patrimonio cutural muradan (i)- elixio vieites
DESCRIPTION
Especial TMT Decembro-2015 - Elixio Vieites CastroTRANSCRIPT
1
REVISTA DIXITAL
DE ARTE E CULTURA
The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-
ESPECIAL DECEMBRO—2015
PATRIMONIO CULTURAL
MURADAN (I)
POR
ELIXIO VIEITES CASTRO
PEDRA DA PIA (ESTEIRO)
FOTOGRAFIA: XAN MAIO
2
Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez
Difusión da Cultura—
Depósito legal : C2437-2013
The Muros Times
ESPECIAL DECEMBRO—2015
Carta do Director:
Benqueridos lectoras e lectores:
A Revista Dixital Muradana The Muros Times, pon na rede unha vez mais, unha edición es-
pecial, dedicada nesta ocasión ao Patrimonio Cultural Muradano, e faino da man dun gran
queredor de Muros: Elixio Vieites, un home nado no lugar de Ceilán (Outes) e casado cunha
muradana de Esteiro, e que namorado tamén das terras de Muros, leva anos percorrendo
canto curruncho ten o noso Concello buscando pór en valor o noso patrimonio cultural.
Elixio forma parte activa do proxecto cultural www.patrimoniogalego.net, que é un Sistema de Información Xeográfi-
ca (SIX) construído a partir de WordPress. O obxectivo deste proxecto é elaborar un Catálogo Social do Patrimonio
Cultural galego, estruturado por comarcas e concellos, pero no que tamén se pode recuperar a información por tipo
de ben cultural e por cronoloxía. Dentro deste meritorio proxecto, hai catalogadas 174 fichas de outros tantos ele-
mentos culturais do noso concello. Do amigo Elixio son 54; do muradano, Xokas Figueiras 113, e de Xosé Troiano,
6. O conxunto conforma unha introdución ao noso patrimonio facilitando datos sinxelos acerca del, así como a súa
localización xeográfica.
Dende os seus inicios, os muradanos promotores de TMT fixémonos o firme propósito de pór en valor, o arte, his-
toria, cultura e tradicións do noso Muros, e nese empeño seguimos e seguiremos porque Muros todo o merece. A
este número especial sobre o Patrimonio Cultural Muradano, seguirán outros, na medida en que contemos coa
colaboración de cantos co seu facer queiran con nós pór en valor a Muros e as súas xentes.
Vaia por diante, o noso agradecemento a Elixio Vieites, a Xocas Figueiras e a Xosé Troiano, e a outros moitos mu-
radanos comprometidos que axudan a The Muros Times a divulgar e pór a disposición de propios e alleos o noso
rico patrimonio cultural. Vaia por diante tamén, o noso rendido agradecemento ao Concello de Muros, e singular-
mente a súa Alcaldesa, pola total colaboración que presta a TMT.
Jorge Lago.
3
Indice: Pedra da Pía Páx. 4
Pedrafita do Outeiro das Capas páx. 5
A Laxa Borrateira páx. 6-7
Petróglifo de Laxe das Rodas páx. 8
Pedra das Cruces do Campo da Ermida páx. 9
As “Patudas” de Santa Mariña páx. 10
Estela galaico-romana de Tal páx. 11
Castro de Santa Catalina páx. 12
Castro de Miraflores páx. 13
Castelo Vello de Serres páx. 14
A Garita de Monte Louro páx. 15
Camiño A Silvosa – A Laxe páx. 16
Calzada do Salto páx. 17
Peirao vello de Cabanas páx. 18
Peirao de Anido páx. 19
Os Pasais da Salina páx. 20
Conxunto de Solleiros páx. 21
Faro de Rebordiño páx. 22
Edificio do Cine París páx. 23
A Casa da Sociedade páx. 24
O Pedregal de Esteiro páx. 25
Monte Louro e Lagoa de Xarfas páx. 26-27
Humidal e enseada do río Rateira en Bornalle páx. 28
Santuario da Virxe do Camiño páx. 29
Pedra do Cadro páx. 30-31
Santa Mariña de Esteiro páx. 32
Capela da Madalena páx. 33
Cruceiro da Capela de Santa Cruz páx. 34
Campo de hórreos de Bornalle páx. 35
Hórreo na Rateira páx. 36
Fonte da Pontella do Maio páx. 37
Fonte de Uía páx. 38
Fonte de Solleiros páx. 39
Fonte da Virxe do Camiño páx. 40
Muíño de vento de Santa Catalina páx. 41
Cruceiro na Ribeira do Maio páx. 42
Fonte da Mexadoira páx. 43
“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions
verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.
The Muros Times
4
Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo,
dolmen, pedrafita...),
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: O pedregal de Esteiro
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: Pedra con pías e petróglifos. Está
situada á beira dun camiño antigo de subida ao cu-
me do monte, a 650 m. doutra pedra que está no
alto do pedregal e que se chama a Pedra do Cadro.
Pode ser unha pedra de límite, ou marco de couto,
pero a observación detida parece apuntar a que foi
utilizada en épocas distintas para moitos usos, in-
clusos relixiosos. Evidentemente as cruces apuntan
a unha cristianización dalgún culto anterior. Está
rodeada de inmensos batolitos do Pedregal de Es-
teiro, que forman coa erosión figuras moi recha-
mantes e numerosas covas. No traballo que se ex-
pón no Anuario Brigantino podemos ler que nos
poderiamos atopar ante un caso singular da litolo-
tría galega, un altar prehistórico sen alterar nos
seus elementos esenciais, nun lugar de paso cara
unha montaña de connotacións míticas
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Forestal
Código no Catálogo da Xunta: Pedra das Pías
Categoría do Ben: Non está inventariado
Referencias bibliográficas: http://
www.manuelgago.org/blog/index.php/2011/05/30/e-
outra-santa-marina-mais-a-pedra-da-pia-de-esteiro/
http://patrimoniogalego.net/index.php/2011/10/o-
pedregal-de-esteiro/ -
http://anuariobrigantino.betanzos.net/
AB2011PDF/2011%20041_056%20pedra%20da%
20pia_LESTON_TORRADO.pdf
Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Está ao lado dunha pista forestal, pero non pasan
moitos vehículos por ser un sitio de gran pendente
e escarpado.
Onde está localizado
Latitude: 42.8032137674
Lonxitude: -8.99308741093
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Pedra da Pía
5
Pedrafita do Outeiro das Capas
Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo,
dolmen, pedrafita...),
Concello: Muros / Muros (comarca)
Parroquia: Torea (San Xián)
Lugar: Riomao (Outeiro das Capas)
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: A pedrafita mide uns 2,5 metros de
altura e o diámetro da súa sección redondeada vai-
se reducindo coa altura. Ten dúas grandes pedras
de forma case esférica na súa base que parecen
ser elementos relacionados coa rocha principal. Nos
traballos arqueolóxicos de prospección levados a
cabo para a construción do parque eólico Pedregal-
Tremuzo, xuño do 2004, non indican a existencia
deste elemento, pois non está incluído no catálogo
de achados. A localización está moi cerca da con-
fluencia dos concellos de Muros, Outes e Mazaricos
polo que puido servir ao longo do tempo de fito de
demarcación dos seus terreos.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Non está inventariado
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas: http://
catalogaciondepedrafitasdegali-
cia.blogspot.com.es/2014/03/mapa-das-pedrafitas-
de-galicia.html
Resultados da prospección arqueolóxica do parque
Pedregal- Tremuzo
(non se contempla a pedrafita)
http://digital.csic.es/bitstream/10261/5493/1/
CAPA20.pdf - pax 23 e 117
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Si
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Está a carón dun viravento e dentro do terreo do
parque eólico Pedregal-Tremuzo
Onde está localizada:
Latitude: 42.8456864547
Lonxitude: -9.00522172451
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
6
A Laxa Borrateira Tipo de ben: Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe
natural,
Concello: Muros
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
Lugar: Pedregal de Esteiro
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: A Laxa Borrateira atópase no pedre-
gal de Esteiro e está orientada ao poñente, dominan-
do a desembocadura do río Rateira en Bornalle, na
Abelleira. Trátase dunha gran laxe plana que forma
pías e conforma figuras froito da acusada erosión.
Pódense observar ao seu carón restos de muros que
xunto con outra laxe, parece que conforman un lugar
de forma rectangular. A poucos metros estaría a de-
nominada Casa ou Porta dos Xudíos, outro grupo de
pedras que teñen un pequeno paso por debaixo de-
las a modo de pequena cova e orientada tamén a
poñente.
A pedra ten moitas lendas entre as xentes dos luga-
res da Pendente e Trasdacosta da parroquia de San-
ta Mariña de Esteiro e son varias as versións que
describen a caída do cabalo de Santo Estevo e o
salto que deu ata o lugar onde hoxe se atopa a
igrexa parroquial da Abelleira, baixo a súa advoca-
ción. Outras afirman que o cabalo esvarou e como
consecuencia do accidente partes do corpo do santo
e a súa capa quedaron esparexidos polo penedo. A
xente chegou a identificar o lugar onde están os
xeonllos, os pés e as nádegas do santo mártir, e ata
o báculo que levaba con el. Outra característica da
pedra é que sobre ela nacen liques que dan á pedra
un ton avermellado que se identifica no folclore coa
sangue das feridas que se fixo o santo Estevo.
