มคาใชจายทางตลาดในสดสวนทสง ท�าใหการแขงขนขาวสารบรรจถงในรานคาสมยใหม แขงขนดวย ราคาและโปรโมชนอยางมาก

2.2.6 ระดบผบรโภค

จากการสมภาษณพฤตกรรมผบรโภคในการบรโภคขาวสารบรรจถงของคนกรงเทพฯ ผาน ชองทางรานคาสมยใหม รวม 233 ตวอยาง ไดผลสรปดงน

1) ความถในการซอขาวหอมมะลบรรจถง โดยเฉลยซอขาวสารหอมมะลบรรจถง 1 ครงตอ เดอน ในแตละครงของการซอ จะซอขนาด 5 กโลกรม โดยผบรโภครายไดสงจะมจ�านวน ถงในการซอตอครงและราคาเฉลยในการซอขาวสารบรรจถงตอครงสงกวาผบรโภค รายไดต�า (ตารางท 2.5)

ตารางท 2.5 ลกษณะการซอขาวสารขนาด 5 กโลกรม ของผบรโภคกลมตวอยาง



2) การเจาะจงตราสนคาในการซอ ผบรโภคกลมตวอยางรอยละ 30.90 เจาะจงตราสนคาใน การซอขาวหอมมะลบรรจถง และเมอพจารณาแยกตามกลมรายได พบวา กลมผบรโภค รายไดสงจะเจาะจงตราสนคาในสดสวนทสงกวากลมผบรโภครายไดต�า (ตารางท 2.6) โดยกลมผบรโภครายไดต�ากวา 20,000 บาท จะนยมตราสนคา ตราฉตร ตราเบญจรงค ในสดสวนทเทากน (รอยละ 25) รองลงมา คอ ตรามาบญครอง (รอยละ 20) และ ตราหงษทอง (รอยละ 15) กลมผบรโภครายไดสงกวา 50,000 บาท จะนยมตราสนคา ไดแก ตรามาบญครอง (รอยละ 25) รองลงมา คอ ตราฉตร และหงษทอง ในสดสวน เทากน (รอยละ 18)

3) สถานทในการเลอกซอขาวของผบรโภค ผบรโภคจะเลอกซอขาวหอมมะลบรรจถง ทรานดสเคานสโตรมากทสด รองลงมา คอ ซปเปอรมารเกต โดยกลมตวอยางทมรายได สงจะซอจากหางสรรพสนคามากกวา ในขณะทกลมตวอยางทมรายไดต�าจะซอจากราน สะดวกซอมากกวา (ตารางท 2.7)

ตารางท 2.6 ความถและรอยละของผบรโภคทเจาะจงตราสนคา ขาวสารหอมมะลบรรจถง

ตารางท 2.7 สถานทในการเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถง


หมายเหต:อนๆไดแกกลมเกษตรงานโอทอปหมบานเกษตรกรสหกรณหมบานทมา:จากการสำารวจ(2554)



ส�าหรบเหตผลทเลอกสถานทดงกลาว เพราะใกลบานเปนหลกส�าคญ โดยมขอสงเกตวา กลมผบรโภครายไดต�าจะเนนสถานทซอทมราคาถกกวาทอนมากกวากลมผบรโภคทมรายไดสง และกลม ผบรโภครายไดสงจะเนนสถานททมตราสนคาขาวหลากหลายและมคณภาพดกวาทอน (ตารางท 2.8)

4) การรจกตราเครองหมายรบรองมาตรฐานขาวหอมมะลบรรจถงจ�าหนายภายในประเทศ

(รปพนมมอ) และการใหความส�าคญกบตราเครองหมายพนมมอในการซอขาวหอมมะล

บรรจถง ผบรโภคสวนใหญไมรจกตราเครองหมายดงกลาว โดยกลมผบรโภครายไดต�าจะ

ไมรจกตราเครองหมายดงกลาวในสดสวนทสงกวากลมผบรโภคทมรายไดสง (ตารางท 2.9)

โดยผทรจกเครองหมายรบรองดงกลาวจะใหความส�าคญปานกลาง

ตารางท 2.8 เหตผลในการเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถงทสถานทดงกลาว



ตารางท 2.9 การรบรเรองเครองหมายรบรองมาตรฐานขาวหอมมะลบรรจถง จ�าหนายภายในประเทศ (รปพนมมอ)


5) ปจจยในการเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถง ปจจยทผบรโภคทงในกลมผมรายไดสง และผมรายไดปานกลางใชในการตดสนใจเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถงสวนใหญ คอ รสชาตขาวเมอหงสก ราคาและตราสนคา เปนตน มขอสงเกตวามผบรโภคเพยงสวนนอย ท เหนว า แหลงปลกเปนปจจยทมผลตอการเลอกซอข าวสารหอมมะลบรรจถง (ตารางท 2.10)

ตารางท 2.10 ปจจยในการเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถง




2.3 การวเคราะหความเชอมโยงในแตละระดบของ โซอปทาน (Mapping Value Chain)

การวเคราะหความเชอมโยงในแตละระดบของโซอปทาน ในทนจะใชหลกของตนทนสวนเพม

ก�าไร และสวนเหลอมการตลาด เปนกรอบคดในการน�าเสนอ ทงนตนทนสวนเพมเปนตนทนสวนทเกดขน

จากระดบการผลตกอนหนา เชน คาขนสง คาแปรรป คาแรงงาน คาปรบคณภาพ คาภาชนะบรรจ

คาสญเสยน�าหนก คาดอกเบย คาภาษ คาการบรหาร เปนตน ในสวนของก�าไรเปนสวนตางระหวาง

ราคาขายและตนทนทงหมดในแตละระดบ ส�าหรบสวนเหลอมการตลาด (Margin) เปนสวนตางระหวาง

ราคาขายและราคารบซอในแตละขนหรอระดบการผลต โดยมกรอบของวธค�านวณดงตารางท 2.11

2.3.1 ตนทนสวนเพมก�าไร และสวนเหลอมการตลาดในหวงโซคณคา

การค�านวณตนทนสวนเพมก�าไร และสวนเหลอมในหวงโซคณคาของสนคาขาวสารหอมมะล

บรรจถงในรานคาสมยใหมในทน เปนขอมลจากการส�ารวจในป 2553/54 ซงผลการวเคราะห พบวา

แตละระดบของโซอปทาน มตนทนสวนเพมจากระดบการผลตในแตละระดบทไมเทากน ทงน

ผประกอบการขาวถง หลงเขารานคาสมยใหม และโรงส มตนทนสวนเพมจากระดบการผลตในขน

กอนหนาในสดสวนทสง

เมอพจารณาก�าไรตอหนวย พบวา เกษตรกรไดรบก�าไรตอหนวยมากทสด เนองจากในป

2553/54 มโครงการประกนรายไดขนต�าเกษตรกรผปลกขาว ซงก�าหนดราคาประกนขาวหอมมะล

ใหรวมถงก�าไรทเหนอตนทนในระดบหนง โดยเมอพจารณาถงสวนแบงก�าไรทงหมด พบวา เกษตรกร

จะไดสวนแบงก�าไรมากทสด (รอยละ 57) รองลงมา ไดแก ผประกอบการขาวถงกอนเขารานคาสมยใหม

(รอยละ 15) (ตารางท 2.12 ภาพท 2.3) โดยผประกอบการขาวถงหลงเขารานคาสมยใหมจะไดรบ

สวนแบงก�าไรลดลง เหลอรอยละ 10 เนองจากมคาใชจายในเรองตนทนสวนเพม เชน คาใชจายตลาด

ทสง ทงนเมอเปรยบเทยบตนทนและก�าไร จะเหนวาแตละขนของการผลตมการกระจายของตนทน

และก�าไรไมเทากน เชน โรงสมสดสวนตนทนสวนเพมมาก และมสดสวนก�าไรมาก และเมอพจารณา

สวนเหลอมตลาดระหวางราคาขายและราคาซอตอราคาขายปลกใหผบรโภค พบวา ระดบเกษตรกรม

สวนเหลอมตลาดมากทสด (รอยละ 47) รองลงมา ไดแก ระดบโรงส (รอยละ 21) ระดบผประกอบการ

ขาวถงหลงเขารานคาสมยใหม (รอยละ 16) และระดบผประกอบการบรรจถงกอนเขารานคาสมยใหม

(รอยละ 10)


ตารางท 2.11 วธการค�านวณตนทนสวนเพม ก�าไร และสวนเหลอมการตลาด

ตารางท 2.12 ตนทน ก�าไร และสวนเหลอมตลอดหวงโซคณคา (ขอมลปการผลต 2553/54)

ทมา:M4P(2008)

หมายเหต: ตนทนสวนเพมจากระดบการผลตในขนกอนหนาประกอบดวยคาขนสงคาแรงงานคาแปรรปคาปรบปรง คณภาพคาภาชนะบรรจคาใชจายบรหารคาดอกเบยคาภาษเงนไดคาสญเสยนำาหนกและคาใชจายอนๆ

ทมา:จากการคำานวณภายใตผลผลตตอไรเฉลยอยท0.3ตนตอไรอตราการแปลงขาวสารเปนขาวเปลอก=0.65



2.3.2 การวเคราะหความสมพนธระหวางผเกยวของในโซอปทาน ขาวหอมมะลบรรจถง

ความสมพนธระหวางเกษตรกร ผรวบรวม โรงส และผประกอบการขาวถงจะอาศยความคนเคย ทท�าการคาซอขายกนเปนระยะเวลายาวนาน ความสมพนธระหวางเกษตรกรและสหกรณฯ จะเปน ความสมพนธผานการเปนสมาชกสหกรณการเกษตร ทไดรบประโยชนจากการซอปจจยการผลตใน ราคาถก การรบซอขาวเปลอกในราคาทสงขน และการไดรบสนเชอ ในขณะทความสมพนธกบรานคา สมยใหม จะเปนความสมพนธทผานรปแบบสญญาทางการคา ทงนพบวา เกษตรกรมความสมพนธใกลชด กบสหกรณฯ มากทสด และผรวบรวมเอกชนนอยทสด ทงน เนองจากเกษตรกรสวนใหญหรอรอยละ 48.60 ขายขาวเปลอกใหแกโรงส มเพยงรอยละ 8.70 ทขายใหแกผรวบรวมเอกชน อยางไรกตาม เมอ พจารณาความสมพนธของผรวบรวมเอกชน พบวา ผรวบรวมเอกชนมความสมพนธใกลชดกบเกษตรกร มากทสด และนอยทสดกบผรวบรวมเอกชนรายอนและ/สหกรณฯ นอกจากน โรงสมความสมพนธ ใกลชดกบผรวบรวมขาวเปลอกมากทสด และใกลชดกบรานคาสมยใหมนอยทสด (ตารางท 2.13)

ภาพท 2.3 ตนทน ก�าไร และสวนเหลอม ตลอดหวงโซคณคาขาวหอมมะลบรรจถง

ทมา:จากการคำานวณ


ผรวบรวมเอกชน สหกรณฯ และโรงสจะใหความชวยเหลอดานตางๆ แกเกษตรกร ทงดาน สนเชอ ดานการใหความรการผลต และเมลดพนธ ส�าหรบการพงพงสนเชอในการจดหาปยและสารเคม เกษตรกรมทงพงพงจากผรวบรวม และจากสหกรณการเกษตร

2.3.3 การไหลเวยนขอมลเกยวกบคณภาพขาวเปลอก ปจจย คณลกษณะทผบรโภคตองการ และปจจยคณลกษณะ ทสงผลตอราคาขาวเปลอกหอมมะล

1) ขอมลคณภาพขาวเปลอก ไดแก ความชนขาวเปลอก เปอรเซนตตนขาว ความบรสทธของ ขาวหอมมะล จะมการไหลเวยนขอมลทไมสมบรณระหวางเกษตรกร ผรวบรวมขาวเปลอกและโรงส เกษตรกรรบรขอมลไมสมบรณ โดยเฉพาะขอมลเกยวกบความชนขาวเปลอก อกทง เกษตรกรสวนนอย ทราบเปอรเซนตตนขาวจากเครองวดทสหกรณฯ และความบรสทธของขาวหอมมะลกอนขาย สวน ผรวบรวมขาวเปลอกจะทราบคณภาพความชนไดดกวาเกษตรกร แตส�าหรบการทราบคณภาพเปอรเซนต ตนขาวและความบรสทธของขาวหอมมะลของผรวบรวมจะมความถกตองนอยกวาโรงส เนองจากไมม อปกรณตรวจสอบทางเคม

ส�าหรบสหกรณฯ ผรวบรวมขาวเปลอกจะทราบคณภาพขาวเปลอกไดดกวาผรวบรวมเอกชน เนองจากมอปกรณในการตรวจสอบ โรงสจะทราบคณภาพขาวเปลอกของเกษตรกรมากทสด เนองจาก มอปกรณตรวจสอบทสมบรณ รวมถงมการตรวจสอบลกษณะทางเคมดวย (ตารางท 2.14)

ตารางท 2.13 ระดบคะแนนเฉลยของความสมพนธกบผเกยวของในโซอปทานขาว

หมายเหต:ระดบคะแนน5=ความสมพนธดทสดระดบคะแนน1=ความสมพนธนอยทสดทมา:จากการคำานวณ



2) ขอมลคณภาพขาวสาร การไหลเวยนขอมลมาตรฐานขาวสารหอมมะล หรอมาตรฐาน รบรองตราพนมมอเพอจ�าหนายในประเทศ จะมการไหลเวยนอยางสมบรณระหวางโรงส ผประกอบการ ขาวสารบรรจถง และรานคาสมยใหม โดยผประกอบการขาวบรรจถงจะเนนเรองความชนของขาวสาร ลกษณะทางกายภาพของขาวสาร เชน ความเตมเมลดของขาว ปรมาณขาวหก สของขาวสารจะตองสขาว เมลดเรยว ไมมลายเสนสแดงบนเมลด และประหยดตนทนในการขดสอกครง ผประกอบการขาวถง สวนใหญจะใหความส�าคญการไดรบรองมาตรฐานขาวบรรจถงเพอจ�าหนายในประเทศ เพอแสดงถง คณภาพขาวสาร และรานคาสมยใหมจะใหความส�าคญตอมาตรฐานดงกลาวในการคดเลอกขาวสาร บรรจถงเขารานคาสมยใหม อยางไรกตาม ขอมลมาตรฐานขาวหอมมะลไทยและมาตรฐานรบรอง ตราพนมมอ มการไหลเวยนทไมสมบรณไปสผ บรโภค กลาวคอผบรโภคสวนนอยทร จกมาตรฐาน ดงกลาว และใหความส�าคญตอมาตรฐานดงกลาวในระดบต�า (ตารางท 2.15)

ตารางท 2.14 การไหลเวยนขอมลคณภาพขาวเปลอก

ตารางท 2.15 การไหลเวยนขอมลคณภาพขาวสาร

หมายเหต:✓✓✓=การไหลเวยนขอมลมากทสด✓=การไหลเวยนขอมลนอยทสดทมา:จากการสำารวจ(2554)

หมายเหต:✓✓✓=การไหลเวยนขอมลมากทสด✓=การไหลเวยนขอมลนอยทสดทมา:จากการสำารวจ(2554)


3) ขอมลปจจยคณลกษณะทผบรโภคตองการ เชน ความนมหลงการหง ความหอม และ ความสะอาดของขาวสาร มการไหลเวยนทสอดคลองกนระหวางผประกอบการขาวบรรจถงและผบรโภค อยางไรกตาม ผประกอบการขาวถง ใหความส�าคญมากในเรองความสม�าเสมอของคณภาพหลงการหง และแหลงปลกขาวหอมมะลมาก แตผบรโภคใหความส�าคญตอความสม�าเสมอของคณภาพหลงการหงในระดบปานกลาง และใหความส�าคญตอแหลงปลกขาวหอมมะลและมาตรฐานพนมมอระดบนอย ในระดบของผบรโภคขาวถง คณลกษณะของขาวบรรจถงทผบรโภคชอบเรยงจากมากไปนอย ไดแก ความนมของขาวหลงการหง ความสะอาดของขาวสาร รสชาต ทงน กลมผบรโภคทมรายไดสงใหความ ส�าคญตอปจจยดานคณภาพ เชน ความนม ความเตมเมลด รสชาต ความหอมและความสะอาด มากกวา กลมผบรโภครายไดนอย (ตารางภาคผนวกท 2.2)

4) ขอมลปจจยคณลกษณะทสงผลตอราคาขาวเปลอกหอมมะล ผรวบรวมขาวเปลอกและโรงสเอกชนจะมขอมลปจจยคณลกษณะทสงผลตอราคาขาวเปลอกทสอดคลองกน คอ ความชน เปอรเซนตตนขาว ความเกาใหมของขาวเปลอก และความสวยของขาวเปลอก ตามล�าดบ ขณะทใน ระดบเกษตรกรจะเนนความสวยของขาวเปลอกมากทสด รองลงมา เปนความชนและเปอรเซนตตนขาว ดงนนเกษตรกรจงใหความส�าคญตอการตากขาวนอย

2.3.4 การไหลเวยนขอมลการเงน

การเปนผจดจ�าหนายขาวสารบรรจถงใหกบรานคาสมยใหม ผประกอบการขาวถง จะตองม เงนทนหมนเวยนมากกวาการขายผานชองทางอน เนองจากมการก�าหนดระยะเวลาการไดรบเงนหลงจาก ขายขาว (Credit Term) ยาวทสดประมาณ 60 วน ส�าหรบผซอขาวจากเกษตรกรแลวจะเปนการจายเงนสดใหเปนส�าคญ สวนการจ�าหนายขาวระหวางสหกรณการเกษตรและโรงส หรอระหวางผรวบรวมกบโรงสมลกษณะของระยะเวลาการไดรบเงน (Credit Term) ทสนไมเกน 45 วน การจดจ�าหนาย ระหวางโรงสกบพอคาสงและผประกอบการขาวถงจะมระยะเวลาการไดรบเงน (Credit Term) ประมาณ 20-45 วน (ตารางภาคผนวกท 2.3)

2.3.5 ความคดเหนตอการท�าสญญาซอขายขาวเปลอกโดยตรง

1) การท�าสญญาโดยตรงระหวางเกษตรกรและสหกรณ เกษตรกรสวนใหญ รอยละ 68.10 เหนดวยในการท�าสญญาโดยตรงกบสหกรณฯ เพราะเปนการประกนราคาและท�าใหม ผรบซอแนนอน ไดรบราคาโปรงใสและยตธรรม และไดรบความชวยเหลอดานปจจย การผลต ทงนเกษตรกรรอยละ 15.31 ไมเหนดวยในการท�าสญญาโดยตรง เพราะไมอยาก มขอผกมด

2) การท�าสญญาโดยตรงระหวางเกษตรกรและโรงส เกษตรกรสวนใหญ (รอยละ 55.60) ไมเหนดวย เพราะอาจถกเอาเปรยบจากโรงส มเพยงสวนนอย (รอยละ 11.10) เหนดวย เพราะมแหลงขายทแนนอน และไดราคาด แตส�าหรบในดานของโรงส โรงสสวนใหญ



จะเหนดวย (รอยละ 58.30) เพราะท�าใหสามารถควบคมปรมาณการสตอกขาวเปลอก หอมมะลและควบคมตนทนการผลตได ในขณะทรอยละ 41.70 ไมเหนดวย เพราะไม สามารถควบคมเกษตรกรในการสงมอบขาวได เกษตรกรอาจไมสงมอบขาวหากราคาขาว ในตลาดเพมขน การท�าสญญาท�าไดยากและมตนทนในการจดการสง

2.3.6 ความคดเหนตอการมตลาดกลางขาวเปลอก

เกษตรกร รอยละ 96 เหนดวยตอการมตลาดกลางขาวเปลอก เพราะเหนวาจะท�าใหไดรบราคาทยตธรรม มการชงตรวจสอบไดคณภาพ และเปนแหลงขอมลการผลตและการตลาด มเกษตรกรเพยงสวนนอยคอรอยละ 4 ไมเหนดวย เนองจากมการฮวกนกดราคารบซอ ในดานของโรงสพบวา โรงส รอยละ 25 เหนดวย เพราะท�าใหทราบราคาขาว โรงสมทางเลอกในการซอขาวเปลอกมากขน การท�าตลาดกลางจะเปนจดรวบรวมขาวเปลอกขนาดใหญ และจะท�าใหไดซอขาวเปลอกตามคณภาพ ในขณะทรอยละ 75 ไมเหนดวย เพราะการจดการตลาดกลางท�าไดยากและมคาใชจายสง ปจจบนโรงสมการแขงขนสงสามารถรบซอขาวของเกษตรกรไดหมด และปจจบนมการประกาศราคาขาวอยางเปดเผย จงไมจ�าเปนทจะตองมตลาดกลาง

