pazar yÖnelĠmĠ, gĠrĠġĠmcĠlĠk yÖnelĠmĠ ve Ġġ … · durum ya da soruna dair sebeplerin...
TRANSCRIPT
1
PAZAR YOumlNELĠMĠ GĠRĠġĠMCĠLĠK YOumlNELĠMĠ VE Ġġ
KARMAġIKLIĞI ĠLE OumlĞRENME YOumlNELĠMĠ
ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠLER DENEYSEL BĠR CcedilALIġMA
Prof Dr Ali E Akguumln1 Prof Dr Halit Keskin
2 Dr AyĢe Guumlnsel
3 Buumllent
Sakarya4
Oumlzet Bu ccedilalışmada girişimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi iş karmaşıklığı ve oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki ilişkileri accedilıklamak ve girişimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iş
karmaşıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkilerini araştırmak uumlzere buumltuumlnsel bir
model geliştirilmektedir Girişimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki ilişkilere dair ccedilok sayıda ccedilalışmanın varlığına rağmen ilgili literatuumlr
incelendiğinde iş karmaşıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki ilişkilere dair bir
boşluğun mevcut olduğu goumlruumllmektedir Bu araştırma iş karmaşıklığını da araştırma
modeline dacirchil ederek benzer ccedilalışmalardan farklılaşmaktadır Oumlnerilen hipotezleri test
etmek amacı ile Gebze ve Kocaeli boumllgesinde faaliyet goumlsteren 65 firma uumlzerinde bir
uyguluma gerccedilekleştirilmiştir Araştırma sonuccedilları oumlrguumltsel davranış literatuumlruumlne
oumlnemli katkılar sağlamaktadır Birinci olarak bulgular hem iş karmaşıklığı hem de
girişimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye sahip
olduğunu goumlstermektedir Bununla birlikte ccedilalışma bulguları iş karmaşıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin girişimcilik youmlneliminin etkisinden daha guumlccedilluuml
olduğunu da ortaya koymaktadır Nihayetinde de ccedilalışma sonuccedilları -pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin iş karmaşıklığı ve girişimcilik youmlnelimi tarafından
goumllgelenmesi sebebiyle- uumllkemiz firmalarının pazar youmlnelimi olgusuna gereken
hassasiyeti goumlstermedikleri gerccedileğini goumlzler oumlnuumlne sermektedir
Anahtar kelimeler Pazar youmlnelimi muumlşteri youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi girişimcilik
youmlnelimi ve iş karmaşıklığı
1 Gebze Yuumlksek Teknoloji Enstituumlsuuml ĠĢletme Fakuumlltesi aakgungyteedutr
2 Gebze Yuumlksek Teknoloji Enstituumlsuuml ĠĢletme Fakuumlltesi keskingyteedutr
3 Gebze Yuumlksek Teknoloji Enstituumlsuuml ĠĢletme Fakuumlltesi agunselgyteedutr
4 Gensan Balıkesir Aġ bsakaryahotmailcom
2
1GĠRĠġ
KarmaĢa ve belirsizliğin damgasını vurduğu guumlnuumlmuumlz iĢ duumlnyasında
iĢletmelerin uumlstesinden gelmeleri gereken temel sorunlardan biri de
rekabetccedililiklerini korumak olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır KuumlreselleĢme
ekonominin temelleri ile birlikte firmaların iĢ yapma tarzlarını da
değiĢtirmektedir En buumlyuumlğuumlnden kuumlccediluumlğuumlne iĢletmeler artık sadece yerel
rakipleriyle değil uluslararası firmalarla ile de rekabet etmek durumundadır ĠĢ
duumlnyasındaki aktoumlrlerin sayısı gitgide artmakta oumlnlerine geccedilmiĢe nazaran ccedilok
daha fazla sayıda alternatif ccedilıkan muumlĢterilerin de marka bağlılıkları duumlĢmekte
sonuccedil olarak rekabetin kuralları koumlkten değiĢmektedir Bu yeni koĢullarda
iĢletmelerin varlıklarını suumlrduumlrmeleri ve rekabetccedililiklerini arttırabilmeleri pazar
odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım sergilemeleri ile yakından
iliĢkilidir (Calantone vd 2002 515 Slater ve Narver 2000 64 Morgan ve
Turnell 2003 256) Nitekim oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik
youmlnelimi kavramlarının ccedilok ccedileĢitli disiplinden araĢtırmacıların ve iĢ duumlnyasından
youmlneticilerin ilgi alanına girdiği bu kavramlar uumlzerinde ayrıntılı bilimsel
ccedilalıĢmaların gerccedilekleĢtirildiği goumlruumllmektedir
Pazar youmlnelimi pazar odaklı bir yaklaĢımın oumlrguumlt genelinde kabul goumlrmesi
ve değiĢen muumlĢteri ihtiyaccedillarına uygun bir pazarlama anlayıĢının yaratılmasını
sağlamakta bu Ģekliyle uumlstuumln bir performans ve uzun doumlnemli baĢarının olmazsa
olmaz bir unsuru olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır (Ellinger vd 2008 356 Borges
vd 2008 Zhou vd 2008) Bu nedenle muumlĢterilerin temel bir kaynak teĢkil
ettiği pazar youmlnelimi kavramı ve pazar youmlneliminin performans uumlzerine olan
etkileri youmlnetim ve pazarlama literatuumlruuml accedilısından zengin bir ccedilalıĢma alanı
olarak kabul edilmektedir (Mason vd 2006 141-142)
Pazar youmlnelimi ile yakından iliĢkili bir kavram da oumlğrenme youmlnelimidir
Ġlgili literatuumlr incelendiğinde oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok
sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır (Jeffrey 2008 Calantone vd 2002
gibi) Oumlrneğin rekabet avantajı teorisi oumlrguumltsel oumlğrenmeyi belirsizliğin huumlkuumlm
suumlrduumlğuuml dinamik ccedilevrelerde firmaların rekabet avantajı sağlayabilecekleri hayati
bir kaynak olarak ele almaktadır Hatta Liu Luo ve Shi`ye (2002) goumlre
rakiplerden daha hızlı oumlğrenebilme yeteneği suumlrduumlruumllebilir rekabet avantajı iccedilin
yegacircne kaynaktır
Pazar ve oumlğrenme ile iliĢkili bir baĢka guumlncel kavram da Ģirket
giriĢimciliğidir ġirket giriĢimciliğinin baĢta youmlnetim disiplini olmak uumlzere ccedileĢitli
alanlarda gerccedilekleĢtirilen araĢtırmalarda kapsamlı bir Ģekilde ele alındığı
goumlruumllmektedir ġirket giriĢimciliği yenilikccedililik risk alma ve geleceği
oumlngoumlrebilme uumlzerine odaklanmakta bu haliyle oumlğrenme youmlnelimi accedilısından da
buumlyuumlk bir oumlnem taĢımaktadır (Li vd 2008) ġirket giriĢimciliğinin uumlstlendiği bu
hayati rol mevcut literatuumlrde de karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Liu vd (2002)
Ccedilin`de kamu iĢletmeleri uumlzerinde gerccedilekleĢtirmiĢ oldukları ccedilalıĢmalarında
muumlĢteri youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan
3
etkilerini test etmekte Slater ve Narver (1995) ise giriĢimcilik youmlnelimi ve
muumlĢteri youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı iliĢkiler uumlzerinde
durmaktadır Bu ccedilalıĢmada ise bahsedilen değiĢkenlerle birlikte iĢ karmaĢıklığı
da araĢtırma modeline dacirchil edilmektedir Oumlzellikle de geliĢen teknolojinin
etkisiyle iĢ tanımları her geccedilen guumln değiĢerek iĢin karmaĢıklık seviyesi
yuumlkselmekte iĢ goumlrenler ise bu karmaĢaya bağlı olarak daha fazla oumlğrenme
ihtiyacı ile karĢı karĢıya kalmaktadır
Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve
iĢ karmaĢıklığı kavramları oumlncelikle literatuumlr taraması ile incelenmekte bu
kavramlar arasındaki iliĢkileri accedilıklamaya youmlnelik bir model geliĢtirilmekte ve
araĢtırma modelinde belirtilen değiĢkenler arasındaki iliĢkiler istatistiksel olarak
test edilmektedir
2LĠTERATUumlR TARAMASI
21 Pazar Youmlnelimi
Pazar youmlnelimi en basit Ģekliyle oumlrguumltuumln pazar odaklı bir anlayıĢ
iccedilersinde muumlĢteriler ve rakiplere dair mevcut bilgi tabanını geniĢletmeyi ve
pazardaki olası değiĢimleri oumlnceden tahmin etmeyi bir oumlncelik olarak
benimsemesi Ģeklinde tanımlanabilmektedir (Ellinger vd 2008 354) Boumlylesi
bir yaklaĢım oumlrguumltlere rakiplerine nazaran uumlstuumln bir konum sağlamaktadır
(Zhou vd 2008)
Pazar youmlnelimi oumlzuumlnde oumlrguumltsel bir değer sistemi olarak bilgi paylaĢımı
iccedilin guumlccedilluuml bir altyapı sağlamaktadır MuumlĢteriler ve rakiplere dair mevcut bilgi
tabanını geniĢletmek ve pazardaki olası değiĢimleri oumlnceden tahmin etmek
oumlrguumltlere faaliyette rakiplerine nazaran uumlstuumln bir konum sunmaktadır (Mason
vd 2006 143) Boumlylesi oumlnemli bir kavram olan pazar youmlneliminin tanımına dair
tam anlamıyla bir fikir birliği henuumlz sağlanamamıĢ olsa da literatuumlrde iki temel
yaklaĢımın hacirckimiyeti goumlruumllmektedir Bu iki yaklaĢım pazar youmlnelimini iki
farklı noktadan tanımlamaktadır Bu iki yaklaĢımdan ilkini oluĢturan Kohli ve
Jaworski (1990 5) pazar youmlnelimi kavramını pazarlama kavramının
uygulamaya geccedilirilmesi olarak goumlrmekte iken Narver ve Slater (1990 22) pazar
youmlnelimini muumlĢteri ihtiyaccedillarını anlama youmlnuumlnde firmaya uumlstuumlnluumlk sağlayan
