panitikan rehiyon i

7/25/2019 Panitikan Rehiyon I

1/19

Panitikan ng Rehiyon I

(Pangasinan, La Union, Ilocos Norte, Ilocos Sur)

1

Panitikan n


2/19



I. ANG REHIYON I

A. Maikling Kasaysayan 16th dantaon dumating ang mga Espanyol at itinatag ang mga misyong

Kristiyanismo at institusyong pampamahalaan upang kontrolin ang populasyon ng

mga katutubo at ituro ang Katolisismo

Marami ang lumaban sa pamahalaang Espanyol- (1764) Diego at abriela !ilang"

#ndres Malong at $alaris ng $angasinan at ang %asi &e'olt noong ika-1 dantaon

Mga naging pangulo ng bansa na galing sa &ehiyon Elpidio *uirino" +erdinand

Mar,os at +idel . &amos %ago nabuo ang /ordillera #dministrati'e &egion (panahon ni $angulong #0uino)

kabilang sa &eh. ang #bra" Mt. $ro'in,e at %enguet.

igan /ity- sa kasalukuyan ay bishopric seatng ue'a !ego'ia #ng ekonomiya ay nakasandal sa agro-industrial at industriyang pangserbisyo

$angasinan- negosyong agro-industrial" bangus ,ulti'ation at pro,essing" li'esto,k

raising" 2ish paste (bagoong) pro,essing" trading" 2inan,ial at edu,ational ser'i,es lo,os- pagtatanim ( palay" tabako" mais" tubo at mga prutas) at pagpapalaki ng mga

li'esto,k (baboy" manok" kambing at kalaba3) Dagupan /ity- mga lo,al na entrepreneurs na yumabong hanggang sa antas nasyonal

!an +ernando /ity- may international shipping port at planong magkaroon ng

paliparang-internasyonal

aoag /ity- may paliparang- internasyonal

Maganda ang likas na yaman ng rehiyon" may eco-tourism advantage (3ater sportsmarine 5 2orest resour,es)

Mayaman sa mga crafts-blanket-3ea'ing 5 pottery (burnay)

2

BALANGKAS NG PAKSA

. $animula #ng &ehiyon

A. Maikling Kasaysayan

B. Mga Lalawigang Bumubuo sa

Rehiyon

!. Mga "anitikan sa Rehiyon

. $anitikan ng mga $angasinense

A. Ang mga "angasinense

B. Ang "anitikan ng mga "angasinense

. $anitikan ng lokano

A. Ang mga loko


3/19



B. Mga Lalawigan na Bumubuo sa Rehiyon I

%inubuo ng apat na lala3igan" ang $angasinan" a nion" lo,os orte at lo,os !ur.

!an +ernando /ity (a nion) ang panrehiyong sentro.

%inubuo ng lokano- 668" $angasinense 978 at :agalog-;8

ala3igan /apital ungsod $opulasyon (9" =>7 9"=7.6 9==.;

;. a nion !an +ernando /ity !an

+ernando

741"69 =" ;6>.9 =17.>

C. Mga Panitikan ng Rehiyon I

1.PANITIKANGPANGASINENSE

2.PANITIKANGILOKANO

II. PANITIKAN NG PANGASINAN (KURITAN)

A. ANG PANGASINAN/ PANGASINENSE

$angasinense sinasalita ng higit sa 1.= milyon (indigenous speakers)" mga

$angasinense ,ommunities at mga migranteng $angasinense

$angasinan- galing sa salitang asin na nangangahulugang ?land o2 salt@ ?pla,e o2

salt-making@ o ?,ontainer o2 salt or salted- produ,ts@

Artograpiya- gumamit ng indigenous 3riting system- may kaugnayan sa :agalog%aybayin s,ript agpatuloy ang pag-usbong kahit sa pananakop ng mga Espanyol at #merikano

Mga halimba3a ng 3ikang $angasinense

Absolutive Independent Absolutive Enliti E!"#tive Obli$ue

%st pe!son sin"ul#! siBk ak -k(o) ed siak

%st pe!son du#l sikatB ita" ta -ta ed sikata

&nd pe!son sin"ul#! sikB ka -m(o) ed sika

'!d pe!son sin"ul#! sikatC -" -a to ed sikato

%st pe!son plu!#l inlusive sikatayC itayo" tayo -tayo ed sikatayo

%st pe!son plu!#l elusive sikam kam mi ed sikami

&nd pe!son plu!#l sikayC kayC yo ed sikayo

'!d pe!son plu!#l sikara ira" ra da ed sikara

3


4/19



English - Pangasinan

1. I - siak, ak

2. you (singular) - sika, ka

3. he - sikato (he/she), kato

4. we - sikami, kami, mi, sikatayo,tayo, sikata, ta

5. you (plural) - sikayo, kayo, yo

6. they - sikara (sika ira)

