pangkat v_alpabeto at ortograpiyang filipino_mga tuntunin sa pagbabaybay_fresnido, john benjamin
DESCRIPTION
XZasvcdsavTRANSCRIPT
1.5 Ang Alpabeto at Ortograpiyang Filipino
1.5.1 Pahapyaw na Kasaysayan1.5.2 Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
METALINGGWISTIK NA PAGTALAKAY SA WIKA AT WIKANG FILIPINO
Fil10-A6
Pangkat 5FRESNIDO
Pagbigkas na Pagbabaybay
Ang pabigkas o pasalitang pagbaybay sa Filipino ay PATITIK at
hindi papantig.
Ang ispeling o pagbaybay ay isa-isang pagbigkas sa maayos na
pagkakasunud-sunod ng mga letrang bumubuo sa isang SALITA, PANTIG,
DAGLAT, AKRONIM, INISYAL, SIMBOLONG PANG-AGHAM, atbp.
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
Aboto = /bi-o-ti-o/plano = /pi-el-ey-en-o/Fajardo = /Kapital ef-ey-jey-ey-ar-di-o/
xerox = /eks-i-ar-o-eks/cañao = /si-ey-enye-ey-o/
Salita
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
a = /ey/la = /el-ey/am = /el-em/bra = /bi-ar-ey/eks = /i-key-es/plan = /pi-el-ey-en/kon = /key-o-en/trans = /ei-ar-ey-en-es/
Pantig
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
ABb. (Binibini) = /Kapital bi-bi/G. (Ginoo) = /Kapital ji/Gng. (Ginang) = /Kapital ji-en-ji/Kgg. (Kagalang-galang) = /Kapital key-ji-ji/
Daglat
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
PSLF (Pambansang Samahan ng Linggwistikang Pilipino)
= /pi-es-el-ef/
PLM (Pamanatasang Lungsod ng Maynila)= /pi-el-em/
Akronim
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
MLQ (Manuel L. Quezon)= /em-el-kyu/
MAR (Manuel A Roxas)= /em-ey-ar/
CPG (Carlos P. Garcia)= /si-pi-ji/
Daglat
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
Fil10-A6
Pangkat 5FRESNIDO
Pagsulat na Pagbaybay
Sa pagsulat ng mga salita sa WIKANG FILIPINO na naasimila sa sistema ng pagbaybay sa Wikang
Pambansa ay susunod pa rin sa KUNG ANO ANG BIGKAS AY
SIYANG SULAT at KUNG ANO ANG SULAT AY SIYANG BASA.
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
Fil10-A6
Pangkat 5FRESNIDO
Mga Naging Tuntunin sa Paraan ng Ispeling
1987 Alpabeto at Patnubay sa Ispeling
2001 Revisyon ng Alfabeto at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino
2006 Revisyon sa Alpabeto at Patnubay sa Ispeling
2009 Gabay sa Ortograpiya ng Wikang Filipino
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
Panatilihin ang orihinal na anyo ng mga salitang mula sa:
Katutubong wika; atPantanging ngalan
1987 2001 2009
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
cañao (panseremonyang sayaw ng mga Igorot)
Hadji (lalaking Muslim na nakarating sa Mecca)
masjid (moske, pook dalanginan)
ifun (pinakamaliit na banak)
azan (unang panawagan sa pagdarasal)
Salitang Katutubo Mula sa Ibang Wika sa Pilipinas
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
TAO: Carmelita, Conchita, Quirino, Exequiel, Joel, Vinzon, Ferrer
GUSALI: Ablaza Bldg, State Condominium, Manila Hotel
LUGAR: Canada, Luzon, Visayas, Cavite, Intramuros
SASAKYAN: Philippine Airlines, Victory Liner, Thai Airlines