kuumlltuumlrel bir boyut olarak tanımlamaktadır Pazar temelli bakıĢ accedilılarında Kohli
ve Jaworski (1990 5) pazar youmlneliminin muumlĢteriler ve rakipler hakkındaki
enformasyonu geliĢtirmedeki dıĢsal vurgusu nedeniyle geliĢen muumlĢteri
ihtiyaccedillarını sezinlemek ve yenilikccedili uumlruumlnler ve hizmetler yoluyla firmalara bu
ihtiyaccedilları karĢılamak youmlnuumlnde bir uumlstuumlnluumlk sağladığını ifade etmektedir Bu
yaklaĢım oumlzellikle pazarlama alanındaki uzmanlar arasında kabul goumlrmektedir
Diğer yandan Narver ve Slater (1990) pazar youmlnelimini muumlĢterilere
iliĢkin değerlerin oumlrguumltuumln tuumlm kademelerince benimsenerek oumlrguumlt kuumlltuumlruumlnuumln bir
boyutu haline gelmesi olarak tanımlamakta boumlylece pazar youmlnelimini kuumlltuumlrel
bir değiĢken olarak ele almaktadır Bununla birlikte Heiens (2000 2) pazar
4
youmlneliminin oumlrguumltuumln geliĢimi ve karlılığı accedilısından da uumlstlendiği roluumln altını
ccedilizmektedir
Pazar youmlnelimi ile yakından iliĢkili bir kavram da muumlĢteri youmlnelimidir
MuumlĢteri youmlnelimi muumlĢteri ihtiyaccedilları ve tatmininin oumlrguumltuumln oumlncelikleri arasında
yer aldığını belirten inanccedillar setini temsil etmektedir (Deshpande vd 2000
353) En basit Ģekliyle muumlĢteri youmlnelimi muumlĢteriler hakkında yeni bilgilerin elde
edilmesi ve bunların kullanılması olarak tanımlanabilmektedir MuumlĢteri
youmlnelimi muumlĢterilerden gelen bilginin organizasyon iccedilin kullanılması muumlĢteri
ihtiyaccedillarına ulaĢmak iccedilin yeni stratejilerin geliĢtirilmesi ve bu stratejileri
muumlĢteri ihtiyaccedil ve isteklerine goumlre duumlzenlenmesidir (Zhou 2008) Narver ve
Slater (1990 25-26) ise muumlĢteri youmlnelimini daha etkin ve verimli bir oumlrguumltuumln
meydana getirilmesi iccedilin muumlĢterilere daha ccedilok oumlnem verilmesini sağlayacak
gerekli uygulama ve duumlzenlemelerin gerccedilekleĢtirilmesi olarak
kavramsallaĢtırmaktadır Bu uygulamaların gerccedilekleĢtirilmesi ve bu doğrultuda
stratejilerin belirlenmesi ise uzun doumlnemli bir planlama ve yatırım
gerektirmektedir ki muumlĢteri youmlnelimi anlayıĢının benimsenerek uygulamaya
geccedilmesi uzun doumlnemli bir suumlreccediltir MuumlĢteri youmlnelimi kavramı temel olarak oumlrguumlt
ve muumlĢteriler arasındaki dinamik iliĢkiler (pazardaki rakipler ve iccedilsel paydaĢlar
gibi) yani pazar uumlzerine odaklanmaktadır Bu accedilıdan Deshpande vd (2000 355)
muumlĢteri youmlnelimi ve pazar youmlneliminin birbirlerinin yerine kullanılabilir
kavramlar olduğunu ifade etmektedir
Ccedilok youmlnluuml bir kavram olmasına ve iĢletmelere geniĢ bir vizyon
sağlamasına karĢın pazar youmlneliminin yeteriz kaldığı durumlar da soumlz
konusudur Oumlrneğin birccedilok iĢletme iccedilin oumlnemli bir tehlike kendilerini pazar
youmlnelimli olarak algılamalarıdır Bu tehlike aslında onların mevcut muumlĢterileri
ve rakipleriyle ilgili pazar bilgisi edinme youmlnuumlnde yeterince
odaklanamamalarının bir sonucu olup geliĢen pazarlar veya rakipler goumlz ardı
edilmektedir (Zhou vd 2008) Uumlstelik Slater ve Narver`a (2000 73) goumlre pazar
youmlnelimi uygulamaları oumlrguumltlerin sadece muumlĢteri ihtiyaccedillarına odaklanmalarıyla
da sınırlı kalabilmektedir Boumlylesi kısıtlı bir odaklanma da oumlrguumltlerde sadece tek-
doumlnguumlluuml (adaptive) oumlğrenmeye yol accedilmaktadır Bu durum pazar youmlnelimli
oumlrguumltlerin geleneksel olmayan rakiplerinden gelen tehditeri zamanında fark
edememeleri tehlikesini de beraberinde getirmektedir Sonuccedil olarak tek baĢına
pazar youmlneliminin mevcudiyeti sadece geleneksel sınırlar iccedilinde oumlğrenmeye yol
accedilabilmektedir Daha yuumlksek seviyede bir oumlğrenme ihtiyacı ile birlikte bir diğer
guumlncel kavram olarak oumlğrenme youmlnelimi karĢımıza ccedilıkmaktadır
22 Oumlğrenme Kavramı ve Oumlğrenme Youmlnelimi
Oumlğrenme bireyleri yeni yaklaĢımlar geliĢtirme yeni bilgi edinme ve onu
paylaĢma youmlnuumlnde kesintisiz ccedilaba goumlstermeye youmlnlendiren bir suumlreccediltir (Liu vd
2002 368) Koffman ve Senge (1993 8) oumlğrenmeyi bireyi o zamana dek
gerccedilekleĢtiremediği bir Ģeyi yapmaya muktedir hale getiren davranıĢ ve duumlĢuumlnce
değiĢiklikleri buumltuumlnuuml olarak tanımlayarak onu bilgi edinmekten ayırmaktadır
5
Bazı teorisyenler ise oumlğrenmeyi duumlĢuumlnce ve eylem arasında bir koumlpruuml kurarak
tanımlamaktadır Yine Argyris (1991 101) oumlğrenmenin ancak yeni bir bilginin
farklı bir forma doumlnuumlĢtuumlruumllmesi sonucunda meydana gelebileceği goumlruumlĢuumlnuuml
savunmaktadır Bu noktadan oumlğrenme bireylerin davranıĢlarında etkinliği
sağlamak iccedilin hem fiili hem de kavramsal kapasitelerini arttırmaları olarak da
kavramsallaĢtırılabilmektedir (Morgan ve Turnell 2003 256 Jeffrey 2008)
Burada oumlğrenmenin iki seviyesi karĢımıza ccedilıkmaktadır tek doumlnguumlluuml oumlğrenme ve
ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kapsamında temel normlar
değiĢmeksizin sadece davranıĢlar uumlzerinde bir değiĢim meydana gelmektedir
Daha duumlĢuumlk seviyede gerccedilekleĢen bu oumlğrenme tuumlruuml kalıcılıktan uzak olup
oumlrguumltuumln belirli bir boumlluumlm ya da departmanını etkilemektedir Oumlrneğin spesifik bir
durum ya da soruna dair sebeplerin anlaĢılması tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye bir
oumlrnek teĢkil etmektedir
Oumlğrenmenin bir uumlst seviyesi olan ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmede ise sadece
faaliyet ve davranıĢlar değil davranıĢların temelini oluĢturan norm değer ve
kabullerin değiĢimi soumlz konusudur (Sadler-Smith vd 2001 142) Diğer bir
deyiĢle ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltuumln temel varsayım ve kabullerinin
sorgulandığı ve yeniden Ģekillendirildiği stratejik bir oumlğrenme suumlrecini ifade
etmektedir Tek doumlnguumlluuml oumlğrenmenin kısa doumlnemli ve geccedilici yapısına karĢın ccedilift
doumlnguumlluuml oumlğrenme uzun doumlnemli ve kalıcı bir nitelikte karĢımıza ccedilıkmaktadır
Her iki oumlğrenme tuumlruuml de oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarıya katkıda bulunmakla
birlikte mevcut literatuumlr ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmenin tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye
kıyasla oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarı accedilısından daha oumlnemli olduğunu ortaya
koymaktadır (Hitt vd 2000 234)
Oumlğrenme oumlzuumlnde bireysel bir suumlreccediltir Ancak yoğun rekabet ve teknolojik
değiĢimin damgasını vurduğu kuumlresel iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmeleri ancak oumlrguumltsel seviyede gerccedilekleĢen bir oumlğrenme suumlreci ile
muumlmkuumln hale gelmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme en basit Ģekliyle oumlrguumltlerin kendi
sorunlarını ccediloumlzmelerine yeni fikirler yaratmak iccedilin kapasitelerini arttırmalarına
ve kendi geleceklerini belirlemelerine olanak sağlayan hayati bir yetenek olarak
tanımlanmaktadır (Chen vd 2003 74) Ancak temelde bireyler aracılığı ile
gerccedilekleĢen bir suumlreccedil olsa da oumlrguumltsel oumlğrenmenin oumlrguumlt uumlyelerinin
oumlğrenmelerinin kuumlmuumllatif toplamından ibaret kabul edilmesi buumlyuumlk bir hata
olacaktır Oumlrguumltlerin canlılar gibi beyinleri ve sinir sistemleri olmasa da biliĢsel
sistemleri ve hafızaları vardır Bireylerin kiĢilik alıĢkanlık ve inanccedillarını
geliĢtirmeleri gibi oumlrguumltler de kendi goumlruumlĢ ve ideolojilerini geliĢtirmektedir
Oumlrguumltsel oumlğrenme oumlrguumltuuml meydana getiren uumlyelerin keĢif icat ve
değerlemelerinin oumlrguumltuumln ortak zihinsel modelleri ile buumltuumlnleĢmesi sonucu
meydana gelmektedir (Ghosh 2004) Bu noktada oumlrguumltsel oumlğrenme de aynı
bireysel oumlğrenme gibi tek doumlnguumlluuml ve ccedilift doumlnguumlluuml olmak uumlzere iki kategoride ele
alınmaktadır Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kurulu ccedilalıĢma ve problem ccediloumlzme duumlzenini
desteklerken uzun doumlnemde ccedilalıĢma duumlzeninde belirgin bir değiĢime neden
olmamaktadır Bunun aksine ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme ise oumlrguumltuumln ccedilevresindeki
6
değiĢimlere karĢı goumlsterdiği davranıĢları ve karar verme mekanizmasını
