patrologiae cursus completus : sive biblioteca universalis, integra,...
TRANSCRIPT
4G3 DIVI CYPRIVNI mXXXni. Prinia scnlenlia crescerc cl gcnnrarc A iuisil : Primiis /lomo, inquif, dc terrai Ihno, sectindus
prxccpit, secunda caniincntiani snasit. Cum adliuc
rudis mundus ct inanis est », copiam'• foecunditatc
gencrantes propag.imnr, ct crescimus ad liumnni ge-
iieris augmentum : cum jam rcferuis est orl)is ct
mundns impletus, qui capcrc conlincntiam possunt,
spadonum more vivcnles, casirantur ad regnum. Nec
lioc jubct Dominus, sed horlatur ; ncc jugum neces-
silatis imponil, quando maneat voluniatis arbitrium
liberum. Sed cum liabilationes multas apud Patrem
suuni dicat(Joan.xiv,2), melioris babilaculi liospitia
demonsiraf.Habitacula istameliora vos petilis,carnis
dcsidcriacaslrantcs, majorisgratiajprsmium in cflcles-
libus oblinelis. Omnes quidetn qui ad divinum lavacrum
Bapliismi sanclilicatione pcrveiiiunt , homincm illic
liomo de coelo ^. Quain ille de limo, tales et qui de
limo ; el qualis coelestis, tales et ccelestcs. Quomodo
poitaviiims imaginem ejiis qui de timo est, portemus et
imaginem cjus qui de caelo est(1
Cor. xv, 47-19) llanc
imaginem virginitas porlal, porlat iniegritas,"" saii-
ctilas portalct veritas ; porlant disciplinac Dei nicmo-
rcs, jusiitiam cuin religione relinenlcs, stabiles in
lidc, huiniles in tiniorc, ad omncm lolerantiain for-
tcf, ad susliiiendam injuriam iiiiles, ad faciendam
misericordiam facilcs, fraterna pacc unanimes atque
concordcs.
XXIV. Qure vos singula, o bonse virgines, obscr-
vare, diiigerc, implcrc debciis; qux Duo el Cliristo
vacantes, ad Dominum, cui vos dic:\siis ,et majore
veterem gratia lavacri salutaris cxponunt, et innovati B et meliorc parlc praicedilis. Provcctic aiinis, juniori-
Spiritu sancto, a sordibus contagionis anliqua^ ilcraia
nalivii.ite purgauinr. Scd naliviialis iicrata; voliis
major sancliias ct verilas competit, quibus desideria
iamcarnis et corporis nulla sunl. Sola in vobis qiia>
sunt virlulis et spiritus ad gloriam remanscrunt ".
Apostoli vox cst, quem Dominus vas elcctionis succ
dixil, quem ad promcnda•^ mantlata coclestia Dcus
LECTIONES VARIANTES,
bus fucite magisterium : minores natu, prajbcie com-
paribus incitainenium. Hortainentis vos miituis cxci-
latc, aemulis de virlute documentis ad gloriam pro-
vocate. Durate fortiier, spiritaliicr pergiie, perveniie
feliciier. Tantum incmcniote tiinc nosiri, cum inci-
piet in vobis virginilasiioiiorari.
" Esset Oxon. ex omnilm mss. Est Impr.*
Cojiiosa Ar. Copia foecunditatis Bod. 1 ,2. yer.
Voss. i.
' Ad gloriam deest m Ar. MR.tl Pronierenda IUR.«^ Secundusdecoclo Thu.Foss.Corb.
STEPH. BALUZII NOT^.
XXIII. — Habitaiiones. Codex Fuxensis mansiones. bns, ncque in ullo eorum veterum exemplarium qui-
Quod fortasse meliiis est. Nam in capite xiv, Evan- p bus usus sum, id esl viginti septem.- J -•' ~ ' =- •"•• ^" ^
Virginitas honorari. Id est, cuin in vobis Dominus
martyriiim coeperithonorarc, ut scriptuiii csl iii libro
de Laude martyrii, pag. 55:2, quiindo ignes au( cruces,
ul aii in lioc ipso libro de Habitu virginum, pag. 175,
sanctusMartyr, autferrumvelbestias paiiemini utco-
roiiain inartyrii accipiaiis. Prudentius in Carmine de
gelii secuiidiim Joanneni , ad quod istic resplcit Cy-priaiius, legitur iii cditiune vulgala: In doino patris
niei mansiones mullce sunt. Sed bcic mcminisse oporlet
Cypriaiium aha versione usum csse quam ea qua nos
uiimur.
Ad divinum lavacriim. Iia posui scculus fidem unius
libri iiiei vcleris. Aique ca lectio milii videtur opti-iiia. Nani alia esi adiiKidum iiiiricata , qua: iia liabet:
Omnes quidem qui ad diviiiwn miiniis el patriuin Bap-tisini sanctificatione perveniunt. Quid
'" eniin heic facit
vox pairiitm '.' Et laineii illa habeiur iii codice Seguic-riaiio ct in scx aliis. Alii sepieni et vetcres ediiioiics
prefcrunl palrimoniuin, Becccnsis pnd-inm. Sed iiul-
iuiii lioruni vocabuloriim congruii liulc loco,niea qiil-
(leni sentcntia. Si (|uis tamen horum alteruirumretiiicrc volueril. non rcpugno.Quomodo portavimus. Kefcrl lianc postremam libri
isiius pariein sancius Augustinus lib. iv de Doctiinachristiana cap. 21
sanclo Fructuoso cpiscopo Tarraconeiisi : Carcer chri-
sticolis gradus coronw est. Hieronymus iii Qux-stione xi ad Hedibiam : Triumphus Dei est passio
marlyrum et pro Chrisli nomine ciuoris eflusio et intcr
tormenta Iwlitia. Virginitas igilur iiicipit lioiiorari cum
virgo fbrisiiana incipit pali pro nomine Christi. Cy-priaiius in libro de Uiiiiate EcctesicB, pag. 201 : Coii-
fessio exordium gloriw esl ,non meriium jum co-
roiice, nec perficil laudem, sed initiat digiiitalem, ct
Episl. Lxxvii, iid Marlyres, p;ig. 159 : l''ustibiis cwsi
prius giaviler et ufjticti per ejusiiiodi poenas initiaslis
confessionis veslrce gloriosa primordia. liide illa quc-rela Secuiidx virgiiiis el niarlyris, quu! cum videret
XXIV.—iiinor^j na(u prirfrete.Post isla Pameliiis.cui D Buniiam sororem suain (lagellari, clamavit ad judi-
pra-ivcrat edilio qun; dicitur Gravii, adjecit ex codice cein : Cur soiorem meam gtoriu nfftcis, me vero ejiis
Afnigenicnsi ct ex Coloniciisi, mujoribus miuisierium; gloiiie non paieris esse pariicipem'.' Celerinus in tpi-idqiie optiiiici|iiadrare ail. Ego non dispulo an optiinc slola ad Lucianum, pag. 29 : iiic coronet te cujus no-iiuadrei. Illud tantuin aio, mc ideo expuiixisse hx-c men confessus es.
duo vocabula, quia;illa nuii inveiii In anliqiiis cdilioni-
LIBER DE LAPSIS.
A»r.iMENTUM. — Pollicitiis crat frequenter Cypria- tius quid scriplurum de ratione lapsoriim : Iwc igiliir
nus, ubi primuin pax Ecclesia; reddila foret , se cer- libro promissis satisfacit. F.t in primis, ob ociilos
STEPII. BALUZII miJE.
DE LAPSIS. — Lihri isiiiis, iit ab aliis jam obser-valuni esi, mentiuncm facii ipsc Cyprianiis Epist. upag. 66, el Ponlius diacouusin viia ejus, tuin etiain
sanclus Augustinus et sanctus Fulgenliiis in locis in-
fra notatis. Adduiit aliqui Eiisebium Cxsariensciii,sed falso. Dccepit cos indiligciitia. Cum enim Rufi-
465 LIBER DE LAPSIS. 4CG
posita ctm gaudio lam insperaia Ecclesiw pace, e« A licerepotest ut non,quiDominurn tolo corde et anima
confessorum caterorumque stanlium in fide constantia
el deinde cum dolore summo lapsorum ruinis,
ac
persecutionis prxteriKe causis explicatis, disciplinx
nempe neglectu et peccaiis ftdetium ; graviter increput
lapsos quod, ad prima staiim verba minanlis inimici
idolis sacriftcaverint, et non polius, juxta Chrisli con-
sitium, secesserinl: ilem quod jamsacriftciis macalati,
contra Evangelii tegem , unle expinta delicla , ante
exomologesin criminis factam vini inferrent corpori
el sanguini Domini, et communicalionem ac pacem a
i/uibusdam presbyteris sine episcopi senientia extor-
querenl. Delerrilos proinde vindicta divina lapsorum
aliquot qui indigne communicarant(obiler inlerjecta
mentione libellalicorum, quod a crimine non excusa-
et virtute diligimus <^, benediciiones ejus et laudes
semper et ubiqne cum gloria pra:dicemus. Exopia-tns votis omnium dies venit, et, post longx noclis
liorribilem tetram(|uecaIiginem,DominiIuce radiatus
muiidus eluxit''.
11. Conressores, praeconio boni nominis " claros et
virtutis acfidei laudibus glnriosos, Ixiis conspectibus
intiiemur, sanclis oscuiisadha;rentes, desideraios diu
iiiexplebili cupiditate compleciimur. Adest militum
Cbrisli cohors candida, qiii perseculionis urgentis fc-
rocium turbulentam stabili congressione fregcrunt ,
paraii ad patieniiam carceris, armali ad tolerantiaiu
mortis. Kepugnastis^ fortiier sxculo, spectaculuni
gloriosum pra;buistis Deo k, secuturis frairibus fuisiis
rentur), et animatos eoruni exemplo qui, ^Kamuis B exemplo. Religiosa vox Christum >* locuta est, iii
nullo sacriftcii aut libelli facinore conslricli, quoniamtamen de hoc vel cogitavermtl, hoc ipsuin apud sacer-
dotes Dci dolenier el simpliciter confttentes,exomolo-
gesin faciebanl ; ad confessionem delicli, ad pceniten-
tiam publicam , ad salisfactioneni plenam mullis
hortalur. Poslremo vilari ntoitet Novatianos, confu-
tans Scripturis aliquol itlorum hceresin.
'. l. Pax ecce, dilectissimi fraires, Ecclesia: reddita
est et, quoil diiricile nuper iiicredulis ac perfidis im-
possibile videlj.'il'jr, ope iitque ultione divina securi-
tas nostia reparala est. Iii iietiliam nienles redeuiit,
el, tenipesiate pressuricac nube »discussa, iranquil-
litas ac sereniias refulscrunt. Dandse laudes Deo , et
bencficia ejus acmunera cum gratiHrum actione cele- Q sexum quoque vicerunt. Veniuiit et geminata militia;
branda, quamvis agere gratias nosira vox •> ncc in su» gloria virgiiies, et pueri aiinos suos virlulibui
persecutione cessaverit. Neque enim tantum iiiimico transeuntes. Necnon et ca:tera slantium multiludo
LECTIONES VARIANTES.'Repugnaiites Bod. 1,3.
s Deum secuturls ^oss. 1.h Chrisli «od. 1.4.
qucni se semel credidisse confessa est. lilustres ma-
iius, quac non nisi divinis operibus assueveraiit, sa-
crificiis sacrilegis restilerunt. Sanctificala ora coe-
lestibus cibis,post corpus et sanguinem Domini, pro-
fana coiiiagia et idolorum reliquias respueruni. Ab
impio sceleraloque velamiiie , quo illic veiabaiitur
sacrilicantium capita captiva, capulvestrum libcrum
mansit. Frons cura signo Dei pura, diaboli coronam
ferre non potuit, coronae se Doinini reservavit. Quamvos Isete sinu ' suo excipit i inater Ecclesia de pra:lii)
revcrieuies ! quam beata, quam gaudens portas suas
aperit, ut adunatis agminibus intrelis, de lioste pros-
trato trophxa refereiites! Cum triiimpbantibus viris
el femina: veniunt , qux cuin s.iiculo dimicantcs ^,
* Nnbe discussa et caligine discissa Ar.NC. 1. Bod. "2.
iMm. Ebor. Tempesiate pressa ross. 3. Nube etcaligineOxon. Rigall.
^ Noslra vov convenil Bod. i."= Nos qui Deum lolo corde et aiiimo diligimus, bencdic-
tiones ejiis el laudes noii Voss. 3.<i Eluxil et coiifessorps Bod. i.* Numinis Ben. Lurainis Ar. Voss. 1. Lam. Bon. 3.
i Laitos iii sinuin foss. 1, 2, 3. La!to sinu Oxon. Impr.I Excepil Borf. i, i, iMm.* •Cum sseculo sexum quoque Bod. 13. i. Um. Ebor.
Voss. 1.3. Thu. Corb. m. 2. Affl.
STEPH. BALDZII NOT^.
nus latine verterit Historiam ecclesiasiicam Eiisebii,
credenies illuin eam vertis.se simpliciler ei nibil addi-
dissc de huo, sibi persuaseriint ea qii% in inierprete
lcgunliir de lioc Cypriani libro exsiare eiiain apiidEuscbium. ()uod verinn noii csi. Ha;c suiit verlia
Riifini : C.yprianus de his, id esl de Lapsis librum ma-
gniftcentissime scriplum edidil, in quo el Lapsos ad Dpcenilenlium cohortandos el conlradicenles alienos esse
a Christi visceribus statuil. Ilunc porru librniii ct li-
lirum de Uitiiale Ecclesiw frequenler citat VenericusVercellensis episcopus.
I. — Pax ecclesiai reddila. Post obitiim Decii, ut
oslciidit Pearsoiiiiis iii Aiinalihiis Cyprianicis.Sitbe. Rigallius addiilit etcaltgine. Sed lianc addi-
lioncni, qu.c liaiid dubie esi ex giossemaie, non agno-BCuiil alia- editioncs nec lihri veicrcs. Reperia esl in
dunbus tantum, iii iiiio nimirum rcgio, ex «luo pulo
Rigaliiuin accepisse, el in Moyssiaceiisi.Voiis omnium. (^odex Fuxensis, vocibus et voiis
omnibus.
II.—Coliors cnnrfit/fl. Tcrlulliaiiiis in libro i ad Uxo-rem : Tola illa Ecclesia candida de sanctitale conscri-
biiur. Ubi vide Rigaliium. Idem Tertullianus in libro
de Corona : Et de marlyrii corona laurea meliut coro-
nandtts. Vide nolas Joinnis Ludovici de la Cerda
pag. 6i9. De massa candida vide Baronium an. 2C1ct 303.
Sacriftciis sacrilegis. Septem libri veleres habent
sacriftciis ac sacrilegiis.lieservavil. Diio libri vetcres mancipavit.Sexttm vicerunt. Supra, Epist. xxxi, pag. 164 texu
suo forliores. Ubi viilc iiotas.
Annos suos virtulibus. Ila veteres cdiliones, vigiiili
ettrcs libri iiosiri, et qualuor Aiiglicaiii. In iino rcgioet in Moyssiacensi legitur, annos suos continenlioe vir-
litlibus. Ciim aulem vox conlinenlia; desii in lani niiil-
lis anliquis codicibus, cum non couveniat "*•liiiic
loco, ni ait Laiiiiius, nobisvisumcst illaiii esse delcii-
dani. S:iiie Panielius ili:im adjecit ex editioiie (|ii.c
dicilur Gravii ct ex quodam veleri libro. Vernni idoiii
Latiniiis jainpridem pronuntiavil eain aiiclorilatciii
taiiti noii esse ut persiiadere possit vocem lianc essorelineiid:im.
Staniium. Veteres edilioiies, codex Seguierianus,Graiianopolitanus, receniior Vlctorinus, et unus Va-
«7 MVI CTPRIANI mvesiram gloriam seqtiittiri pfoximis el peiie conjunc- A iiiimicus populaiionis su^ slrage dcjccil. Quid hoc
tisiaoilis iiisigiiilms vcstigia Vesira comilalur. Endein
clin iHis sincciitt>s c(irdis, eadem <idei lenacis inlegri-
las. luconcussis pnriccptorum coelestium ladiciljus
""iiixns el evingelicis iraditioiiibus roboridos, non
pra;.cii| ti cxilia, iioii desliiiala lormeiiia,non rei
familinris daiiina, non torporis siipiilicia tCrrucruiit.
Explorand;c fidei pra;linicbanlnr dies. Sed qui sxculo
renimliasse se memiiiit, nulluin sa'cnli diein iiovil;
nec lcmpora lerrena jam coiiiputal q«i xteinitatom
dc Deo speral.