Outra variante describe a caída como consecuencia
de ser atacado o seu cabalo dende a “Casa dos Xu-
díos”, pedra anteriormente citada. Mª Aurora Lestón
e Milagros Torrado no seu traballo no Anuario Bri-
gantino sobre a “Pedra da Pía”, próxima a esta, su-
xiren que estaría relacionada coa Laxa Borrateira,
unha estaría orientada ao nacente e outra o poñente
e que podía considerarse a existencia dalgún tipo de
culto solar nestes lugares. O San Estevo de Abelleira
celébrase un 26 de decembro, data moi próxima ao
solsticio de inverno.
Ámbalas dúas pedras atópanse ao carón dun cami-
ño, que foi de uso habitual para chegar a este mon-
te, e estarían case equidistantes á Pedra do Cadro,
outra gran mole de granito de referencias míticas na
zona e de onde hai unha vista impresionante sobre a
ría de Muros-Noia ao dominar esta o cume deste
pedregal.
Outra referencia que apuntan as autoras do traballo
e que se evidencia unha cristianización dun rito que
se levaba a cabo na Laxa Borrateira e consistiría en
varear e golpear a pedra para obter un beneficio,
supoñen que sería un cambio na meteoroloxía, como
acontecía por exemplo no monte de Santa Mariña do
Barro, parroquia do concello da Baña onde se ían
“viralos ventos” e “repartir as choivas” ou en Fisterra,
cerca da capela de San Guillerme, a onde se acudía
en procesión a unha ara que está na contorna da
capela.
Froito da cristianización pode ser unha copla que se
7
recolleu en Trasdacosta e que di:
“..non lle deades máis paus
a esa Laxa Borrateira,
que é o santiño Estevo da Abilleira”.
Máis ao oeste e ao lado da canle do Rateira, nunha
profunda valgada, estaría outra pedra con cruces
talladas “A Pedra das Cruces”, entre as tres pedras
formarían unha aliñación noroeste-sueste, nunha
distancia de apenas 3 km.
Na segunda foto está o que creo que é a Casa ou
Porta dos Xudíos, polas descricións atopadas sobre
a morfoloxía da pedra.
Nota: Na primeira páxina do traballo sobre a Pedra
da Pía, afírmase que segundo os mapas do Ministe-
rio de Agricultura Alimentación e Medio Ambiente a
distancias entre a Pedra da Pía e a Pedra do Cadro,
en liña recta, é de 2.284 metros. A distancia real en
liña recta e só de 635 metros, pódoo afirmar despois
de efectuar diferentes medidas no visor do mapa
Sixpac e mapas a escala da zona.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Non está inventariado
Referencias bibliográficas:
Lestón Mayo, Mª Aurora. Torrado Cespón , Mila-
gros . El altar rupestre de «A Pedra da Pía» (Esteiro,
Muros, Galicia). Anuario Brigantino. Nº 34. Ano 2011
Web
http://anuariobrigantino.betanzos.net/
AB2011PDF/2011%20041_056%20pedra%20da%
20pia_LESTON_TORRADO.pdf
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizada:
Latitude: 42.80731083
Lonxitude: -9.0008148551
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
8
Tipo de ben: Petróglifo/Estación de arte rupestre,
Concello: Muros
Parroquia: Louro (Santiago)
Lugar: Louro
Cronoloxía: Idade do Bronce,
Descrición: Os petróglifos están gravados nun
afloramento granítico ao remate dunha pequena
chaira, tendo boa visibilidade sobre a súa contorna.
O motivo principal son dúas espirais que xiran en
sentido contrario a unha da outra. Están rodeadas de
65 coviñas e teñen unhas medidas de 75 cm. na
maior e 67 na menor. Ten ao seu carón, pero de
moito menor tamaño, o gravado que foi interpretado
coma unha figura humana que intenta enlazar a un
cabalo.
Conta ademais con 7 circuliformes de distinto tama-
ño, o máis grande ten unha gran cova central en pro-
porción ao seu tamaño. Entre dúas destas figuras
circulares está a figura dun animal cunha lúa crecen-
te e o Sol ocúltándose. Na intervención levada a ca-
bo ano 2007, e fotografiando con luz artificial, atopá-
ronse tres cérvidos máis, gravados de maneira moi
esquemática e semellantes as outras dúas figuras
representadas.
Varios expertos relaciónan todo o conxunto cun lugar
de culto ao sol, outros autores interprétano como un
calendario ou unha mesa de ofrendas para conse-
guir boas colleitas ou vincúlano coa morte ou a fe-
cundidade. Tamén se teoríza coa posibilidade de
que sexa unha sinalización de lugares de pasto e de
paso de animais.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta: GA15053019
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
Barciela Garrido, Pilar; Rey Seara, Eusebio (2000),
Xacementos arqueolóxicos de Galicia,
Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 84-8302-484-
5. Criado Boado, Felipe. Fábregas Valcarce, Ra-
món. Los petroglifos como forma de apropiación del
espacio: Algunos ejemplos gallegos.
http://digital.csic.es/
bitstream/10261/74852/1/1994_TP_BradleyCriadoFa
bregas_Los%20petroglifos.pdf
Rey Castiñeiras,Josefa. Eiroa García Jorge J. Arte
de la edad del bronce: Los grabados rupestres de
Cova da Bruxa e Laxe das Rodas (Muros, A Coruña)
Actuación arqueológica y revisión interpretativa
Acceso ao traballo na dirección
web http://revistas.um.es/apa/article/view/178181
Gónzalez Gónzales Miguel Angel
El calendario lunisolar prehistórico de Laxe das Ro-
das http://goo.gl/4OzYAH
Ficha no catálogo do PXOM de Muros. 2010
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA004.PDF—pax. 3 do pdf
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.7687774905
Lonxitude: -9.0781724453
Petróglifo de Laxe das Rodas
9
Pedra das Cruces do Campo da Ermida
Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo,
dolmen, pedrafita...),
Concello: Muros
Parroquia: Abelleira (San Estevo)
Lugar: Campo da Ermida . A Rateira
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Época Baixomedieval,
Descrición:
Segundo a información da ficha do catálogo do
pxom do concello de Muros do ano 2010, a Pedra
das Cruces é un batolito de 1,5 m. de ancho por
1,80 m. de altura que posiblemente foi desprazado
do seu emprazamento orixinal. Na súa cara sur ten
gravados alomenos 14 cruces (as que hai que enga-
dir tres posibles cruces de factura actual). A maior
parte son cruces latinas dun tamaño de 15 por 19
cm. e o suco ten unha anchura de 2 a 3 cm. Algun-
has semellan ter sido remarcada en tempos recen-
tes. Esta a carón da canle do río de San Lourenzo,
afluente do Rateira. Río arriba estaría a Ermida de
San Lourenzo, hoxe en día desaparecida.
A Pedra das Cruces ten certo parecido coa Pedra
da Pía, no Monte do Pedregal de Esteiro ao que se
refire o traballo de Mª Aurora Lestón Mayo e Mila-
gros Torrado Cespón, atopándose a 2,6 km ao No-
roeste, ao outro lado do pedregal abrupto de batoli-
tos que separan as parroquias de Santa Mariña de
Esteiro e San Estevo da Abelleira.
O folclore tamén recolle a existencia da Laxa Borra-
teira . Esta rocha é unha das referencias mitolóxicas
máis coñecida polos habitantes das poboacións da
Pendente, Trasdacosta, Tal e Abelleira, e practica-
mente todos os veciños coñecen algunha das diver-
sas versións da lenda que sitúa nestas paraxes a
San Estevo.
Propiedade: Pública
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta: GA15053045
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA007.PDF pax.
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Si
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Unha pista chegou a carón dela e parou mesmo a
uns metros enfronte. Ao seu redor hai restos de lixo
e está inzada de maleza na súa contorna.
Onde está localizada:
Latitude: 42.8239462088
Lonxitude: -9.0128955245
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
10
Tipo de ben: Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe
natural,
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: Ribeira do Maio. Praia de Parameán
Outra denominación do ben: Esteiro (Santa Ma-
riña)
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición:
Conta a lenda que Santa Mariña de Esteiro xurdiu
do mar e deixou as súas pegadas nunha rocha que
sobresae do mar en marea baixa, moi cerca da
praia de Parameán en Esteiro. A rocha na que es-
tán é unha veta de granito nun afloramento de es-
quisto metamórfico. Segundo os autores do pe-
queno libro sobre esta freguesía, Xosé Agrelo Her-
mo e F. Abeijón, pódese ver nesta lenda o mito clá-
sico de Venus, trasladado a este lugar. E moi coñe-
cida esta lenda entre a xente de Esteiro, sobre todo
na de idade máis vella. O mito conta que Venus,
segundo a mitoloxía latina (Afrodita segundo a gre-
ga), naceu da escuma do mar cerca de Chipre. Era
filla de Zeus e Dione. A haxiografía cristiá oficial
dinos que Mariña, filla dun sacerdote pagán, naceu
en Xinzo de Limia (Ourense), nos primeiros anos do
cristianismo, e de moi nena converteuse á fe cristiá.