sorgulayarak yeniden yapılanma suumlrecini beraberinde getirmekte ve yeni ccedilalıĢma
youmlntemlerinin ortaya ccedilıkmasıyla sonuccedillanmaktadır
Oumlrguumltsel bir seviyede oumlğrenme ihtiyacı oumlğrenme youmlnelimi kavramını da
beraberinde getirmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme yeteneğini oluĢturan ilk goumlsterge
olarak oumlğrenme youmlnelimi bilgi yaratma dağıtma ve kullanma yeteneğini
tanımlayan bir oumlrguumltsel değerler ccedilerccedilevesini ifade etmektedir (Hult vd 2001
179) Diğer bir deyiĢle oumlğrenme youmlnelimi rekabet avantajı elde etmek iccedilin oumlrguumlt
dacirchilinde bilginin uumlretilmesi ve kullanılmasına youmlnelik faaliyetler buumltuumlnuuml olarak
da tanımlanabilmektedir Bu faaliyetler rakiplerden daha uumlstuumln uumlruumlnler uumlretmek
uumlzere muumlĢteri ihtiyaccedilları pazar değiĢimleri ve rakiplerin faaliyetleri hakkındaki
enformasyonun elde edilmesi ve paylaĢılmasını da iccedilermektedir (Calantone vd
2002 519) Rekabetin hızla artması ve enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi ile
birlikte oumlğrenme youmlnelimi suumlrduumlruumllebilir rekabet avantajı iccedilin temel unsurlardan
biri haline gelmektedir (Jimeacutenez-Jimeacutenez ve Cegarra-Navarr 2007 694)
Oumlğrenme youmlnelimi (1) oumlğrenmeye bağlılık (2) accedilık fikirlilik (3) ortak
vizyon gibi değerlerle buumltuumlnleĢmiĢ bir kavramdır Bu değerler bireylerin neden
sonuccedil iliĢkilerini goumlruumlnen ile goumlruumlnenin altında yatanları inanccedilları ve rutinleri
anlama oumlğrenmeyi motive eden bir goumlrev ve youmlnelim duygusu paylaĢma ihtiyacı
hissetmesi yoluyla oumlrguumlt kuumlltuumlruumlne katkıda bulunmakta dolayısıyla literatuumlrde
oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir bileĢeni olarak kabul
edilmektedir (Calantone vd 2002 s 516 Emden vd 2005 885)
Oumlğrenmeye Bağlılık Oumlğrenmeye bağlılık bir oumlrguumltuumln oumlğrenmeye
atfettiği değeri ortaya koymaktadır Oumlğrenmeye bağlılık seviyesi yuumlksek olan bir
oumlrguumlt oumlğrenmeyi bir yatırım olarak goumlrmektedir Bununla birlikte oumlğrenmeye
bağlılık uzun doumlnemli stratejik bir yaklaĢımın ifadesidir (Calantone vd 2001
516)
Ortak Vizyon Oumlrguumlt dacirchilinde kabul goumlren ortak bir vizyonun
mevcudiyeti oumlğrenmeye youmlnelik bir odaklanmayı da beraberinde getirmektedir
Nitekim oumlrguumlt genelince paylaĢılmıĢ ortak bir vizyon olmaksızın oumlrguumltuumln uumlyeleri
tarafından gerccedilekleĢtirilen oumlğrenme pek de anlamlı olmayacaktır (Calantone vd
2001 516)
Accedilık GoumlruumlĢluumlluumlk Accedilık goumlruumlĢluumlluumlk oumlrguumltuumln yeni fikir ve uygulamaları
benimsemeye istekli olması durumunu ifade etmektedir Guumlnuumlmuumlzde firmalar
hızla değiĢen teknoloji ve duumlzensiz pazarlarla yuumlzleĢmek dolayısıyla da yeni
goumlruumlĢ yaklaĢım ve uygulamaları benimsemeye ve paylaĢmaya accedilık olmak
zorundadır (Calantone vd 2001 517)
Oumlğrenme youmlnelimi enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi de dikkate
alındığında pazardaki ve rakiplerin faaliyetlerindeki değiĢikliklere dair bilgi
edinmeyi ve edinilen bu bilginin nasıl yorumlanacağını paylaĢılacağını ve
7
geliĢtirileceğini etkilemektedir (Hurley ve Hult 1998 45) Dolayısıyla oumlğrenme
youmlnelimi etkin bir bilgi transferi suumlreci iccedilin gerekli alt yapıyı oluĢturmaktadır
Oumlğrenme youmlnelimi yuumlksek duumlzeyde oumlğrenme ile birlikte (ccedilift-doumlnguumlluuml ve
proaktif oumlğrenme gibi) gelen oumlrguumltsel bir niteliktir Bu oumlğrenme tipi nihayetinde
davranıĢlarda bir değiĢimle sonuccedillanarak zihinsel modeller ve oumlrguumltsel normların
değiĢmesine yol accedilmaktadır Boumlylesi bir oumlğrenme ile oumlrguumlt hedeflerini doğasını
ve kendisini ccedilevreleyen değer ve inanccedilları yeniden değerlendirmektedir
Bununla birlikte ccedilift-doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltlerin modası geccedilmiĢ pazar bilgisi
ve normlarını unutmalarını (unlearning) sağlamakta ve aynı zamanda yeni
enformasyona oumln yargıyla bakmaya neden olan algısal filtreleri de ortadan
kaldırmaktadır Bu oumlğrenme Ģekli firmalara suumlrekli iyileĢtirme imkacircnı
sağlamanın yanında onlara aynı zamanda radikal yenilikler yapma fırsatı da
vermektedir Bu accedilıdan pazar youmlnelimi pazar enformasyonunu iĢleme
faaliyetlerine youmln veriyor ve oumlnceliklendiriyor iken oumlğrenme youmlnelimi ccedilift-
doumlnguumlluuml oumlğrenmeyi oumln plana getirmektedir Bu nedenle pazar youmlnelimi bilgi-
uumlretici davranıĢlar oumlğrenme youmlnelimi ise bilgi-sorgulayıcı değerler ile temsil
edilmektedir (Sinkula ve Baker 1999 416-417)
23Pazar Youmlnelimi ve Oumlğrenme Youmlnelimi ĠliĢkisi
Pazarlama literatuumlruumlnde oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir
unsuru olarak kabul edilmektedir (Emden vd 2005 887) Oumlrneğin Sinkula vd
(1997 306) oumlğrenme youmlnelimini iĢletmenin yeni bilgi yaratma eğilimini
etkilemekte olan temel oumlrguumltsel değer olarak kavramsallaĢtırmaktadır Pazar
odaklı oumlrguumltler pazara dair bilginin edinilmesi geliĢtirilmesine
guumlncelleĢtirilmesine ve muumlĢteri accedilısından yuumlksek değer oluĢturan yeteneklerin
geliĢtirilmesine oumlnem vermektedir ki bu bilgi ve yeteneklerle ilgili suumlreccedilleri
oumlrguumltsel oumlğrenmeyi de meydana getirmektedir Buna paralel olarak Narver ve
Slater (1990 27) oumlğrenme youmlnelimi ile pazar youmlneliminin arasında pozitif iliĢki
olduğu youmlnuumlnde goumlruumlĢ bildirmektedir
Celuch vd (2002) konu uumlzerine yaptıkları ccedilalıĢmalarında youmlneticilerin
algıladıkları pazar youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi seviyelerini incelenmektedir
Anket sonuccedilları pazar youmlnelimini guumlccedilluuml olarak hisseden youmlneticilerin goumlrev
aldığı firmalarda pazarlama yeteneklerinin global yeteneklerinin ve uumlst youmlnetici
yeteneklerinin diğerlerine nazaran daha yuumlksek olduğunu goumlstermektedir Soumlzuuml
geccedilen bu ccedilalıĢmada global yetenekler youmlneticinin global ihtiyaccedillar hakkında
bilgi edinerek muumlĢterilere youmlnelik bir farkındalık geliĢtirmesi olarak
tanımlanmaktadır Global yetenekler youmlneticinin bilgi edinme yetenekleri ile
doğru orantılı olarak geliĢmekte ve oumlrguumltsel performansa katkıda bulunmaktadır
Ġlaveten ccedilalıĢma sonuccedilları oumlğrenme youmlnelimini guumlccedilluuml olarak algılayan
youmlneticilerin sistemli bilgi edinme yeteneklerinin uumlst youmlnetici kabiliyetlerinin ve
değiĢimlere karĢı kendilerini geliĢtirme yeteneklerinin diğer Ģirket youmlneticilerine
nazaran daha uumlst seviyelerde olduklarını ortaya koymaktadır Dolayısıyla
8
Hipotez 1 Pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve pozitif
bir iliĢki bulunmaktadır
24 GiriĢimcilik Youmlnelimi
Liu vd (2002 368) giriĢimciliği deneyim ve oumlğrenmeye iliĢkin bir
kavram olarak ele almaktadır Oumlrguumltsel accedilıdan baktığımızda giriĢimcilik
oumlrguumltsel risk alma yenilikccedililik ve proaktiflik suumlrecini temsil etmektedir (Hughes
ve Morgan 2006 653) Bu unsurlara teker teker baktığımızda yenilikccedililik
yaratıcı ve yeni ccediloumlzuumlmler peĢinde koĢmayı yeni uumlruumln ve hizmetler geliĢtirmeyi
ve yeni teknoloji kaynaklarını kullanmayı iccedilermektedir (Li vd 2008) Risk alma
ise oumlrguumltuumln mevcut kaynaklarının fırsatları değerlendirmek uumlzere kullanmasını
ifade etmekte olup baĢarısızlık ihtimali de her zaman mevcuttur GiriĢimci
oumlrguumltlerin olası riskleri değerlendirebilmek ve youmlnetebilmek uumlzere geccedilerli
stratejilere sahip olmaları gerekmektedir Proaktiflik ise pazarda rakiplerden
daha uumlstuumln suumlreccedillere ve hizmet kalitesine sahip olmayı ve aynı zamanda yeni
uumlruumlnlerin kontrol ve uygulanmasına imkan veren tutum ve yetenekleri
iccedilermektedir (Liu vd 2002 368 Kuivalainen vd 2007 255)
Bu haliyle giriĢimcilik pazar youmlneliminde ccedilok da belirgin olmayan
yenilik risk alma ve rekabet guumlcuuml kavramlarını oumlne ccedilıkartmaktadır Bununla
birlikte giriĢimcilik rekabet avantajı sağlamak iccedilin yeni uumlruumlnlerin pazara
sunulmasına veya daha oumlnce hizmet verilmeyen farklı pazar boumlluumlmlerinin
belirlenmesine de katkıda bulunmaktadır (Hughes ve Morgan 2006 653) Bu
