paić dogadjaj i praznina

7/28/2019 Pai Dogadjaj i praznina

1/192

arko pai

dogaaj i prazninaoglediokrajupovijesti


2/192

Izdanja Antibarbarus d.o.o.Zagreb, Nova ves 4

Urednik

Albert Goldstein

Ovo izdanje potpomogli su

Ministarstvo kulture Republike Hrvatske

Ministarstvo znanosti, obrazovanja i porta Republike Hrvatske

2007. z v e i atbbus ...,

zeb, nv ves 4.Sv v . Be se sulsst v i atbbus ...t e ve e e sme se, u em blu t bl m utem, e-uct (mehm, eletsm, u blu mse sme), te se e smett vu vtu ubu, t hvt u e ttec

l sstemu etve.

abi cC


3/192

arko pai

DOGAAJI PRAZNINA

Ogledi o kraju povijesti

abi cC

zeb, 2007.


4/192


5/192

S

pev7

aslut lt: Ml Heel m

11

n vest: put Sutlev ves29

peeve vest? Mx Heeeu vme vemeu

47

destuc sle: o mmes,eeetce muce

79

Mes ue vest: je Bull euve evesst

121

otv l b lu shle vt Wevsvet? Slv e u smt ee

153n s vest: Hem Bch

veme euhve stuce171

Ble utu

191


6/192


7/192

7

pev

olee u v veue ls stv u v-est. o Heel Bull, Mx Heee su-vemeh tesclh u umev sle - vest umetst suvm se s tm l-tm mlu. jet evlv dogaaj stse v-

est e ustuu e me t l e - elvm m svm m lus -s sm svet. St e v e u ust- tume v stv u vest. nel s -

m se sv tumee suvemest u susee ve e s- u t Heel vee te estu ee t smvl veu u em vtu s e c-

vlce v s ve u cm mcs--mucse m vlv svetm.

pte u vest s se st sve t u-e m te svetvst svet. ne, le, e -vme tme estu vest u smslu lus - u svetu le, ele, umetst e -

u must ehl stv e e u v-vevme svetu. U cel, le u v ste st-t ute tve sts u svem - svet. ot e lbl svets vest em -et el sclm cem 80-h XX. stle- stl estvem let stvetm, u-

tve, lt ultul svem me t-tl umme, be bth l u teu svetvst svet. kultue le te su uteh e e-ttetm m be l.

zstve-teh me svet u svm vvm su-vemee bstvee btehlse evluce l-e, eets ee, tehle ue seve vest e ume ue e cl


8/192

arko pai: Dogaaj i praznina

8

uee s ve ultul eblve e. Sveu tm slu uc sm heevs Ge-stell-stv tehe sm e se ve ve e s su-bet, e stumetl mes suee -mce u svhu ee ve elst.

pmle vest u lsm, ves-umet-m te uvet evm tumem svet He-el, Sutl,, Mx, Heee Bch u Doga-aj i praznina l t u must ee-t, et bt vest u sm e sue bt.k e mue e l ue mue mslt s u stu -me met-lee vest uve etstv-l eu vest, besst teecs et?n t te ve em e v. al st

u uv u bt vest. kst elest eesu temele e mv. a se, mece, umest ee umetst suv svet vm smslm - lete shu mee slv et s -uem se vul ultu muc v tl vest sle u b tlh me, le e -

se te vm veu umetst s u stuse lee.

t ve umetst ste u elu umet-st temel m els sle u me teles sm-v lm emtve umetst leve emee lte ultue. k vest v

st emust bl v vt eem te ml must sev st u svem vemeu. p-te u vest u svm tvm vesst ueue se sletu te smslu veme u suve-me b ttle u-e l t Bull v -tm vest. k se bl v svet-s-ves eme, ut tem, mece, vee tv v e sm ttl ute du


9/192

predgovor

9

ultul-cvlcsh l, le mte evve stutue vemese tulce te s el u, sluee su bl e ue m-ust. jem eu, mem l e u vest su-tstvt bl t u sm et-utusth -vtu vee vest (mee, B, smsl umetst,utvee est, e vtee t.)?

ole sb u v ste tvt mest

meu lth lsh ves-umeth,evh e me btme t se veu sutstv-l stht ve u stme sthst-s b. Ms vest e tv. o se ve etm XX. stle u ssm Heee-, Bch mh ultuh esmst vlue -

tls sustv suveme ve. Tesb tueesm su u, estecl tls t tse u bt stve-teh svet. otvt t-e euveme u s u stu e svet vul ve e v t bmue, e stv v-ust, mtt em sve slece e -le ee u vest.

ku ve temte tu e albet glste m -v tme ve ue tumt svet umetst, -lte ultue se sm uvue u e-ev ht vest. nevm smu e-ste te se estve v -l lst t ue tulst veme. Umest -

svete t sutst bt ve e msl u ve-meu su uh, e u e ev bues te et emu mee:

Vrata biraju, ne ovjek!

(je, Lus Bes, Ulomci apokrinih Evanelja)


10/192


11/192

aslut lt:

Ml Heel m

im l slut u vest? pmle t bt tv m sl, m m leve bls sustvu cste lte ele iii. re-

ch, htev e stvle el elmht. a ue st t et t e m s-lut u vest, v e ev tsceetlsttus, s t muue? ke su mu stutuleece emu sme tv t suvemem tem u vest stel m? psve e le -m slut tee Heelve le, t-e b ev sustv.

k se s st estut sms m slut- u vest e ve e uvu s He-elvm lm vest, e celm metmeslu mee vv lbl svet vlvestve-teh usmeee cvlce. k veste u Heel mle t v uvele lbe-l-emtse ute tlm slut su-stv teb ee bbe meu e uhv-st ve. St sv tule Heel -vlv m. je, t sts ls mlee - u tulst?

Suveme su mslc suveme sm b vlstt mle-, e b tebe tul ee ves l-. T Heelv sustv u em se eslct v-lue m apsolutnoga naroda me bt estu sm uute heetst mle, e te v l - shvee tulst Heel ste lblce s meste ul mee ce-ve, m suveest t-


12/192

arko Pai: Dogaaj i praznina

12

cle cle lte. St se t mlHeelv m v elu m usmet blems sl Heel vm slut - stvl u svem vm bu lt sustv 1802/1803. e (System der Sittlichkeit) u bu slut-e bst.

el l se te et vm vm, se u-e me t e e me t se ve lu e-e apsolutna politika. n u bu slutelte ee e et s meu m, -seb e, ec ece sebe t ee-e. aslutst se slute lte tm m t u bsm t u t-the-lsme setu v.Heel ee sv etstvl u mu-st ble vlee vt slute lte.St s ve ee m mt sh useh l e-useh Heel Sustava obiajnosti s bm tstblse stelce mest, blem v utv ve, ev vlstt smmve u v-u Filozoije prava, eum bt ms te v -

b sustv.re e e uu usstve bte vee naroda iapso-

lutne obiajnosti h blem e tu veu uemuuu. U v el sve mt se blem -e bst (natrliche Sittlichkeit) set ergologi-ke ipovijesnosti te blem slute bst (absolute

Sittlichkeit) set slobode i povijesnosti.

i.

Heel ve etu ss Sustav obiajnosti vlue seteb st e slute bst evtm stv-lem s mm. Met se t m vest -mem susumcm m bt. gbe


13/192

apsolutnapolitika:mladihegelipojamnaroda

13

slut m slut mt e st - u e et slut bst em su(). Tme estv m ste et uu-te sve. rlst m u evu bu l vu. Susumcm m slut se () vlue est. S bm eu -slute bst, Heel e lu t:

n, e slute bst est v ume slut-e elst u sebe u estv t su t v um-e t estv slut ttltet: e e slut ;e e m slut ebt vulst.

U bu e bst obiajnostse vlu-e (Trieb). o se vlv s ttltetm e-

st mle. re e stbm evu e, l sve eee (etv) -. Se e bst u svem seu buhve-bse emee. nhv e vt te -stue e tv seb u blu sebst t osjeaj(Gehl) l t tec. ne e bt u-v u vu. Tme ste teb. o se -e vest ue s tm tecm ut(Genuss) ec e ve ece. otu st etetv buu se e smue u seb, e v -v utem se usstvlest eetst -e vue l ee ue must bue b-s l um.

Heel e stltu e bst ve te-ce e susumce m s ve svee-utvee emee. T e u u tec (su-sumc m) vt sve e-ve emee e-levte tvbu slute bst. o t e s bt u v mt sv se Heelv eeerada e u vu ve tece umetut meu tebe


14/192


14

ut. jestv se eee tm stuu -ue u (Begeirde) m se el eue bet tu utee ems betv eme bet tebe v.

a.

Els setU elsme setu s bm tvbu e b-st bt e t se s mu subet-bet -s m seue tvb ece evee e-st (svee etst) ve, sustcle -etst bs estv. U emu su mee em-

s slut svest. Buu e ve uve lstutu, t se uv ev Sustav obiajnostilu- sttutv uc Heelu vlue um stu-u susumce ( m) u l vl e-st, e etst sv sm u stt. nvme e stuu bt uv se s mu el mesubet-bet s eltst stvl ste su-bet. Tme e bet et eee susum. He-elu e ve stl vest sestv subet-bet -te stb usstvt sve elevte emee setu vluu bl, vt, telec. Feme -telece, sm ble vte, su v subetstb bet , shte e ele etst. S m

ve e eue te u, e se meusbm -vem (Anerkennen) st t stutuh telec -see ml ttltet utv.

Heel m v ttltet em l susumc- bet etst. o e u blsme ettetu s vl-um sebu. Tme see vtst . pe-l sm etst utemele e subet-bet sm u


15/192


15

u, me se ee bet sut subet -stvl el et etst. n tm e stuuHeelv uv e sve meh, buu se -est, stc, st ulst u blu eec-e vlue, le et betu vs.

r se utem sttutve ece ebst emeue, eluu se sebe u emetu

se uelvlue el mtel b. L, susum-cm m, vlue se t se u eec, e tv el t u blu, e sustc-l t uelvle u mtv mte. Tu seu (Mi-ttel) mevt e Heel uem (Werkzeug). o se -ue el umst . oev e se setu see te etst , e se su-betvst vl u betvst. nev e temelvl u tme sv telec me uem vlt t t st . St se Heelu ue elumst vlue v sm u svemmlme setu. o e ve sm ut st-e vlvem vee emet svhe ce-s . Tm vm Heel ue mev eeuv teem u u et u --ve ee ee causieiciens elu. T el ve stu-u e bst eue tvbu ece s b-m vu mtelh b e u-st bt lte ece.

dutveu etst Heel v u tecslute bst em su (vlstt ) t l susumcm m, v eme-e e-v . pel em emu muee uvm e e ee meusbm e-lvem utvee etst. n tm stuu (susumc m) l eue etst (Allgemeinheit),


16/192


16

se vlue u seu sebst te stt e-ltet. U su mtelu stutuu, hv ce-lvtst emet el se sm u seb ste e svem mehst, buu e mstustestl cele te e st tv et cel sve st-. petstv e mehst uv u tme t sutebe ec sue m uh. Sestv ese ve tece sue ue etstvm

e mehst u emu v must tuelv , buu e sve vtttv bemstust, se ev susume u tel-ec. ne e bt st. rmt l se st s stltv , te se vlue et st vtt-tv sve el ttltet tebe ec.

r se u vu utvee etst utl vlue u-m stcm l sttm m. T e eebm v utveu ubu st leleu. ove ve e st v e v-lee teb, e e s ste te tece (se)subet ble (berluss). ksttutv mmet el-

eeu eme e-ve see, sev u-tvem etst stce, uu se He-el vlstv v. Vlstv est tst se, stc emu est v. o t se tu sue Heelv tcc s se eme - slute bst ue se u etv su-

b meusb s ec vls, buu sests s emu e ue u se slbe vlstv,e uv u se slbe, e shve st lt ue v, sustcl s.

r utve etst v eee vls-tv mmet su belv eslct e-

ms eee eltst. o se u seu slute


17/192


17

bst ue sustv teb. Heel mlcttme l bv mgraanskog drutva e l-e shve tls t evs eultt st-v cle eme, sbt am Smth, e s hvt. Ems v eul blcutve s stvlu etst utve u se etst th s. T Heel stuue e-mee vu t se:

1) vest v vtttv meusbsevst v e ems me ce;

2) me e mu te e veem et-stvm

3) uv se meu s mee, m se

tm stuu el utve etst.n, t stutu bl etst ste sm

4) stult buu se v, el etst -v seu bst u v u.