. this - aya

!. that - atan

". here - #ia

1$. there - #iman, #itan

11. who - siopa, sio, si

12. what - anto

13. where - iner

14. when - kapigan, pigan

15. how - pano, panonto

16. not - ag, an#i, aleg, aliwa

1. all - amin

1!. many - amayamay, #akel

1". some - pigara (piga ira)

2$. %ew - #aiset

21. other - arom

22. one - isa, sakey

23. two - #ua, #uara (#ua ira)

24. three - talo, talora (talo ira)

25. %our - apat, apatira (apat ira)

26. %i&e - lima, limara (lima ira)

2. 'ig - 'aleg

2!. long - an#okey

2". wi#e - maawang, malapar

3$. thik - makapal

31. hea&y - am'elat

32. small - melag, melanting, tingot,#aiset

33. short - melag, melanting, tingot,antikey, kulang, a'e'a

34. narrow - mainget

35. thin - ma'eng, maimpis

36. woman - 'ii

3. man (a#ult male) - laki, 'olog

3!. man (human 'eing) - too

3". hil# - ogaw

4$. wi%e - asawa, kaamong(spouse)

41. hus'an# - asawa, kaamong

(spouse)

42. mother - ina

43. %ather - ama

44. animal - ayep

45. %ish - sira, ikan

46. 'ir# - manok, siwsiw (hik)

4. #og - aso

4!. louse - koto

4". snake - oleg

5$. worm - 'iges (germ),alum'ayar (earthworm)

51. tree - kiew, tanem (plant)

52. %orest - kakiewan, katakelan

53. stik - 'islak, sanga

54. %ruit - 'unga

55. see# - 'okel

56. lea% - 'olong

5. root - lamot

5!. 'ark - o'ak

5". %lower - 'ulaklak

6$. grass - #ika

61. rope - singer, lu'ir, taker

62. skin - 'aog, katat

63. meat - laman

64. 'loo# - #ala

65. 'one - pokel

66. %at (n.) - mata'a, ta'a

6. egg - iknol

6!. horn - saklor

6". tail - ikol

$. %eather - 'ago

1. hair - 'uek

2. hea# - olo

3. ear - layag

4. eye - mata

5. nose - eleng

6. mouth - sangi

. tooth - ngipen

!. tongue - #ila

". %ingernail - koko

!$. %oot - sali

4


5/19



!1. leg - 'ikking

!2. knee - pueg

!3. han# - lima

!4. wing - payak

!5. 'elly - eges

!6. guts - pait

!. nek - 'eklew

!!. 'ak - 'eneg

!". 'reast - pagew, suso

"$. heart - puso

"1. li&er - altey

"2. #rink - inom

"3. eat - mangan, akan, kamot

"4. 'ite - ketket

"5. suk - sepsep, suso

"6. spit - lut#a

". &omit - uta

"!. 'low - si'ok

"". 'reathe - engas, ingas, #ongap,linawa, anges

5


6/19



P#n"#sin#n En"lis)

isa" sakey" san- one

dua" duara (dua ira) t3o

talo" -tlo" talora (talo ira) three

apat" -pat" apatira (apat ira) 2our

lima" limara (lima ira) 2i'e

anem" -nem" anemira (anem ira) siF

pito" pitora (pito ira) se'en

3alo" 3alora (3alo ira) eight

siam" siamira (siam ira) nine

polo" samplo (isan polo)" samplora (isan polo ira) tens" ten

lasus" sanlasus (isan lasus) hundreds" one hundred

libo" sakey libo thousands" one thousand

laksa" sanlaksa (isan laksa)" sakey a laksa ten thousands" ten thousand

B. ANG PANITIKAN NG PANGASINAN

akaimbak at nanatiling buhay ang lala3igan ng $angasinan sa kabila ng paglaganap ng mga

3ikang Espanyol at ngles. amulaklak ang panitikan ng $angasinan (pasalita at pasulat) sa panahon ng mga Espanyol at

#merikano. agpatuloy sa pagsulat ang mga manunulat na sina Guan !aingan" +elipe *uintos" ar,iso

/orpus" #ntonio !olis" Guan illamil" Guan MeHa" at Mara /. Magsano sa 3ikang

$angasinense. sinulat naman ni +elipe *uintos" isang $angasinenseng opisyal ng Katipunan

ang #ipi Awaray$ %elew &iad "ilipinas 'Revoluci(n )ilipina*+ na naglalaman ng kasaysayan ng

pakikibaka ng mga Katipuneros sa $angasinan at ang mga kalapit-probinsya nito. sinulatnaman nina ar,iso /orpus and #ntonio !olis angmpanbilay na Manoc a ,ortola" isang

maikling k3ento ng pag-ibig.

sinalin ni Guan illamil ang Mi ltimo #dios sa $angasinan.

aging editor ng isang ne3s magaIine (:unong) noong 19


7/19



nang hati ng ika-9< dantaon- sinasabing ito ang inintuang $anahon ng Kuritan sa $angasinan

(olden #ge o2 $angasinan iterature). musbong ang mga umaanlong(poets) at maraming

mga nailathalang tula.

