Isang pambansang kilusan ang Himagsikan ng Isang pambansang kilusan ang Himagsikan ng 1896, sa heograpikal at ideolohikal na 1896, sa heograpikal at ideolohikal na dimensyon.dimensyon.

May malalim na ugat sa ating kabihasnang May malalim na ugat sa ating kabihasnang Pilipino ang mga halagahin, kaisipan at Pilipino ang mga halagahin, kaisipan at ideolohiya na nagpagalaw sa Himagsikan: ideolohiya na nagpagalaw sa Himagsikan: Kabayanihan, Inang Bayan, KalayaanKabayanihan, Inang Bayan, Kalayaan

Bilang isang kilusan, ang Himagsikan ay Bilang isang kilusan, ang Himagsikan ay pinagalaw ng mga taong nasangkot sa: pinagalaw ng mga taong nasangkot sa: Sekularisasyon, Propaganda ng Ilustrado at Sekularisasyon, Propaganda ng Ilustrado at Katipunan ng mga Anak ng BayanKatipunan ng mga Anak ng Bayan

Sa araling ito tatalakayin ang iba’t ibang aspeto na Sa araling ito tatalakayin ang iba’t ibang aspeto na nakaapekto at nagkaroon ng malaking kontribusyon sa nakaapekto at nagkaroon ng malaking kontribusyon sa pagsilang ng himagsikan. Iisa-isahin din ang mga tao, pagsilang ng himagsikan. Iisa-isahin din ang mga tao, pangyayari at maging mga likha na nagpamulat sa pangyayari at maging mga likha na nagpamulat sa mga Pilipino upang mag-alsa. Tatalakayin din ang ilan mga Pilipino upang mag-alsa. Tatalakayin din ang ilan sa mga pag-aalsang naganap sa bansa; ang mga sa mga pag-aalsang naganap sa bansa; ang mga dahilan kung bakit ito naganap at kung naging dahilan kung bakit ito naganap at kung naging matagumpay ba ito o hindi. Hihimayin din ang salitang matagumpay ba ito o hindi. Hihimayin din ang salitang “kalayaan” at ang pinagmulan nito. May ilang sipi at “kalayaan” at ang pinagmulan nito. May ilang sipi at larawan ang matutunghayan upang mas lalo pang larawan ang matutunghayan upang mas lalo pang maunawaan ang aralin. Inaasahang sa pagtatapos ng maunawaan ang aralin. Inaasahang sa pagtatapos ng diskusyon ay mapapalawak ninyo ang inyong mga diskusyon ay mapapalawak ninyo ang inyong mga isipan ukol sa tunay na mukha ng himagsikan.isipan ukol sa tunay na mukha ng himagsikan.

Nagkaroon ng malaking ambag ang heograpiya ng bansa sa Nagkaroon ng malaking ambag ang heograpiya ng bansa sa pagsilang ng Himagsikan noong 1896. Bagaman ang malaking pagsilang ng Himagsikan noong 1896. Bagaman ang malaking bahagi ng mga digmaan ay naganap sa sentro ng bansa bahagi ng mga digmaan ay naganap sa sentro ng bansa (Kamaynilaan) at kanugnog na lalawigan, naging bahagi rin ang:(Kamaynilaan) at kanugnog na lalawigan, naging bahagi rin ang:

iba’t ibang lalawigan sa Pilipinas mula Batanes hanggang iba’t ibang lalawigan sa Pilipinas mula Batanes hanggang Sulu. Sulu. ~Ang epekto ng himagsikan ay pambansa gaya ng nangyari ~Ang epekto ng himagsikan ay pambansa gaya ng nangyari sa paghahalughog sa mga naghimagsik o pagpapabaril sa sa paghahalughog sa mga naghimagsik o pagpapabaril sa kalaban ng pamahalaan. (taga-Ilokos, taga-Cavite, taga-kalaban ng pamahalaan. (taga-Ilokos, taga-Cavite, taga-Panay, taga-Maynila)Panay, taga-Maynila)

~Nagkaroon ng pagkakataon na ipinatapon ang mga ~Nagkaroon ng pagkakataon na ipinatapon ang mga naghihimagsik sa Palawan, Jolo, Cotabato, Zamboanga at naghihimagsik sa Palawan, Jolo, Cotabato, Zamboanga at Marianas. Pinakatanyag sa mga napatapon sa Dapitan, Marianas. Pinakatanyag sa mga napatapon sa Dapitan, Zamboanga del Norte si Jose Rizal.Zamboanga del Norte si Jose Rizal.