accedilıdan pratikte pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin birbirini
tamamladığını soumlylemek de muumlmkuumlnduumlr (Slater ve Narver 2000 70)
GiriĢimcilik risk alabilme ve baĢarısızlıklara hoĢgoumlruuml ile yaklaĢabilme
buumlrokrasiye direnccedil proaktiflik ve yenilikccedililik gibi oumlzellikleri buumlnyesinde
barındıran değerleri iccedilermektedir GiriĢimsel bu değerler a) bilgi edinimi b)
oumlğrenme iccedilin temel varsayımlar ve c) değiĢime adaptasyonu da beraberinde
getirdiğinden oumlrguumltsel oumlğrenmenin gerccedilekleĢtirilmesine katkıda bulunmaktadır
(Slater ve Narver 2000 70 Liu vd 2008 369) Buna paralel olarak mevcut
literatuumlr incelendiğinde de giriĢimcilik ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiyi
ele almakta olan ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır Oumlrneğin Liu
Dubinsky ve Shi (2000) ilgili keĢifsel ccedilalıĢmalarında Ģirket giriĢimciliğinin
belirsiz ve hızla değiĢen bir ccedilevrede yeni uumlruumln sunma ve yeni pazarlara girme
kapasitesini geliĢtiren oumlrguumltsel seviyede bir oumlğrenme youmlnelimine katkıda
bulunduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla
Hipotez 2 GiriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve
pozitif bir iliĢki bulunmaktadır
25 ĠĢ KarmaĢıklığı
ĠĢ goumlrenlerin motivasyon ve yaratıcılıkları uumlzerinde oumlnemli etkiye sahip bir
faktoumlr olarak karĢımıza ccedilıkan iĢ karmaĢıklığı soumlz konusu iĢin ccedilok ccedileĢitli
alanlarda yetenek ve deneyim birikimi iĢbirliği ve koordinasyon gerektirmesi
9
olarak tanımlanmaktadır (Sadler-Smith vd 2001 154) Bununla birlikte
karmaĢık olarak ifade edilen iĢ ve goumlrevlerde ccedilok sayıda hedef ve bu hedeflere
ulaĢmak iccedilin de alternatif yollar mevcuttur ĠĢin baĢlangıccedil noktasından arzu
edilen ccedilıktının gerccedilekleĢtirilmesine dek ccedilok sayıda stratejinin uygulanması
gerekmektedir Son olarak da iĢ karmaĢıklığından bahsederken ccedilevresel
belirsizlik ve zaman baskısının mevcudiyeti de goumlz ardı edilmemelidir
Baera vd (2003 572) iĢ karmaĢıklığını beceri ccedileĢitliliği goumlrev kimliği
goumlrevin oumlnemi otonomi ve geri besleme unsurları ile tanımlamaktadır Bu
unsurları teker teker ele aldığımızda i-)Beceri Ccedileşitliliği ccedilalıĢanların farklı
yeteneklerini kullanmasını gerektiren goumlrev farklılıklarını ifade etmektedir ii-
)Goumlrev Kimliği iĢgoumlrenin kendisini yaptığı iĢle oumlzdeĢleĢtirmesini ifade etmekte
olup iĢ zenginleĢtirme ccedilabalarının buumlyuumlk bir kısmı bu boyut uumlzerinde
yoğunlaĢmaktadır iii-) Goumlrevin oumlnemi iĢin diğer insanlar uumlzerinde etkisini
iĢgoumlren algıları ile ifade etmektedir Burada temel nokta iĢgoumlrenlerin
oumlrguumltlerinde ya da iccedilinde yaĢadıkları toplumda oumlnem ifade eden bir iĢ
yaptıklarına inanmalarıdır iv-)Otonomi iĢ goumlrenin kendi iĢi ile ilgili sahip
olduğu bağımsızlık seviyesini goumlstermektedir Oumlrneğin muumlĢteri temsilcileri
ccediloğunlukla temas kurma ve bunları geliĢtirmede belirli bir oumlzerkliğe sahiptir v-
)Geri besleme iĢgoumlrenlerin performansları ve iĢ goumlrme metotları ile ilgili olarak
bilgilendirilmeleri olarak tanımlanmaktadır Bireyler yaĢamlarının oumlnemli bir
boumlluumlmuumlnuuml iĢlerine ayırdıkları iccedilin ne oumllccediluumlde baĢarılı olduklarını belirlemek
isterler Uumlstelik kesintisiz oumlğrenme youmlnuumlnde bir ihtiyaccedil da hissederler Geri
besleme burada karĢımıza ccedilıkmaktadır
Literatuumlrde iĢ karmaĢıklığı uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın
varlığına rastlanmaktadır Oumlzellikle iĢ tasarımı alanındaki yapılan analizler daha
karmaĢık nitelikteki iĢlerde ccedilalıĢan iĢ goumlrenlerin tatmin ve motivasyon
seviyelerinin diğerlerine kıyasla daha yuumlksek olduğunu ortaya koymaktadır
Oumlrneğin Vegt vd (2000) tarafından gerccedilekleĢtirilen bir ccedilalıĢmada iĢ
karmaĢıklığının takım ccedilalıĢması uumlzerindeki etkisi ccedileĢitli youmlnleri ile incelenmekte
ve iĢ karmaĢıklığı ile iĢ tatmini ve iĢ yuumlkuumlmluumlluumlğuuml arasında pozitif bir iliĢkinin
varlığı ortaya ccedilıkmaktadır ĠĢ karmaĢıklığı ve yaratıcılık arasındaki iliĢki ile ilgili
olarak ise iĢin karmaĢıklık seviyesinin yaratıcılığı tahmin etmede
kullanılabilecek oumlnemli bir goumlsterge olduğu goumlruumllmektedir (Baer vd 2003 572)
Sadler-Smith vd`nın (2001) Ġngiltere`de gerccedilekleĢtirdiği bir diğer araĢtırma da
oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkinin varlığını destekler
Ģekilde sonuccedillanmaktadır Nitekim iĢ karmaĢıklığı beraberinde iĢ goumlrenlerin iĢ
ile ilgili olarak yeni Ģeyler oumlğrenme ve yeni youmlntemler geliĢtirmeleri youmlnuumlnde bir
ihtiyacı da getirmektedir (Sadler-Smith vd 2001 147) Dolayısıyla
Hipotez 3 ĠĢ karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasında pozitif ve anlamlı
bir iliĢki bulunmaktadır
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
2
1GĠRĠġ
KarmaĢa ve belirsizliğin damgasını vurduğu guumlnuumlmuumlz iĢ duumlnyasında
iĢletmelerin uumlstesinden gelmeleri gereken temel sorunlardan biri de
rekabetccedililiklerini korumak olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır KuumlreselleĢme
ekonominin temelleri ile birlikte firmaların iĢ yapma tarzlarını da
değiĢtirmektedir En buumlyuumlğuumlnden kuumlccediluumlğuumlne iĢletmeler artık sadece yerel
rakipleriyle değil uluslararası firmalarla ile de rekabet etmek durumundadır ĠĢ
duumlnyasındaki aktoumlrlerin sayısı gitgide artmakta oumlnlerine geccedilmiĢe nazaran ccedilok
daha fazla sayıda alternatif ccedilıkan muumlĢterilerin de marka bağlılıkları duumlĢmekte
sonuccedil olarak rekabetin kuralları koumlkten değiĢmektedir Bu yeni koĢullarda
iĢletmelerin varlıklarını suumlrduumlrmeleri ve rekabetccedililiklerini arttırabilmeleri pazar
odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım sergilemeleri ile yakından
iliĢkilidir (Calantone vd 2002 515 Slater ve Narver 2000 64 Morgan ve
Turnell 2003 256) Nitekim oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik
youmlnelimi kavramlarının ccedilok ccedileĢitli disiplinden araĢtırmacıların ve iĢ duumlnyasından
youmlneticilerin ilgi alanına girdiği bu kavramlar uumlzerinde ayrıntılı bilimsel
ccedilalıĢmaların gerccedilekleĢtirildiği goumlruumllmektedir
Pazar youmlnelimi pazar odaklı bir yaklaĢımın oumlrguumlt genelinde kabul goumlrmesi
ve değiĢen muumlĢteri ihtiyaccedillarına uygun bir pazarlama anlayıĢının yaratılmasını
sağlamakta bu Ģekliyle uumlstuumln bir performans ve uzun doumlnemli baĢarının olmazsa
olmaz bir unsuru olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır (Ellinger vd 2008 356 Borges
vd 2008 Zhou vd 2008) Bu nedenle muumlĢterilerin temel bir kaynak teĢkil
ettiği pazar youmlnelimi kavramı ve pazar youmlneliminin performans uumlzerine olan
etkileri youmlnetim ve pazarlama literatuumlruuml accedilısından zengin bir ccedilalıĢma alanı
olarak kabul edilmektedir (Mason vd 2006 141-142)
Pazar youmlnelimi ile yakından iliĢkili bir kavram da oumlğrenme youmlnelimidir
Ġlgili literatuumlr incelendiğinde oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok
sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır (Jeffrey 2008 Calantone vd 2002
gibi) Oumlrneğin rekabet avantajı teorisi oumlrguumltsel oumlğrenmeyi belirsizliğin huumlkuumlm
suumlrduumlğuuml dinamik ccedilevrelerde firmaların rekabet avantajı sağlayabilecekleri hayati
bir kaynak olarak ele almaktadır Hatta Liu Luo ve Shi`ye (2002) goumlre
rakiplerden daha hızlı oumlğrenebilme yeteneği suumlrduumlruumllebilir rekabet avantajı iccedilin
yegacircne kaynaktır
Pazar ve oumlğrenme ile iliĢkili bir baĢka guumlncel kavram da Ģirket
giriĢimciliğidir ġirket giriĢimciliğinin baĢta youmlnetim disiplini olmak uumlzere ccedileĢitli
alanlarda gerccedilekleĢtirilen araĢtırmalarda kapsamlı bir Ģekilde ele alındığı
goumlruumllmektedir ġirket giriĢimciliği yenilikccedililik risk alma ve geleceği
oumlngoumlrebilme uumlzerine odaklanmakta bu haliyle oumlğrenme youmlnelimi accedilısından da
buumlyuumlk bir oumlnem taĢımaktadır (Li vd 2008) ġirket giriĢimciliğinin uumlstlendiği bu
hayati rol mevcut literatuumlrde de karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Liu vd (2002)
Ccedilin`de kamu iĢletmeleri uumlzerinde gerccedilekleĢtirmiĢ oldukları ccedilalıĢmalarında