#ng anlong 'poetry) - predominantly oral ang mga tumatagaumenat umaanlongay nagtangha

ng mga patula. Kadalasan" ito ay sinasamahan ng mga kutibeng (an,ient guitar)at tulali (a

kind o2 string instrument similar to kudyapior lyre.) sang magandang halimba3a ng pasalitang

anlong (oral poetry) ay ang "etek(a kind o2 poeti, Houst similar to the ,ulang "atnigano2 the

:agalogs.)

#ng panitikang patula sa kasalukuyan ay binubuhay ng mga pampanitikang palian(3orkshop)

at paliagan(,ontest)" mga limbag na publikasyon (print publi,ations)" mga sinasalita" at ang

digital o ,omputer poetry na kung saan ang mga salita" imahelara3an" gala3kilos at tunog ay

nakatutulong sa kasanayang pagsulat at pagbasa.

Malinac ya Labi(Isang awiting 'ayan tungkol sa pag-i'ig.)omposer- *ulian +elaso.

alina ya a'i

ras ya mareen

apalpalnay #agem

atekep to0y linaew

amit #ay koguip ko

inangonan kon tampol

a pilit na pusok ya sikay amamayoen(epeat)

e%rain

alo la no 'ilay

7o sikalay nanengneng

7apunas ya amiy

8rmen ya ak'i'iten

7o no#nonoten ko ray samit na ogalim

9gtaka nalingwanan

9ngga# kaayos na 'ilay

(epeat e%rain)

A night of calm

An hour of peace

A gentle breeze

Along with it is the dew

So sweet is my dream

Suddenly I awake

Because of your beautyYou are the only one I will love

Best of all, my life

When its you that I see

All are wiped away

!he sorrows that I bear

When I remember

"f your sweet kindness

I will not forget you

#ntil life is gone

Ama Namin sa Pangasinan9ma mi a wala ka# tawen 7agalang so ngaran o nsa'i# sikami panarian o norey linawam #ia# #alinonung e# tawen. ay kanen min inagew-agew Iter mo# sikami e# agew aya an paan#ian o ray utang minung na panamaan#i miy kasalanan #ay akapankasalanan e# sikami an ag o kami iter e# tukso Ila'ano kami e# mauges. 9ma mi.

Diksyunaryo at iba pang tao. Marami ring diksyunaryo ang nasa wikang Pangasinan gaya ng mga sumusunod.

oren:o ;ern


8/19



9nastaio 9ustria aaraeg. +oa'ulario astellano-pangasin


9/19



. $anitikan ng lokano#. #ng mga loko #ng Ilo*o(oluko"loco" pu3ede ringlokanoolocano) ay isa sa mga pangunahing

3ika ng $ilipinas. to ang 3ikang gamit (lingua 2ran,a) ng halos kabuaan ng

Lilagang uIonlalo na sa&ehiyon ng lo,os" sa ambak ng /agayanat sa maraming

bahagi ng#braat $angasinan. Marami ring mga nagsasalita ng loko saue'aE,iHa" :arla,"Mindoroat sa ilang lala3igan saMindanao.

:inatayang may mahigit > milyong gumagamit ng 3ikang loko sa $ilipinas.

Maraming bahagi ng mundo" kung saan nadako at namamalagi ang mga lokano" ang

katatagpuan din ng malaking bahagdan ng mga nagsasalita ng loko katulad sa mga

estado ng La3aiiat /ali2orniasa#meri,a.

%. #ng $anitikan ng mga lokano #ng $anitikan ng mga lokano ay isa sa mga pinakaaktibong panitikan sa $anitikan ng $ilipinas"

sunod sa :agalog at $anitikang $ilipino sa ngles.

+#l#,#n" siste-# n" p#niti*#n" Ilo*o :he !panish system and the :agalog system.

Lalimba3a ng akda sa sistemang ito sa ?#ma amin.@

Amami, ga addaca sadi lagit,Madaydayao coma ti Naganmo.Umay cuma ti pagariam.Maaramid cuma ti pagayatamCas sadi lagit casta met ditoy daga.Itedmo cadacam ita ti taraonmi itiinaldao.Quet pacaoanennacami cadaguiti ut-utangmi,

A cas met panamacaoanmiCadaguiti nacautang cadacami.Quet dinacam iyeg iti pannacasulisog,No di quet isalacannacami iti daques.

Amami, nga addaka sadi langit,Madaydayaw koma ti Naganmo.Umay koma ti pagariam.Maaramid koma ti pagayatamas sadi langit kasta met ditoy daga.Itedmo kadakam ita ti taraonmi itiinaldaw.et pakawanennakami kadagiti ut-utangmi,

A kas met panamakawanmiadagiti nakautang kadakami.et dinakam iyeg iti pannakasulisog,No di ket isalakannakami iti dakes.