III. Nomo ", fratres dilectissimi ,«eino lianc glo-
riam mnliici, ncrao incoiTuptnm slantium flrmitatem
maligiin olitrecialioiie debililct. Cum diesne^anlibus''
pi.TSliiutiis cxcessil , qiiisquis professus iiilr;i diem
loco laciam , dilectissiini fratres ? flucluans vario
nieiitis aestu,qiiidaul qunmododicam? Lacrymis nia-
gis quam verbis opus est ad exprimeudum' dolorem
quo corporis iioslri plagadellonda est, quo populiaii-
quaudo iiumerosi multiplex lameiitauda jacttira est.
Qiiis enim sic diirus aul ferreus, quis sic Ci-aternai cha-
ritaiis (-' obliliis, qoi inter suorum mulliformcs ruinas
el luijubies ac mullo squaliire dcformes refiquias cou-
siiiuius siccos oculos lenere praivaleat, nec, crum-
pcnle staiim flclu, priusgcmiius suos lacrymis quain
vocc deproiiiat? Dolco, fratres, doico vobiscum, ncc
milii ad leiiieiidos dolores meos integriias propria et
sanitas privala blaiidilur, qunndo plus paslor in grc-
gis sui vulnere viilnerelur. Cum singulis peclus
non esi, Clirisiianum se esse confessns esi '. Primiis B nieum copnlo, moeroris et fuueris pondera luctuosa
cst victori;te tiuilus, gcntilium manibus npprchensiim
Domimim conftieri : sccundus ad gloriam gradus> cst
cauia secessione suhtractum Domino reservari >•'. Illa
puhlica, hnec pHvaia confessio esl. Ille jodicem s;v-
tulivincit, hic contenios Dco suo jiidiceconscicnliam
puram cordis tutegritaie custndit. Illic, foriitudo
promptior, hic solliciimlo securior. Ille appropin-
qnar.te liora sua, jam malunis inv^ntusesl; liic for-
tasse dilaiiis csi qui , pairimnnio derelicto, Idciico
secessil quia non erat negaUirus : conlilereiur uliqueci fuis.sci ei Ipse deientus.
IV. lifls marlyrum coelesies coronas, has confesso-
nim glorias spiriiales, has sianiium frairum maxi-m;i8 eximiasque virtutes nioestiiia uua contrisial.
participo. Cuin pbmgentibus plango, cum dcnciitibus
defleo, cum jnceiilihus jaccre me credo. Jaculis illis
grass;mtis^ inimici inea simul meinbra pcrcussa sunt,
saivienlcs gladii per mea viscera iransicrunl. immu-nis et iiber a persecutionis incursu fuisse non polest
animus. Iii prosiraiis fralribus et me prostravit af-
fectus.
V. Habenda lamen est,
fr.itrcs dilectissimi, raiio
vCriiatis, nec sic mcniem debet ei sensum persecu-tionis inl'est;c teuebrosa '
caligo ciccasse, ui niliil re-
inanserit lucls ct luminis unde divina pra;cepta pcr-
spici possini. Si cladis causa cognoscitur , et medela
vulneris invenltur. Dominus probari fainili;iin suam
vohiit;ct qiiia iradiiani nobis divinitus discipliiiamquodavulsam iioslrorum viscerum parieni violenms G pax longa corrupcrai, jacentem (idem ei pene i, ut
Nomo, fratres, nemo Yosi. 1 . iMtn. Mfl"Ncgjiitliiiii Voss. 1. 5.
* So uon e»l CQulessus ? Lam.<* C.iadus esl, cuiiiqiiis se Vdss. 1" Sorvavit Ko«.l.
LECTIONES VARIANTES.
ti(aun< habenl r/rcMttisfniKinm. Scd h*c lectio bonan(me>i. Lnmonianns \t;)\)Kl ndtlanlium.
Dmniiti. Il.ec vox deesl inniili(|ii;s cililiOiilbiK cl In
Ire.lccim libris viMrrihus. Lnsnius adjecil. Nom re-pcri aul.Mii iirim iiisi in (|iiinque codicibui. ReiiniiilaiMcn, i|ilia viditiir necessaria.
Kxphranda;. Il.inc leciionem exhibeiit sexdecim. ,veicra excinplaria. Codex Uimicnsis saiicii Dionysii n cliahel : tspngnandx ftdei prwfigebanlur die$. Hiirgun-diciis, ,)rttni(),(/a(»(»i(«r. Voteres cdltioiies, tw(n»e-baiilhr.
'
,,"'• T-^"""» »««"o"e. De hae secessione saiicti
Bl.nr tyris sic scrihit iiiter alia Poiiliiis ilincnniis •
.Se-
ijuuurul piobiinus secessum itlmn non Iwinmii i)».si(.
Inmmilttlecoiiceptvm, scd, slculi csl,n;e Ms.J divi-num . bic de I'aulo ercmila ail Ilicrnny.m.s : Cmn ncr-sccaiomsprocella denolaiet, in vilhm remotioiem etsecr,rtiorim recessil. Vide libiuin TcMulliaiii Oe Fuqatn jirrseeiilione.
'
—pMus aiil ferrcus. Cicero Aclioiio ii in Vcr-rcm : Qms lam fuii illo lanpore durus nc fcrreits, quistam whumaim. Juvenalis Suiiru i
'
' Exlenden(ium Ar. Lam. Ben. Ebor. NC. 2. Bod. 2.S Sic cladis Lam.iii;rassaiilibusl,i»i. NC. 2.• hircsi:e iilecehroSa Vosi. L3.j Kl ul peno Liim. Bod. 2.
STEPII. BALUZII miM.Vide mx de incursit notavimus ."id Episiolam x\iii,paK. 4"ii.
In proslhitis. Oplaliis li|). i, nonnnllos fnHeslumproslravil iii morie;n.
. y.— Paxloiiga coiTKpcrn^. Saiicius Augu.vtiiiiis iii
Epislnl;! ad ISoiiiraciiiin coiiiitem ; Decuit ciiim cossolticitiido quos negiHjintes securilas feceral. Siilpiliiis
... .. .Nani
i|iiis iniriiix'lam paliens urbis lain lcrreus ul lonoal sc!
iHfBr.u Codex Fuxensis iinpeiu. Paulo posl inI.OC ipso hbro, nec prt>strmu, e,l peisecuiwnh Unpeiu.
'overus lib. Ji saor;e llislori;e : Pterique eoritin loiigariirsum pace corrupli. i:i infni : Hiirsiim corrupli ton-
gm pacis mnto idolis libaventnl. Vollciiis P.ilcrcnluslib. II, Paniioiiia insolens tonya- pacis boiiis. El Taci-liis lib IV Aiitintium Inidil Pisoiiein fiiisse paoe incu-riosiim. Juveiiali» Sal. vi : ^unc putimur longx pacisiiuita. Lik;iiiiis lib. v : Loiigaquc in pnce quielos bcl-lorum
priiiiitssparsil jiiror. .Mndcsius in libro de Vo-cabulis rei iiiililaris : Longa secuiitas pacis hoinmesparliin ad delectulionem olii, paiiiin ad civilia irndiixil
officia. Cicsar lib. ii de Bcllo civili : Mullitudo iiisoleiis
dtuiuiniliileolii. Cassi;nius lil». v, c;ip. 1!) : Scilicel nepacisolio mites Clirisli tcniescens incipiat obtivisci coii-slinttiomim suariim gloriosa ceriamiiut, ac securiialisiiurlia dissotulits ptwiniorum slipeiidiis ac triumplio-ruin ineiilis defraiidetur. Sniictiis Leo P.ipa ser-nioiie II iii solemiiilule E'piphani;c : Yigilaiiler cn-venda sutit ilta discrimina quie de otio ipsius pacisoriunlur. Vide nolas nosiras ad librum vi Salviaiii.
m UBM DE LAPSIS. noita dixerlin , tlorinienlcm ccnsura ccelesiis crexit ; A liacio coloratl. Ail dccipienda corda sinipiicitim cal-
lidic fraiKles, circiimveiiiendis fratribus subdoLc vo-
IiMitales. Jiingcre cum infidelibus vinculum matii-
monii, prostiiuere geniilibus< membra Clirisii. Non
jurare lanimn tcmeie, sed adhnc eliam pejerare : pra;-
positos superbo tumorc contemnere; venenr.lo sibi
ore maledicere, odiis periinacibus inviccm dissiderc.
Episcopi phirimi, qiios et liMitamento cssc oporictCictciis ct exemplo, diviiia procuratioiic contempia ,
piocnralores rerum Sa^cularium fierl, derelicta callic-
dra, plebe deserla, per alienas provincias oberraiilcs,
ncgoiiaiionisquacstuos;cnundinas'J aucupaii, esurien-
tibus in Ecclesia frairibus, habere argentum largilcr
cumqiie iios pcccatis nosiris amplius mereremur,
clemcntissimus Dominus sic cuncta moderatus est,
ut lioc omne quod gestiim est exploratio potius qiiain
persecuiio videretur.
VI. Studebantaugendo pairiinonio singuli, el, ol)liti
qiiid credenles aut sub Aposlolis ante feeissent aut
semper facere deberent, insatiabili cupiditatis ardorc
ampliandis facultatibus iiicubabant. Non iii sacerdoti-
blis "religio devota, non in ministris'' (Ides integra,
non in operibus misericordia, non in moribus disci-
plina. Corrupta barba in viris, in feminis forma
fucata, adulterati post Dei '*'maiiuSoculi, capilli men-
LEGTIONES VAIUANTES.a SacerdotlisiJOd.l. i. Jji> Ministeriis Bod. i. 4. Thu. Foss. Lwn. Manul. Gromv.
Lips.
STEPH. BAH3Z1I NOTiE.
' Proslituere cum gentihus NC 1. Pem.<i QuaisluosasnuiiUinas Bod. 4.
Aniplius mereremur. Ita antiquseeditioues. Erasmus
scripsit amplius pati mereremur; quod ego reperi in
qualuor antiquis exempiaribus. Gravii (|ux dicitur
cditio id quoque babuit, sed minuiiore charactere
scripluiu, ut inlelligi daretur dubium videri an esset
Cypriani. Vox aiiiem pati iion invenitur in octodeciui
exemplaribus nostris neque in qiiinque Anglicaiiis,
neque in editionibus Manutii et Morcllii. Ego suppo-silam arbitror a quodam sciolo qui putaret seusumnon esse iutegrum absque illo vocabulo, siout Freiii-
shenaius ad librum ii Historiarum Taciti, ubi legitur
tncipi vicloriam raius, cxistimal vocem ratus adje-ctam esse ab aliqiio cxlraneo, qui deessc aliquid beic
putabat. Erasmi lameii editio posset adjuvari ex eo
quod paulo post seqiiitur, quid non perpeli tales pro
peccatis ejusmodi mereremur.
VI. In ministris. DuO iibri vbteres habent mi- Cnisteriis.
Capilli mendacio cotorati. Iiifra in hoc libro,
pag. 191, et quw capillos tuos inficis. Ovidius lib. iii,
de Arte amandi : Feminu canitiem germanis mficitlierbis. Marlialis lib. vi, Epigr. 57 : Menliris fictos
uiigiiento Phcebc capillos. Columella in pra;ralioiie li-
hroriini de He rustica : Capilum et ciipilloruiii concin-
nalores non solitm ipse nudivi, sed el ipse vidi. Videnoias ad librurii de Habitu virginuin iii vcrbo lapiUis,
pag. 5i8.
Jungere cum iiifidelibus. Cilai liunc loi^iim saiictiis
Aiigilstimis, lil). i'"
deConjiigiisiidnlierims (ap. 2! :
Qnamvis beatissimus ('.yprianus inde non dnbilei nec in
levibus peccatis conslitiiat jungere cuin infidelibiis vin-
ciitnin riialrimonii, atque id csse dicut proHlituere gcn-tililjiis meinbra Clirisli. llem iii libro de Fide el Ope-ribus cap. 19, Ul)i hinc ctdligil (pucdaiii uno s;eculo
iiilcr.via cssc (\\ix in alio noii liccbaiit. Sane Tertul-liauus (Idcel niiam liilci regulam esse immulabilem, W(.'nicra vcro corrcctioiiis et disciplin:^^ .idiiiiitiie
iioviialcm correclimiis. Vidc riirsiiiii <.niictiiiii Au-
giisliniim in Epislola ad Boiiifacinm de rariis Consuc-Indiiiibns Fcclesiarum et provinciuruni. Ilipidiiymiislil). I coY.lra Jovininnum : Jnngunlur geniilibus tt
templa Cliristi idolis prosliluunt. Idcin iii' Episuda ;id
Eiislncliiiim de Custcdin virgiititalis : Si uulein et ilUu
qna: virgincs suiil ob alius tamen cnlpas viryiiiilcte cvr-
poriim iion salvanlur, qiiid fiel illis qucc vroslilucrunt
menibra Clirisii? Conciliiim Arelateiise primum ca-iHiiift il : Dc puellis jidelibus qua; genlilibus jungunlurptticuil ul aliquanlo teinpore a comiiiuiiione sepurentiir .
Vide Rigallii observaiioncs in librum ii Teriulliaiii udVxorem. In tiliilo Codicis 'Mieodosiiini de Nhpiiis
genlilium, pracipihir iil nulli prdvinciiiliiim, cnjiis-cuiii qiic ordiiiis aiii loci riierit, ctim barbara sit uxore
coiijiigium, nec ulli geiitiliuiii provineialis femina to-
puiclur, ei sj conlra factuni fucrii, capilaliier expic-
tur. Geniiles istic, ut recle observat Jacobus Cotlio-
fredus, iion dicunlur respectu fidei seu religioiiis,verum respectu Romaiionim, barbari, ct specialimii qui ex variis gcntibus felicitatem Ronianam seqneil-tes se ad iiiiperium contulerant. Itaqiie provincialibusopiioiiuiilur, id est Ronianis, non eiiam Christiaiiis.
norUimenlo. Ilaec est editio Manulii, cuin sii-
periores ediliones habereul ornnmenlo. LectioneinMaiiutiiiiiam inveni in duodecim veiustis codicibus.Alii exlai in aliis septeiii , iii ediiicine Morelliaiia,et apud sancltim Augtisliiium lib. iii conlra Cresco-nium. cap. 56. Vide qiiai in similicasu adnotavi ad
Epistolam XV, pag. 401. Iii Concilio Toleiano iii,canone 10, legiiur /ior(am(;n(o concilii el alibi orna-mento.
Procuralores. Vetitum isiud semper in EcclesiaDei. Iiisigiiis est in ea causa locus in canone IG,poiicilii Cariliaginensis habiti P. C. Ilonorii XII oi
Tiieodosii VIII, exlatqtte apud Graiiamim 21, q. 2 :
Placuit ut episcopi. Vide Fpitomein juris pontificiiAiitonii Aiigustini lib. iv, tit. 73, et notas iiostras
ad librtim Agobardi de modo RegimimS ecclesiastici.
Vide eti;iin invectivaiii Jacobi Cardinalis Papieiisisadversus Joaiiiiem Cardinalem Ailrebatenseni. Siil-
pititis Severus lil). i Historim sacrw, cum dixissct
levilis nullam potestateiii daiam, quo liberius servi-
reiit Deo, addit : Equidem lioc exemplum non taciius
prmterieiim, lcgenduinque minislris ecclesiarum libenter
ingesserim. Fienim prmcepti liujus non soluni imnie-
mores sed etiain igiiari milii videntur. Tanta lioc tein-
pore iiniinos eoriiin luibendi cupido, velitt tiibes, incessil.
Inliiant possessionibus , prwdia excolunl, aitro incu-
banl, emnnt vcndunlque , qiimstui per oinnia stitdenl.
Vjdc sanctuin Gregoiitim lib viii, Episi. xi^adversnsBiisilium episcopuin Ciipuanum. llieronyinus in Epi-stola ad iNepoliaiiuni de Viin clericorum : Procuru-lores et dispensalores domornm iilicnariim qitomodopossinil csse clerici qiii proiirias jiibenlur coiitemnera
(aculiiites? Quo relerri etiam pdssiiiit eS qiia; dilci-
iiiu-i iii iiotis ail Capituiaria, pag. 1109.Derelicia calliedra. Contra regulas ecclesiaSlicaj
disciplina;. Vide concilia .\fricana.
Jn Fcclesia frairibus. In ediiionc Panielii adjec-tuiii est non subvenire. Sed ego additameiilum illud
iion repcri iii veleribiis libris a me visis iieque in
.\iiglicaiiis. Saiie Pithojaiius liabet niliil Iribuere.
(jtio ctiam iiiodo scripitim qiioqtie luisse in Cainbe-ronciisi testaiur Pamelitis. Et lamen miiiimc nccesrsariuiii milii videiur lioc addiiameiitum. Repichcndit( yprianus episcopos (itii cum viderent Iratres iii
Eccle.-ia esurienles, auitim el argentum siliebniit.