Els e set bl e teb lt b

se umel tvbu slute bst Hee-lu m u tl le e tvb u bu -slute bst ue mu, l t esv-v. pelm se me t: Heelv l -ue e u emu met s ve s ee st-e tv uc ( estv estv u-ve u esteme tebe ut v usstvl etstvu bt ece), s ue ste etv( em bs estv, veveeemstte etst, uv ue bt bse -ece vlstt bsu eu se -vlue). netv e set vlue u bt . St- sst l tu. Smtvbm slute e vle t sst vl mut.


18/192


18

B.

aset vesstHeel vm e bst ue sve bst ve tebtst. ptm e le-tm ute tvbu utvee etst. U um -elu SDS-at se ve e. St se me u-t se etst, e seut m u-

tvem stutum, m ut. rl e tme eesuest. nu e tu bt e tl em bse sel em slut bst ttltetu -svem eec. Heel e u sustv e-l sm slute bst v Das Negative oder dieFreiheit oder das Verbrechen.

je muh tume t etv el su-stvst sustv bst, se ue u us-eb s Heelvm svm 1802. e slvlember diewissenschatlichen Behandlugsarten des Naturrechts,sme uv evu set vesst. Be t, se, Heelv utemelee slute bst e b -

stl blee mest seest em-se slute svest.

Buu e vest u smeut sv shve vee tee u bsme, u slut s s-mm sbm, ve se t st st tvt le t Heel eue el vesst:

T etv l st slb sme, le, u betv- t eelu, u ust sm vsu vu eest, etv bt, le, e eltet u ev ee-st, s tu ecu.

st slb etvst vtue se. o se -ue u emem l svete vest (rchen-de Gerechtigkeit). n, stvl se te Heel eue


19/192


19

tu stutuu ste slbe? i, sul tme, ss se eme se tue blee e-tv t el sm ve bl? Bt e t etv- l ste slbe s u u (Auhebung) estte etst ve utve stutuh eme se uu u eltetu eem u eetm. d-e uv m etv s se tu-e u tme t umest eltet emu e bl et -vs, s se bl stvl bt. nme, el e -stvle eel; ee e stm slbm.

Slb st etvst u se t -vu usstvu ve, ve sutstvlest. al tt se betvst utvee etst stvl u eel-

me blu. Feme s m te tv stvle estumstv. o e subetv stvl. n, stb- betv stvl s ste bst.

Umstv vue est, subet b-st subetvst eel ee vue.

S bm u l-sustv eeh eme,

sle u u t est mest e u vu t e-tv el u svetlu set vesst um -sebu st. T e bl te ee et u e-stvlvme, buu se utem t ubluu b-s ttltet . Temel sve umev ve-st Heel t eue s mu e m-

v m v. nhv etl est u vvevmem vu.

M est etv l st slb. o se blue -tm etstvm uble slute bst. p-v e t tu u l. nem vbe e su-stv stheelvse le, le, stmete leXX. stle t stv sutstvle ktvu utemeleu


20/192


20

mltm cm. Ml b se vums -t e ml Heel b c elst. n, se slut- bst ublue tm, t e sm evet -stv le subetvst Se sve utveeemee u vesme uu tum vt, em- ml ut, subet-sustce le etee vte, ve, bse ee.

St Heelv u eet m vest. ne -suue vest bb, e bb suue ve-st. Buu se tm stvl t se b sv vtvm m ee eel, t se eel stbu t e slut stvl bt-m elst ev vlstt vt. a se - eest le u stu t, vesst se sue

uv mestc slut, se eel met v seb smm smtvbm u bu -slute bst. ieel me t s u seb metmust st elm bt ece.

netv slut st slb, e v mestct est smte sst subet. n, stb

e e must se lee u smtss slb uvest sve e sle eete est. St e Heel t etv mmetslbe s um vm t, slute b-st, stleu slute slbe bst e e elveu lu smt sst. i, vl ut e tm

stu etv l st slb zloin se mut uv b sme slute slbe.


21/192


21

ii.

ivuum e u bst, le, ve ; ev em-s bt esu et tv; e e vu-l e elue, e slut uh u emu.

aslut uh est u vulme elve e se stuu seute stse bst vlue u bluapsolutnoga naroda. ivuum est u u s celm -

slut stvet sul tme le u svm ecm u cel svu betvu bt. U u su em-s slut svest seee. ptu seee m-ue e e telecm l slutm mm. n slut ee bst st Heel e tstt stvetst se est

e ems utemele, e sveme estv slut m. ptm l stb -hve sutstvlest stu ete etst.

T etst e s sbm uel sebst tvu b-sst e t et mt u eelme blu

est b .

otu e mue umet t e vuum u b-st uv ve . Heelv btvee l, meutm, eve lse seultve le.o e u se m u vu Heel sv b sustvslute bst v t-the-l, e e v-e ms slut uh vul estv sve- t est. St e sve s

etc bst eumem sebst slu -t u vtst svem sm slut. ivuum m,tv, bt sm s slutm slut e b ue suvbs ststv.

aslut bs ec e tu sm ulus ec, e ec sve t est. T e l- t-the-ls t-the-l stv, e e


22/192


22

sutstvle mem subetvmu tle. Bu-u e slut vluu bst, t su u e-mu vlstt sb sv bt ee bst. Le sv eee stet u vme elutee el SDS-a slvm Sittlichkeit. Heel e t s ttltet mevt slutu e-ecu svh eest t bs. n slut eec slbe e sve ems slu-

subetv. o est ve slut.aslutst m sve smeee svu

betvu bt u tum estvu s vm bst.zt e slut utm t mum su-s s tvm um eecm. Sv e ves -, ml Heel ue svu cecu vesh

e bt ue u Filozoiji povijesti, bt sl-b l slust ee smvle. al sv- se ves me vt sm etstvmslbe ec. T e t lbelst umev-e. Heel u mlst e v tees Lcev l-belm, t e b teet tvm ttl-

tm. nev e bt ms u evlv ve-se lst v umev lte me- shv u smvm ecu uu-t sustv teb. St e u bsme emeu - smv smvlv slut sm- stut vte meu emse slute sve-

st. o se ue slut svest tme e b-st st em u s vm ustvm.

A.

Aspekt slobode

z bt bse ece slb estvl s-ss. T ecu uv e su estece. o


23/192


23

e lee etv l l l ste slbe s-mvl te ume ce cele u sv celv-tst. U SDSHeel e slbu e lu eec-u. T e sbt vlv u elu sstvu (Herrschat) sustvu (Knechtschat) u vu e bst ve vt l mlee du slut -m. U musu bt sstv ue se must sl-b vlstt ee elv, e e sutstv-

le sustvu must eslb, evlstt- elv. Heel tme t ustvue:

U su v vuum st sm v vuum, l seem m vt; e e, le, m l tec u-u; e ec, u e u eec.

Slb e l stvle tu eec. o

e s m vt. M e mel must bleslbe. Tme e Heel ue slue sv st-t est, buu e est et ml u ueelst, e u bl stvle ee m vt tme stb s sstv sustv.

n tm e stuu slb eute . n, buu

se eme e bst vlu vlttv- vem stuu etst, est bs -, t e t shve slb bt stb stvle ubs eec. d b e v vuum mue set must se sm u v -vuum s eslb be, ve uve m

bt slb must tv s.St Heel stvlem slut m stb -stvl slbu telecu (=vt ve). o e -eec svh eest. S mu tve stutue, sestvl s telecm vtm, m slb sve tu- suee sm u slutme u slut b-st. n e e vul estv e se v telec u blu tue eece me


24/192


24

usstvt slbe. n est slut slb, ue est est vest . nemmlh u vest slbh vesh .aslut slb est blee slbe slut- bt--seb-smme (Bei-sich-selbst-sein).

Uvest u bu slute bst He-el e sts suee slbe. d e vuum ueme set sm e slut slb . Stse me t e Heel sts slb smpoliti-ka slobodasvm seulbelm tumem ut, eltu slbu msle se stte slbe ve est mle slbe vlstv. oe su Heel e tece eeve eltvu bst,buu e slb e mu sts u se-

u apsolutne politike.o sm est stvetst slut ()

slut m (ebt vulst) u seb sb-e sve t est. Heel e tv seuets , t e u uu s Hlelm Schellm mt uv-sv l Fcuse evluce, uvst slut sllb-

ve slbe lete (die hchste Freiheitund Schnheit). ivuum l est, ue, -el u svem esem estvu s m teese slb. n, tu slbu uee eme blt. St e Heel blee slute slbe slute eece st vest u vu slute -

lte em lmb vle stlee sul ltv-s-sttelvs tc.

B.

aset vesst

ivule, vtst vt e mue be uee.Sv el tec m bt mee svem mu


25/192


25

tvm, e e el m tet em svem smutu, bt sebe.

Sustv lmb slute bst s bm -el vul Heelu se ue u lmb v-le stlee. Meutm, t e t temel eu e-vtvu teu tvm. ove se sustv lmbe -v muu sustv. Stle le vl, vl-e se uu bl vlv slute bst.iveem vl hvm elm stlem uteme-lue Heel ve ml set l etvu -subu vuum, buu e v slut b-st bsst u e bt sm vuum es-m estt.

Vle se vluu bl subetvst slute b-

st. Vle se mu t eele eleu svem vulme blu, smeu sve e-ece uvu sebe sme eecu svh eest.aslut bst ( muu) est temel svh vl.n, tm ve m lvt stutuu vev v-le v stle hbst eecu svh vl.

Stle seue tu vlu est slut stle stleslut slbe bst. nev e u eselest smte sst me t. Relativna obi-ajnost se usmeue sebst eltst u u -lue se st vl u esttst veee, ststle u stle esttst (stv tv) sel st-le. r u stle e s evm emsm usmee-em sve eet ee e be bse sl-be. al, m slbu vlstv sttu slbu, e tee stle ese sv, te slut- eslb, buu v u sm sbe vsst stuuprirodne obiajnosti.

i st ulm bst (slute eltve) -l el setm sustv b lmb


26/192


27/192


27

le t se tl blem ele ce svelse sstemte. os sustv vemetst u-e se btm tem.

St mslm e te tu mue t e slutlt st bse ece. ne e sts t-ve m slut . Heel e msl tmmm nemce, em e u b svetse vest e-

ms cstv bt vse mete tve. aslut- e subet l bet slute lte, e e- bls s m. zt e slut lt, tv st-vet me t e se netsche vt velikom politikom,be uut e l smme seb bt--seb-smm utem , vesst slbe.

Slb slut bt est etstv s-lute lte. a se ustu he mslt v test, He-

gelova je ilozoija politike prvi sustavno izvedeni koncept glo-balne(svjetske) politike. aslut lt est st veet-thels ue se ve svem -eec svh eest. Te tu ste bel -

t e tul tee Heelv m vest us ele v svets et u b lblc-e u XX. stle s heemm amee esvets cstv v b lbelst svlve teshtls Heelv m. k sts eemete tvbe m slbe, vesst subetvst

vest me bt shve e met ehlh must met svet.

U b lblce slut lt me bt te -lt be el subet-sustce svet ebvu st-veme usest slute slbe, vesee s v blse vest slut. aslut -

lt Heel e bl et sve u.


28/192


28

Se st s gttlche, bslut, eel, exstee, see, ute eeHlle, ch s, ss es est e iettt e gttlchet heu-

suhebe, u est us e Escheu u e emsche asc-huu heusuehe we; se se st umttelb bslu-te aschuu.


29/192

29

n vest:

put Sutlev vesmle

n em mestu u testu sveem mst mleMt Heee, cel s lm slvlem helel-

vs, Heidegger: mislilac u oskudnome vremenu, kl Lwth,e evh ue sc e Svjetska povijest i doga-anje spasa em ue btu vst vlsttst He-eeve stv mle:

neuve htev v mle est u tmu t stvl ute celuu vest e le seem etu, estvsu bt ste st vest vu -le bt svetse vest.1

Vet b se t Lwthv v u um svetlu mmet ut etu ves mleVe Sutl. al t t e b smel vt eeuHeee Sutl mslc eet met

e vest. ist b t bl met e Sutlev ves mlee te evt Hee-ev mle Mxv hsts mtelm. ae, le, u tu euve htev bt tce -e mete, e l sm mst stv Su-tlev mle v u tu: kako preokret metaizike

podaruje povijesti samoj njezin smisao?

