pahigpitin ang pagkakaisa at suporta! ipaglaban ang ... · pdf fileang karapatan para sa...

Bunga ng malaon na

kampanya at adhikain ng

mga katutubong Mangyan

upang makamit ang kanil-

ang karapatan para sa saril-

ing pagpapasya at lupang ninuno, muling nailunsad ang ika-limang Araw ng

mga Mangyan na naganap

sa Sitio Sigaw, Barangay

Lisap, Bongabong, Oriental

Mindoro noong April 14-15,

2012 sa pangunguna ng

HAGIBBAT-Mangyan Min-

doro, ang pang-islang sa-

mahan ng mga Mangyan sa

Mindoro. Katuwang sa

gawaing ito ang iba't-ibang

pantribong samahan sa ila-laim nito tulad ng Hanun-

uo, Alangan, Gubatnon,

Iraya, Buhid, Bangon at

Tadyawan. Katuwang din

ng pederasyong ito ay

UCCP- IDPIP at ilang mga

samahan ng simbahan tulad

NCCP at ROMINEC.

Nakibahagi din sa pagdiri-wang na ito ang mga or-

ganisasyon mula sa akade-

mya gaya ng UP Workers

Alliance sa Diliman at UP

Los Banos, UP Open Uni-

versity, ACAD Union,

Lasallete at mga es-

tudyante. Samant ala, nakiisa rin ang ibang mga

samahan para sa mga katu-

tubo gaya ng KAMP o ang

Kalipunan ng mga Katutu-

bong Mamamayan ng Pili-

pinas, Itutuloy, p3

Ang iba’t-ibang Tribo ng Mangyan sa Mindoro

Pahigpitin ang Pagkakaisa at Suporta! Ipaglaban ang Lupaing Ninuno at Sariling Pagpapasya

Run for Pencil, Pakikiisa sa Edukasyong Katutubo

Sa tuwing nalalapit

ang pasukan, isa

sa mga pangunah-

ing pinaghahan-

daan ng mga

magulang ay ang mga kagamitan ng

kanilang mga anak

sa pagsisimula ng

panibagong taon

ng pag-aar al.

Hinggil dito, May

2 5 - 2 6 , 2 0 1 2 ,

muling tinungo ng

Run for pencil sa

mga batang Bangon sa

So. Balangkawon, Lisap,

Bongabong Oriental Mindo-

ro. Katuwang sa pag-aayos

ng nasabing gawain -

ang HAGIBBAT, ay

matiyagang nilakad

ng grupo ng Black

Pencil (ang grupo ng

mga mananakbo pa-ra sa mga gamit pang

-ekwela ng mga

Mangyan) kasama

ang ilang staff ng

IDPIP ang lugar

patungo sa pama-

yanan ang mga ka-

tutubong Bangon.

Itutuloy, p 2

KULTURA’T KA-

LINANGAN

Ang aming Mahuhusay na

Guro!

Wikang Alangan

Hanap Salita

Kulturang Dumagat

Sagot sa nakaraaang Han-

ap Salita

Pahigpitin ang Pagka-

kaisa at Suporta! Ipaglaban ang Lupaing

Ninuno at Sarling Pagpapasya

1

Run for Pencil,

Pakikiisa sa Edukasyong Katutubo

1

Pananakot ng Militar sa

Chairman ng Hagibbat

2

Mga Para-Gurong

Ken’uy, Nasanay!

3

Bantay Minahan: Mga

anumalya ng minahan, isiniwalat!

4

Ang Dam sa Lugar ng

mga Katutubo sa Timog Katagalugan

5

Kultura’t Kalinangan 6

Inside this issue:

Semestral Publication Tomo 14 Blg. 1 Enero - Hunyo 2012

Habang namamahagi ng mga gamit sa mga bata

Taong 2009, pumunta ang

mga sundalo sa bahay nila.