Dixi atiruni et argentum , (piia in tiiio libro meo ve-
leri scripliim est : Fsnrieniibus in Fcclcsia (rairibusatirum habere lurgiier velle, el Jii alio argentum pro
DIVI CYPmANl 473
vollc,
li|.lic.iiilil)U»foeiiiis iiiigiMc. Uiiiil iion peipeii lali-s
prii pccc;itis ojiisiiiodi inereieiiiur, ciiin jaiii priilcm
l)ra;iiioiiut'rilac ilixcrit ceiisura "diviiia : Si derelUiue-
rinl ^legem meam et in judiciii meis lioii ambulaveriiil,
«i jusiilicuiionesmeas profanaverint el prucepta mea
non observaveriiil, visitabo in virga facinoia eoiuin el in
flagellisdelicUi eorum': (Psal. Lxxxviii, 31-53).
VU. Pr;i!iiuiiliala sunl isla iiobis et ante prtwlicla.
Sed nos, dala; legis et ohservalioiiis iuinieniores, id
cgiiniis per uosira peccau, ut, duin Doniiiii maudala
coiilemnimus ,ad correctiouem ^ delicti et piobaiio-
nem fulci rcmediis seveiioribus vciiireiiuis. Nec sal-
tem sero coiiversi ad Doinini timorem suinus, ut hanc
correptionem nostram probationemque divinam pa-
lienterel foniler subirenius •=. Ad prima stalim verba B Anie aciem miilii vicli, sine congressione prosliati ;
fundos insidiosis fMndibns raperc, usuris mul- A iv, 10). Nonne, iram divinjc indignationis oslendens el
pa'ii;c nieiuiii praMiionens, deiiuu dicit : Adoruverunt
cos Bf/iios (ecerunt digiti eoruin ; et curvalus esl komo
et huinilitaius est vir, et non laxabo illis {Isa. ii, 8).
El iierum Deus loquilur dicens : Sacrificans diis era-
dicdbiiur, nisi Doinino soli (Exod. xxn, 19). In livan-
gelio quoque postmoduiii Dominus, iii vcrbis docior
et consuminator i"iii faclis, doceiis (|uid (iorcl, el la-
ciens qnodcumque docuisset, quicquid nunc geritiir et
gereiiir nonue aiiie prKmonuil? Nonne el neganiitius'
aiterna supplicia el saluiaria conliiciilibus pricuiia
ante coiistituit?
VUl.Excidcruut qnibusdaiiv, proli nefas! omnia et
de mciTioria recesserunt. Non expectaverunt saliem
ut ascenderent appreliensi ,ut interrogati negarent i .
minanlis inimici maxinius fratruiii nnmerus lidem
snam prodidii ; ncc proslralus est persecuiionis im-
petu, sed volunlariolapsn seipso piosiravii. Quid oro
inaiidilum, quid iiovum vencrai, ut.vclui incogniiis'
alque inopinaiis rebiis exortis , Cbri^ti sacramentum
lemcritate pr«cipiti solveretur ? Noniie liaec et Pro-
pbeix anie ct Aposloli postinodum nuntiaverunt ?
noiinc jiisloruni presi,uras et gcnlilium seniper inju-
rias pleni sanctn Spirilu praidicaveruni? iionne fidem
nosiram .seniper armans el Dei servos coelesti voce
corroborans dicit Scriptura diviiia : Dominuin Deum
luum adorubis, et illi soli servies (Deut. vi, 13; Matth.
nec hoc sibi reliqueruni.uisacrificare idolis vidrren-
tiir inviii. Uliio ad loruin currcre, ad morU.ni spoiile
properare, quasi boc oliiu cuperenl, quasi aniplec-
tercnlur occasionein daiam quam semper oplassent.
Qnoi illic ^ a niagistralibus vespera urgenie dilati
sunt? quot, ne eoriim differrelur interilus, eliam ro-
gaverunt? Quain viin potest lalis obtcndere, qiiacri-
inen suum purget, cum vini niagls ipse fecerit ut pe-
riret ? Nonne, quando ad Capiiolium sponie venluin
esi, quando ultroad obsequium diri facinorisaccessuiu
esl, labavii 'gressus, caligavit aspectus, Ireinue-
runt viscera, bracbia concidcrunt? nonne scnsus.
LECTIONES VARIANTES.
"Scriptura Yoss. 1, J.t> Filii add. loss. \.'
liiimiilaics eoruin el in (lagellis dcUcta corum; nil-
sericoriliain aulemab eo nondispergam abeis. ('oss. 3.
<t Corrcplioueni Ar. l.am. Yoss. 1.• Falioiiler subireiuus foss. 3. iwi.t IgDOtis Yosi. 1.
8 Adoraverint deos ross. 5. p.*iDoclor, coiisumuialur in factis Thu. Foss.
i Fulnra sua Bod. 4.
i Expeclaverunl saltem ul inlerrogali rogarenl, ut
thus accendereiit Yoss. 3. Impr.k Quod illic Voss. i. quid illi Oxon.1 Lapsus est Boss. 1.
STEPH. BALIJZII NOTiE.
aurum. Bed, quod jiigulum petit, sanctus Augustinusliuiic euniilciii locuiii refercns in Epislola ad Mucro-
bmm, lil). III, advenus Ciescoiiium, cap. 3ti, el lib. iv
de BupliiiHo contra Donalistus, cap. 9, iioii habet hoc
addiiaiiieniuin< Dcest etiani apiid Venericuni episcu-
puin Vercellenseni iii libro de Uniiute Ecclesia ei
apud Thiiiiiani Valdenscin in Ductrina x de Sacra-
mentalibus. Hieronyiiius in Epislola ad Nepotianumdc Vila clericoruin : Glorla episcopi est pauperuin
inopicE providere. Jgnominia omniunt sucerdotum est
vropriis sludere dwiliis. Vide ;Pro»pcruin sive Ju-
lianuin Puineriuiu lib. iii de Vita contemplaiiva'"
,
cap. ^4.
Fundos rapere. Citat hunc locum sanctus Au-
giistinus lib. iv de Daplismo contra Donalistas, cap.10, et in Epislola ad ttacrobium. Jullanus Puineriiislib. 1 de Vila conteinplativu, cap. 13, liiqiiens de
episcopls : Fundorum terminos siiie lermino cupidi-talis exlendunt, et se passiin exquisiiis deliciis dtdunl
qwe animiim corpusque debilitant. De Potamio Olys-slpona: cpiscopo iia lcgilur iii libcllo preciiin Maiccl-lini et Fausliiii : Sed et Polainio iion fuit iimlla sacrai
fidei privvaricalio. Denique cum ad fiiiidum properatquein pro impia fidei subscriplione ab hiiperalore ine-ruernl iinpelrare, dans novas paeiias limjuw per iiuain
blasphemaverul , in via morilur, iiullos fructus fundivel riiionc percipiens. Hleronynius iii Epistola ad iNe-
poliaiiuin de \ Ita clerlcuruiii : Turpe est aiite fvrestacerdotis Chruii criici/iii el pauperis, et qui cibo
quoque vescebatur alieno, lictores consulum et mililes
excubare, judicemque provincim meliiis apiid te prun-dere quam in pulalio. Cui loco recte adjungi possnntca quu: Aniinianus Marcellinus llb. xxvii
,dicit de
conviviis episcopuruin 'Koinanoruin siii temporis,quos ait epulas curasse profusas, adco ut coruinconvivia regales superarent mcnsas. Vide suprapag. 444.
Justificationes. Novem libri nostri et sex An-gllcani elcdiiio Morelliana pra:feruiit ;usfiiias.
j)VIII. — Ascenderent appreheiisi. H*c est lectio edi-
tionis Aiiglicana-, quain conlinnaut vetera excm-plarla, quam veru Kigaltins iii ubservatloiilbus suis
ait esse vcrissiinam. Cxterum Manutlus ct Morclliusiioii luere prlini qui eain indiixeruiit, ut pntasscvidelur Kigaltius. Habetur eniiii in antiquis cdltio-
iiibus. Videqua: iiulauius ad Eplstolaiu vi, pag. 592.
Ad forum. Et hlnc in Capilolium. Naiii suprapag. 407 . adnotaiuin est furum fuisse juxta Capi-tulium.
ISegareiil. Posi ha:c .Manutius et Paineliiis adduiit ut ihus accenderent. Sed haiic lcciionem iiie-
rito reprobat Kigaliius , quamvis eaiu retinueril.
Quippe iiusplain reperitur iii antiquis excmplaribiis,iii^i quod Aiigli unum citant ex biblioiheca Vati-cana.
Quain seinper. Sexdecim llbri velercs et editioMorellii h;ibeiit libenler.
Quot ne eonim. Codcx Seguierianus , quod ut
-173 LIBER DE LAPSIS. i7{"*
obstupuit.liiigua liaesil, sernio defecil? Siare illic " A cibis pollui violariqiie cogantur, non exeunt de me-
poiiiii Dei seivus, el loqiii cl rciinnliare Clirislo,qui
jaiii diabolo reiiuiiliaveral et si culu '! Noune ara illa
quo moriturus accessit rogiis illi fuit? noiine diaboli
aliare, quod foetore tetro fumaie ac redolere con-
spexerai, velui fiiiius et buslum vit:u sus horrere ac
fiigere debebat '' ? Quid hostiam leciim, miser, qiiid
viciiinam imiiiohiturus inipoiiis? ipseadaramhosiia,
victima ipse venisli; immolasli illic saliilem tiiam, spein
tuani, lidem tiiaiii luiiestis illis ignibus concremasli.
IX. Ac mullis proprius iiiteritus saiis non fuit.
Ilortamentis muluis in exitiuin <:
populus impiilsus
est, mors invicem lelhali puculo propinata esi ; ac, ne
quid deessei ad crimiiiis cumuluin, infanles quoque,
parentum manibus vel imposlii vcl attracti, amiscnint
dio nec recedimt ! Alibi qiioque vox aiidltur e coelo,
prcmoiiens quid Dei servos facere convcniai dicens :
Exi de ea, populus .meus, ne parlkeps sis delictorum
ejtis el ne perslringaris plagis ejus {Apoc. xviii, i),
Qiii exit el cedit e, delicii particeps iioii fit; plagis
vero ct ipse perstringiliir qui socius criminis inveni-
lur. Et ideo Domiiius in persecutioiie secedere et
fugere mandavit, atque, ut id (ieret, el docuit et fecit.
Nam, cum corona de Dei dignaiione descendai, ncc
possit accipi iiisi fuerit hora snmendi, quisquis in
Chrislo maiiens iiilerim cedit, non lidem negat, sed
lempus^expeclat : qui autemcum non secederetcc-
cidit , negalurus remansit.
XI. Dissimuianda, fratres dilectissimi, veritas non
parvuli quod in primo siatim naiiviiatis exordio B esi.nec vuliierisnostri maleriaeicausareiicenda. De-
fuerant consecuii. Nonne illi cum judicii dies venerit
dicent : Nos nihll inali dfecimus, nec, derelicto cibo
et poculo Doniini, ad profaiia contagia sponte prope-ravimus. Perdidit nos aliena perfidia, parciites sensi-
miis parricidas. Illi nobis Ecclesiam matrem, illi pa-trein Deum negaveruiit; ul, diim, parvi et impiovidiet tanti facinoris ignari, per alios ad consoriium cri-
minuin juiigimur, aliena fraude caiieremur.
X. Nec cst, proh dolor ! jnsta aliqua et gravis caiisa
qu;« laiUiim facinus excusei. Kelinqiienda erat pa-Iria el pairiiiionii facienda jactura. Cui eniin nas-
centi atque morienli non relinquenda quandoque pa-tria et patrinionii sui facienda jaciura est ? « Christus
non relinquatur, saluiis ac sedis seiernae jaciura ti-
cepit mulios patriinonii sui amor cxcus, iiec ad rece-
deiidum parati aut expediii esse potueruni quos facul-
tatessusevelutcompedesligaverunt. Illa fucrunt renia-
nentibusvineula, ilLecatena; quibuseivirtusrelardata
esi,eiridespressa,et inens vincia ',et aiiima praiclusn,
utserpeiiti lerrain, secundum Dei senienliam, devo-
raiiti prxda et cibiis nerent qui lerreslribus iiihx-rerent.
El idcircuDoiiiiiius, bonorum magister ct pramiuneiis
in fuluriim i : Si vis, inquit, perfectus esse, vade, vende
omnia lua, et da pauperibus, el habebit lliesaurum in
coelis ; et veni, sequere me. (Maiih,, xix, 21). Si hoc
diviles facereiil, per divilias suas ^ non perirent ;
thesaurum in coelo reponenies, hostem niinc et expu-
giiatorem^ domesiicum non haberent. Esset in coelo
nieatur. Clamai ccce pcr prophetam Spiritus sanc- C cor et animus et sensus, si thesaurus esset in coela:
tus : Discediie, discedile, exile inde, el immundum no- iiec vinci a saiculo possel qui unde vincerciur"', in sa;-
lite laiigere.Exile de medioejiis, separummi',riHifertis culo iiun Iiaberel. Sequeretur Dominum solutus el
viisa Domini ( Isa. lu, H). Et qui vasa sunt Domini liber ", ut Aposioli ei sub Apostolis mulii et noiinulli
ac leniplum Dei, ne iminunduni tangere et feralibus sa;pe feceruut,'"
qui, et rebus suis et parenlibus
LECTIONES VARIANTES.'
V I"'cquoinodo Voss. 2. Illic num Bod. 2. ii Horam Voss. 3.» Debuerat Voss. 1 . i Fjjes prodila et niens victa ross. 1 .
lixiliim .suum Oxon. j Sic xi Mss. El praiiiioiieiis el consulens Oxoii.a m^scio ciir Biiluz. hic vilerponul iiiali Goldh. k Noh suas Lam. Tht:. Foss. Voss.Jaclura est? Lit Chrislus Oxon. l Hosteni nunc expugnaloreni Oj:o(1..'Mindainini l/a»i. Qui portatis Lin. Bod. " Vincirstur EmendiU Gronov. Qbs. mon.p. 40.
" Securus et liber Bod., 4.
STEPH. BALUZII NOT^.!
»Et secedit pem. Lin. ross. 3.
inlerrogati negarent, ne eorum differrelur inleritus et
rogiioeriinl .
Drnchia conciderunl. Codex Seguierianus , nie»i-bra concideruHl.
Imiiioluiiirus. Quidain 'libri veleres et veterescdiiiuiies liabciit immolaturus rel supplicaluius. Ita-
qin; qiiidaiii librarius anliqiius scripsil immoliiliirus.Alins supra lineam, ut luin solebai, scripsit vel sup-piiraturus. Ex bis duabus lectiuiiibus ii qui posleaseculi sunt eam elegerunt qua; illis magis placebal.Egu pncforu eain qu;e habet immolalurus, quaiii iionduliiio liiisse priniain. Naiii el iiiux sequiliir : Im-molasti hic siduiem tuam. Aliam lectioiiem adjiivarepossiinl liac verba Terlulliani ex liliro de Jejiiinis :
Saccis voliili el cineie conspersi idolis suis invidiain
supplicein objiciunt.IX. — Infiintcs qiioque. Cilat Iiiinc locuin sanc-
Ins Aiignstiniis in E|iisl(da «</ Uonifaciiim episcopum.Oplatiis lib. III : Omnibus locis leinpluin erul aiil sceliis.
Jiiquiuubantur prope morientes senes, ignorans pollue-
]) batur iiifantia, manibus parvi' pueri portabanlur ad
nefas, parenies incruenla parricidia facere cogebantur.Amiserunl parvuti. Hunc (|uoqiie locuin referl
sanclus Auaiustliius in Epistula ad Bonifacium episco-
pum ,ut Cypriani testiiiiuniu piubet parvulis apiid
Deuiii non ollicere paienlum peifidiain.Aliena fraiide caperemur. Ita sex libri vttcres et
snnclus Augustiiiiis. Pleriijue taiiicn libri bubenl mo-rerenliir, quiiique alienaviorte morerentur.
XI. — y/te cateiioe. Sanctus Augustinus Traclaiu xiii Evangelium Joaniiis : £ii( tibi avarilia caleiia pe-dum.
Qiii lerrestribus. Pamelius adjecil cupidilutibus ,
paiuni firiiiis lestiinoniis. Idem paulo pusi siiiiili
aucluritale addidltet consulens post vucein privmoiieiis.
Sod isla noii cxtant in aniiquis codicibns neqiie in
amiquis editionibus. Aiigli lameii ca ictiiiuciuiii,
qiiiimvis lils tarerenl euruni bbri. Vux cupidilaiisadilii.i haud dubie est a i|iiiiilain sludiosu (|ui iiiira
legcbal, qui lerrenis cupiditatibus prwgravanlur.