Cando tiña quince anos quixo casar con ela o pre-
fecto romano Ovidio. Ao rexeitar a voda, denunciá-
rona por ser cristiá e torturárona, botárona a unha
fogueira e finalmente cortáronlle a cabeza. A súa
cabeza deu tres botes e xurdiron tres fontes
(tradición sacada de Santa Mariña de Allariz). Os
peregrinos que chegaban a Santiago, voltaban es-
tendendo a súa devoción polo camiño e a súa fama
chegou a moitos lugares, de tal maneira que en Ga-
licia hai cerca de 100 parroquias dedicadas a esta
Santa.
Propiedade: Pública
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Non está inventariado
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
Agrelo Hermo, Xosé. Abeijón Núñez Francisco . A
Freguesía de Santa Mariña de Esteiro. Cuadernos
Cruceiro do Rego nº 11. Ed. Toxosoutos ISBN 84-
96259-31-5, ano 2004.
Páxina do pxom do concello de Muros que recolle o
elemento de Interés Natural e Paisaxístico da
“Frecha areosa de Artón-Parameán” onde se atopa
a rocha.
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA001.pdf
(páxina 31 de 31)
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.7913067383
Lonxitude: -8.97490739822
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
As “Patudas” de Santa Mariña
11
Tipo de ben: Escudo / Epígrafe,
Concello: Muros
Parroquia: Tal (Santiago)
Lugar: Tal
Cronoloxía: Época Romana,
Descrición: Segundo a información do grupo
Murosarqueolóxico esta estela galaico-romana
(século II-III) apareceu no ano 2011 nun control ar-
queolóxico no entorno da casa reitoral de Tal, aínda
que os veciños xa sabían da súa existencia. Foi de-
positada no Museo das Peregrinacións en Santiago.
No mapa de situación sinalárase o lugar onde apa-
receu. A foto é de César Cándamo.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Dato descoñecido
Referencias bibliográficas:
Murosarqueolóxico Enlace onde podemos ver a es-
tela en 3D.
https://sketchfab.com/models/
b98413b8886a42cab4bfd05a807e3223
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Regular
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado:
Latitude: 42.7866692655
Lonxitude: -9.00075316429
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Estela galaico-romana de Tal
12
Tipo de ben: Castro / Outros xacementos da Ida-
de do Ferro,
Concello: Muros - Parroquia: Tal (Santiago)
Lugar: Tal - Outra denominación do ben: O Cotri-
ño, Testas do Castro
Cronoloxía: Idade do Ferro,
Descrición: Emprázase aproveitando unha pe-
nínsula de acantilados cara o mar, que o rodea en
boa parte. As condicións naturais fan que a súa de-
fensa sexa boa, ademais dun doado control do terri-
torio da enseada da Ría Muros e Noia. A altura do
parapeto exterior está entre os 2 e 3 m. pola parte
que dá ás terras limítrofes é de 1 a 3 m. pola caída
ata a plataforma interior onde se ve como as defen-
sas, tanto a interior como a exterior, van perdendo
magnitude e vanse esmorecendo a medida que se
aproximan á liña de costa. Medidas N.S.: 110 m.,
L.W.: 125 m.. Non é visible o sistema de acceso a
croa do recinto pero debeu ser pola pista por onde
hoxe se accede a unha casa contruída dentro do
asentamento.
No interior da illa, moi cuberta de vexetación, non
se atoparon estruturas do castro, aínda que a illa
parece bordeaba, en algúns tramos por un parapeto
de terra. Diversas fontes apuntan a existencia nou-
tro tempos dunha capela, e algunha información
dos veciños din que a imaxe de Santa Catalina está
agora na parroquial de Tal. Non se fixeron escava-
cións arqueolóxicas.
Propiedade: Privada
Uso actual: AgrícolaResidencial
Código no Catálogo da Xunta: GA15053002
Categoría do Ben: Inventariado (Inventario de
Bens Patrimoniais da Xunta
Referencias bibliográficas:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA002.PDF
A Cultura Castrexa nos concellos de Outes, Muros
e Carnota; Xerardo Agrafoxo Pérez, Caderno: Cru-
ceiro do Rego, Noia 1991. ED.Sementeira S.A.
ISBN.:84-404-8580-8
Rey Castiñeiras Pepa, Estudio y Catalogación de
los castros de la provincia de la Coruña. Gallaecia 7
e 8. 1985, Mapa de pendentes
http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/descargas/pdfs/
PENDENTES/Pendentes_0119A-0503.pdf
Voo Americano do 56
http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/descargas/pdfs/
ORTO56/Orto56_0119A-0503.pdf
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Si
Estado de conservación: Moi malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Atópase en moi mal estado de conservación polas
continuas labores levadas a cabo nos terreos do
xacemento. “Unha recente casa e varios camiños
de monte que fenden os parapetos, así coma a par-
celación do castro en pequenas fincas, acabaron
por esmorecer parte das defensas”, así poñía no
seu libro X. Agrafoxo no 1991, hoxe (xullo do 2011)
hai que engadirlle un poste de cemento do alumea-
do público no medio do parapeto, na pista de entra-
da da casa que hai dentro.
Onde está localizado
Latitude: 42.7845905571
Lonxitude: -9.01433587074
Castro de Santa Catalina
13
Castro de Miraflores
Tipo de ben: Castro / Outros xacementos da Ida-
de do Ferro, Concello: Muros—Parroquia: Muros
( San Pedro) Lugar: Miraflores - Cronoloxía: Idade
do Ferro, Descrición: O emprazamento do castro
correspóndese aos asentamentos situados no me-
dio dunha pendente pois aproveita as últimas caídas
que fan os montes que delimitan os concellos de
Muros e Carnota. As ladeiras que miran ao mar, po-
la banda leste e norte son moi escarpadas e acusa-
das, mentres que polo sur e leste continúan en sua-
ve aumento cara o monte que se estende ata as
últimas casas de Miraflores. O seu emprazamento é
estratéxico ao estar cerca do mar e ao mesmo tem-
po a considerable altitude sobre el, permitíndolle un
bo control sobre do espazo e unha doada defensa.
Segundo Agrafoxo , conserva un só recinto, de im-
precisa delimitación, e a existencia de defensas arti-
ficiais soamente se pode verificar na banda da acró-
pole castrexa que dá ao sur e oeste. Nesta parte
obsérvanse numerosos penedos que reforzan o
asentamento e elévano con respecto as terras de
labor cun desnivel máximo duns 3 m. Pola banda
sur e do leste o estudo do sistema defensivo é máis
complicado. Non é doado o achegamento ao castro
e menos precisar as antigas entradas ao atoparse
completamente cuberto de maleza e pinos. Parte do
recinto debeu ser destruído ao estar nunha zona de
comunicación entre as terras baixas da costa e as
próximas que se atopan a máis altura. Tamén se
construíron casas cerca do castro e está a escaso
metros da banda norte do campo de futbol.
Propiedade: Privada Uso actual: Forestal
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Dato descoñecido
Referencias bibliográficas: Agrafoxo Pérez, Xe-
rardo. A cultura Castrexa nos concellos de Outes,
Muros e Canota. Cadernos Cruceiro do Rego nº5.
Publicacións Sementeira . Noia 1991. ISBN 84-404-
8580-8, Rey Castiñeira, P. Estudio y catalogación
de los castros de la provincia de la Coruña. Gallae-
cia 7 e 8 1985
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Non
Está cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Si
Estado de conservación: Malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado:
Latitude: 42.7799683303
Lonxitude: -9.06295895576
14
Tipo de ben: Castelo,
Concello: Muros
Parroquia: Serres (San Xoán)
Lugar: O Castelo
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Época Altomedieval,
Descrición:
Segundo o PXOM de Muros, non foron detectados
materiais nin estruturas no perfil do terreo que xusti-
fique a existencia do elemento. Tamén a abundante
vexetación fai case imposible determinar o seu esta-
do e facer un estudo máis profundo. Xustifica un
área de cautela pola configuración topográfica na
teórica área de localización. O topónimo Castelo e a
existencia dunha ruta empedrada de grandes laxes
que sobe pola montaña e comunicaba con Carnota,
poden ser unhas boas bases que xustificarían a súa
existencia.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA008.pdf
(pax. 5)
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.8108763524
Lonxitude: -9.05829191208
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Castelo Vello de Serres
15
Tipo de ben: Castelo,
Concello: Muros / Muros (comarca)
Parroquia: Louro (Santiago)
Lugar: Louro
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: Restos da Garita de Monte Louro.