2.4 การวเคราะหประสทธภาพตลาด

2.4.1 ความชนขาวเปลอก

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอขาวเปลอกทเกษตรกรน�ามาขายมความชนเฉลยรอยละ 17 ซงมากกวามาตรฐานทความชนรอยละ 15 ไมมากนก เพราะมเกษตรกรจ�านวนไมนอยทยงคงเกบเกยวโดยใชแรงงานคนเปนส�าคญ อยางไรกตาม สภาพการขาดแคลนแรงงานจางและรวมถงคาจางแรงงาน ทปรบตวสงขน สงผลใหเกษตรกรเรมหนไปจางรถเกยวขาว ซงจะท�าใหขาวมความชนสงเพมขน เพราะ หากเกษตรกรรอใหขาวสกไดทแลวใชรถเกยว ขาวจะรวงหลนจากรวงเสยหายมากขน

2.4.2 ระดบความพอใจในคณภาพขาวเปลอกทผรวบรวมขาวเปลอก รบซอจากเกษตรกร

จากการสอบถามผรวบรวมเอกชนและผรวบรวมทเปนสหกรณการเกษตร ถงประเดนความบรสทธของขาวและความชนของขาวทรวบรวมจากเกษตรกร พบวาผรวบรวมเอกชนมความพงพอใจในความบรสทธของขาวสงกวาสหกรณการเกษตร ในขณะทคะแนนระดบคณภาพเรองเปอรเซนตตนขาวและความสวย ในความคดเหนของสหกรณการเกษตรสงกวาผรวบรวมเอกชน แสดงใหเหนวา ผรวบรวม เอกชนสามารถคดคณภาพในเรองความบรสทธของขาวและความชนไดดกวาสหกรณการเกษตร ในขณะ ทสหกรณการเกษตรสามารถคดคณภาพในเรองเปอรเซนตตนขาวและความสวยไดดกวา (ตารางท 2.16)


2.4.3 ระดบความพอใจในคณภาพขาวเปลอกของโรงสทรบซอ จากแหลงตางๆ

ในภาพรวมแลวโรงสมความพอใจในคณภาพขาวเปลอกทรบซอจากเกษตรกรรายยอยมากทสด โดยขาวเปลอกทซอจากเกษตรกรรายยอยจะมความบรสทธของขาวหอม เปอรเซนตตนขาว ความสวย ของเมลดและสงเจอปน ดกวาการรบซอจากแหลงอน ยกเวนความชนทการตงจดรบซอในพนท (Direct Procurement) มคณภาพต�าทสด ในขณะทรบซอจากเกษตรกรรายใหญจะมคณภาพดทสด (ภาพท 2.4 และตารางภาคผนวกท 2.4)

ตารางท 2.16 ระดบคะแนนความพอใจคณภาพขาวเปลอกหอมมะลของเกษตรกร ทรบซอโดยผรวบรวม

ภาพท 2.4 ระดบคะแนนความพอใจคณภาพขาวเปลอกหอมมะลทรบซอโดยโรงส

หมายเหต:ระดบคะแนน5=คณภาพดทสดระดบคะแนน1=คณภาพตำาทสดทมา:จากการคำานวณ




2.4.4 ความพอใจในคณภาพขาวสารของผประกอบการขาวบรรจถง

ผประกอบการขาวบรรจถง มความพอใจในคณภาพขาวสารทซอจากโรงสผานหยงมากทสด รองลงมาเปนขาวสารทซอจากโรงสโดยตรง ซงเปนโรงสทมโรงบรรจอกทงเปนทรจกและมการคามานาน ทงนผประกอบการขาวบรรจถงไมซอขาวสารจากกลมเกษตรกรโดยตรง เนองจากมคณภาพขาวสารท ไมด และผประกอบการขาวบรรจถงตองปรบปรงคณภาพเพมขน

2.4.5 ความพอใจของโรงสในปรมาณและเวลาในการสงมอบขาว

โรงสสวนใหญพอใจในปรมาณและเวลาสงมอบขาวตามก�าหนด จากผรวบรวมมากทสด ในขณะทพอใจเวลาสงมอบและปรมาณการสงมอบจากเกษตรกรรายใหญในระดบนอยทสด (ภาพท 2.5 - 2.6 และตารางภาคผนวกท 2.5)

ภาพท 2.5 ความพอใจในดานเวลาสงมอบขาว


ภาพท 2.6 ความพอใจในดานปรมาณสงมอบขาว



2.5 ปญหาบางประการทพบในแตละระดบของโซอปทาน ขาวสารหอมมะลบรรจถง จากการศกษาหวงโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถงในชองทางการคาสมยใหม มขอปญหาท เหนวานาจะเปนประเดนทควรน�าเสนอใหผเกยวของไดรบทราบในแตละระดบของกจกรรมในโซอปทาน ทเกยวของดงน

(1) ระดบเกษตรกร ประกอบดวยปญหาคณภาพเมลดพนธขาวหอมมะล การคดเลอกพนธ ของเกษตรกร การใชสารเคมในการปลกมากขน ปญหาการผลต เชน ฝนทงชวง ปญหา โรคและแมลง ปญหาคณภาพดน ปญหาความชนขาวเปลอกทขายสงกวามาตรฐาน ซง สวนหนงมาจากการใหความส�าคญตอการตากขาวนอย ปญหาการตรวจสอบคณภาพ ขาวเปลอก เกษตรกรไมมเครองมอตรวจสอบคณภาพขาวเปลอก อาศยประสบการณ เปนสวนใหญ และไมมนใจในตาชงของโรงส เกษตรกรไมคดคณภาพขาวกอนขาย เชน น�าสงเจอปนออก สงผลใหขายไดราคาต�า

(2) ระดบผรวบรวมเอกชน ประกอบดวยปญหาการขาดแคลนเงนทน ปญหาการตรวจสอบ คณภาพขาวเปลอกของเกษตรกรทรบซอ โดยเฉพาะการตรวจเปอรเซนตตนขาว และ ความบรสทธของขาวหอมมะล ทมปญหาปลอมปนพนธขาวหอมมะลจากกมพชา

(3) ระดบสหกรณทไมมโรงสของตนเอง ประกอบดวย ผลผลตขาวทรวบรวมจากเกษตรกร ไมสม�าเสมอ ทงในเรองระยะเวลา และปรมาณในการสงมอบ การตรวจสอบคณภาพท ไมเขมงวดทมงเนนชวยเหลอสมาชก ท�าใหคณภาพขาวเปลอกต�า สถานทเกบขาวเปลอก มคณภาพต�า ขนตอนการรบซอและผมอ�านาจตดสนใจซอขายขาวมมาก ท�าใหไมสามารถ แขงขนการรบซอกบโรงสได

(4) ระดบโรงส ประกอบดวย ปญหาการขาดแคลนเงนทน ปญหาเทคโนโลยสขาว เครองอบ ความชนและปรบปรงคณภาพ ซงสงผลตอคณภาพขาวสาร ปญหาการจดการขาวสารให มประสทธภาพ ใหแปลงจากขาวเปลอกเปนขาวสารไดเพมขน ปญหาการขนสงขาว การขนสงมตนทนเพมขน จ�านวนรถบรรทกทใชส�าหรบขนขาวไมเพยงพอ แตส�าหรบ โรงสซงใชบรการบรษทขนสงสนคาจะประสบปญหาเรองรถขนสงสนคาหายาก และ มคาใชจายสง ส�าหรบระดบสหกรณทมโรงสของตนเอง ปญหาการขาดแคลนเงนทน เทคโนโลยสขาวและปรบปรงคณภาพขาวไมทนสมย ประสทธภาพในการสขาวมต�า การบรรจถงมคณภาพต�า ความสามารถในการกระจายขายขาวมต�า และไมสามารถ ขายขาวผานชองทางรานคาสมยใหมไดเนองจากขอจ�ากดดานเงนทนหมนเวยน



(5) ระดบผประกอบการขาวถง มการแขงขนสงในเรองตราสนคา คาใชจายตลาดในการขาย สนคาผานชองทางรานคาปลกสมยใหมสง และมอ�านาจตอรองกบรานคาปลกสมยใหมต�า

(6) ระดบรานคาสมยใหม มปญหาดานขอตกลง (Agreement) ส�าหรบคาใชจายแรกเขาสง และขอตกลงไมมมาตรฐานชดเจน ไมแนนอน

(7) ระดบผบรโภค ขาดความรความเขาใจในคณภาพขาวสารหอมมะลบรรจถงและความ ตระหนกในมาตรฐานขาวสารหอมมะลบรรจถง

เนองจากสนคาขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงมความแตกตางในกระบวนการผลตตนน�าหากจะเปรยบเทยบกบการผลตขาวหอมมะลธรรมดา ท�าใหขาวหอมมะลอนทรยเปนทงสนคาจ�าเพาะ (Niche Product) ทท�าตลาดได ในลกษณะของสนคาพรเมยม ในบท ตอไปจงเปนการแยกน�าเสนอโซอปทานขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงออกจากขาวหอมมะล ทวไป ทงนจะวเคราะหใหเหนถงกจกรรมของกลไกการเชอมตอโซอปทานจากผผลตไปยง ผบรโภค


บทท 3

โซอปทานขาวหอมมะลอนทรย

บรรจถง


3.1 ขาวหอมมะลอนทรยกบการเปนสนคาจ�าเพาะ 3.1.1 ความเปนมาของขาวหอมมะลอนทรยในประเทศไทย

ขาวอนทรย (Organic Rice) เปนขาวทไดจากการผลตแบบเกษตรอนทรย (Organic Farming หรอ Organic Agriculture) ซงเปนวธการผลตขาวทไมใชสารเคมในทกขนตอนการผลตรวมถงระหวางการเกบรกษาผลผลต แตเนนการใชสารอนทรย เชน ปยพชสด ปยคอก ปยหมก ในการปรบปรงความอดมสมบรณของดน เพอใหตนขาวมความสมบรณและแขงแรงตามธรรมชาต สามารถตานทานตอโรคและแมลงศตรไดด ทงน ตองไมมสารพษตกคางปนเปอนผลผลตในดนและน�า เปนการรกษาสภาพแวดลอมและไดผลผลตทมคณภาพด ท�าใหชาวนาและผบรโภคมสขอนามยคณภาพชวตทดและยงยน (สถาบนวจยขาว, 2542)

การเกษตรอนทรยของไทยเกดขนเปนครงแรกใน พ.ศ. 2534 จ�าแนกตามรปแบบองคกรพฒนาและใหการสนบสนนกลมเกษตรกรผท�าการผลต คอ (1) องคกรเอกชน (2) องคกรเอกชนทไมแสวงหาก�าไรและ (3) องคกรภาครฐ ซงรปแบบองคกรแรกทพฒนาขนในประเทศไทย คอ องคกรเอกชนผแปรรปและสงออกขาว (บญจต ฐตาภวฒนกล และคณะ, 2546)

การสงเสรมการผลตขาวหอมมะลอนทรยเรมมาตงแตป พ.ศ. 2535 ในรปของเกษตรอนทรยแบบพงพาตนเอง ในป พ.ศ. 2552 มจ�านวนพนทเพาะปลกขาวหอมมะลอนทรยทมมาตรฐานรบรองรวม 85,689 ไร ผลผลตประมาณ 36,546 ตนขาวเปลอก พนทปลกขาวหอมมะลอนทรยหลก ประกอบดวย พนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (จงหวดสรนทร ยโสธร อบลราชธาน อดรธาน มหาสารคาม ศรสะเกษ ขอนแกน) และพนทภาคเหนอ (จงหวดพะเยา เชยงราย เชยงใหม เพชรบรณ อทยธาน) ไทยยงเปนประเทศทมเนอทการปลกขาวอนทรยเปนอนดบหนงของโลก (ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2552)

ดานการตลาดและมาตรฐานขาวหอมมะลอนทรย ทผลตไดสวนใหญ (รอยละ 96) จะสงไปจ�าหนายยงตลาดตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศแถบยโรป สวนทเหลอ (รอยละ 4) จะวางจ�าหนายภายในประเทศ ราคาขาวเปลอกอนทรยทเกษตรกรไดรบจะสงกวาราคาขาวเปลอกโดยทวไปประมาณรอยละ 20 ส�าหรบขาวสารอนทรยทจ�าหนายในตลาดตางประเทศจะมราคาสงกวาขาวสารทวไป ประมาณรอยละ 25-30 ทงน ความตองการของตลาดขยายตวประมาณรอยละ 15-20 ตอป แตขาวอนทรยทจะจ�าหนายในตลาดตางประเทศได ตองผานการตรวจสอบเพอรบรองมาตรฐานของผลผลตเกษตรอนทรย

ในบทน เปนก�รนำ�เสนอลกษณะของกระบวนก�รสร�งคว�มจำ�เพ�ะของ

ข�วหอมมะลอนทรย และวถตล�ดต�มดวยก�รวเคร�ะหกจกรรมต�งๆ ในโซอปท�น

ข�วหอมมะลอนทรยตงแตตนนำ�ไปยงปล�ยนำ� ก�รวเคร�ะหคว�มเชอมโยงของโซอปท�น

ข�วหอมมะลอนทรยในด�นก�รไหลเวยนของขอมลก�รเงน และคว�มรด�นก�รผลต

รวมไปถงก�รวเคร�ะหประสทธภ�พท�งก�รตล�ดโดยมร�ยละเอยดดงน


โซอปทานขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง 49


ซงก�าหนดโดยคณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหาร FAO/WHO (Codex)7 เรยกวา คามาตรฐาน MRL หรอคาสารพษตกคาง ท�าใหเปนขอจ�ากดในการจ�าหนาย ซงในประเทศไทยผผลตรายใหญจะม ความไดเปรยบในการจ�าหนายในตางประเทศมากกวา ปจจบนไดมการแบงขาวอนทรย (รวมถง ขาวหอมมะลอนทรย) ออกเปน 3 ระดบ กลาวคอ (1) ขาวอนทรยทไดรบมาตรฐานสากล (2) ขาวอนทรย ทยงไมไดรบมาตรฐานสากล และ (3) ขาวปลอดภยจากสารปนเปอนเคม โดยมหนวยงานทใหการรบรอง มาตรฐานอนทรย ใน 3 หนวยงานทส�าคญ ไดแก (1) สถาบนพชอนทรย กรมวชาการเกษตรเปนผออก ใบรบรองการผลตพชอนทรยในนามของหนวยงานรฐบาล (2) ส�านกงานมาตรฐานเกษตรอนทรย (มกท) เปนหนวยงานเอกชนออกใบรบรองเกษตรอนทรย และ (3) หนวยงานตรวจสอบรบรองของ ตางประเทศ เปนหนวยงานระหวางประเทศใหการรบรองมาตรฐานส�าหรบผลตภณฑเกษตรอนทรย เชน IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movement)

3.1.2 วถการตลาดขาวหอมมะลอนทรย

การส�ารวจวถการตลาดของเกษตรกรทปลกขาวหอมมะลอนทรยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอปการเพาะปลก 2553/54 พบวา หลงจากการเกบเกยวแลว เกษตรกรทผลตขาวหอมมะลอนทรย สวนใหญ จะขายขาวใหกบกลมเกษตรกรอนทรย (รอยละ 52.53) ในระดบราคาขายเฉลยตนละ 17,100 บาท รองลงมาขายใหกบสหกรณการเกษตร (รอยละ 40.37) ในระดบราคาเฉลยตนละ 16,350 บาท และขายใหกบสหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคา ธ.ก.ส. จ�ากด (รอยละ 7.10) ในระดบราคาเฉลย ตนละ 16,000 บาท

กลมเกษตรกรอนทรยเมอรบซอขาวเปลอกจากเกษตรกรแลว สวนใหญจะสงออกขาวไปขาย ยงตางประเทศ (รอยละ 46.23) สวนทเหลอสงขายภายในประเทศ (รอยละ 6.30) โดยสวนใหญขายให กบผประกอบการขาวบรรจถง (รอยละ 5.36) ไดแก สหกรณกรนเนท ราคาเฉลยตนละ 38,000 บาท รองลงมาขายใหแกรานคาทองถน (รอยละ 0.94) ตามล�าดบ

7 ถกจดตงขนเมอพ.ศ.2504-2505จากความรวมมอขององคการอาหารและเกษตร(FAO)และองคการอนามยโลก(WHO)



ส�าหรบสหกรณการเกษตรเมอรบซอขาวเปลอกจากเกษตรกร สวนใหญสหกรณการเกษตร สงขาวไปขายตางประเทศ (รอยละ 27.25) และสวนทเหลอสงขายภายในประเทศ (รอยละ 13.12) โดยสวนใหญขายใหผประกอบการขาวบรรจถง (รอยละ 7.38) ไดแก สหกรณกรนเนท และบรษท มาบญครอง รองลงมาขายใหพอคาสง (รอยละ 5.58) และขายใหรานคาทองถน (รอยละ 0.16) ตามล�าดบ โดยมราคาเฉลยตนละ 33,500 บาท

สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคา ธ.ก.ส. (สกต.) เมอรบซอขาวเปลอกจากเกษตรกรแลว จะขายขาวในประเทศทงหมดใหรานคาสมยใหมเพยงแหลงเดยว คอ รานเลมอนฟารม ราคาเฉลย ตนละ 39,500 บาท โดยไมมการสงออกไปจ�าหนายยงตางประเทศ เมอพอคาสง (ผรวบรวมขาวสาร สงตอ) รบซอขาวจากสหกรณการเกษตร ไดขายขาวใหผประกอบการขาวบรรจถง (รอยละ 5.58)

ในสวนของผประกอบการขาวบรรจถงเมอรบซอขาวสารจากกลมเกษตรกรอนทรยสหกรณ การเกษตร และพอคาสง (ผรวบรวมขาวสารสงตอ) จะสงขาวไปขายยงตางประเทศ (รอยละ 16.49) และสวนทเหลอ (รอยละ 1.83) สงขายภายในประเทศใหรานคาสมยใหม

การจ�าหนายในตลาดขายปลก เมอรานคาปลกรบซอขาวจากกลมเกษตรกรอนทรยและสหกรณ การเกษตรจะขายขาวใหผบรโภคภายในประเทศ (รอยละ 1.10) สวนรานคาสมยใหม เมอรบซอขาว จากผประกอบการขาวบรรจถง และ สกต. แลวจะขายขาวใหผบรโภค (รอยละ 8.93) โดยมปรมาณ ขาวหอมมะลอนทรยทขายในประเทศ (รอยละ 10.03) และสงขายยงตางประเทศ (รอยละ 89.97) (ภาพท 3.1)



ภาพ

ท 3

.1 วถ

การ

ตลาด

ขาวเ

ปลอกแล

ะขาว

สาร

หอมอนทรย

ภาค

ตะว

นออกเฉ

ยงเ

หนอ ป

การ

ผลต

2553/5

4

ทมา:จ

ากกา

รสำาร

วจ(2

554)


3.2 การวเคราะหโซอปทานขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง ผานชองทางรานคาสมยใหม โซอปทานของขาวหอมมะลอนทรย จะมขอบเขตจ�ากดหากเทยบกบโซอปทานขาวหอมมะล ธรรมดาในบททผานมา ทงนเพราะตลาดขาวหอมมะลอนทรยเปนตลาดจ�าเพาะ ส�าหรบผมสวนเกยวของ ในโซอปทานขาวหอมมะลอนทรย เรมจากเกษตรกรน�าขาวเปลอกเกอบทงหมดมาขายใหสหกรณ การเกษตร กลมเกษตรอนทรย และสหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคา ธ.ก.ส. (สกต.) จากนนขาว จะถกสงไปยงโรงส (ทงทเปนโรงสของสหกรณของกลมหรอของเอกชน) เพอการแปรสภาพขาวเปลอก เปนขาวสาร ในหลายรายเปนผประกอบการบรรจถงไปพรอมกนดวย กลมสหกรณฯ จะสงขาวสาร บรรจถงไปยงพอคาสงและพอคาบรษทเพอสงออก ส�าหรบสวนทใชบรโภคภายในประเทศ จะสงผานให พอคาบรษทเพอสงขายไปยงรานคาสมยใหม (Modern Trade) ท�าการขายปลกใหผบรโภค และจะม บางสวนสงผานรานคาสมยใหมและรานคาทองถน เพอขายปลกใหผบรโภค (ภาพท 3.2)

3.2.1 ระดบผผลตขาวเปลอก (เกษตรกร)