DIVI r.YPniANI 178
Clirislo nexibus aiJli*scnmt. A XIII. Scd lormenU poslmodum venerant; ci cru-
XII. Sequl aulcni Chrislum qiiomodo possimt qui
47S
dercliclis, individui
patrimonii vinculo detincntur ? .\ul quonindo coelum
pctuNl.ei ad subliniiaetalia consconduntqui, lerrenis
cupiditatibus degravanlur? Possidcre se crcdunt qui
potiuspossidcntur, ccnsussuiscrvi, ncc ad pecuniam
suamdomini, scd magis pecunia; mancipali. Hoc tem-
pus, hos honiiiies Aposlolus denotat diceiis : Qiii au-
im volttiit diviles (ieri, inciduiit in tentalionem el nms-
cifiittam" et desideria vmlla inulilia et noceiuia ^, quai
mergiint hominein in perditionein ei in iiiteriiuin. Radix
eiiim oinnium matorum esl cupiditas, quam quitlam up-
pelentescnavernnt a fide et interuerunt se dotoribus mul-
tis (l Tiin. ,yi, 9). Dominus dutem quibas nos prxmiis
ad conlempium rei ranlillaris iuvitat? I>arva bacc ct
ci.Ttus gravcs reluctaniibus imminebaiu. Queri de lor-
meiilis polcst qiii pcr tornienta siipcrauis est ? 1'otust
cxcusaiioncm doloris obtendcrc qiii victus est in do-
lore ? Poiest rogare talis el dicerc : t Ccrtare quiilcit]
forliicr volui, ct, sacramenti inci mcmQr, devotionis
ac lidei :iri!ia suscepi ; scd me iii congressione piignan-
tcm cruciamcnt:) varia ct suppiicia longa viceriinl.
Sietit mens stabilis et lides fortis, ei cum lorquenti-
bus poenis iinmubilis diii aniina luciala est : scd, cuin,
duiissinii judicisrecrudejcente sxviiia, jamfaiigatuiii
nunc flagella"scindereiil, niinc cmituiiderent fiis-
tcs, nunc equulcus extendcrct, nunc iingula etfodcret,
nunc flaniina torrerct, caro me in colluclalione dcsc-
ruil, innrmiias viscerum cessit, nec animus scd cor-
cxigua hujus lemporis damna (|uibus mercedibus peii- g pus in dolore dcfecil.» Polest cilo '
proficcrc ad vc-
sat.' A^eiiio esl, inquit, qui relinquat domum aut agriim,
aut parenles aut frntrcs, aiit uxorein aut fitios, propter
regnuin Dei, et non recipiat septies tantum in islo tem-
pore, in saxulo autem venturo vilam a:lernain(Marc.
X, 29). Quibus cugiiilis et de Uoinini polliccntis vcri-
late compertis; non lanluin timenda non est ejiis-
modi sed el optanda jactura , ipso denuo Domino >=
prxdicante et inoncnte : Beaii eriiis cuin persecuti los
fuerini ^, ei separaverint vos ei cxputeriiil, ei maledixe-
rini nomini veslro ut nequam propier Filium hoininis.
Vaudete in illa die el exullate ; ecce enim merces veslra
mulla ett in cwtis ( Luc. vi, S2).
niam caiisa talis. Potest ejusinodi excusniio cssc ini-
serabilis. Sic liic e Casto et /Eiiiilio alii|uando Domi-
nus ignovit; siCi in piiina congressione devictos, vic-
lores in sccuiido prxlio rcddidit, ut furtiorcs ignibiis
fierent qui ignibus anie ccssissent, et unde superaii
esseiit, inde supcrarent. Deprecabantiir iili nun la-
ciyniarum miseraiiune sed vuiiieruin, nec sola la-
meiitabili voce, sed laceraiione corporis ct doloro.
llanabat pro flclibus sanguis, et pro lacrymis cruor
seiuiustulatis visceribus delluebat.
'Muscipulaindi:il)oli ross. 3.
l» Mulla et noccnlia Ox6n ex i!SS.•^ ElDeoJos». 1. 3.
,1ii Kueriul homiues 4r. Boa. 2, 3.
XIV. Nunc vero qux vulncra oslcnderc vicli pos-
LECTIONIiS VARIANTES.
C 'Flagella adhuc BodA, 3, 4.
r CUo deesl in Yoss.? Sic sic Lam. ross. 1. Foss. Spir. Imp. nup.
STEPtl. BALUZII NOT^.
XII.— Possiderese credunt. Vide snpra pag, 3Si.
Nec ad pecuiiiam. Quiiii|uc libri Veleres babeiit
nec veciinice suai. kWi t\m, nec ad pecmtium doniini,
sed ipsi potius pecuniie •^'.
F.rraverunt. Kcvoc.iviiiius nccessario hanc leclio-
neiii, qiiani Maiiutius eliniinaverat ponens naufraga-veriuit. Quaiiiquain illins mulationis primiis aiicior
niin esi M.iiniiius, ciiin ea lcctioJuu exlarct in niar-
giiie ediiiouis qii.e diclllir esse Gravil. Ka{ju.im
iios
r<-|io$uiinus exiat in aiiiiipiis cdiiionibiis et in deccmet iiovein veluslis cxeiMplaribiis. M:iiiiiliaii.iiii iiiiii
invcni nisi iu quiiKjue. Pnnielins, ipiaiiivis eam re-
tiiincrit iii ciiiilexlii, luagisaliain probnl iii observii-tionibus siiis. In iiiio vero libi-o ex iikiic vfioniin li-
brarinruni srriptuin esl lumfragnViriinl el eiraveriint.^,
Kt lanien Cypriaiiiisin librorfe uraiiune domiiiica, pag."
210; in librodeOpereei F.teemofnjms, piig. 2i0; etlib. 111
TcKiiHonioriim lap. Gl, habel naufragaverunt a lide.
Sepiies. Qualuor libii veleres et ediiio Manniiaiiahaticnl centies
XIII. — Vcnfrniii. Iia veteips cdiiioncs et xxvii li-
liri vcieres, in qnibns |iOiio VeriTncnsciii ct Scgnie-rianuni, nisi qnod eiirnm Ires liabent B«ieruii(. Eras-nins scripsit venlurn ernnl.
In dolore. Codcx Lanionii per dolorem. Qiuid for-tasse nielius esl. Vide Epislolam ni Basilil ud Am-pinlochiiim, iibi iia(i:iide iis qni non ferentes doloresad iicgalioneiii Cbrisii iracli suni.
Itctnciaiiiibus. Qiiainor libri veteres prsefcrunt in
lucialioitibus, aliiis in Ivclaminibits.
Conijressione. Codcx Fiixensis coltiictalione.
Fatigatum. Moielliu> ct 1'amelius addiinl jam las-sum corput. Sed ego delcvi, quia ooij reperi in ullo
veicri libro quam in Beccensi. Sed tamen in vnriis
leclionibiis positis ab erudlio quodam in niarginibusedilioiiis Lugiluncnsis ainii 154!, adnotatum vidi
Cinitia liiinc locuiii ;Vim lassum. C;cs;ir llb. i de bcllo
Gallico dixil i)(?ifc«i(>«sej;Hnimn(«m corpus.In dotore delecil. Ilieroiiyinus iii caput 1 Epistdlie
P;iiili apostiili ad Galalas : In marlijrio non eadiiit
puenn ptecliiur qiti nbsquc cotlncliilioiie cl lorinentis sln-
liin prositivilad nefiandiiin el iltc qiti inler equitleos, /itli-
culas, iijiicsqite dislorlus coniputsiis esl quod credcbnl
negare. Et in capiit vi : Si (/iiis pro Clirisli nominis coii-
fessione crucintiis atiiim i.i loriiientis viderit dcnigusse,iompaiialitr rutacribits negaloris, et non lam iltitm ric-
tum quam se ricisse mirelur.
(.fli/o ei Aimitio. Kalciulariiim vetiis ecclesi.TB Car-
Ihagliieiisls eililiim a Mabilloiiio : xi Kul.Juniassnnc-torum Casii et /Eniilii. ln mailynilogiis Bcdieet alio-
rum legilur eadeni die ; In Africu Casti el /Fmilii,
qiii per ignein passionis marliirium consimimaveriiiil.
iScribil Ciipriniiitn in libro de Liipsis. Exiat inlci- Soi--
iiiones K;iiicii Augustiiii Sciino in naUiti pliirimornmniarlyntm iiiciplens : Siinclorum mariynim, (|iioiii 1111-
peri eiliioies operuni saiicti Angiisliiii collogeruni cxindiculo Possiiiii dictum esse in nalali taiicioruin
Casii et .(Einilii.
Viclores in sccumlo. Sie sanclus Joaniies Clirysos-loinus, in inltlo scciindie Paraulesis ad Tlieodornm
/«;)s«m aitniultosi|iii vi lornienloruni Iracli Clirisluin
ncgavcianl, rediiilegrato ceriainine mariyriicoronamie|,ori:isse.
Semiustulatis. Codeit Lamonii semiusii laleris.
XIV.—Quas ptayas. Codcx Segiiieriamis, quam vim^quas plugai.
'
477 I.IBER nE LAPSIS. ilfi
sunl, qiias plagas hianlium viscerum, qua; lormenta A per dolorem, gratias aget postmodum cum scnserit
menibrorum, ubi non fldcs congressa cecidii, sed saiiitaiem.
congressionem perfidia prjevenit? Nec excusat op-
pressnra necessitascriiuinis ubi crimen est voliinlaiis.
Nec lioc ideo dico ut fiatrimi causas ouerero, sed ul
niagis fratres ad precein saiisfactiinis instigem : nani,
cum scriptum sit, Qui vos fetices dictmi, iu errorem vos
miltuHi, el semitm pediim vcstrorum turbant(ha. ni ,
12) , qiii peccanlem blandiiiieiitis " adulanlibus pal-
pat, peccandi fomitera subministrat ; nec coniprimit
delicla ille, scd nulril. Al qui consiliis foriioriltus re-
darguit siniul aiqiie instruit fiairem, promovet ad sa-
lulein. Qiios diligo, inquit Doniinus, rcdargao et cus-
ligo (Apoc. 111, i9). Sit oporiet ei"* Dei sacerdotem
non obsequiis decipiciitibus fallerc, sed remediis sa-
XV. Emersit enim, fralres dilcclissimi, novum '
genus cladis ; et, quasi pariim persecuiionis procella
sicvieril, accessitad cuinulum sub inisericordia; litiilo
maluni fallens el blanda pernicies. COnira livaiigc-
lii vigoreni, contra Dominicac Dei legein lemeriiaie
quorumdam laxatur incaulis communicatio , irrita ct
falsa pax, periculosa'• dantibes et niliil accipicntibus
piolulura. Non quserunt sanitatis patientiam, nec vc-
ram de satisfactione mediciiiani. Pcenitcntia de pec-
loribus excussa esi, gravissimi exlremique delicti mc-
moria subluta e>t. Opcriuntur morientium vulnera ,
ei plaga lethalis altis el profundis visccribus inflxa,
dissimulato dolorej contegitur. A diaboli aris rever-
lularilius providcre. linpcrilus est medicus qui tumen- B lenles, ad Sanctum Domini sordidis et infeclis iiidoro
les vuliicrum sinus inanu parcenie conireclat, et in
aiiis recessibus viscerum virus inclusum duin servat
exaggerat. Aperiendum vuhnisestct secaiidum, et, pu-
traminibiis amputaiis, medela fortiore curandum. Yo-
ciferetur el clamet licet et conqueratur xger impatiens
manibus acceduiit. Mortiferos idolorum cibos adliuc
pene ructaiHes, exbalanlibus eiiam nunc scelus suuni
faucibus et contagia funesta redolenlibus, Domini
corpus invadunt, quando occurral Soripiura divina, et
clainet et dical : Omnis mundus manducabii carnem ,
LECTIONES VARIANTES.
* Verbis Voss. 3.1 In nos novum ross. 3.
« f.onira Deum' et Dei Toss. 3.
<i PernicioSa Ebdr.
STEPH. BALUZll NOT^.
Impmtus est medicus. TertuUianus, in libro de pne-
nilcnlia : Miserum est secari et caulerio exuri et puloe-
ris alicujui; morducilale cruciari. Tamen qum per insua-
vilatem medenlur, ea el emotumenlo curaliouis oflensamsui exciisanl el prwsenlem injuriam supervenlurm ulili-
lalis (jraliii coiumendanl . Idcm iii Scorpiace : Et esl
planecjuaii swvilia medicinai de scapetlo deque cauterio, Gde tinapU incendio ; non tamen secari et inuri ei exedi
idcirco malum, quia dotores uliles affert. Klinfia : (Jlu-
tans deuique ille et gemens et mugiens inler manus me-dici poslmodum eadem mercede cumutabil, et artifices
optimos prcedicabil et swvos jam negabit. Liicifcr Cal.i-
riianus in libio de Moriendo pro Dei Filio : Qaideuim licet ferro medicus tecel , cauterio urul
, sinapisincendio ad oninem dotorem wgrum deducal, lamen nec
secnri, exuri, exedi, morderique essel inimicum, quippe
quod idcirco bonum sil qiiia dulores inutiles auferal peradliibilos salulis causa dolores. Casi-i iiiiis Cnllal. vi,
cap. 6. Elenim seclio vel uslio salutaris quw illis qui ul-
cerum conlagioue pulrefucti sunl jiie itiferlitr a inedico
mala a toteranlibus credilur. Pari:iiiiis iii Paiu'iii'si ad
l^asnilenliam : Prudtnlcs wgri medicos tion verenlur ne
inoccullis quidemcorporum parlibuselium"^"
secnluros,eliam perusluros. Meniinimus tjuosdam remola eiium el
verecunda menibrorum non erubescetites in ferro et
caulerio el gruvissimu illa pulveris mordacila e duriisse.ij Papa III, lil). xi, Epist. 211 : Ideoque simorbutn luuiu,
Isliid Fulgeiilius PUiciadoslib. i. Myiliol. Vdcalcbiriir- quod abiil, invenerimiis indtiraiutn, viotentiori nos co-
co3 qui gravius laborant urere et secare, ut eos cu-
renl. Prudeiilius iii Carmine de Romano raariyre :
Pulate fcrrum triste chirursos meis
Inferre coslis quod secat salttbrlter.
Non esl amarum quo refonnalur salus.
Ovidius lib. I, Meiainorphoseon : i
Cuucta prius tenlanda, sed iminedicabile vulnus
Enso recidendum esi, ne pars sincera trahalur.
Idem lib. i, dc Remedio amoris :
Ut corpus redimas terruni paliaris et ignes.
Vociferetur. Terlulliaiius lib. ii adversus Marcio-
nem : Quidenim si medictim dicas esse debere, ferramenlavero ejus accuses quod secent el inuranl e.l amputent ct
(onslriclmt, quundo siiie inslrumenlo ariis medicus esse
non possit'? Hiohiiiyini nomiiie EpisUila scripla :id
Aniicum ii;groluin : Manusmedici multa ccedendo con-
ferunt saninuem non sitie murmure palicnlis.
Aiijer impalietts. Siipra Episi.xwi pag. 57 : iVoii
est nisi piiiieiitiatnorbis nccessaria.
Cum senseril sanitalem. Jiilius Firmieiis in libro de
Erroie proranariini religioimm : Sic l.oino recepla su-
niinie et satuie sibi reddila qtiicquid wgrolantis corporis
vilio invitus passus esl, lioc lotum pro ulililate sua f:c-
tnm esse sUinlis animi jitdicio co»/((t'/Hi-. lnnoceiili'is
gico: laiiieiiani. Hiennymus iii Episiolaad Marcellamdo Onaso : Medici quos vocanl cliirurgicos crudetcspu-Iniilur et miseri sunt. Aniion est miseria alietiisnoti do-
tere vutneribus et morluns cnrnes iiictemenli secare ferro?Ideiii iii Epislola ad Amaiidiiiii |iiesbyl<riiiii : 1'ulridm
curnes fcrro indigent cl cauterio ; nec esl medicinw
culpa, sed vuliteiis, ciim crndcliiale cUmcnii uoii pnrcitmedicus ul parcal, swvil ul misirealur. Ideni iii Epis-tola ad .^lalrem cl Filiain : Pulridwcumesferro curan-lur et caulcrio. Siriciiis Papa iii Episiola ad Ilimeriiiin :
Ferro necesse esl exscindanlur vulnera quw fomenlorumnon senserinl medicinam. Eiiiiodiiis iii Vila Epipliaiiii :
Ai(i«//imm a nicdico ad ptcitissima curntionuinwgernd-dticlus est ab illo quiprimum putrila ferromembra de-secuil el laleiitem penilus a sinu viscerum produxil illu-
vicm. Xeiiophunin libru v de Pa:diu Cyri aii medicos
ges uisislere mcdtcinw, ju.xla quod necessaria ctira de-
poscet; cujus asperitntem clsi forsnn in prwsenli rcfu-
gins, sanilnlc lamcn rccepla, ipsiuscoltaudabiseHecluni,
iicperiluiti quoquc meilicum benediccs.SiewecA lib. v dc
liciieflciis, c:ip. 20 : Son esi specinttdum an doleal ali-
quis beneficio acceplo, sed an dolcre debeat.