Posiblemente esté relacionada co Forte de Monte
Louro construído no ano 1520 por orden do arcebis-
po D. Alonso III de Fonseca para defender a ensea-
da de Louro dos ataques de piratas e invasores, e
que estaba considerado como o punto defensivo
máis importante de Muros.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Non está inventariado
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
http://pindomarino.org/arquivos/
Informe_Memoria_Inventario_Pat_Cult_191208.pdf
(Pax. 24)
http://www.manuelgago.org/blog/
index.php/2012/04/20/os-secretos-de-monte-louro/
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Moi malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Se se mantén o camiño aberto pódese chegar des-
pois de unha longa subida ao pico máis alto de Mon-
te Louro, onde está ubicada. Está todo entorno cheo
de maleza moi bravía.
Onde está localizado
Latitude: 42.7426314025
Lonxitude: -9.08217430115
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
A Garita de Monte Louro
16
Tipo de ben: Vía/Estrada/Camiño histórico,
Concello: Muros
Parroquia: Santa Mariña de Esteiro
Lugar: A Silvosa- A Laxe
Outra denominación do ben: A calzada da Silvo-
sa
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: Camiño tradicional empedrado que
sobe dende a aldea da Silvosa e se ramifica en
dous. Un itinerario iría a aldea de A Laxe, perto do
Castelo de Esteiro, e outro subiría a penichán ata
chegar a Terelle e comunicaría coas aldeas da
“montaña”. Uníría os puntos máis cercanos entre a
costa e porto de Esteiro, e os concellos de Mazari-
cos e Dumbría. Polo que era usado para o inter-
cambio de mercancías, sobre todo peixe e fruta por
cereais (trigo, centeo e millo) entre o mar e a mon-
taña.
Propiedade: Pública
Uso actual: Infraestrutura
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Non está inventariado
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Regular
Atópase en perigo nestes momentos?:
Por falta de un uso práctico, o camiño (a calzada)
está a perder a cuberta empedrada e non está a
ser reparada. A masiva presencia de motos e
quads acelera a súa degradación, pois as rodas
levantan as pedras e a auga das avenidas e a gran
pendente fan o resto. Sería necesario restrinxir o
paso destes vehículos e poñer en valor o seu traza-
do.
Onde está localizado
Latitude: 42.8367025413
Lonxitude: -8.98664474487
Camiño A Silvosa – A Laxe
17
Tipo de ben: Vía/Estrada/Camiño histórico,
Concello: Muros
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
Lugar: O Salto
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida, Época Baixomedieval,
Descrición:
Segundo o PXOM de Muros, este anaco de calzada
parece corresponder cun camiño medieval que per-
corría a media ladeira unha ruta cara a Muros e que
é citado por E. Ferreira Priegue no seu libro
“Camiños Medievais de Galicia”. Na actualidade
sería o tramo do Salto o único que se conserva. Os
veciños coñecían o lugar como A Calzada. Empe-
drado con grandes laxes ao xeito tradicional ten un-
ha anchura de 3 m.
Propiedade: Pública
Uso actual: Infraestrutura
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA009.pdf - (pax.8 )
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizada:
Latitude: 42.7937158825
Lonxitude: -9.03474211693
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
A Calzada do Salto
18
Tipo de ben: Porto, - Concello: Muros
Parroquia: Tal (Santiago) - Lugar: Cabanas
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: Antiguo peirao de grandes perpia-
ños na parroquia de Tal, ao lado de outro máis mo-
derno. O último, no que atracan pequenas embarca-
cións, é o que sae na foto da páxina do catálogo de
Bens do PXOM do concello de Muros do ano 2010,
pero este parece moito máis anterior. Utilizado nou-
tro tempo para o desembarco de lanchas que traían
peixe, e sobre todo sardiñas, para as fábricas de sal-
gadura que tiñan ao seu carón e das cales aínda se
conservan as ruínas. Forma un conxunto etnográfico
protexido do concello de Muros.
Propiedade: Pública - Uso actual: Outros
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Referencias bibliográficas:
Muros. Ronsel de Pedra. Espiral de mar. Deputación
da Coruña, Francisco X.Fernández Naval. Maribel
Longueira,ISBN 84-95950-42-1
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA015.PDF pax 22 do pdf
Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Está caendo de vello. Os embates do mar aínda non
poden cos grandes perpiaños, pero algún anaco está
cedendo e ten pequenos derrubes. Ao estar ao lado
de outro máis novo non se visualiza a necesidade de
arranxalo
Onde está localizado
Latitude: 42.7801651954
Lonxitude: -9.00122523308
Peirao vello de Cabanas
19
Tipo de ben: Porto, - Concello: Muros
Parroquia: Serres (San Xoán)
Lugar: Anido - Cronoloxía: Século XIX,
Descrición: Antigo peirao utilizado para o des-
embarco e amarre das embarcación que noutro
tempo traían o peixe, sobre todo sardiñas, para a
industria conserveira e de salgadura dos fomenta-
dores cataláns. Nesta zona da ría, nas infraestrutu-
ras dun tempo en que o apoxeo deste tipo de indus-
trias estaba en alza, aínda se poden ver as embar-
cacións tradicionais facendo o seu mantemento e
usándoas como varadoiros . Como outros espalla-
dos pola ría, estes peiraos estaban feitos a base de
perpiaños de granito, que a modo de dique, interná-
banse no mar para buscar o calado necesario para
as embarcacións e poder realizar as tarefas nece-
sarias para a industria conserveira. No libro “Muros.
Ronsel de pedra, Espiral de mar” de Francisco F.
Fernández Naval e Maribel Longuiera , falando des-
te lugar de Anido podemos ler : “Aquí decidiu asen-
tar o seu almacén de salgado Venancio Romaní,
exemplo de mala administración e de ruína e, qui-
zais por amortecer a aceda lembranza da derrota,
nun agarimo da historia, o lugar onde varaban as
xeiteiras aínda é coñecido como enseada ou peirao
de Venancio”.
Propiedade: Pública—Uso actual: Equipamento
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Dato descoñecido
Referencias bibliográficas:
X.Fernández Naval, Francisco. Longueira, Maribel.
Muros:Ronsel de Pedra,Espiral de Mar
ED. Deputación Provincial da Coruña, ISBN 84-
95950-42-1. A Coruña 2003
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Onde está localizado: Latitude: 42.7856850372
Lonxitude: -9.05892491341
Peirao de Anido
20
Tipo de ben: Ponte,
Concello: Muros / Muros (comarca)
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: Reboredo
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Século XIX,
Descrición:
Os Pasais da Salina son os restos do que antes fora
unha ponte que formaba parte do percorrido do Ca-
miño Real que atravesaba o río Maior na parroquia
de Esteiro polo lugar de Reboredo, entre O Maio e
Solleiros. Durante séculos, o denominado “Camiño
Real” era a única comunicación terrestre da zona.
Entraba en Esteiro dende Mosteiro, na parroquia do
Freixo de Sabardes, no veciño concello de Outes, e
despois discorría por Uhía, A Devesa, O Maio, A
Salina e Solleiros. Saía de Esteiro polo Trobiscón,
collendo cara a Abelleira. O camiño neste punto só
estaba operativo cando a marea baixa o permitía. En
determinados momentos este camiño tiña servizo de
dilixencia, a máis famosa foi a de Belarmino de So-
lleiros, onde había unha “casa de postas”. As casas
de postas dispoñíanse nas principais poboacións ao
longo das liñas de correos e nas vías principais para
prover o fornezo de cabalos necesario para realizar
as viaxes. Moitas servían tamén de parada de dili-
xencias para viaxeiros.
Ao contrario do que se podería pensar, a Ponte da
Salina fíxose case ao mesmo que a ponte nova da
estrada que vai de Noia a Muros. A súa contratación
tivo lugar polo concello de Muros no ano 1895 e re-
matouse en 1896, tendo así o Camiño Real un punto
onde cruzar o río. No ano 1906 xa estaba operativa
a nova estrada cunha nova ponte uns centos de me-
tros máis abaixo. A consecuencia inmediata desta
construción foi o abandono e espolio de todo o que
se podía aproveitar da vella. Na actualidade só que-
dan unhas poucas pedras que formaban parte das
cepas e que non resultaba doada transportar polo
seu peso excesivo. O entorno foi acondicionado no
2011 e tamén se empedrou un tramo do que fora a
antiga vía de comunicación . Na foto secundaria da
ficha podemos ver a foto do cartel do proxecto coa
antiga ponte, antes de ser desmantelada.
Propiedade: Pública
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Dato descoñecido
Referencias bibliográficas:
Llovo Taboada, Santiago. Memoria salgada dun po-
bo. Deputación da Coruña. Ano 2013.
ISBN 978-84-9812-211-4
Agrelo Hermo, Xosé Abeijón Núñez. F. A Freguesía
de Santa Mariña de Esteiro. Cadernos Cruceiro do
Rego. Ed Toxosoutos ISBN 84-96259-31-5, ano
2004.