muumlĢteri youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan
3
etkilerini test etmekte Slater ve Narver (1995) ise giriĢimcilik youmlnelimi ve
muumlĢteri youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı iliĢkiler uumlzerinde
durmaktadır Bu ccedilalıĢmada ise bahsedilen değiĢkenlerle birlikte iĢ karmaĢıklığı
da araĢtırma modeline dacirchil edilmektedir Oumlzellikle de geliĢen teknolojinin
etkisiyle iĢ tanımları her geccedilen guumln değiĢerek iĢin karmaĢıklık seviyesi
yuumlkselmekte iĢ goumlrenler ise bu karmaĢaya bağlı olarak daha fazla oumlğrenme
ihtiyacı ile karĢı karĢıya kalmaktadır
Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve
iĢ karmaĢıklığı kavramları oumlncelikle literatuumlr taraması ile incelenmekte bu
kavramlar arasındaki iliĢkileri accedilıklamaya youmlnelik bir model geliĢtirilmekte ve
araĢtırma modelinde belirtilen değiĢkenler arasındaki iliĢkiler istatistiksel olarak
test edilmektedir
2LĠTERATUumlR TARAMASI
21 Pazar Youmlnelimi
Pazar youmlnelimi en basit Ģekliyle oumlrguumltuumln pazar odaklı bir anlayıĢ
iccedilersinde muumlĢteriler ve rakiplere dair mevcut bilgi tabanını geniĢletmeyi ve
pazardaki olası değiĢimleri oumlnceden tahmin etmeyi bir oumlncelik olarak
benimsemesi Ģeklinde tanımlanabilmektedir (Ellinger vd 2008 354) Boumlylesi
bir yaklaĢım oumlrguumltlere rakiplerine nazaran uumlstuumln bir konum sağlamaktadır
(Zhou vd 2008)
Pazar youmlnelimi oumlzuumlnde oumlrguumltsel bir değer sistemi olarak bilgi paylaĢımı
iccedilin guumlccedilluuml bir altyapı sağlamaktadır MuumlĢteriler ve rakiplere dair mevcut bilgi
tabanını geniĢletmek ve pazardaki olası değiĢimleri oumlnceden tahmin etmek
oumlrguumltlere faaliyette rakiplerine nazaran uumlstuumln bir konum sunmaktadır (Mason
vd 2006 143) Boumlylesi oumlnemli bir kavram olan pazar youmlneliminin tanımına dair
tam anlamıyla bir fikir birliği henuumlz sağlanamamıĢ olsa da literatuumlrde iki temel
yaklaĢımın hacirckimiyeti goumlruumllmektedir Bu iki yaklaĢım pazar youmlnelimini iki
farklı noktadan tanımlamaktadır Bu iki yaklaĢımdan ilkini oluĢturan Kohli ve
Jaworski (1990 5) pazar youmlnelimi kavramını pazarlama kavramının
uygulamaya geccedilirilmesi olarak goumlrmekte iken Narver ve Slater (1990 22) pazar
youmlnelimini muumlĢteri ihtiyaccedillarını anlama youmlnuumlnde firmaya uumlstuumlnluumlk sağlayan
kuumlltuumlrel bir boyut olarak tanımlamaktadır Pazar temelli bakıĢ accedilılarında Kohli
ve Jaworski (1990 5) pazar youmlneliminin muumlĢteriler ve rakipler hakkındaki
enformasyonu geliĢtirmedeki dıĢsal vurgusu nedeniyle geliĢen muumlĢteri
ihtiyaccedillarını sezinlemek ve yenilikccedili uumlruumlnler ve hizmetler yoluyla firmalara bu
ihtiyaccedilları karĢılamak youmlnuumlnde bir uumlstuumlnluumlk sağladığını ifade etmektedir Bu
yaklaĢım oumlzellikle pazarlama alanındaki uzmanlar arasında kabul goumlrmektedir
Diğer yandan Narver ve Slater (1990) pazar youmlnelimini muumlĢterilere
iliĢkin değerlerin oumlrguumltuumln tuumlm kademelerince benimsenerek oumlrguumlt kuumlltuumlruumlnuumln bir
boyutu haline gelmesi olarak tanımlamakta boumlylece pazar youmlnelimini kuumlltuumlrel
bir değiĢken olarak ele almaktadır Bununla birlikte Heiens (2000 2) pazar
4
youmlneliminin oumlrguumltuumln geliĢimi ve karlılığı accedilısından da uumlstlendiği roluumln altını
ccedilizmektedir
Pazar youmlnelimi ile yakından iliĢkili bir kavram da muumlĢteri youmlnelimidir
MuumlĢteri youmlnelimi muumlĢteri ihtiyaccedilları ve tatmininin oumlrguumltuumln oumlncelikleri arasında
yer aldığını belirten inanccedillar setini temsil etmektedir (Deshpande vd 2000
353) En basit Ģekliyle muumlĢteri youmlnelimi muumlĢteriler hakkında yeni bilgilerin elde
edilmesi ve bunların kullanılması olarak tanımlanabilmektedir MuumlĢteri
youmlnelimi muumlĢterilerden gelen bilginin organizasyon iccedilin kullanılması muumlĢteri
ihtiyaccedillarına ulaĢmak iccedilin yeni stratejilerin geliĢtirilmesi ve bu stratejileri
muumlĢteri ihtiyaccedil ve isteklerine goumlre duumlzenlenmesidir (Zhou 2008) Narver ve
Slater (1990 25-26) ise muumlĢteri youmlnelimini daha etkin ve verimli bir oumlrguumltuumln
meydana getirilmesi iccedilin muumlĢterilere daha ccedilok oumlnem verilmesini sağlayacak
gerekli uygulama ve duumlzenlemelerin gerccedilekleĢtirilmesi olarak
kavramsallaĢtırmaktadır Bu uygulamaların gerccedilekleĢtirilmesi ve bu doğrultuda
stratejilerin belirlenmesi ise uzun doumlnemli bir planlama ve yatırım
gerektirmektedir ki muumlĢteri youmlnelimi anlayıĢının benimsenerek uygulamaya
geccedilmesi uzun doumlnemli bir suumlreccediltir MuumlĢteri youmlnelimi kavramı temel olarak oumlrguumlt
ve muumlĢteriler arasındaki dinamik iliĢkiler (pazardaki rakipler ve iccedilsel paydaĢlar
gibi) yani pazar uumlzerine odaklanmaktadır Bu accedilıdan Deshpande vd (2000 355)
muumlĢteri youmlnelimi ve pazar youmlneliminin birbirlerinin yerine kullanılabilir
kavramlar olduğunu ifade etmektedir
Ccedilok youmlnluuml bir kavram olmasına ve iĢletmelere geniĢ bir vizyon
sağlamasına karĢın pazar youmlneliminin yeteriz kaldığı durumlar da soumlz
konusudur Oumlrneğin birccedilok iĢletme iccedilin oumlnemli bir tehlike kendilerini pazar
youmlnelimli olarak algılamalarıdır Bu tehlike aslında onların mevcut muumlĢterileri
ve rakipleriyle ilgili pazar bilgisi edinme youmlnuumlnde yeterince
odaklanamamalarının bir sonucu olup geliĢen pazarlar veya rakipler goumlz ardı
edilmektedir (Zhou vd 2008) Uumlstelik Slater ve Narver`a (2000 73) goumlre pazar
youmlnelimi uygulamaları oumlrguumltlerin sadece muumlĢteri ihtiyaccedillarına odaklanmalarıyla
da sınırlı kalabilmektedir Boumlylesi kısıtlı bir odaklanma da oumlrguumltlerde sadece tek-
doumlnguumlluuml (adaptive) oumlğrenmeye yol accedilmaktadır Bu durum pazar youmlnelimli
oumlrguumltlerin geleneksel olmayan rakiplerinden gelen tehditeri zamanında fark
edememeleri tehlikesini de beraberinde getirmektedir Sonuccedil olarak tek baĢına
pazar youmlneliminin mevcudiyeti sadece geleneksel sınırlar iccedilinde oumlğrenmeye yol
accedilabilmektedir Daha yuumlksek seviyede bir oumlğrenme ihtiyacı ile birlikte bir diğer
guumlncel kavram olarak oumlğrenme youmlnelimi karĢımıza ccedilıkmaktadır
22 Oumlğrenme Kavramı ve Oumlğrenme Youmlnelimi
Oumlğrenme bireyleri yeni yaklaĢımlar geliĢtirme yeni bilgi edinme ve onu
paylaĢma youmlnuumlnde kesintisiz ccedilaba goumlstermeye youmlnlendiren bir suumlreccediltir (Liu vd
2002 368) Koffman ve Senge (1993 8) oumlğrenmeyi bireyi o zamana dek
gerccedilekleĢtiremediği bir Ģeyi yapmaya muktedir hale getiren davranıĢ ve duumlĢuumlnce
değiĢiklikleri buumltuumlnuuml olarak tanımlayarak onu bilgi edinmekten ayırmaktadır
5
Bazı teorisyenler ise oumlğrenmeyi duumlĢuumlnce ve eylem arasında bir koumlpruuml kurarak
tanımlamaktadır Yine Argyris (1991 101) oumlğrenmenin ancak yeni bir bilginin
farklı bir forma doumlnuumlĢtuumlruumllmesi sonucunda meydana gelebileceği goumlruumlĢuumlnuuml
savunmaktadır Bu noktadan oumlğrenme bireylerin davranıĢlarında etkinliği
sağlamak iccedilin hem fiili hem de kavramsal kapasitelerini arttırmaları olarak da
kavramsallaĢtırılabilmektedir (Morgan ve Turnell 2003 256 Jeffrey 2008)
Burada oumlğrenmenin iki seviyesi karĢımıza ccedilıkmaktadır tek doumlnguumlluuml oumlğrenme ve
ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kapsamında temel normlar
değiĢmeksizin sadece davranıĢlar uumlzerinde bir değiĢim meydana gelmektedir
Daha duumlĢuumlk seviyede gerccedilekleĢen bu oumlğrenme tuumlruuml kalıcılıktan uzak olup
oumlrguumltuumln belirli bir boumlluumlm ya da departmanını etkilemektedir Oumlrneğin spesifik bir
durum ya da soruna dair sebeplerin anlaĢılması tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye bir
oumlrnek teĢkil etmektedir
Oumlğrenmenin bir uumlst seviyesi olan ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmede ise sadece
faaliyet ve davranıĢlar değil davranıĢların temelini oluĢturan norm değer ve
kabullerin değiĢimi soumlz konusudur (Sadler-Smith vd 2001 142) Diğer bir
deyiĢle ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltuumln temel varsayım ve kabullerinin
sorgulandığı ve yeniden Ģekillendirildiği stratejik bir oumlğrenme suumlrecini ifade
etmektedir Tek doumlnguumlluuml oumlğrenmenin kısa doumlnemli ve geccedilici yapısına karĢın ccedilift