XV. — Iirila el fatsn pux. Ciceio, lib, x Epislola-
rum ad Alliciini, Episi. 1 : De pace idem sentio qtwd
lu, simulnlionem esse nperlam , parari aulem beilum
aceirimum. Vide snpra pag. 4f)7.
Snnilatis pniienliam. Liher Flori p(Biii(«n/inm. Et
mox pio medicina codex Lamonianus Iiabei poeuiten-
linm.
Excusstt. Iia dnodccim libri veteres. Alii undecim
et veteres ediuoius exclusa. Uiraque leclio boiia esi.
Codex Fossalensis : fceni/en/ia de peccatoribus cxclusa
479 DIVI CYPRLVNl «0
et anima quaicumque manducaverii cx carm sacrilicii A gnandis ailliiic lapsis« occulla populatione grassatur,
salulmii quod est Domini, et immuiidilia ipsius super
ipsum est, peribit anima illa de populo suo (Levil. vii,
20). Aposiolus iiem leslctiir el dicai ": JVoii potesiis
culicem Domini bibere el calicem dannoniorum, non po-
teslis mensm Domini communicare et meiisic daimonio-
rum(
1 Cor. x, 21 ). Ideiii coiiluinncibus cl pervica-
cibus coinniinalur el deiiunlial dicciis : Quicumqtte
ederil panem aut biberit culicem Doinini indigne, reus
erit corporis et sanguinis Domini(
I (ior. xi, 27).
XVI. Spreiis bis oiniiibus aique coiilcmplis, anle
cxpiata dclicia, anle exomologesin f;iciain criminis ,
aiile purgatani conscicntiam sacrilicio ct manu sacer-
dolis, ante olTtnsaiii pliicataiii indignaiilis Doinini el
niiuanlis, vis inrerlur ciirpori ejns et saiiguini, el plus
ullaiiieiilalio conquiescai, ul dolor sileal, ut delicli
memoria evanescat, ulcomprimalur peciorum'gemi-
lus, statuatur llelus oculorum, nec Doininum, gravi-
ler olTeiisuin, longa el ploiia poenitcntia deprecelur,
ciiin scriptum sit : Slemenio unde cecideris, et age pa-
iiitentiam (;ipoc. ii, 5).
XVII. Nenio se fallat, nemo sc decipiat. Solus Do-
minus inisereri potest.'"' Veuiam peccatis quae iu
ipsumcoinniissa suiil, solus poiest ille lirgiri qui pec-
cala noslra poriavit, qui pro nol)is doluit, quein Deus
tiadiditpropeccatisnoslris. Iloino Dcocsse non potesl
inajor ; iicc remittere aul donare indul^'cntia sua ser-
vus polest, quod in Dominum delicto graviore coin-
inissuni est , ne adbuc lapso ei boc acccJat ad crimen
modo in Dnminuin manibus aiqiie orc dclinquunt , ]{ siiiescial csse prxdictuin : A/n(edicfus /lomo qui spein
quamcum Doiuinum negavcrunl''. Pacem putani esse
quam quidain vcrbis rall.icibiis veiidilant. Non est pax
iila, scd bcllum; iicc Ixelcsix jungitur qui ab Cvan-
gelio scparatiir.- Quid iiijiiriaiii benericium vocaiit ?
quid impietaiem vocabulu pietaiis appellanl? Quid eis
qui flere jiigileret rogare Dumiiium sunm debent, iii-
lercepta poeiiiieniix lanientaiioue, communicarese si-
mulant ? iluc sunl '^
cjusinodi lapsisquodgrandofrugi-
bus,quod turbidum sidus arboribus, quodarmeijlispcs-
tilens vasiiias, quodnavigiissa;va lcmpeslas.Solatium
a'tern:c spei^
adiiniint, arborcm a radice subverlunt,
sermonc inorbido ad letliaie conlagium serpunt, navein
scopu!is,neiii|>orlumperveiiiai, illidunl.Non conccdit
pacem facililas isia scd tollit , nec communicaiionem
tribuit, sed impcdil ad saluteni. Persecutio csl lixc Qaliaei alia lentalio, perquam sublilis inimicus impu-
habet e in liomiiie (Hier. xvii, 5). Dumiiius orandus est,
Doininus nustra satisfaciionc placundus est , qui ne-
gaiitcni negare se dixil, qui omue judicium de Palrc
solus accepit. Credimusquideni posse apud judicem
pluriinuin mariyrum meriia et ojiera justorum, sed
cum jiidicii dics venerit, cum, post occasum sxculi
liujiis el muiidi, ante tribunal Cbrisii populus ejus
adsliteril.
XVill. Cxteruni, si quis, pr.Tepropera festinalionc
lemerarius reinissioncm pcccatoriini darc, se cuuclis
putai posse , aiit aiidet Domini praecepta rescindere,
non lanluin nibil prodest sed ci obest lapsis. Provo-
cassc est iram, iion servasse seuteiitiam, nec niiseri-
cordiain prius Dei deprecandam pulare, sed coniempioDomiuo de siia facultatc prxsuincre. Sub ara Dei
aiiimx occisurum marljrum clamant magna voco
LECTIONES VAIUANTES.* Comminetur cl denunllel Bod. 1, 2,3, 4.' Ferfca ante olTensam... negaveruul iiiler contcmptis
et anle expiata Yer. Iinpr. pra-ter Baluz. interponuiil.vxon. niillam ad li. I. vancuuem leclionum uffert.
' Hiccsuut Ar. i.od. 1, i, 3.>! Solaliuuj spei Bud. 1, 2, 3, 4. rost. 1. adimunt radice
Bod. 1, 2,3, 4.^
linpui^iiandishominibus ross. 2, 4. Pem.' I'ecialorum iiii. ^oss. 1.K CoiiUdil Ar. Bod., 2. Bcn.•» Dare se cunciis posse Imp. Dare se posse Bod. 2.
STEPH. BALUZII NOT.E.
<4<t'Wexi;uMa.lIir.inu|ucIcciiunemprntulillibrariiis,iitIctlor inlelligprelUberniii sibi esseeain pr;efcrre qu;esibi magis arrideret, ut s;cpe acciJitin libris veieribus.
Immunditiaipsius. Ita cliain lib. iii. Teslimoiiiuruin,cap. 91. .\l Cassiamis lib. vi, cap. 8 Collat. xii, cap.2, 01 CollaL XXII, cap. a, legil, in quo esl immundilia,peribit coram Doiiiino.
XVI. — Sprelis liis oiiinibus. Itesliluimiis liunc lo-ciini iili reperiliir in aiilii|uis exeinpLiribus in edl-rioiie Morclli;ina, ct iii ea i|ii;c dicitur Giavii. In qnoscculisuiniis tonsiliuin Ui£i;iltii ; qui qiiainvis reli-
iiuerit iii contexlu velcreni lectiiineiii, proniinliat iii
cbservatioiiibus suis illuiii qiiain nos revncaviiiiusesse verissiiii;iin.
Ante exomolvgesim faclam. Nimiriim apud sacerdo-les Dei, ul aii infia Cyprianiis in lioc liluo, pag. 190.Uuliiiiis in IVil. xxxi : Licel uulcin Deus dimiiial pec-cutii ex qito lionio in vulunlnle paiiilcl. tuiiien con/ilen-dumesl minislris Kcclesia; Vide Socralem lib. v, ca(). 19,cuin annol.ilionibus llenrici Valcsii. Vide etiaui iiiliam iioiis ad paginaiii 209, peccare ncc sutisfacere.
"»\erbis fallncibiis. Codex Segiiieriaiiiis fallenlibus.Arborem. Ilaic vox deesl iii sexdccini codicibiis an-
liqnis ei i^i anli.|iiioiibns cditionibus. Decrai etiaiu inalio vcicn , scd addiia csi postca bnpra lincam. tpi-
siola noinine llieronyini scripla ad Aniicuni xgroluni :
Non enim est arbor sotida nec robitsla nisi quai assiduituibiiiis incnrsioiie slipilibits concussis liuc alque itlnc
incliiiata lenintur, in qitam swpe venloritm turbinuin
flainen inciirrul. Ipsis enim vexationihus conslringilur,
preinilur, fixisijue radicibiis ciliiis roboralitr.
jy Xyil.— Soliis Uominus misereri polcsl. Tcrtiillianiis
iii liliro de B;ijilisnio ; Scd neqite peccalum diiiiillit
netjite spirilum induUjel iiisi solits Deits. Item in liliro
de pudicitia : Quis eiiiin diiniltil delicta nisi solus Deus?S;iiiciiis Joaniies Clirysostonius llomilia iv iii caput i
M.ililiu;i, ait iieiuineiii posse pcccata diiiiittere iiisi so-iuniiiiodo Diviiiaiii Naluraiii. Guidu de Perpinianoscribeiis adversus lirrores Ariiienoruin aii : Dicitiit
eliiiin quud liomo non reinillere polesl peccala nisi solus
Deiis. Kuriciiis, lib. ii, Epist. il : l'iwsliibit , ulcre-
dimus, misericordia
ipsiiis ul qui pcenilendi vobis aiii-
mitm iiispirare digiiutus esl, qui solus polesl et siinare
corrupla et reparare collitpsn et delcre coininissn. VideMaldoiiaii Tractatum de Sacrameniis, pag. 255, se-cuiid;e editionis.
Pliiriiuum martyruin. Velercs ediiiones et oclolibri veleres liabenl plitrimum valcrc martyrum. Sedvux valere iion exlat in aliis :intii|iils.
XVllI.—/"'flcufJn/e.Veleresediiioiics cl novcm libri
481 LIBER DE LAPSIS.*
482
dlcenles : Quousque, Domine, sanclusetverus, nonjudi- A Noli , ait «, orare pro' populo hoe, el noli poslulare
pro eis in prece et oratione , quiacns el vindicas sanguinem nostrum de liis qui in lerris
inhabitant( Apoc. vi, 10) ? El reqiiiescere ac palien-
liam lencre adhiic jubenlur. Et quemquain posse ali-
quis cxi~tiniat remiltendis passirn donaiidisque pec-catisljonuin fieri contrajudiceni velle, aut priusqiKim
vindiceluripsealiospossederendeie/MandaiUniartyres
aliquid fleri; sedsi jusla, si liciia, si noncontra ipsumDoininum a Dei sacerdote "
facicnda, si ohieniperaniis
facilis ei prona consensio, si petentis fiierii religiosa
nioderatio. Mandant aliquid martyres fieri *>; sed, si
scripta non sini in Domini lege qux mandant , ante
csl ut sciamus illos deDeo iinpeirasse quod postulant,
lunc facere quod mandant. Neque enim staiim videri
poiest de divina majestate concessum, quod fuerit
liumana pollicitatione promissum.
XIX. Nam etMoyses pro peccaiis populi peiiit, nec
tamen peccantibus veniam cum petisset accepit : Pre-
cor, ait, Doniine, deliquit populus hic delictum grande,
et fecerunt sibi deos aureos ; et nunc, si dimittis eis ,
delictum dimitte ; sin autem ,dele me de libro quem
scripsisti ''. Et dixil Dominus ad Moysen : Si quis deli-
querit<• ante me , deleam eum de libro meo
(Exod.
xxxii , 31 ). Ille amicus Dei , ille facie ad faciem
loculus sxpe cum Domino , quod petiit iinpelrare
iion poluit , nec Dei indignantis ofTensain siia depre-
catione placavit. Hiereniiam Detis Jaudat et prxdicat
dicens : Prius quam te formarem in utero novi te , el
prius quam cxires de vutva sancliftcavi le , el prophe-
lam in gentibus posui le(Hier. i , 5
). Et eidem pro
noii exaudiam in
tempore in quo invocabunt me,
in lempore affticiionis
sua;{ Hier. xi, 14). Qiiid vero justius Noe , qui
cum replela essei terra pcctatis , solus inventus cst
juslus in lerris ? Quid gloriosius Daniele ? quid illo
ad facienda mariyria in lidei flrmitale robuslius ,in
Dei digiiatione felicius ', qui loties et cum confli-
gerel vicit , et cum vinceret supervixit ? Qnid Job
iu operibus promptius , iii tenlalionibus fortius ,in
dolore patieniiiis , in tiniore submissius , in flde
verius? Nec his tameii , si rogarent , concessurum
se Deus dixil. Cum proplieta Ezecliiel pro deliclo
populi deprecareiiir , Terra , inquit , qua;cunique
peccaverit mihi ut delinquat delictum, extendam manum
B meam super eam, et obteram stabilimenlum '*'panis
et immittam in eam famem ,et uuferum ab ca hominem
et pecora. Etsi fuerint tres viri hi in medio ejus ,
Noe ,Daniel el Job , non libcrabunt /ilios neque ftlias ,
ipsi soU sttivi erunt(Ezech. xiv, 13 ). Adeo K non
oinne quod petitur in prsejiidicio petenlis^ sed in
danlis arbitrio est ; nec quicquam sibi usurpat et
vindicat humana sententia , nisi annuat et censura
divina.
XX. InEvangelio Dominus loquiiurdicens: Qui con-
fessus me fuerit coram hominibus ', et ego confiiebor
eum corani Patre meo qui in coelis esl. Qiti autein me ne-
gaverit, et ego nejfato e«m(L«c. xii,8).Sin{'ganiemnoni
negat , nec conlitenlem conliielur. Non poiesi Evan-
gelium in parte consislere et in parle iiulare : aut
peccatis populi deprecanli freqiienlius et oranii , G ntrumque oportet valeat , aut ulrumquc vim veri-
LECTIONES VARIANTES.
Ad DpI sacerdotem.b Fieri? Si Oxon."= Lihro luo Lam. Qucm scripsi. foss. 1.
A Dcliqueril ross. 1. Pem." Ait Dominus Oxon.
f Facilius J'oss. 2.
« A Deo ross. 2.k In preces judicio potentis yoss. 1.
i Corain homiiiibus Bod. i.
i Confiteniein non NC. 4. Lin.
STEPH. BALUZII NOT^.
vcteres, etiam Seguierianiis, pra^ferimt facililaie. .\lii
quatiior felicilalc, iiimirum, iit opinor, pro facilitate.
]lonum. Pameliiis posiiil rf/(;»«i», iiescio qua auclo-
rilaie. Ego sane bonum vidi sciipiiim iii omnihus an-
tiqiiis ediiionibiis et in omnihiis lihris velerihiis.
Vindir.elur. Falluntur profccto qui pnlanl lianc
vocem isiic accipiendain esse eo seusii qiio acciiiilur
apud Oplaliim cuin loi|uiliir de nssibus ciijusdam
niarlyris nondiim vindicali. Isiic eniin vox illa rcfcrri
dicariab eo. Lucifer Calaritanus in Apologia i piosancto Atliaii;isio : Talis mos est Dei culloribus ul
lolum reservenl Deo , scientes esse magnum vindicari ab
eo. Vide Uigaliii observaiiones ad libriim Terliilliaiii
de Oruiione. Jiilius Capiioliiius iii Perlinace dixit :
.Aliquoc eliam mortuos vmdicavit. Qiiod lameii referri
non potesl ad iiiorluos vindicalos iii seiisu Oplali.Si non conira. Bigallius istic ait isia sic uiio Iractu
perductnda, si non conlraipsum Dominum a Dei sacer-
per conscqucnliam iiecessariani debetad ea qii;e aii- D dole facienda sil oblempcraiilis facilis el pronu eonseu-
lecedunl ,cx qtiihus liqucl cxisliniasse Cyprianinn
pliirimum posse apiid jiidicciii nicriia marlyrum ct
opera jusiorum, sed cum jiidicii dics vencrii ,cum
posi occasiim sseciili liiijiis et niuiidi anic tribuiial
Cbrisli populus ejus adsiiterit. Et mox Cypriaiiiis af-
fert locum ex Apocalypsi in quo aiiima; niarlyrunioccisorum sub ara Dei conslituUc poslulant a l)eo
viiidiciam de perseculoribiis suis. Alia erat causa
niarlyruni nondiim occisorum , quos Cyprianus ait
non posse reniillcre nequc donare peccaia, neque
ipsos posse alios defendere anleqiiam ipsi vindiceii-
lur, uli postnlahaiit aniiiix martyrum occisoruin.
Eodcm sensu Epist. lvi, pag. !f6, aii Donrmiim pas-^ioiies iiostras ci vtiliieia viiidicattnum. Vide eiiain
exireinani parU'in libri de Bono patieniiw , p;ig. 255.
Tertullianus in libro de 1'uga in perscculione : Poles
iluque le mariyrem vindicare, scientes esse magiium vin-
sio, liancque scripluram pulat esse verissimam.
Laiidat auiem codicein Vernncnsem , iii qiio scriptiimcrat sil pro sunt. Sic eliam in cililione Morelli;iiia.