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.7978489996
Lonxitude: -8.98195624352
Os Pasais da Salina
21
Tipo de ben: Conxunto de vivendas (Cascos
históricos, barrios, aldeas),
Concello: Muros—Parroquia: Esteiro (Sta Mari-
ña)
Lugar: Esteiro—Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: Conxunto de vivendas tradicionais
que o PXOM de Muros do ano 2010 define como :
“Conxunto de edificacións en cantería con planta
rectangular con balcóns á fachada”. Este conxunto
salvouse da degradación da súa arquitectura tradi-
cional e a día de hoxe as casas están a ser rehabi-
litadas dunha maneira máis acorde as súas carac-
teríticas estruturais. O non estar situado preto da
costa e da vía de comunicación máis importante, a
estrada C-550 que substituíu ao Camiño Real que
comunicaba con Muros e Noia, puido ser a causa
da súa conservación. Por aquí pasaba este antigo
camiño e neste lugar había una “casa de posta”,
que eran os establecementos onde se facía o cam-
bio de cabalerías das carruaxes, coma a “dilixencia
de Belarmino” de principio do XX, que podemos ver
na foto secundaria da ficha. Algunhas destas casas
de posta tiñan pousada para os viaxeiros. As casas
están a ambos lados do camiño a teñen tellado a
dúas aguas e ventanas enrasada, algunhas delas
amosa fermosos balcóns de forxa e bo traballo de
mampostería e sillería de granito nos seus muros.
Propiedade: Privada—Uso actual: Residencial
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Xunta e dos PXOM)
Referencias bibliográficas:
Agrelo Hermo, Xosé. Abeijón Núñez, Francisco. A
freguesía de Santa Mariña de Esteiro, Cuadernos:
Cruceiro do Rego. Ed. Toxosoutos. 2004. ISBN: 84-
96259-31-5
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA012.pdf
(páxina 15 de 26)
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza:
Non
Está afectado por algunha
obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes
momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.7942197439
Lonxitude: -8.98833990097
Conxunto de Solleiros
22
Tipo de ben: Faro,
Concello: Muros
Parroquia: Muros (San Pedro)
Lugar: Punta Rebordiño
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Século XX,
Descrición: O Faro do Rebordiño situado na
punta do mesmo nome está a un quilómetro de
Muros, ao lado da estrada que vai cara a Carnota.
A súa construción non figurou nos proxectos do
primeiro Plan de Alumeado de Costas de España
e data dos primeiros de século. No 1902 aprobou-
se instalar unha luz fixa de cor vermella no cabo
Rebordillo para mellorar o balizamento da ría. O
edificio ten dúas plantas e forma de “U”, co eixo
paralelo á estrada. A torre de ferro de fundición
de 7 metros de altura, que remata nun balcón que
comunica co edificio e o torreón cilíndrico que al-
berga a linterna octogonal de cristais planos e
montantes. Foi inaugurado en 1909 e a día de
hoxe ten destellos vermellos cada sete segundos
con alcance nominal de 7 millas.
Propiedade: Pública
Uso actual: Equipamento
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo
da Xunta e dos PXOM)
Referencias bibliográficas:
http://guias.masmar.net/Faros/Galicia/D-
1786-Faro-de-Cabo-Rebordi%C3%B1o
http://
www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA013.pdf
(páxina 10 de 18)
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.7701242785
Lonxitude: -9.04834628105
Empregamos o sistema de coordenadas
WGS84
Faro de Rebordiño
23
Tipo de ben: Institucións privadas (sés de em-
presas, centros sociais...),
Concello: Muros
Parroquia: Muros (San Pedro)
Lugar: Muros
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Século XX,
Descrición: O edificio do cine París está cons-
truído ao estilo ecléctico e presenta na fachada ca-
tro grandes arcos rebaixados que conforman un
soportal que se adianta cara a rúa na que está si-
tuado. Sosteñen os arcos cinco columnas con ador-
nos en releves almofadados que se repiten nos ar-
cos. Debaixo das arcadas están as amplas portas
na parte central, para a entrada de público, unha
máis pequena no lado esquerdo, e unha ventá e a
billeteira no dereito. A segunda planta amosa unha
ringleira de ventás por todo a fronte da fachada, e
pola parte de arriba o muro remate en cornixa saín-
te no corpo central e resaltes redondeados e con
motivos de adornos modernistas, feitos a base de
morteiro, nos laterais.
Está abandonado e a espera de ser rehabilitado
como espazo cultural e que contaría con escenario
para representacións.
Propiedade: Pública
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Xunta e dos PXOM)
Referencias bibliográficas:
Ficha do Plan de Protección do Casco Histórico de
Muros do 2010
http://w.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
documentos/urbanismo/MUROS/
documents/23632ca116.pdf - (páx.1)
http://www.quepasanacosta.com/?p=5228
Un dos proxectos ofertados para a rehabilitación
http://mm-arquitectura.com/?p=88
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado: Latitude: 42.7775901507
Lonxitude: -9.05977785587
Edificio do Cine París
24
Tipo de ben: Institucións culturais (museos, ar-
quivos, centros educativos...),
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña) - Lugar: Creo
Outra denominación do ben: Local Social Estei-
ro
Cronoloxía: Século XX,
Descrición: A casa da sociedade empezouse a
construír no verán de 1919 para ser o local da Pro-
tección Social Esteirana. O edificio, construído de
cachotería e cadeirado de granito, ten tellado a
dúas augas e fachada principal mirando ao leste
con tres portas. Na segunda planta ten un balcón
que ocupa todo a fronte da fachada ao que dan ou-
tras tres portas. Nas seguintes reformas acométen-
se reedificacións da casa ampliándoa polo sur en 8
metros de longo e 7 de ancho, con cinco luces na
planta baixa e seis na alta, seguindo as característi-
cas da xa edificada.
Foi comprada polo concello en época recente de
mans privadas, logo de ser usurpada durante a
guerra, e rehabilitada, funciona como Local Social
de Esteiro. A Sociedade “La protección Esteirana”
nace en 1915 para agrupar a agricultores e traballa-
dores e loitar por fins comúns e cooperativos. Du-
rante a Segunda República, pronunciaron discursos
nesta casa, xentes da categoría de Castelao, Suá-
rez Picallo, Álvaro de las Casas e Formoso Piñeiro.
En 1936 a casa da sociedade foi saqueada e oficial-
mente clausurada e o fascismo usouna como local
de represión: malleiras, cortes de pelo, e tomas de
aceite de ricino. Foi embargada en 1938 por falta de
pago á contribución industrial.
Propiedade: Pública
Uso actual: Equipamento
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Referencias bibliográficas:
Agrelo Hermo, Xosé. Abeijón Núñez Francisco. “A
Freguesía de Santa Mariña de Esteiro”.Cuadernos
Cruceiro do Rego nº 11. ED. Toxosoutos 2004.ISBN
84-96259-31-5
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA012.pdf - (páxinas 21 de 26)
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Moi bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
A Casa da Sociedade
25
Tipo de ben: Paisaxe natural,
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: Esteiro
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: Afloramento de granito de máis de
700 hectáreas que se alza próximo á costa e que
amosa a súa cara máis rexa dende a enseada de
Esteiro e polo val da aldea de Silvosa. De natureza
parecida ao macizo do Pindo, formaríase na fase
posterior da oroxénese herciniana da era primaria,
(hai 350 millóns de anos). Está formado por granito
de granodioritas vermellas de grandes cristais e
facilmente erosionable. Cheo de espazos, a modo
de pequenas covas entre os batolitos e de lugares
enigmáticos como a Pedra da Pía, inmensa rocha
cunha gran pía a xeito de trono, petróglifos, marcas
de termo e cruces de cristianización. Outros de
grande tradición como A pedra do Cadro, cunha
cavidade entre penedos preto dela, que ten na súa
entrada unha pedra cunha cruz gravada e tres covi-
ñas. A Pedra do Cadro representa, cos seus de 331
m. de altitude sobre o mar, unha inmellorable ata-
laia sobre a ría de Noia-Muros. O Bico do Castelo
Grande, fortaleza ou castelo medieval de vixilancia,
que se pode acceder pola calzada de A Laxe, ou
por Arestiño. Sinalar tamén o Pedregal do Pando e
A Pedra das Cruces, xunto o Campo da Ermida (da
que só quedan os restos) na zona da Abelleira,
máis concretamente no val do río Rateira; A Braña,
A Fonte de Pedro e A pedra dos Cabalos, chamada
así pois servía de refuxio polo seu tamaño e o abri-
go que facía. Hai unha aldea abandonada, Marse-
lle, con entrada por corredoira con carballos e que
tiña unha agra nun pequeno val, rodeado de monta-
ñas penedías, e que hoxe estase a converter en
selva. Pero a todo isto hai que engadir as formas
caprichosas que creou a erosión nas grandes pe-
dras e que sorprenden por calquera sitio que se
queira camiñar. Só hai unha ruta aberta, a da Pedra
do Cadro, que acaba no curuto da mesma pedra. O
demais é toxo bravo case inaccesible que nos priva
de descubrir máis sitios, non sendo os que quedan
cerca dos camiños e pistas que arrancan cerca das
aldeas da Silvosa, Riomao, Riomaior, Rateira, So-
lleiros e Terelle.