Sms ves mle u l s smslm Hee-eve estuce tcle tle u ssu Sein undZeitme se bt te vesm estucm bt ve-me u vest. Tme se mst tce e , e

1 kl Lwth, Heidegger Denker in drtiger Zeit, u: Smtlche Schte, sv. 8,j.B. Metle, Stuttt, 1984., st. 129.


30/192

30


ue v . rtt sms vest mue ete ble vest. dset ss- v heelvs-msvs ble -le u slutme u mu mu , e V- Sutl teet bt Heelv Mxv mle, el u tmu sv te ev ves mle ee u hemetm v, t e vl -teete sveme eumev Sutleve tec-e, u su ve suutc mevl euve-m etecu?2

V Sutl e tem sve mse vtue u su mev suvc ul Mx, netsche Hee-e u hvu su sm Heelve mete slut- uh sv t e tulce ble l-e. St e sv te eucse te b stbetv tv. pv se sbl u utu e-smet vt hlm svet . T e b Sutlev bt stve-teh bl vest. due uv blem. nme, e e blesu v e -l esce vtst sm vt s u stu me-

te hste vest vemetst.zt e ves mle tu b else

v. U tu tvem sse tvest -ves sl bt, b bt ve Sutl e -lu te bl:

Me l mlee sves c ehe ut sle v uhh shem u eet ehu?

Slem t t e e u esclvu vtst -vt sm v sve etve l tve le

2O tome govori Ivan Urbani u tekstu Vrijeme Sutlieve misli tek dolazi na-pisanom uz desetu godinjicu smrti hrvatskoga lozoa. Vidi: Boris Jurini (ur.),Vanja Sutli Sve je samoputovanje, Irida, Zagreb, 1999.


31/192


32/192

32


e bt svetvst svet se l tum te esetve sclse l ltlse le eme- ehe c-v u b lblce (Muel C-stells, Ulch Bec, dv Hel).

pves mlee t tls uststvMxve msl stb e euvet be eblevmete s vhucem u Heelvu sustvu slut uh.St se t eev ehe Sutl be uv u hlst ustee svet. Bt se svet u vve-vme etu eue Mxve netscheve -le bt se stve , u e, vle m ve v e, u u ve. n se uvme u Sutleve Prakse rada kao znanstvene povijestihtmce ustl t blemte mete u e-

vesst, te belve hemeeut u- ves mle b mst blemte b-le le u Mxvu usu, u um se u te -tvee e u slet hvts u-slves l v u btu veu smete Mx-ve msl u be eblev mete. pt e sl

bve Heeeve e hlm.4Sutlev l te svetvst svet u b

le mete stb e tseut met.

4Sintagma prebolijevanje metazike u Sutlievu kazivanju produbljena je ana-liza Heideggerovih misli iz spisa berwindung der Metaphysiku zbirci Vortr-ge und Austze, G. Neske, Pullingen, 1954. Kljuno je pritom mjesto Sutlieveinterpretacije Heideggerove inetncije u dijalogu s igrom svijeta rancuskog -lozoa Kostasa Axelosa na tragu Heideggera koju Sutli smatra jednom od suvre-menih izazova u prebolijevanju metazike, slijedei eksplicitni Heideggerov staviz istoimena spisa: S Nietzscheovom metazikom lozoja je dovrena. o zna-i: ona je prola kroz seru unaprijed zacrtanih mogunosti. Dovrena metazi-ka koja je temelj planetarnome nainu miljenja, prua kostur za poredak zemljekoji e vjerojatno dugo trajati. Poredak vie ne potrebuje lozoju, budui da mu

je ona ve u temelju. No, s krajem lozoje, miljenje nije vie na kraju, nego uprijelazu k jednom drugome poetku. (str. 83.)


33/192


34/192


35/192


36/192


37/192


38/192

38


vest temel svh mevh sclsh -tlsh te lblce.8

Sutlev e ves mlee , evet tme,mue shte uu tvbu ettet suveme u eh hlm svet . pe el veemstvu ue tulst Sutlev umevehlst svet sm tulh te lblce

ce-ve u tu tsclm ultu-m ettetm, hbm, mevm etu -vul b, teb e lt ut sle Sutle-ve umetce u sv n vesmlee Uvod u povijesno miljenje.

Sutstvlu se svm mem stm e sv

emet mu subet l bet, Sutl e uv u ves mlee b e vt e ble ece sut svets-vesme bumeh c-v u smeu ve vest. Heel-v stv u vest e e , m-e vule teete, ustvle vest u smslu e-

v vt. Heelv Mxv m veme et-stvl tulcu t e ve u mu sut u e-se buust. T e met vt m -m se vv u el s -stve vest.

Sutl t ustvue e Heelv ms u ve-

st u eultt t-the-le stutue mete, eslu ehtls ms st svet. pvest le e me tt. al svem vem e-eu e ve.9 Ustlm, u ume umevu

8 arko Pai, Politika identiteta: kultura kao nova ideologija, Izdanja Antibarba-rus, Zagreb, 2005.9Vanja Sutli, Uvod u povijesno miljenje: Hegel Marx, str. 25.


39/192

39

narodikrajpovijesti: putokazisutlievapovijesnogamiljenja

hlm svet st se ms l u Heeevu um-evu le mete. T e met vest. i e Sutl suue sve stheelvse uemle s e Heel. se tv lmsmeut e stv Fcs Fuuyme u v-est u bleu v svets et heem-e mce lbel-emtse ele me-m mul ehl el sclm

1989. e v vulc Heelve msl.10 o e te t t Fuuym t Heel e kve, e t te te ve e ves usstvle - sustv lte utvee vlve s em slb, te vee s utv. dum -em, u vest u tvm vul-lt-

me smslu est e t t est v el.Sutl uv u stelcu stutv-estutv-

e lete svetse vest (Heel Mx). kstuc-m vest est u e bt, bv sevee vesh subet sustce ve-st. Me e lt c slbe. o svu ese-

cu m u vesst v (e, mt, umetst, el-, st), svu estecu u stu-vemeu ble- ve u ec svetsh . a e blee l-e blee slut uh u vemeu, e ble-e ves stb blee slbe e-stv ec ece u smslu u, uv u- v stu slbe sme.

Slb slut l slut slbe Mx tl-s el, em Sutlu, u s stvevest tebue st e sve sestv t svhu u smslu ulst. Sutl l Heelv vsu uv st t e t etstv bt

10Francis Fukuyama, Te End o History, Hamilton, London, 1992.


40/192


41/192

41

narodikrajpovijesti: putokazisutlievapovijesnogamiljenja

Bt svetse vest ev utem Eve (u tme e ubl sms evcetm), e e u Ev, u -

l st (episteme) v sube svel s-e svet, v z eve ese e sm em-se (u vu llm ellm) e mlete u-hve ese cel svet.zst teh sec su evs (s u sv -vest me) ut, l u obliku u emu su veee mu bt akceptirane sv bl e emle. M-

temt e u tm smslu ve sv svh mltsth sv-, s mtemtm u (m u b mtemtc), em lcm u tehl tehc, bvse mlet sub e ste l-l, e se (est bhlm metm) te tve t e t. Tme se tv e cetlh t suve-me svet: e su sevece st se e e-vest, s e su sevece eve (clu-sve me); suvt smsvst u stu- e st tehe (emu se e me st, -mece, m t suAriki genije, Granice rasta t.)? n-me, sve se, u ev, e ve prisutna bezaviajnostme ve.11

t se s m u eh elce se

stvee vest tul temel ces l-blce? o e estu vest, e se ebvuu stcl sl (Hbems), tscle ette-te (Bhbh, Bec, Cstells), uve se vu m-u ecu clh ettet. t eue eu b lblce e ve te st eem h-

mem sm tetu, e tsll tsc-l sub lut stm-vemem ete st. ds tec t te lblce t-e eucetm v u lte ce-ve, estvu u lm svetsh ultu, ultume e-ttetu eth heelvs ve evesh

11Vanja Sutli, Uvod u povijesno miljenje: Hegel Marx, str. 27 28. biljeka 9.


42/192


43/192


44/192


45/192


46/192


47/192


48/192


49/192


50/192


51/192


52/192


53/192


54/192

54


mem eme u tt stsm vm.T e te e e hvts l V Sutl u suveme-me mlu s Mx, Heee blem -stve-teh svet e u sv vt- Praksa rada kao znanstvena povijest.

o estv ls: me l se eet eh? Sv -v t te ustu ve suveme mlee suve-

meu umetst ve suvemest. pme sve-t e sms elv ve e bt suvemee umet-st. o t e e v blem mle umetstu b (e)ee vest est me cece ve-me. dum em, v e veme u tu e smsvet st cetm?

Veme l sv ht svet e se svets v-est me bvt sm e svet ves u cesuev v ee estvee ee l ee se v u vemeu lte, l bt se e. Sv-et e ht smsl veme. k se euc cet, teste? nt u el cetul ee ee

se vl u mu ut, mece, ee lbele e-mce estv stth lush v, v vl-stv, slbe mle ete elce vee um slb t uettv, estve -lte emce ustv me v ltesvete u vme stu emce.

Svet, le, e et svetv ve, ves vemet. k se svet euc cet svet u -meem htu e, lm se u stuc e-este stuce vemeh seul ee-h svetv. db e me temel stv je-F-s Lyt stme u b vlve mc-

s-mucse me stusts utv:


55/192


56/192


57/192


58/192


59/192


60/192


61/192


62/192


63/192

63

pregorijevanjepovijesti?marx-heideggerunovomvremenu

st slut uh est ss vemetst stslut m (Mx) e stv cstvust cstv slbe, te (Ereignis) bt ve-me u ves tvest e st-teh st-v (Ge-stell).20 atls eete Heel u Mx u et sm bt tehe u Heee mleemss (Ereignis) tv usu euu svee lse uteve ststutulm, stm-

ee vh sv bt lblce.Mue e stut stvu se Heee t et u

svm ssm evm te Mx u b m-sm estvl vluu ms ehe (Ste) uvst t se ev mlee eblev/eevmete (berwindung der Metaphysik) v te He-

elve le slut uh. il Heelv m- l Heee e ut e Mx,e e netsche.21 z Heee e Mx sm e- ve tse te Heelv slut. n, te temel blem e sm Heee ev btv-ves mle, e , ve, cele stmsst-

e emsste te Heeeve tle. U -ve veme tvu tu te t s ute-melee ee ve lte tle b stv-ese stuce.22

U svm se tvm um ve tle ulvmt v Heeeu slute bt v v-

es-lus ee tubt (Dasein) sht. p-me teml te bt us u svu vtl, sbt u mleu Bu, ambe e,

20Vidi o tome: Michael Eldred, isto21Vidi o tome: Martin Heidegger, Nietzsche I-II, Neske, Pullingen, 1961.22 Vidi o tome: Carsten Strathausen, Kritika neoljeviarske ontologije, vr-a, 1-2/2007.


64/192


65/192


66/192


67/192


68/192


69/192


70/192


71/192

71

pregorijevanjepovijesti?marx-heideggerunovomvremenu

posthumanoga u suvremenome liku biotehnologije, biogene-tikie, biopolitike. ivot kao adekvat moi ontologijske razlikeizmeu bitka i bitosti bia esse i essentia vie nije prirodniivot ili ivot bez posredovanja neivoga (tehnike). Sama teh-nika uz pomo suvremenih znanosti proizvodi novi ivot. Onpostaje sredstvo/svrha globalnoga kapitalizma u svojem line-arnome ciklusu (kruno gibanje beskonanog pravca).

ako se povijest razvija do svojeg kraja kao rijeena zagonet-ka dviju tradicionalnih metazikih koncepcija vremena ci-klike i linearne. Kruno gibanje kapitala proizvodnja, raz-mjena, distribucija, potronja u kojem je na djelu aristotelov-sko etvorstvo cause ormalis, cause materialis, cause eciens icausenalis pokazatelj je neprestanog obnavljanja i promjeneonog nepromjenljivoga u smjeru beskrajnog troenja prirodei radne snage kao subjekta i supstancije ivota uope. Kad seivot u metazikome smislu reducira na goli ivot radne sna-ge i na biotehniki ivot stvora promijenjenih bitkovnih mo-gunosti putem procesa reproduktivnoga kloniranja u suvre-menoj biotehnologiji, tada se nalazimo u situaciji koja jedinoukazuje na epohalne granice cjelokupne metazike, a ne tekna granice moderne koncepcije povijesti i vremena, iji je ra-dikalni rezultat i Marxov historijski materijalizam.