Al in Seguieriano legitiir : Mandant aliquid nuirnjres
fieri, si justa, si licila, «i nonconlra ipsum Dominum aDei sacerdote facienda. Sit obiemperaniis fiicilis ei
prona consensio, si petenlis fueril religiosa moderalio.
Ila etiam ferine codex sancti Arnulphi.XIX.—Fecerunt sibi deos aureos. Wxc desunl in an-
tiqtiis editionibus et iu qualuordecim codicihns ina-
nuscriptis. Exsiaiit lamen in aliis scptcni, cl iii qiii-
hiisdain additur el iirgenteos , qiiod dccst iii Fiixcnsi
ei iii ediiioiie Morellii. In capite iv Epistnla; ad For-
tiiiiatuin de Exhorialione niartyrii legitiir : Fecenmlsihi deos nureos. In libro vero i Teslimoiiioriim ,
cap. 1 : Fecerunl sibi deos aureos el argenteos. In ca-
piie XXXII Exodi, feccrunique sibi deos aureos.
484 WVI CYPRlANl 484
tnlis amilUl : si neg.mles rei ciiniinis non critnl , A fracius cst. Jaccns sianlibus el integiis vulncrntus
nec contilenles procmiiini virtiilis accipienl. Porro, si
liiles quse vicerit coroiialur ,ncccsse est iil vicia
pcrlitiia punialur. Ila niarlyres, aiil niliil possuiit si
Evangclium solvi poicsl ,aiit si Evaiigcliuin non
polcst solvi *,contra Evangelium foccre non possuiit
qiil (le Evangelio marlyres fiuiii. Nemo , fralres ili-
leclissimi , nemo inf.imel inariyrum (Hgniiaicm '',
ncmo eoruni glorias desirual et cnronas. Manet
iiicoimpl.'E fldei robur ineolume ; ncc dicerc aliipiid
aul faceie conira Chrisium polesi, cujiis et spcs et
(idcs ct virlus et gloria omnis in Clirislo est. Ut ab
episcopis conlra mandaliim Dei fial auctorcs essc
non possunt qiii ipsi Dei mandata fccerunl. An
quisqnam major Dco aul diviiia bonitale clemenlior ,
miraliir ; et qiiod non si;ilini Domini corpus inqui-
iialis manibus accipiat ,aut orc polliiio Domini san-
giiincm bibat , saccrdotibiis sacrilcgns irnsciliir.
.\lquc, tuani fiiiiniam, furiosc, deiiieiiiiam ! Iras-
ceris ei qiii abs te avcricre iram Dei nililur ; ci '
ndiiaris qui pro te Domini misericordianulcprecatiir ,
qui vulniis luum scnlit quod ipse non scnlis , qni pro
lc Incrym.is fundit, quas forsilan ipse noii fundis.
Oncras adhuc crimen et cumulas ; et cum sis ipse
implacabilis n ad antisiiies cl sacerdoics Dei, putas
circa le Domiiiiim posse placnri ?
XXIIl. Aecipc potiiis ct admilie qua; lofjuimur.
Quid siirdoe aures saliilaria pr.Tcepla non aiidiuntqu;c
nioncnius? quid e.Tci oculi poeniienlia; itcr noii vident
qui aut infectum velit quod passiis esl Dcus fieri , aul B <TioJ oslcndiinus? quid pcrcuha•' ei alienala "
quaji illi ininus polestatis ad proicgendam Ecclesiam
suam fueril , auxilio nos siio putet posse servari ?
XXI. Nisi si hxc ignaro Deo gesta sunt , aut non
pcrmiltentc° illo omnia ista venerunt , cum doeeat
indocilcs et admoneat immemorcs Scriplura divina ,
qux loquilnr diccns : Qius'dedit in diieplionem Jacob
et hrael iis qui pradubnntur iUum ? Nonne Deits ,
cui peccaverunt ? Et noluerunt in viis ejus ambuUire
neque nudire legem ejus : et superduxit super eos
iram animatiouis sua; {Isa. xLii, 24). Et alibi lesiatur
ac dicit : Numquid non vnlet manus Dei ut snlvos
(aciat ,attt gravavil nurem ul non exaudial 1 Sed pec-
cata vetlra inler vos et Deum separant , et propler
delicta vestra averlit faciem a tobis ne niisereatiir
niens rcmcdia viialia noh percipil qn:c de Seripturis
ciEleslibiis et discimiis et docemiis ? Aul si incrcdiilis
(|uibusdniii minnr fides est futuroriini, vel prcsenti-
bus ierre:inlur. Ecce eorum qui ncgavcrunt qu.x-
supplicin conspicinius, quos eorum irisli^s cxiius fle-
nuH ? iNcc liic esse sine poeiin pnssunl, qiiamvis ncc-
dunidies vencrii poenae. Plecluniur inlerini '
quidam,
quo cjeleri «orrigantur. Exempla sunt omnium tor-
nienla paucorum.
XXIV. Unus ex hisqui sponle Caiiitolium negatu-riis asccndii, poslquam Chrisliim ncg,ivit obmuluil.
Poeiia inde coepii unde eoepit ct crimen ; ut nec ro-
gare jani possct qui verba ad prccum iniscricordi^im
non liabcret. Aiia in bnln.cis coiislilula(lioc eiiim cri-
{Isa. cix, I). Dclicln polius iiosirn repulemns.acliis C niini ejus ei inalis deerai j, iii ct ad bahieas staliii
nnsiros et • animi sccrcla revolvenies, cuiiscien^itic
nieriia ponderemus. Hedeat in cor nosiruni noii
anibiilasse iios in viis Domiiii ci abjecissc legem l)*i,
pnvccpta ejus et moiiiia salutaria nuinqiiam servarc
vuluisse.
XXII. Quid de eo boni seniias , quem timorem
fuisse apud ciim, qunm fidem credas qucm cori igcrc
ncc meius poluil , quem persccuiio ipsa non refor-
ni:ivit ? Alia et crccta cervix necquia cecidit inflcxn
C5l. Tiinicns aniiniis ct superlnis nec quia viclus cs^
pergcret qu.Te lavncri viialis gratiam perdidissei), illic
ab inimiindo spiriln immuiida corre|ita, laninvitden-
libus lingiiam qiin tuenit vcl pasla iiiniic vel locuia.
Poslqunm sccleraius cibus sumplus csi, in pcrnicicm
suain rabics oris arniaia est. Ipsa sui caniifcx exsiilit,
ncc diu supeiesse postmodiim potuii : doloribus vcn-
iris et visceriim criiciala, defecit.
XXV. Pricsciite ac tesle me ipso accipile qiiid evc-
ncril. Parcnles forie fiigicnles, dum Irepidl miniis
consulunt, sub nuliicis aliineiilo parvulam filiain ic-
LECTIONES VARIANTES.
" Si Evangelium solvi notest , aut si non polcst soU i
roiitra Lin. Lam. NC. 1, 2. Vcm. F.bor. Foss. 1. liod. 1,
2, .-, 1.•" Ncmo h.inc gloriam mulilel Bod. o.' Aut pcrniiltciilc Lin.
•1 Aclus iioslri Bod. i, 2, 4.
° Ob luam Bod. 1, 2. 3. ross. -2.
f Niliiur et C0(/. 1, 2, 5.8
Iiii|ilac;ibilis irasc(}ris Oxoii. Ad saccrdotes Dei ir.isce-
ris, cl iiii. ros.h Pr;cclusa Pem. foss. 1, 2. .VC. 2. nod. 2.i In teira SC. i.
D 1 Noii d(;cral Lam. Eiior. JVC. I.
STEPII. BALUZII NOT^.
XX.—Dilectissimi. Trcs Hbri veiercs : Ncmo, fratres
dilerlissimi, nemo lianc gloriam mulilel iieque infainel.
XXIII.—tlcmus. C(i(fcx Burguiidicus aildil ci dole-
mus. Sic cliani in Valicano scripliim csse inveni ad-
iiolatum in edilioiie Aiiglicaiia '*''.
Dies venerit paenm. Codex Seguicrianus , judicii dies
iciieril.
C.oiriganlur. Sic Erasmus ct alii post cum. Qua>lcciio saiie bona esl. Ei tamen aiiiiqiKc cdiiiiiiii's ct
trcdccim libri noslri ilcunnic tics .Vnglicaui prx'fe-riiiit dirigunlur.XXIV, — iV(;cMm. Islud tiuoquc mularc oporluit
proptcr auctoriiaicni vclcruniexemplnrium ei cdilio-nis S|)ircii>is. Er.isiiiiis prinius posuit precaiitluin.
leciioiicm illnm iioii rcpcri iiisi in codiceScdTurniii'iisi. (;;cicniin jiro miseiicordiam F^uxciisis
liabct incdelnin.
(orreplii luninvil. Erasmns scripsit coriepln cccidit
laninvil. Al Vdceni cecidil iiuIIuh vclenini llliioruin
iioslroruiii agiioscil, nisi qiiod diio cx illis babentcoiicidiL Noii e\larc ciiam iii Vfioiioiisi cl iii Ueuc-vcnlaiio , iteniqiie iii Segiiieri;iiio ,
iiiilii comprr-tlllll osi.
X.W, Minus. Panicliiis poslca voccni sibi posuit
m LIBER DE LAPSIS. 486
liqueruiU; relictam nutrix detulit ad magislraius. lili \ Domini sangiiine polus de ptfllulis viRceribus enipit.
ci,apud idoium qiio po|iiiliisconfluebal,qiiod cariiem
necduni posscl cdere per ajlaiem, panem mero mix-
lum, quod tamen cl ipsum de immolaiione pcieuii-
tium supereral ,Iradiderunt. Recepit (iliam postmo-
dum maler. Sed faciniis puelia comniissum lam lo(|iii
ct indicare non potnit, quam nec inlelligcre priiis po-
tuit nec arcere. Ignorationc igilur obreplum est ut
sacrificantil)us nobis eain secnm maler iiiferret. Sed
eniiii puella mi\la cum sanctis, prccis noslroe el ora-
lioiiis impaiiens, nunc ploratu concuti ,nunc mcntis
acstu coepit fluctuabunda jacluri, et vcliil tortore co
gentc, quibiis poteral indiciis cnnscientiam facti in
simplicibiis adlmc annis rudis aniina falelialur. L'bi
vcro solemiiibus adimplelis calicem diacomis oirorrc
Taiita cst potcslas Doinini, tnnta majeslas ! Socreia
teiiebranim sub cjus luce detecta sunt , saccrdotcm
Dei nec occiilta crimina fefellerunt.
XXVI. IIoc circa infantem quae ad eloquendumalienum circa se crimen necdum babuit reiatcm. At
vero ea quac, «late provecla et in annis aduliioribus
constituta, sacrificaniibus nobis latenter obrepsii.non
cibnm sed gladium sibi suniens, et velul quxdam ve-
nena leiliaiia inlra faiiccs el pecius admitteiis, angl
et aiiiina exxsiuanle concludi postmodum coepit. Et
pressnram non jam persecutionis sed dclicti sui passa,
palpitans et tremens concidit. Impiinitum diu non
fnit ncc occultiim dissimulatoe coiiscientix crimen.
Qux fofellerat boniinem , Deum sensit ultorem. Et
prsscntibus coepit, et accipienlibus cxteris locus ejus g cnm quxdam arcam suam , in qua Domini sanctum
advenil, ficiem suam parvula iiisiinctu divina) majes-
taiis averiere, os labiis obtiir.iniibus premcre ,coli-
cem rccusare. Porslitit lamen diacomis, ei reliiclanti
Wret de sacramcnto calicis inludii. Tunc sequiiur
siiigUllus et vomiius. In corpnre atque ore violalo
Eucharistia permancre non poiuit. Sanctific«tus iii
»Inquinatis Pem. voss. 2.
•> Et cum alius Bod. 1.
fuit, manibus indigiiis« tentasset aperirc, igne inde
surgenle dcterrila est ne auderet atlingere. Et qui-
dcm alius •>, quia et ipse maculatns sacrificio a saccr-
dole cdebrato parlem cuni c»teris « ausus cst latcn-
ter accipere, sancium Domini cdere cl conireciarc
non pouiit, cinerein ferre se aperiis""• manibus inve-
LECTIONES YARIANTES."= Caeieris accipienlibus Pem. ygs^. %
STEPH. BAHJZII NOTif:.
cx conjeclura Caucliii , fassus eam nonreperiri
in
aliis exemplaribus. Kgo sane nuspiam illam invcni in
iis quibus usus siim.
Paitem mero. lia omues libri veleres et editiones.
Plllioeanus tamen liabel panem mordidil mixtum.
Arcere. Quaiuor libri velcres prajfcriinl cnvere. In quno tamensciiptumest aicereetsiipralineam velcavere.
Riidis auimn. Iiifra, in libro de Bono Palieiiliae,
pag. 251 : Plornlu el gemitu rudis auima tcstalur.
Teriullianus in Apologctico : Ftigientem animatn no-
vam expectn, excipe rudent sntiguiuem. Hieronymus in
Kpisiola ad Clesiphiinlcni adver.sus Pcligianos : As-
seris posse homiuem esse sine peccato , si vetit ,et post
gravissimum sonmum ad decipiendns rudes animas
jruslra conaris adjuitgere iion absiiuc Dei grutia.
FatebatuT. Duo libri velercs testabatur.
Calicem diacoiius. Vide Beveregium ad canonem ii
syiuidi Ancyranse. Similcm fcrme hisloriam de (pia-
daiii juvenciila Araba nalidne narrat Prospcr in libio
inscripto Dimidium temporis, cap. 6.
Ofc(iiraii(i6ns. Iia qiiindcciin libri veteres et editio-
nes Maimlii ei Morellii. Velcres et oclo vetcra exein.
plaria liabeni o()duittii(i()Hs. Qu;udiscre|iaiilia orta esl
cx commulalione lillciaruni.
ca qua; sequuntur in lioc loco La<Uanlii, tiiro ptianialius lociis ejus ex libro iv divinarum institutionum,cap. 27 , ubi de hac ip.sa re agens scribii , quidammiitistrorum noslroruin sucrilicanlibus dominis adsiste-
vent.
lntra. Non adinonerem me mulasse pro eo quodPamelius posuit inter, iiisi iia tue facere cocgissctauciorilas veiermn excmplarium. Quippe omnia, si
duo tanlum excipias , babeiit inira. Iia eiiam habeteditio Morellii.
PeciHs admittens. Pamelius seciilus auctorilatemcodicis Camberoiiensis posiiit pecttis sangiiiitem ad-mitteiis. Eam leciionem reiinuit Rigaliius, Aiigli cx-
punxcruiit. Kecle. N(m exlai enim in libris nosiris
iieqiie in diiobus Petavianis ab Alberlino citalis.
Arcam suam. Hospiiiianus, lib. ir. tap. 5, de Tem-plis affeieiis bunc lociim saiicii Cypriani miiliiim
dispiitai adversum iios, prnpterea quod Eucharisliamconcludimus in arca sive lecha vel armario , el ait
niillum de includeiida Eucbarisiia mandatmn exsiarevcl Clirisli vel Aposlolormn. IniUiliter profeclo scri-
pla illa siiiil ab llospiniano. Nani nos id facile coii-
cedimus. Iii illa Ecclcsio novitale, cmn illa inier por-sccuiores suns degeret , ei iii occiillo Chrisiiani pei-a-
gercnt divina mysleria, lociis non erat tutiis et certiis
XXVI.— Sacrificantibus nobis. Hanc leciionem eihi- D in qun coiicludi possel Eucharisiia. Iiaque Jdisiribuc-hent oclo codiccs anlii|ui ei ediiio Morellii. Scd vc-
tcrcs ediiiones , etiam .Mamitiana , ct iredecim libri
veteies noii habcnt vocom nobis, quam crgo arbilror
noii esse neccssariam. Noii sum lamer. aiisus expiin-
geie, quia non officit senieiitiw sancli marlyris. Si-
niilc qiiid habelur iii libro Lactanlii de Mortibus Per-
secutorum , cap. 10 ,ubi quidum miiiistrorum scientes
Dominum ,cuni adsistcrenl immolnitti
, imposuerunl
(ronlibus immortale sigitum. Qui locus niiUam haliel
dilficjllalein. Qni|ipe ministri scienlcs Doiiiinum nnn
possunl csse alii qiiam Cliristiani, prxserlini cumsialim LacUiniius dioal illos iinpnsnisse froniibus suis
sigiium criicis. Et taiiien fuii iiiipor qui cxisrniiarot
Iiiiiic loipiendi inodum csso ambigmiiv., dnbinm eiiim
csse an iniiiislri illi fucriiit iiiiiilslri Diiicleliaiii aut
Chrisliaui. Chiisiiaiiospuno fui se osicndunl ciiaiii
bauir lidelibus a mmislris, et unusquisque parienisuam deferebat doniiim ut communioiiein accipeiel..\t pnstea, cum tntus orbis factus fuissct chrisliaiiiis,dcceiis ct congrucns visuin est in loco ccrlo ct tulo
eam rcpnncie'^' ul ea siaiim disiiibuereliir sumcre
volentibiis ,iion in occulto, ut in primis cccle-i;c
saxiilis, sed palani et publice et statini cum qniscii|icrei.