Propiedade: Comunal
Uso actual: Forestal
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Non está inventariado
Referencias bibliográficas:
http://patrimoniogalego.net/index.php/2011/07/o-
castelo-de-esteiro-2/
http://patrimoniogalego.net/index.php/2011/05/
pedra-das-pias/
http://www.manuelgago.org/blog/
index.php/2011/05/30/e-outra-santa-marina-mais-a-
pedra-da-pia-de-esteiro/
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA007.pdf pax 5,6,7 e 8 )
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.8112069202
Lonxitude: -8.99531364441
O Pedregal de Esteiro
26
Tipo de ben: Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe
natural,
Concello: Muros
Parroquia: Santiago de Louro—Lugar: Louro
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: O Lugar de Interés Comunitario está
formado por unha fronte costeira de mar aberto, de
perto de 15 km. de lonxitude, limitada por Carnota e
o extremo noroccidental da ría de Noia e Muros, no
que alternan tramos de costa rochosa e baixíos co-
mo Os Forcados, Anguieiro e A Insua, parte dos ca-
les están propostos como Reserva Mariña de Intere-
se Pesqueiro . Tamén ten grandes praias de coios e
areais, incluíndo sistemas dunares ben conservados,
unha lagoa litoral e unha impresionante elevación
rochosa. Todos estos elementos conforman unha
área de gran beleza paisaxística e natural, en parti-
cular o complexo de barra litoral e as dunas. O Mon-
te Louro é un “inselberg” ou afloramento rochoso
illado constituído por granito de dúas micas, situado
no extremo sur do LIC, que se eleva abruptamente
sobre unha plataforma de abrasión ou rasa, ata unha
altura de 239 m. A área, foi cualificada Punto de In-
terese Xeolóxico (PIG C-116). Na punta desta penín-
sula está o Faro de monte Louro, e nos dous cumes
máis altos os restos da Capela da Madalena e un
punto de vixilancia, “A Garita”, que dan nomes os
seus respectivos outeiros . O pxom de Muros con-
templa dous petróglifos e un concheiro na zona de
“Os Mouros”, e a referencia de Rey Castiñeiras dun-
ha zona que pola toponimia (Os Profundos, Eira dos
Mouros…) podería albergar algún tipo de asenta-
mento ou abrigo. Tamén estivo en outro tempo, no
entorno do Faro, o Forte de Monte Louro, que fora
construído no ano 1520 por orden do arcebispo D.
Alonso III de Fonseca para defender a enseada de
Louro dos ataques de piratas e invasores, e que es-
taba considerado como o punto defensivo máis im-
Monte Louro e Lagoa de Xarfas
27
portante de Muros, chegando a contar en algún tem-
po con dezaseis canóns.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Forestal
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Tradición oral: O folclore de Louro garda lem-
branza dunha vila afundida da que se escoitan as
campás e ademais sinala un grande burato na aba
do monte, coñecido como “Os profundos de Monte
Louro”, no que habería un tesouro custodiado por un
boi que brúa nas noites de temporal.
Neste conxunto dáse a dualidade que se repite no
imaxinario do pobo galego: lagoa-monte . Tamén a
construción da ermida da Madalena nun dos cumios
do monte, tendo ao pé os vestixios do asentamento
dos Abrigos de Monte Louro, poderían responder á
cristianización dun lugar de lendas ou rituais pa-
gáns.
Un refrán: A xente da zona sabía cando ía chover
polo tipo de sombreiro de néboa que se lle poñía a
Montelouro.
“Cando Montelouro ten touca, chuvia, ..moita ou
pouca”
Referencias bibliográficas:
As Montañas De Galicia, Enrique Vélez Barrio. Mª
Carme Pereiro Edicións Xerais de Galicia,S.A.
ISBN: 84-7507-763-5 - Webs
http://ruc.udc.es/bitstream/2183/8711/1/
CC39art3ocr.pdf - pax 3
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA004.pdf
(pax 13 e 15 para os petróglifos)
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA008.pdf
(pax 9 e 11 para concheiros e abrigos)
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Onde está localizado: Latitude: 42.7453103278
Lonxitude: -9.08629417419
28
Tipo de ben: Paisaxe natural,
Concello: Muros
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
Lugar: Bornalle
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: O río Rateira cos seus afluentes,
Amira, San Lourenzo, Maceira e o regueiros Mon-
delo e o da Canela, discorren polas parroquias de
Abelleira e Torea e verten as súas augas na praia
de Bornalle, onde se orixina un amplo esteiro. O
humidal está catalogado no pxom de Muros como
elemento de interese natural e paisaxístico e leva o
código 111062 de Humedais SIAM. Tamén aparece
no catálogo a enseada que se forma na súa
desembocadura en Bornalle que é zona de produ-
ción de moluscos e outros invertebrados mariños
na demarcación hidrográfica de Galicia-Costa co
código ES.014.NR.194.000.01.00
Propiedade: Pública
Uso actual: Outros
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Xunta e dos PXOM)
Referencias bibliográficas:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA001.PDF (pax. 31 pdf)
Mapa dos humedais da provincia de Coruña
http://siam.cmati.xunta.es/c/document_library/
get_file?folderId=66091&name=DLFE-3605.pdf Zo-
na de Bornalle en Muros
Rexistro de Zonas protexidas Galicia-Costa
http://augasdegalicia.xunta.es/PHGC/PHGC-ES/
PHGC_Anejo_4_Registro_Zonas_Protegidas.pdf
(pax.35 pdf)
Humedais de Galicia
http://siam.cmati.xunta.es/mapa-de-humedais
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Onde está localizado: Latitude: 42.8022337382
Lonxitude: -9.01812314987
Humidal e enseada do río Rateira en Bornalle
29
Tipo de ben: Igrexa,
Concello: Muros - Parroquia: Muros (San Pe-
dro)
Lugar: A Virxe do Camiño
Cronoloxía: Época Baixomedieval,
Descrición: Construción de estilo gótico mari-
ñeiro dos séculos XIV-XV. A igrexa ten unha nave
central con cuberta de madeira, dividida en catro
tramos por arcos dobrados apuntados de perfil rec-
tangular, ábsida de crucería e tellado a dúas aguas
recuberto de tella. Conta na fachada cunha porta
onde se ven arquivoltas de medio punto sobre co-
lumnas con xambas, e un rosetón. Adosados ao
muro meridional destacan especialmente os canzo-
rriños románicos. No Interior ten unha pía de már-
more blanco de Gregorio López, do século XVI, e
consérvanse exvotos de interese, algúns con re-
presentación gráfica nos que se narran aventuras
de caracter mariñeiro. Do teito colga unha reprodu-
ción dunha maxestuosa fragata. Pegado a esta
igrexa está o Antigo Hospital de Lazarados, decla-
rado Monumento Nacional.
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Xunta e dos PXOM) Ben de Interese Cultural
Referencias bibliográficas:
Francisco Pons-Sorolla y Arnau, arquitecto-
restaurador: sus intervenciones en Galicia (1945-
1985).USC. Tese de Doutoramento. Facultade de
Xeografía e Historia, Interesante informe de rehabi-
litación e planos en : (pax 61 a 63) do enlace
http://goo.gl/D1XhhJ
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA011.pdf —(pax 6)
(Das fotos do pxom de Muros, só unha, a do lateral
sur, pertence a esta igrexa. O campanario e facha-
da con frontón, son repetidas das de S. Estevo de
Abelleira da primeira páxina)
Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Onde está localizado: Latitude: 42.7827401329
Santuario da Virxe do Camiño
30
Tipo de ben: Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe
natural,
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: Pedregal de Esteiro
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición:
A Pedra do Cadro é un inmenso batolito de granito
calcoalcalino que se alza no pedregal de Esteiro a
unha altitude de 365 metros, o que fai que dende
este lugar se teña unha ampla visión sobre a ría de
Muros-Noia. O nome deste penedo podería deberse
a característica da súa visión dende o mar e que
serviría para poder “cadrar”, xunto con outros mon-
tes, algunha posición para os mariñeiros que faena-
ban pola ría. Por outra banda segundo apuntan Mª
Aurora Lestón e Milagros Torrado no traballo sobre
o “Altar rupestre da Pedra da Pía” o nome “quadro”
podería suxerir un límite xeográfico un
“quadrifinium”, ou lugar onde se xuntan catro propie-
dades. Se temos en conta esta teoría, cara abaixo e
en dirección sur deste penedo, a unha distancia 40
m., hai unha cova entre dous batolitos onde se pode
ver unha cruz na súa entrada con coviñas talladas a
súa esquerda, que podería ser unha cruz de termo
ou restos dun lugar de ritos precristiáns e onde
tamén se atopa unha pedra con forma de muíño de
man e que evidencia que foi tallada para ese tipo de
usos. Dentro do mesmo pedregal podemos atopar a
“Pedra da Pía”, a 650 metros en liña recta ao sues-
te, no camiño de subida a este fito, que está inzada
de cruces e outros signos e letras, que tamén pode-
rían marcar algún límite de propiedade. Na Abellei-
ra, ao sueste da Pedra do Cadro, a carón do canle
do río de San Lourenzo e ao norte da Aldea da Ra-
teira, dentro da paraxe denominada Campo da Er-
mida, podemos atopar a Pedra das Cruces, outro
penedo con 14 cruces atribuídas a varias épocas e
catalogada nos Bens arqueolóxicos no Pxom do
concello de Muros, a unha distancia de 2.2 km. Os
tres fitos comporían unha liña recta de 2.8 km. e
Pedra do Cadro
31
limitarían, ou santificarían, o pedregal en dirección
noroeste- sueste.
