panorama ekonomika & politika fiskal timor-leste

46
PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Helder Lopes Koordenador Politika Ekonomia Ministeriu Finansas Timor-Leste Dili, Junhu-2014

Upload: wing-guy

Post on 30-Dec-2015

90 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE. Helder Lopes Koordenador Politika Ekonomia Ministeriu Finansas Timor-Leste Dili, Junhu-2014. PANORMAKA EKONOMIA: Kresimentu Ekonomiku. Komparasaun Investimentu Husi Setor Privadu no Publiku (Naun Petroliferu). - PowerPoint PPT Presentation

TRANSCRIPT

Page 1: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

Helder LopesKoordenador Politika Ekonomia

Ministeriu FinansasTimor-Leste

Dili, Junhu-2014

Page 2: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

2

PANORMAKA EKONOMIA: Kresimentu Ekonomiku

Komparasaun Investimentu Husi Setor Privadu no Publiku (Naun Petroliferu)

Page 3: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

3

PANORAMA EKONOMIA: Ekonomia Domina Husi Setor Publiku

Page 4: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

4

PANORAMA EKONOMIA TL Defisit iha Komersiu Internasional (wainhira eksklui

Mina-rai nudar produtus eksportasaun )

Page 5: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

5

PANORAMA EKONOMIA TL Nia Eksportasaun (Eksklui Mina-rai)

Page 6: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

6

PANORAMA EKONOMIA: TL Nia Importasaun (000 USD)

Merchandise & Non Merchandise

Timor-Leste Nia Produtus Importasaun iha Lista “Top 10”

Page 7: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

7

PANORAMA EKONOMIA : Inflasaun nebe boot no produtivadade nebe ki’ik nudar

impedimentus ba investimentu husi setor privadu

Page 8: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

8

PANORAMA EKONOMIA :“Investimentu Eksternu Diretu (FDI)”

Page 9: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

9

PANORAMA EKONOMIA : Populasaun ho tinan apropriadu atu servisu – barak mak la

involve iha merkadu trabalhu

Page 10: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

PANORAMA EKONOMIA :(1) Kriasaun Empregu Husi Setor Privadu

Empregu Kria Husi Setor Privadu Naun-Petroliferu

Empregu Kria Husi Setor Privadu (%)

Page 11: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

PANORAMA EKONOMIA :(2) Kriasaun Empregu Husi Setor Privadu

Kriasaun Empregu Husi Setor Privadu Bazeia ba Industria

Kriasaun Empregu Husi Setor Privadu Bazeia ba Distritu

Page 12: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

PANORAMA EKONOMIA :Se mak benefisia Husi Kresimentu Ekonomiku Nebe Boot

Fonte: Banku Mundial

Fonte: ADB

Page 13: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

13

PANORAMA EKONOMIA :(1) Estratejia Atu Iha Kresimentu Ekonomiku Nebe Boot, Inklusivu no

Sustentavel

Page 14: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

ESTABILIDADE MAKRO EKONOMIA•Asegura Katak Politika Fiskal Sustentavel:

Tamba setor privadu duvida atu investe se karik iha tempu naruk despeza no demanda governu la sustentavel•Inflasaun Moderada:

Timor-Leste hahu iha inflasaun nebe kiik (Q4 2013), importante atu mantein inflasaun entre 4%-6%

REFORM ESTRUTURAL •Objetivu: Atu halo ambiente negosiu iha Timor-Leste sai atrativu liu tan. •Politika Atu Halo Ferforma Estrutural

- SERVE (One Stop Shop)- Presiza Lei ba Rai (Kolateral)- Lei investimentu- Lei tributaria

14

PANORAMA EKONOMIA :(2) Estratejia Atu Iha Kresimentu Ekonomiku Nebe Boot, Inklusivu no

Sustentavel

Page 15: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

IHA KOMITMENTU ATU KONTINUA HADIA INFRA-ESTRUTURA NO REKURSUS UMANUS:• Objetivu: Atu hatuun kustu produsaun, risku no aumenta produtividade• Infra-estrutra: Estarada, eletrisidade (Jestaun O&M), portu, aeroportu, be mos• Rekursus Umanu: asesu ba edukasaun, kualidade edukasaun no edukasaun nebe orienta ba “demand and supply”

DIVERSIFIKA EKONOMIA:•Dezenvolve Setor Agrikultura: tamba iha potensia (maibe tenki bazeia ba vantajen komparativu), populasaun barak (liu-liu iha areas rurais) mak sei depende ba setor ida nee, no Agrikultura nudar setor ho karakter “labor intensive.” no SME•Dezenvolve Setor Turismu: tamba iha potensia, labor intensive no ho natureza SME;•Dezenvolve Setor Petroliferu: liu-liu industria downstream•Dezenvolve Setor Manufaktura: transformasaun ekonomia no “labor intensive”•Dezenvolve SME: Tamba sei halo ekonomia ho aliserse nebe metin, labor intensive.