Mogunosti interpretacije suvremenoga svijeta nisu vie be-skrajno otvorene. Nakon to se lozoja kao postmetazi-ko miljenje reducirala na teoriju diskurzivne prakse od po-ststrukturalizma, postmoderne do teorijske psihoanalize iz-gubljen je cjelokupni horizont njezina otvaranja novoga po-vijesnog svijeta. Mnotvo novih interpretacija svijeta kao dis-kurzivne mape dogaaja ne svjedoi viak mogunosti razu-mijevanja svijeta. Obratno je sluaj. Manjak mogunosti suvi-sle alternative raa neprestanu neo-produkciju teorija u skladus temeljnom idejom novosti novovjekovnoga svijeta. Na sta-novit se nain hiperprodukcija roba u kasnome globalnome


72/192


73/192


74/192


75/192


76/192


77/192


78/192

78


proizvodnje. Kauzalno-teleologijski model revolucija suvre-menog svijeta pokazuje da iza svih pria o ekoloki i kulturnoodrivom razvitku stoji iluzija povratka u iskonsku neposred-nost prirode i ovjeka. Iza svih revolucija i preokreta bti teh-nike stoji apokalipsa i nihilizam. o je ishodite promiljanja(ne)mogunosti prebolijevanja/pregorijevanja povijesti u zna-ku njezina trijumalnoga kraja.

Prepustimo stoga svijet vlastitome pregorijevanju!

Ovo ne treba shvatiti odustajanjem od dogaaja promjenesvijeta niti, pak, pesimistikim tonom nekog prevladavajuogapokaliptinoga tona suvremenog miljenja. Na kraju svojegezoterino-razigranog predavanja srpnja 1982. godine u Ceri-sy-la-Salle naslovljenim O apokaliptinome tonu usvojenom unedavno vrijeme u lozoji Jacques Derrida zagonetno kae:

Bt ete m u sueu t vete u, tstm,lsm. n, uv se ve vet, bee l et-, ls be lse, ls be ve, be ste, beve,poslanja (e e m seb), es be u-e be estce, be ltel ev mtel, be sue- , be ue eshtle, sm t v d, sme e-ve le ls b l.39

als slut e?

39Jacques Derrida, O apokaliptinome tonu usvojenom u nedavno vrijeme u -lozoji, vra, 1-2/2007., str. 125-126. Prijevod s rancuskog: Mario Kopi


79/192


80/192

80


sle. T e te stb vstu: e l et sm sl-e u sem tesme stvu vulh umetstv u mmet-eeetcse me sl-e su 70-h XX. stle vl Fucult de, te mem l ue met uveu tcu -umev umetst u vesme sleu eh sm-slee le e sle utem e te em sve-em mutv me? o sle sl l esl-e el (Ab-bild), sle eeetce me mte-e el sle mutv me e slv, eslv t ve estvl ue etsmumlv el, e ee vu elst mel--mutv v ves ut euce slbsle ee ee ee, B, e, v,

sm u svemu vulcu svet.pte st e, le, te t est v sl s u st-

u umetst uut e u melme uu. pte esteth l s sl u tlsm smslu svm mu-em umevu mes stue elst? je l -et sm sle te veme slbe m logo-centrizma e mete? pt e e em tmshvu sl uve bl e tls e-, v sm. ne l tv smeee e ve-me ultue sle sm ultue test m- ul u uu vstu euce e vule? nlm lse tme u stu evs videocentrizma sve eme-

e sve mve ves sle mete m suele humste st sve XX. stle sve-em slve emee u htevu utmm sle e, v sm?

T t su v. o su te ue stvle. Ust-lm, e esumv h teet vuleultue vulh umetst e b, W.j.T. Mtchell,


81/192


82/192


83/192


84/192


85/192


86/192

86


televe, teet). k t e de meutetestulst testv se meusb uuu,se e u u htu vest mete -vest sm (criture), l se me vt tetu-lst sl u mesme uu suveme b. Slse ve e s eu stvleu elst vs luute svet els slstv Ce e se sle se e uu. T tve semtu sle eue suvemeu ultuu umetst sle.9

nle, estucm sle teb sm uvet smt-t e e tls sttus u suveme- vul ultu. d b se ue ml s vm v-t se suveme ultu vul stu s m-u me mcs-mucs sl vl-ve svetm, u e, le sl, slu e-stut mel slst sl el- (mimezis), te mel estvl v e-e subet eee elst u eesse C-e eue le emets esetv. n, b seestul sl m se eth ut e -

v s u stu sme sle. pteb e vet t ue vt umetst u b umet eeh sll tehe sle se sv mcu e sm sv-et el st umet stvee elst vul- estets vlue svm vm. j em u tu sv-hu ve ctt Bull.

revluc e suvemee umetst sstl se u tme bl emet, bl etl l met mtel svetme mt stu ebu vlst su e bleev ee ete, sttse me, e su se v-le umetm elm. /.../ S slecm ebbe umetst

9Vidi o tome: Dieter Mersch, Ereignis und Aura: Untersuchungen zut einer sthe-tik des Perormativen, Edition Suhrkamp, Frankurt(M., 2002.


87/192


88/192


89/192


90/192


91/192

91

dekonstrukcijaslike: odmimezisa, reprezentacijedokomunikacije

netschevm sbm. z Behmv ste W-ttestev te e mte tesubetve -muce estvl ltvu lu tu.18

pblem u tvm tm ves-lsme e-umu e, v um Behm, ue se u tmet e bel t b ue Wttestev te e- bl lu ut umev umetst sle vl-

stt. ktestulst ste u tm uu mu-csh vl v e see uv t Be-hm sm s vm ste. a t e vvev l, kt st u umetst sv v bestemeltemel. k e mue s Wttestem em e-tm et umev, mece, sle pul klee

Angelus Novus?ne l svee e sm emtvu meuet emee umeve ve umeteste, se sutl u slc ve evst t e sut? ob e e t v. o e ve uveee ves sustv mete elu. T e Heel

u emelsm utu svest sve - stlt st umse mete seultv-let l slut. ob e est hemet- e ve bt e- svet ste svets-ves svet elm meh st tehe.

18

aj zaokret slike kao neizbjene gure lozojskog samoutemeljenja ima svojupretpovijest. o je Plotinovo miljenje Jednoga za koji je odnos konstitutivno upu-ivanje na prasliku. // Zaokret spram slike dogodio se u svojem historijskomemjestu unutar novovjekovne lozoje. Gottried Boehm, isto, str. 14. Od Kan-ta preko Fichtea do Schellinga mo mate kao igre povezuje osjetilnost i razum.Nauk o slici otuda je, prema Boehmovu shvaanju, svojevrsni organon lozoje.S Nietzscheom se taj zaokret dogaa kao uvod u cjelokupnu modernu umjetnost(nadrealizam, apstrakciju, kubizam), budui da mo mate kao produktivne igreosjetilnosti i razuma konano razara mimetiki model slike. Slika vie ne oponaazbilju, nego je samorazumijevajua iz svojih vlastitih ikonikih pravila.


92/192


93/192


94/192


95/192


96/192


97/192


98/192

98


vlvst mlh mtelh uvet st sle, ev eu ee u slc be b e l e utv l stt umet slc.

nsletu, suseem se s lem sm. U -htevu slbeem sle ls b sl bl svumetu lu este et et u cel stu-tu Behmv mle, l mtse etce iconicturna. ne ue s se estucm sle sme s et sve t m lesee slece stve bvlee emem umetst u b l-e shvee vest umetst. pblem e u tme tsl e me set u svu u svu slbu l-s (v, e sm) sve se v eee-st ht u em sl el est. a se slv -l, u l s dem mm difrance shvt l luve le stutust met-e e, t este te mst e slu u bee tle uest u vtul st-veme et-lv veue s vm m.

n, m e te u mle ee sutl ee t el e st. T e veuu m m-te. kt u e smt sttutvm su st veme u em m stv ve. putv mmte tv slc must le ht ee-est. T se bv t t, sl, stv e-v ht u lc sm tvl sle. o t-

vl sle e, le, tsceetl ht m-uue m sms ee sle u stu vemeu, utee sle met slstv e Chc, e me-l ee ubt bl ve eeece el bl

kao genetiki klon, kao ivi double. Slika o kojoj je rije, dodue, nije bezrazlikov-ni simulakrum a niti kamuaa koja samu sebe dovodi do nestajanja, nego die-rencija imaginarnoga. Gotted Boehm, isto. str. 461.


99/192


100/192

100


(Ab-bild), t emet sve eeetce. al u uvme uu mc-muc teb et t eubl u cesu vlstt slb. pteb et-m, mstm l vm m metv seu ttl vulc svet hevm h s- msve ultue eeu st ev sustv sth elus, uv u m mutt,b lv. nbl me ese est metlmMatrix v m suvemee sle. nv, te Behmv lu. al se mee sm sebe m-ete le sl be sve svet ht smsl.

(2) Antropologija slike (Bild-Anthropologie)

k Behm t ves umetst Hs Belt -l ust tsscl stu emeu sleu suveme b. zhtev vm stvem scl-m, lu tcle vest umetst -uv vest sle e sle e uls-u-umetst,l stve u vest umetst. n, e

Belt 1983. bv test s tvm ltm slvm, b u ume u sve e Kraj povijesti umjetno-sti 2002. e s evece tv lstv, e bl sve umlv m sme t e. pel vest umetst humste scle u st umetst (Kunstwissenschat), te tm u st slc

(Bildwissenschat) e t s ves-umetmcecm sle mmet-eeetcs melslv, estvl v elst.27

ptm e Belt, Behm, ue stv v -st slc t e me bt m scl vest

27Hans Belting, Das Ende der Kunstgeschichte: Eine Revision nach zehn Jahren, C.H. Beck, Mnchen, 2002.


101/192

101


umetst. zst slc m l met s-u stvu esetvu sle lve umetstue. z lu Behm, slu tum set sl-e me se tme t se v efesu e, Belt svu u v u tls etst slc. Temel e l u tme t B-ehm slu shv evlvuu mu umete sleu eme vesme bu mes stutuesle svet, Belt l e m sle. ze e sl e emee estv s- me ese efetu uhv-telesu v-stuu u ve.28

pe t ece em t se m t-le ultule st uv u lu sle, te t stv slc efes ve e ve,vl seut st m vu eu u Bel-tv tl sle st te u smme setu.pse e vee t eucetm t t seslm ve e v ves-umet st veme e cvlce vee u u um-

ev sle umetst. ree u stve, le, ve eus etl vest umetst, esvets-ves c lth ultu cvlc.

Sl u eme eu :

(1) vm mem (t, lm, ve, telev, te-et);

2) stm slvst le tcl mumetst u se u svetu vt;

(3) heu s slm u veusm ultum esu ves lst m ste euse.