~Ang himagsikan ay hindi lamang isang pulitikal na ~Ang himagsikan ay hindi lamang isang pulitikal na pagkilos. Ito ay pagsasabuhay ng panlipunan at pagkilos. Ito ay pagsasabuhay ng panlipunan at pangkabihasnang mga mithiin at proyekto. Ang pagbagsak pangkabihasnang mga mithiin at proyekto. Ang pagbagsak ng isang rehimeng napalitan ng isang istrukturang pinanday ng isang rehimeng napalitan ng isang istrukturang pinanday ng mga rebolusyunaryo sa ngalan ng buong sambayanan. ng mga rebolusyunaryo sa ngalan ng buong sambayanan. Elite man o masa ay sangkot sa pangyayaring nagpabago sa Elite man o masa ay sangkot sa pangyayaring nagpabago sa kamalayan, kinagawian at kapaligiran ng taumbayan.kamalayan, kinagawian at kapaligiran ng taumbayan.

~Ang pagkapambansa ng Katipunan ay nangangahulugang ~Ang pagkapambansa ng Katipunan ay nangangahulugang hindi lamang ng Kabansaan kundi ng Kaginhawaang hindi lamang ng Kabansaan kundi ng Kaginhawaang Pambayan at ang paggigiit sa Katutubong Kabihasnan upang Pambayan at ang paggigiit sa Katutubong Kabihasnan upang tanggalin sa lipunan ang dominasyon ng kamalayang tanggalin sa lipunan ang dominasyon ng kamalayang kolonyal.kolonyal.

~Ang pambansang katangian ng Himagskan ng 1896 ay ~Ang pambansang katangian ng Himagskan ng 1896 ay masusukat sa pangkalahatan at pangmatagalang epekto nito masusukat sa pangkalahatan at pangmatagalang epekto nito sa buong bayan partikular sa pagkapatalsik sa sa buong bayan partikular sa pagkapatalsik sa kolonyalismong Espanyol. kolonyalismong Espanyol.

~Ang himagsikan ay isang pambansang pagdiriwang o ~Ang himagsikan ay isang pambansang pagdiriwang o kapistahn ng mga inaapi tulad ng winika ng isang pilosopong kapistahn ng mga inaapi tulad ng winika ng isang pilosopong Asyano- “ang rebolusyon ay kapistahan ng mga inaapi”.Asyano- “ang rebolusyon ay kapistahan ng mga inaapi”.

Ang Himagsikan ay pakikipaghamok sa larangan ng Ang Himagsikan ay pakikipaghamok sa larangan ng damdamin at kamalayan. Ang pinagmulan ng damdaming damdamin at kamalayan. Ang pinagmulan ng damdaming ito ay ang Kilusang Sekularisasyon ng mapanghimagsik ito ay ang Kilusang Sekularisasyon ng mapanghimagsik at makabayang kaparian (kinatawan ng GOMBURZA), at makabayang kaparian (kinatawan ng GOMBURZA), ang Kilusang Propaganda o Repormista na hinubog ng ang Kilusang Propaganda o Repormista na hinubog ng kaisipang ilustrado at ang Kilusang Katipunan.kaisipang ilustrado at ang Kilusang Katipunan.

GOMBURZA

MGA ILUSTRADO

MGA KATIPUNERO

Francisco BaltazarFrancisco BaltazarDinalumat ang espasyo ng lupain: Dinalumat ang espasyo ng lupain:

“bayan kong sawi”- Albanya, “bayan kong sawi”- Albanya, metapora ng lupang sinilangan. metapora ng lupang sinilangan. (Florante at Laura, 1838) (Florante at Laura, 1838)

Isang “ladino” (bihasa sa Espanyol Isang “ladino” (bihasa sa Espanyol at wikang katutubo e.g. Tagalog)at wikang katutubo e.g. Tagalog)

Para sa kanya ang “bayan” ay Para sa kanya ang “bayan” ay larawan ng espasyong kanyang larawan ng espasyong kanyang sinilangan (tinubuang lupa) at ng sinilangan (tinubuang lupa) at ng katangian ng kanyang lahi katangian ng kanyang lahi (dugong kayumanggi)(dugong kayumanggi)

Marcelo H. Del Pilar at Herminigildo FloresMarcelo H. Del Pilar at Herminigildo Flores““sawing bayan”sawing bayan”Larawan ng isang taong nawalan ng nagmamahal.Larawan ng isang taong nawalan ng nagmamahal.Duplo- Isang mahabang tula na nagpapakita ng Duplo- Isang mahabang tula na nagpapakita ng

palitan ng hinaing ng ina at anak. Dito unang lumitaw palitan ng hinaing ng ina at anak. Dito unang lumitaw ang salitang “Inang Bayan”. Ang Espanya ang “Inang ang salitang “Inang Bayan”. Ang Espanya ang “Inang Bayan” at ang “Anak ng Bayan ay ang Filipinas. Bayan” at ang “Anak ng Bayan ay ang Filipinas. Pinakitang nagsusumbong si Filipinas sa kanyang ina Pinakitang nagsusumbong si Filipinas sa kanyang ina sa hindi magandang trato ng mga prayle sa kanya.sa hindi magandang trato ng mga prayle sa kanya.

Juan LunaJuan LunaEspaña Llevando a Filipinas en el Camino del España Llevando a Filipinas en el Camino del

Progreso- Pintura na nagpapakita ng pag-akay ng Progreso- Pintura na nagpapakita ng pag-akay ng isang malaking babae sa kanyang anak na babae isang malaking babae sa kanyang anak na babae paakyat sa isang mataas na hagdan na bumubukas paakyat sa isang mataas na hagdan na bumubukas ang liwanag, ang sinag ng Progreso.ang liwanag, ang sinag ng Progreso.

El Pacto de Sangre- Pagguhit ukol sa sanduguan nina El Pacto de Sangre- Pagguhit ukol sa sanduguan nina Legazpi at Sikatuna. Nagbadya ng pagkakapatid ng Legazpi at Sikatuna. Nagbadya ng pagkakapatid ng mga Espanyol at katutubo ngunit pinawalambisa ng mga Espanyol at katutubo ngunit pinawalambisa ng isang bagong “sanduguan” ng mga Anak ng Bayan.isang bagong “sanduguan” ng mga Anak ng Bayan.

Kalayaan- hawig ito sa salitang “layaw” na hindi Kalayaan- hawig ito sa salitang “layaw” na hindi naman nahiwalay sa ginagawang pag-aruga ng ina sa naman nahiwalay sa ginagawang pag-aruga ng ina sa anak.anak.

Ngunit nagkaroon ito ng negatibong kahulugan tulad Ngunit nagkaroon ito ng negatibong kahulugan tulad ng mababasa sa “Florante at Laura”ng mababasa sa “Florante at Laura”

Ang laki sa layaw karaniwa’y hubad sa bait at muni, sa hatol Ang laki sa layaw karaniwa’y hubad sa bait at muni, sa hatol ay salat.ay salat.

Kaya sa himagsikan, ang responsableng pagtatanggol Kaya sa himagsikan, ang responsableng pagtatanggol sa ina ay tatawaging “laya” (Inang Laya).sa ina ay tatawaging “laya” (Inang Laya).

Sa Katipunan, naging kasing kahulugan ang “laya” ng Sa Katipunan, naging kasing kahulugan ang “laya” ng pagtatanggol sa Inang Bayan mula sa pagkulong at pagtatanggol sa Inang Bayan mula sa pagkulong at pagsasamantala ng dayuhan. Awitin ang pambansang pagsasamantala ng dayuhan. Awitin ang pambansang awit!awit!

Ang ugat ng salitang “laya” ay nasa salitang “ilaya”, bundok Ang ugat ng salitang “laya” ay nasa salitang “ilaya”, bundok na binubukalan ng malinis na tubig at sinisikatan ng araw.na binubukalan ng malinis na tubig at sinisikatan ng araw.

Ang “i” sa ilaya ay nangangahulugan ng “mula sa”, laya Ang “i” sa ilaya ay nangangahulugan ng “mula sa”, laya (=“bundok”)(=“bundok”)

Ang bundok ay tirahan ng mga malalaya na kasing Ang bundok ay tirahan ng mga malalaya na kasing kahulugan ng “tulisan”, “remontados” infieles” at kahulugan ng “tulisan”, “remontados” infieles” at “cimarrones”.“cimarrones”.

Kalayaan – katimawaan, kalangitan, kaginhawaan, Kalayaan – katimawaan, kalangitan, kaginhawaan, kaluwalhatian.kaluwalhatian.

Hindi rin maihihiwalay sa pananampalataya ang mga Hindi rin maihihiwalay sa pananampalataya ang mga dalumat na ginamit sa Himagsikan. Nakalagak sa dalumat na ginamit sa Himagsikan. Nakalagak sa kahulugan ng kalayaan ang isang banal na panata, ang kahulugan ng kalayaan ang isang banal na panata, ang bandila bilang isang simbolong dapat ipaglaban. bandila bilang isang simbolong dapat ipaglaban.

Marcelo H. del PilarMarcelo H. del Pilar““Dasalan at Tocsohan”- isang likhang tumuligsa sa Dasalan at Tocsohan”- isang likhang tumuligsa sa

mga prayle.mga prayle.

~ isang tanong-sagot na pagpapaliwanag sa ~ isang tanong-sagot na pagpapaliwanag sa nilalaman ng paniniwalang Kristiyano.nilalaman ng paniniwalang Kristiyano.

~ kay del Pilar ang “tokso” ay wala nang ~ kay del Pilar ang “tokso” ay wala nang kinalaman sa kabanalan kundi sa panlalait o pagbibiro kinalaman sa kabanalan kundi sa panlalait o pagbibiro tulad ng alam nating “tukso” sa ngayon.tulad ng alam nating “tukso” sa ngayon.

Ang Aba Ginoong BaryaAng Aba Ginoong BaryaAba ginoong Barya nakapupuno Aba ginoong Barya nakapupuno ka nang alkansya ang Fraile’I ka nang alkansya ang Fraile’I sumasainyo bukod ka niyang sumasainyo bukod ka niyang

pinagpala’t pina higit sa lahat, pinagpala’t pina higit sa lahat, pinagpala naman ang kaban pinagpala naman ang kaban

mong mapasok. Santa Barya Ina mong mapasok. Santa Barya Ina nang Deretsos, ipanalangin mo nang Deretsos, ipanalangin mo kaming huwag anitan ngayon at kaming huwag anitan ngayon at

kami ipapatay. Siya naua...kami ipapatay. Siya naua...

Ang Amain NaminAng Amain NaminAmain naming sumasakumbento ka, Amain naming sumasakumbento ka, sumpain ang ngalan mo, malayo sa sumpain ang ngalan mo, malayo sa amin ang kasakiman mo, kitlin ang amin ang kasakiman mo, kitlin ang leeg mo dito sa lupa para nang sa leeg mo dito sa lupa para nang sa

langit. Saulan mo kami ngayon nang langit. Saulan mo kami ngayon nang aming kaning iyong inaraw-araw at aming kaning iyong inaraw-araw at patawanin mo kami sa iyong pag-patawanin mo kami sa iyong pag-ungal para nang pag papatawa mo ungal para nang pag papatawa mo

kung kami nakukuwaltahan; at kung kami nakukuwaltahan; at huwag mo kaming ipahintulot sa huwag mo kaming ipahintulot sa

iyong manunukso at iadya mo kami iyong manunukso at iadya mo kami sa masama mong dila. Amen.sa masama mong dila. Amen.

At upang ipamukha sa mga prayle ang kabulukan ng kanilang moralidad, gumamit ang mga Katipunero ng bagong “Sampung Utos” na nakilala bilang “Dekalogo” sa kaso ni Mabini at Bonifacio at “Kartilya” sa panulat ni Emilio Jacinto. (Tunghayan ang mga nasabing dokumento).

Ang kamatayan bilang sakripisyo ay simbolo ng taal sa Ang kamatayan bilang sakripisyo ay simbolo ng taal sa pagkabayani. pagkabayani.

Hindi isang mandirigma lamang ang bayani ngayon. Maaaring Hindi isang mandirigma lamang ang bayani ngayon. Maaaring isa rin siyang martir tulad ng Gomburza at ni Rizal. Kailangang isa rin siyang martir tulad ng Gomburza at ni Rizal. Kailangang ang naghahangad ng pagbabago sa Himagsikan ay malinis ang ang naghahangad ng pagbabago sa Himagsikan ay malinis ang kalooban upang hindi siya maging mapang-api matapos ang kalooban upang hindi siya maging mapang-api matapos ang tagumpay.tagumpay.

Ipinagpatuloy ng heneral ng himagsikan na si Artemio Ricarte Ipinagpatuloy ng heneral ng himagsikan na si Artemio Ricarte ang lohika ng banal na paggalang sa mga bayani. Kanyang ang lohika ng banal na paggalang sa mga bayani. Kanyang inilagay ang pangalan ng mga bayani sa konstelasyon ng mga inilagay ang pangalan ng mga bayani sa konstelasyon ng mga bituin, tala at planeta. Nagkaroon ng konstelasyon na bituin, tala at planeta. Nagkaroon ng konstelasyon na ipinangalan kina “Gomburza” at sa mga unang “hasik” ng ipinangalan kina “Gomburza” at sa mga unang “hasik” ng Katipunan. (Ito’y malinaw na pagbabalik sa katutubong Katipunan. (Ito’y malinaw na pagbabalik sa katutubong paniniwala hinggil sa mandirigmang kapag namatay ay paniniwala hinggil sa mandirigmang kapag namatay ay nagtutungo sa langit).nagtutungo sa langit).

Ang pagpapanahon ng mga Katipunero ay tumugma sa mga yugtong galing sa Bibliya:

1. Paraiso – ang panahong nabubuhay ang mga sinaunang Pilipino nang hindi sakop ng dayuhan.

2. Pagkaduhagi – sa panahong kolonyal.3. Muling Pagsilang – sa panahon ng paghihimagsik. Ito ang ipinalit sa sinasabi ng mga Kastila na

dalawang panahon ng Kamangmangan (Bago dumating ang Kastila) at Pagdating/Pananakop ng Kastila na Panahon ng Kristiyanismo at Sibilisasyon. Ang pagpapanahong katutubo ay bumalik sa paglalagay ng mga araw ng pagsilang o kamatayan ng iba’t ibang bayani na ipinalit sa pangalan ng mga santo. Inilagay din sa mga kalendaryo ang mga datos tungkol sa unang araw ng pag-ulan, pagtatanim at paggapas, gayundin, ang pagtungo sa dagat at pangingisda, ang mataas o mababang lebel ng dagat at mga kaalamang mahalaga sa mga magsasaka at mangingisda.

Nagkaroon ng sirkulasyon ng mga salita na may bagong kahulugan at ortograpiya. May pagbabalik sa sinaunang “baybayin”.

Nagkaroon ng salin at palitan ng mga salitang naging mahalaga sa Himagsikan. (“La Solidaridad”-”Katipunan”, “La Independencia”-”Kalayaan”, “A la Patria”-”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”, “Mi Ultimo Adios”-”Pahimakas”.

Jose P. RizalJose P. RizalPambansang bayaniPambansang bayaniNagpamulat sa mga Pilipino sa mga pang-aapi at Nagpamulat sa mga Pilipino sa mga pang-aapi at

kabuktutan ng mga prayle sa pamamagitan ng kanyang kabuktutan ng mga prayle sa pamamagitan ng kanyang mga nobela.mga nobela.

MI ULTIMO ADIOS

Sa pagsulong ng Himagsikang 1896, nagkaroon ng temang katutubo, kamalayan at historikal sa mga likha ng mga naging tanyag na mga pintor, mga manunulat at mang-aawit sa panahon ng mga Espanyol.

Dito ipinahayag ng mga pintor ang kanilang pagkalinga sa “Inang Bayan”.

Ang mga Obra Maestra ng mga pintor ay naging inspirasyon ng mga metaporang nagpapintig sa damdamin ng mga Pilipino.

Kapanganakan:Oktubre 23,1857Badoc, Ilocos NorteKamatayan:Disyembre 7, 1899Hong KongTrabaho:Pintor

Ang iba pa niyang nilikha ay:

•El Pacto de Sangre•Idilio, España y Filipinas•Lavandera•Escena Mariquina•Batalla de Lepanto

Ito ay inihalintulad sa mga napatay na

gladiator sa Coliseum ng Roma na para kay Rizal ay alegorya ng

mga katutubong naghihirap sa loob ng kolonyang Pilipinas.

Kapanganakan:21 Pebrero 1855 sa Binondo, Maynila Trabaho:Pintor

Mga Obra:•La Banca •Vendadora de lanzones •La siesta (Nap in the Afternoon), 1881 •Senador Romano •Assasination of Governor Bustamante

Paglalarawan ng kasamaan ng mga prayle na pinaksa ni del Pilar sa kanyang “ La Soberania

Monacal” at “La Frailocracia en Filipinas.

Kapanganakan:Tondo, Maynila noong ika-6 ng Hunyo, 1876. Kamatayan:sa edad na 30 noong Pebrero 12, 1903Larangan:Manunulat, manunula at kompositor

Si Jose Palma ay isang makata at sundalong Pilipino. Siya ay naging tanyag sa pagsusulat niya ng Filipinas, na naging titik ng Pambansang Awit ng Pilipinas.

P- Pinopoong sinta, niring calolowaNacacawangis mo'y mabangong sampagitaDalisay sa linis, dakila sa gandaMatimyas na bucal ng madlang ligaya.E- Edeng maligayang kinaloclocanNg galak at tuwang catamis-tamisanHada cang maningning na ang matunghaya'yMasamyong bulaclac agad sumisical.P- Pinananaligan niring aking dibdibNa sa paglalayag sa dagat ng sakit'Di mo babayaang malunod sa hapisSa pagcabagabag co'y icaw ang sasagip.

I- Icaw na nga ang lunas sa aking dalitaTanging magliligtas sa niluha-luhaBunying binibining sinucuang cusaNiring catawohang nangayupapa.T- Tanggapin ang aking wagas na pag-ibigMarubdob na ningas na taglay sa dibdibSa buhay na ito'y walang nilalangitCung hindi ikaw lamang, ilaw niring isip.A- At sa cawacasa'y ang kapamanhikanTumbasan mo yaring pagsintang dalisayAlalahanin mong cung 'di cahabaganIyong lalasunin ang aba cong buhay.

Samakatwid, hindi lamang idinaan ng mga Pilipino ang Himagsikang 1896 sa paggamit ng gulok at iba pang sandata kundi sa pilosopiya, himig at sining na rin. Hindi makatarungang husgahan ang mga Katipunero at Rebolusyunaryo bilang mabababaw at mababagsik na mga taong walang ginawa kundi pumaslang ng mga dayuhang kalaban.

Sanggunian:

•Kasaysayang Bayan•http://en.wikipedia.org•http://andresbonifacio.hostmysploit.com/akdaniandresbonifaciohulingpaalamnirizal/•http://siningasia.blogspot.com/2008/03/spoliarium-ni-juan-luna.html•http://avhrc-kultura.blogspot.com/2007/02/ang-komersalisasyon-ng-sining-at.html