~l dan biex juri lil rn~tecLnin Ii 1-kikni rna fiJhornx semlm. Ghax kie­kiu .jkun fi'hom is-semm, la darba l-kafe ghadda rninnihom lrolJha u fl-ahhar x{)I1bu hu, kien funUJt hu

, l-ewwcl wiehed. Me la, wara 11 xrobna 1-kafe morr

(gbax hemm rna jaghmllullux zok­kor, imma bdiel zokkor drabi jioc- ' Mu fiih bicca haxi.xa tQgbma ta' 1urni, jekk rn'hiux aktar qa,rsa rni!­:umj wkoH) , Dun VeI1gani qam !1

\rilt>es l-js.to~a. Mela l-imrax.x bl·-H­rna mbierek !n k:ellu f'kund.ett fil­but u berki:thom i!-ghar. Hiejlllie­hom haJlf (ghednielthom: AlIa jkat­tar najrkom! M amnunin bi ktir!) u gIredn:clhom lj sa mmorm. Kif

ili d-drawwa ta' hemrn talbooa noqoghdiu £tid: iehor, ghax kien gha­dlu I-hin (billrlS1ien itrughlhom: Lu­wiex il-gnagle? Lissa bakkir!) im­rna Dun. Vergarui qa1i:lJhom Ii keJHu x'jaghlmel hafua u k:ellu jmur. Ghal hekk sellimnielhorn (:gnednje­Ihorn: B' hatirkom!) u hri'gna mil:­ghar.

Il-mara regghet hattert: magma biex rna i~.hm!u.x ghahina l-kJ~eb. U hekk, ;msehibilll rniJ1-11l1ara, tg.haj­jat mal-k::eb, u miI:l-klielb , jinibhu g'hal xulxin u ghaUna, wasalna sa r.as it-tara,g ta l-hlat. I1.,mara u !­Ificb regghu :.ura u ahna niilna :ejn js-Salt.

ELSIE.

PAT R I GAW DEN ZJ U ylin k:e].;iU j,ghidlii, me,ta kont noh­

w,g ind1lir . rna' Paith Gawdenz;ju, · fiz-zTllIien - J}· kont j,I-Pa,Iestina, Ii ghad ilikteb fuqu u fuq mewtu hawn iVlatta, f'dtin i'r-RiV'ista! \Iin k:eHu jghjdli kif keDu jrte.mm haj­tu dak iJ~Franlgis:ka,n zaghzugQ, dak iZ-imien mimIi biI-g:mlieJ, biJ-gherf ubIT-hena; u ]~rlUm rna fada1 min­nughajr ftit'gf1adam f'qa-bar!

* L-·ew'\vet darba Ii ra,:,t 1i1 Pat­

" ri Gawdehzju, ' kien fis~Sagres r-ila " ,t<l!l~Kn;s:j,a taI-Qalbar ta' Kristu, · £tit

jqem \\',aia Ii wasalt il-Pa'cs:ina. Imma gham')I!'la hJb:db meta gie Gharn Karern ilbidde.l 1-arja, gliax rna kJien~:iftah; jien kant hernrn ukdH dak irl-imien, u h:,~:.i hu kien j,ohrqg ha:!1ga fi~-Jgh3ixija x'hin id'ur rur-rwieh, bhal rna konrt naghimel j~ena, Wejna niHaqghu u nohor­gu flimkien. Hekk ghamilna bbielb.

',&

F'Clawn id-dawniet lu kanna ndu­ru fLmken, J-ewwe1 f'Ghaun Ka­rem imlbaghad f'GerusaJem, gil' Ii 'kien :lithadidet m;clghi £uq haj,bu. U tha'Wllhekk sa nlghid x.i ke1m~ejn klif smaj,thorn minnu, b;a ijieda ta' xejn.