Wala siya ng mga panahong ito

at ang tanging naroon lamang

ay kanyang mga anak at asawa

na takot na takot sa mga mala-laking armas na dala ng mga

militar.

Maliban dito, tinatakot din

diumano ang Chairman na hu-

wag kakampi sa makakaliwa.

Taong 2012, pinagbabawalan

na si Pastor Carculan na

lumabas sa komunidad at dumalo sa mga gawain ng

HAGIBBAT. Maging ang

kanyang pag-alis ay idinidikta

na ng mga sundalo.

***

Ayon pa sa kanya, pagkatapos

ng Mangyan Day, muli ay pinatawag siya ng mga sundalo at binalaan na

huwag makikipagtulungan sa mga

kaliwa.

Ang paghahatid ng Run for

Pencil ng kanilang mga handog sa

mga batang Mangyan ay nagbigay

ng bawas na alalahanin para sa

mga magulang ng mga katutubong

may mga anak na mag-aaral sa nalalapit na pasukan. Kabilang sa

mga gamit pang-eskwela na ipin-

amigay ng grupo ay ang mga note-

book, lapis, pangkulay, pangtasa,

bag at iba pa. Bukod dito, nag-

bigay din ng mga tsinelas ang

grupo sa mga batang mangyan.

Maliban sa mga gamit sa eskwela na natanggap, natuto din

ang mga batang Dumagat ng mga

ilang mga kwentong pambata,

laro, sayaw at ng alpabetong Filipi-

no mula sa mga volunteer ng Black

Pencils. Dahil dito, labis na

nagpapasalamat ang mga bata at

ang kanilang mga magulang sa

buong pusong paghahatid ng tuwa

ng grupo ng Run for Pencil sa mga

katutubong Mangyan sanasabing

pamayanan. Bago magtapos ang

programang ito, malugod na

nagpasalamat ang mga katutu-

bong sa grupo ng Run For Pencil.

Samantalang, labis na saya din ang nakita sa mga mukha ng mga

volunteer na nakilahok dahil sa

mga bagong karanasan at aral na

napulot mula sa mga katutubong

kanilang nakasalamuha.

***

Pananakot ng mga Militar sa Chairman ng Hagibbat

Run for Pencil, Pakikiisa sa Edukasyong Katutubo

Bukod sa nakaambang mga

bakahin hinggil sa banta ng mina,

pagtatayo ng mga dam at ilang mga

proyektong makakaapekto sa pa-

mumuhay ng mga Mangyan, isa din

sa mga kinahaharap ng pamayanan ng mga Mangyan ay ang pananakot

ng mga militar.

Isa sa mga biktima ng mga mili-

tar ay ang ginagawang pag-

iinteroga at pananakot kay Pastor

Marcelo Carculan; Chairman ng

HAGIBBAT at isang Pastor ng UCCP.

Ayon sa kanya, 2011, bago pa man ang Mangyan Day ay pinatawag na

siya ng pinuno ng mga sundalo sa

pangalang Andrew sa kanilang tinu-

tuluyan na bahay ng isa ring Iraya

sa Balao. Dito, siya ininteroga hing-

gil sa kanyang tungkulin sa HAGIB-

BAT at sa Mangyan Day na kaniling

pinilit na daluhan.

KATUTUBONG PANANAW

Chairman ng Hagibbat habang kinukuhanan ng

pahayag

Habang masayang naglalro ang mga

Kabataang Bangon

Pamamahagi ng mga tsinelas sa pila

ng mga bata

Habang nagkukwento sa mga batang Bangon

at ang Talakayang Bayan.

Nagkaroon din ng tiyangian na

pangunahing ipinagbibili ang mga

kagamitan na gawa ng katuubo mu-

la sa iba't-ibang tribu. Gaya ng ka-

nilang yaring kamay na bag, pla-

tong likha sa nito, kwentas, por-

selas at marami pang iba. Bukod

dito, nagkaroon din ng mga palaro

sa mga bata at medical mission para

sa buong pamilya ng mga nakilahok

na katutubo. Ang gawaing ito ay

pinalahan ng lahat ng mga katutu-

bong nagnais na maibsan ang kanil-ang mga karamdamang matagal na

iniinda.