No traballo anteriormente citado podemos ler. .. “En
canto á súa denominación, é moi probable que pro-
ceda do latín quadro (praza, cadrado), xa que en-
contramos unha referencia baixo este nome nunha
carta do S. XIII conservada no tumbo do mosteiro
de Toxosoutos, na que podemos ler:
Ego Maria Petri dicta Canauenia vna cum filias
meas et omnis uox nostra vobis domno
Petro Martini, abbate monasterii Sancti Iusti de
Togis Altis, et omnis conuentus eiusdem
loci facio uobis et monasterio uestro kartam uendi-
tionis de hereditate nostra propria quam
habemus in tra Carnota in villa que uocitant Malou,
subtus monte Calu, discurrente
ribulo Malou, concurrentia Sancte Columbe de Car-
nota, et altera parte in alio loco ubi
dicitur Bornalio subtus monte Quadro ,discurrente
ribulo Boual,
secus litor maris Tamarensis, concurrencia Sancti
Stephani de Arino…
A autora desta carta expón nesta misiva a súa in-
tención de vender ao mosteiro de
Toxosoutos as súas posesións nas localidades de
Mallou ( concello de Carnota) e Bornalle, na parro-
quia da Abelleira, (concello de Muros). Tal e como
indica o texto, sitúa esta última propiedade ladeira
abaixo da Pedra do Cadro en Sancti Stephani de
Arino que vén sendo Santo Estevo da Abelleira.
Dentro das lendas populares podemos destacar a
que indica que dende esta pedra se podía divisar a
catedral de Santiago ata que un día foi fendida por
un raio, por iso a vemos dende a cara sur atravesa-
da por unha fenda que a percorre de arriba a
abaixo. Non moi lonxe do lugar está a Laxe Borra-
teira un lugar coa lenda da caída de San Estevo do
seu cabalo e na que aínda se poderían ver as mar-
cas das ferraduras en forma de pías.
Na foto da ficha podemos ver a pedra con xente
enriba dende a banda noroeste, que é dende se
aprecia máis a altura do penedo en referencia ao
terreo que a rodea. Na segunda foto a pedra cunha
cruz e cazoletas na porta dunha pequena cova, cita-
da anteriormente.
Propiedade: Comunal
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Dato descoñecido
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
http://anuariobrigantino.betanzos.net/
AB2011PDF/2011%20041_056%20pedra%20da%
20pia_LESTON_TORRADO.pdf
webs
Ruta a Pedra do Cadro
http://www.queverengalicia.com/2013/08/
senderismo-subida-pedra-do-cadro-en.html
http://roteirosgalegos.es/2011/09/esteiro-pedra-do-
cadro/
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.8084600054
Lonxitude: -8.99669766426
32
Tipo de ben: Ermida,
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: Solleiros
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Idade Moderna (XVI-XVIII),
Descrición:
Pequena capela dunha nave e cuberta a dúas
aguas. De estilo neoclásico, aprécianse algúns ele-
mento románicos, reaproveitados probablemente
doutra obra anterior. Foi arranxada na década dos
sesenta do pasado século. A fachada é sinxela,
rematada nun frontón con pináculos, e ten unha
porta rectangular alintelada cunha pequena ventana
para dar luz ao interior. No interior ten tres arcos de
medio punto sobre piares cadrados acaroados que
sosteñen unha bóveda de canón, máis estreita no
altar maior. Posúe catro tallas de madeira: a virxe
das Dores, con manto de veludo; o Perpetuo Soco-
rro; a Purísima Concepción e Santo Antón; presidi-
das todas por Santa Mariña nunha ábsida chan sen
retablo. Forma un fermoso conxunto co cemiterio e
o campanario illado da igrexa, ao lado do que fora o
camiño real, e a uns setenta metros de distancia da
mesma. A igrexa honra, pois, a Santa Mariña, filla
dun sacerdote pagán, que poida que nacera en Xin-
zo de Limia. Foi mártir, degolada por non casar co
prefecto romano Olivio, e denunciada por cristiá.
Propiedade: Pública
Uso actual: Outros
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Referencias bibliográficas:
Agrelo Hermo, Xosé Abeijón Núñez. F. A Freguesía
de Santa Mariña de Esteiro.
Cadernos Cruceiro do Rego. Ed Toxosoutos ISBN
84-96259-31-5, ano 2004.
http://w.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA011.PDF—(pax 3 do pdf)
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Moi bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado: Latitude: 42.7938103568
Lonxitude: -8.99105429649
Santa Mariña de Esteiro
33
Capela da Madalena Tipo de ben: Ermida, - Concello: Muros
Parroquia: Louro (Santiago)
Lugar: Monte Louro
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: Restos da capela da Madalena que
hoxe en día se dá por desaparecida. Situada nun
dos cumes de monte Louro que leva o nome da
santa. Poucas referencias se atopan sobre a súa
construción e tamén da súa desaparición. Nunhas
notas de datas históricas de Muros do ano 1563
consta a existencia de tres ermidas, das que hoxe
en día xa non existe ningunha. Eran: a primeira no
illote de Santa Catalina en Tal; a segunda no illote
de Santo Antón en Laxeiras; e por último a ermida
da Madalena en Monte Louro. A estas tres ermidas
deixa en testamento, no mes de febreiro dese ano o
comerciante e veciño de Muros , Juan Gil (Ó Vello),
un real de prata. No documento do 19 de decembro
do 2008 “Elaboración inventario do patrimonio marí-
timo pesqueiro no ámbito das confrarías de pecado-
res de Muros, Lira, O Pindo, Fisterra e Laxe” no-
mea, na pax. 25, os restos da de Santo Antón da
Creba, e a da Illa de Sta. Catalina (Tal) desapareci-
das tamén, pero esta xa non.
Propiedade: Descoñecida—Uso actual: Sen uso
Categoría do Ben: Non está inventariado
Referencias bibliográficas:
Para ler o informe antes citado das capelas
http://pindomarino.org/arquivos/
Informe_Memoria_Inventario_Pat_Cult_191208.pdf
Plano da ría de Muros e Noia de Pedro Teixeira de
1634 , vese a capela no alto de Monte Louro
http://www.culturagalega.org/imaxes/docs/
teixeira.pdf (pax. 27)
Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Moi malo
Foi posible atopar os restos grazas a que o camiño
aos cumes de monte Louro están rozados, pero da-
do que é imposible buscar ao redor máis restos non
é doado determinar a natureza do achado. Os per-
piaños apuntan a unha factura igual aos das cape-
las do XVII.
34
Tipo de ben: Cruceiro, - Concello: Muros
Parroquia: Muros
Lugar: Campo de Cortes
Outra denominación do ben: Cruceiro de Santa
Cruz
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: a plataforma do cruceiro é unha
rocha de granito que ten labrado trece chanzos.
Varal biselado e capitel en forma de prisma. A cruz
leva por unha cara á Virxe e por outra un Cristo cos
pés nas imaxes de San Xoán e a Virxe. No PXOM
do concello de Muros catalógase coma o Cruceiro
da Capela de Santa Cruz, pois antes había unha
capela con ese nome. Está preto da Capela de San
Marcos. Unha observación más minuciosa da ro-
cha en que está tallado fainos ver unhas coviñas
na rocha, comunicadas por unha canle gravada na
rocha. Todo o entorno parece suxirir que antes do
cruceiro podía haber algún petróglifo, dada a súa
orientación, semellante ao veciño da Laxe das Ro-
das a 1´5 km. en liña recta. Os chanzos do cruceiro
tapan unha pequena plataforma que sobresae polo
lateral esquerdo segundo subimos as escadas, que
puido quedar dos restos da outra obra. Ten moi
boa vista cara ao sur e divísase unha grande ex-
tensión de océano.