Patrj GalNden.z.ju twieled fid-19 ta' Frar tas-sena 1889, gewwa Na­zaret. ,:vieta ken .ghadu ighir, mie-

. tlitl m'ssie.ru, u biJ,:i kienu erba.t ah­wa, olinmu biex t(!oin ruoha dahh­let 1~l'u fid-day' tal- Irtiema Ii ghal\1d­hom ;r-Rh~e'b Frantgiskan: f'Geru­sa:em. YIetit tfarfar r' ccl jidhol Ra­hcb hu~va WkO:]I, kif ~halfTId tas-sew meta ken ghacl kc:',u x.i tnax-il se­na. Ylohhu kien \ta~ljeb w:sq, II

tgha~:Iem malaj,r u qaddes ta' tnrjn u ghoX'rin sena, j<"g;.'fieri sentejn qa­be! ii-imieI1.

Mal;i qaddes, j,l - Frarugiskani baghttllih jitgha11em R'tlJma. Kemm d(lJ!TI hemm rna naifx, Naf Ii minn

hemlm reg,ghu Ibrughttuh iltemm tagh­limn fi Freiiburg, lil-GermanOa, u mbaghaJd f'Palligi. Fi imien l-iEw­wei Gwer.ra Kibilfa, hemm kieJJ., Pa­rigi; darlba qa1~i grCl4:0a zghim, hel­W<L, rrnillil~ grawJIu hemnnek,k, 1i sa niktilbha halwn.

Hemm, Parigi, fi zmien il-gwer-

ra, bi11i kien dejjem fuq il-ikotba., ha~at sa jimracli. Ghal heklk .it~tolb­ba l1iedu li j,koJ:f:u xi naqra ta' g;nien fejn irabbi xi xite} ta~-ward, hiex jedlha bih. F'dan ix-x:oghol z,ghir tieghu, Iffiru nab.: kif, Ibdew imorru i:ghinuh ;i..c'vVig sulbjien i.ghaT, ahwa, F,ranciz,i . Xi hadd kien gbarraf lal

PATHI GAWDE;NZJU ORFALI , O.F .M .,

Ritratt l11o, ftti minnu n·nifsu Iii min I\i teb dil.kitba.

S7

" , . ,

dcuwk lt~ad U Pa.tri Gawdenzj;u fil­MagnillllUcLlja !tien iismu }uset. F:d-19 ta' lVlarzu, [Jlhrur San Guzepp ta.s-st!nal' 1915, kif Patri GawdenZIJ'U moo ill-kamra ,ti~hu, isma' jhalb­bat il~bieb u kif tetah isLb hl damn lZ-i.eWg hbi~bu i-:bghar, wiehed kelWu t 'iAu damma ward u I-iehor keUu karta miktuba, Qrawiu I-er­ba' kelimiet lti ke1lJhorn rniktuba frl­kartCli hiex j;aghlbuh il-Ghid it-Taj­jeb 'll qaddmuLlu d-damma tal­ward, Lmibaghad qallliiu: "IrIm'll nlbusuJk!" U Palj:;ri Gawdenz qagh­dilhom ha' jhusUih, bis-sabar kotu,

lJrnibaghw ridltu taraWlb. Lil Pa,m GClJwde.IllZ{j11i, idur il-hwienet ta' Pa­rigi biex isilb jiiXlbrilihorn ftit helu! lVla dClJffix j~ u jldrur fbit, gbax biU~ kielIl. iJrnien il-gwerra, m'hux ghaJ, kemm iss1b helu ghal bieEh. Hsieb iil-heliu kehlhorn il-Parigmi, bil-lkanlUn~ tCIJ:-Germaniii jdamdlrlliU wara dahrurhom, IImma fl-ahhar sCIJb ftit helu, u baghltu Iii-i.ewgt i#al biex ~:iekhUih Ib1>-sahha :tieghiU,

Biex lahaq Le,tltur tal-B~bbj a, Patri GruwdeDlZ, kJiteb Mieb bill-La­tin jismtu "De Foederis .AJrca". Meta raga' mill-EwiOOipa lejn H-Pa­lestinCll, i'l-Frrungiskana qabbduh jlghalUem ~1-ik1j~rlki taghhom frs-Se­minarju ta' Genusalem. Wara waq­qaf Sko1a ghat-l1:;;tghWirrn tru1-B~blbja,