28 Hans Belting, Bild-Anthropologie: Entwre r eine Bildwissenscha, W. Fink,Mnchen, 2001., str. 11.


102/192


103/192

103


t slm l u slc uesem. St m sle, se shvt bl, me bt sm tls m. M v-

m s slm umem svet u slm.29

atls m sle l l ces - ves umev sle u cvl-c. Umest ulm telese (slve) uhve (sl-ve) sustce umetst u eem vesme ve-meu mtse, else, vveve, mee suve-mee sle ve se uu vl e evl-v t tcl met vstv. o e -sut u vlu ltst m sle mimezi-sa eeetce el. Belt uteblv utle v shv lse tle algehle Helmuth plesse. U be vee ve e le

u svet l u smslu stuev s vt l e-scet be clst ume lus vessvet s mu v, e sle. Beltv tlsle u e se e vst euce m sle sut-stv u, umest se be u ves-eeeu vvevme cetu sle ve subet.

pv vst euce se Belt s vm ue est e-c sle u blu v ve st tehe mce. St e v ev tee l-s m estuce dee te lcet-m e mete. nme, em mestu sveese bvle u bu Iconic Turn: Die Neue Macht der

Bilder slvm pve sle l tel Belt e se ubt eeece u svetu vh me me svbst sm estucm se l mu te-l mu sle.30

29Hans Belting, isto, str. 11.30Hans Belting, Prave slike i lana tijela, Europski glasnik, 10/2005., str. 555.Pri-

jevod s njemakog: Sabine Mari


104/192

104


Smumlv e se sle u mcsme bu e-ucu mce. nv vm vm -stu vulm mcm. Sv se v u m-telme svetu slv ev v mc-. rl b e Belt e smt tu vvevu e-u sle mce sttm umeve svet uem sl eth vu eu sustv tul-me testu est u elsme eucmu suveme-e sle. o e eultt mee tehle es -mc v stveme ueeu elst. V ltes ev est u tme t se eucm t-ve vste sl=mc s eucu ve t-el stel eets .31

dum em, sve e tv bl tvst- shv ve sl mc se et- eets lue m l be. Sle se sve vu-lu, tel eetsu mcu. t Belt sutstv-l smeut te sle mce? nt u etlu sle smbl t s slemutve-ultulm mehmm vl, le, -

umev elv (mucs set). pem set tme e v u tvme testu, eve tl sle m sm evse vule mu-tve se sl. al blem e u tme slu t-ls utemelt vst tel estt me-te tce se v uhvm uststvm ve-

. Smbl seve sle e me bt tehmc htev ue umeve tel ueumeve uhv.

k se t me sv umet? zcel e te le-tm ecm els tee ttee u steu se

31Hans Belting, isto, str. 556.


105/192

105


u em ttltetu u slece. Utl tele le uhvh me, t uh m mt sv-e mest sete u telesme uststvu ve. Tel eme bt euc s sstv t uu u,lu u sustcu se, etvs ve, -sste u em stme etu. Tel e sm b-l sl mc, uh e te cl sl -v, e sm m se ves ve s smu u svetu.

reee e u Belt u sv tl sle estm utjelovljenja slike putem medija. psl e eBelt tvm Heee, smt sv bltle metm eucmm v ve ushvu ve subet, ve sleeu stvu.

U tlsme leu ve se e vlue vls/s svh sl, e t e et sve ue me-st sl e stuu ev tel; e sm ue stvemslm uv uve v m vlt.32

Utelvlee, , ve e tels m -

ce kst u mst ebb u slc lus tel. Ute-lvlee (Verkrperung) sl se u meu. T e -e evu uh sl u umlv ht mt u mucs ec s sl. p-te sttus sle st l ce steh em-sh scl vest umetst, le, semte t.

atl sle ume se vest vestv u sl-m u ltm vesm ehm, mem ultu-m. S telm mestm sle ces smbl -seb ste tls euc.33 Ut tme

32Hans Belting, Bild-Anthropologie, str. 14.33Doris Bachmann-Medick, Cultural urns: Neuorientierungen in den Kulturwi-ssenscha, Rowohlt, Hamburg, 2006., str. 341.


106/192

106


t se ut m utve ultu -s sm tel mest sle, t e se tme sl st- smestt u scl test st tel eeuslu s hue, uv eblue u mee h-t e.

pv su Beltv te sle e u tme te s emu b e tv tl sle bl -

l u Mxve tee e ve utvebe e se ves v setl t be usmeu vt svh evh -tvh uhssbst umev mee svet. nle, Bel-t stveue sle ue s uvelm veme-sm em. T v t v ltcet sle mes-mutve vee ve s e-lu se stv e. Utelvlee sl u meu eu el u se slu ume eseclst, se, lu Behm, st m e -m sle sm ve. Umest l-e estuce sle mmet-eeetcs m-el elst, lm se u be vee slv ete tem e tlse v, l tme e-vbe lesee must e ee e su-stve st slc.

re e tme se slm tl l, ue ee,stv eus ste mete sle u vme uhu.a e umetst sle ves sle ehl - bs, svetv lus u m sle blsve e eeetce etm 70-h XX. stle- heet sustv etstv vemesm -teu e ut lete, uvest, ste, t se bv - t sustv l um vstm euce. Umetste ul u estet svet vh me ubl svu uu, e t tum Wlte Bem.


107/192


108/192


109/192


110/192

110


tel e, meutm, st tel u sve ltm shv-u Schs-Hmbch. U evu cetu se -sletu euc sl sustv v vulu mete-cu u muc.

kmutv ces u utveme slu s meulum mu lt sestv sev. a h se eu-tl ve mem, t e ve e vm su

sev meu lum temelu vule be -mc. Me e Schs-Hmbch e -slc . ptm se e vm tehlsme,emsm l sttuclme slu elv me- u utvem sustvm. rlve me em -m su ve s lusm telm, su e e-

vs, uue mlu lu muce et.i ve e s Beltv cec tel sle me- e utelvle u veu s u stu eve ule su-bet l vls/s sl.

Fiksne orme komunikacije koje su neovisne od tijela su sli-ka i lm. Oni se prenose pisanim jezikom i apstraktnim sim-

bolima meu korisnicima. Geste i mimika pak orme su ko-munikacije privremeno vezane uz tijelo kao gestualna i never-balna vizualna komunikacija. ijelo se shvaa izriito kao me-dij.38 Prijelaz od mimetiko-reprezentacijske koncepcije slikedo koncepcije slike kao komunikativnoga medija nije istogaontologijskoga ranga kao prijelaz od magijsko-kultnoga shva-

anja do Platonova s kojim uistinu otpoinje lozojsko pita-nje o tome to jest uope slika i zato ona mora biti u unkcijispoznaje putem logosa. Prije Platonova nauka o mimezisu sli-ka je bila istovjetnost boanskoga i prikazanoga u kultnoj sli-ci, kipu, hramu.

38Klaus Sachs-Hombach, isto, str. 96 i 97.


111/192


112/192

112


i vika imaginarnoga.

Pitanje koje se mora postaviti jest o karakteru posve noveumjetne prisutnosti u podruju medijske konstruirane realnosti.Umjetna prisutnost slike znai da se motritelj smjeta u situa-ciju razumijevanja ikonike dierencije izmeu ive ili realneprisutnosti i ne-ive ili umjetne prisutnosti.39 Pritom je vanoupozoriti na preddiskurzivnu opaajnost slike i diskurzivnukao preostatak ikonologijske tradicije tumaenja smisla slike upovijesti umjetnosti. U ne-ivome prostoru-vremenu uronje-nosti slika u virtualnoj stvarnosti motritelj se nalazi u situaci-ji koja nuno ima dvostruki karakter prethodno naveden. Onje istodobno slobodan od vika prethodno usvojenog znanjao smislu slika koje gleda kao intertekstualne i metatekstualnetvorevine medijskih slika. Ali s druge strane njegovo je vienjeposredovano svijeu o promijenjenoj realnosti u kojoj se onoprisutno predoava motritelju. Slika se tako u svojem materi-jalnome aspektu pokazuje kao intencionalni predmet.

Ali iskustvo motrenja takve umjetno generirane slike, pri-mjerice na suelju kompjutora, ve bitno mijenja znaenja e-nomenologijskog pojma intencionalnosti. Da su sve slike ne-to intencionalno odreeno opaajem nije sporno. Problemje ipak u tome kako odrediti promjenu naina gledanja sli-ke koja generira umjetnu realnost (prisutnost i odsutnost vi-ka imaginarnoga). Drugim rijeima, predmet se pogleda isto-dobno mijenja time to slike kao umjetno generirani objektiu virtualnome prostoru-vremenu motritelja motre. o je ono

isto to je prvi u modernoj umjetnosti jo davno naslutio PaulKlee kad je rekao da ga objekti zamjeuju, a ne on objekte (sli-ke). Motreno mijenja motritelja, ili kako je to radikalizirao Ba-udrillard u svojoj kritici suvremene umjetnosti:predmeti od-sad dekonstruiraju nas.

39 Lambert Wiesing, isto, str. 35-36.


113/192

113


Slika svijeta i scena subjekta: Heideggerov trag

No, ako se jednostavno zapitamo zato se slika uope reducirana komunikaciju, a pojam komunikacije jo u sebi na vizualizi-ranje, te zato se inormacijske tehnologije u suvremeno dobaslike proiruju pojmom komunikacijskih tehnologija, zacije-lo smo uhvaeni u zamku strukturalne omeenosti svijeta kaoslike same. to to znai? Da bismo razumjeli teinu tog pita-

nja koji zadire u pojam vremena i u promiljanje smisla krajapovijesti kao kraja umjetnosti novoga u doba videocentriz-ma moramo se vratiti pravom ishoditu cjelokupnog zaokretaspram slike ili slikovnoga zaokreta (iconic turn). Vidjeli smoda je Gottried Boehm spomenuo i Heideggera kao izvorite,ali uz Wittgensteina, Merleau-Pontyja, Derridau.

Pitanje slike u ontologijskome smislu kao pitanje radikalnogaraskida s platonistikim konceptom mimezisa i novovjekovnimkonceptom reprezentacije realnosti Heidegger je rasvijetlio uraspravi koja je nezaobilazna za pitanje o svijetu kao slici i ovremenu doba slike svijeta. ako, naime, glasi naslov te zname-nite rasprave Doba slike svijeta.40 Jo jednom valja protu-

maiti njegove temeljne postavke iz te rasprave. Ali samo zbogtoga da se raisti sljedee pitanje: nije li u bti novovjekovno-ga svijeta ve sadran implicitni videocentrizam svijeta premakojem sva bia postaju inormacija-komunikacija za novu in-ormaciju-komunikaciju kao uvjet mogunosti egzistencije togi takvog svijeta? Ako je tome tako, tada se mora svijet shvatiti

ne kao horizont smisla, nego kao inormacijsko-komunikacij-ski sklop odnosa u kojem sve postaje slikom samo zato to jeve unaprijed nestala razlika izmeu subjekta i objekta, slike iteksta, vidljivoga i nevidljivoga, transcendentalnoga i empirij-skoga, onostranoga i ovostranoga. Doba slike svijeta otvara se

40Martin Heidegger, Die Zeit des Weltbildes, u: Holzwege, Gesamtausgabe, sv.5, V. Klostermann, Frankurt/M., 1977.


114/192

114


od razdoblja novoga vijeka kao vladavina videocentrine pa-radigme u znanosti i tehnici.

Heidegger polazi od postavke da je znanost kao istraivanjebitna pojava novoga vijeka. Ono to se naziva metazikimtemeljem istraivanja mora se odrediti kao bt novoga vijeka.ime je promijenjen bitkovni karakter vremena i povijesti uop-e. ovjek kao bie postaje subjektom u znaenju postavljanja

predmeta kao predmeta istraivanja. Svako je ve bie tim epo-halnim projektom po-stavljeno u poloaj objekta istraivanja,odnosno u poloaj raspoloive inormacije o mogunostimapromjene objekta samoga. ime to ovjek postaje subjektomne mijenja se samo njegova (povijesna) bt, nego se radikalnomijenja i pojam realnosti. Ono to jest realno nije ve uvijek

po sebi realno, nego se odreuje povijesno-epohalnim naba-ajem bitka. Realnost za Grke, srednji i novi vijek nije jedno teisto. zv. realni svijet uvijek je povijesno konstituiran tako tosvoju svjetovnost odreuje u razlici spram nekog drugog po-vijesno prologa razdoblja u kojoj je ono realno imalo drukijikarakter od sadanjega. Primjerice, pojam kultne slike u mit-

skome razdoblju Grka i Platonov pojam mimezisa dva su ra-zliita pojma slike.