Noong May 17-19, 2012 ay

naglunsad ng pag-aaral para sa

Para-guro ng So. Pange-pange

sa Palawan. Ito ay nilahukan ng

pitong (7) mga Para-Guro mula

sa nasabing pamayanan ng mga katutubo sa Palawan. Ang mga

ito ay sina Lolito Madal, Carlito

Colino, Amboy Emao, Tuding

Dansali, Norsita Madal, Rolinda

Lulo at Rosabel Emao. Masigla

ang naging

pagbubukas ng pagsasanay at

ang mga para-guro ay aktibong

nakibahagi sa mga talakayan at

p a g - a a r a l u p a n g h i g i t n a

mapagyaman ang kanilang mga

kaalaman sa pagtuturo at pan-

gangasiwa ng paaralan.

Naging matagumpay ang nasabing pag-aaral. Sa kasalu-

kuyan, sila na ang mga boluntar-

yong para-guro na nagtuturo sa

Sitio Pange-pange.

Inaasahang magsis imu la

ang pag-aaral ng mga bata at

mat at a nda ng Pin agt i bu kan g

Kaungadanganit Pelawan sa So.

Pange-Pnge, Bulalacao, Bata-

raza, Pawalan kasalukuyang ta-

on.

***


KATRIBU, Task Force for Indigenous

People o TFIP, KADUAMI, PNFSP.

Tinatayang mahigit 500 mga ka-

tutubo ang dumalo at nakisaya sa

pagdiriwang na ito ng mga katutu-

bong Mangyan na kinabibilangan ng

iba't -ibang tr ibung Hanunuo,

Alangan, Gubatnon, Iraya, Buhid,

Bangon at Tadyawan.

Bago sumapit ang mismong araw

ng mga mangyan, inilunsad ang

isang cultural caravan noong Abril 12

-14, 2012 sa inisyatiba ng HAGIBBAT-

Mangyan Mindoro na kung saan, ini-

kot ng mga katutubo at mga nakiisa

sa kanilang mga bakahin ang isla ng

Mindoro. Kaakibat nito ang pag-

lulunsad ng programa sa pitong

bayan na kanilang nadaanan. Ang

mga bayan na ito ay ang Calapan,

Victoria, Roxas, Mansalay, San Jose,

Sablayan at Mamburao. Bahagi ng

programang ito ay ang pagpapaki-lala ng HAGIBBAT, pagtatanghal ng

mga pangkulturang bilang at pag-

tatalakay ng mga isyung kinaha-

harap ng mga katutubong Mangyan.

Samantala, tampok sa pagdiri-

wang sa mismong araw ng mga

Mangyan (Abril 14-15, 2012) ang

iba't-ibang programa gaya ng Radyo Katribu na tumatalakay sa mga

isyung kinakaharap ng mga katutubo

Mga Para-gurong Ken’uy, Nasanay!

KATUTUBONG PANANAW

Medical mission sa mga katutubong

Mangyan

Mga produktong yaring-kamay ng

mga Mangyan

Habang nagtinatantya ng batang

Mangyan ang Pagpapana

isang barangay lamang ang

nagsumite ng kasulatan kala-

kip ang mga pirma ng mga

residenteng katutubo sa

Brgy. Wawa. Subalit, ayon sa

isang katutubong nakapa-nayam, ang kasulatang ito ay

dinaya ng mga staff ng Agu-

san Mineral Petroluem

sapagkat ang mga pirma na

nakapaloob dito ay pineke

ng mga tauhan ng korpo-

rasyong ito upang mapa-

yagan ang pagbubukas ng

minahang bayan.

Isa pa sa mga anumalyang

nangyari ay ang hindi pag-

bibigay ng mga form sa ilang mga

barangay gaya ng sa Brgy. Balaw.