#
http://tl.wikipedia.org/wiki/Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pilipinashttp://tl.wikipedia.org/wiki/Luzonhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ilocoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ilocoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Lambak_ng_Cagayanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Abrahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Abrahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pangasinanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Nueva_Ecijahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Nueva_Ecijahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tarlachttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindorohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindorohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindanaohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ilokanohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Hawaiihttp://tl.wikipedia.org/wiki/Hawaiihttp://tl.wikipedia.org/wiki/Californiahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Estados_Unidoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Estados_Unidoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Luzonhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ilocoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Lambak_ng_Cagayanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Abrahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pangasinanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Nueva_Ecijahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Nueva_Ecijahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tarlachttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindorohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindanaohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ilokanohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Hawaiihttp://tl.wikipedia.org/wiki/Californiahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Estados_Unidoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pilipinas


10/19



Maikling Kasaysayan ng Panitikang Iloko

#ng kata3agang lo,anolokano ay galing sa i-" 2rom o mula" at loo," ,o'e or bay" ibig

sabihin people o2 the bay o tao mula sa dagat. tinuturing din nila minsan na silaJy !#M:AN

ibig sabihin" our language here. %ago dumating ang mga mananakop ($re-,olonial) #ng panitikang loko ay binubuo ng mga

a3iting bayan" bugtong (burburtia)" ka3ikaan" paghihinagpis o lamentations o dung-aw" at epikona makikita sa anyong pasulat o pasalita.

#ng mga sinaunang makatang lokano aynagpahayag sa pamamagitan ng mga a3iting bayan ata3itin tungkol sa pakikidigma.

&allot" an impro'ised" 'ersi2ied and at times impromptu long poem deli'ered in a sing-song

manner. $anitikan sa $anahon ng Kastila (!panish regime) pangkalahatang nakaayon sa $anitikang

Kastila ang panitikang $ilipino sa panahong ito. #ng pinakamatandang tulang loko ay mga tula

ng pag-ibig na isinalin mula sa Espanyol nina +ran,is,o opeI"isang prayleng #ugustinian na

noong 1691 ay naglathala ng sariling salin sa loko ng &octrina !ristianani /ardina%ellarmine"ang unang aklat na inilimbag sa loko.

Makikita ang pag-aaral sa panitikang loko sa %ramatica lokanana inilathala noong 1>=" base

saArte de la Lengua loca" ni opeI na inilathala naman noong 1697.

$ED&A %/#E- ?#ma ng $anitikang at $anulaang loko.@ !i %u,aneg ay may kapansanansa mata mula pagkabata. !iya ang sumulat sa epikong Biag ni Lam-ang(i2e o2 am-ang)

noong ika-17 dantaon. oong ika-1> dantaon" kinakitaan ang $anitikang lokano ng pag-unlad sa pamamagitan ng mga

misyonaryo na gumamit ng panitikan sa pagpapalaganap ng Kristiyanismo.

+r. Ga,into &i'era ( #umario de las ndulgenciasin 171) at ang"asion" salin ng sermon ni !t

in,ent +errer sa loko ni +r. #ntonio MeHia noong 1>4=. ka-1 dantaon- EA# +A&E:A" ational $oetess o2 the $hilippines mother o2

$hilippine 3omens literature at bridge 2rom oral to literary tradition. +&. G!:A /#DA +AG#! (lokano se,ular priest)- sumulat ng mga nobena" prayerbooks

,ate,hism" metri,al roman,es" mga drama" mga talambuhay" isang diktionaryo ng loko-!panish

at gramatika ng Espanyol (!panish grammar). !#%EA DE A! &ENE!- anak ni eona +lorentino na sumulat ng mga tula" k3ento" 2olklore

mga pag-aaral" at mga artikulong pampulitika at panrelihiyon. pinakilala ang # /AMED#" kilala rin bilang moro-moro"at ang IarIuela. #ng moro-moro

ay itinatanghal na nagpapakita ng labiyano at Muslim. agmula sa skrip ang mga korido ang komedya gaya ng "rincipe &on uan"Ari /steban ken

Reyna 0ipolita"&oce "aris"Bernardo !arpioataime del "rado.

Malaki ang naitulong ni Mar,elino Mena /risologo sa pagpapalaganap ng IarIuela sa

igan"lo,os !ur. sinulat ni $as,ual #g,aoili y uerrero (1>>) ng lo,os orteang 1&aguiti

Agpaspasukmon Basi.1akilala rin si saias &. aIo (1>>71>;) ng !an i,ente" lo,os !ur sapagsulat ng ,omedia and IarIuela.

:aong 1>9- naiprinta ang nang obelang loko na isinulat ni +r. &u2ino &edondo" isang

prayleng #ugustinian 2riar na pinamagatang 1Matilde de #inapangan.1 sinulat naman ni Don *uintin #l,id ang nobelang 1Ayat+ Kaanonto 2gata31(o'e" Ohen !hall

it %eP).

1$
http://en.wikipedia.org/wiki/Pre-colonialhttp://en.wikipedia.org/wiki/Francisco_Lopezhttp://en.wikipedia.org/wiki/Francisco_Lopezhttp://en.wikipedia.org/wiki/Francisco_Lopezhttp://en.wikipedia.org/wiki/Doctrina_Cristianahttp://en.wikipedia.org/wiki/Cardinal_Bellarminehttp://en.wikipedia.org/wiki/Cardinal_Bellarminehttp://en.wikipedia.org/wiki/Cardinal_Bellarminehttp://en.wikipedia.org/wiki/Biag_ni_Lam-anghttp://en.wikipedia.org/wiki/Leona_Florentinohttp://en.wikipedia.org/wiki/Leona_Florentinohttp://en.wikipedia.org/wiki/Isabelo_de_los_Reyeshttp://en.wikipedia.org/wiki/Moro-morohttp://en.wikipedia.org/wiki/Moro-morohttp://en.wikipedia.org/wiki/Zarzuelahttp://en.wikipedia.org/wiki/Marcelino_Crisologohttp://en.wikipedia.org/wiki/Viganhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ilocos_Surhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ilocos_Surhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ilocos_Nortehttp://en.wikipedia.org/wiki/Pre-colonialhttp://en.wikipedia.org/wiki/Francisco_Lopezhttp://en.wikipedia.org/wiki/Doctrina_Cristianahttp://en.wikipedia.org/wiki/Cardinal_Bellarminehttp://en.wikipedia.org/wiki/Cardinal_Bellarminehttp://en.wikipedia.org/wiki/Biag_ni_Lam-anghttp://en.wikipedia.org/wiki/Leona_Florentinohttp://en.wikipedia.org/wiki/Isabelo_de_los_Reyeshttp://en.wikipedia.org/wiki/Moro-morohttp://en.wikipedia.org/wiki/Zarzuelahttp://en.wikipedia.org/wiki/Marcelino_Crisologohttp://en.wikipedia.org/wiki/Viganhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ilocos_Surhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ilocos_Norte


11/19



$ideo compact discs of some popular Ilocano folk songs% After, the!agalogs, the Ilocanos has the best preserved repertoire of folk songs in

the &hilippines%

#rturo /enteno ng igan" lo,os !ur sumulat ng ;

nobela 1Apay a &i Mangasawa31(Ohy Doesnt Le

et MarriedP)" 1&ispensara1and 1"adi a "uraw

4enno 2aamo a Kibin1(# Ohite $riest or a ood

uide).

Panitikang Iloko ng ika-20 dantaon

#ng ilan sa mga panitikan ng dantaon ay 1Biag ti

Maysa a Lakay+ 4enno 2akaam-ames a Bales1(i2e o2 an Ald Man" or a Dread2ul &e'enge)

by Mariano aerlan (1


12/19



/nglish$ ,he love of an old man is like a snail that crawls.

lo,ano &ag-o isu agnanayan iti guardia asideg iti ladingit.

/nglish$ oy is always guarded by sorrow.

lo,ano #ramiden iti a3an ti ikabel iti ruar nga maipang-gep inton bigat ania dakayo mabalin.

/nglish$ &o not put off for tomorrow what you can do today.

lo,ano #nia ti kinapudno nga maipanggep iti maysa nga tao" kaano nu isu na ket dakes a panangal-lukoy

met amin tayo.

/nglish$ 4hat is truth about a man+ when he is a bad influence to all of us.

lo,ano mnas ti kunan isu nga pagrukbaben iti pangnga-eddeng.

/nglish$ Beauty they say is a sub>ective >udgement.lo,ano !umagmamano iti libro ag tilmonen" ket man-mano tapno agngal-ngal ken natakneng./nglish$ #ome books are to be tasted+ others to be swallowed+ and few are to be chewed and

digested.

lo,ano #gbasa iti aramid iti napunno nga tao makisango ket sagana dyay tao nga agsurat ken

a3an kurang na nga tao.

/nglish$ Reading makes a full man+ confering a ready man and writing an e?act man.

GA B0GTONG 1B0RB0RTIA2

No sibibiag may-ayat

No matay maibibitin--Tabako

Adda imbitin ko nga uging

Tangtangaden ti ubbing

--Lumbay

No bigat lussok

No rabii takop

--bintana

12


13/19

GA A3ITING BAYAN/ A3IT NG PAG4IBIG

+0NG+0NG0EN KANTO

Dungdunguen kanto unay unay"ndayonen kanto iti sinamay

:ultuloden kanto nalumanay

$agamuanen inka mailibay

#paman nga inkanto makaturog

yabbongkonto ta rupam daytoy paniok.

:apnon dinakanto kagaten ti lamok

Ken maimasmontot maturog.

S#nnay" pusok" annay" annay"

asaem" naut-ut la unay.

tdem kaniak ta pannaranay:a kaasiak a maidasay.

PA0LINA3EN

$amulina3en

$usok indengam man

:oy umas-asug#grayodta sadiam.

$anunotem man

nka $agintutulngan

:oy agayat" agukkoy dita sadiam.

Essem nga diak malipatan:a nasudi unay a nagan"

ray sadin ti ayan"

ugar sadino man"

#3-a3agan di agsarday:a naganmo kasam-itan.

o malagipka" pusok ti mabang-aran.

#du a sabsabong" nar3ay a rosrosas:i addat ditoy a di nga mabuybuya"

gem a3an man laeng ti pakali3li3aan

o di dayta sudim ken kapintas.

#y3en" biagko" indengam man.yasasokko nga inalda3

:a diak to a kayat

:i sabali nga imnas

!ika laeng" o" biagkota ken uray tanemman


Dakay nga ububbing"

Didakam tultuladen:a dakkel kamin nga agiinnarem

:a ituloyyo ta panagadalyo

:apno inkay magun-odKakaligumanyo

Essem nga diak malipatan

:a nasudi unay a nagan"ray sadin ti ayan"

ugar sadino man"

#3-a3agan di agsarday

:a naganmo kasam-itan.o malagipka" pusok ti mabang-aran.

ANANG BI+AY

Manang %iday" ilukat mo manJ:a bintana ikalumbabam

:a kitaem Jtoy kinaya3an

#y" matayakon no dinak kaasian

!iasinnoka nga aglabaslabas

Ditoy hardinko pagay-ayamak

#mmom ngarud a balasangak

!abong ni lirio" di pay nagukrad

Denggem" ading" ta bilinenka:a inkanto Jdiay sadi daya

#galakantoJt bungaJt mangga

Ken lansones pay" adu a kita

o nababa" imo ga3-aten

o nangato" dika sukdalen

o naregreg" dika piduten

gem labaslabasamto met laeng

Daytoy paniok no maregregko:i makapidut isublinanto

:a nagmarka iti naganko

abordaan pay ti sinanpuso

#laem dayta kutsilio

:a abriem Jtoy barukongko

:apno maipapasmo ti guram

Kaniak ken sentimiento


14/19


5. PANITIKANG ILOKO SA KONTEPORARYONG PANAHON

Ang wikang Iloco ngayon, buko sa gamit nito bilang lingua !ranca ng "ilagang #u$onay kinikilala rin bilang "eritage #anguage ng %stao ng "awaii. Ito ay sa kaa&ilanangnakararami sa mga 'ilipinoAmericans ay may ugong Ilocano at sa kaa&ilanan ingmarami sa mga nauna nang sakaa(mga Pilipinong nagpunta sa Amerika noongpana&on ng pananakop) ay ugong Ilocano at &ini nakapagsasalita ng *agalog+amakatuwi, mas nakararaming 'ilipinoAmericans ang may la&ing Ilocano anakapagsasalita ng Ilocano, bagamat ang mga bagong &enerasyon ngayon ay marunongka&it papano sa *agalog.

Iagagpa iyan na sa loob ng libulibong taon ay napayaman pa ang bokabularyo ngwikang ito. +a katoto&anan, tinatayang ang Iloco ang pinakamatanang wika sa


15/19

Pilipinas at isa sa mga may pinakamayamang bokabularyo. +a katoto&anan, sinasabi ngmga eksperto na ang wikang Iloco ay may kompletong bokabularyo bago pa umatingang mga Kastila ngunit itoy nawala a&il sa ga&um ng wikang banyaga.

*unay na mayaman ang wikang Iloco a&il may mga salita itong panumbas sa ibangayu&ang salita na &ini naman natutumbasan ng *agalog, ang kinikilalang lingua!ranca raw ng Pilipinas. Isa na iyan ay ang region, na tinatawag na re&iyon ng mga*agalog, ngunit sa mga Ilocano ay eppaar.

+a "onululo ngayon ay may sinimulang layunin ang mga anak at kaapuapu&an ng mga

naunang sagaa. Ito ay ang pagpapalawak ng salitang Ilocano at ang pag&i&ikayat samga Ilocano sa Pilipinas na ito ay gamitin at ituro sa mga anak. Iagag pa na ang wikaay itinuturo sa -nibersia ng "awaii bilang isang kurso. ala silang kurso para sa*agalog. Ang Ilocano ang tanging ika sa Pilipinas na kinikilala bilang "eritage#anguage sa "awaii.

*inataya ring may &umigitkumulang na /0 milyon nati1e speakers ang Ilocano sa

buong muno. Maraming mga manunulat na loko ang nakapaglathala ng kanilang mga aklat sa ibayong bansa

sa sa mga pinakapopular sa kanila ay si /arlos %ulosan" isang migranteng loko na galing ng

$angasinan. sa rin si +. !ionel Gose" isang internasyonal na manunulat na kinilala sa kanyang

&osales saga" limang nobela tungkol sa angkang lokano. sinalin ang nobelang ito sa 99 3ika.

Marami ring manunulat na loko ang nanalo sa a3ad $alan,a. Kabilang dito sina &eynaldo #Du0ue" &i,arte #gnes" #urelio !. #g,aoili" orenIo . :abin" Gaime M. #gpalo Gr." $res,illano

. %ermudeI" Oilliam . #l'arado" Maria +res-+eliF" /larito . de +ran,ia" #rnold $as,ualGose" Eden #0uino #l'iar" !e'erino $ablo" #riel !. :abag" Daniel . esperos" &oy . #ragon

Danilo #ntalan" Goel %. Manuel" %ernardo D. :abbada" oli !. Dumlao at iba pa.

Mga Aklat Pambata

,i Bantay A 2agayat ti Maysa A Billitmula sa orihinal na k3entong ,he Mountain ,hat Loved

A Birdni #li,e M,erran. #kda ni Eri, /arle" isinalin sa loko ni Lerminio !. %eltran" Gr.at

inilara3an ni %eaulah $edregosa :agui3alosa pamamagitan ng pagguhit ng mga lugar sa bansa.

*&e 2-MI# 2unglo agiti Mannurat nga Ilokano

An A,tober 1" 16> %inuo ang G0IL 6ilipin#s(lokano Oriters #sso,iation o2 the

$hilippines) sa %aguio /ity. !i #rturo M. $adua" dating mayor ng !ison" $angasinanang nahala

na presidente. anumpa ang mga opisyal kay dating $angulong+erdinand E. Mar,os.

%. "# N#"p#p#7#-#n n" P#niti*#n" Ilo*oa. ndigenous lokano /ommunity

to ang 3ikang gamit (lingua 2ran,a) ng halos kabuaan ng

Lilagang uIonlalo na sa &ehiyon ng Iloos" sa L#-b#* n" 5#"#7#nat samaraming bahagi ng #braat $angasinan. Marami ring mga nagsasalita ng loko

sa Nuev# Ei8#"T#!l#"indo!oat sa ilang lala3igan saMindanao.

b. lokano ng /ordillera #dministrati'e &egion (/#&)

#ng 3ikang loko ay nagsisilbing bridge language ng /#&. Dahil sa dami

ng mga dayalek sa rehiyong ito" malaking tulong ang ginagampanan ng loko. !akatunayan" malaking tungkulin ang kanilang ginagampanan sa pagyabong ng
http://en.wikipedia.org/wiki/Reynaldo_A._Duquehttp://en.wikipedia.org/wiki/Reynaldo_A._Duquehttp://en.wikipedia.org/wiki/Reynaldo_A._Duquehttp://en.wikipedia.org/wiki/Roy_V._Aragonhttp://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alice_McLerran&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/wiki/Eric_Carlehttp://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Herminio_S._Beltran,_Jr.&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Herminio_S._Beltran,_Jr.&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Beaulah_Pedregosa_Taguiwalo&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/wiki/Baguio_Cityhttp://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Arturo_M._Padua&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/wiki/Sison,_Pangasinanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_E._Marcoshttp://en.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_E._Marcoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Luzonhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ilocoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ilocoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ilocoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Lambak_ng_Cagayanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Abrahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pangasinanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Nueva_Ecijahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tarlachttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tarlachttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tarlachttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindorohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindanaohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindanaohttp://en.wikipedia.org/wiki/Reynaldo_A._Duquehttp://en.wikipedia.org/wiki/Reynaldo_A._Duquehttp://en.wikipedia.org/wiki/Roy_V._Aragonhttp://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alice_McLerran&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/wiki/Eric_Carlehttp://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Herminio_S._Beltran,_Jr.&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Beaulah_Pedregosa_Taguiwalo&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/wiki/Baguio_Cityhttp://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Arturo_M._Padua&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/wiki/Sison,_Pangasinanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_E._Marcoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Luzonhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ilocoshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Lambak_ng_Cagayanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Abrahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pangasinanhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Nueva_Ecijahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Tarlachttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindorohttp://tl.wikipedia.org/wiki/Mindanao


16/19

3ikang ito- mula sa larangan ng pagtangkilig hanggang sa paglikha ng mga

panitikan sa 3ikang loko.

,. Mga loko sa bang %ansa$atuloy sa pagpapayaman ng panitikang loko ang mga lokano eFpats.

!inasabayan nila ang paglaganap ng internet at mga so,ial net3orking sites upang

patuloy na gamitin at tangkilikin ang panitikang loko" at higit sa lahat" lumikhang mga inobasyon upang patuloy na umunlad ang panitikan.

9. Mga $atunay ng $agyabong ng $anitikang loko

a. Komedyang loko

b. :ulang iriko

$atuloy ang paglaganap ng mga a3iting loko. #ng ilan sa mga tulang

liriko na ito ay ang mga sumusunod.

Ni

K

0

A

R

O

G

*en

t#

t#

b#

do

n"

L

A

P

I

T

O

K


17/19

. "# Li-b#" n# P#)#7#"#n #t #"#sin s# 3i*#n" Ilo*#no

Malaki ang gampanin ng magasing Bannawag sa pag-unlad ng

panitikang loko. Maliban sa magasing ito+ nakatulong din ang mga drama sa

radyo na patuloy na gumagamit ng wikang loko na sumasahimpapawid sa mgaistastyong lokal gaya ng Bombo Radyo na may mga sangay sa iba@t ibang

sentrong panrehiyon+ at ang mga iba pang pribadong istasyon gaya ng &4, at

&4R ng Baguio !ity+ &A% ng Agoo+ La 5nion at iba pa. Ang mga ito aynaglalathala at nagsasahimpapawid ng mga poems 'daniw*+ short stories

'sarita*+ novels 'nobela*+ essays 'salaysay*+ comics+ biographies+ folktales at

marami pang iba.

d. 3i*#n" Ilo*o s# Sen#!7on" Inte!n#s7on#l

Maraming mga 3ebsites ang aktibo sa pagpapaunlad ng panitikang loko. arito

ang mga halimba3a.

,.1 (httpmanoa.ha3aii.eduilokanoa22iliationsnakem.html)akem nternational /on2eren,e
http://manoa.hawaii.edu/ilokano/affiliations/nakem.htmlhttp://manoa.hawaii.edu/ilokano/affiliations/nakem.html


18/19

,.9 httpilo,anoyork.,ompostHournalpoems

Lalimba3a ng mga artikulo sa 3ebsite na ito

AG-ABROADAK KUMA, ASAWAK

%ur Ilocana contri&utor is a serious &logger, e'ucator, an' a gra'uate o the UP*ili+ans *e-art+ent o

.nglish an' /o+-arati0e Literature (*./L), a /enter o .cellence in Literature an' in the .nglish Language in the

Phili--ines She rites in agalog, Ilocano an' .nglishhe -oe+ is a 'ialogue &eteen a hus&an' an' ie that as +ainly carrie' &y tet +essenging It shos conicting 0ies

ith the ie o6ering a +ore conser0ati0e stance hile the hus&an', ins-ire' &y a 7&alik&ayan rien', conte+-lates

orking a&roa' or &etter o--ortunities

Agur-urayak kengka, simmangpet

Iti text mo kenyak,

Maka-abroad ak tu man met kuma asawak

Dattuyak gayyem ko, naggapu idiay Dallas.

Mayat ngatan ti bumaknangAgay-ayab pay isuna idiay bistruan

Naganas ngatan a maygatangak

Kanayon a litson ti pamilyak nga awidan.

In-reply ko met:Mayat dayta a arapaap

Ngem ana ngatan ti lid-liday na

nu haan agkakadwa?

Mayaten a makaawid ka, nasalun-at,

Naragsak tayo nga ag-iinnisturya.

Idi kuwan, nagsipngetenKinnit ti lamok ti kadwa mi dagiti annak mo idiay ruaren

Gasyan kami maturugen

Idi simmangpet ka- napnek ka ti araken.

Ti abroad ket mayat, aglalo nu maysa a bakkat

Ngem ti simple a biag, haan ko pay la isukat

Nu laeng ti papanan na ti ado nga kuwarta ket kasta

Ay haanen- nu agur-uray met latta ti pamilya.

Dimo ammo iti daras

ko nga nangipalpas,

sangwanan ti pag-pagay, arakup ti angin nga pariir

a palamuyuten napnu ti init ken ayat

ayti pagbadum kuma inton bigat

nu rubwatak ti nagaget a rumaep nga asawak.

September 2011

GA SANGG0NIAN

httpsph.ne3s.yahoo.,omblogsthe-inboFkeeping-ali'e-pangasinan-language-1.html
http://ilocanoyork.com/post/journal/poems/http://ilocanoyork.com/ag-abroad-ak-kuma-asawak/https://ph.news.yahoo.com/blogs/the-inbox/keeping-alive-pangasinan-language-190936538.htmlhttp://ilocanoyork.com/post/journal/poems/http://ilocanoyork.com/ag-abroad-ak-kuma-asawak/https://ph.news.yahoo.com/blogs/the-inbox/keeping-alive-pangasinan-language-190936538.html


19/19

http333.skys,raper,ity.,omsho3thread.phpPtT1;1>=>15pageT9

http333.pangasinan.go'.ph9

panitikan rehiyon i

Documents