Heidegger poblie denira ovjeka kao navlastitog subjectu-ma na taj nain to kae da je on sredite odnosa bia kao ta-kvog samo zato to je promijenjeno shvaanje bia u cjelini od-nosa. Drugim rijeima, u razlici spram grkog i srednjovjekov-

noga shvaanja subjectuma kao hypokemenona ili onog to jepred-stavljeno naprijed, to kao temelj sve sabire, novovjekovnise subjekt nalazi u situaciji radikalne promjene. On je postav-ljen u okruje novovjekovne slike svijeta. Sve prethodne epo-he nisu imale mogunosti razvitka tog pojma.

to je, dakle, u tom sklopu uope za Heideggera svijet, a to

slika? Ponajprije, vano je skrenuti pozornost da se svijet ne


115/192

115


shvaa u smislu kozmosa i prirode, nego u smislu povijesti.Svijet je dakle povijesno izgraen horizont smisla u okviru jed-noga epohalnoga dogaaja. Nema svijeta kao takvog izvan po-vijesti. Isto tako, slijedimo li Heideggerovu misao iz rasprave,nije mogue razumjeti sliku izvan svijeta kao horizonta smi-sla povijesti (umjetnosti). Samo se u povijesti kao dogaanjuumjetnost moe razumjeti epohalno. Ona nije vjena i nadvre-menita istina svijeta, ovjeka i prirode, nego jednokratan do-gaaj u kojem slika i rije dovode ovjeka do istine o svijetuuope. Uvidom u prethodno reeno, Heideggerova se misaoo doba slike svijeta pokazuje odlunom za ono to ovdje na-stojim obrazloiti kao mo videocentrine paradigme suvre-menoga svijeta. Heidegger u shvaanju slike ne prekida samo

s platonskim i dekartovskim razumijevanjem slike kao odslikarealnosti i slike kao predstavljanja realnosti, nego pokazuje daje rije o uvoenju u sliku kao svijet koji se povijesno dogaau modusima refeksije, reprezentacije i inormacije.

Slm svet, se bt ume, e msl se st slu svetu, e se m svet sl. Be u cel s se um t e te sm be ul e stvle -

ve estvl-usstvl. Tm e sl sve-t stu vv se e bt lu bu u cel. Bt seb l stue u estvlest b.41

k se ve estvl (e-eet) sl u musuefese, eeetce mce ste em Hee-eu eeett b u smslu estvle. 42Tme tse ve subet estvl u svetu slc stb- sebe estvl slu ve. U tm eetme -u v ve lu sevev- shv sle ste et ustu lu celu

41Martin Heidegger, isto, str. 89.42Martin Heidegger, sito, str. 90.


116/192


117/192

117


sle e l mete ce t elst(sle) svet.43

Sl ste v sl svet u svm musm e- teh vt le tle sle (t-e, lm, ve, televe, teet) utet sustv v-ulh v. n t se svet ume etl-s l esuv. Sl ve sce eth v-u, eu, testu e ve uve v em vul te-st me emu se b. o e mcs-mu-cs sl. nme se ve e l slv elst, teeet meeu elst, e se ee slu e-lst eu vu elst. kt u b vve bl e v u tm smeu.Mappa mundi e bl l estv sle elst. o e bl slv m-le el svet u le emets esetv.44

psle u tm smeu e ue. n, sesvet sl shvt t e Heee stv -m mle u mcs-mucsme sludoba slike svijeta, e smumlv s em e-hl vee mete sle ulm u uv u-e vecetm be vest. Sle e meuu e, -v test. oe su vul mtl svet u l-c sm svh vesh eh u m e bl mue uslc vet et u t e u . Ble, me, mue vet e t sutst s u stu s-m -met t. k sl v l-

sm ut svet stvle u musu uvele sce-e lm se se bl, buce l lve sl.

43Vidi o tome: Wolgang M. Heckl, Das Unsichtbare sichtbar machen Nanowi-ssenschaen als Schlsseltechnologie des 21. Jahrhunderts, u: Christa Maar/Hu-bert Burda (ur.), ICONIC URN: Die Neue Macht der Bilder, str. 128-141.44Hubert Damisch, Porijeklo perspektive, Institut za povijest umjetnosti, Zagreb,2006. Prijevod s rancuskog: Zlatko Wurzberg


118/192

118


imcs-mucs sl sletu se sv t Heee u et sv v

svetlm v vlv svet sle ve su-bectum.

o je svjetlo zasljepljujue. Ono ne rasvjetljava stvari, ve jeistovjetno nitavilu. Slika vie ne razotkriva. Svijet je slikovnopostavljen kao scena apsolutnoga subjekta kojeg objekti za-

mjeuju, a ne on njih. Konaan je rezultat praznina u prima-nju novih inormacija, te ravnodunost u odnosu spram dru-gih sudionika vizualne komunikacije. U doba videocentrizmavie nitko ne vidi trag vidljivoga. Nevidljivo je postalo ima-ginarno vizualizirano kao na C-skaneru. to preostaje? Vra-titi slici viak imaginarnoga ili sliku osloboditi od vlastitoga

nasilja nad duhovnim okom ovjeka?

Videocentrizam bez povijesti?Me l se ue vt tme e u suvememe sve-tu, e vl v sl m m, e se ve

e su slve le meu lth vu-l sev, stul b vecetm? Ume-st see mest ls v, e sm su-vm se s ttlm u heelst sl. k seslm ve e uuue eu vu l eslvu eeec-u, t e t bl u lv umetst sve l

hlm sle u Mlevevu suemtmu, t se sl sm uvet me vt slm u ltm ve l mesm stmetm umevm smsl tste metem slvst vulm ultum, -mcm mucm.

Sl e eth lsu vu, eu smu u tl-

sme smslu te e. o t e se u svm tesm


119/192

119


vem slv et se e e u tme slm slbt svet sle l-cle, ve testule muce sletu vv tm,m emu. n vee vest sle u -mcs-mucsm meu svem umet-me vme telu, lm se e tem me t - este vule muce.

nem sevev s mst aelus Sles-us e eu eth ec B ev- ev tls sttus s tvlm:

B e bels t; m svu e.

U vule muce e m ul- u eeu vh el-vtulh svetv, m b se

ml slu slbt sv u htev sm -ue tv must uv u t ue s u stuumetst me t st-vemes uest sl-. T e svu e e e u stv eseu tu,u ese sst t eee htt slc be ube be ve t bt este.


120/192


121/192


122/192

122


sts l, utet tue, ume-l emel.

rle meu mt bt su le meu se-v ee bt b. T su le meu slutesuveest subet sm svet st-veme - ee luse vest tve, s ee ste, bt-ve stutue b stv u svetu. pse e es umetl l sve t se uev u ltm sem svets-ves v- ehe. T e l emet svh suvemeh ml- svets-vese vtue, se u u lbl- u em, ltc ultu. pblem e u tmet ve e smumlv t bsm ue tebl -vt eemu svets-vesme se slut ele mete vv e te st, be le, let hlm be svet be ehe.2

dum em, mslt svet ve em, st? k, , mslt u est svet u l-, el umetst t bt le, el-e umetst ve em sve t u slutme

2 Pred nemoi stvarnosti da ispuni prazninu koja nas razdvaja od svijeta i nera-zrjeive enigme koju nam ona namee, trebalo je prijei na konani stupanj Vir-tualnoga, Virtualne Stvarnosti, najvieg stupnja simulacije, simulacije konanogrjeenja posredstvom rasplinjavanja supstancije u polje nematerijalnog i u strate-giju rauna. Neko prisutan, ali i odsutan u svim stvarima, Bog sada krui arterij-skom mreom raunala. Gotova je igra transcendencije: gotovo je s paradoksal-

nom igrom prisutnosti i odsutnosti. Preostaje integralni oblik stvarnosti iji smosvi mi izvritelji. // o je kraj same iluzije predmeta, a time i lozoje, koja seipak time denirala onkraj ega vie nema to za rei. Pitanje se od sada vie nepostavlja jer nema same teme koja bi se nametnula. U tom integralnom unkci-oniranju brie se samo mjesto subjekta. Nalazimo se zapravo posred Patazike Patazike koja je, s jedne strane, znanost imaginarnih rjeenja, a s druge, jedi-ni poznati pokuaj prelaska na Integralnu Metaziku metaziku konanog ilu-zionizma vidljivog svijeta. Jean Baudrillard, O svijetu u svojoj temeljnoj ilu-ziji, u: Inteligencija zla ili pakt lucidnosti, Naklada Ljevak, Zagreb, 2006., str. 36-37. Prijevod s rancuskog: Leonardo Kovaevi


123/192

123

medijskodokinuepovijesti:jeanbaudrillardi...

u e? Mle em, l, ue, st u -ltm lsm st-met-e-ts smevm e-mele, hemeeute, lte le, mtm,shle. B em, l, ue, st u stme-me elsm umetlmu, u betc u teb -ve metm msteem em vee u m-ust stse vest ss. Umetst em, l, -ue, st vt estete svet ulev-

e, st-met-e-ts estete sle uteh em ebbm vt u umjetniko djelo me t- sme cel ves v uut et- m me b.3

Pukotina u praznini?o ut u me e em, l, ue, st, mlee me te sbt hte. o me svt ste -v est u svem mstume vm lu. Me seslbt tce vest mle le, ele umetst vest le, vest ele vestumetst u eestm eu sve emet sv-

et? t se e velu teu. put- u ? z e t mue? gtv e euve e ub mes u vest mlee stme- teet me je Bull e estl - uh veme ve e stvl v t-, e se bv me t bls vtul est e t-

vm ubt ves svet, h, tve, teetstvl t smumlvm temelm elstbe eeec t tu elst muue.

Tv hlst tvest svet, sm te-bue sve ste veme, l e ve sve mslce

3 Vidi o tome: arko Pai, Slika bez svijeta: ikonoklazam suvremene umjetnosti,Litteris, Zagreb, 2006.


124/192

124


teete, stt e l se stv te: t e u-e sms mete stve kraju povijesti v-et vest u mu, e bl? Bullv e te-s c e lh suvemeh -emu e se svu v, vlv, se, se t -bl e t tme se me t, sestet em-cl vet s tvu ehe tme t (be)sms vest be st be u me-st st. rumet se celu stm-e mle mue e sm shvtm stutuusvet u svem bestemelme temelu v - el tu u heutvm m sv-e estece.4

O bezobzirnom realizmuBull e l msllc uv te sle e-bbe uhve stuce veme u ultuu mese t-setst svet. pstv u vest smulc- smulumu el e t u el vet

mete e mle u hlstme uhu slut-e e. Bull e tv tv blem -s vest, vemetst hlm me svet tmet e stv u sete svh mt lu m su-vemest mee. a e Mshll McLuh et te-e me eth mese sle elst, e je

Bull lt svet e st mes sv-et, e ttle smtsece smeeeceese sev sle, e ue u em t e el est mes est ve e emsm me sm.

4Vidi o tome: Rex Butler,Jean Baudrillard: Te Deence o Real, SAGE Publicati-ons, London-Tousand Oaks-New Delhi, 1999.


125/192

125


Bull e eu metu ltstu shemu -vest. ne eth el (ee, ee, B, , bt)me mme smblme, e bt. Svet seuve sv v mes (e)stu b ue m- stt ht smsl.5 zt Bull e -l, t scl, mel. o e elet smtm-tl tvtel u ebe ut e

vest u sveme est. kultu esmsts u stu sv tmm esmm, e ue -mee vlvt fuu u e t mle sve ve m u lm vsm tem, l-sm stvem mm netsche Se-le Heee vte tee, Mx McLuh-

deb -, Bull e sm et t u eheme cl u svm uhvm sem v- stv hve st.6

ptm e msu efesu ve t tv - stme hlm tv u svem bebmeelmu teetcsh v esttu em-

ccs tecl ev mle, emust lte-tve, mbe s svetm stlste lte lb-lce, hb mete m se slu u su es-vh svetv sus, te v euveme tehe-temmu vest, e stvl veu t ve elluu lue m must bt stuce u et

5Vie o tome vidi: arko Pai, Poredak simulakruma: Jean Baudrillard, u: rau-me razlika, Meandar, Zagreb, 2007. i Dieter Mersch,Medientheorie zur Einhrung,Junius Verlag, Zrich, 2006., str. 154-168.6 o je, dakle, kraj povijesti u njezinoj linearnoj trajnosti i kraj dogaaja u nje-govu radikalnom diskontinuitetu. Postoji samo gola oiglednost aktualnosti, tre-nutne uinkovitosti koja samim time iznova postaje halucinacija i totalna kci-

ja. Jean Baudrillard, Paraleleni svjetovi, u: Inteligencija zla ili pakt lucidno-sti, str. 197.