lii ghadha hemrrn srul-JlUJIll, u maJgh­ha, bH-ghajnuna ta,' xi rjns kibar II1Ig'l~ri.i ill Amerikani, waqqaf rrukoll MJiew. Issiehebfix.,}{li,rka tal-"Pa­ies1:iR1e Arohaeological Society", Ii fiiha jdnsabu rng:'iii, FxrunCiii, Aroe­rilcmi, Gharaib u Uhad, 'll wara ftit lahaq xej,n mqas minn President taghha. F'dak iiZ-Zmien kiteb ulkollJ ie'WIg kabba oura bi,I-Rrancii: "Ca­pernCIJum Ert: Ses Ruines" u "Ghet­semani" . L~lng1~ u l-Amerilka.n:i kiienu

jiommUih fuq wi6C ldej!hom. U­Lnud kienu j,a.halfu bili. ll-Gharrub kieJllu mkalbbrin bi.h, ghax buwa wuld foot 'u. ieci:horn. lmma sewwa sew f'dan ii.-im:ie:n, mewt ghalll­gharrieda, hasditlu h in bla w:J.qt minn din 11-hClljja.

* * * Patri GawaenZ1iu K.ien ghaJdu ' kemm bena mi1ll1gdid biota mill­he~ba ta ' Sinag~CI! ta' irmien Kris-tu li hemm f'Katar-Nahum, ruq i;­Bahar ta ' Tabaxija. Dak iz-imi.e.n ukQlll kie,nu gew xi Axkeologi mi'IJ­Ewmpa ij h\l kicn Iaqaghhom fid­dar i1ghira tall-Frangiskani, hruda 1-he.rba tas-S;lnago'ga. Da wn jum wiehed ,te,;ghu Cerusale:rn u PaJtrJ GawdenZijlu baqa/ Nazaret, biJ-feh­rna oJoi jjtla' ftit warajhorn.

Kien id-19 t' April I926, u l-gha­da, 20 tax-xahar, Pa,tri GawdeI1ZJju kellu jaghmeJ tahdita qlUdrliiem dawk l-Ark.eologu f'Gerusa:em. Ghal he,kk kera karozza u r,ikibu fiha hu u l-tim,grinjier Germanii, Boyerily, u tel/qu min-Nazaret ghal CerusaJem f'xi I-hda"x ta' bill-JejL Fit-triq, Patri Gawdelllzj'll u l-Inginjier bdew jPIlIgoosu. Meta qorbu lejn Gem­salem, (kJien baqalhoim b~x jaslu xi seba' Jkj,Lonne,tri) is-sewwieq, jan triq twiJa 'll watja q'llddie:rnu, medd rasu fuq ir-r01a ta,t-tiInu'Il. Gbajnll mar,ret bili ukO:u, u ,1-ka:rOiZza qab­iet it-triq u baqghet diehla gewwa 'gballqa, bd li dik in-naha l ~gbelieq i

bla hitm. Is-sewwieq stem bah u dawwa,r i!­

karozza biex jarga' jlte1,1a,ghlha fit­triq. It ... trJq kienet ogllia mim-ghal ­q a, ghal hekk !kif i'l-karozza gie t ibiex ,tiNa', rirte£ghet min-'l1aha 1-qluddemiia. Kif dan, Pam Gruw­denZlju stemlbah, fetah il.,bieba u qabei. 'Mahli qalbei, il-okarozza nqaillbet u giet fuqlU.

,

. . , L-:Lnigia:ldier baqa' fil-ka.rozza ti s­

sewwieq, hi1l:-tah/hit, han~g I!Ild.nn twhitha; u mar lejn ir~ahai tal-JJhud .ji kie.n hemm qrrib, jlitlob il-ghrujIli1l­lIla. KieiIllU s-saghtejiIl ta' i bil-4ejl. Qajtiem H-Lhud, Ii gew ghadd klbir minIl\hOjID mieghiu u qalibu 1'-ka:roz­za. L-l'llJgintiier il1lSa!b 1li kehltu siequ mi!kSlUIa, waqt Ii Patni GawdeIll4i1ll k; "I" tl . ,en ......... meJue' .

I'ttJiehdtu l-isptar it-tlri.e.ta. Minn hemm i14g~sern ta' Patri Gawdenz;ju haldioo IHlIYfinmeni(jatal-Frangiska­ni, fid-Dejx ta' San Salvatur. Hemm qeghdwh f'tebut, Sa:mml1U l-ghatu fuqu u niziLurh il-kruilsja.