Pantanging Ngalan
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
bapor (vapor)sentro (centro)kahon (cajon)banyera (bañera)kalye (calle)bangko (banco)kotse (coche)senyas (señas) pamilya (familia)makina (maquina)
Panumbas sa mga Salitang nasaWikang Kastila
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
APanumbas sa mga Salitang nasaWikang
Kastila
1987 2001 2009
ck,sqk, kw
ñnyxksfpjdybbzs
Panumbas sa mga Salitang nasaWikang Banyaga
1987 2001 2009
Maghanap ng katumbas na salita sa wikang
Filipino o katutubong wika sa bansa
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
HIRAM NA SALITA FILIPINOrule tuntuninability kakayahanskill kasanayaneast silanganwest kanluran
control gahum (Cebuano)imagery haraya (Tagalog)husband bana (Hiligaynon)Muslim priest imam (Tausug)
Panumbas sa mga Salitang nasaWikang Banyaga
1987 2001 2009
Panumbas sa mga Salitang nasaWikang Banyaga
1987 2001 2009
Hiramin ng walang pagbabago ang mga ss.:
salitang PANG-AGHAM;salitang TEKNIKAL; at
KOMPLIKADONG SALITA
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
Acalcium x-rayquartz xeroxzinc oxide visaflourine goal (laro)xylem quotalatex disc jockey
Pang-Agham at Teknikal
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
Fe (iron)H2O (water)C (charcoal,carbon)I (iodine)NaCl (salt)ZnO (zinc oxide)SiO2 (flourine)CO2 (carbon dioxide)
Simbolong Pang-Agham
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
Acoach rendevoussandwich sausageclutch champagnebrochure habeas corpusdoughnut joggingtoupee pizza pie
Komplikadong salita sa Wikang Banyaga
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
Baybayin ayon sa sistemang ABAKADA
maliban sa mga salitang PANG-
AGHAM at TEKNIKAL
Panumbas sa mga Salitang nasaWikang Banyaga
Baybayin ayon sa kung anong BIGKAS siyang
SULAT
Baybayin ayon sa ORIHINAL
na anyo
1987 2001 2009
Maghanap ng katumbas na salita sa wikang Filipino o katutubong wika sa bansa
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
ABAKADA
ImpormatibSabdyekBertikal
TeleponoBaraytiKudeta
Panumbas sa mga Salitang nasaWikang Banyaga
BIGKAS siyang SULAT
InformativSabjek
VertikalTelefonoVaraytiKudeta
ORIHINAL
InformativeSubjectVertical
TelephoneVariety
Coup d'état
1987 2001 2009
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
fpjdyvbzs
Panumbas sa mga Salitang nasaWikang Banyaga
ffjjvvzz
ORIHINAL
1987 2001 2009
ck,sqk, kw
ñnyxks
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
fp -alpabeto
jdy -dyip
bb -balyu
zs -magasin
Panumbas sa mga Salitang nasaWikang Banyaga
ff -alfabeto
jj -jip
bv -valyu
zz -magazin
ORIHINAL
1987 2001 2009
ck,s - participant →partisipant
magnetic →magnetik
qk, kw - quarter →kwarter
quota →kota
ñny - paño →panyo
xks - exam →eksam
Fil10-A6
Pangkat 5FRESNIDO
Panumbas sa mga Hiram na Salita
Sa panghihiram ng salita na may katumbas sa Ingles at sa Kastila, unang preperensya ang hiram sa
Kastila. Iniaayon sa bigkas ng salitang Kastila ang pagbaybay sa Filipino.