126/192

126


v etue, u eu ssu vst s e steslut stve mete e ve.7

Bull e suveme t mese cvlce z- u b ee ttle seutst u svm um svet-s-vesm stm culce tl tehle.iteett Bull emue e t t e ev m-s esve eteetc vest hlm nets-che Matrixa cyber punka. T b sv mu te-etc t se u Bullvm testvm tee-t ve ue bl sle v evee lthv. pstut metm sle tme m-leu e el mue e te sumleem e-teetcm blem e e Bull tv, l h lev ut t smulce, smulum, vest,

te est sle u suveme umetst.ztm se st estv: e l vest Bu-

llv stv um u vest ? kv e lmeu Bull uh stmeh teet u -umevu kulturalnoga preokreta em em stutue uce, mc muc euu ve el-

st, e bt? zt ev stv u vest e elbelm cetu lblce stlte -e emce? nsletu, e mue se suve-me svet, etstvm sveme est v-esst sme bt tv svet, uve v u svlu tehl et estvee elc-

e um, bs umet e ev e e-stl ust u vetu ets st?

im l ue vest u u vest, e b bl svev uu elst, smulcu vee, t Bull

7Vidi o tome: Steven Best/Douglas Kellner, Postmodern Teory: Critical Interro-gations, Te Macmillan Press, London, 1991. (etvrto poglavlje: Baudrillard enroute to Postmodernity)


127/192

127


v? il e e v te mslt ehl doga-aj ee e em, st t em svet e muv slu t svet, slvst se -v, , eblue, ve v sv b u e vul-st, em e bt tve vule ultue, sl, u -lmu vese ve? k semu stme-e mest metluu mee, tel e- cel e stves svet be sve stse sl-e usstv mt mev v, vusmevu blu t t stu vul semt tve-svet, e ve sle euc bt met- ht vest.8

Bull msl stmeu stucu u vm tveshee stuce. o se me sve mee shvt-t metm u e rbet Musl uteb u u-hve stuce wemse ultue 20-h XX. stle lte eme hlm lte ultue ba-bilonska ludnica. Sve e eut u sv bt. al sve e u- t ue. plulm ltem vestvu letmst mete evee lue. Sv-

et e u b stmee vl teetcm tl-se evee eb uv tve m muu-e uv u t el est. k ee ue em, l e suve m, sve t st sv se eveu lu-u st. zt e uv t Bullv m-s mesme uu vest?

Labirint znakovaVe e 70-h XX. stle Bull ve svu temel-u stvu elsu me u stme b.

8 Vidi o tome: arko Pai, Poredak simulakruma: Jean Baudrillard, u: rau-me razlika


128/192

128


nv, e e st t . pstmee m, u ul u b mtce vsetehle st u tlst v, uve u s-us utve-humsth st je-Fs Lytu metme ssu Postmoderno stanje.9 pel est u u e tutetu vest. Bulle cel su cush ststutulst de,Fucult, Lyt svu ms stvu estem-lsme eu meu vest lee stutue (m-est) vest tvee stutue (u l efesv- mest, stmest).

pel e st euc ust evlv -est mee ehe, se vv 60-h XX.stle u stustsme utvu lbele emce stme ultu. S tm v sclsm mv-m, e bt al Tue bee evlst -stve-tehle stutue s tlm, ste -sve ue umeve m utv temel st-v mee sclse st. Bull e l-u svh l teet ststutulm, u m-

u l glles deleue, le se e-vecm mete v ve. atul e Heel-vm Mxvm sm stvu u vest. re e ebb tlst utv te u svet be-t s svm uvelm vm ve subetu v uc uce ele. nsletu, B-

ull e ls utvee smtsece b-h c -tl stutulh u subuut tlste eme.10

9Jean-Franois Lyotard, La condition postmoderne, dition de Minuit, Pariz,1979.10Jean Baudrillard, Kritika politike ekonomije znaka, u: Simulacija i zbilja, Jesen-ski i urk, Zagreb, 2001., str. 3-48. Prijevod s rancuskog: Gordana V. Popovi


129/192

129


T e bl ev elc ute v bl vu clu tu lbl sustv teb svet-s-ves tlm. Umest utv ttltetu bl em umevu pssvm uclmu,Luhmv te sstem l ltm evebevsm te-m lbl tlm Bull e ve u t-e tlsu m utvee ce ue. Mee bl slee ue tv me seueutvest. o e vl bm, cm,stutulm sm meu uc sustv. S stm-em estucm umest utv lm se u l-btu v ultue sestv svhe ettet seuve v stu. n lte e s lm te-sm susm tme ve de, Lyt, Fuc-ult, Bueu, deleue Bull.

Razmjeri kulturalnoga zaokretadb ultue est b semle semte. T su veu metls-estemls stu bl. Sm

bl e v lc uce, e lc eucel te. zv meuu stv u hvm utvemsm. n, t e e shem Bullve te-se tevece u tcl emsst -mt vest mtelste stutue u uc- subet-bet mel se. kultu e metv

, bsm htel estvt bt ehle ee ste s stmem. pse e le sle bt m scl, teet ultue tl vu kul-turalnim obratom ili zaokretom (cultural turn).11

11Vidi o tome ekstenzivno: Doris Bachmann-Medick, Cultural urns: Neuori-entierungen in den Kulturwissenschaen, Rowohlts enzyklopdie, Reinbek beiHamburg, 2006.


130/192

130


kultu se semls semt stutu sustvv met ttltet. pel uce ueucu v meu stutul tesm utve sustv lbl tlm. Umestet v elst u ucu eme-t uce ee, ut, mece, ve u lbel-e-mtsme melu m vt vlstv, e-vevst sbe lus v, Bull v etusmulum. Tv e l subet-bet semeu lum stvm. nv teh e l semu-s l bl hecvlce el e ultustmee scetle ece. i e e est heh-s bl et, tme sve vee e su vle et-stvm mee le subet.

U utvu e se temel etu smulum smul-c, mel l v euu celu sustv bu -le meu mel elst. relst el e stve et stee . Sve e ultul eesvm mestm u emeem sustvu v. pe bbl lut e mest emet el.Ve se kt uv elstme svetu me-ue el vc mle. o el est uvelm uce euce elst sustv -v. n, v su ve emev. Sve e veme tul. Vemetst svet m vlu stutue m-el v mese elst e me ve bt estv

vemesh est lst, sst buust.Stev esteclm usstv e mt sst

et vule slbe utb lst buu-st. relc ve u tvm svetu sbe, uce stutue met ttltet uve se u veme-u esee sutst. St e sve umlv e Bu-ll hvt teu me Mshll McLuh ev


131/192

131


cet mle. gubtm c meu elst smu-lce l mle elst. o se het u -stu mese, tle vtule elst. k slect ev ces est c l ml-e elst l ee heele e.12

Sl se u mesme svetu e stv ut l -sl t t v svetu e ue. o e e- mel umlv. Sl vul eeet - l ste e e et sm seb umlv, e e m svet tve elst t su tv,lt , ele tlme, test . V-ulst e smulum. U emu t e vlv te tue luu vlvst ue. o e vlv te me-s sev vee ee t se s v-e. zv stutu sle ve em ve tscee-tle eeece. gubt le meu tcle sle mese sle ml u estetme svetu elm mesme cstvu me, setl heelst.13

Koncept implozijeU stmeme mesme uu emue e te-ett bl vdogaaj (evnment) se l -lv smulce elst, smulum et el-st bh c. Melst e v t-l be sts .14 z Bull e

12Jean Baudrillard, Simulakrumi i simulacija, DAGGK, Karlovac, 2001. Prijevods rancuskog: Zlatko Wurzberg13Jean Baudrillard, Moda ili arolija koda, u: Mirna Cvitan-erneli, DjurdjaBartlett, Ante oni Vladislavi (prir.),MODA: Povijest, sociologija i teorija mode,kolska knjiga, Zagreb, 2002., str. 191-204. Prijevod s rancuskog: Ana Buljan14 Da budemo do kraja otvoreni.Medium is message ne znai samo kraj poruke,

ve i kraj medija. Ne postoje vie mediji u doslovnom znaenju pojma (prije sve-ga govorim o elektronikim masovnim medijima) to jest posrednika razina od


132/192

132


tu el m u mm mm, mece, e- sts m, t e e el svet -ve me. Heelst ste uvet must vmel elst. i t c-het ces e-vee utveh s, eeetu se meuemet/bet/stv, e sv se hl vu hlst ee svet u em v. pe e -e uu lt umev svet e st(mesm) slm svet.

kcet mle, tve Best kelle, ste lumcetm Bullve tee smulum.15 Tme se s-cl me utve st ev v ute, e umest utv ultue meh stutu uc luse tesubetve muce u ecuv u u mcse mucse utvee -se. pte e ue l e v vt esttu e-h utveh ve. dum em, suveme scl- st muce, , mece, Bu Ltu,16 lstme zaokreta sloenosti (complexity turn) utjh Uy,17 ve ve scc mh utveh

jedne stvarnosti do druge, od jednog stanja stvarnog do drugog. Ni u sadrajima,ni u ormi. o je tono znaenje implozije. Upijanje polova jedan u drugoga, prekidsvakog razlikovnog sustava smisla izmeu polova, smanjivanje razlinih pojmovai opreka, meu kojima i medija i stvarnog dakle, nemogunost svakog posre-dovanja, svakog dijalektikog uplitanja izmeu jednog i drugog ili od jednog dodrugog. Krunost svih medijskih eekata. // Uzalud je snivati o revoluciji putem

sadraja, uzalud je snivati o revoluciji putem orme, budui da su medij i stvarnoodsada samo jedna izmaglica ija je istina nepronina. Jean Baudrillard, Im-plozija smisla u medijima, u: Simulakrumi i simulacija, str. 118-119.15Steven Best/Douglas Kellner, Postmodern Teory: Critical Interrogations, TeMacmillan Press. London, 1991., str. 120.16Bruno Latour, Nikada nismo bili moderni: ogled o simetrinoj antropologiji, Ar-kzin, Zagreb, 2004. Prijevod s rancuskog: Jagoda Milinkovi17John Urry, Sociology Beyond Societies: Mobilities or the twenty-rst century, Ro-utledge, London-New York, 2000.


133/192

133


ve vm blu mutvst u lblme sve-tu, e l st Bullv stv u vest u must utve ue l s -evecm mle mese elst?

Me l se vt utve ve em, l, ue,st et t lue eme me utve-st u u tulce s meu lu s l-ble slst, suut, emte mutvst u m- ecm vh tees? Tehultu teet -sl e mblst be c vel e mese te-tvst slee utt utvest u svetu t-tl sev. U tme e le Bull sv-m stvm hu cel vh utveh tee-t. Sv s uvu t evsu vle-

vsu ltetvu steem sustvu smble meetl, mc muc, eue eme-l e lblce.

z lu Bull ev lt su-s tlm sttem suvemee lte, ve -t e et sm sth tees be vste el-

se stutue, hve su stve emsste -t lte. U svm m tesm ssm, , u-stlm, u slem ublcstm testvm temu lblc,18 Bull e ltu e emest-vm m ee uvetm ee meseeeetce lte. nev sum u must l-e mee st l hees-msvs- uv u bt tehe tehle ee t l su-bet-bet mel mle.

plt e teh t tehl vl ms-m, e seve utet emtse

18Jean Baudrillard, Power Inerno, Meandar, Zagreb, 2003. Prijevod s rancuskog:Marin Andrijaevi


134/192

134


ceue ste. o se e me euct e-lu u meme smslu e. k ve stme-h mslc, Bull e ve 70-h XX. stle -lu lsu ltu me ltm lh m- (sl-h, elh, metlth sve u blush v). ne teb bvt e uv Bullu svm stvm me e blemt-e, l vums hvee stve totalitarnoj po-ruci suvemeh me.19

Me mce e temel stme utv se-tl. plte ele mee ut msm, lbe-lm evtvm u suveme b ve su ee-e svm mltm suvm m. Bull ev tv b sveme vust sm e-lse lte. k vest ele vul u ble stlte. n, Bull u-e e shve tuml be lbele emc-e mumm t e svets-ves e-l lblce s. plt u b stvest st-e e smslem uvetm slu teesm m-

ec. plt e, le, testul. o e mt-, l e eet lus eltst u b vlve me-se setulce .