doumlnguumlluuml oumlğrenme uzun doumlnemli ve kalıcı bir nitelikte karĢımıza ccedilıkmaktadır
Her iki oumlğrenme tuumlruuml de oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarıya katkıda bulunmakla
birlikte mevcut literatuumlr ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmenin tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye
kıyasla oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarı accedilısından daha oumlnemli olduğunu ortaya
koymaktadır (Hitt vd 2000 234)
Oumlğrenme oumlzuumlnde bireysel bir suumlreccediltir Ancak yoğun rekabet ve teknolojik
değiĢimin damgasını vurduğu kuumlresel iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmeleri ancak oumlrguumltsel seviyede gerccedilekleĢen bir oumlğrenme suumlreci ile
muumlmkuumln hale gelmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme en basit Ģekliyle oumlrguumltlerin kendi
sorunlarını ccediloumlzmelerine yeni fikirler yaratmak iccedilin kapasitelerini arttırmalarına
ve kendi geleceklerini belirlemelerine olanak sağlayan hayati bir yetenek olarak
tanımlanmaktadır (Chen vd 2003 74) Ancak temelde bireyler aracılığı ile
gerccedilekleĢen bir suumlreccedil olsa da oumlrguumltsel oumlğrenmenin oumlrguumlt uumlyelerinin
oumlğrenmelerinin kuumlmuumllatif toplamından ibaret kabul edilmesi buumlyuumlk bir hata
olacaktır Oumlrguumltlerin canlılar gibi beyinleri ve sinir sistemleri olmasa da biliĢsel
sistemleri ve hafızaları vardır Bireylerin kiĢilik alıĢkanlık ve inanccedillarını
geliĢtirmeleri gibi oumlrguumltler de kendi goumlruumlĢ ve ideolojilerini geliĢtirmektedir
Oumlrguumltsel oumlğrenme oumlrguumltuuml meydana getiren uumlyelerin keĢif icat ve
değerlemelerinin oumlrguumltuumln ortak zihinsel modelleri ile buumltuumlnleĢmesi sonucu
meydana gelmektedir (Ghosh 2004) Bu noktada oumlrguumltsel oumlğrenme de aynı
bireysel oumlğrenme gibi tek doumlnguumlluuml ve ccedilift doumlnguumlluuml olmak uumlzere iki kategoride ele
alınmaktadır Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kurulu ccedilalıĢma ve problem ccediloumlzme duumlzenini
desteklerken uzun doumlnemde ccedilalıĢma duumlzeninde belirgin bir değiĢime neden
olmamaktadır Bunun aksine ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme ise oumlrguumltuumln ccedilevresindeki
6
değiĢimlere karĢı goumlsterdiği davranıĢları ve karar verme mekanizmasını
sorgulayarak yeniden yapılanma suumlrecini beraberinde getirmekte ve yeni ccedilalıĢma
youmlntemlerinin ortaya ccedilıkmasıyla sonuccedillanmaktadır
Oumlrguumltsel bir seviyede oumlğrenme ihtiyacı oumlğrenme youmlnelimi kavramını da
beraberinde getirmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme yeteneğini oluĢturan ilk goumlsterge
olarak oumlğrenme youmlnelimi bilgi yaratma dağıtma ve kullanma yeteneğini
tanımlayan bir oumlrguumltsel değerler ccedilerccedilevesini ifade etmektedir (Hult vd 2001
179) Diğer bir deyiĢle oumlğrenme youmlnelimi rekabet avantajı elde etmek iccedilin oumlrguumlt
dacirchilinde bilginin uumlretilmesi ve kullanılmasına youmlnelik faaliyetler buumltuumlnuuml olarak
da tanımlanabilmektedir Bu faaliyetler rakiplerden daha uumlstuumln uumlruumlnler uumlretmek
uumlzere muumlĢteri ihtiyaccedilları pazar değiĢimleri ve rakiplerin faaliyetleri hakkındaki
enformasyonun elde edilmesi ve paylaĢılmasını da iccedilermektedir (Calantone vd
2002 519) Rekabetin hızla artması ve enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi ile
birlikte oumlğrenme youmlnelimi suumlrduumlruumllebilir rekabet avantajı iccedilin temel unsurlardan
biri haline gelmektedir (Jimeacutenez-Jimeacutenez ve Cegarra-Navarr 2007 694)
Oumlğrenme youmlnelimi (1) oumlğrenmeye bağlılık (2) accedilık fikirlilik (3) ortak
vizyon gibi değerlerle buumltuumlnleĢmiĢ bir kavramdır Bu değerler bireylerin neden
sonuccedil iliĢkilerini goumlruumlnen ile goumlruumlnenin altında yatanları inanccedilları ve rutinleri
anlama oumlğrenmeyi motive eden bir goumlrev ve youmlnelim duygusu paylaĢma ihtiyacı
hissetmesi yoluyla oumlrguumlt kuumlltuumlruumlne katkıda bulunmakta dolayısıyla literatuumlrde
oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir bileĢeni olarak kabul
edilmektedir (Calantone vd 2002 s 516 Emden vd 2005 885)
Oumlğrenmeye Bağlılık Oumlğrenmeye bağlılık bir oumlrguumltuumln oumlğrenmeye
atfettiği değeri ortaya koymaktadır Oumlğrenmeye bağlılık seviyesi yuumlksek olan bir
oumlrguumlt oumlğrenmeyi bir yatırım olarak goumlrmektedir Bununla birlikte oumlğrenmeye
bağlılık uzun doumlnemli stratejik bir yaklaĢımın ifadesidir (Calantone vd 2001
516)
Ortak Vizyon Oumlrguumlt dacirchilinde kabul goumlren ortak bir vizyonun
mevcudiyeti oumlğrenmeye youmlnelik bir odaklanmayı da beraberinde getirmektedir
Nitekim oumlrguumlt genelince paylaĢılmıĢ ortak bir vizyon olmaksızın oumlrguumltuumln uumlyeleri
tarafından gerccedilekleĢtirilen oumlğrenme pek de anlamlı olmayacaktır (Calantone vd
2001 516)
Accedilık GoumlruumlĢluumlluumlk Accedilık goumlruumlĢluumlluumlk oumlrguumltuumln yeni fikir ve uygulamaları
benimsemeye istekli olması durumunu ifade etmektedir Guumlnuumlmuumlzde firmalar
hızla değiĢen teknoloji ve duumlzensiz pazarlarla yuumlzleĢmek dolayısıyla da yeni
goumlruumlĢ yaklaĢım ve uygulamaları benimsemeye ve paylaĢmaya accedilık olmak
zorundadır (Calantone vd 2001 517)
Oumlğrenme youmlnelimi enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi de dikkate
alındığında pazardaki ve rakiplerin faaliyetlerindeki değiĢikliklere dair bilgi
edinmeyi ve edinilen bu bilginin nasıl yorumlanacağını paylaĢılacağını ve
7
geliĢtirileceğini etkilemektedir (Hurley ve Hult 1998 45) Dolayısıyla oumlğrenme
youmlnelimi etkin bir bilgi transferi suumlreci iccedilin gerekli alt yapıyı oluĢturmaktadır
Oumlğrenme youmlnelimi yuumlksek duumlzeyde oumlğrenme ile birlikte (ccedilift-doumlnguumlluuml ve
proaktif oumlğrenme gibi) gelen oumlrguumltsel bir niteliktir Bu oumlğrenme tipi nihayetinde
davranıĢlarda bir değiĢimle sonuccedillanarak zihinsel modeller ve oumlrguumltsel normların
değiĢmesine yol accedilmaktadır Boumlylesi bir oumlğrenme ile oumlrguumlt hedeflerini doğasını
ve kendisini ccedilevreleyen değer ve inanccedilları yeniden değerlendirmektedir
Bununla birlikte ccedilift-doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltlerin modası geccedilmiĢ pazar bilgisi
ve normlarını unutmalarını (unlearning) sağlamakta ve aynı zamanda yeni
enformasyona oumln yargıyla bakmaya neden olan algısal filtreleri de ortadan
kaldırmaktadır Bu oumlğrenme Ģekli firmalara suumlrekli iyileĢtirme imkacircnı
sağlamanın yanında onlara aynı zamanda radikal yenilikler yapma fırsatı da
vermektedir Bu accedilıdan pazar youmlnelimi pazar enformasyonunu iĢleme
faaliyetlerine youmln veriyor ve oumlnceliklendiriyor iken oumlğrenme youmlnelimi ccedilift-
doumlnguumlluuml oumlğrenmeyi oumln plana getirmektedir Bu nedenle pazar youmlnelimi bilgi-
uumlretici davranıĢlar oumlğrenme youmlnelimi ise bilgi-sorgulayıcı değerler ile temsil
edilmektedir (Sinkula ve Baker 1999 416-417)
23Pazar Youmlnelimi ve Oumlğrenme Youmlnelimi ĠliĢkisi
Pazarlama literatuumlruumlnde oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir
unsuru olarak kabul edilmektedir (Emden vd 2005 887) Oumlrneğin Sinkula vd
(1997 306) oumlğrenme youmlnelimini iĢletmenin yeni bilgi yaratma eğilimini
etkilemekte olan temel oumlrguumltsel değer olarak kavramsallaĢtırmaktadır Pazar
odaklı oumlrguumltler pazara dair bilginin edinilmesi geliĢtirilmesine
guumlncelleĢtirilmesine ve muumlĢteri accedilısından yuumlksek değer oluĢturan yeteneklerin
geliĢtirilmesine oumlnem vermektedir ki bu bilgi ve yeteneklerle ilgili suumlreccedilleri
oumlrguumltsel oumlğrenmeyi de meydana getirmektedir Buna paralel olarak Narver ve
Slater (1990 27) oumlğrenme youmlnelimi ile pazar youmlneliminin arasında pozitif iliĢki
olduğu youmlnuumlnde goumlruumlĢ bildirmektedir
Celuch vd (2002) konu uumlzerine yaptıkları ccedilalıĢmalarında youmlneticilerin
algıladıkları pazar youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi seviyelerini incelenmektedir
Anket sonuccedilları pazar youmlnelimini guumlccedilluuml olarak hisseden youmlneticilerin goumlrev
aldığı firmalarda pazarlama yeteneklerinin global yeteneklerinin ve uumlst youmlnetici
yeteneklerinin diğerlerine nazaran daha yuumlksek olduğunu goumlstermektedir Soumlzuuml