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
1987 2001 2009
HA
LIM
BAW
AH
ALIM
BAW
A
INGLES KASTILA FILIPINO
check cheque tsekeliter litro litroliquid liquido likidoeducation educacion edukasyon
Panumbas sa mga Hiram na Salita
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
Paggamit ng Gitling (-)
1987 2001 2009
Sa pag-ulit ng salitang-ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-ugat
araw-araw isa-isaapat-apat dala-dalawasari-sarili kabi-kabilamasayang-masaya sali-saliwa
Paggamit ng Gitling (-)
1987 2001 2009
Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian ay nagsisimula sa patinig na
kapag hindi ginitlingan ay magkakaroon ng ibang kahulugan
pag-ibig mag-alisnag-aral nag-isapag-asa nag-ulattag-init pang-akotig-isa mang-uto
Paggamit ng Gitling (-)
1987 2001 2009
Kapag may katagang kinaltas sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama
pamatay ng insekto - pamatay-insektokahoy sa gubat - kahoy-gubathumgit at kumulang - humigit-kumulanglakad at takbo - lakad-takbobahay na aliwan - bahay-aliwan
Paggamit ng Gitling (-)
1987 2001 2009
Kapag may unlapi ang tanging ngalan ng tao, lugar, brand o tatak ng isang bagay o kagamitan,
sagisag o simbolo, ang tanging ngalan ay walang pagbabago sa ispeling
maka-Diyos maka-Rizalpa-Baguio taga-Luzontaga-Antique maka-Johnsonmag-Sprite mag-Coronamag-Ford mag-Japan
Kontemplatibo
1987 2001 2009
Sa pag-uulit ng unang pantig ng tanging ngalang may unlapi, ang gitling ay nalilipat sa pagitan ng unang
katinig/pantinig ng tanging ngalan at ng buong tanging ngalan.
ABAKADAmag-Corona
magko-Corona
mag-Ford magpo-Ford
mag-Zonrox magso-Zonrox
mag-Corona magco-Coronamag-Ford magfo-Fordmag-Zonrox magzo-Zonrox
Paggamit ng Gitling (-)
Kontemplatibo
1987 2001 2009
Sa pag-uulit ng ng mga salitang hiram(*na walang katumbas na baybay sa Filipino), idinurugtong ang tunog ng unang
katinig/patinig sa unlapi
ABAKADAmag-visa
magbi-visa
mag-clutch magka-clutch
mag-joggingmagdya-jogging
mag-visa magvi-visa
mag-clutch magca-clutch
mag-jogging magja-jogging
Paggamit ng Gitling (-)
Paggamit ng Gitling (-)
1987 2001 2009
Kapag isinulat nang patitik ang mga yunit ng fraction
isang-kapat (1/4)lima’t dalawang-kalima (5 2/5)
tatlong-kanim (3/6)
Paggamit ng Gitling (-)
1987 2001 2009
Kapag nanatili ang kahulugan ng dalawang salitang pinagtambal
lakad-pagongbahay-aliwanurong-sulong
Paggamit ng Gitling (-)
1987 2001 2009
Kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyido ng babae at ng kanyang bana o asawa
Gloria Macapagal-ArroyoConchita Ramos-CruzPerlita Orosa-Banzon
Paggamit ng Gitling (-)
1987 2001 2009
Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya
Patuloy na nililinang at pinalalawak ang pag-gamit ng Filipino.
Paggamit sa Titik “e” at “i”
Pinananatili ang e sa simula ng mga salitang hiram sa
Espanyol at hindi ito pinapalitan ng i
estilo (estilo)- hindi istilo
estudyante (estudiante)- hindi istudyante
eskandalo (escandalo)- hindi iskandalo
espiritu (espiritu)- hindi ispiritu
estadistika (estadistica)- hindi istadistika
Espanyol Ingles
Dinagdagdagan ng i ang mga salita sa Ingles na nag-uumpisa sa titik s
schedule -iskedyulsports -isportsscout -iskawtscholar -iskolar
Paggamit ng Titik “o”
Pinananatili ang o sa mga salitang hiram sa Espanyol at hindi ito pinapalitan ng u
politika (politica)- hindi pulitika
opisina (oficina)- hindi upisina
kombinasyon (combinacion)- hindi kumbinasyon