เกษตรกรทปลกขาวหอมมะลอนทรย สวนใหญจะเปนเกษตรกรขนาดเลกมพนทเพาะปลก ต�ากวา 10 ไรตอครวเรอน (รอยละ 48.21) รองลงมา ไดแก เกษตรกรทมพนทอยระหวาง 11-20 ไรตอ ครวเรอน (รอยละ 33.93) ทเหลอจะมพนทมากกวา 21 ไรขนไป และโดยเฉลยแลวเกษตรกรทปลก ขาวหอมมะลอนทรยจะมพนทเฉลย 13.52 ไรตอครวเรอน มผลผลตเฉลยไรละ 408.19 กโลกรม

ส�าหรบรปแบบการเพาะปลกขาวอนทรย จะเนนกจกรรมการเพาะปลกทใชธรรมชาตเปนหลก จะใหความส�าคญตอกจกรรมดานการคดเลอกเมลดพนธ และการปรบปรงดนมากทสด รองลงมา คอ การจดการแปลงปลก การไถ วธปลก การตากขาว การเกบเกยวและการจดการน�าเขาแปลงปลก สวนกจกรรมทเกษตรกรไมไดใหความส�าคญคอ กจกรรมดานการจดการโรคและแมลง (ตารางท 3.1)

ในดานการเกบเกยวผลผลต การขาดแคลนแรงงานจางในปจจบน มผลท�าใหเกษตรกรจาง รถเกยวขาวมาเกบเกยวขาวในแปลงนาของตนมากขน โดยมสดสวนถงรอยละ 53.60 ทงน รถทมา เกบเกยวขาวอนทรยจะท�าความสะอาดรถกอนมาเกบเกยว เพอปองกนมใหเมลดขาวทไมใชอนทรย มาปลอมปนกบผลผลตอนทรย

ส�าหรบการเกบขาวเปลอกของเกษตรกรพบวา เกษตรกรสวนมาก (รอยละ 73.20) จะเกบขาวไวในยงฉางของตนเองทอยตดบรเวณบานของเกษตรกร และมระยะเวลาในการเกบขาวเปลอกนาน เฉลยประมาณ 10 เดอน โดยขาวเปลอกทเกบไวมความชนเฉลย 13.69 เปอรเซนต รองลงมาเกบไว ในบาน และเกบไวใตถนบาน ส�าหรบคาใชจายในการเกบขาวเขาสยงฉาง พบวา มคาใชจายเฉลย 338.46 บาทตอเทยว เหตผลในการเกบขาวเปลอกหอมมะลอนทรย พบวาเกษตรกรสวนใหญ (รอยละ 65.75) เกบไวเพอบรโภค รองลงมา คอ เกบไวเนองจากสาเหตอนๆ เชน เกบไวเพอท�าพนธ เพอผลต เปนขาวกลอง เปนตน ปรมาณผลผลตขาวหอมมะลอนทรยพบวา เกษตรกรมปรมาณผลผลตเฉลย 5.81 ตนตอครวเรอน



ภาพท 3.2 ผเกยวของและกจกรรมในหวงโซอปทานขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง




การคดเลอกเมลดพนธ เกษตรกรมวธการจดการหลายวธ ไดแก ใชประสบการณตวเองในการสงเกต และเกบพนธขาวไวเอง โดยแยกดวยสายตา ดตงแตขาวออกรวง คดขาว ปนออก และคดแตละรวงทไมใชพนธทตองการออก ดแหลงทมา เปอรเซนต การงอกของตนขาว (โดยน�ามาทดลองปลก 100 ตน) มการเทใสผาเขยว แยกเกบเมลดขาวทปนมา มการซอเมลดพนธจากกลมเกษตรกร แยกไว ตาก 2-3 แดด แลวใสกระสอบเกบไว และใชวธการแชในน�าคดเมลด ทลบออก เปนตน

การปรบปรงดน เกษตรกรมวธการจดการหลายวธ ไดแก ใหปยอนทรยและปยพชสด ปลก พชตระกลถว เชน ถวเขยว ถวพรา เปนตน ไมเผาตอซงใชวธการไถกลบ ตอซง จากนนหวานถวพราแลวไถกลบเปนปย การใสปยคอกและปย ชวภาพรองพน การไถดนหลายๆ ครง การท�ากนชนใหด เปนตน

การจดการน�าเขาแปลงปลก เกษตรกรสวนใหญใชน�าฝนและใชวธการสบน�าเขาแปลงปลกขาวหอมมะล อนทรย

การจดการแปลงปลก/ เกษตรกรจะไถแปลงปลกประมาณ 2-3 ครง ใสปยคอก ปยอนทรย หรอ การไถ/วธปลก ปลกพชตระกลถวแลวไถกลบ เชน ไถกลบตอฟาง จากนนหวานปอเทอง และไถกลบปอเทองอกครง เปนตน ถาดนแหงจะหวานแลวไถกลบ แตถาดนชมจะไถแลวคอยหวาน เปนตน

การเกบเกยว เกษตรกรในปจจบนจะใชรถเกยวขาว โดยใชวธการแยกขาวซงเกยวไดใน ครงแรกเปนขาวธรรมดา ทเหลอเปนขาวหอมมะลอนทรย แตมบางสวนท ใชวธการเกยวมอ

การจดการโรคและแมลง เกษตรกรจะปลอยไปตามธรรมชาตเนองจากไมคอยมแมลง เกษตรกร บางรายใชน�าหมกชวภาพเพอปองกนแมลง

การตากขาว เกษตรกรจะตากบนลานตากขาวทเปนพนปน ประมาณ 2-3 วน และตอง เกลยใหสม�าเสมอแลวเกบใสกระสอบทเตรยมไว แตเกษตรกรบางรายจะ ตากขาวเปนฟอน เปนตน

กจกรรม วธก�รจดก�ร

ตารางท 3.1 การใหความส�าคญตอกจกรรมการปลกขาวหอมมะลอนทรย



หลงการเกบเกยว เกษตรกรสวนใหญ (รอยละ 63) จะขายขาวเปลอกทนท เนองจากตองการ ใชเงน ปรมาณขาวมนอยไมจ�าเปนตองเกบ หรอการมขอตกลงของกลมในการตกลงซอขายทนท เปนตน รองลงมา รอไวขายเมอราคาขาวปรบตวสงขน

ส�าหรบการควบคมคณภาพกอนขาย เกษตรกรทปลกขาวหอมมะลอนทรยสวนใหญ (รอยละ 50.90) มการจดการคณภาพขาวเปลอกกอนขาย เนองจากเปนขอตกลงของทางกลม ตองการไดราคา ทสงขน หรอท�าใหไมถกตดราคา

การขายขาวเปลอกของเกษตรกร สวนใหญเกษตรกรขายขาวใหกลมเกษตรกรอนทรย รองลงมาขายขาวใหกบสหกรณการเกษตร และสหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคา ธ.ก.ส. (สกต.) ตามล�าดบ สวนปรมาณขาวเปลอกทขาย เกษตรกรทขายขาวปรมาณนอยสดเทากบ 0.25 ตน และ ทขายปรมาณมากสดเทากบ 10 ตน ดานราคาขายเกษตรกรสวนใหญ (รอยละ 67.30) สามารถตอรอง ราคาขายได เนองจากเกษตรกรมการรวมกลม รองลงมา เนองจากคณภาพของผลผลตด ซอขายกน มานาน เปนตน เกษตรกรทไมสามารถตอรองราคาขายได (รอยละ 32.70) มสาเหตสวนใหญ เนองจาก พอคารบซอตงราคาไวแลว (รอยละ 58.82) รองลงมาคอ กลมเปนผตงราคาขาว ผลผลตมนอย ผลผลต มคณภาพไมดและซอขายกนมานาน


3.2.2 ระดบโรงส

โรงสทแปรสภาพขาวเปลอกเปนขาวสารในกรณของขาวหอมมะลอนทรยแบงออกไดเปน

3 ประเภท ไดแก โรงสชมชน (กลมเกษตรกรอนทรย) โรงสสหกรณ และโรงสของสหกรณการเกษตร

เพอการตลาดลกคา ธ.ก.ส. จ�ากด (สกต.) ซงโรงสทง 3 ประเภท เปนโรงสขนาดเลกมก�าลงการผลต

ประมาณไมเกน 40 ตนตอวน มหนาทแปรสภาพขาวเปลอกเปนขาวสาร และสงตอขาวสารไปยง

ผประกอบการขาวบรรจถง ซงจะบรรจถงและสงตอใหรานคาสมยใหมเพอขายปลกใหผบรโภคตอไป

โดยสวนใหญจะสงขายยงตางประเทศ ยกเวนโรงส สกต. ทจะขายขาวหอมมะลอนทรยในประเทศ

เทานน

โรงสจะรบซอขาวเปลอกหอมมะลอนทรย สวนใหญจากสมาชกและบางสวนจากเกษตรกร

รายยอยทไมไดเปนสมาชก โดยขาวเปลอกทรบซอทงหมดเปนขาวเปลอกแหง ชวงเวลาทมขาวมาให

รบซอมาก ไดแก ในชวงเดอนตลาคมถงมกราคม ซงเปนชวงฤดเกบเกยว สวนชวงทมขาวมาใหรบซอนอย

ไดแก ในชวงเดอนเมษายนถงเดอนมถนายน ส�าหรบการจดหาขาวของโรงส สวนใหญจะรบซอขาว

ทงหมดทโรงสเอง มเพยงสหกรณการเกษตรทออกไปรบซอยงแหลงตางๆ บาง

เมอโรงสรบซอขาวเปลอกหอมมะลอนทรยไดแลว จะเกบในสตอก ทงน จะเกบขาวเปลอก

ไวนานเทาใดขนอยกบปจจยหลายประการ ไดแก ความชนของขาวเปลอก ความตองการของตลาด

ราคาตลาด ส�าหรบการควบคมคณภาพการผลต โรงสจะมระบบการควบคมภายใน (Inter Control

System: ICS) ซงเปนระบบทจดท�าขนเพอดแลสมาชกในกลมของตนเอง โรงสจะเกบตวอยางขาวเปลอก

หอมมะลอนทรยทเกษตรกรน�าสงมาตรวจสอบ เพอใหเปนไปตามมาตรฐานขาวหอมมะลอนทรย และ

มคมอการรบซอขาวเปลอกหอมมะลอนทรยประกอบเพอความถกตอง มหนวยงานจากภาคเอกชน

เปนผรบผดชอบตรวจสอบคอ ส�านกงานมาตรฐานเกษตรอนทรย (มกท.) ซงมหนาทตรวจสอบและ

ใหการรบรองผลตผล/ผลตภณฑเกษตรอนทรย ตามมาตรฐานของ มกท. ส�าหรบการตรวจสอบยอนกลบ

โรงสมการตรวจสอบยอนกลบตามมาตรฐาน ICS/HACCP/GMP



ในการก�าหนดราคารบซอขาวเปลอกหอมมะลอนทรยของโรงส จะใหราคาตามแตละชนคณภาพของผลผลต และจะปรบราคาเพมตามเปอรเซนตตนขาว เชน ขาวเปลอกทไดเปอรเซนตตนขาวตงแต 42% ขนไป จะปรบราคารบซอเพมให 10 สตางคตอ กก. หรอ 100 บาทตอตน แตหากเปอรเซนต ตนขาวต�ากวา 42% กจะปรบลดราคารบซอลงดวยเชนกน อยางไรกตาม เกษตรกรสามารถตอรองราคา กบโรงสไดในบางราย แตส�าหรบโรงส สกต. จะมการก�าหนดราคาเพยงราคาเดยวคอ ตนละ 16,000 บาท ซงเกษตรกรไมสามารถตอรองราคากบทางโรงสได เมอผลผลตขาวถกสงมายงโรงสแลว โรงสจะบรรจกระสอบแลวน�าไปเกบไวในโกดง พรอมกบการกรอกรายละเอยดทมา เพอการตรวจสอบยอนกลบ ในบางครงการเกบสตอกขาวเปลอกกอนสนานถง 8-12 เดอน

ขาวเปลอกหอมมะลอนทรย มอตราการแปรสภาพจากการส (ขาวเปลอก : ขาวสาร) เฉลย 650 กโลกรม โดยไดเปนตนขาวเฉลย 450 กโลกรม ขายในราคากโลกรมละ 36.33 บาท ขาวหกใหญ เฉลย 20 กโลกรม ราคาเฉลยกโลกรมละ 23.33 บาท ขาวหกกลางเฉลย 30 กโลกรม ราคาเฉลยกโลกรม 20.67 บาท ขาวหกเลกเฉลย 116.67 กโลกรม ราคาเฉลยกโลกรมละ 14 บาท ขาวหกละเอยดเฉลย 43.33 กโลกรม ราคาเฉลยกโลกรมละ 10.83 บาท แกลบเฉลย 236.67 กโลกรม ราคาเฉลยกโลกรมละ 0.77 บาท และไดร�าเฉลย 60 กโลกรม ราคาเฉลยกโลกรมละ 8.67 บาท (ตารางท 3.2) เมอได สขาวเปลอกเปนขาวสารแลว โรงสจะจ�าหนายขาวออกตามค�าสงซอขาวสารของลกคา

ตารางท 3.2 ผลตผลพลอยไดจากการสขาวเปลอกหอมมะลอนทรย 1,000 กโลกรม


ผลตผลพลอยไดจ�ก จำ�นวนเฉลย ร�ค�ข�ย ก�รสข�วเปลอก (กโลกรม) เฉลย(บ./กก.)

ตนขาว 450.00 36.33

ขาวหกใหญ 20.00 23.33

ขาวหกกลาง 30.00 20.67

ขาวหกเลก 116.67 14.00

ขาวหกละเอยด 43.33 10.83

แกลบ 236.67 0.77

ร�า 60.00 8.67


ในการส�ารวจ พบวา โรงสชมชนเกษตรอนทรยจะจ�าหนายหรอขายขาวสารหอมมะลอนทรยใหผประกอบการขาวบรรจถง คอ สหกรณกรนเนท (รอยละ 85) โดยบรรจถงจมโบขนาด 50 กโลกรม ซงโรงสสามารถตอรองราคาขายไดอกรอยละ 15 สงขายใหรานคาภายในทองถน โดยบรรจถงขนาด 5 กโลกรม ซงโรงสสามารถตอรองราคาขายไดเชนกน สวนโรงสสหกรณการเกษตรจะขายขาวให ผประกอบการขาวบรรจถง ไดแก สหกรณกรนเนท บรษท เอมเวย และบรษทมาบญครอง รวมกนคด เปนรอยละ 56.25 ขายใหพอคาสง (ผรวบรวมขาวสารสงตอ) รอยละ 42.53 และอกรอยละ 1.22 สงขายใหรานคาทองถน ส�าหรบโรงส สกต. (ธกส.) ขายขาวทงหมดใหรานคาสมยใหม คอ เลมอนฟารม (รอยละ100)

การจดจ�าหนายขาวหอมมะลอนทรย จะจ�าหนายในรปของการบรรจขนาด 25 - 50 กก. (รอยละ 49.44) รองลงมา บรรจถงขนาด 2.5 - 5 กก. (รอยละ 36.11) และบรรจถงขนาด 1 - 2 กก. (รอยละ 14.44) ตามล�าดบ

ส�าหรบตนทนการตลาดขาวหอมมะลอนทรย ในปการส�ารวจ (ปการผลต 2553/54) ประกอบดวย คาขนสงเฉลย 316.67 บาทตอตนขาวเปลอก (รอยละ 4.16) คาแรงงานเฉลย 600 บาทตอตน ขาวเปลอก (รอยละ 7.89) คาใชจายในการสขาวเฉลย 3,166.67 บาทตอตนขาวเปลอก (รอยละ 41.62) คาภาชนะบรรจ 225 บาทตอตนขาวเปลอก (รอยละ 2.96) คาใชจายในการบรหารเฉลย 1,335 บาทตอ ตนขาวเปลอก (รอยละ 17.54) คาดอกเบย 1,601.67 บาทตอตนขาวเปลอก (รอยละ 21.05) คาประกนภย อคคภย 37.50 บาทตอตนขาวเปลอก (รอยละ 0.49) และคาสญเสยน�าหนกเฉลย 126.67 บาทตอตน ขาวเปลอก (รอยละ 1.66) และคาใชจายอนๆ 200 บาทตอตนขาวเปลอก (รอยละ 2.63) (ตารางท 3.3)

ตารางท 3.3 ตนทนการตลาดขาวหอมมะลอนทรยปการผลต 2553/54


ตนทนก�รตล�ดบ�ทตอตนข�วเปลอก รอยละ

ข�วหอมมะลอนทรยเฉลย

1. คาขนสง 316.67 4.16 2. คาแรงงาน 600.00 7.89 3. คาใชจายในการสขาว 3,166.67 41.62 4. คาภาชนะบรรจ 225.00 2.96 5. คาใชจายในการบรหาร 1,335.00 17.54 6. คาดอกเบย 1,601.67 21.05 7. คาประกนอคคภย 37.50 0.49 8. คาสญเสยน�าหนก 126.67 1.66 9. คาใชจายอนๆ 200.00 2.63

รวมตนทนทงหมด 7,609.18 100.00



3.2.3 ระดบผประกอบการขาวบรรจถง

ผประกอบการขาวบรรจถง จะท�าหนาทคดและปรบปรงคณภาพขาวสารเพอบรรจถง ภายใตเครองหมายการคาของตนเอง เพอสงเขารานคาสมยใหม โดยโรงบรรจสหกรณกรนเนท เรมด�าเนนกจการขาวสารหอมมะลอนทรยตงแตป พ.ศ. 2550 มวตถประสงคในการบรรจเพอจ�าหนายตางประเทศ (รอยละ 90) และอกรอยละ 10 เพอจ�าหนายในประเทศ โดยมอปสรรคในการเขาและออกจากตลาด ไดแก ตนทนและราคาขายขาวหอมมะลอนทรยซงมราคาขายทแตกตางจากขาวทวไป โดยลกษณะ โซอปทาน (Supply Chain) ขององคกรตงแตการรบซอขาวหอมมะลอนทรยถงการบรรจมลกษณะ ไมแตกตางจากระบบขาวทวไป

การบรรจขาวหอมมะลอนทรย สวนใหญโรงบรรจสหกรณกรนเนทเปนผบรรจเอง (รอยละ 90) โดยมปรมาณขาวสารหอมมะลอนทรยทใชบรรจถงประมาณ 30 ตนขาวสารตอเดอน โดยในแตละเดอนจะมการบรรจลงถงมากนอยแตกตางกนไป ในบางกรณอาจจางใหหนวยงานอนบรรจให เชน กองทน ขาวสรนทรบรรจ ทงนเพราะโรงงานดงกลาวไดรบการรบรองมาตรฐานอนทรย

ในปการผลต 2553/54 (พ.ค. 53 - เม.ย. 54) ขาวสารหอมมะลอนทรยทงหมดในพนทส�ารวจ (รอยละ 100) รบซอมาจากสหกรณการเกษตร/กลมเกษตรกรอนทรย ปรมาณเฉลย 30 ตนขาวเปลอกตอปการผลต โดยราคาขาวสารหอมมะลอนทรยจะสงหรอต�าขนกบมาตรฐานตางๆ ทไดก�าหนดไว ทงนผประกอบการขาวบรรจถงจะตองควบคมดแลคณภาพของขาว ทงในขนตอนกระบวนการจดเกบ และการบรรจลงถง และถงทใชในการบรรจมขนาด 1 กก. รอยละ 30 รองลงมา บรรจถงขนาด 5 กก. รอยละ 20 และบรรจถงขนาดมากกวา 5 กโลกรม รอยละ 50 ไดแก ขนาดบรรจ 25 กก.