Ghadllli nara lli,l Si,r Ronald Storrs, Ii dtiik il-haJbta kien ta' wara I-High Commissioner, jarfa:' fiJ-teburt: tie-

ghu rna; klbarat ok-a, :lng1ilZi u Amerikani. Fast daWlll krien hemm Mr. Garstang u Mr. A:Jhri~, Z.ewg ArkeoJOigl kibar magtwufa. Wara hadtuh milJ .. :kniSlja u dlifuwh fiI-Maq­bar ta,l-Frrungiskani fUI(} il~ho:]ja ta' S~jOll1. Qaltt m~ stajt n.emme.n, Ii gewwa dak -iHelbut, mej:a mjtu, kJien hemm maghluq meJ)et il-ha:bib tie.ghi P~tni Gawde~!U: . daik il'­Rahieb i:aghWigh, dejjerrn 'dahkall1~, dejljem fer.rjehri.!

U hekk intemm Patri Gawden .. ~u OO'\t ia:~hemrn tal~kotra k1bira ta' hibieb u fast is-serh tal-£trit ghajjiu­ra, u b'taghLima moIra ghali ~:k,url1 hadd fuq lIl-frugha ta' kul!l rna fiJha d-dincta.

FRA BENEDITT, O.F.M.

I c -c E D R l iT A' LIB NA N Mir-raha:! ta' Diirnan j~bdew jid­

hru s-~ar tac-eedri. Jidlhru hhal roqgha 'krbira ta' l1Jdura f'noifs tu' anlfinitiatru ta' gho;tiiet £l]q ]Hifi ta' wied Iii m~nJ1u jghaddi ~-illma tax­Xl1l1ara ms.elIlJllliija Naher Qadixa. I(;-cedri ta' Libnan, imselIlJlllija rna' kul!1 iJrnkien! Min rna jpctieqx jara­hom? lix-xlbieha taghhorrn ,tinsa,b fuq il-bandiera tai-Republilka Lib­nanija, fuq ;i1-'be.nitta tas-sulidati, fuq ii-boLh tal-it1ri u fuq iJ-fJ.us. Hija I -ghal~ha u l-klburija taJI-,pajjii. Ie­cedri gha:I-LiJbnan huma bhal rna hi l-akfOiplri ghal Greeja u l~piramdj

ghail-EgitJ\:u . Wara mixja bwi,ja lejn l-~@bIa, il­

me Xlxej i~dd idu lejn ~1~'llceMa taL-ghorl)ja ta' M,itkme'l, gho~ja 10,071

pied, imbewsa llTIIiJX-xemx u miksija bis-stlJg, u j[ghid "Maw ie-eedri!" (Ihemm il-ari) u ghal dik id-dehra

ta' bOSik ckejken f'nofs l-i~bla 2ghadtdu mion. mohhdk ha,fna lIse­b~j,iet.

Kien hemm imien meJ.a daw.n is­si:gar kienlU jghattu kolilla kemm huma dawn. i-ilgbJ.a. In-nies tal-qe­dem ha'WJ1 kienu jigu Ibiex j.iehdu 1-ghewwied :ghal bini tal-krnejjes u tal-pala:zzi taghhom, gha:l-igfien u ghal1.~tIpriekeib III fI-ahhar ghat-twie­bet a ko'll. Il-Griegi u l-E.gi:z;j ani , hu1ma ,u jbahhru minn din in-naha k.ienu jieqfu ghal £tit jit,ghaxXlqiu b'dawn l-igbla ,gho-lj iul, k.oJJJha hd'u­ra. Imma i-imiren gha:dda, u minn fuq dCIJwn ~-igbla ghadd.ew ulkoH mai-irrnien, bo~a qerrieaa fost il­bnedmim.. Ghalhekk issa dawtk is­sigar imsemI1lJiJja u mrfahhra fil-qa­dem, rna humiex ghajr £tit.

U ara, issa, wara I-anhar mi,xja. ghM-te1gha, nasI'll rna' goob ie-ce-

59