Ve e sem 70-h XX. stle Bull e- u cesu metce utveh ls slev m-ust ttle tmce utv. kt ms u suve-

mem stustsme utvu, m vlu stuc,tv e vul stte eblv lu-se svest em etvem u subet-bet cm

19Kritiku ne samo Baudrillardove teorije o totalitarnosti medijske poruke, negoi Debrayove mediologije, Lovinkova utopijskog virtualnoga intelektualca izniosam u studiji: arko Pai,Mo nepokornosti: intelektualac i biopolitika, Izdanja An-tibarbarus, Zagreb, 2006. (IV. poglavlje Novo dobrovoljno ropstvo)


135/192

135


shscle slece et lbl tlmu u ele slb veme, ste thve (silent majority).20 T se ves stuc, ml-u ve u mese sle svet ttlt-e ue t utv, stvl s s sve ve-m tetetm te scle me.21

U mm m 90-h XX. stle u -m e stv sve temele stve tul estve- mv v l stme hlm s-mulc, smulum, vee, t stvl se -te teu utvee ultule stuce e-st bh c mest ue t su bl tl, ec utv, met , subet bet, tsceet met, ub v. Me-s bl e smulum stme st bl ve cetule le meu sutstvle-h mv. iml st estvl etsu m e-u vest veh ettet se ste m-t u buust. Eshtls set cele se -vest ub l stst. Sve su ute sve ele

te mes sestv v lue elst u eumluem teu.

pvest se vv u mesme uu elst. Me-t stutu vemetst vest, , sve eeebv u tc m-smblme ese-metu st s smm sbm svetm e, t

Bull ec e, v suv, ve suv. t et t? Me l se mes ut vest (svet) eultt vest be lu meu heelvse le

20 Jean Baudrillard, Simbolika razmjena i smrt, u: Simulacija i zbilja, str. 49-108.21Jean Baudrillard, Prozirnost zla: ogled o ekstremnim enomenima, u: Simu-lacija i zbilja, str. 163-210.


136/192

136


besst st ese vle m ve v- e? ne sue l Bull sm eet etve v e u smme scu e le?

Poredak simulakrumaSve s u lm mcs utv amt- Et em 60-h XX. stle Muel C-

stells mts scl ces lbl stv teh-tle ultue stme svet -sut e ts slb, evs uts ve u mmce v me svettels se-ve blu ve. M e u ut m-cs utv smtu se lum mvm suveme-

svet.22 imc e tm bt tv teh-stve- svet. o se utet sv u elst ve em vs uute tv, vlv evlv, b b bl et ebb svetu mcs-mucs sl ttle tsece sutst tl=m=. pte m Bu-

ll e bl mts bt te ee s -meu tehle, lte subet u b mcsutv. se e cetul s s Mchelm Fucul-tm sem 70-h XX. stle s met- st mem st e l u stu u te-sme svetu stmee.23

Fucult e, me, m shvt sleu lulu (m-u mu) stutuu tls -s sm e v subet ve. Bull e

22Jean-Luc Nancy, Stvaranje svijeta ili mondijalizacija, Jesenski i urk, Zagreb,2004. Prijevod s rancuskog: ivan Filippi23 Jean Baudrillard, Forget Foucault, u: Teoretical Strategies, Local Consump-tion Publications, Sydney, 1982., str. 188-214.


137/192

137


m esubetv u slu s teh-etemstm te-m vest. Bull m ve e shv hum-st thumst Fucult, e -tulce e vste stt mehm e l- ue ele, mce vece ve, e et- smulum. M e Bull sthumst ces mcs vlv svetm bet. M e etemst sl u suvememe sve-tu. o bt uc lbl tlm utet sustv emu su ee lu, esus lte ele.

gv m Bull m v bt m-le evs t t e sve ves su tcl- tvst mv ve levce m, emcc, su-blmc ubl svu vestst ubtm vlvhsubet tum lblme tlmu. k e, le,ue mue se m ve e ume tls, veme mt u tls sttus u b smmc eue bt lbl svet teb? z Bu-ll e bl eutm estut e lusmeeclu slb hete m lbel-e-mtsh utv utth stutu euce sl-be. U etu smulum mes svet me see sm tls sttus m ve tv, e seee e vest. Vest ve su et el utemelee. oe su hlm celu-

et =m e le e vvu lu uuuu humst sms el-e ss u bl em vesme lu.

nsut tvm utm mcs utv,Bull teet vt utvee mece eesv ut sveme m stce utveh -s. Tehls evluc uvet ve, ve


138/192

138


emsstm em e Bull stvl l-tv eblue, v s em XX. stle m-le me ttle sce bet/stv. z-v emet l l svet t tlmve su u v, e e/stv, h e mevcus es He Mchux. zv su ve sustcemtv svet, l ble, heel svet lue el- u em vlu sm uce, stutue v

el.24 Tsceetl tel ut Mxve bemetv v v be eeece et e-l. T e stt m mce. o ste v su stu elst. imc, le, blue stv -v eltet.

Mediji i medijalnostpm me Bull e ve McLuhve tee, te eSussuve Bthesve semle. U em smslu e-, me e shve ee me l , t-e ev m. nsut se le stvme u stustsme utvu mc, me e

utve sev m sm s, e m -v sustv. o e eltv (emtv) stu-e sustv v u em suste tel e sc mucse e e. Bt e kako to se es mesm sestvm, e u es -mc. Semlsu teu Bull e me te-

u mese lust.25

t est lu e c t bm el, e- e el sev ste subet u

24Vidi o tome: Dieter Mersch,Medientheorie zur Einhrung, Junius Verlag, Zri-ch, 2006., str. 156-157.25Jean Baudrillard, Kritika politike ekonomije znaka, u: Simulacija i zbilja,str. 3-48.


139/192

139


mucsme su lu mese tsec-e . z lu msste te tue -stve mes v vst (a Hhe-me, Bem, Becht, Eesbee), sue veu u memcce ve me sestv else mtl slbm ve, Bull uue ee-vlvu stutuu me muce u suvememe sve-tu.26 Fm e tls st b u tl-stme sustvu ve. o m uvet tscee-tl te. omuue vlve sve t est u mtl sestv/svhe ve ve.

Me, sul tme, v vtu stve-teh-lse clst utv. k el m sev-

esee muce celu e svet mes l. pmebe Bull e lume el l tsceetl ht stme- svet eve te, ems-lt-ultu-e uce, e e se vm. tve, t b l sebvlee mem me shemts t bvleem: (1)

uvelm tem me (2) tulm m -lt-else bbe vlst mem sestvlte muce.

U sv l, tc utu msste mte-lste tee me, e muv uv u metu

26

Dieter Mersch,Medientheorie zur Einhrung, str. 158-159. Mersch ispravnopokazuje da Baudrillard koristi u svojim analizama dva pojma medija: empirij-ski koji se odnosi na masovne medije i procese oblikovanja javne svijesti u demo-kratskim i totalitarnim poretcima suvremenoga svijeta, te univerzalni kao ormudrutvenih odnosa koja se nalazi u samome sreditu radijacije vidljive i nevidlji-

ve moi. Univerzalni pojam medija jest ontologijski, budui da reektira me-dijalnost kao neodreenu veliinu koja proizvodi simbolike sadraje i komuni-kacijske obrasce. Mediji nisu tehniki aparati, nego simboliko-imaginarni stro-

jevi ideja, doivljaja, elja, potreba ovjeka u suvremenome drutvu visoke sloe-nosti drutvenih odnosa.


140/192

140


ve stutue t tlm, e meesv sestv uu svhu tulcu m e-me, lte ultue Bull e, estvmtese ve luh semlsh stv, mee shv-t v ul-telelse sheme. dum em, em tee me, em l se ustv u-l stutu mese elst. obe e l vellu svet u cm tehbeete stutue cesheumulce mc--tl m cltemel vlstte estece. pvtvst subvevst B-ull u suveme stme te est e utme t e stvm mesme uu vest s-s v mts requiem za medije.nsut me-te stve McLuh e me u, Bull e-stu uce televe mts me s-tme b uhvtm vem McLuh: Telev- e v be v.27

psl e Bullv t me e -v t sme vt eme emelme s-

me stu. o ue e stul eu humstu ueseve beete emce, vu s -s slve cybe teet s emsst-hstmutsm sm. Bull e s Mxm, Bemm debm e netsche, Heee McLuh- se teb l eut sme te -

t lbl tlm. Umest te tue stve ve teb e umet e betv-ce stv subetvce ve sthum stv.ne st ml u mu svetu ssuu u lmu svhe-lmv tl b Matrixu.

27Jean Baudrillard, Iznad istinitoga i neistinitoga, Europski glasnik, 10/2005.,str. 189-197. Prijevod s rancuskog: Ksenija Janin


141/192

141


Ttl mete suveme svet ue se -ble u evm tetvm TV m e su -sele mecle televse me. re e, v, cetu reality show u emu se el m- lum tv. S e vese ve b evl-ve sce meu vt umetst. vt e u sebeuss umetst. T e me ucu sms. C-el svet e st estet cstv ele lue let.o ve e ste l el tv,e ee l ultue vule stuce. obt s msm sue u sluu reality show-a st tvue -u lucst Bullvh stv u me uvest. pblem e sm u tme t se st - (evnment) e stu me t sm sebe. d- e uvet must elst ue. klu m su-vemee le Mt Heee al B-u t e ms (Ereignis) ue muue m bt veme, l se evm dogaanjem me- tet stuc ue mes elst evevee stutu stme svet, e te e-

ultt ev sveme (e)lu. d, -le, l uee setl. o e ve e tmet e sce mes el setl te-tve bve. U tvm seuu em ve e tb ml tut eu stee utvee l ultu-le stuce. itetv bv sle e e lue s

cetm mlue heelst.Ve em le meu elst mce, ve

ube, s me. Sve e u Big Brotheru u Lot Storyl evu vest. n u se c b-stue v el elcm umetst u vtu.Bull t u let m: telev se - u vtu, vt u telev. psle e tve elce


142/192

142


mete est show. 28Setl u em melst svetluue teu ue, Bull e uel totalitarna, l bt v mste e-veth utveh s stme lbl -tlm.

Mste e u tme t v smstlee bt leb-e elh stv l bet uh v. al

uh v ve em. Sve e stl heel ust- tvl e sve uc te mee sc- sve subete u mese sle svet. nh-lm e st Bullv c bu, ve uste uste sve t se eme-l ste l t.29 Svet be ltetve me-

sme lbtu v svee ute/ele lbl- tlm ee vste-ste eshtl-e e b e sue evlucu u sv bt. Tv e-svet tebue lu teetcu se uv lh

28Steven Best/Douglas Kellner, Te Postmodern Adventure: Science, echnolo-gy, and Cultural Studies at the Tird Millennium, Te Guillord Press, New York-London, 2001.29Paradigmatska kritika Baudrillarda i postmodernista (Derridae, Foucaulta, Lyo-tarda, Deleuzea) izvedena je u angairanoj knjizi nastavljaa rankurtske kritiketeorije drutva na amerikome tlu. Rije je o kritici koja u posljednjim nakana-ma ne respektira da je Baudrilardova najzloglasnija izjava kako se Zaljevski ratnije dogodio shvatljiva iz konteksta njegove cjelokupne teorije agonije realnoga, ane iz politike prakse i njezine diskurzivne primjenjivosti u masovnim medijima.

ako je Baudrillard postao nita drugo negoli medijski maneken, amoralni idiot(Susan Sontag) i cinini Francuz odmaknut od pravih problema realnosti. Vidi otome: Christopher Norris, Uncritical Teory: Postmodernism, Intellectuals, and theGul War, Te University o Massachusetts Press, Amherst, 1992. Drugi smjer isteteorijske prie daleko je intrigantniji. Iz njega dolazi i najrazboritija analiza pos-tmoderne u cjelini i Baudrillarda kao njezina najeksponiranijeg predstavnika. Pos-tmoderna kritika teorija, koja u drugom kontekstu pomiruje humanizam prvei druge generacije rankurtovaca i antihumanizam poststrukturalizma, prisut-na je danas u radovima amerikoga lozoa Douglasa Kellnera. Vidi o tome: Do-ugl

paić dogadjaj i praznina

Documents