การจดจ�าหนายในรานคาสมยใหม สหกรณกรนเนทและลกคาผซอขาวสารหอมมะลอนทรย จะไมมการตอรองราคากนแตจะใชวธการก�าหนดราคารวมกน

ขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงทขายผานรานคาสมยใหมจะมตนทน ประกอบดวย คาใชจาย ในการบรรจถงขาวสารเปนอนดบหนง คดเปนรอยละ 26.33 รองลงไป คอ คาใชจายในการบรหาร (รอยละ 24.26) คาถง (รอยละ 19.40) คาแรงงาน (รอยละ 12.82) คาใชจายทางการตลาด (รอยละ 10.40) คาปรบปรงคณภาพ (รอยละ 5.54) และคาสญเสยน�าหนก (รอยละ 1.25) (ตารางท 3.4)

สวนการท�าตราสนคาขาวสารหอมมะลอนทรย พบวา ในกรณของโรงบรรจสหกรณกรนเนท มการสรางตราสนคาของตวเองชอ กรนเนท (Green Net) และรบจางผลตของตราสนคาตางๆ ตาม ค�าสงของลกคาในสดสวนทเทากนคอ รอยละ 50 ในการแขงขนกบบรษทอนๆ สหกรณกรนเนทใช จดแขงของการเปนขาวหอมมะลอนทรยแฟรเทรด และเนนในดานคณภาพของสนคาพรอมกบ การชกลยทธในการใหความชวยเหลอแกสงคมเกษตรกรในพนท


3.2.4 ระดบรานคาสมยใหม (Modern Trade)

จากกระแสความตนตวในดานสขภาพ ท�าใหผบรโภคจ�านวนไมนอยหลกเลยงการบรโภคอาหารทใชสารเคมในการผลต ขาวหอมมะลอนทรยจงเปนผลตภณฑอาหารชนดหนงทผบรโภคยนดจะจาย มากขน ประกอบกบในปจจบนแนวโนมความตองการของผบรโภคทตองการความสะดวกสบาย โดยเฉพาะการซอสนคาผานรานคาสมยใหมทเพมมากขน ท�าใหระบบรานคาสมยใหมไดมการน�าขาวถง หอมมะลอนทรยมาจ�าหนายเพมขน รานคาสมยใหมดงกลาว ไดแก รานเลมอนฟารมและหางสรรพสนคา เชน หางสรรพสนคาเดอะมอลล หางสรรพสนคาเทสโกโลตส เปนตน โดยรานเลมอนฟารมเปนองคกร ของสมาชกและผบรโภคทรวมกนสรางขน เพอเปนกลไกเชอมโยงผบรโภคและเกษตรกรผผลตในชนบท ใหถงกน และชวยเหลอกนในดานการสรางเสรมสขภาพชมชน เลมอนฟารมจงเปนตลาดทางเลอก ในการใหบรการและกระตนการผลตอาหาร และผลตภณฑทปลอดภยจากสารเคมเปนพษ โดยเฉพาะ เกษตรธรรมชาต เพอสรางสขภาพผบรโภคและเกษตรกรผผลต รวมทงเปนผลดตอสงแวดลอม มการ จ�าหนายผลตภณฑขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงหลายขนาด เชน ขนาดบรรจถง 2 กโลกรม และขนาด บรรจถง 5 กโลกรม เปนตน โดยขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงขนาด 2 กโลกรม มราคาเฉลย 144.80 บาทตอถง และขนาด 5 กโลกรม มราคาเฉลย 272.80 บาทตอถง

3.2.5 ระดบผบรโภค

ผบรโภคเรมหนมาเลอกบรโภคขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง เนองจากค�านงถงเหตผลทาง ดานสขภาพเปนหลก โดยผบรโภคขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงสวนใหญ นยมเลอกซอขาวบรรจถง ขนาด 5 กโลกรม รองลงมา นยมเลอกซอขาวบรรจถงขนาด 2 กโลกรม

ตารางท 3.4 ตนทนขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงทขายผานรานคาสมยใหม ปการผลต 2553/54


ตนทนข�วหอมมะลอนทรย บ�ทตอตนข�วเปลอก รอยละ

บรรจถงเฉลย

1. คาปรบปรงคณภาพ 520.00 5.54 2. คาแรงงาน 1,202.50 12.82 3. คาใชจายในการบรรจถง 2,470.00 26.33 ขาวสาร 4. คาถง 1,820.00 19.40 5. คาใชจายในการบรหาร 2,275.00 24.26 6. คาสญเสยน�าหนก 117.00 1.25 7. คาใชจายทางการตลาด 975.00 10.40

รวมตนทนทงหมด 9,379.50 100.00



3.3 การวเคราะหความเชอมโยงในแตละระดบของโซอปทาน (Mapping Value Chain)

3.3.1 การไหลเวยนขอมลในหวงโซอปทาน

เกษตรกรสวนใหญไมทราบคณภาพของขาวเปลอกหอมมะลอนทรยในดานตางๆ กอนน�าไปขาย โดยเฉพาะอยางยง ประเดนเรองความบรสทธของพนธขาว (รอยละ 62.50) รองลงไป ไดแก เปอรเซนตตนขาว (รอยละ 51.79) และความชนขาวเปลอก (รอยละ 33.93) ตามล�าดบ นอกจากน เกษตรกรยงขาดความเขาใจถง คณลกษณะขาวสารหอมมะลอนทรยทโรงบรรจตองการ กอนบรรจจะตองเปนไปตามก�าหนดมาตรฐานขาวไทย ไดแก ความชนของขาวสาร ความเตมเมลดของขาว ปรมาณขาวหก ปรมาณขาวเมลดเสย และปรมาณเมลดลบ/เมลดออน/เมลดพชอน เปนตน

ปจจยคณลกษณะทสงผลตอการก�าหนดราคาขาวเปลอกหอมมะลอนทรยทโรงสพจารณา ประกอบดวย ปจจยดานความชนมล�าดบความส�าคญสงสด (คะแนน 2.75) รองลงมา ไดแก ความสวยของเมลด ความเกาใหมของขาว และสงเจอปน อยางละเทาๆ กน (คะแนน 2.00) นอกจากนน ไดแก ปจจยดานระดบขนมาตรฐานกลม (1.67 คะแนน) และเปอรเซนตตนขาว (1.60 คะแนน) (ตารางท 3.5)

3.3.2 การไหลเวยนการเงน

1) ระยะเวลาการไดรบ/จายเงน หรอเครดตเทอม (Credit Term) ของ ผเกยวของในแตละระดบของตลาดขาวหอมมะลอนทรย กลาวคอ

(1) โรงสชมชน โรงสจะใชวธการจายเงนสดและไมเปนเงนสด ในการซอขาวเปลอกหอมมะล อนทรยในสดสวนทเทากน (รอยละ 50) ส�าหรบการซอขายขาวเปลอกหอมมะลอนทรย แบบไมเปนเงนสด จะไดรบเงนหลงขายขาวเปลอกแลว เฉลย 15 วน และโรงสจะสตอก

หมายเหต: */กำาหนดใหมลำาดบความสำาคญ 1 ถง 3 อนดบเฉลยนถวงนำาหนกคำานวณจาก ผลรวมอนดบถวงนำาหนก หารดวยผลรวมความถของอนดบทมา:จากการคำานวณ

ตารางท 3.5 ล�าดบความส�าคญของปจจยก�าหนดราคาขาวเปลอก

ความชน 2.75 เปอรเซนตตนขาว 1.60 ความเกา/ใหมของขาว 2.00 ความสวยของเมลด 2.00 ระดบขนตามมาตรฐานกลม 1.67 สงเจอปน 2.00

ปจจยกำ�หนดร�ค�ข�วเปลอก อนดบเฉลยถวงนำ�หนก*/


ขาวเปลอกหอมมะลอนทรยในรปแบบขาวเปลอกทงหมด สวนการจายเงนซอขาว สารหอมมะลอนทรย พบวา ลกษณะการไดรบเงนของโรงสจากผรบซอ มทงการจาย เงนสดทนทหลงการซอขาย และการจายเงนหลงจากสงขาวสารใหเรยบรอยแลว ส�าหรบ การจายเงนหลงจากสงขาวสารให โรงสจะไดรบเงนจากผประกอบการขาวบรรจถงหลง สงขาวสารใหเฉลย 30 วน และโรงสไดรบเงนสดจากรานคาในทองถนหลงสงขาวสาร ใหทนท

(2) โรงสสหกรณ โดยโรงสสวนใหญ (รอยละ 75) จายเงนสดใหเกษตรกรทนท และอก รอยละ 25 จะจายเงนใหเกษตรกรหลงขายขาวเปลอกแลว เฉลย 7 วน และโรงสจะ สตอกขาวเปลอกหอมมะลอนทรยในรปแบบขาวเปลอกทงหมด (รอยละ 100) ในสวน ของขาวทโรงสขายออกไป โรงสจะไดรบเงนจากผรบซอเปนเงนสดทนท โดยเฉพาะการ ขายใหรานคาในทองถนหรอพอคาขายสง แตหากสงใหผประกอบการขาวถง โรงสจะ ไดรบเงนหลงสงขาวสารแลว เฉลย 15 - 30 วน

(3) โรงสสกต.พบวา โรงสสวนใหญจายเงนสดใหเกษตรกรทนท สวนการจายเงนซอขาวสาร หอมมะลอนทรย พบวา ลกษณะการไดรบเงนของโรงสจากผรบซอจะมการจายเงน หลงจากสงขาวสารใหเรยบรอยแลวเฉลย 30 วน

(4) โรงบรรจกรนเนท จะจายคาขาวใหกบสหกรณ/กลมเกษตรกรหลงจากไดรบขาวสาร 15 วน และไมมนโยบายในการเกบสตอกขาวสารหอมมะลอนทรยเพราะตองการ ความสดใหม แตขาวหอมมะลอนทรยทบรรจถงแลวมการเกบสตอกไวรอยละ 5 เพอส�ารองสงมอบกรณเรงดวน สวนการขายขาวสารหอมมะลอนทรยของโรงบรรจ กรนเนทใหรานคาสมยใหม จะไดรบเงนหลงจากสงขาวสารเฉลย 30 วน (ตาราง ภาคผนวกท 3.1)



2) การใหความชวยเหลอดานตางๆ แกเกษตรกร โดยเกษตรกรไดรบความ ชวยเหลอดานตางๆ ทงดานสนเชอ ดานการใหความรการผลต ใหความชวยเหลอดานเมลดพนธและ ปยอนทรยจากแหลงตางๆ ไดแก โรงสชมชน โรงสสหกรณ และโรงส สกต.

3.3.3 ตนทนสวนเพม ก�าไร และสวนเหลอม ตลอดหวงโซคณคา

ผประกอบการขาวบรรจถงมตนทนการตลาดสงทสด รองลงมา ไดแก โรงส แตถาพจารณา ตนทนสวนเพมจากระดบการผลตในขนกอนหนา พบวา ผประกอบการขาวบรรจถงและโรงส มตนทน สวนเพมจากระดบการผลตในขนกอนหนาในสดสวนทสง แตในสวนของก�าไรตอหนวย พบวา เกษตรกร ไดรบก�าไรตอหนวยมากทสด (รอยละ 60) รองลงมา ไดแก โรงส (รอยละ 35) และผประกอบการ ขาวบรรจถง (รอยละ 5) ตามล�าดบ ส�าหรบสวนเหลอมการตลาดระหวางราคาขายและราคาซอ ตอราคาขายปลกทผบรโภคจาย พบวา ระดบเกษตรกรจะมสวนเหลอมตลาดมากทสด (รอยละ 46) รองลงมา ไดแก ระดบผประกอบการขาวบรรจถง (รอยละ 29) และระดบโรงส (รอยละ 25) ตามล�าดบ (ตารางท 3.6 และภาพท 3.3)

ตารางท 3.6 ตนทน ก�าไร และสวนเหลอม ตลอดหวงโซคณคา (ขอมลปการผลต 2553/54)

หมายเหต:ตนทนสวนเพมจากระดบการผลตในขนกอนหนาประกอบดวยคาขนสงคาแรงงานคาแปรรปคาปรบปรง คณภาพคาภาชนะบรรจคาใชจายบรหารคาดอกเบยคาสญเสยนำาหนกและคาใชจายอนๆ

*ตนทนทงหมดของเกษตรกรคำานวณเฉพาะตนทนผนแปรทใชในการปลกขาวและคาใชจายในการขายขาว

ทมา:จากการคำานวณภายใตผลผลตตอไรเฉลย0.4ตนอตราการแปลงขาวสารเปนขาวเปลอก=0.65

เกษตรกร 4,324* 4,324 20 16,480 12,156 60 16,480 46 โรงส 18,486 7,609 36 25,575 7,089 35 9,095 25 ผบรรจถง 34,955 9,380 44 36,010 1,055 5 10,435 29

รวม - 21,313 100 - 20,300 100 36,010 100

ตนทนกำ�ไรและ

สวนเหลอม

ตนทนทงหมด

ตนทนสวนเพม

%ตนทนสวนเพม

ร�ค�ข�ย กำ�ไร %กำ�ไรสวนเหลอม

%สวนเหลอม

3.3.4 ความสมพนธระหวางผเกยวของในโซอปทาน ขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง

ความสมพนธระหวางเกษตรกรกบผทเกยวของ พบวา เกษตรกรมความสมพนธในระดบ ปานกลางกบโรงส (ชมชน/สหกรณ/สกต.) และมความสมพนธในระดบนอยกบโรงสเอกชน ดานความสมพนธของโรงส (ชมชน/สหกรณ/สกต.) กบผเกยวของ พบวา โรงสมความสมพนธในระดบทดกบเกษตรกร โรงส (ชมชน/สหกรณ/สกต.) อนๆ และ หยง และมความสมพนธในระดบปานกลางกบโรงสเอกชนและผประกอบการขาวบรรจถง (ตารางท 3.7)

หมายเหต:คะแนน5=ความสมพนธดทสดคะแนน1=ความสมพนธนอยทสด


ทมา:จากตารางท3.6

ภาพท 3.3 ตนทน ก�าไร และสวนเหลอม ตลอดหวงโซคณคาขาวหอมมะลอนทรย บรรจถง

ตารางท 3.7 ความสมพนธกบผเกยวของในโซอปทานขาว

เกษตรกร 3.82 2.43

โรงส 4.33 4.00 3.60 4.00 3.50 (ชมชน/สหกรณ/สกต.)


โรงส ทศนคต เกษตรกร (ชมชน/ โรงสเอกชน หยง ผประกอบก�ร สหกรณ/ ข�วบรรจถง สกต.)

3.3.5 ความคดเหนตอการมสญญารบซอโดยตรงระหวางเกษตรกร กบโรงส (ชมชน/สหกรณ/สกต.)

เกษตรกรสวนใหญ (รอยละ 80.43) เหนวาการมสญญาโดยตรงกบโรงส (ชมชน/สหกรณ/สกต.) ท�าใหเกดความเปนธรรม มแหลงขายทแนนอน สามารถตอรองราคาได ไดรบความชวยเหลอในดานตางๆ เชน ดานขนสง เปนตน และมเกษตรกรบางสวน (รอยละ 19.57) ไมเหนดวย เนองจากเหนวา เปน การผกมดมากเกนไป บางครงอาจถกกดราคาได เสยโอกาสในการขายในราคาทสง

ส�าหรบโรงสสวนใหญ (รอยละ 80) เหนดวย เนองจากสามารถควบคมการผลตและมปรมาณ รบซอทแนนอน และโรงสบางสวน (รอยละ 20) ไมเหนดวย เนองจากเปนการผกมดมากเกนไป เพราะ สถานการณในแตละปไมเหมอนกน

3.3.6 ความคดเหนของเกษตรกรกบโรงส (ชมชน/สหกรณ/สกต.) ตอการมตลาดกลาง เกษตรกรสวนใหญ (รอยละ 81.80) เหนวา การมตลาดกลางขาวเปลอกจะเปนแหลงขอมล การผลตและการตลาดใหกบเกษตรกรขายขาวไดราคาทยตธรรม และท�าใหเกษตรกรหนมาท�าการเกษตร แบบอนทรยมากยงขน ในสวนทไมเหนดวย (รอยละ 18.20) เนองจากเหนวามการฮวกน กดราคารบซอ เปนตน ในสวนของโรงสนน สวนใหญ (รอยละ 80) เหนดวย เนองจากท�าใหมแหลงอางอง เกดการ ถวงดลกบตลาดและพอคาอนๆ และเปนการชวยเหลอเกษตรกร และโรงสบางสวน (รอยละ 20) ไมเหนดวย เนองจากขาวหอมมะลอนทรยมปรมาณผลผลตนอย อาจท�าไดยาก

3.4 การวเคราะหประสทธภาพตลาด 3.4.1 ความพอใจคณภาพขาวเปลอกทโรงสรบซอจากเกษตรกร ความพอใจของโรงสตอคณภาพขาวเปลอกทรบซอจากเกษตรกร สวนใหญมคณภาพอยใน ระดบดทงในดานความบรสทธ เปนขาวทมความเปนอนทรยถาวร ความชนและสงเจอปน ส�าหรบ เปอรเซนตตนขาว และความสวยของเมลดขาวเปลอกมคณภาพอยในระดบปานกลาง (ภาพท 3.4)

หมายเหต:

คะแนน5=คณภาพดทสดคะแนน1=คณภาพตำาทสด


ภาพท 3.4 คณภาพขาวเปลอกหอมมะลอนทรย



ความพอใจในการรบซอขาวเปลอกหอมมะลอนทรยจากแหลงตางๆ โดยโรงสรบซอขาวเปลอกหอมมะลอนทรยจากเกษตรกรเพยงแหลงเดยว พบวา ทงในดานเวลาสงมอบขาวตามก�าหนด และ ดานปรมาณการสงมอบขาวตามก�าหนด โรงสมความพอใจในระดบมาก

3.4.2 ความพอใจขาวสารทโรงบรรจรบซอจากโรงส (สหกรณ/กลมเกษตรกร)

ความพอใจของโรงบรรจตอขาวสารทรบซอ ซงรบซอขาวหอมมะลอนทรยทงหมดจากสหกรณ การเกษตร/กลมเกษตรกร โดยดานปรมาณขาว โรงบรรจมความพอใจในระดบมาก ดานเวลาสงมอบและ คณภาพขาวโดยรวม (ความเตมเมลด ความชน ขาวหก ทองไข) มความพอใจในระดบปานกลาง

3.5 การรบรและความตองการของผบรโภคตอ คณลกษณะของขาวหอมมะลอนทรย การใหความส�าคญกบคณลกษณะตางๆ ในการเลอกซอขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง พบวา ผบรโภคนอกจากจะใหความส�าคญเรองของมาตรฐานขาวอนทรยแลว ผบรโภคยงใหความส�าคญกบ ราคา ความสะอาดและความทนสมยของสถานทซอ (ความหลากหลายของผลตภณฑขาวทจ�าหนาย และการหาซอไดสะดวก) เปนส�าคญ และจะใหความส�าคญระดบปานกลางกบลกษณะของขาว (ความ นมหรอความนมของขาว หลงการหงตม ความหอม ความเตมเมลดของขาวกอนหง และความสะอาด ไมมสงเจอปน) (ดรายละเอยดในตารางภาคผนวกท 3.2)

โดยสรปแลวสนคาขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงจะมโครงสรางของโซอปทานทมลกษณะจ�าเพาะมากกวาสนคาขาวหอมมะลบรรจถง ทงน เพราะทกขนตอนของกระบวนการผลตและการตลาด จะใหความส�าคญกบคณภาพของผลตภณฑ อกทงในชองทางการตลาด โดยเฉพาะในการก�าหนดราคารบซอทงเกษตรกรและผซอ ไดมสวนรวมในการตกลงราคาตามชนคณภาพและมาตรฐานของผลผลต ซงเปนขอตกลงรวมกนและค�านงถงความเปนธรรม


บทท 4

โครงสรางพฤตกรรม และผลการดำาเนนงาน

ตลาดขาวหอมมะลบรรจถง

4.1 โครงสรางตลาดขาวหอมมะลบรรจถง การวเคราะหโครงสรางตลาดขาวหอมมะลบรรจถงในสวนนจะน�าเสนอใหเหนถงประเดนส�าคญในสองสวนคอสวนท1เปนการวเคราะหความยากงายในการเขาสตลาดและสวนท2เปนการวเคราะห การกระจกตวของตลาดโดยมรายละเอยดของผลการวเคราะหดงน

4.1.1 การวเคราะหความยากงายในการเขาสตลาด

จากขอมลการส�ารวจพบวา การเขาสตลาดขาวหอมมะลบรรจถงสามารถท�าไดคอนขางงาย ผประกอบการขาวบรรจถงไมจ�าเปนตองมเงนลงทนมากในการผลตขาวบรรจถงเพราะผประกอบการทมโรงปรบปรงคณภาพเปนของตนเองมก�าลงการผลตทคอนขางสง สามารถรบจางผลตใหแกรายอนไดอกทงโรงสหลายแหงไดพฒนาเครองจกรจนสามารถผลตขาวบรรจถงขายเองและยงใหบรการในการบรรจขาวใสถงแกผประกอบการอนไดเชนกน จงสงผลใหในปจจบนมขาวหอมมะลบรรจถงวางขายในตลาดมากถง200-300ตราสนคาแมแตรานคาสมยใหมเองกมการขายขาวหอมมะลบรรจถงในตราของตวเองเชนขาวเทสโกโลตสขาวโฮมเฟรชมารทรวมถงผสงออกทในปจจบนเขามาผลตขาวสารบรรจถงจ�าหนายในตลาดภายในประเทศมากขนซงเปนชองทางส�าคญในการเสรมธรกจสงออกขาวในชวงประสบปญหาของผสงออกท�าใหมการแขงขนมากขนอยางไรกตามการเขาสตลาดขาวในรานคาสมยใหมของผประกอบการหนาใหมการมกระแสเงนทนและเงนทนหมนเวยนเปนเรองส�าคญเนองจากคาใชจายตางๆในการวางสนคาขายทรานคาสมยใหม เชนคาแรกเขาคาสวนลด (Rebate)คาโฆษณาคาคลงสนคา ซงเปนคาใชจายทสงดงนนผประกอบการตองมเงนทนทใชในการด�าเนนงานสงเพอทจะเขามาในตลาดรานคาสมยใหม ท�าใหตราสนคาทขายในรานคาสมยใหมมนอยกวาจ�านวนตราสนคาทกลาวในเบองตนคอนขางมาก

การวเคราะหลกษณะของโครงสรางพฤตกรรมและผลการดำาเนนงานของตลาด

ขาวหอมมะลบรรจถงในบทนเปนการสงเคราะหขอมลจากการสมภาษณผมสวนเกยวของ

ในตลาดขาวสารหอมมะลบรรจถง ทเปนสมาชกของสมาคมผประกอบการขาวถงไทย

ทไดมาตรฐานตราพนมมอ และมการขายขาวหอมมะลบรรจถงในรานคาสมยใหม

จำานวนทงหมด27ราย(ตารางภาคผนวก4.1)

ทงน การวเคราะหในบทนมขอจำากดของขอมลงบการเงนของบรษท เนองจาก

แตละบรษทไมไดประกอบการเพยงขาวหอมมะลบรรจถงอยางเดยว แตรวมถงขาว

ชนดอนๆดวยนอกจากนนบางรายยงขายขาวในรานคาดงเดมดงนนขอมลงบการเงน

ซงแสดงถงภาพรวมของบรษท สงผลใหผลการวเคราะหบางสวนจะเปนขอมลโดยรวม

ของตลาดขาวสาร แตอยางไรกตามขอมลทไดจากการวเคราะหสามารถใชเปนแนวทาง

ในการระบถงตลาดขาวหอมมะลบรรจถงไดเชนกน


ส�าหรบความจ�าเปนตอเงนทนของผประกอบการขาวบรรจถง สามารถพจารณาไดจากอตราสวน

ของสนทรพยหมนเวยนตอยอดขาย (รายได) จากงบการเงนของผประกอบการขาวบรรจถง พบวา

โดยเฉลยแลวทงอตสาหกรรมมอตราสวนของสนทรพยหมนเวยนตอยอดขายอยท0.42แสดงใหเหนวา

ส�าหรบยอดขาย1บาทผประกอบการจ�าเปนตองมทนในการด�าเนนงานถง0.42บาทและในปพ.ศ.