geccedilen bu ccedilalıĢmada global yetenekler youmlneticinin global ihtiyaccedillar hakkında
bilgi edinerek muumlĢterilere youmlnelik bir farkındalık geliĢtirmesi olarak
tanımlanmaktadır Global yetenekler youmlneticinin bilgi edinme yetenekleri ile
doğru orantılı olarak geliĢmekte ve oumlrguumltsel performansa katkıda bulunmaktadır
Ġlaveten ccedilalıĢma sonuccedilları oumlğrenme youmlnelimini guumlccedilluuml olarak algılayan
youmlneticilerin sistemli bilgi edinme yeteneklerinin uumlst youmlnetici kabiliyetlerinin ve
değiĢimlere karĢı kendilerini geliĢtirme yeteneklerinin diğer Ģirket youmlneticilerine
nazaran daha uumlst seviyelerde olduklarını ortaya koymaktadır Dolayısıyla
8
Hipotez 1 Pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve pozitif
bir iliĢki bulunmaktadır
24 GiriĢimcilik Youmlnelimi
Liu vd (2002 368) giriĢimciliği deneyim ve oumlğrenmeye iliĢkin bir
kavram olarak ele almaktadır Oumlrguumltsel accedilıdan baktığımızda giriĢimcilik
oumlrguumltsel risk alma yenilikccedililik ve proaktiflik suumlrecini temsil etmektedir (Hughes
ve Morgan 2006 653) Bu unsurlara teker teker baktığımızda yenilikccedililik
yaratıcı ve yeni ccediloumlzuumlmler peĢinde koĢmayı yeni uumlruumln ve hizmetler geliĢtirmeyi
ve yeni teknoloji kaynaklarını kullanmayı iccedilermektedir (Li vd 2008) Risk alma
ise oumlrguumltuumln mevcut kaynaklarının fırsatları değerlendirmek uumlzere kullanmasını
ifade etmekte olup baĢarısızlık ihtimali de her zaman mevcuttur GiriĢimci
oumlrguumltlerin olası riskleri değerlendirebilmek ve youmlnetebilmek uumlzere geccedilerli
stratejilere sahip olmaları gerekmektedir Proaktiflik ise pazarda rakiplerden
daha uumlstuumln suumlreccedillere ve hizmet kalitesine sahip olmayı ve aynı zamanda yeni
uumlruumlnlerin kontrol ve uygulanmasına imkan veren tutum ve yetenekleri
iccedilermektedir (Liu vd 2002 368 Kuivalainen vd 2007 255)
Bu haliyle giriĢimcilik pazar youmlneliminde ccedilok da belirgin olmayan
yenilik risk alma ve rekabet guumlcuuml kavramlarını oumlne ccedilıkartmaktadır Bununla
birlikte giriĢimcilik rekabet avantajı sağlamak iccedilin yeni uumlruumlnlerin pazara
sunulmasına veya daha oumlnce hizmet verilmeyen farklı pazar boumlluumlmlerinin
belirlenmesine de katkıda bulunmaktadır (Hughes ve Morgan 2006 653) Bu
accedilıdan pratikte pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin birbirini
tamamladığını soumlylemek de muumlmkuumlnduumlr (Slater ve Narver 2000 70)
GiriĢimcilik risk alabilme ve baĢarısızlıklara hoĢgoumlruuml ile yaklaĢabilme
buumlrokrasiye direnccedil proaktiflik ve yenilikccedililik gibi oumlzellikleri buumlnyesinde
barındıran değerleri iccedilermektedir GiriĢimsel bu değerler a) bilgi edinimi b)
oumlğrenme iccedilin temel varsayımlar ve c) değiĢime adaptasyonu da beraberinde
getirdiğinden oumlrguumltsel oumlğrenmenin gerccedilekleĢtirilmesine katkıda bulunmaktadır
(Slater ve Narver 2000 70 Liu vd 2008 369) Buna paralel olarak mevcut
literatuumlr incelendiğinde de giriĢimcilik ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiyi
ele almakta olan ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır Oumlrneğin Liu
Dubinsky ve Shi (2000) ilgili keĢifsel ccedilalıĢmalarında Ģirket giriĢimciliğinin
belirsiz ve hızla değiĢen bir ccedilevrede yeni uumlruumln sunma ve yeni pazarlara girme
kapasitesini geliĢtiren oumlrguumltsel seviyede bir oumlğrenme youmlnelimine katkıda
bulunduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla
Hipotez 2 GiriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve
pozitif bir iliĢki bulunmaktadır
25 ĠĢ KarmaĢıklığı
ĠĢ goumlrenlerin motivasyon ve yaratıcılıkları uumlzerinde oumlnemli etkiye sahip bir
faktoumlr olarak karĢımıza ccedilıkan iĢ karmaĢıklığı soumlz konusu iĢin ccedilok ccedileĢitli
alanlarda yetenek ve deneyim birikimi iĢbirliği ve koordinasyon gerektirmesi
9
olarak tanımlanmaktadır (Sadler-Smith vd 2001 154) Bununla birlikte
karmaĢık olarak ifade edilen iĢ ve goumlrevlerde ccedilok sayıda hedef ve bu hedeflere
ulaĢmak iccedilin de alternatif yollar mevcuttur ĠĢin baĢlangıccedil noktasından arzu
edilen ccedilıktının gerccedilekleĢtirilmesine dek ccedilok sayıda stratejinin uygulanması
gerekmektedir Son olarak da iĢ karmaĢıklığından bahsederken ccedilevresel
belirsizlik ve zaman baskısının mevcudiyeti de goumlz ardı edilmemelidir
Baera vd (2003 572) iĢ karmaĢıklığını beceri ccedileĢitliliği goumlrev kimliği
goumlrevin oumlnemi otonomi ve geri besleme unsurları ile tanımlamaktadır Bu
unsurları teker teker ele aldığımızda i-)Beceri Ccedileşitliliği ccedilalıĢanların farklı
yeteneklerini kullanmasını gerektiren goumlrev farklılıklarını ifade etmektedir ii-
)Goumlrev Kimliği iĢgoumlrenin kendisini yaptığı iĢle oumlzdeĢleĢtirmesini ifade etmekte
olup iĢ zenginleĢtirme ccedilabalarının buumlyuumlk bir kısmı bu boyut uumlzerinde
yoğunlaĢmaktadır iii-) Goumlrevin oumlnemi iĢin diğer insanlar uumlzerinde etkisini
iĢgoumlren algıları ile ifade etmektedir Burada temel nokta iĢgoumlrenlerin
oumlrguumltlerinde ya da iccedilinde yaĢadıkları toplumda oumlnem ifade eden bir iĢ
yaptıklarına inanmalarıdır iv-)Otonomi iĢ goumlrenin kendi iĢi ile ilgili sahip
olduğu bağımsızlık seviyesini goumlstermektedir Oumlrneğin muumlĢteri temsilcileri
ccediloğunlukla temas kurma ve bunları geliĢtirmede belirli bir oumlzerkliğe sahiptir v-
)Geri besleme iĢgoumlrenlerin performansları ve iĢ goumlrme metotları ile ilgili olarak
bilgilendirilmeleri olarak tanımlanmaktadır Bireyler yaĢamlarının oumlnemli bir
boumlluumlmuumlnuuml iĢlerine ayırdıkları iccedilin ne oumllccediluumlde baĢarılı olduklarını belirlemek
isterler Uumlstelik kesintisiz oumlğrenme youmlnuumlnde bir ihtiyaccedil da hissederler Geri
besleme burada karĢımıza ccedilıkmaktadır
Literatuumlrde iĢ karmaĢıklığı uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın
varlığına rastlanmaktadır Oumlzellikle iĢ tasarımı alanındaki yapılan analizler daha
karmaĢık nitelikteki iĢlerde ccedilalıĢan iĢ goumlrenlerin tatmin ve motivasyon
seviyelerinin diğerlerine kıyasla daha yuumlksek olduğunu ortaya koymaktadır
Oumlrneğin Vegt vd (2000) tarafından gerccedilekleĢtirilen bir ccedilalıĢmada iĢ
karmaĢıklığının takım ccedilalıĢması uumlzerindeki etkisi ccedileĢitli youmlnleri ile incelenmekte
ve iĢ karmaĢıklığı ile iĢ tatmini ve iĢ yuumlkuumlmluumlluumlğuuml arasında pozitif bir iliĢkinin
varlığı ortaya ccedilıkmaktadır ĠĢ karmaĢıklığı ve yaratıcılık arasındaki iliĢki ile ilgili
olarak ise iĢin karmaĢıklık seviyesinin yaratıcılığı tahmin etmede
kullanılabilecek oumlnemli bir goumlsterge olduğu goumlruumllmektedir (Baer vd 2003 572)
Sadler-Smith vd`nın (2001) Ġngiltere`de gerccedilekleĢtirdiği bir diğer araĢtırma da
oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkinin varlığını destekler
Ģekilde sonuccedillanmaktadır Nitekim iĢ karmaĢıklığı beraberinde iĢ goumlrenlerin iĢ
ile ilgili olarak yeni Ģeyler oumlğrenme ve yeni youmlntemler geliĢtirmeleri youmlnuumlnde bir
ihtiyacı da getirmektedir (Sadler-Smith vd 2001 147) Dolayısıyla
Hipotez 3 ĠĢ karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasında pozitif ve anlamlı
bir iliĢki bulunmaktadır
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
3
etkilerini test etmekte Slater ve Narver (1995) ise giriĢimcilik youmlnelimi ve
muumlĢteri youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı iliĢkiler uumlzerinde
durmaktadır Bu ccedilalıĢmada ise bahsedilen değiĢkenlerle birlikte iĢ karmaĢıklığı
da araĢtırma modeline dacirchil edilmektedir Oumlzellikle de geliĢen teknolojinin
etkisiyle iĢ tanımları her geccedilen guumln değiĢerek iĢin karmaĢıklık seviyesi
yuumlkselmekte iĢ goumlrenler ise bu karmaĢaya bağlı olarak daha fazla oumlğrenme
ihtiyacı ile karĢı karĢıya kalmaktadır
Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve
iĢ karmaĢıklığı kavramları oumlncelikle literatuumlr taraması ile incelenmekte bu
kavramlar arasındaki iliĢkileri accedilıklamaya youmlnelik bir model geliĢtirilmekte ve
araĢtırma modelinde belirtilen değiĢkenler arasındaki iliĢkiler istatistiksel olarak
test edilmektedir
2LĠTERATUumlR TARAMASI
21 Pazar Youmlnelimi
Pazar youmlnelimi en basit Ģekliyle oumlrguumltuumln pazar odaklı bir anlayıĢ
iccedilersinde muumlĢteriler ve rakiplere dair mevcut bilgi tabanını geniĢletmeyi ve