Hindi diumano nakarating ang kasu-

latan na naglalahad ng magiging

pasya ukol sa usaping minahang

bayan. Ang ilan naman sa mga ba-

rangay ay hindi na ibinalik pa ang

kasulatang ibinigay sa kanila na

nagpapatunay ng kanilang tahasang

pagtutol sa mga minahang bayang

ito.

Itutuloy, p5

layong papirmahin ang mga katutubo

na nagsasaad ng kanilang pagpayag sa pagkakaroon ng mga minahan na

umaabot sa 20 ektarya sa bawat ba-

rangay sa nasabing bayan na siyang

idadaan sa proseso sa NCIP o Pam-

bansang Komisyon ng mga Katutubo

matapos nilang mapapayag ang mga

katutubo. Kung maaaprubahan ang

minahang ito, ang 9 na barangay sa

Abra de Ilog ay papasukin ng mga

minahan upang ang 20 ektarya ng

kanilang lupa ay bungkalin para sa

yamang mineral.

Sa 9 na barangay ng Abra Ilog,

Ganundin naman, nagpamalas

ang iba't-ibang kalahok na katutubo

ng kanilang kahusayan sa pag-awit,

pagsayaw at pagsasadula na

n a g l a l a r a w a n n g k a n i l a n g

pakikipagsapalaran bilang mga ka-tutubong Mangyan.

Sakabilang banda, hindi naman

nagpahuli ang mga kabataan at mga

batang mangyan sa pagpapakita ng

kanilang kaliksihan sa paglalaro ng

mga inihandong patimpalak ng mga

boluntaryong nagsidalo sa nasabing

pagdariwang.

Bukod sa mga masasayang mga

karanasan sa Mangyan Day, higit na

nagpapasalamat ang mga katutu-

bong Mangyan sa lahat ng kanilang

napulot na aral mula sa pagdiriwang

na ito kaakibat dito ang pasasalamat

sa lahat ng nakikiisa sa kanilang

pakikipaglaban sa kanilang lupaing ninuno at sariling pagpapasya.

Ganundin naman, sa kabila ng

pagod at hirap mula sa paghahanda

at sa aktwal na pagdiriwang, bakas

sa mga boluntaryong nakiisa ang

kanilang kasayahan dulot ng mga

bagong karanasan at aral mula sa

mga katutubong Mangyan.

***

BANTAY MINAHAN: Mga anumalya ng minahan isiniwalat!


Taong 2009,

matatandaan nang

mamayagpag ang

usaping Minahang

Bayan sa lalawigan

n g M i n d o r o partikular sa Abra

de Ilog na kung

saan daang-daang

pamilyang katutu-

bo ang naninira-

han.

Ang Minahang

Bayan na siyang isang hudyat ng

panibagong su-

s u o n g i n g

pakikibaka ng mga katutubo sa Min-

doro ang siyang pangunahing

proyekto ng Agusan Mineral Pretrole-

um. Ang "small scale mining" ang

kanilang ninanais na maaprubahan na

magbibigay kalayaan sa korpo-

rasyong ito na i-eksplora at bungkalin

ang malawak na lupain ng Abra de

Ilog.

Sa parehas na taong din ito,

lumabas ang mga "form" o kasulatan

na siyang magiging kasunduan na

ipinamahagi diumano sa mga baran-

gay ng mga katutubo sa nabanggit na

bayan. Ang kasunduang ito ay nagla-

KATUTUBONG PANANAW

Ang mga batang mangyan habang

minamasdan ang larawan ng iba

pang mga katutubo.

Isa ang pagtatayo ng dam sa

mga pagsubok na sinusuong ng

mga katutubo hindi lamang sa

panig ng timog katagulagan ngunit

maging ng buong Pilipinas.

Ang Laiban Dam sa Rizal

Ang laiban dam ay isa mga dam-

buhalang dam na binabalak

ipagpatuloy ang pagbubukas sa

may Tanay, Rizal na magsusuplay

ng tubig sa Maynila at ilang panig

ng Cavite. Ito rin ang magpapalu-

bog sa 9 na brgy. na malapit dito

kung

sakaling matuloy.

Bukod dito, magpapalikas ito ng

mahigit kumulang sa sampung libong

residente kabilang dito ang apat na

libong residenteng naninirahan sa lu-gar na ito. Isama pa dito ang pagkawa-

la ng kanilang kinabubuhay gaya ng

pagtatanim na siyang pangunahing

maaapektuhan sa pagtatayo ng dam.

Lulubog ang mga sakahan at ang mga

kabahayan sa pagpapatuloy ng pag-

bubukas ng Laiban dam.

Sa kasalukuyang ulat, bagaman

hindi pa naitutupad ang pagpapatuloy ng pagbubukas ng malaking dam na

ito dahil sa isyu ng pagpopondo, patu-

loy pa rin na isinusulong ng Manila Wa-

ter Sewage System ang pagbubukas

nito.

Sa kabilang banda, sa bahagi na-

man ng Mindoro, may mga napapabali-

tang pagtatayo ng mga dam na di-umano'y magsisilbing “hydroelelectric

power generation” project ng mga mala-

lakinkumpanya sa Mindoro ang pani-

bagong banta sa mga katutubo natin sa

nasabing lalawigan. Ang Dam na ito ay magbibigay ng kuryente sa mga karatig

bayan at mga barangay higit lalo na sa

lugar ng San Teodoro, Naujan at Sta. Cruz.

Mga Dam sa Mindoro

Ayon sa panayam sa isang katutubo,

noong 2011, nagpalagay na ng mga pader

upang simulan ang nasabing proyekto.

Samantala, sa Bongabong, ayon sa pinaka-

huling ulat ay naglagay na ng mga bakal

na haligi sa lugar na pagtatayuan ng Dam. Bagaman maliitan lamang ang mga dam

na itatayo, isa pa rin itong banta sa

kabuhayan ng mga katutubong naninira-

han dito.

Habang mahigpit ang pagtutol ng

ilang mga katutubo, may ilan-ilang

pinunong katutubo na pabor sa proyekto

sapagkat mabibigyan daw ng kuryente

ang kanilang lugar gaya ng pangako ng

mga may-ari ng proyektong ito. May

ilan din namang nagpahayag na sila ay

tutol sa mga proyekto ito, subalit sila ay

nalinlang ng mga mamumuhunan sa

pamamagitan ng paggagarantiya sa kanila na magbibigy daw ang mga ito

ng serbisyong panlipunan sa mga kata-

bing residente higit lalo sa mga katutu-

bo na direktang maaapektuhan ng mga

Dam na ito. Isang halimbawa nito ay

ang pagtutol ng ilan nga Iraya sa Dam na

itatayo sa Bongabong, San Teodoro,

bagamat sila ay tutol, pumapasok pa rin

sila sa mga kasunduan mula sa mga kom-

panyang ito na magbibigay sa kanila ng

mga serbisyong gaya ng pang-edukasyon,

pangkalusugan at panghanapbuhay. Dulot

nito, mabibigyan ng kalayaan at lakas ang

mga kompanyana ituloy ang kampanya hinggil sa pagtatayo ng mga Dam.

Ang pagtatayo ng mga Dam na ito ay

magbubunsod ng ilang mga suliranin ng

kahaharapin ng ating mga residenteng

naninirahan malapit sa mga Dam na ito.

Ang ilan sa mga pangamba ng mga katutu-

bo ay ang paglubog ng kanilang mga sa-

kahan dulot ng pag-apaw ng tubig. Bunsod

din nito, mahihirapan ang mga katutubong dumaan pababa ng kabayanan dahil sa

Dam na itatayo na lugar na kanilang di-

nadaanan. Mag-iiba din ang direksyon ng

tubig kaya't maaaring matuyuan ang ilang

mga sakahan at maaantala ang kanilang

mga pangkabuhayan. Isama pa rito, ang

panganib na susuongin ng mga residente

sa tuwing magpapakawala ang mga Dam

na ito ng tubig na magiging dahilan ng

paglubog ng mga kalapit na bayan.

***

Ang Dam sa Lugar ng mga Katutubo sa Timog-Katagalugan

KATUTUBONG PANANAW

Diversion tunnel ng Laiban Dam sa Rizal

Maliban dito, isa sa mga pangam-

ba ng mga katutubo sa minahang

bayan kung ito'y maaaprubahan ay

ang posibilidad na ang lupang 20

ektarya na siyang kukunin sa

bawat barangay ay isentro na

lamang ang kabuuan sa isang tiyak

na lugar sa kanilang bayan na si-yang magiging mitsa ng pani-

bagong suliranan ukol sa pina-

glalaban na lupang ninuno ng ating

mga katutubo at ang masasamang

epekto ng minahan sa kanilang ka-

lusugan, lipunan, pangkabuhayan at

maging ang kanilang mga tradisy-

on.

Sa kasalukuyan, naging tahi-

mik ang usapin ukol sa minahang

bayan dulot ng pagtutol ng mga

katutubo sa rehiyon ngunit patuloy pa

rin ang kanilang pagkilos upang

tuluyan ng mapuksa ang usaping ito

na isang malaking banta sa kanilang

malayang pamumuhay na siyang

tuluyang pangangahasang pasukin

ng mga mapagsamantalang minahan.

***

BANTAY MINAHAN: Mga anumalya ng minahan isiniwalat!

Sa Aming Mahuhusay na Guro

Itong pag-aaral sadyang kakaiba

Sa taglay na sikap na aming nakita

Kahit na mapaos patuloy pa sila

Ang liksyon at aral sa tao’y mapunta

Kahit napapagod hindi alintana

Tuhod ma’y masakit, ang bibig at dila

Sa kumpas at galaw ay ibig matasa

Kung ano ang alam at sadyang nakuha

Matamis na ngiti kay sarap pagmasdan

Sa lungkot at lumbay siyang tumutunaw

Aling isip kaya ang di mapupukaw

Sa lambing ng tinig na sadyang pampukaw

Maraming salamat sa inyo pong apat

Sa aral na bigay na aming natanggap

Kahit nalilito minsa’y naghihirap

Ito’y karunungang libreng inihayag

- Tulang nilikha ng isang katutubo para sa

staff ng IDPIP

KULTURA’T KALINANGAN

KATUTUBONG PANANAW

KATUTUBONG TULA HANAP SALITA

Hanapin ang mga katutubong tribo ng Mangyan.

Abangan ang sagot sa susunot na katutubong pananaw.

abiyan

kaluluwa sa mga katutubong

Alangan

agalapet

pangalan ng tagapalikha ng

daigdig

ag-agay

pagkakaingin

agaraw

ritwal para sa mga patay o ba-

bang luksa ng mga namatayan

agpamago

ritwal na isinasagawa sa

pagpapasalamat para sa magan-

dang ani

agpamangkit maalen diyap

paghahanap ng magandang lu-

gar

balaonan

Katawagan sa manggagamot

bulod

katawagan sa bundok

gupa

lupa na handa nang gaing

kaingin muli

piyagetel

ritwal na ginagawa bago mag-

ani ang mga

sukluban

lalagyan ng nganga

taw-taw

ritwal na ginagawa upang

magpaalis ng masamang

espiritu

KATUTUBONG WIKA

Ang larawang ito ay nagpapakita ng tradisyon ng

mga Dumagat sa pagbubulaog. Ang pagbubulaog

ay ang pagpapaanod sa ilog na kanilang mga

produkto gaya ng niyog at kahoy.

pahigpitin ang pagkakaisa at suporta! ipaglaban ang ... · pdf fileang karapatan para sa...

Documents