Propiedade: Pública
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Xunta e dos PXOM)
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA016.pdf
pax. 24 do pdf
http://www.muros.es/ga/capillas.htm
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.7641147001
Lonxitude: -9.059638381
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Cruceiro da Capela de Santa Cruz
35
Tipo de ben: Hórreo, Concello: Muros
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
Lugar: Bornalle
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: En Bornalle hai un bo exemplo dun
campo de hórreos. Hai construídos 22 elementos e
varían un pouco na tipoloxía. O modelo que sobre-
sae e o hórreo feito de pedra e elevado sobre seis
esteos individuais con tornarratos e servindo de
apoio aos linteis que soportan a cámara. Perpiaños
con abertura en horizontal, cuberta a dúas augas e
tella do país. Semellante acabado no penal que no
resto da cámara. No cume das sobrepenas do pin-
che do tellado, algúns teñen adornos, pero a maio-
ría vai sen el. Esta maneira de construír pódese
chamar “tipo Noia” e esténdese de Noia a Corcu-
bión.
Propiedade: Privada
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Xunta e dos PXOM)
Referencias bibliográficas:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA020.pdf—(paxina 2 de 16)
Brigantium. Boletín Arqueolóxico e Histórico da Co-
ruña. Vol I, 1980, : UN EXEMPLO DE AGRUPA-
CION DE HORREOS: BORNALLE-ABELLEIRA,
CORUÑA-, por Begoña Bas López, p.195
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Onde está localizado:
Latitude: 42.8017968527
Lonxitude: -9.01433050632
Campo de hórreos de Bornalle
36
Hórreo na Rateira
Tipo de ben: Hórreo,
Concello: Muros
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
Lugar: A Rateira
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición:
Hórreo feito de pedra e elevado sobre seis pés, que
foron desbastados de forma troncocónica. Os pés
non son iguais nas súas dimensións e dan ao hórreo
o aspecto de ser un dos máis antigos da aldea. Es-
tes serven de apoio aos linteis que sosteñen a cá-
mara, feita a base de perpiaños que deixan unha
pequena abertura en horizontal, para a súa airea-
ción, e van engarzados coas peza dos penais. Cu-
berta a dúas augas con tella do país. No cume das
sobrepenas do remate dos penais leva unha cruz de
pedra e un pináculo piramidal con base cilíndrica.
Propiedade: Privada
Uso actual: Agrícola
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.8105516859
Lonxitude: -9.01641726494
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
37
Tipo de ben: Fonte,
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: Maio, O
Outra denominación do ben: Fonte do Maio
Cronoloxía: Século XX,
Descrición:
Fonte de pedra situada en Esteiro, no barrio do
Maio, e que consta dun tronco central e unha gran
pía octogonal feita de bloques de granito. Cada lado
da pía está feito dun só bloque que ten adorno de
aresta, cerca da base, e borde redondeado e saínte
na parte superior para facer de pousadoiro. O tronco
central de catro lados con adorno de moldura ao
nivel dos canos e rematado en pequena cornixa co-
roada con forma piramidal estriada serve de base a
unha figura de copa. Cada lado do tronco cuadran-
gular ten un cano que verte polo medio de dúas ba-
rras de ferro que serven de apoio aos recipientes de
recoller auga. Segundo a placa que consta nun mu-
ro da contorna, foi feita polo canteiro alcumado “O
Neto de Reboredo “ en 1911 e sendo o alcalde
daquel ano D. José Romaní. Á fonte foi anovada no
2001, e fíxoselle unha homenaxe no 2011, no seu
centenario, o cal foi celebrado polos veciños con
diversos actos.
Propiedade: Pública
Uso actual: Equipamento
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
http://www.quepasanacosta.com/?p=10659
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA018.pdf—(pax.7 de 18)
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Moi bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.7973924021
Lonxitude: -8.97480010986
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Fonte da Pontella do Maio
38
Tipo de ben: Fonte,
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: O Uía
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición:
A fonte presenta no seu corpo central bloques de
sillería de granito que lle dan aspecto de solidez,
remata por enriba a modo de frontón con adornos
en forma de semicírculos e unha cruz gravada no
medio. Deste corpo saen dous canos con abundan-
te auga, que cae nunha pía de pedra. Ten un pe-
queno espazo que a encadra, feito de muros de
mampostería e chan de lousas, con un pousadeiro
para para os recipientes de carretar a auga.
Propiedade: Pública
Uso actual: Equipamento
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Xunta e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA018.pdf
(pax. 12 de 18)
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Moi bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizada:
Latitude: 42.7893108567
Lonxitude: -8.9629688859
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Fonte de Uía
39
Tipo de ben: Fonte, - Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: Solleiros
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Século XX,
Descrición: A fonte está feita a base de perpia-
ños cuadrangulares de granito. O de enriba, máis
estreito, fai as veces de remate e ten un pequeno
saínte nas arestas superiores. Na parte do medio
sae un cano, feito de pedra, que verte a auga sobre
unha canle que abastecía a un lavadoiro. Na esqui-
na dereita hai un pousadoiro para os recipientes de
recoller a auga, como as sellas, que eran erguidas
para colocalas na cabeza para o seu transporte.
Propiedade: Pública
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM)
Referencias bibliográficas:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA018.PDF
(pax 10 do pdf)
Web coa ruta da Pedra do Cadro, que inclúe esta
fonte http://www.queverengalicia.com/2013/08/
senderismo-subida-pedra-do-cadro-en.html
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado: Latitude: 42.7947039194
Lonxitude: -8.98972928524
Fonte de Solleiros
40
Tipo de ben: Fonte,
Concello: Muros
Parroquia: Muros (San Pedro)
Lugar: A Virxe do Camiño
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición:
A fonte atópase na praciña que está xunto
á igrexa da Virxe do Camiño. Levántase
sobre un piar circular, rebaixado no corpo
central con adornos de pequenas pilastras,
e rematado en plataforma redonda. Encima
desta plataforma vai unha edícula de ca-
deirado de granito de tres caras con ador-
nos xeométricos en esquinas e na parte
superior. Aamosa unha cara de león no
centro de cada frontal. Na boca do animal
hai billas para dispensar a auga . Debaixo
delas o sobrante vai a un pequeno sumi-
doiro practicado na base circular.
Propiedade: Pública
Uso actual: Equipamento
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Dato descoñecido
Referencias bibliográficas:
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Moi bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.7829684861
Lonxitude: -9.06561166048
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Fonte da Virxe do Camiño
41
Tipo de ben: Muíño, - Concello: Muros
Parroquia: Tal (Santiago)
Lugar: Tal
Outra denominación do ben: Muíño do Casuco
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición:
Muiño de vento preto do mar. Está dentro do asen-
tamento castrexo de Santa Catalina. É un dos pou-
cos deste tipo que conserva súa estrutura pétrea
en toda a ría de Muros e Noia. A singularidade que
o caracteriza consiste en que está pagado a coste
ao borde dun pequeno acantilado, fronte a illa de
Santa Catalina.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Inventariado (Inventario de
Bens Patrimoniais da Xunta
Referencias bibliográficas:
Muros. Ronsel de Pedra, Espiral de Mar. Dep. A
Coruña
Francisco X.Fernández Naval. Maribel Longueira
ISBN 84-95950-42-1, A Coruña2003
Nomeado na ficha do castro da Illa de Santa Cata-
lina
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA002.pdf- (pax. 3)
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Non
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Só e posible ver a estrutura pétrea, que non está
en moi mal estado.
Onde está localizado:
Latitude: 42.7843740209
Lonxitude: -9.01387453079
Muíño de vento de Santa Catalina
42
Tipo de ben: Cruceiro,
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: Ribeira do Maio
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Século XX,
Descrición:
O cruceiro atópase nun xardín frente a vivenda e
capela de Portals en Esteiro. Composto por unha
plataforma cuadrangular de tres chanzos e pedes-
tal achafranado, do que arranca un varal cuadran-
gular. Máis arriba, este ten arestas rebaixadas que
o tornan octogonal como adoita ser o acostumado
neste tipo de construcións. A parte superior remata
en capitel liso no que se levanta unha cruz cun pe-
queno pedestal e brazos con remates florenzados.
Propiedade: Pública
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Non está inventariado
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Moi bo
Onde está localizado
Latitude: 42.7919897323
Lonxitude: -8.97690832615
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Cruceiro na Ribeira do Maio
43
Tipo de ben: Fonte,
Concello: Muros
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Lugar: Trión
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición:
O conxunto da fonte está nun espazo afundido á
beira da estrada que vai de Trión a antiga Igrexa
de Santa Mariña. O chan está recuberto de pedra e
accédese por unhas pequenas escadas. Foi remo-
delada fai uns anos e agora hai un pequeno banco
ao seu carón. O cano está colodado nun perpiaño
de granito e verte a auga nun sumidoiro enreixado.
A auga da fonte, segundo os veciños, ten a particu-
laridade de ser beneficiosa para a saúde.
Propiedade: Pública
Uso actual: Equipamento
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Dato descoñecido
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Onde está localizado:
Latitude: 42.7911567538
Lonxitude: -8.98866713047
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Fonte da Mexadoira
44
COLABORA:
CONCELLO DE MUROS