kompetisyon (competicion)- hindi kumpetisyon
kompleto (completo)- kumpleto
Pang-abay na “kay”
Ang kay ay pang-abay at hindi panlapi. Sa gayon, hindi ginagamit ang gitling para idugtong ang
salita sa kay
kay sigla (sa halip na kay-sigla)
kay bagal (sa halip na kay-bagal)
kay galing (sa halip na kay-galing)
kay init (sa halip na kay-init)
Pangmaramihang anyo ng mga salitang hiram
Sa pagsulat ng pangmaramihang anyo ng salitang hiram, gamitin ang mga kasama ang batayang
anyo o pang-isahang anyo ng salita
mga painting- hindi “mga paintings”
mga computer- hindi “mga computers”
mga cellphone- hindi “mga cellphones”Maaari rin ang mga sumusunod:
ang/ paintingsang /cellphonesang /computers
Mga salitang kolektibo
Hindi maaaring pangunahan ng pamilang. Kung gagamit ng pamilang, ang batayang anyo ng salita
ang dapat gamitin
mga lalaki- tatlong lalaki- kalalakihan
hindi tatlong kalalakihan o mga kalalakihan
mga pulis- tatlong pulis- kapulisan
hindi tatlong kapulisan o mga kapulisan
Paggamit ng din at rin, daw, at raw
Ang pang-abay na din at daw ay nagiging rin at raw, kapag sumusunod sa salitang nagtatapos sa
patinig o malapatinig na w o y
hiwaga raw (sa halip na hiwaga daw)
berde rin (sa halip na berde din)
kaakbay raw (sa halip na kaakbay daw)
ikaw rin (sa halip na ikaw din)
Paggamit ng din at rin, daw, at raw
Kapag ang nauunang salita ay nagtatapos sa pantig na –ri, -ra, -raw, o –ray, ang din o daw ay
hindi nagbabago ang bigkas at baybay
maaari din (sa halip na maaari rin)pari din (sa halip na pari rin)
sari-sari din (sa halip na sari-sari rin)para daw (sa halip na para raw)araw daw (sa halip na araw raw)
karay-karay daw (sa halip na karay-karay raw)
Pagbigay ng mga bilang mula isa hanggang siyam
Binabaybay nang buo ang bilang mula isa hanggang siyam. Ginagamit ang numeral kapag
10 pataas.
May dalawang estudyante na nagdala ng 11 bandila mula sa apat na kontinente.
Pagbaybay ng bilang sa unahan ng pangungusap
Binabaybay nang buo ang bilang kapag nasa unahan ng pangungusap
Dalawampu’t walong titik ang bumubuo sa alpabetong Filipino ayon sa 1987 Alpabeto at
Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino.
Paggamit ng kuwit sa isang serye
Sa paglalahad ng serye, gumagamit ng kuwit bago ang at o o
Maglalaban-laban sa kampeonato ng UAAP ang UP, Ateneo, at FEU.
Tinanong ako ng aking nobyo kung sa Mehiko, Tsina, o Greece kami magbabakasyon sa susunod na buwan.
Paggamit ng ala/ alas para magpahayag ng oras
Gumamit lagi ng gitling sa pagitan ng ala/alas at ng kasunod na bilang, numero
man o binabaybayala-1, ala-una; alas-2, alas-dos
Panatilihin ang Espanyol na ”y” katumbas ng at sa pagpapahayag ng oras
ala-una y medya, alas-tres kuwarenta y singko
Tips sa Tamang Pagbaybay sa Wikang Filipino kung Hiram ang Salita
Alamin kung nasa anong wika ang salita(eg. Espanyol, Ingles, French,etc.).
Kung Espanyol, baybayin ayon sa ABAKADA.
Kung banyagang wika, HUWAG MANGHIRAM. Alamin kung may katumbas sa wikang Filipino o katutubo at ito ang gamitin.
Kung may katumbas sa Espanyol, ito ang gamitin at baybayin sa ABAKADA.
Kung walang katumbas sa tatlong nabanggit, ISULAT SA ORIHINAL NA ANYO ANG SALITANG HINIRAM.
Patunuyan mong isa ka ngang Pinoy at magkaroon ng oras
alamin ang tamang pagbaybay sa Filipino. KONTING HIYA
TEH?
PAGSASANAY
nakakapagpabagabagPilipinas
Chinacarbon dioxide o CO2
kahelpopulasyon
banamakina
sikolohiyamag-Nestea
magja-joggingmagco-Coloradoika-675 pahina
sampu’t tatlong-kapito (10 3/7)