pazardaki olası değiĢimleri oumlnceden tahmin etmeyi bir oumlncelik olarak
benimsemesi Ģeklinde tanımlanabilmektedir (Ellinger vd 2008 354) Boumlylesi
bir yaklaĢım oumlrguumltlere rakiplerine nazaran uumlstuumln bir konum sağlamaktadır
(Zhou vd 2008)
Pazar youmlnelimi oumlzuumlnde oumlrguumltsel bir değer sistemi olarak bilgi paylaĢımı
iccedilin guumlccedilluuml bir altyapı sağlamaktadır MuumlĢteriler ve rakiplere dair mevcut bilgi
tabanını geniĢletmek ve pazardaki olası değiĢimleri oumlnceden tahmin etmek
oumlrguumltlere faaliyette rakiplerine nazaran uumlstuumln bir konum sunmaktadır (Mason
vd 2006 143) Boumlylesi oumlnemli bir kavram olan pazar youmlneliminin tanımına dair
tam anlamıyla bir fikir birliği henuumlz sağlanamamıĢ olsa da literatuumlrde iki temel
yaklaĢımın hacirckimiyeti goumlruumllmektedir Bu iki yaklaĢım pazar youmlnelimini iki
farklı noktadan tanımlamaktadır Bu iki yaklaĢımdan ilkini oluĢturan Kohli ve
Jaworski (1990 5) pazar youmlnelimi kavramını pazarlama kavramının
uygulamaya geccedilirilmesi olarak goumlrmekte iken Narver ve Slater (1990 22) pazar
youmlnelimini muumlĢteri ihtiyaccedillarını anlama youmlnuumlnde firmaya uumlstuumlnluumlk sağlayan
kuumlltuumlrel bir boyut olarak tanımlamaktadır Pazar temelli bakıĢ accedilılarında Kohli
ve Jaworski (1990 5) pazar youmlneliminin muumlĢteriler ve rakipler hakkındaki
enformasyonu geliĢtirmedeki dıĢsal vurgusu nedeniyle geliĢen muumlĢteri
ihtiyaccedillarını sezinlemek ve yenilikccedili uumlruumlnler ve hizmetler yoluyla firmalara bu
ihtiyaccedilları karĢılamak youmlnuumlnde bir uumlstuumlnluumlk sağladığını ifade etmektedir Bu
yaklaĢım oumlzellikle pazarlama alanındaki uzmanlar arasında kabul goumlrmektedir
Diğer yandan Narver ve Slater (1990) pazar youmlnelimini muumlĢterilere
iliĢkin değerlerin oumlrguumltuumln tuumlm kademelerince benimsenerek oumlrguumlt kuumlltuumlruumlnuumln bir
boyutu haline gelmesi olarak tanımlamakta boumlylece pazar youmlnelimini kuumlltuumlrel
bir değiĢken olarak ele almaktadır Bununla birlikte Heiens (2000 2) pazar
4
youmlneliminin oumlrguumltuumln geliĢimi ve karlılığı accedilısından da uumlstlendiği roluumln altını
ccedilizmektedir
Pazar youmlnelimi ile yakından iliĢkili bir kavram da muumlĢteri youmlnelimidir
MuumlĢteri youmlnelimi muumlĢteri ihtiyaccedilları ve tatmininin oumlrguumltuumln oumlncelikleri arasında
yer aldığını belirten inanccedillar setini temsil etmektedir (Deshpande vd 2000
353) En basit Ģekliyle muumlĢteri youmlnelimi muumlĢteriler hakkında yeni bilgilerin elde
edilmesi ve bunların kullanılması olarak tanımlanabilmektedir MuumlĢteri
youmlnelimi muumlĢterilerden gelen bilginin organizasyon iccedilin kullanılması muumlĢteri
ihtiyaccedillarına ulaĢmak iccedilin yeni stratejilerin geliĢtirilmesi ve bu stratejileri
muumlĢteri ihtiyaccedil ve isteklerine goumlre duumlzenlenmesidir (Zhou 2008) Narver ve
Slater (1990 25-26) ise muumlĢteri youmlnelimini daha etkin ve verimli bir oumlrguumltuumln
meydana getirilmesi iccedilin muumlĢterilere daha ccedilok oumlnem verilmesini sağlayacak
gerekli uygulama ve duumlzenlemelerin gerccedilekleĢtirilmesi olarak
kavramsallaĢtırmaktadır Bu uygulamaların gerccedilekleĢtirilmesi ve bu doğrultuda
stratejilerin belirlenmesi ise uzun doumlnemli bir planlama ve yatırım
gerektirmektedir ki muumlĢteri youmlnelimi anlayıĢının benimsenerek uygulamaya
geccedilmesi uzun doumlnemli bir suumlreccediltir MuumlĢteri youmlnelimi kavramı temel olarak oumlrguumlt
ve muumlĢteriler arasındaki dinamik iliĢkiler (pazardaki rakipler ve iccedilsel paydaĢlar
gibi) yani pazar uumlzerine odaklanmaktadır Bu accedilıdan Deshpande vd (2000 355)
muumlĢteri youmlnelimi ve pazar youmlneliminin birbirlerinin yerine kullanılabilir
kavramlar olduğunu ifade etmektedir
Ccedilok youmlnluuml bir kavram olmasına ve iĢletmelere geniĢ bir vizyon
sağlamasına karĢın pazar youmlneliminin yeteriz kaldığı durumlar da soumlz
konusudur Oumlrneğin birccedilok iĢletme iccedilin oumlnemli bir tehlike kendilerini pazar
youmlnelimli olarak algılamalarıdır Bu tehlike aslında onların mevcut muumlĢterileri
ve rakipleriyle ilgili pazar bilgisi edinme youmlnuumlnde yeterince
odaklanamamalarının bir sonucu olup geliĢen pazarlar veya rakipler goumlz ardı
edilmektedir (Zhou vd 2008) Uumlstelik Slater ve Narver`a (2000 73) goumlre pazar
youmlnelimi uygulamaları oumlrguumltlerin sadece muumlĢteri ihtiyaccedillarına odaklanmalarıyla
da sınırlı kalabilmektedir Boumlylesi kısıtlı bir odaklanma da oumlrguumltlerde sadece tek-
doumlnguumlluuml (adaptive) oumlğrenmeye yol accedilmaktadır Bu durum pazar youmlnelimli
oumlrguumltlerin geleneksel olmayan rakiplerinden gelen tehditeri zamanında fark
edememeleri tehlikesini de beraberinde getirmektedir Sonuccedil olarak tek baĢına
pazar youmlneliminin mevcudiyeti sadece geleneksel sınırlar iccedilinde oumlğrenmeye yol
accedilabilmektedir Daha yuumlksek seviyede bir oumlğrenme ihtiyacı ile birlikte bir diğer
guumlncel kavram olarak oumlğrenme youmlnelimi karĢımıza ccedilıkmaktadır
22 Oumlğrenme Kavramı ve Oumlğrenme Youmlnelimi
Oumlğrenme bireyleri yeni yaklaĢımlar geliĢtirme yeni bilgi edinme ve onu
paylaĢma youmlnuumlnde kesintisiz ccedilaba goumlstermeye youmlnlendiren bir suumlreccediltir (Liu vd
2002 368) Koffman ve Senge (1993 8) oumlğrenmeyi bireyi o zamana dek
gerccedilekleĢtiremediği bir Ģeyi yapmaya muktedir hale getiren davranıĢ ve duumlĢuumlnce
değiĢiklikleri buumltuumlnuuml olarak tanımlayarak onu bilgi edinmekten ayırmaktadır
5
Bazı teorisyenler ise oumlğrenmeyi duumlĢuumlnce ve eylem arasında bir koumlpruuml kurarak
tanımlamaktadır Yine Argyris (1991 101) oumlğrenmenin ancak yeni bir bilginin
farklı bir forma doumlnuumlĢtuumlruumllmesi sonucunda meydana gelebileceği goumlruumlĢuumlnuuml
savunmaktadır Bu noktadan oumlğrenme bireylerin davranıĢlarında etkinliği
sağlamak iccedilin hem fiili hem de kavramsal kapasitelerini arttırmaları olarak da
kavramsallaĢtırılabilmektedir (Morgan ve Turnell 2003 256 Jeffrey 2008)
Burada oumlğrenmenin iki seviyesi karĢımıza ccedilıkmaktadır tek doumlnguumlluuml oumlğrenme ve
ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kapsamında temel normlar
değiĢmeksizin sadece davranıĢlar uumlzerinde bir değiĢim meydana gelmektedir
Daha duumlĢuumlk seviyede gerccedilekleĢen bu oumlğrenme tuumlruuml kalıcılıktan uzak olup
oumlrguumltuumln belirli bir boumlluumlm ya da departmanını etkilemektedir Oumlrneğin spesifik bir
durum ya da soruna dair sebeplerin anlaĢılması tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye bir
oumlrnek teĢkil etmektedir
Oumlğrenmenin bir uumlst seviyesi olan ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmede ise sadece
faaliyet ve davranıĢlar değil davranıĢların temelini oluĢturan norm değer ve
kabullerin değiĢimi soumlz konusudur (Sadler-Smith vd 2001 142) Diğer bir
deyiĢle ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltuumln temel varsayım ve kabullerinin
sorgulandığı ve yeniden Ģekillendirildiği stratejik bir oumlğrenme suumlrecini ifade
etmektedir Tek doumlnguumlluuml oumlğrenmenin kısa doumlnemli ve geccedilici yapısına karĢın ccedilift
doumlnguumlluuml oumlğrenme uzun doumlnemli ve kalıcı bir nitelikte karĢımıza ccedilıkmaktadır
Her iki oumlğrenme tuumlruuml de oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarıya katkıda bulunmakla
birlikte mevcut literatuumlr ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmenin tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye
kıyasla oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarı accedilısından daha oumlnemli olduğunu ortaya
koymaktadır (Hitt vd 2000 234)
Oumlğrenme oumlzuumlnde bireysel bir suumlreccediltir Ancak yoğun rekabet ve teknolojik
değiĢimin damgasını vurduğu kuumlresel iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmeleri ancak oumlrguumltsel seviyede gerccedilekleĢen bir oumlğrenme suumlreci ile
muumlmkuumln hale gelmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme en basit Ģekliyle oumlrguumltlerin kendi
sorunlarını ccediloumlzmelerine yeni fikirler yaratmak iccedilin kapasitelerini arttırmalarına
ve kendi geleceklerini belirlemelerine olanak sağlayan hayati bir yetenek olarak
tanımlanmaktadır (Chen vd 2003 74) Ancak temelde bireyler aracılığı ile
gerccedilekleