PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO

Morpema – ang tawag sa pinakamaliit nayunit ng salitang nagtataglay ng kahulugan. Halimbawa, sa salitang doktora, makabuluhan an gang a kahit na isang titik lamang ito dahil nangangahulugan iyon ng kasariang pambabae, dahil ang doctor lamang ay nangangahulugang kasarian ng lalaki. Ang morpoloji ay pag-aaral ng mga morpema na isang wika at ang pagbubuo ng mga ito sa salita.

1. ASIMILASYON

Ang pagbabagong kinapapalooban ng mga panlaping nagtatapos sa ng dahil sa impluwensiya ng kasunod ng katinig nito. Nakikibagay ang huling titik ng panlapi na unang titik ng salitang-ugat.

Nakapaloob ang tinatawag na alomorp na morpema. Nangangahulugang itong maaaring magbago ang anyo ng morpema dahil sa impluwensya ng kapaligiran. Ang morpemang pang- ay may mga alomorp na [pang-], [pam-] at [pan-] gayundin ang mga panlaping kasing-, at mang- .

Ginagamit ang alomorp na [pang-], [kasing-] at [mang-] sa patinog o sa k,g,h,m,n,ng, w, y; ginagamit naman ang [pam-], [mam-], at [kasim-] kung nauuna ang salitang-ugat na nagsisimula sa /b/ o /p/; ginagamit naman ang [pan-], [man-] at [kasin-] kung ang salitang-ugat ay nagsisimula sa /d,l,r,s,t/.

A. Asimilasyong Ganap - kapag dinagdagan ng alomorp ang salita at kinaltas ang isang ponema sa salitang-ugat.hal.Panali> pang- + tali >pangtali> pantali> panali

manalamin> mang- + salamin > mansalamin > manalamin

pamukaw > pang- + pukaw > pampukaw > pamukaw

Tandaan na pinagbatayan palagi ang inilalagay sa panlapi. Ang pinagbatayan ng mga alomorp na pam at pan ay pang.

Sa halimbawa sa ibaba makikita ang pag-uulit sa loob ng salita.

Mananayaw > mang- + sayaw > mansayaw > manayaw > ma(na)2 yaw > mananyaw

Pamumutol > pang- +putol > pamputol > pamutol > pa(mu) 2 tol > pamumutol

b. Asimilasyon di-ganap - kapag dinagdagan lang ng alomorp ang salitang-ugat.Hal.

Pangwalis > pang- + walis > pangwalis

Simpula > sing_+pula > simpula

Kasimbait > kasing- + bait > kasimbait

2. PAGKAKALTAS - kung sa loob ng morpema ay may nawawalang isang ponema o isang pantig.TANDAAN: ang laging nawawala/nakakaltas ay ang huling patinig ng salitang-ugat.)Hal. takip + -antakipantakpan

3. METATESIS - kung sa loob ng salita ay may ponemang nawawala at may ponemang nagbabago ng posisyon. (Ang iba ay walang nakakaltas, nagbabago lang ng posisyon)hal.

Tamnan > tanim + -an > taniman > tanman > tamnan

(nakaltas ang titik i sa salitang tanim at nagkapalit g posisyon ang titik m at n.)hal.

Tablan > talab + -an > talaban > tablanhal.

Niluto > luto + -in- > linuto > niluto

Niyakap > yakap + -in- > yinakap > niyapak

Nagagapap ang trasposisyon o paglilipat ng posisyon ng mga ponema sa mga salitang-ugat na /l/ at /y/ kapag nilapian ng -in-

4. PAGPAPALIT PONEMA - malayang pagpapalitan ng mga ponema d at r h at nhal. ma- + dami > marami tawa + -an > tawahan > tawanan o at u l at ghal.

turo + -an turoan > turuan halik + -an > halikan > hagkan

5. PAGLILIPAT-DIIN – ito ay ang pagbabago ng diin kapag nahuhulapian. Maaaring malipat ang diin sa hulihan o sa penultima ang diin.

Hal.

Laro /laro?/ “play” /laru?an? “toy”

/magna.na.kaw/ kukuha ng bagay na di kanya

/magnana.kaw/ kawatan, mandarambong

6. PAG-AANGKOP - nangangahulugan na pagsasama ng dalawang salita nangangahulugan na pagsasama ng dalawang salita May pagkakalatas pa ring kasama rito. .Hal.

Wika + ko = ikako/ kakoAyaw + ko = ayokoTayo + na = tena

7. REDUPLIKASYON- pag-uulit ng unang pantig kapag nabigyan ng panlapi.Hal. hintuturo hing + turo > hin(tu) 2ro > hintuturo

8. PAGKAKALTAS - pagkakaltas ng ponema sa una, sa gitna o sa hulihan ng salita.

Hal.

Unahan

Parinig > ipa- + dinig > iparinig > parinig

Gitna

Buksan > bukas + -an > bukasan _ buksan

Hulihan

Tingni > tingin + an > tinginan > tingnan > tingni

(sa pagkakaltas sa hulihan, kinakaltas ang mga ponema sa hukluhan ng salita at pinapalitan ng i.

9. PAGSUSUDLONG – ito ay pagdaragdag ng isa pang hulapi sa salitang nahulapian na.

Hal.

Alalahanin > alala+ -an > alalahan + -in > alalahanin

10. PAGLALAPI NG /h/ - nagaganap ang paglalagay ng /h/ sa mga hulaping / –in/ at

/–an/ sa mga salitang-ugat na nagtatapos sa patinig na walang impit. Hindi naglalapi ng /h/ kapag ang salita ay nagtatapos sa katinig o sa impit.

Hal.

takbo + -in > takbohin

asa + -an > asahan