15

PANORAMA EKONOMIA :(3) Estratejia Atu Iha Kresimentu Ekonomiku Nebe Boot, Inklusivu no

Sustentavel

Page 16: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

Rike

za M

ina-

rai

Fundu Mina-rai

Reseitas Petroliferas iha

Futuru

Orsamentu Jeral Estadu

(OJE)

Emprestimus

Rese

itas

Dom

estik

as

Reseitas husi impostos

Reseitas laos impostoAjensia

retensaun

RSE

Despezas Governu

Promesas RekorrenteKapital

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEPanoramika Orsamentu Timor-Leste

Page 17: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

17

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEFundu Petroliferu: Balansu Fundu Petroliferu Aumentu Kada Tinan.

Page 18: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEFundu Petroliferu: Reseitas Fundu Mina-rai

Source: NDPF and BU 2013 •Figura 2013-2022 bazea ba kalkulasaun no asumpsaun iha Orsamentu 2014. Kalkulasaun atualizadu (updated calculation) sei halo iha fulan Agostu 2014 ba Orsamentu 2015. 18

Page 19: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

• Governu iha komitmentu atu aumenta reseitas domestika

• Presiza estabele grupu trabalhu nasional ba reforma lei tributaria no investimentu – Komitmentu Governu iha 2014

19

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Reseitas Domestika

Page 20: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

Atu iha Sustentabilidade Fiskal, Governu estabele ona instrumentu fiskal hirak tuir mai nudar meius atu kontrola despeza publiku

Regulamentu Fiskal Deskrisaun

Rendimentu Sustentavel Estimativu (RSE) Foti 3% deit husi Fundu Petroliferu hodi Nunee TL nia Fundu Petroliferu la hotu iha tempu naruk

Enkuadramentu Despeza Publiku Bazeia ba Estratejia PED

Politika Fiskal “Fontloading”: Foti liu ESI iha tempu badak hodi finansia programa dezenvolvimentu infra-estrutura no Rekursus Umanus – maibe tenki fila fali ba ESI iha mediu no longu-prazu.

Despeza Rekorente Presiza iha disiplina ba despeza rekorente - atu iha sustentabilidade fiskal, kresimentu anual despeza rekorente labele liu 4% too 6%

Defise Fiskal Naun-Petroliferu Defise Fiskal Naun-Petroliferu= (Reseitas Domestikas– Total Despeza)/ PIB Naun-Petroliferu. Hatudu demanda Setor Publiku nebe boot tamba despeza nebe boot. Ba tampu naruk labele liu 70% no iha mediu-prazu tenki ba 50%

Reseitas Domestika Tenki hasae reseitas domestika liu husi: kresimentu ekonomiku nebe boot, hadia lei tributaria no administrasaun tributaria

Determinasaun Envelope Fiskal Konselhu Ministrus determina envelope fiskal bazeia ba: prioridade nasional, sustentabilidade fiskal, kapasidade ezekusaun, kualidade despeza no kapasidade ekonomia atu absorve

20

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE Politika Fiskal: Regulamentu no Disiplina Fiskal

Page 21: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

1) Prioridade Nasional

2) Sustentabilidade Fiskal

3) Kapasidade Ezekusaun

4) Kualidade Orsamentu

5) Kapasidade Ekonomia atu Absorve

21

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEFatores Prinsipais Nebe Konsidera Iha Prosesu Preparasaun Orsamentu

Page 22: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

22

FAZE I

•Dezenvolve Rekursus Umanus;•Dezenvolve Infra-estrutura;•Hametin Institusoens•MDGs no “New Deal”

FAZE II

•Kontinua Dezenvolve Infra-estrutura;•Hametin Rekursus Umanus;•Haburas Kompetividade Ekonomika

FAZE III

•Halakon Ki’ak;•Haforsa Sétor Privadu no “Kooperativa;•Moderniza no Diversifika Ekonomia

PLANU BA 2011-2015 PLANU BA 2016-2020 PLANU BA 2021-2030

PLANU ESTRATEJIKU DEZENVOLVIMENTU NASIONAL 2011-2030“Visaun: Timor-Leste Sai Nasaun ho Rendimentu Médiu-Altu iha 2030”

Page 23: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

23

AGRIKULTURATURISMU

PETROLIFERU

Moderniza no Diversifika Ekonomia

SETORES PRINSIPAIS: Dezenvolvimentu Infra-estrutura no Rekursus Umanus

PLANU ESTRATEJIKU DEZENVOLVIMENTU NASIONAL 2011-2030“Visaun: Timor-Leste Sai Nasaun ho Rendimentu Médiu-Altu iha 2030”

TRANSFORMA ESTRUTURA EKONOMIA

Page 24: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

24

OBJETIVU: Iha Oportunidades ba ema hotu-hotu ho forma justa no inkluziva, no kresimentu ekonomiku nebe dinâmika no inovadora.OBJETIVU: Iha Oportunidades ba ema hotu-hotu ho forma justa no inkluziva, no kresimentu ekonomiku nebe dinâmika no inovadora.

Page 25: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

25

Indikador Medida Valor (tinan)

Meta 2015

Situasaun Atual

Proporsaun Feto iha Parlamento % 38.5 (2012) 35 Atinji ona

Mortalidade infantil (menus tinan lima) Por kada 1,000 moris

64 (2009) 96 Atinji ona

Mortalidade infantil (menus tinan rua) Por kada 1,000 44 (2009) 53 Atinji ona

Proporsaun kasus TB nebe detekta (DOTS) % 70 (2009) 70 Atinji ona

Proporsaun kasus TB nebe kura (DOTS) % 88 (2010) 85 Atinji ona

Insidensia TB Por kada 100,000 145 (2009) 138 On-track

Prevalensia TB Por kada 100,000 378 (2010) 353 On-track

Proporsaun inan partus ho assistensia profisionais saude

% 29.6 (2009) 60 On-track

Objektivus MDG = 8 Indikadores MDG =60 Indikadores nebee TL define nia metas = 24

Indikadores nebee atinji ona - 5

Page 26: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

Setores PED PSGs MDG

Dezenvolvimentu Ekonomiku Aliserse Ekonomiku

Eradika ki’ak no hamlaha

Sosial Kapital Servisus & Reseitas

Ensinu Baziku Universal

Hamenus mortalidade labarik

Hadia saude inan

Kombate Malaria, HIV no moras seluk

Governasaun

Lejitimidade Politika Promove igualidade jeneru

Justisa La iha metas espesifiku

Seguransa La iha metas espesifiku

Planu dezenvolvi

mentu Infra-

estrutura iha PED atu

suporta dezenvolvi

mentu sosiu-

ekonomiku nebe

inklusivu no

sustentavel.

26

Page 27: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

Periodu Okupasaun Indonesia

Periodu Kolonizasaun too 1975

Nasaun - Rendimentu Baixa (GNI per-kapita <$ 1,035)

Nasaun-Rendimentu Médiu - Baixu (GNI per-kapita $1,036 too $4,085)

Nasaun-Rendimentu Médiu - Altu (GNI per-kapita $4,086 too $12,615)

Nasaun – Rendimentu Altu (GNI per-kapita >$12,616)

BELE ATINJI KA LAE??? OINSA???

Dez

envo

lvim

entu

Sos

ial

Dez

envo

lvim

entu

Eko

nom

iku

Timor-Leste – non-oil GNI $1,361

27

ITA AGORA IHA NEE???