Domini fanctum. Id esl Eucharislia, quain in iiii-
liis clHisiiaii.T religionis unusiiuisque donium fero-
bat ui sil)i ipse liberc comnuiiiioneni corporis CliriBti
imiierliretur, Terlulliaiius in libio ii ad Uxorem :
Non sciet maritus quid secielu ante oinnem cibum gus-lcs. Vi:le qu;« nolainiis ad libriim di; Bnno palicntix.
Manibus indigitis. Codcx Voronensis, uiius meus,cl dun Anglicani liabcul iiir/it/iKKi»,
4R7 WVI CYPRIANI
nil. Documcnlo uiiius oslcnsum esl Dominnm recc- A Deus aulein in eorde'^ (I Reg. xvi, 7). Ipsc quoqiic
derc cum ncgalur ,nec inimcreiiiilms ad salulem
prodesse qiiod siimilur, qiiaiido gralia saliilaris iii ci-
ncrcm sanciilaie fiigicnte muialur. Qiiam miilli qiio-
lidie»pcenilcnliam non agenlcs, nec delicti siii con-
scicntiam confiienles, immundis spiritil)iis adimplen-
liir, qiiam mulli usque ad iiisaiiiam menlis excor-
dcs dcmentiK furore quatiiinUir? Ncc neccssc esi ire
pcr exilus singulonim, ciim pcr orliis mulHformcs
ruiiias lam delicioriim poeiia sii varia qiuiin deliii-
quentiummultiliidoiiumerosa. Linusquisque conside-
ret, non quid aliiis passus sii , scd quid paii ei ipse
merealur. Ncc evasis.se se credat , si ciim interim
poena distuleril , cum timerc plus dcbeai quam sibi
Dei judicis ira servavit*'.
Domiiius pr;i;moneal ct pnisiniat dicciis : El scient
omnes ecclesiw quia ego sum scruliilor renis el cordis
(Apoc. II, 23). Perspicil illc abdila, ct secrela alque
occulta considcral. Nec Dei ociilos poiesl aliquis
evaderc dicentis : Ego Deus a)>pro.timans, el non
Dcusde lonijinquo.Si abscondilus fueril liomo in abscon-
dilis, igu eryo non videho etim <-' ? Noiine cwlum el ler-
ram ego implco (llier. xxiii, 25) ? Videt illc corda et
peciorasinguloiuin, cl jndicaliirus csl, noii lanliiiiide
faciis, sed et de vcrbis el de cogitationilnis noslris ,
omiiium incnics voluiilalosi|ue conceptas in ipsis
ailliiicclausi pecioris latcbris intiieiur.
XXVIll. Denique qiianio ct fide m.ijorcs ct limore
nicliores suut qui quamvis niillo sacrilicii aiii libclli
XXVII. Nec sibi quorainus aganl poeniienliam B facinoreconstricti, quoniain lamen de hoc vd cogila-
blandiaiitur qui etsi ncfandis sacriliciis manus non
conlaminaverunt, libellis tamen conscicniiam polliie-
runt. Ei illa professio denegantis coniestaiio est
christiani quod fuerat >" abnuenlis. Fecisse se dixil
quidquid alius faciendo nomniisit. Cumijuc sciipiuiu
s\l,Nonpoleslisdiwbusdominis servire{Mnllh. ^1,24),
scrvivit sxculari domino qiii oblempcravit ejus ediclo ;
magis obaudivit humano imperio qiiam Deo. Viderit
an minore vel dedecore vel crimine apud homines
publicaverit quod admisil. Deum tanien judicein
fiigere et vitare nonpoierit, cum dicai Spiriius sanc-
tiis iii Psalmis •.^Quod ett imperfecliim meuin vidcrunl
oculi lui,
et in libro tiio onines scribentur( Psal.
cxxxviii , 16). Et iterum : Homo vidct in fiicie ,
veruiil, hoc ipsuin apud sacerdoles Dei dolcnter el
simpUciter confitenlcs, exoinologesin conscieniix fa-
ciuni, aiiinii sui poiidus exponunl, salulnrcm inedelam
parvis licei et modicis vulneribus exquiruni, scientcg
scriplum esse : Deus non derideiur (Gal. vi, 7). Deri-
deri ei ciicuinveniri Deus noii potest nec asiulia ali-
qua fallenie deludi. Plus imnio delinquit qni sccun-
dum hominem Deum cogitans cvaderc .se pueiiam
criminis credit, si non palani crimen admisit. Cliris-
tus iu pr*ceptis suis dicit : Qui confusus nie fuerit,
confuiiilet euin filius homiiiis (Marc. viii, 38). Et
Christianum se puiatqui Cliristianus esseaiit confun-
ditur ' autverelur? Quomodopoiest esse cum Christo
qui ad Clirisluni pertinere aul erubescil aui meluit?
LECTIONES VAU1.\NTES.
*Quolidle immundi Bod., i, 3, 3, 4. Spir. Q
1' Ira Dei reservavit Bod., 1, 2, 3, 4. Lam. Ebor. Lin.
tiC, 1. Censura Oxon." Quod eum fuerat Lam.
STEPII. BALLZII NOT^
«i In eor Ver. Ben.« >'on videlK) euin? Videt ille Ben. Lain. Ebor. NC, 1.
( Aul deest in Oxon.
Sanciitate tugiente. Codex Seguicrianiis , tancto
inde fugiente. Paulii anle dixil, /ii qiia Doniini sanc-lum
ftiit. Itaqiie ista leciio videiiir essc nielior. Sednon sum ausus miiiare, qiiia reliqui libri pra^feruntsanciiiaie. Ea quippe lectio boniiin quoqiie sensumcoiisiituit. Caplaho aiilcm haiic occasioneni uieinen-deiii extremam panein Epistohc lcriiic Pelagii II ad
episcopos Isiri.i!, iibi legilur sanciiiate servanie. Proquo scribenduiii esse servavil docet velus codex ex
quu illa ediia est. Ibidcin pauto anle addeiida siint
Iria vocabula i\\\m cxcideriinl veieri librario. Le-
^endum igilur : Qui de iterando baplismate tcripserat.
XXVII. — Fugere. Antea legebatur sublerfugere;
quam lectionem cgo arliiiror esse opliinain ;veriiiii
aucloritas veicrum librorum exegit ntiniilarcni. Siiiit
auleni iiumero xvi coniprobantes liaiic nuiiuiio-
nem.Abscondiiis. Dusc suiit hiijus loci lcctiones in co-
dicibns manuscriplis. Qiiiilam eniin habeni abs-
condilis, alii abdiiis. Uiraque lectio bona cst.
Nonne coelum implco. Hxc desiint in antiqiiis edi-lionibiis et in quindecim codicibus anllqiiis.
Conceplat. Codex Fuxensis, conlemplant. Qux lcc-
lio non esi mala.
l?n,!'c"-""ri"'^"''"' '^''^"rT P"''"''""-J^-'^^>'g"^- D \\\m.-Fide majores. Veteres editiones, decem
tiniis III Iibro ae nnico Baplismo, rap. 12. - - .'.... ^o, ui,v,i,,ii
Pmnileniiam non agentes... confiienies. hia priniiiincnicrsere e typographia Manuiii. Iiiveni in tribus
.;intiquis codicibus. Desunt auteiii iii sexdecim etin cdiiione Morcllii.
CiMim «i6i. Anlea in omnibus edilionibus ct inomnibus fcre codicibus manuseripiis legebniiir quein.Facile erat exisiimare repoiienduiii esse ^iinm. Ettiincn c.im leciionein, quam puto e.se verissiinam,nuspiam reperi nisi in codice Kemensi sancii Dio-nysii. Ciius .Anglicanus pnefert qiia;.
Irn. ll;pc csi scripiura viginti vcterum cxempla-num noslrorum et octo Anglicanornm. Eorum auc-loiiusimlii (versuasit ut iia poncrem pro eo quodcditiones babent centura, quamvis lia;c quoque leciiobona git et reperiaiur in quibusdam libris vete-nbus.
libri nosiri, et scx Aiiglicani prseferunt /irfe majoreel timore meliore. Alii sexdecim ita quoquc habeiii,nisi quod In illis scrjpiiim est mcliores. QiiatiiorIiabent majores. Epiiome Lactantii cap. 43 : tugrnlopopulo ab hairedilaie sunimolo, aliam sibi plebem fidc-liorein de exteris genlibiis congregaret.
Qui confusus. Ita veieres editiones et iredecimlibri veteres. Tres alii liabcnt : Qui confusus mefuerit, confundain el ego eum coram Palrc nieo quiin cmlis esl. Beccensis, Qni confusus fueril me corain
homiiiibus, confundel. Coiilra, in aliis diiobii.s scrip-tiim est : Qui me confessus fuerit, confilcbilnr emnfitius hominit. Sic eiiam supra, Epist. ix, |raj;. 18.
At leciio qua; habet Qui confusus exiat eliaiii siipra,
epist. LXiii, pag. 109. Ego puio lianc discrepanti.Tniesse imputandam lemcritali lilnarioruin.
«89 LIBER DE LAPSIS, 490
Miniis plane peccaverit non videndo idoJa, nec snb A Clirisii qiiod perdidit cogitare, accipere preiiosa or-
oculis circiimsianlis aiqiie insiillanlis populi sancli-
talem fidci profanando , non polluendo manus suas
funestis sacrificiis, nec sceleratis cibis ora maculando.
Heceo proficit ut sit minor culpa, non ut iniioccns
conscienlia. Faeilius polest ad vcniam criininis per-
vcnire. Non esi tamcn imniunis a crlmiiie. Ncccesset
in ngenda poenitenlia alque in Domini misericordia
dcprecaiida, ne quod minusesse in qualilate delicli «
videtur, in neglecta satisfactionecuiiiuleiur.
XXIX. Confiieantur singuli, quaeso vos, fratres di-
leclissinii,'" delictum suum, dum adhuc qiii deliquit
in sxculo est, dum admitli confcssio ejus potest, dumsatisfaciio et remissiofacta per sacerdotes apud Domi-
num grata est. Convertamur ad Dominum meiite tota;
nainenla et monilia elaborata <^, nec divini el cceles-
ti^ ornatusdamna deflere^Tu, licetindtimenla pere-
grina et vestes sericas induas, nuda es. Aiiro le licet
et margarilis gemmisque condecores, sine Chrisli de-
core deformis es. Et qutc capillos luos inficis, vel
nunc in doloribus desine ; et quse nigri pulveris duc-
tu i^ oculorum liniameiita depingis, vel nnnc l.icrymis
oculos tuos ablue. Si quem de luis charum ' mortali-
talis exitii perdidisses, ingemisceres dolenlerclfleres,
facie inculta, veste nnitala, neglecio capillo , vullu
nubilo, orc dejecto indicia moeroris ostendcres. Ani-
mam tuam, misera e, perdidisii, spiritaliter morlua
supervivere hic tibi etipsa ambulans funus luum por-
tare coepisti; et non acriler plangis, non jugiter in-
et, poenilentiam criminisverisdoloribus exprimenies, B gemiscis , non le vel pudore criminis vel continua-
Dei misericordiam deprecemur. Illi se anima proster-
nat'', illi mocstilia satisfaciat =, illi spes omnis incum-
bal. Rogarequalilerdebeamusdicitipse:flei)<r<!mmi,in-
quit, ad iiie ex toto corde veslro, sinmlque et jejunio et
flelu et planctu; et scindite corda vestra, et non vesti-
menta veslra [Joel ii, 12). Ad Domiiium toio corde
redeamus. Iram et offensam ejus jejuniis, fletibus,
planciibus, sicut adinonet ipse, placemus.
XXX. Lamentari eum pulamus ex toio corde, je-
juniis, fletibus, planctibus Dominum deprecari, qui ex
primo criminis die lavacra quotidie cum feminis ce-
lebrat, qui, epulis affluentibuspastus etsagiiia largiore
distenlus, cruditates suas poslridie ructat, nec cibos
et potus suos cum pauperum necessitate communicat?
tione lamentationis abscondis ! Ecce pejora adhuc
peccandi vulnera,ecce majora delicla, peccasse nec
satisfacere , deliquisse nec delicta deflere.
XXXI. Ananias, Azarias, Misahel, illustres ac no-
bilespueri, qiioininus exomologesin Deo faccrentnec
inier flammas et camiiii exsestuaniisincendia quievc-
runt. Bene sibi licet conscii et Domiiium fidei ac ti-
moris obsequio saepe promerili, humiliiatem lamen
tenerc el Domino satisfacere nec inter ipsa gloriosa
virtutum suarum martyria destiierunt. Loquiiur
Scriptura divina : Slans, inquit, Azarias precatus esi,
etaperuit ossitum, et exomologesin faciebat Deo siinul
cum sodalibus suis in medio ignis {Dan. iii, 25). Da-
niel quoque, post fidei atque innoccntia; sua; multipli-
Qui hilaris ac Ia;lus incedit, quomodo moriem suam C cem gratiam, post dignalionem Domini circa viriulcs
deflet ? Cumque scripium sil, Non corrumpelis effi-
giem barbm vestrce (Levit. xix, 27), barbam vellitet
facicm suam comit? Et placere nunc cuiquam studet
qui Deo displicet? An ilia ingemiscit et plangitcui va-
cai cultum preiioso; vesiis induere nec indumentum
ac laudes suas sa;perepetitam, jejuniis adhucpromc-reri Deum nititur, in sacco et in cinere volutatur,
cxomologesin faciens dolenter et dicens : Doiiiinus
Deus magnus et forlis et metuendus, qui servas testa-
mentum luum et miseraliones eis qui tc diligunt et coti-
LECTIONES VARIANTES." Minus esse delicU Lam. Ebor. NC. i. Bod. 2. Len.h Illi se prostcrnat Ben.
Illius majestati satisfaciat voss., 1.<i Laborata Lips. Gromv. ex codd. mss.
"Nlgro pulveris ductu yer. Inductu Pem.
f Sic codd. novem. Caris Oxmi.8 Animain tuam miseram voss., 1, 2. Pem. Lin.
STEPH. BALUZII NOT^.
XXIX.— Quceso vos, fratres. Post ista sequebaturinlibro Veronensi : Confiualur unusquisque delictum
nelum in libro de Harmonia mundi, canlico ii, cap. C,et notas nostras ad Gralianum dlst. 22, cap. Pio-
suum. hibete, pag. 453.Dum admitti confessio. Post mortein enim non ad- Peccandi vulnera. Codex Lamonii habct genera.
l?^'ii!'T-...^.''°"'"|PF'i?.J'PV.^ J"'''*''''*""" ^^'' "'D Peccasse nec satisfacere. Quintillianus, Ijb. xi.
cap. 1, Tulissimum ergo poenitentiai confessio et satis->
faclio culpa;. Teriullianus in libro de Pueniieiitia :
ait Cypriaiius. Vide Pamelium.Corde vesiro. Codex Piihoeanus addit et ex lota
anima vestra.
XXX.— Cum feminis. Ita omnes editiones ante Pa-melianam. Pamelius ilaque cxpunxit has voces, tumquia illas non reperiebat in suis codicibus maiiii-
scriptis , tum quia iis opus non csse crcdebat.Sane desunt in trcdecim nojlris. Vcriini exslant in
aliis quindeciin et in uno Aiiglicano. Non vidcoautem cur expungi debeant, cum videam siipra, in
libro de llabitu Virginum, pag..l79, balneapromiscuacum viris et feminis interdici virginibus. Iliiic eniin
coUigilur fcminas lavare consiievisse cum \iris. Videjioias ad librum de Jlabilu Virginum, pag. 530.
'" Barbam vettit. Vidc lib. iii Testimoniorum, cap.84 ; Savaioiiem et Sinnondiim ad Sidonium Wb. i\
,
Eiiist. 24. Vide eiiam Franciscum Gcorgium Ve-
Patroi. IV. S. Cypiuan.
Confessio enim satisfactionis consilium esl. Vide supra,pag. 538, ante exomotogesim factam.
XXXI.—In sacco. Quinque lihri veteres pra;feruntin cilicio et sacco, Seguierianus in cinere, in cilicio.
Infra, in fine hiijus lihri, pag. 192, stralo sacco ad-liwrere in cinere et cilicio et sordibiis. Tertullianus
in libro de Poeniientia dixit, sacco et cineri incubare,
corpus sordibus obscurare, et in asperitudine sacci
et horrore cineris. Saccus, ut ait Hicronyinus iii
Epistola ad Marcellain de Muneribus acceptis, est
signum orationis atque jejunii.