2553บรษทเจยเมงมารเกตตงจ�ากดมความสามารถในการตอรองกบรานคาสมยใหมในเรองขอตกลง

ทางการคาคอนขางดในทางตรงกนขามเมอพจารณาผประกอบการขาวบรรจถงทมสวนแบงการตลาด

อยสองล�าดบสดทายไดแกบรษทโรงสขาวเชยงใหมพลสรยะจ�ากดและบรษทเสถยรรงเรองมารเกตตง

จ�ากด มยอดขายนอย ท�าใหอ�านาจในการตอรองเกยวกบขอตกลงทางการคากบรานคาสมยใหม

มคอนขางนอยสงผลใหตองใชทนในการด�าเนนงานตอการขายทคอนขางสง(ตารางท4.1)

นอกจากน ยงพบวาความภกดตอสนคายงเปนสงกดขวางในการเขาสตลาดของผประกอบการ

รายใหมดวยจากการส�ารวจพบวาผบรโภคบางคนมความภกดตอตราสนคาโดยเฉพาะขาวมาบญครอง

ของบรษทปทมไรซมลแอนดแกรนารจ�ากด(มหาชน)ซงเปนผประกอบการขาวบรรจถงรายแรกของ

ประเทศไทยท�าใหผบรโภคบางกลมมนใจในตราสนคานสงผลใหผประกอบการรายใหมทจะเขาสตลาด

ตองอาศยการประชาสมพนธและการสงเสรมการขายทเนนการสรางสนคาใหเปนทรจกแกผบรโภค

โครงสรางพฤตกรรมและผลการดำาเนนงานตลาดขาวหอมมะลบรรจถง 69



โดยท Si=สวนแบงการตลาดของบรษท i ซงค�านวณจากรายไดของผประกอบการ i สวนรายไดรวม ของทกบรษทจากงบก�าไรขาดทนทแสดงในกรมพฒนาธรกจการคากระทรวงพาณชย

เมอพจารณาจากรายไดรวมของบรษทในปพ.ศ.2553พบวาบรษทซ.พ.อนเตอรเทรดจ�ากด(ขาวตราฉตร)มสวนแบงการตลาดมากทสดอยทรอยละ17รองลงมาไดแกบรษทปทมไรซมลแอนดแกรนารจ�ากด(มหาชน)(ขาวมาบญครอง)บรษทเจยเมงมารเกตตงจ�ากด(ขาวหงษทอง)และบรษทไทยฮาจ�ากด(มหาชน)ซงมสวนแบงการตลาดทรอยละ14.64,9.60และ9.53ตามล�าดบดงนนอตราการกระจกตวส�าหรบ4บรษทผน�าในตลาดขาวโดยรวมเทากบรอยละ50.87และอตราการกระจกตวของ 3 บรษทผน�าตลาดอยทรอยละ 41.43 (ตารางท 4.2)8 ซงเปนการกระจกตวปานกลาง แสดงให เหนวาตลาดมโครงสรางเปนตลาดผขายนอยราย แตมการแขงขนกนสง

(4.1)

8 ผลการค�านวณสวนแบงการตลาดคอนขางใกลเคยงกบสวนแบงการตลาดทระบในบทความ“สงหขย�ำหมอขำวเดอด” จากนตยสารMarketeerประจ�าเดอนมนาคม2554

CR4 = S1 + S2 + S3 + S4

4.1.2 การวเคราะหการกระจกตวของตลาด (Concentration Ratio)

การวเคราะหการกระจกตวของตลาด จะสะทอนถงอ�านาจทางการตลาดทบรษทหรอ ตราสนคาใดสนคาหนงทมเหนอกวาผประกอบการรายอนๆ มากนอยเพยงใด ซงในการพจารณาจาก สวนแบงตลาดของบรษททมสวนแบงตลาดสงสด4ล�าดบแรกดงสมการ(4.1)

ตารางท 4.1 อตราสวนสนทรพยหมนเวยนตอรายไดของผประกอบการ ขาวบรรจถง ป 2552/53

ทมา:จากการค�านวณ



เมอพจารณาเฉพาะขาวหอมมะลบรรจถงทขายในรานคาสมยใหม พบวา ขาวหอมมะลของสวนแบงการตลาดรวมของผน�าตลาด(CR3)ไดแกขาวมาบญครองขาวหงษทองและตราฉตรมเพยงรอยละ25เชนเดยวกบขาวทเปนตราสนคาของรานคาสมยใหมเอง(HouseBrand)มสวนแบงการตลาดทรอยละ25และขาวของผประกอบการทเหลออกรอยละ50(ดภาพท4.1)แสดงใหเหนวาในตลาดขาวหอมมะลบรรจถงทขายในรานคาสมยใหมนนมการกระจกตวของตลาดนอย และมการแขงขนกน ทคอนขางสง อยางไรกตาม สวนแบงทางการตลาดมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ขนอยกบการสงเสรม การขายของผประกอบการขาวบรรจถง หากชวงใดทผประกอบการรายหนงปรบราคาลงจะสงผลให สวนแบงการตลาดของผประกอบการรายนนเพมมากขน

ตารางท 4.2 สวนแบงการตลาดและอตราการกระจกตวของตลาดป 2553


ทมา:จากการสมภาษณ(2555)

ภาพท 4.1 สวนแบงการตลาดขาวหอมมะลบรรจถงในรานคาสมยใหม


4.2 พฤตกรรมของผประกอบการในตลาด การวเคราะหพฤตกรรมของผประกอบการขาวบรรจถงในตลาดจะใหความส�าคญ 3 ปจจยหลก ทส�าคญกลาวคอสวนท1เปนการวเคราะหถงสภาพการแขงขนทางดานราคาสวนท2เปนการวเคราะห สภาพการแขงขนทางดานความแตกตางของสนคา และ สวนท 3 เปนการวเคราะห พฤตกรรมการ ก�าหนดราคาตามคณลกษณะของขาวหอมมะลบรรจถงดงน

4.2.1 การแขงขนทางดานราคา

การก�าหนดราคาของผประกอบการขาวบรรจถงจะพจารณาจากตนทนในการผลตบวกผลก�าไร ทตองการ และก�าหนดราคาตามคณภาพสนคา โดยพจารณาจากราคาตลาด ภาวะตลาด และสภาพ การแขงขนในตลาดเปนส�าคญ และการก�าหนดราคาตองมการพจารณาราคาของค แขงในตลาด ประกอบดวย โดยมากผน�าในการก�าหนดราคาจะเปนผประกอบการทมสวนแบงการตลาดสง เชน ขาวมาบญครอง ขาวตราฉตร และหงษทอง โดยผประกอบการรายยอยอนๆ กจะก�าหนดราคาตาม โดยจะก�าหนดราคาต�ากวาเลกนอยส�าหรบขาวทมลกษณะเหมอนกน

ส�าหรบราคาขายไมคอยมการเปลยนแปลงมากนก เนองจากโครงสรางตลาดผขายนอยราย และผบรโภคยงเนนในเรองของราคาคอนขางมากการเปลยนแปลงราคาของผประกอบการรายหนง ยอม สงผลใหเกดการตอบสนองตอการเปลยนแปลงราคาของผประกอบการรายอนๆ เชนกน ถาผประกอบการ รายหนงลดราคาสนคาลง ผประกอบการรายอนๆ จะลดราคาตามมาเพอรกษาสวนแบงตลาด ในทาง ตรงกนขามการตอบสนองตอราคาคอนขางชา เมอมผประกอบการรายใดปรบราคาขน เนองจาก เกรงวาตนเองจะสญเสยสวนแบงทางการตลาดไป



อยางไรกตาม ผประกอบการจะนยมใชกลยทธดานราคา ในชวงทผลผลตออกสตลาดมาก เนองจากราคาขาวในตลาดจะลดลง จงตองปรบราคาตามโดยมเปาหมายเพอรกษาสวนแบงการตลาด เนองจากจะมผประกอบการรายใหมเขาสตลาดท�าใหมการแขงขนกนรนแรงมากขน และในชวงทผลผลตขาดแคลนราคาขาวในตลาดจะปรบตวสงขน ซงผประกอบการกจะปรบราคาขาวสารบรรจถงเพมขนตาม ท�าใหสามารถชดเชยในชวงทปรบลดราคาลงไดบาง แตการปรบราคาหนาถงเปนสงทท�าไดยาก เพราะกระทรวงพาณชยจะควบคมราคาและมความออนไหวตอยอดขายคอนขางสง ซงอาจท�าใหสญเสย สวนแบงการตลาดไดทงนผประกอบการสวนใหญจะรอดทาทของผน�าตลาดอยางไรกตามการใชกลยทธดานราคากมขอจ�ากดในเรองสวนตางผลก�าไรทต�า บางครงจงตองใชวธเพมราคาขายสงกบรานคาหรอ ใชกลยทธการสงเสรมการขายอนควบคไปดวย

นอกจากนพบวาการด�าเนนนโยบายของรฐบาลเชนการรบจ�าน�าขาวการแทรกแซงราคาขาวมาตรการก�าหนดมาตรฐานขาวหอมมะลบรรจถงจ�าหนายในประเทศ การด�าเนนนโยบายดงกลาวน สงผลใหราคาขาวซงเปนวตถดบทส�าคญมตนทนสงขนและมสวนท�าใหราคาขาวสารบรรจถงเพมขนดวยจากการส�ารวจขาวหอมมะลบรรจถงทขายอยในรานคาสมยใหม(ตารางท4.3)

9 รายละเอยดดานราคาของแตละผประกอบการสามารถอานเพมเตมไดในตารางภาคผนวก4.2

ตารางท 4.3 ราคาหนาถง ราคาขายจรง และสวนตางของขาวหอมมะลบรรจถง9

ทมา:จากการส�ารวจ(2554)


พบวา ผประกอบการมการแขงขนทางดานราคาทสง เนองจากผบรโภคใหความส�าคญดานราคาในการตดสนใจเลอกซอขาวหอมมะลคอนขางมาก ถงแมวาราคาขาวทตดไวหนาถงจะมราคาท คอนขางสง โดยเฉลยอยท 250 บาท/ถง 5 กโลกรม ซงขาวทมราคาหนาถงสงสดคอขาวกลาทอง และมหานคร(ถงเขยวเขม)ซงมราคาหนาถงอยท300บาท/ถงสวนผน�าตลาดไดแกขาวมาบญครองตราฉตรและหงษทองมราคาหนาถงอยท200-260บาท/ถง5กโลกรมขนอยกบลกษณะของขาวหอมมะลอยางไรกตามเมอพจารณาถงราคาทขายจรงในรานคาสมยใหม(ณวนทท�าการส�ารวจ)พบวาราคาขายจรงเฉลยอยท 195บาท/ถง5 กโลกรมหรอเฉลยแลวราคาขายจรงต�ากวาราคาหนาถงอยถง 48บาท/ถง 5กโลกรมสวนตางสงสดทพบณวนส�ารวจคอ119บาท/ถงสะทอนใหเหนถงการแขงขนทางดานราคาทรนแรง

4.2.2 การแขงขนในดานความแตกตาง

แมการแขงขนดานราคาในตลาดขาวหอมมะลบรรจถงจะมความรนแรง ผประกอบการ หลายรายพยายามสรางผลตภณฑโดยเนนดานความแตกตางโดยเฉพาะเรองคณภาพของขาวหอมมะล บรรจถงการคดเลอกวตถดบทตรงกบความตองการของผบรโภคมการแสดงขอความเกยวกบแหลงผลต และมาตรฐานตางๆเพอบงบอกถงคณภาพของสนคาใหตราสนคาเปนทจดจ�าของผบรโภคและเกดการซอซ�า อกทงยงเนนการสรางภาพลกษณของตราสนคาใหมความชดเจนและแตกตาง มการพฒนาและปรบปรงคณภาพสนคา โดยเฉพาะความนมและความหอมของขาวทสกแลวใหยงคงไวไดนาน โดยการพฒนาบรรจภณฑใหมคณภาพและรปแบบททนสมย ในรปแบบบรรจสญญากาศทจะชวยเกบรกษาคณภาพขาวและสภาพเมลดขาวไดจากการทผบรโภคหนมาสนใจสขภาพและคณคาทางโภชนาการมากขนไดมการพฒนาผลตภณฑทตรงความตองการผบรโภคเชนขาวเสรมวตามนขาวผสมขาวกลองเปนตนผประกอบการจะเนนการพฒนาสนคาใหมเพอสรางความแตกตางระหวางสนคา รวมถงการแบงขนาดของสนคาใหมความหลากหลายตามความตองการของแตละครอบครวซงในปจจบนมขนาดตงแต1,2,2.5,5,15และ50กโลกรม

จากการส�ารวจขาวหอมมะลบรรจถงในรานคาสมยใหม 67 ถง พบวา มขาวถงทระบถง พนธขาวทใชในการบรรจอย 13 ถง และม 19 ถง ทระบถงแหลงทมาของขาวสารหอมมะล นอกจากน ยงพบวามอย 11 ตราสนคาทมการออกผลตภณฑขาวหอมมะลใหมหรอขาวหอมตนฤด เชน ขาว มาบญครอง,ขาวตราฉตร,ขาวตราหงษทอง,ขาวตรามหานคร,ขาวตราแสนด,ขาวตราHomeFresh Mart,ขาวตราX-PortQulx(ตารางท4.4)


ตารางท 4.4 ขอมลทวไปของขาวสารหอมมะลทน�ามาบรรจถง



นอกจากนยงพบวาผประกอบการขาวบรรจถงหลายรายมการเนนทมาตรฐานรบรองคณภาพขาวหอมมะลบรรจถงโดยการท�ามาตรฐานตางๆเชนตราพนมมอตราขาวหอมมะลไทยรบรองมาตรฐาน HACCP,GMP,ISOเปนตนผประกอบการบางรายพยายามสอใหผบรโภคเหนวาขาวของตนเองมรสชาตด ผานการรบรองจากผเชยวชาญดานอาหารเชนหมอมถนดศรหมกแดงเปนตน(ตารางท4.5)

ผประกอบการขาวบรรจถงจะมการตงงบประมาณในการสงเสรมการตลาดในชองทางตางๆทงในดานการโฆษณาทางโทรทศน วทย หนงสอพมพ นตยสาร รวมถงปายโฆษณาตามสถานทตางๆ โดยเฉพาะในชวงทมการแขงขนกนรนแรง จะมมลคาเกอบรอยลานบาท เพอเปนการเนนใหตราสนคาเปนทรจกของผบรโภคหรอเปนชวงทตองการแนะน�าสนคาใหมและสวนใหญจะท�าการโฆษณาผานสอโทรทศนและสงพมพ ซงจะเปนการเขาถงกลมผบรโภคเปาหมายไดอยางด รวมทงมการจดท�าเวบไซตแนะน�าสนคา สามารถสงซอสนคาผานทางอนเทอรเนตได สวนใหญเปนชองทางส�าหรบผคาสงหรอ ผประกอบการรายยอย ชองทางการจ�าหนายขาวสารบรรจถงสวนใหญจะจ�าหนายผานรานคาปลก สมยใหม เนองจากเปนชองทางทสามารถเขาถงผบรโภคสวนใหญไดเปนอยางด รวมถงเปนชองทางทสอดคลองกบวถการด�าเนนชวตในปจจบนส�าหรบการกระจายสนคาสวนใหญผประกอบการรายใหญจะมศนยกระจายสนคาในแตละพนท รวมถงในภมภาคตางๆ ส�าหรบผประกอบการรายยอยสวนใหญจะด�าเนนการรวมกบโรงสหรอมโรงงาน และจดกระจายสนคาเฉพาะในเขตกรงเทพมหานครฯ จากขอมลการส�ารวจพบวาผประกอบการหลายรายประสบความส�าเรจในการสรางความแตกตางใหผบรโภครบรไดอาทขาวมาบญครองซงเนนเรองลกษณะขาวหลงการหงตองเหมอนเดมทกครงท�าใหขาวมาบญครอง มสวนแบงการตลาดทสงถงแมวาจะมราคาขายทสงกวาผประกอบการรายอนกตาม

ตารางท 4.5 จ�านวนขาวบรรจถงทมเครองหมายรบรองคณภาพ



4.2.3 พฤตกรรมการก�าหนดราคาตามคณลกษณะของ ขาวหอมมะลบรรจถง

การวเคราะหพฤตกรรมการก�าหนดราคาของผบรรจขาวถงในทนจะอยบนพนฐานของปจจยเกยวกบการสรางความแตกตางในตวสนคา (ProductDifferentiation) โดยผบรรจขาวถงสรางความแตกตางของขาวบรรจถงในแนวดงซงเปนการสรางความแตกตางทางดานคณภาพ(Lancaster,1966;Thomas,1989;Clemonsetal,2002)เพอใหผบรโภคสามารถรบรคณภาพขาวบรรจถงของตนเองดงนนอปสงคขาวบรรจถงของผประกอบการiสามารถเขยนไดดงสมการ(4.2)

qᵢ = q(pᵢ, Xᵢ, p−ᵢ) (4.2)

โดยท qᵢ คอ อปสงคขาวถงของผบรรจi

pᵢ คอ ราคาขาวบรรจถงi

Xᵢ คอ เวกเตอรของคณลกษณะตางๆของขาวถงi

และ p−ᵢ คอ ราคาขาวบรรจถงของผบรรจรายอน

ส�าหรบตนทนในการผลตขาวบรรจถงนนขนอยกบปรมาณทผลต หรออปสงคของสนคาคณลกษณะตางๆ ของขาวบรรจถง และราคาวตถดบซงผบรรจขาวถงแตละรายเปนผรบราคา (PriceTaker)สมการตนทนการผลตขาวบรรจถงของผบรรจ i สามารถเขยนไดดงสมการ(4.3)

cᵢ = c(qᵢ (pᵢ, Xᵢ, p−ᵢ), Xᵢ, Wᵢ) (4.3)

โดยท cᵢ คอ ตนทนการผลตขาวบรรจถงของผบรรจi

Wᵢ คอ เวกเตอรของราคาปจจยการผลต จากสมการ(4.2)และ(4.3)สามารถเขยนฟงกชนก�าไรของผบรรจ(π)ไดดงสมการ(4.4)

π = pᵢ qᵢ (pᵢ, Xᵢ, p−ᵢ) − c(qᵢ (pᵢ, Xᵢ, p−ᵢ), Xᵢ, Wᵢ) (4.4)

ก�าหนดใหแรงจงใจของผบรรจถงคอก�าไร ดงนนปญหาของผบรรจคอ ท�าอยางไรใหไดก�าไรสงสดในทนก�าหนดใหผบรรจถงมทางเลอกในการก�าหนดราคาขาวบรรจถงของตนเอง(pᵢ)ส�าหรบการตดสนใจในเรองการสรางความแตกตางหรอคณลกษณะขาวบรรจถงของผบรรจนนจะถกก�าหนดไวกอนลวงหนาแลว (Predetermined)10 ดงน เงอนไขล�าดบท 1 (First Order Condition) ของผบรรจ i ดงสมการ(4.5)

10ขอสมมตนมไวเพอลดความชบซอนในการแกปญหาของผบรรจ

pᵢ = c´(qᵢ (pᵢ, Xᵢ, p−ᵢ), Xᵢ, Wᵢ) - qᵢ(pᵢ, Xᵢ, p−ᵢ)qᵢ´(pᵢ, Xᵢ, p−ᵢ) (4.5)

โดยทc´(...)และ q´(...)คออนพนธล�าดบท1ของฟงกชนตนทนและอปสงคตามล�าดบ



จากสมการ (4.5)จะเหนไดวา ราคาของขาวบรรจถงจะขนอยกบตนทนสวนเพม (MarginalCost)และอปสงคของสนคาในการวเคราะหการก�าหนดราคาของผบรรจถงเชงประจกษนนก�าหนดใหตนทนในการผลตเปนฟงกชนก�าลงสอง(QuadraticFunction)กบคณลกษณะตางๆของขาวบรรจถงดงนนตนทนสวนเพมจะเปนฟงกชนเสนตรง(LinearFunction)กบคณลกษณะตางๆดงสมการ(4.6)

c´(.) = β0 + βɑ Xɑ + ϑ (4.6)

โดยท β0 คอ คาคงท

β คอ คาสมประสทธของคณลกษณะaหรอตนทนสวนเพมของคณลกษณะa

ϑ คอ คาคลาดเคลอน(ErrorTerm)

จากสมการ(4.5)และ(4.6)เราสามารถเขยนสมการราคาขาวบรรจถงไดสมการ(4.7)

p = β0 + βɑ Xɑ + δ (4.7)

โดยท δ คอคาคลาดเคลอนของราคาซงประกอบดวยϑ และ เนองจากผบรรจแตละรายมการผลตขาวบรรจถงหลายชนด อาจพบวาตราสนคามผลตอการตดสนใจซอของผบรโภค การท�าใหตราสนคาเปนทจดจ�าตอผบรโภคนนท�าใหเกดตนทนบางสวนขน ซงตราสนคาของขาวบรรจถงอาจมอทธพลตอราคาของขาวบรรจถงดวย ซงผลกระทบนอาจรวมอยในคาคาดเคลอนและท�าใหเกดความเอนเอยงในการประมาณคา ดงนนในการประมาณคาไดท�าการ เพมตวแปรหนตราสนคา เพอประมาณหาคาอทธพลคงท (Fixed Effect) ของแตละตราสนคา สงผล ใหแบบจ�าลองทใชในการประมาณคาเปน(4.8)

p = β0 + βɑ Xɑ + βbrand Brand + δ (4.8)

โดยท Brand คอตวแปรหนตราสนคา

βbrand คอ คาสมประสทธ หรออทธพลคงทของตราสนคา หรอตนทนสวนเพมของ

ตราสนคา

ในการประมาณคานนใชราคาหนาถงเปนตวแปรตนและคณลกษณะอนๆ รวมทงตราสนคา เปนตวแปรตาม จากการทดสอบพบวา ขอมลราคาหนาถงและคณลกษณะของขาวถงมความสมพนธ แบบกงลอคกาลทมค (Semi-logarithmic) นอกจากน คณลกษณะบางคณลกษณะของขาวถง เชน ลกษณะการบรรจ การเพมวตามน การรบรอง ISO GMP การรบรองจาก สคบ. ไดถกน�าออกจาก การประมาณคา เนองจากคาสมประสทธไมมนยส�าคญทางสถตและท�าใหผลการประมาณคาโดยรวม แยลงดงนนผลการประมาณทไดเปนไปตามตารางท4.6

qᵢ(pᵢ, Xᵢ, p−ᵢ)qᵢ´(pᵢ, Xᵢ, p−ᵢ)


คาสมประสทธจากตวแปรตราสนคาแตละชนดทไดจากสมการประมาณคาไดบงบอกถงตนทนสวนเพมของตราสนคามาบญครองหงษทองและตราฉตรซงมคาเปนลบแตไมมนยส�าคญทางสถตในแบบจ�าลองท 1 และ 3 เชนเดยวกบคาสมประสทธของตวแปรผน�าตลาด (Leader ซงประกอบดวย 3 ตราสนคาทกลาวไปแลว) ในแบบจ�าลองท 2 และ 4 มคาเปนลบอยางมนยส�าคญทางสถต ทระดบ ความเชอมนรอยละ 90 แสดงใหเหนวา ตนทนสวนเพมของผประกอบการทเปนผน�าตลาดต�ากวา ผประกอบการรายอนๆซงสะทอนถงความประหยดทางขนาด(EconomiesofScale)ของอตสาหกรรม ขาวหอมมะลบรรจถง ดงนนผประกอบการรายใหญทมสวนแบงการตลาดสงจะมความไดเปรยบทาง ตนทนดวย

ตารางท 4.6 ผลการประมาณคาราคาและตนทนสวนเพมของลกษณะตางๆ ของขาวถง

ทมา:จากการค�านวณStandarderrorsinparentheses/***p0.01,**p0.05,*p0.1



คาสมประสทธแหลงทมาของขาวการไดรบมาตรฐานHACCPและฮาลาลพบวามเครองหมาย เปนบวกอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบความเชอมนรอยละ90-99 แสดงถงตนทนสวนเพมทเพมขนในการระบแหลงทมาของขาว เนองจากผประกอบการทระบแหลงทมาของขาว สวนใหญเพอตองการแสดงถงคณภาพขาวของตน โดยมกจะมแหลงทมาของขาวหอมมะลทมราคาสงซงอยทจงหวดทาง ภาคอสานเชนอบลราชธานสรนทรยโสธรหรอพนททงกลารองไหซงจะท�าใหตนทนของผประกอบการ สงขน เมอเทยบกบการใชขาวหอมมะลจากแหลงอน และในการท�ามาตรฐาน HACCP และฮาลาลนน ทางผประกอบการตองเพมกระบวนการในการตรวจสอบและระมดระวงท�าใหตนทนของผประกอบการเพมขนดวยเชนกน

ส�าหรบคณลกษณะอนๆไดแกความใหมของขาวตราพนมมอการรบรองโดยบคคลการเปนขาวหอมมะลเกรด100%สงผลใหตนทนของสวนเพมสงขนอยางไมมนยส�าคญทางสถต

จากการประมาณการราคาและคณลกษณะอนๆของขาวหอมมะลบรรจถงแมวาในการสราง ลกษณะตางๆ ของขาวบรรจถงนนจะเพมตนทนใหแกผประกอบการ อยางไรกตาม ราคาหนาถงม การเคลอนไหวตอคณลกษณะตางๆ ของขาวถงนอยมาก สะทอนใหเหนวาในตลาดขาวหอมมะล บรรจถงนนจะแขงขนกนทดานราคามากกวาดานความแตกตางในตวสนคา

4.3 ผลการด�าเนนงาน ในสวนนจะเสนอผลการศกษาใน2สวนคอสวนท1เปนการประเมนผลการด�าเนนงานของ ผประกอบการในตลาดและสวนท2เปนการวดศกยภาพของสหกรณ/กลมเกษตรกรในการเขาสตลาด โดยมรายละเอยดกลาวคอ

4.3.1 การศกษาเพอประเมนผลการด�าเนนงานของผประกอบการในตลาด

ในการประเมนผลการด�าเนนงานของผประกอบการในตลาดนน จะวเคราะหอ�านาจตลาด โดยการใชหลกของPrice-costMarginซงสามารถวดไดจากความแตกตางของราคาและตนทนสวนเพมหารดวยราคานนคอ[p-mc]/pโดยทpคอราคาและmcคอตนทนสวนเพมโดยปกตจะใชในการวดอ�านาจตลาด(หรอความสามารถในการท�าก�าไร)ของผประกอบการยงPrice-costMarginมคามากแสดงวาความแตกตางระหวางราคาทผประกอบการไดรบสงกวาตนทนสวนเพมมาก หากอยในตลาด ทมการแขงขนกนสมบรณราคาทผประกอบการไดรบจะมคาเทากบตนทนสวนเพมพอด

ในการวเคราะหคา Price-costMargin จะใชขอมลจากงบก�าไรขาดทนของผประกอบการ ขาวบรรจถงซงมขอจ�ากดตรงทงบการเงนนนไมไดแสดงถงราคาและตนทนสวนเพมของผประกอบการ แตยงสามารถค�านวณคา Price-cost Margin โดยการใชรายไดและตนทนแทนดงสมการท (4.9) ถง(4.11)(LipczynskiandWilson,2005)

PCM = รายได-ตนทนรายได

PCM = P.Q−ACP.Q

PCM = P −ACP

(4.9)

(4.10)

(4.11)

โดยท P คอ ราคาสนคา Q คอ ปรมาณการขายสนคา และ AC คอ ตนทนเฉลย ภายใต ขอสมมตทวาตนทนสวนเพม(MC)มคาคงทดงนนตนทนเฉลย(AC)จะมคาเทากบตนทนสวนเพม(MC)

จากการวเคราะห Price-cost Margin พบวา คาเฉลยของทงอตสาหกรรมอยท 0.11 (จากคาเตม1)แสดงใหเหนถงการแขงขนทคอนขางสงโดยเฉพาะทางดานราคาสงผลใหผประกอบการไมสามารถทจะตงราคาใหสงกวาตนทนของตนเองไดมากนก ถงแมจะเปนผประกอบการทเปนผน�าตลาดอยางขาวตราฉตรหรอหงษทองกตามคาPrice-costMarginค�านวณไดเพยง0.07และ0.10 ซงต�ากวาคาเฉลยของอตสาหกรรมยกเวนขาวมาบญครองทมคาPrice-costMarginอยถง0.18ทงนเนองจากขาวมาบญครองคอผประกอบการรายแรกทผลตขาวถงท�าใหตราสนคาเปนทจดจ�าของผบรโภคและมผบรโภคบางสวนทภกดตอตราสนคามาบญครองจากการส�ารวจผบรโภคพบวาตราสนคาอนดบ1ทผบรโภคเลอกคอ ขาวมาบญครอง ท�าใหขาวมาบญครองมความสามารถในการสรางก�าไรไดมากกวาบรษทอนอยางไรกตามคาPrice-costMarginของขาวมาบญครองลดลงจาก0.20ในปพ.ศ.2552เปน0.18ในปพ.ศ.2553แสดงใหเหนถงการแขงขนทเพมมากขนในปพ.ศ.2553

หรอ

ดงนน

ตารางท 4.7 คา Price-cost Margin ของผประกอบการขาวบรรจถง ป พ.ศ. 2552 และ 2553



4.3.2 ศกยภาพของสหกรณการเกษตรในการเขาสตลาด

การพจารณาศกยภาพของสหกรณการเกษตร ในการพฒนาไปสการเปนผบรรจขาวถงและ

น�าไปขายในรานคาสมยใหมจะพจารณา 2 องคประกอบทเกยวกบสงกดขวางในการเขาสตลาดและ

ผลการด�าเนนงานอนไดแกอตราสวนสนทรพยหมนเวยนตอยอดขายและPrice-costMargin

เมอพจารณาอตราสวนสนทรพยหมนเวยนตอยอดขายของสหกรณพบวาสหกรณมอตราสวนน

อยถง 2.81 ซงนบวาคอนขางสงเมอเทยบกบผประกอบการขาวบรรจถงทมอตราสนทรพยหมนเวยน

ตอยอดขายเฉลยอยท0.42ถงแมผประกอบการทมสวนแบงตลาดต�าอยางบรษทเสถยรรงเรองมารเกตตง

จ�ากดยงมอตราสนทรพยหมนเวยนตอยอดขายอยเพยง0.55ซงการทสหกรณการเกษตรมอตราสนทรพย

หมนเวยนตอยอดขายสงกวาอตสาหกรรมมาก สะทอนใหเหนถงอปสรรคของสหกรณทจะพฒนามา

เปนผประกอบการบรรจขาวถงขายในรานคาสมยใหม กลาวคอ หากสหกรณตองการเขามาสตลาด

ขาวบรรจถงในรานคาสมยใหม ทางสหกรณตองใชเงนทนทมากกวาเดมเนองจากขอตกลงทางการคา

ตางๆ รวมทงการทตองใหเครดตแกรานคาสมยใหมถง 30-60 วน อยางไรกตาม จะเหนไดวาสหกรณ

มสนทรพยหมนเวยนเมอเทยบกบขนาดธรกจทสงอยแลว จงเปนการยากและทาทายส�าหรบสหกรณฯ

เปนอยางมาก ในการระดมทนเพอเพมเงนทนทจะใชในการด�าเนนการผลตขาวบรรจถงและสงขายใน

รานคาสมยใหม(ตารางท4.8)

ตารางท 4.8 การเปรยบเทยบอตราสวนตางๆ ของผประกอบการเอกชน และสหกรณการเกษตรป พ.ศ. 2553




ส�าหรบผลประกอบการหรอ Price-costMargin ทแสดงถงอ�านาจตลาดของสหกรณพบวา สหกรณมอ�านาจตลาดทคอนขางต�า โดย Price-costMargin ของสหกรณมเพยง 0.03 ซงต�ากวา คาเฉลยของอตสาหกรรมอยถง 0.10 สะทอนใหเหนวา ความสามารถในการแขงขนของสหกรณฯ คอนขางจ�ากดและต�ากวาผประกอบการขาวบรรจถงเอกชนรายอนมาก ดงนนจงเปนการยากส�าหรบ สหกรณฯหากตองการทจะเขามาแขงขนในตลาดน

เมอพจารณาองคประกอบทงสอง (ภาพท 4.2) พบวา ศกยภาพหรอโอกาสของสหกรณฯ ในการพฒนาตนเองมาเปนผบรรจขาวถงและขายในรานคาสมยใหมจ�ากดเปนอยางมาก นอกจาก จะตองมทนในการด�าเนนการทสงกวาเดมอยางมากแลว ยงตองพฒนาความสามารถในการแขงขนให ทดเทยมกบผประกอบการขาวบรรจถงเอกชน และตองปรบปรงการจดการตนทนใหสามารถแขงขนได จงเปนการยากส�าหรบสหกรณฯ ซงไมไดเปนนกธรกจมออาชพทจะแขงขนในตลาดทมการแขงขน ทางดานราคาอยางรนแรง

ภาพท 4.2 อตราสวนตางๆ ของผประกอบการเอกชนและสหกรณการเกษตร ป พ.ศ. 2553



บทท 5

สรปและขอเสนอแนะ

1) วงสมพนธตลาดขาวหอมมะลบรรจถง

โซอปทานของขาวหอมมะลบรรจถงเรมจากเกษตรกร ซงเปนแหลงผลตตนน�า โดยเกษตรกร ผปลกขาวหอมมะลสวนใหญอยในพนทนาน�าฝนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ปจจบนก�าลงเผชญกบสถานการณการเปลยนแปลงในภาคการผลตไรนาตางไปจากอดต การขาดแคลนพนธขาวทไดคณภาพการขาดแคลนแรงงานในไรนา รวมถงการปรบเปลยนไปใชรถเกบเกยวขาว ไดสงผลตอคณภาพขาวในภาคการผลตตนน�าส�าหรบแหลงการขายขาวของเกษตรกรไดแกโรงสรองลงมาเปนสหกรณการเกษตรทงนโรงสจะเปนผก�าหนดราคารบซอตามคณภาพของขาวทเกษตรกรน�ามาจ�าหนายมเกษตรกรสวนนอย ทสามารถตอรองราคาขาวได เพราะผลผลตมคณภาพด ส�าหรบตวเกษตรกรเองพบวา เกษตรกรจะ ไมนยมจดชนคณภาพขาวเปลอกกอนขาย ในสวนของเกษตรกรทปลกขาวหอมมะลอนทรยจะม กระบวนการผลตและการจ�าหนายแตกตางไปจากเกษตรกรทปลกขาวหอมมะลธรรมดา เนองจากการผลตขาวอนทรยมมาตรฐานการผลตทชดเจนตามขอก�าหนด อกทงเกษตรกรทผลตขาวอนทรยมการ รวมกลมกนเฉพาะ และมขอตกลงลวงหนากบผรบซอจงท�าใหลกษณะของโซอปทานของขาวหอมมะล อนทรยบรรจถงแตกตางไปจากโซอปทานขาวหอมมะลทวไป

ในโซอปทานโรงส นอกจากจะมบทบาทส�าคญในการเปนผรบซอวตถดบทเปนขาวเปลอก มาแปรรปแลวในบางรายยงเปนผประกอบการขาวบรรจถงอกดวยส�าหรบโรงสสหกรณการเกษตรนนเนองจากเปนโรงสขนาดเลก การเปนผประกอบการขาวถงดวย ยอมมโอกาสคอนขางจ�ากด ยกเวนในกรณของขาวหอมมะลอนทรยทมสหกรณกรนเนท และสหกรณของกลมเกษตรกรขาวอนทรยในบาง พนททเปนผประกอบการขาวถงพรอมไปดวย

ในอกดานหนงหากพจารณาจากดานผประกอบการขาวถงทมโรงสของตนเองพบวา จะมขอ ไดเปรยบในเรองคณภาพขาวสารทสามารถคดเลอกคณภาพขาวเปลอกกอนสขาว มการเกบสตอก ขาวสารหอมมะลกอนบรรจถง และในกรณทผประกอบการขาวบรรจถงทมโรงสเปนของตนเองจะนยม เกบสตอกขาวเปลอกมากกวาขาวสารเนองจากจะรกษาคณภาพของขาวไดดกวา

5.1 ขอสรป ในปจจบนตลาดขาวหอมมะลบรรจถง ทจดจำาหนายในตลาดภายในประเทศ

ผานชองทางรานคาสมยใหมไดมการพฒนารปแบบของความเชอมโยงสนคาจากแหลง

ผลตตนนำา สผประกอบการทางการตลาดและผบรโภคในแหลงปลายนำา การศกษาตลาด

ขาวหอมมะลบรรจถงในทน นอกจากจะวเคราะหถงความเชอมโยงของโซอปทาน

ขาวหอมมะลบรรจถงในระดบตางๆ แลว ยงไดนำาเสนอการทดสอบโครงสรางตลาด

การมอำานาจเหนอตลาด และพฤตกรรมในการกำาหนดราคาของผประกอบการขาวสาร

หอมมะลบรรจถงซงผลการศกษาไดใหขอสรปทสำาคญกลาวคอ



สรปและขอเสนอแนะ 85

ในการจ�าหนายขาวบรรจถงใหกบรานคาสมยใหมผประกอบการขาวถงจะตองเปนผเสนอราคาตอรานคาสมยใหมสวนรานคาสมยใหมจะก�าหนดราคาขายจากก�าไรขนตน(GrossProfit)ซงเปนราคาทรานคาสมยใหมบวกเพมจากราคาทผประกอบการขาวถงตงไวทงนรานคาสมยใหมจะเปนผมอ�านาจในการก�าหนดราคาขายขาวบรรจถงมากกวาผประกอบการขาวถง เนองจากสามารถเขาถงผบรโภคไดมากกวาชองทางอน โดยผประกอบการขาวบรรจถงจะตองรบภาระคาใชจายทางการตลาดในการน�าสนคาเขาวางทรานคาสมยใหมรวมถงคาแรกเขาคาโฆษณาและคาโปรโมชนเปนตน

ในดานผบรโภคพบวาผบรโภคสวนใหญยงไมรจกตราเครองหมายรบรองมาตรฐานขาวหอมมะล บรรจถงจ�าหนายภายในประเทศ (รปพนมมอ) ผบรโภคประมาณหนงในสาม เจาะจงตราสนคาในการ ซอขาวหอมมะลบรรจถง โดยกลมผ บรโภครายไดสงจะเจาะจงตราสนคาในสดสวนทสงกวากลม ผบรโภครายไดต�าส�าหรบปจจยทผบรโภคใชในการตดสนใจเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถงสวนใหญคอ รสชาตขาว ราคาและตราสนคา ทงน มขอสงเกตวาผบรโภคสวนนอยเทานนทเหนวาแหลงปลก เปนปจจยทมผลตอการเลอกซอขาวสารหอมมะลบรรจถง

2) ตนทนสวนเพม ก�าไร และสวนเหลอมการตลาด

ในแตละระดบของโซอปทานขาวหอมมะลบรรจถงพบวามตนทนสวนเพมจากระดบการผลตในระดบขนกอนหนาไมเทากนทงนผประกอบการขาวหอมมะลบรรจถงหลงสงขาววางจ�าหนายทรานคาสมยใหมและโรงสมตนทนสวนเพมจากระดบการผลตขนกอนหนาในสดสวนทสง จากหวงโซอปทานเกษตรกรจะเปนผมก�าไรตอหนวยมากทสด11 รองลงมาไดแกระดบโรงสและระดบผประกอบการบรรจถงตามล�าดบเมอพจารณาสวนเหลอมการตลาดพบวาเกษตรกรมสวนเหลอมการตลาดมากทสดรองลงมาไดแกผประกอบการบรรจถงและโรงสตามล�าดบ

3) ความสมพนธระหวางผเกยวของในหวงโซอปทานการไหลเวยนขอมล คณภาพขาวและการเงน

เกษตรกรจะมความสมพนธกบผรวบรวมเอกชนในระดบทสง เพราะทงสองฝายอยในพนท แตในสวนของโรงสและผประกอบการขาวถงกบเกษตรกรจะมความสมพนธทคอนขางต�าส�าหรบเกษตรกรทเปนสมาชกของสหกรณการเกษตรและเกษตรกรทปลกขาวหอมมะลอนทรยจะมความเชอมโยง กบสหกรณฯ ทงในรปของการซอปจจยการผลตในราคาอดหนน การขายขาวเปลอกใหสหกรณฯ รวมถงการพงพงสนเชอจากสหกรณเปนส�าคญ สวนความสมพนธของผประกอบการขาวถงกบรานคาสมยใหม จะเปนความสมพนธทผานรปแบบสญญาทางการคาเปนส�าคญ ในขณะทผรวบรวมเอกชน ผประกอบการขาวถงและโรงสจะมความสมพนธกนคอนขางสง

11ผลจากโครงการประกนรายไดยกระดบราคาขาวเปลอกหอมมะลสงขนเปน20,000บาทตอตน


ส�าหรบการไหลเวยนขอมลคณภาพขาวเปลอกในระดบเกษตรกรพบวา เกษตรกรสวนมาก ไมทราบขอมลความชนขาวเปลอกเปอรเซนตตนขาวและความบรสทธของขาวหอมมะลเมอน�าผลผลตไปขายแตส�าหรบผรวบรวมและโรงสแลวจะมขอความรเรองคณภาพขาวความชนและเปอรเซนตตนขาวในระดบทดกวาเพราะมอปกรณตรวจสอบ สวนการไหลเวยนขอมลคณภาพขาวสาร เชน มาตรฐานขาวสารหอมมะล และมาตรฐานพนมมอ พบวา ขอมลดงกลาวเปนไปอยางสมบรณระหวางโรงส ผประกอบการขาวสารบรรจถงและรานคาสมยใหมแตในสวนของผบรโภคแลวกลบพบวามการไหลเวยนทไมสมบรณกลาวคอผบรโภคสวนนอยทรจกมาตรฐานดงกลาวและใหความส�าคญกบมาตรฐานดงกลาวในระดบต�าสวนการไหลเวยนขอมลเรองปจจยคณลกษณะทผบรโภคตองการเชนความนมหลงการหงความหอม และความสะอาดของขาวสาร พบวามการไหลเวยนทสอดคลองกนระหวางผประกอบการ ขาวบรรจถงและผบรโภคอยางไรกตามผประกอบการขาวถงใหความส�าคญมากในเรองความสม�าเสมอของคณภาพหลงการหง และแหลงปลกขาวหอมมะลมาก ในประเดนของการไหลเวยนทางการเงน และระยะเวลาการไดรบเงน(CreditTerm)พบวาเกษตรกรและผรวบรวมในพนทสวนมากนยมการช�าระดวยเงนสดทนทหลงการขายในสวนของโรงสกบผประกอบการขาวถงและรานคาสมยใหมจะมระยะเวลา การไดรบเงน(CreditTerm)

4) ประเดนการมอ�านาจเหนอตลาดของผประกอบการขาวบรรจถง

ตลาดขาวหอมมะลบรรจถง มโครงสรางตลาดแบบผขายนอยรายทมการแขงขนกนสง โดยมผน�าตลาดคอขาวตราฉตรมาบญครองและหงษทองการเขาออกสตลาดขาวบรรจถงท�าไดงายเนองจากผประกอบการไมจ�าเปนตองมโรงบรรจของตนเอง สามารถจางบรรจจากผประกอบการขาวถงรายอนหรอโรงสไดอยางไรกตามการน�าขาวหอมมะลบรรจถงเขามาขายในรานคาสมยใหมท�าไดคอนขางจ�ากดเพราะตองมฐานเงนทนรองรบในการด�าเนนการ เนองจากรานคาสมยใหมจะเรยกคาธรรมเนยมตางๆและมระยะเวลาการไดรบเงน(CreditTerm)คอนขางนานประมาณ30-60วนหลงจากไดรบสนคา

ในดานพฤตกรรมการแขงขนในตลาด พบวา ผประกอบการขาวถงแตละรายเนนการแขงขนดานราคาเปนหลกเนองจากเปนปจจยส�าคญในการตดสนใจเลอกซอขาวหอมมะลบรรจถงของผบรโภคในขณะเดยวกนกพยายามสรางความแตกตางในตวผลตภณฑโดยการเนนทคณภาพของขาวหอมมะลสรางภาพลกษณของตราสนคาแตผบรโภคยงไมคอยตระหนกถงความแตกตางมากนกและเมอพจารณาถงผลการด�าเนนงานของผประกอบการ พบวา ผประกอบการขาวถงมอ�านาจตลาดหรอความสามารถ ในการท�าก�าไรทคอนขางต�าโดยเฉลยอยเพยง0.11

ส�าหรบสหกรณการเกษตรในการทจะผลตขาวหอมมะลบรรจถง และขายในรานคาสมยใหมพบวาศกยภาพของสหกรณการเกษตรไทยมคอนขางจ�ากด ทงในเรองของทนทจะน�ามาใชในการขาย ขาวหอมมะลบรรจถงในรานคาสมยใหม และความสามารถหรอประสทธภาพในการท�าก�าไรของ สหกรณฯนนคอนขางนอย



5) คณลกษณะจ�าเพาะของขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง

การสรางคณลกษณะจ�าเพาะตอสนคาในรปของขาวหอมมะลอนทรยตงแตกระบวนการผลต

ตนน�าจนสมอผประกอบการขาวถง ทมสายสมพนธรวมกนทงในการก�าหนดราคาและเกณฑมาตรฐาน

สนคา ไดสงผลใหสนคาขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงเปนสนคาคณภาพด (Premium) ทไดรบความ

เชอถอและมตลาดจ�าเพาะ หวงโซอปทานขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงจงเปนหวงโซทสรางคณคาไดม

ประสทธภาพและเปนธรรม แมตลาดขาวหอมมะลอนทรยบรรจถงในประเทศจะมกลมผบรโภคจ�ากด

แตการมลกษณะทเปนสนคาคณภาพด(Premium)ท�าใหขาวหอมมะลอนทรยเปนทตองการของผบรโภค

ในตลาดตางประเทศเปนส�าคญ

5.2 ขอเสนอแนะ

จากการประมวลสถานภาพและขอเทจจรงดงทไดน�าเสนอไวในบทตางๆการศกษาวจยเรองน

มขอเสนอแนะในประเดนทส�าคญกลาวคอ

1) การยกระดบคณภาพของการจดการการผลตตนน�าคณภาพของขาวหอมมะล นอกจาก

จะขนอยกบพนธขาวทเกษตรกรใชปลก พนททปลก และวธการจดการในไรนาของ

เกษตรกรแลว ยงขนอยกบการควบคมดแลความชนของขาว รวมถงสงเจอปนในชวง

การเกบเกยวการจะสรางความจ�าเพาะใหเกดขนกบขาวหอมมะลอยางยงยนนนมความ

จ�าเปนทนโยบายของรฐจะตองใหความส�าคญกบการยกระดบการจดการการผลตในไรนา

ของเกษตรกร โดยเฉพาะการใชพนธขาวทไดคณภาพ ตลอดจนการจดการในชวงการ

เกบเกยวและหลงเกบเกยว สถานการณการขาดแคลนแรงงานทขยายตวอยางรวดเรว

พรอมอตราคาจางแรงงานทสงขน สงผลตอความเอาใจใสของเกษตรกรในการควบคม

ดแลคณภาพผลผลตขาวเปลอกลดลง และมผลตอคณภาพขาวสารในหวงโซอปทาน

ปลายน�าตามมา การเรงสรางเกษตรกรปราดเปรองในพนท เพอกาวใหทนกบปญหาใน

ไรนาของเกษตรกรในพนทเพาะปลกจงเปนสงจ�าเปน ทงนอาจท�าไดโดยการสนบสนน

ใหเกดเครอขายการวจยในไรนา โดยใหเกษตรกรไดมสวนรวมคดรวมท�าไปพรอมกบ

นกวจยและนกวชาการของภาครฐกจะเปนประโยชนตอการสรางเกษตรกรทใฝรใหเปน

ฐานคดใหกบชมชนได ในขณะเดยวกนทหนวยงานองคการบรหารสวนต�าบล (อบต.)

กจ�าเปนทจะตองเขามามสวนรวมในการผกโยงสรางกลไกฐานความรเพอการจดการ

การผลตและการตลาดทดภายในชมชนอนจะเปนการยกระดบผลผลตของชมชนใหเกด

ความจ�าเพาะและมปรมาณของอปทานผลผลตทแนนอนจะกอใหเกดชองทางการตลาด

ทแนนอนตามมา


2) ควรยกระดบกลไกการจดการของสหกรณการเกษตรในพนทเพอเปนทพงใหกบเกษตรกร ผปลกขาวหอมมะลและขาวหอมมะลอนทรย และเปนฐานสนบสนนใหเกดกลไกการ เปลยนแปลงเพอรองรบแนวนโยบายการคาเสรทจะขยายตวกวางขวางยงขนทงภายใน ภมภาคและนอกภมภาค ทงนรฐอาจใชกลไกของสหกรณฯ เปนแหลงความชวยเหลอ เยยวยาใหเกษตรกรขนาดเลกทงดานสนเชอและปจจยการผลต ขณะเดยวกนเปนแหลง สรางความเปนธรรมใหกบกลไกการตลาดในพนท ท�าใหเกษตรกรผปลกขาวหอมมะล และขาวหอมมะลอนทรยมทางเลอกในการกระจายผลผลตทหลากหลายยงขน

3) เรงพฒนาการสงตอ/ถายโอนขอมลในเรองคณภาพขาวใหเขาใจตรงกนในแตละระดบของ โซอปทาน เพอใหไดขาวทมคณภาพตรงกบความตองการของผบรโภค เชน การตงศนย กระจายขอมลความตองการในต�าบลตางๆทผลตขาวหอมมะล



4) การควบคมดแลคณภาพขาวหอมมะลบรรจถงใหเปนไปตามมาตรฐานนน นบวาเปนสง จ�าเปนโดยเฉพาะกบผประกอบการปลายน�าทงนเพอลดการเอาเปรยบและความไมเปน ธรรมทจะเกดขนกบผบรโภคอนเปนผลจากการทผบรโภคขาดการรบรในขอมลขาวสาร เกยวกบมาตรฐานสนคา ในระยะสนนนหนวยงานของรฐทมภารกจโดยตรงควรทจะ ด�าเนนการประสานความรวมมอกบสมาคมผประกอบการขาวถงและสมาคมผประกอบการ รานคาสมยใหม ในการก�าหนดและวางกฎเกณฑใหเปนขอตกลงทถอปฏบตอยางชดเจน รวมกน ขณะเดยวกนควรสนบสนนใหเกดกลไกในการตรวจสอบและลงโทษส�าหรบ ผไมปฏบตตามกฎและระเบยบทไดวางไว

5) แมจะปรากฏวาการตลาดขาวสารหอมมะลบรรจถง จะมการแขงขนสงในระหวาง ผประกอบการขาวหอมมะลบรรจถงดวยกน แตจดทสรางความไมเปนธรรมและอาจน�า ไปสการมอ�านาจเหนอตลาดไดแกกระบวนการจดน�าเขาสนคาและจ�าหนายในชองทาง รานคาสมยใหม การประสานความรวมมอระหวางผประกอบการขาวถง ซงเปนผจดสง และรานคาสมยใหมซงเปนผจดจ�าหนายและภาครฐในการสรางมาตรการทเปนธรรมใน ระบบจะชวยสนบสนนใหเกดการพฒนากลไกตลาดในชองทางดงกลาวใหมประสทธภาพ ดยงขน

6) ในกรณขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง ซงเปนสนคาทมลกษณะจ�าเพาะกวาขาวหอมมะล ธรรมดามากไปอกระดบหนงการยกระดบคณภาพของสนคาและความเชอถอในคณภาพ ของสนคาจะเกดขนได ตองมการสานความสมพนธและการเปนเครอขายทด รวมทงม ความเปนธรรมในระหวางผผลต โรงส และผประกอบการขาวถง ทงนเพอใหเกดความ ชดเจนในมาตรฐานของสนคาปรมาณของสนคาและการจดจ�าหนายสนคาไปสผบรโภค ตลาดบนทมรายไดสงภาครฐควรเปนผใหการสนบสนนดานเทคนคและวชาการรวมถง การสนบสนนเกษตรกรผปลกขาวหอมมะลอนทรยและสถาบนเกษตรกรในทองถน ใหเกดความเขมแขง ขณะเดยวกนการพฒนาระบบเกษตรพนธะสญญาทเปนธรรมกบ ทกฝายและเปนทเชอถอตลอดทงหวงโซอปทานนบวามความส�าคญ


บรรณานกรม


บรรณานกรม 91

กรมการคาภายใน.2555.รายชอผทไดรบอนญาตใหใชเครองหมาย (รปพนมมอ) รบรองมาตรฐาน ขาวหอมมะลบรรจถงจ�าหนายภายในประเทศ. (Online). “http://www.dit.go.th/ agriculture/product/list_name.htm” http://www.dit.go.th/agriculture/product/ list_name.htm,14มนาคม2555.

กระทรวงพาณชย.2555.มาตรฐานขาวหอมมะลบรรจถงจ�าหนายในประเทศไทย.(Online).www.dit. go.th/contentdetail.asp?typeid=16&catid=104&ID=1746”http://www.dit.go.th/ contentdetail.asp?typeid=16&catid=104&ID=1746,14มนาคม2555.

กรรณการผวด�าและคณะ.2552.ปจจยสวนประสมทางการตลาดทมผลตอการตดสนใจซอขาวสาร บรรจถงในเขตกรงเทพมหานคร.รายงานวจย.วทยาลยการจดการมหาวทยาลยมหดล.

ก องเกยรต นาสมมา. 2552. การสร างแบรนดให ข าวถง. (Online). “http://inside cm.mahidol.ac.th/mkt/index.php?option=com_content&view=frontpage&limitsta rt=160” http://inside.cm.mahidol.ac.th/mkt/index.php?option=com_content&vie w=frontpage&limitstart=160

กตตศกดพนสน.2546. การศกษาโครงสรางตลาดมะพราวออนในระดบผผลต อ�าเภอด�าเนนสะดวก จงหวดราชบร ป 2544.วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จรนยาอทธวรมย.2540.โครงสรางตลาดและพฤตกรรมการแขงขนทไมใชราคาในอตสาหกรรมนม พรอมดม. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ฐานเศรษฐกจ.2552. (Online).“http://www.food-resources”http://www.food-resources, 20กมภาพนธ2554.

ธนาคารแหงประเทศไทย ส�านกงานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. 2547. รายงานการศกษาวจยเรอง การตลาดขาวหอมมะลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. ธนวาคม2547.

นฤมล อดเรกโชตกล. 2548.พฤตกรรมผบรโภคในการซอขาวสารบรรจถงในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

นรนาม.2554.“สงหขย�าหมอขาวเดอด.”นตยสารMarketeer(มนาคม2554):216,239.

นตภา วรพนธตระกล. 2541. การวเคราะหโครงสรางตลาดน�ามนถวเหลองของไทยในป 2539. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ภาษาไทย


บญจต ฐตาภวฒนกล,สมพรอศวลานนท, และเออสรจนดา. 2546.รายงานฉบบสมบรณโครงการ ศกษาการพฒนาการผลตขาวหอมมะลอนทรยเพอการสงออกของไทยในตลาดสหภาพยโรปและ สหรฐอเมรกา.ศนยวจยเศรษฐศาสตรประยกตคณะเศรษฐศาสตร,มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ปยะดา เกตเรองโรจน. 2554. อ�านาจทางการตลาดของโรงสในตลาดขาวหอมมะล.วทยานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต.สาขาเศรษฐศาสตรเกษตร.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ปญญารฐไมสนธ.2545. การศกษาโครงสรางตลาดกาแฟผลส�าเรจรปในประเทศไทย.วทยานพนธวทยา ศาสตรมหาบณฑต.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ถวลเปาอนทร.2516.โครงสรางการตลาดของขาวโพดในประเทศไทย พ.ศ.2514.วทยานพนธวทยา ศาสตรมหาบณฑต.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

พงษชย อธคมรตนกล และคณะ. 2549. โครงการศกษาศกยภาพระบบโลจสตกสส�าหรบขาวไทย. กรงเทพฯ:โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พรรณภา ปกโคทานง. 2551. คณลกษณะของขาวทมผลตอการตดสนใจซอและพฤตกรรมการ บรโภคขาวสารของผบรโภคในกรงเทพมหานคร.วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเศรษฐศาสตรเกษตร.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ภาณศา สวรรณเมธาจารย. 2550. กฎหมายการแขงขนทางการคากบประเทศไทย. (online). “http://www.siamlaw.co.th/en/na/detail.php?myCheckID=93&page=3”http://www. siamlaw.co.th/en/na/detail.php?myCheckID=93&page=3

ภทรชนกธนพรหมศรกล.2546.การวเคราะหโครงสรางตลาด พฤตกรรม และผลการด�าเนนงานของ อตสาหกรรมเคมก�าจดศตรพชในประเทศไทย. วทยานพนธมหาบณฑต. สาขาเศรษฐศาสตร เกษตร,มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

มงคลชยวฒนา,วทรเกษมรงชยกจ,เธยรพรรณเทวนกล,นทธอรทองน�าเพญ,เกรยงศกดลขตลอชา. 2549. “การวดประสทธภาพของช องทางโลจสตกส กรณศกษาของการแปรรป ขาวเปลอกหอมมะลภายในประเทศและการสงออก”. ThammasatLogisticsResearch Paper.V.2.12-18.

วนารตนกตตวรกาล.2545.การวเคราะหโครงสรางตลาด พฤตกรรม และผลการด�าเนนงานตลาดของ อตสาหกรรมอาหารสตวเลยงในประเทศไทย.วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต.มหาวทยาลย เกษตรศาสตร.


บรรณานกรม 93

วราภรณสทธธญญะลกษณะ.2539. การวเคราะหโครงสรางและพฤตกรรมการแขงขนของอตสาหกรรม อาหารสตวในประเทศไทย. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ศวะ กาญจนอรามกล. 2549. โครงสรางตลาดและพฤตกรรมผบรโภคนมถวเหลองพรอมดมใน กรงเทพมหานคร. วทยานพนธมหาบณฑตสาขาเศรษฐศาสตรเกษตร.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สนน เถาชาร และระพพนธ ปตาคะโส. 2555. การจดการโลจสตกสและโซอปทานขาวในภาค ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย. วารสารวจยมข.17(1):125-141.

สถาบนวจยขาว.2528.พนธขาวกขของไทย.กรมวชาการเกษตร.

สถาบนวจยขาว.2542.หลกการผลตขาวอนทรย. กรมวชาการเกษตร.กระทรวงเกษตรและสหกรณ. (online).http://www.brrd.in.th/rkb2/manage_manual/data_012/E-book/Eb_007.pdf. 6สงหาคม2554.

สยามรฐ.27-28มถนายน2554.ตลาดขาวถง.ปท61ฉบบท21245.

ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร.2552.กระทรวงเกษตรและสหกรณ.สถานการณเกษตรอนทรย.

ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2554. เนอทเพาะปลก ผลผลต และผลผลตตอไรของขาวนาป. กรงเทพมหานคร:กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

สนทราภรณตระกลวงศวฒน.2546.การวเคราะหโครงสรางตลาด พฤตกรรม และผลการด�าเนนงาน ตลาดในอตสาหกรรมป ยเคมในประเทศไทย. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.


ภาษาองกฤษ

AgrifoodConsultingInternational.2005.“Northeast Thailand Rice Value Chain Study”. AgrifoodConsultingInternationalProjectBriefStudy.February,2005.

Clemons,EricK.,Il-HornHann,LorinM.Hitt.2002.“Price Dispersion and Differentiation in Online Travel: An Empirical Investigation”.ManagementScience.April2002. 534-49.

Lancaster,Kelvin.1966.“A New Approach to Consumer Theory”. JournalofPolitical Economy.April1996.132-57.

Lipczynski, John and JohnWilson. 2005.“Industrial Organization: An Analysis of Competitive Market”.10th.Singapore.PearsonEducationAsia.

M4P.2008.Making Value Chains Work Better for the Poor: A Toolbook for Practitioners of Value Chain Analysis.DepartmentforInternationalDevelopment.

Suchato,Ravissa.2011. Evaluation of the Food Security Policy and Another Alternative under Market Power Concept: the case of Thai Hommali Production.Proceeding of the1st InternationalConferenceonRelationandDevelopment (ICIRD2011), ThammasartUniversity,Thailand,19-20May.

Thomas, JanetM. 1989.“An Empirical Investigation of Product Differentiation and Pricing Strategy: An Application to the Household Goods Motor Carrier Industry”. SouthernEconomicJournal.July1989.64-79.


ภาคผนวก 95

ภาคผนวก


ขาวสาร 650 ตนขาว 401 29.11 ขาวหกใหญ 41 17.78 ขาวหกกลาง 39 15.10 ขาวหกเลก 129 12.04 ขาวหกละเอยด 39 9.68 ผลพลอยได 350 แกลบ 252 0.94 ร�า 77 8.00 สงเจอปน 21 0.31

ตวอยาง(จ�านวน)

เกษตรกรขาวหอมมะล 72 จ.สรนทร 19 จ.ศรสะเกษ 26 จ.อบลราชธาน 27 เกษตรกรขาวหอมมะลอนทรย 56 จ.สรนทร 20 จ.ยโสธร 24 จ.อบลราชธาน 6 จ.ศรสะเกษ 6 สหกรณ 13 คนกลาง 24 ผรวบรวมโรงสโรงบรรจรานคาสมยใหม ผบรโภค 233 รวม 398

ตารางภาคผนวกท1.1 จ�านวนตวอยางทใชในการศกษา


ตารางภาคผนวกท2.1 อตราการแปรสภาพขาวเปลอกหอมมะลของโรงสใน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและราคาทขายออก

ผลทไดจากการสขาว จ�านวน(กโลกรม) ราคาขาย(บาท/กก.)




ตารางภาคผนวกท2.2 คะแนนเฉลยของระดบความส�าคญปจจยคณลกษณะ ขาวสารหอมมะลบรรจถง

ปจจยคณลกษณะ กลมตวอยางทงหมด

กลมรายไดต�ากวา

20,000บาท

กลมรายไดมากกวา

50,000บาท

รสชาต 4.18 4.07 4.38

ความหอม 4.05 4.12 4.26

ความนม/นมของขาวหลงการหง 4.37 4.41 4.53

ความเหนยวของขาวหลงการหง 3.64 3.75 3.91

ความเตมเมลดของขาวกอนการหง 3.89 3.97 4.02

ความสวยของเมลดขาวหลงการหง 3.87 4.00 3.99

สของขาวกอนการหง 3.59 3.67 3.85

หงขนหมอ 4.00 4.03 3.91

พนธขาวทใชหง 2.31 2.39 2.48

การระบความเกาใหมของขาว 2.75 3.13 3.16

ความสม�าเสมอของคณภาพขาวทหง 3.59 3.67 3.81

ความสะอาดของขาวไมมมอดกรวดปนอยในขาว 4.23 4.32 4.50

แหลงทมาของขาวหอมมะล 1.14 1.12 0.85

การระบเปอรเซนตของขาวหอมมะล 3.62 3.69 3.96

การระบขอความบรรยายถงกรรมวธการผลต 3.01 3.08 3.03

และประวตของขาวหอมมะล

การออกแบบบรรจภณฑ(ดานรปรางสสนรปราง 3.09 3.05 3.32

ใหมความนาสนใจกะทดรด)

การไดรบการรบรองมาตรฐานขาวสารหอมมะล 0.87 0.69 1.32

บรรจถงจ�าหนายในประเทศ(รปพนมมอ)

ชอเสยงหรอภาพลกษณของตราสนคา 3.45 3.52 3.50

การระบวธการหงขาวหอมมะลแตละตราสนคา 3.07 3.20 2.98

การไดรบการรบรองมาตรฐานGMPHACCP 3.34 3.45 3.34

ฮาลาลISOฯลฯ

การใหขอมลโภชนาการ 3.35 3.49 3.43

คณสมบตเฉพาะของขาวเชนขาวเพอสขภาพ 3.55 3.52 3.73


เกษตรกร - 0 0 0 0 - - - ผรวบรวม - 0 0 0.5 0 - - - เอกชน

สหกรณ - - - 30-40 - - - - ไมมโรงส

โรงสเอกชน - - - - - 20-45 20-45 20-60

สหกรณโรงส - - - - - 7 - -

ผประกอบการ - - - - - - - 60บรรรจถง

ผชอ




ความบรสทธของ 4.50 4.00 3.70 3.40 4.00 ขาวหอมมะล เปอรเซนตตนขาว 4.30 3.80 3.00 3.20 4.00 ความชน 3.60 4.30 3.70 3.90 4.00 ความสวยของเมลด 4.30 3.80 3.70 4.00 4.00 สงเจอปน 4.00 3.50 2.70 3.20 4.00

Direct Procurement

เกษตรกรรายยอย

คณภาพ ขาวเปลอกหอมมะล

เกษตรกรรายใหญ

หมายเหต:คะแนน5=คณภาพดทสดคะแนน1=คณภาพต�าทสด

หมายเหต:คะแนน5=พอใจมากทสดคะแนน1=พอใจนอยทสด

เวลาสงมอบ 2.50 2.50 3.50 4.60 4.00 ขาวตามก�าหนด ปรมาณสงมอบ 3.60 3.50 3.50 4.60 4.00 ขาวตามก�าหนด

ตารางภาคผนวกท2.5 ความพอใจทโรงสรบซอขาวเปลอกหอมมะลจากแหลงตางๆ

ตารางภาคผนวกท2.3 ระยะเวลาการไดรบ/จายเงนหลงจากขายขาว(CreditTerm) ในแตละระดบของตลาดขาวหอมมะลบรรจถง

ผขายเกษตรกร

ผรวบรวมเอกชน

สหกรณไมมโรงส

โรงสเอกชน

สหกรณโรงส

พอคาสง

ผประกอบการ

บรรจถง

รานคาสมยใหม

ผรวบรวมสหกรณ

ตารางภาคผนวกท2.4 ระดบคะแนนความพอใจคณภาพขาวเปลอกหอมมะล ทรบซอโดยโรงส

Direct Procurementผรวบรวมสหกรณเกษตรกร

รายใหญเกษตรกร รายยอย

ความพอใจทโรงสรบซอขาวเปลอกหอมมะล



เกษตรกร โรงสชมชน

โรงสสหกรณ

โรงสสกต.

ผประกอบการขาวบรรจถง

รานคาทองถน

หยงรานคา สมยใหม

(เลมอนฟารม)

ผขาย

หนวย:วน

ผซอ


ตารางภาคผนวกท3.1 ระยะเวลาการไดรบ/จายเงนหลงจากขายขาว(CreditTerm) ในแตละระดบของตลาดขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง

เกษตรกร - 0-15 0-7 0 - - - -

โรงสชมชน - - - - 30 0 - -

โรงสสหกรณ - - - - 15-30 0 0 -

โรงสสกต. - - - - - - - 30

ผประกอบการ - - - - - - - 30 ขาวบรรจถง

รานคาทองถน - - - - - - - -

หยง - - - - - - - -

รานคา - - - - - - - - สมยใหม


ตารางภาคผนวกท3.2 การใหความส�าคญกบคณลกษณะตางๆในการเลอกซอ ขาวหอมมะลอนทรยบรรจถง

ความถของคะแนน


คะแนนเฉลยถวงนำหนก

คณลกษณะตางๆ 5 4 3 2 1 รวม

1. รสชาต 1 2 3 0 0 6 3.67 2. ความหอม 1 2 3 0 0 6 3.67 3. ความนม/ความนมของขาวหลงการหง 2 1 3 0 0 6 3.83 4. ความเหนยวของขาวหลงการหง 0 5 1 0 0 6 3.83 5. ความเตมของเมลดขาวกอนหง 0 4 2 0 0 6 3.67 6. ความสวยของเมลดขาวหลงการหง 0 3 2 1 0 6 3.33 7. สของขาวกอนการหง 1 2 3 0 0 6 3.67 8. หงขนหมอ 0 3 2 0 1 6 3.17 9. พนธขาวทใช 0 1 0 0 5 6 1.50 10. การระบความเกา/ใหมของขาวสาร 0 4 0 0 2 6 3.00 11. ความสม�าเสมอของคณภาพขาวทหง 0 4 0 2 1 6 3.50 12. ความสะอาดของขาวไมมมอดกรวดปนอยในขาว 1 3 2 0 0 6 3.83 13. แหลงทมาของขาว 0 2 0 0 4 6 2.00 14. การระบวนเดอนปทผลต 0 4 2 0 0 6 3.67 15. การระบเปอรเซนตของขาวหอมมะล 0 3 1 2 0 6 3.17 16. การมขอความบรรยายถงกรรมวธการผลต 0 2 2 2 0 6 2.67 และประวตของขาวหอมมะล 17. การออกแบบบรรจภณฑ(ดานรปทรงสสน) 0 0 3 2 1 6 2.33 รปภาพใหมความนาสนใจกะทดรด 18. การไดรบการรบรองมาตรฐานขาวสารบรรจถง 0 0 1 1 4 6 1.50 จ�าหนายภายในประเทศ(รปพนมมอ) 19. การมตราขาวหอมมะลไทยรบรอง(ตราสเขยว) 0 0 1 1 4 6 1.50 20. ชอเสยงและภาพลกษณตราสนคา 0 2 1 2 1 6 2.67 21. การระบวธการหงขาวหอมมะลแตละตราสนคา 0 0 3 2 1 6 2.33 22. การไดรบการรบรองมาตรฐานGMPHACCP 0 2 1 3 0 6 2.83 ISOฮาลาล 23. การใหขอมลโภชนาการ 0 0 4 2 0 6 2.67 24. คณสมบตเฉพาะของขาวเชนขาวเพอสขภาพ 1 2 1 2 0 6 3.00 25. ราคา 0 3 3 0 0 6 4.50 26. หาซองาย 0 6 0 0 0 6 4.00 27. ความสะอาดและทนสมยของสถานทซอ 1 5 0 0 0 6 4.17 28. การจดวางต�าแหนงชนวางสนคาทหยบไดสะดวก 0 4 2 0 0 6 3.67 เหนราคาไดชดเจน 29. ความหลากหลายของผลตภณฑขาวทจ�าหนาย 1 4 1 0 0 6 4.00 30. สอโฆษณาทมผลตอการเลอกซอขาวสาร 0 1 2 0 3 6 2.17 31. การมพนกงานขายแนะน�าสนคา(ทดลองชม) 0 1 2 3 0 6 2.67 32. การลดราคา 1 2 3 0 0 6 3.67 33. การใหของแถม 1 0 3 2 0 6 3.00 34. การสงชนสวนชงโชค 1 1 2 2 0 6 3.17 35. การระบความเหมาะสมในการน�าขาวไปใช 0 1 2 2 0 5 2.80 36. การมบคคลผเชยวชาญดานขาว/อาหารรบรอง 0 0 3 2 0 5 2.60




ตารางภาคผนวกท4.1 ขอมลทวไปของบรษท

บรษท ตราสนคา ขายในหาง โรงส โรงบรรจ Website

1. ปทมไรซมลแอนดแกรนาร มาบญครอง ✓ ✓ ✓ ✓

จ�ากด(มหาชน)

2. ขาวแสนดจ�ากด แสนด ✓ ✗ ✓ ✓

3. เจยเมงมารเกตตงจ�ากด หงษทอง ✓ ✓ ✓ ✓

4. ซ.พ.อนเตอรเทรดจ�ากด ฉตร ✓ ✓ ✓ ✓

5. เอเชยอนเตอรไรซจ�ากด เบญจรงค ✓ ✗ ✓ ✓

6. ขาวอมทพยจ�ากด อมทพย ✓ ✗ ✓ ✓

7. ไทยฮาจ�ากด(มหาชน) เกษตร ✓ ✗ ✓ ✓

8. สรนทรทพยจ�ากด สรนทรทพย ✓ ✓ ✓ ✓

9. หางหนสวนจ�ากดโรงสไฟยงฮงจว ดอกบวย ✗ ✓ ✓ ✗

10. ชยมงคลรงเรองการเกษตรจ�ากด บวทพย ✓ ✓ ✓ ✓

11. โรงสนาแกพงษเจรญจ�ากด นกทาค ✗ ✓ ✓ ✗

12. โรงสขาวเชยงใหมพลสรยะจ�ากด วสทธ ✗ ✓ ✓ ✗

13. เสถยรรงเรองมารเกตตงจ�ากด โคโค ✓ ✗ ✓ ✗

14. ยนเกรนมารเกตตง(1999)จ�ากด มสเตอรไรซ ✗ ✗ ✓ ✗

15. โรงสราษพาณชยศรสะเกษ ดอกล�าดวน ✗ ✓ ✓ ✓

(2004)จ�ากด

16. มงคลชยพฒนาจ�ากด ธรรมชาต ✓ ✗ ✗ ✓

17. ขาวธญญมตรจ�ากด ดอกเกกฮวย ✓ ✗ ✓ ✗

18. หางหนสวนจ�ากดรวมก�าชย ทพยอทย ✓ ✗ ✓ ✓

19. ทงกลาจ�ากด กลาทอง ✓ ✗ ✓ ✓

20. บรรมยสหสนขาวไทยจ�ากด แมศรเรอน ✗ ✗ ✓ ✗

21. เอสเค.กรนอโกรโปรดกสจ�ากด ส.เขมราฐ ✗ ✗ ✓ ✗

22. บญสงสยามแลนดจ�ากด ชางเผอก ✗ ✓ ✓ ✓

23. ชยทพยจ�ากด พนมรง ✓ ✗ ✓ ✓

24. โรงสไชยอดมสรนทรจ�ากด นกพราบ ✗ ✓ ✓ ✓

25. หางหนสวนจ�ากดสรนทรสหพชผล เปดแมนดารน ✗ ✓ ✓ ✓

26. พรเพมพฒนจ�ากด ขาวประภตร ✗ ✗ ✓ ✗

27. หางหนสวนจ�ากดโรงสกจทวยโสธร แกวใบโพธ ✗ ✗ ✓ ✗


ตารางภาคผนวกท4.2 ราคาขายปลกขาวสารหอมมะลบรรจถง

ราคาขายปลกตราสนคา สวนตางราคาหนาถง

1. X-PortQulx(SuperPremiumQuality) 250.00 195.00 55.00

2. HomeFreshMart 230.00 220.00 10.00

3. HomeFreshMart 230.00 210.00 20.00

4. สมอเรอ 225.00 192.00 33.00

5. QRice(ถงสแดง) 280.00 222.00 58.00

6. QRice(ถงสเขยว) 280.00 198.00 82.00

7. เทสโกโลตส 250.00 179.00 71.00

8. เทสโกโลตส(คดพเศษ) 240.00 178.00 62.00

9. กลาทอง 300.00 219.00 81.00

10. เกษตร(ถงสเขยว) 240.00 187.00 53.00

11. เกษตร(ถงสแดง) 240.00 195.00 45.00

12. เกษตร(ถงสมวง) 200.00 170.00 30.00

13. พนมรง(ถงสสม) 250.00 190.00 60.00

14. พนมรง(ถงสชมพ) 250.00 189.00 61.00

15. แสนด(ถงสแดง/ใส) 210.00 180.00 30.00

16. แสนด(ถงสแดง/ทบ) 250.00 204.00 46.00

17. ขาวแสนด(ถงสชมพ/ขาวหอมทงกลา) 230.00 196.00 34.00

18. แสนด(ถงสชมพ) 210.00 179.00 31.00

19. แสนด 250.00 195.00 55.00

20. อมทพย(เครอขายอสลาม) 240.00 195.00 45.00

21. อมทพย(ถงสเหลอง) 250.00 169.00 81.00

22. ฉตร(ถงสมวง) 200.00 199.00 1.00

23. ฉตรอบล 220.00 208.00 12.00

24. ฉตร(ถงสสม) 210.00 199.00 11.00

25. ฉตรเพชร(ถงสเหลอง) 220.00 219.00 1.00

26. ฉตรทอง(ถงสแดง) 250.00 230.00 20.00



27. ดอกบว 250.00 205.00 20.00

28. ดอกบว 240.00 195.00 45.00

29. ดอกบว(ถงลายไทย) 190.00 195.00 -5.00

30. ดอกบว(ถงลายไทย) 280.00 195.00 85.00

31. ธรรมคลเจอร(ถงสเหลอง) 260.00 228.00 32.00

32. ธรรมคลเจอร(ถงสสม) 240.00 209.00 31.00

33. บกซ 230.00 173.00 57.00

34. บกซ 250.00 180.00 70.00

35. เบญจรงค 280.00 189.00 91.00

36. เบญจรงค(ถงสแดง) 280.00 189.00 91.00

37. ปนเงน(ถงสน�าเงน) 250.00 181.00 69.00

38. ปนเงนเพชร 300.00 181.00 119.00

39. ปนเงนเพชร(ถงสเขยว) 185.00 185.00 0.00

40. ปนเงนเพชร(ถงสน�าเงน) 230.00 175.00 55.00

41. แปดรว(ขาวถนอมศร) 250.00 228.00 22.00

42. พนด(ถงสน�าตาล) 270.00 205.00 65.00

43. พนด(ถงสแดง) 300.00 186.00 114.00

44. เพอนไทย(ถงสน�าตาล) 240.00 180.00 60.00

45. มหานคร 250.00 198.00 52.00

46. มหานคร(ถงสเขยวเขม) 300.00 238.00 62.00

47. มาบญครอง 240.00 218.00 22.00

48. มาบญครอง(ขาวใหมตนฤด/ถงสแดงสด) 250.00 220.00 30.00

49. รอยลรชชไรซ(ถงสแดง) 249.00 185.00 64.00

50. เรดซน 269.00 177.00 92.00


ตราสนคา สวนตางราคาหนาถง ราคาขายปลก



51. สรนทรทพย 260.00 205.00 55.00

52. หงษทอง(ขาวใหมตนฤด/ถงสชมพ) 280.00 232.00 48.00

53. หงษทอง(ถงสเขยว) 230.00 216.00 14.00

54. หงษทอง(ถงสมวง) 200.00 190.00 10.00

55. หงษทอง(ถงสแดง) 210.00 198.00 12.00

56. หงษทอง(ถงสชมพ) 260.00 216.00 44.00

57. ออรแกนค 250.00 230.00 20.00

58. สคบ 250.00 195.00 55.00

59. ขาวไกแจ(ถงสเขยว) 200.00 195.00 5.00

60. ขาวไกแจทอง 240.00 202.00 38.00

61. กองสยาม 300.00 195.00 105.00

62. คนหาบขาว 280.00 185.00 95.00

63. ดอกเกกฮวย 300.00 195.00 105.00

64. Top 250.00 195.00 55.00

65. โคโค 230.00 195.00 35.00

66. Cookforfun 280.00 220.00 60.00


ตราสนคา สวนตางราคาหนาถง ราคาขายปลก

packed jasmine kdml rice

Documents