Page 28: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

28

Page 29: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

29

Page 30: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

Estrutura DPCM

Secretariat : GVPM

Secretariat: MPS, ADN, NPC

Secretariat: NDEP, MoF

Economic Strategic Sector Co-Chairs: MoF/MoCIE/MoAF

Supported by WB

Social Strategic Sector Co-Chairs: VPM

Supported by AusAID

Infrastructure Dev. Strategic SectorCo-Chairs : MoPW/MoTC

Supported by ADB

Secretariat: Justisa

Office of Prime Minister

Office of Prime Minister

Governance /Institutional Dev.Strategic Sector

Co-Chairs: MoJSupported by UN

Sub sector MoCIE

Sub sector MoAF

Sub sector Justice

Sub sector Justice

Sub sector Social Security

Sub sector Social Security

Sub sector Natural Disasters

Management

Sub sector Natural Disasters

Management

Sub sector Health

Sub sector Security Reform

Sub sector WATSAN/Electricity

Urbanization

Sub sector Decentralization

Sub sector Decentralization

Sub sector Roads/Bridges/Airports/Ports

Sub sector Education

Sub sector ASEAN

Chair: MFAC

Sub sector ASEAN

Chair: MFAC

Sub sector Petroleum/Natural

Resources

Sub sector Tourism

Sub sector Youth

National Secretariat DPMU, MoF

Supported by UN

30

Page 31: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

RevenuesDespezas Reseitas & Finansiamentu

• Reseitas Domestikas

• Rikosoin Mina-rai

• Emprestimu

• Rekorente

• Kapital

• Promesas (inklui selu emprestimu)

=<

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTESustenbilidade Fiskal:

Formula Sustentabilidade Fiskal ba Timor-Leste

Page 32: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

32

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTESustenbilidade Fiskal:

Despeza Atual no Planu Despeza Iha Futuru Tuir RSE ka lae?

Page 33: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

33

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTESustenbilidade Fiskal:

Despeza Atual no Planu Despeza Iha Futuru Tuir RSE ka lae?

Page 34: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

34

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTESustenbilidade Fiskal:

Defise Fiskal Naun-Petroliferu

Page 35: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

35

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKapasidade Ezekusaun:

Revizaun Despeza Publika: Orsamentu vs Ezekusaun

Data 19-Maiu 2014

Page 36: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

36

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKapasidade Ezekusaun:

Revizaun Despeza Publika: Kualidade Despeza – Gasta Barak Iha Q4

Page 37: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

37

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKapasidade Ezekusaun:

DesafiosIhaImplementasaunProjectosFundo das Infraestruturas

28 May 2014

20

Falta de Planeamento nebe diak iha faze preparasaun no exekusaun projectos.

Kompanhias barak mak seidauk iha kapacidade teknika, financeira no gestaun de projectos. E.g. Kompanhias barak mak laiha pessoal tekniku experiente ba gestaun, supervisaun no trabalhadores qualificados ba exekusaun projetos tuir especifikasaun teknika nebe iha.

Atraso iha mobilização recursos no materiais de construção Execução projectos iha terreno neneik liu tamba falta de monitorização no

acompanhamento husi gestores empresa construtora, supervisao no projecto nain

Dala barak, laiha entendimento diak entre empresa construtora, consultor supervisão no projecto nain iha matérias técnicas relaciona ho execução projecto.

Dala barak, submisaundocumentosba processo pagamentotama incompleto Supervisaunno monitorizasaunprojectosprecisa fortifica ho capacidade

adequadohusi parte governono empreteiro

Page 38: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

38

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKualidade Orsamentu:

Orsamentu no Despeza Atual Domina Husi Despeza ba “Rekorente”

Page 39: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

39

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKualidade Orsamentu:

Despeza Atual no Planu Despeza Rekorente

Page 40: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

40

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKualidade Orsamentu:

Kualidade Despeza – Despeza Nebe la fo Benefisiu Direta ba Povu

Page 41: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

41

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKualidade Orsamentu:

Kualidade Despeza – Orsamentu ba Manutensaun Kiik

Orsamentu ba Konstrusaun Boot-Maibe ba Manutensaun Kiik Orsamentu ba Konstrusaun Boot-Maibe ba Manutensaun Kiik

Page 42: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

42

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKapasidade Ekonomia Atu Absorve:

Inflasaun Iha Timor-Leste ho Nia Kauzas

Page 43: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

43

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEKapasidade Ekonomia Atu Absorve:

Kauzas Inflasaun Husi Fatores External Estavel – Evidensia Katak Kauza Inflasaun Husi Fatores Domestikas

Page 44: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

44

• Despeza rekorente bele kontribui ba inflasaun;• Fatores eksternal no internal kauza inflasaun iha TL.

Page 45: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

1/ Total consumption and gross capital formation; 2/ Imports of goods and services; Sources: Timor-Leste authorities; and IMF staff estimates.

Page 46: PANORAMA EKONOMIKA & POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTE

46

POLITIKA FISKAL TIMOR-LESTEYELLOW ROAD WORKSHOP