Qui servas. Veteres ediliones et quatuor libri ve-teres addunt et disponis. Alii tres habenl quidemdisponis, sed non habcnt servas.
16
^91 DlVl C\PRIANl 49a
tervant imperk tua ; peccavimus, facinus ndmisimus, \ non communicantium raiam diicunl; liominiinis coii-
impii fuimus, transgrcfsi sunius, ac deseruimus prwcepla
lua el judicia tua; non audivinms verba puerorum tuO'
rum Proplielarum quai locuti sunt in nomine luo supcr
reges nostros el omncs genles et super oiuncm lerram.
Tibi, Domine, juslitia ", nobiiautem confusio {Dan. ix,
4-7).
XXXll. 11*0 mites, hacc siiiiplices, liauc innoccn-
les In proineranda Dei niajesMie""
feccrnnl; eiiuiiic
salisfacere ei Doiiiiiiuin rognre deireciiint (lui Dimii-
num negaverunl 1 Qnaeso vos, fratres, acquiescite sa-
lubribiis reiiiediis, coiisiliis obedile inclioribiis; cnin
lacryiiiis noslris ve.stias lacryinas juiigite, cuni niis-
tro gemiiu veslros geiiiiius copulale.Bog;iinus vos, iit
pro vobis Deuiii rogiire possiiiius. Preces ipsas ad vcis
tra Deuin credunt, qui conlra homines Deo iioii cre-
dideriint.
XXXIV. Ejusmodi homincs iiuaniiim polcstis etfu-
gile <=, perniciosis conlactibns ailiKi'roii!Ci salnbri
cauiione viiaie. Sermo eoruin sicui canccr serpit,
colloqiiium velut coiit:igiiiiii iransilil, noxia ct yene-
naia pcrsnasio pcrscciilione ipsa pojus inierlicit. Il|ic
superesl pGeniloiiiia qu;« salisfaciai ; qiii aiilcm poe-
nilonliam criiniiiis tolluiit, saiisfaclionis viaiii ciau-
diini. Iia fitul, duin lcmeritalc qnurumdani vel pro-
milliiur salus falsa vel crediiur, spes ver* salulis adi-
maliir-
XXXV. Yos vero, fralrcs dilectissiroi, quorum ti-
muri(i Dc|iin pronus est, cl i|) r^jiia licci auiniiis
prius verlimus, quibus Deum pro vobis ul misereatur g consiiliitiis, ma|i sui mejnor esl, po^ni^enfes ac dq-
oranius. Agiie poenilcutiam plenam, ijoleniis ac la-
nienlantis aiiimi proliale nioesiiiiain.
{XXXllI. Nec vos quorunidam movcat aut erfor iin-
providns aiit siupurvanus, qui, cum teiicaiituf in lain
gravi crimine, percus^i suiii aninii caciiate, ul iicc
inlelligant dolicla nec plangant. (ndignanlis Dei nia-
jnr ha;c plaga est, sicut scriptum esl : Et dedit illis
Deut tpiriium transpunctionis [Isa. xxix, 10). Et ilc-
ruin : Dilectum veritatis non recepcruni ul salvi ftetent ;
ac proplerea mitlet illis Deus operalionem erroris, ut
credant mendacio, ut judicenlur omnes qui non credide-
runt verilaii, sed sibi placent iii injusliiia ( U Tliess. ii,
10). Iiijusiesibi placentes cl iranspunct:u mciitls alie-
natioiie demenles Doniiiii pr.ccepta conlenmunt ,
leiiles peccala vestra perspicite, gravissinium con-
sciuiiiix criiucn agnoscite, ad inleliigcntiam dulicti
Yes||'l pciijos cordls aperite, opp desperanies miscri-
coidlam Domini, ncc tanicn jain voiiiam vindlcaiiles.
Deiis, quaiituin patris pielate, indiilgeiis'^
senipcr ''cl
honnscst; laiitum jiidicis niajeslate nictucndiis cst.
Qiiaiii inagiia dullqiiiiiius, taiii grandilcr defleamus.
Alto vulncri diligens et longa inediciiia i)u|i desi(.
Poei|iienlla crimine niinor iion slt. Putasne lu Domi-
num cjlofpossc placarl, quem vcrbis perjjdls-ab-
niiisli, cul patrlmoiiiniii prajpomre maluisil, cujns
teniplum sacrllega coaiagione violasti? puias facilc
eum misererl »lul, quem luuin noii esse dlxisii ? Orare
oportet impensius et rogare, dicni luclu Iransigcrc,
medulam vuliierii negliguiit'', agero poeiiiienilam no- q vlgiliis noctesacfletiljiis diicere, icnipus oiiiiie lacry-
luiil. Ante adinlssuui faciniis iiiiprovidi , post facl
nus obstinati, necpriusstablles, nec postmudum sup-
plices.Qu.indo dcbnerant slare, jacuerimt; qiiando
jacere etprdsicriierese Deo debcnt, starese opinan-
lur. Pacein sibi ultro nemiiie dante siniipscriiiil. Fal-
sa poUlcilaiione seducii etapostails acpcrlidis juiicil,
crrorem pro veritate susciiiiuiil. Commuiiicatloiiem
LECTIONES VAUIANTES.
iiiosis lanieiilallonlbiis occiipare, stralos'' solo a(|i|a!-
rcre, iii cinere ei cllicio et sordibus voluiari, post
indiimcnfum Ciirisii perdjtum niiUum jain vellc yes-
liluin, post dlalio|i ciiiuin nialle jejunium, jnstis opc-
ribqs incuinhere, quilius peccala puigantur, cleerao-
syiiis freqpcnier insistere , quiliiis a niorle aniinx
libcrantur. Qiiod adversarius aiiforebai Clirislus acci-
" Gloi-ia addiint edd. ab Eramo ad Oxon. usque.k Nogligentes lam. Ebor. liod. 2.'
Kugilu Oxm. codd. l'em. NC. 2.
d Cleiiiuiis Pi-w. loss. 2.«
Seniper, sempcr et bonus Pem.
t Sic octo codd. Anglic. Qio deeslin mipr- veU-8 1'usse miseicri lui l'im.h Slraio sulo AHhuU Tlm. Foss. Stratos solo adhKrere
cincrj Oxon. Lips.
STEPll. BALLZII NOT^.
Tibi, Domine, juttitia. Erasmus edidit : Tibi, Do- 1) vrliii roiiiplcincntiim oliscrvaiionnin siianim descri-
liit lniiic Cypiiiuii lociiiii. liiicriin adniDiico qrgii-iiieiiiuiii lllud Beali Blienanl doessc in postcrioribiisCiliiionilins (.)icriiiii TertiiHlanicoiiim.
Quod ndv('rs(irius aufnebnt. Infia iii llbro de Opcrecl Eleemosyiiis, pag. SiS ; Palriinonimn D<o credi-
inni ih'c respublicn eripit ncc fifcua invfidit. Saiicliis
Aiignrtiiiiis, lii llltro L lloiuiliiintin,
Iloiiiilla 4.S :
lloc lollil fiscus qiiod non nccipil Chrislus. Vidqeiiiii(Ioiii, EiMinatioiiu in 1'sal. cxi.vi. Lacianliiis, c. 8do Morliliiis 1'ci'scciiloriiiii : Cruenlissiimis fiscus nmle
pariis opibus afflncbal. Pllnius iii Paiiegyrico Tra-
jaiii : Swpins viiuilur fisciis, cujus ninlii cntisa nun-
quuni esl nisi sub bono principe. In Kpiloinc Vicloiis
lc^iliir Trajaiiiiiii (iscum vocassu liciiom, qiiod cocr. sicnlc ailus rorK|iii tabcscaiil. SymiiKichiis ia
rolalioiic pro ara Vicloria; : Fiscus 'boiwrnm prin~
ciiwm non sncerdoiiim dainnis, scd Iwsiium spoliis un^
mine, gloria, tibi jutlilia. Sed ego vocein qloria iiiis-
piam repori in codicibiis maniiscripiis. Non cxslat
aiitcm in capiie iii Prophctix p.anielis, ex quQ isla
sunipia sunt.
XXXIIl.—Gravi criiiiine. Oualiiordocim libri nostri
cl oclo Aiiglicani pr.ileiiinl liaiic leciioneiu pro co
(|U>>d alilii scripluin ost grundi.XXXIV.— Trnnsilii. li.i viilgii libri vclercs ct cdi-
lionos. Qiriilaiii laiiioii alitcr haliunt. Iii duobus ckIui
lcgiliir liniisliiiit, in alio deintiin trnnscinciil.
Illic superesl. P.inicliiis posuil illic scla siipereslox nianHSori|>tis ct voluri exousso. At vox svlu, qii*iiiiuili', osi, «leo>l iu iiiiiiiilins liliris iiosiiis pnuicriiniiin Giaiianiipiiliuiiiiiiii cl in siptciii Aii(;liuanls.XXW. — Oini'i> ofmtei. Bu.iius Ulionaiiiis, cinn
ninlia di: Poenilciilia ot Ciiiilessiono ilixlssel lii ar-
gHnienlo libri ToauUiani </<; i'a;/ii(o/i(in , (lciiinm
493 LIBER DE UNITATE ECCLERIyE. 494
pial. Ncc lencri jam ncc nin.nri palrlmoniiim dobcl, A moiieiiic, declaial ': Riverlimmi, 'M(\Mt,ttdDomi!iiini
qiiO qiiis el deccpliis ct viiliis ost. Pro iios-le vilaiula
ns, pri) lalroiic fiigiomla, pio glailio meluciida pos-
siclcmiUiis "^ cl veiicno : ad Imc lairiiim profucrit i|iioJ
rcmansil iit iiidecrimcii ci culpa icdimaiur. liiciinc-
taiiier cl largiicr fiu iipcralii), ceiisus oiiuiis in mode-
laiii viilneris crogelin', 0|iil)us^ cl raciilialibiis mdsIi is
qiii de nubis'' judicatiiriis csi Domino foeiicrctur. Sic
siil) Apnsiolis (ides viguii: sic primiis credentimn po-
piilus Clnisli mamlala soivavii. Promjiii crant, largi
craul "^, distribuciidum pcr Apostolos toiuin d;d)aiit,
ct iioii talia dclicls rcdimcbaiit.
XXXVI. Si prccom toio corde qiiis facial, si vcris
poDiiiicntix lamcntalioiiibus"! ct lacrymis iiigcmiscat,
si ad vcniaiii dolicii sui Ddmiimm jiisiis cl coiitinuis
Dcnm veslrnm, (luoniam misencors el pms es! eh pnlicns
cl miilla! miscralioiiis, eliiui
senlenliam fleeUii ncher-
siis mnliiias irrocjdlns {Joel. u, 15). P.ilcst ille iii-
diilgciili;iin dan;, sciilcnuim sii im piil sl ille dcdco-
leie. Poeniiciili, opcr;iuli, ro2;;\iiii |i!.iC3l clcmcnlor
igiioscorc, potcsl in acooiiliim rcrcrro qiruri|ii;d pro
lalibiis ct policiiiit martyrcs cl fcccriiit s;iocrdotos.
Ycl si ([iiis pliis cuiii suis satisfaciionibus mnverit, si
cjus iiam, si imligiianlis offcnsam jiisla (jopiccaiiime
placavcril, dal ille et arma riirsum iiiiibiis victus s
armotiir, ropaiai ot corioboral vircs qiiibns iid;s
iiistaiirala vcgctclur. Rcpolet ccrtamen siimn milcs,
ilcr;'bitaciein, provocabilboslcm, ctquitjcm factiis ad
])r;cliiim forlior per dolorcm. Qiii sic Dco sniisfcccrit.
opcribiis iiinecial, miscrcri laliiim potcsl qui ct B qui paMiileiitia facli sui, qni pudorc dclicii ''
, p'iis et
niiscricnriliam siiain protiilit dicciis : Cmih conversiis
ingemiieris, litnc salvaberis, el scics nbi fncris {ha. xx.\,
J,')). El itcruin : Xoto morlcm morienlis <", ilicii Domi-
uus , (juanlim ut rcvcrlalur elvivnl- {F.zeat. xxxiii,
II.) EtJoIicl proplicta pietalom Doinini, Domino ipso
LECTIONES VARl.\NTES
virluiis ct fldci de ipso lapsiis siii dolorc coiircpcril,
cxaudiliis ct adjnlus a Domiiio, qii;\m coiiliisl;ivcral,
nuper Ineiam facic! Ecc'esiain; ucc jam sobun Dei
vciiiam mcrebitiir, scd ct coronam.
"Opcrihiis lin. I'em. NC. 2. Dod. 3.
i"(Jui de bouis Tlm. Voss.
"Largi eraiit acl dislribuciiduin Pein.
d Lamcnlis twi. Ebor." Pcccaloris Lin.
f Dccl.iral diccns Bod. 2. lam. Ebor.f Virlus aruiclur liod. I.
h Pfrnitcntiani ladi sui, qiii pudorcin dolicli Bod. 1, 3,
4. Tku.
STEPil- B.VLllZU NOT/E.
Doinino fxni^relnr. Iia scriboro placiiit ideo qni»
IIKIH,
s et
(lelur. Novella Antbomii A. dc Bouis vacaiilibiis :
iSequc eiiim utiud iinperulvria: maieslali vhlelur nc- p ila loqiiilur Cypii;5niis iii lihro de llnbiln Virginconinindnm qiiuin comiiiunc jns omnibiis reservnre sub- p;ig. H)7. Sic ctia ii h;ilioiit qiiid;iiii libri volcn
jeilis el iiiliil lunplius bonis liccre principibus nisi
(jnod licenl privalis. Ainmiaiiiis .M;iirelliiius lib. xwiii,
agoiis ilc pr.cfecliira Olybrii, ail : Caliimniarunt acer-
rinius inscclalor, fisci lucra iiiiite polcrat inlercidcns.
\'encno. Qircdnm cdiiiiincs balieiil vendenda, cam-
qi;e lcclionom niiisis probal Paincliiis. NoElram pri-bant sexdccini liliri nostri ct undecim Anglicaiii.
Nci|ue(iiiliium csse|iotesl (piin sit v;rissiiu:i. Eaindcm
pr.cfcnmt ninncs velcres cditioiics, cti;im Maiiutiana
ci Miirclliana.
cdilio Spircusis, liim cli;im Vcneia veiiis. Iliero-
liyiiins iii Di;ilOr;o advcrsns l.iicifcrianos : l''eo fa;-
neral. Miriialis, lib. i, Epig- 4i : llicc oiiinis ftencratuiin deos.
XXXVf.—Z)e/Ji.'(;/i,'re. CodcxMiiys>i;iceiisis aildil de-
licin remillere.
Dal ilte armn. Coilcx Lanioiiii : Dat ilte arinn jus-liiiiv (iiiibus jiislus (irineinr.
Dei veiiinm merebiliir. M csl conseipielur, nl ait
L;ictaniius, lib. iv, cap. 17.
LIBER
DE UNITATE ECCLESI.E.
Anr.LMENTLM.— Occasione scliismalis Novaliani , utl)
5i(i,s Cnrlliaiiinicnses dclcrrcrel, alio<iui non mut-
lum (ib illo abtiorrenlcs. propler ISoviiliim et nlins
(luosdnin suce Ecclesia: presbyteros lolius Iriujadiai
aiiclores, librum liunc conscripsil Cijprianus. Alqite
in priinis , poslquain , adversus illorum insidins
conimunilos, ad conslanliam liorlalus esl, tiere-
STEPII. 6AL
°''' Cnin in cdilioiie Aiii;liraiia pr;r'cbire oslciisiim
sit ot piiibatiim vcrmii biijiis libri liluliim csso »k
IjmtateEcci.ksi.e, mi (it;iliirali anliipiis, ct iili pric-
fcruiil oiimrs.fere voti'rcs liiiri, (;ii;i;ii Scgiiiori;imis ,
cam seiiieiitiain, (pi;c uiiin vid^Uircssc optima, sei[ui
seon cnusnm esse docel iiuod capul V.cctesiKnoiiqucc-
riliir, primalus Pelri conle iinilur, cl ciilticdra ac
KccLsin wia cl Episcopatus uniis deserilur. Deinde
liiin Scripliiris liiin fiijuris Vcleris cl ISovi Tcsta-
menli unilalem Ecctesla; coniprobal. 1'vrro ISova-
liani amliilionein in iiivadcndo Episcopalu Itoinano,
vchit nliud ngens, pniicis proscculus, liile dcducit
ijzii Nor^.
placiiit. Illiid laiitiiin addniii, Francisonm B.tlduiiiiiin
iii Epis!ol;i "(/ Lucanium sivo C.nlviniiin pra-fiva ejnsAniiotnliiiiiliiis iii Optaliiiii tcslnri sc , duiu TridcMii
(;ssi'i, id ipsiiin lcgissc iii cudicc Apiilu Aiitoiiii Au-giisiiii.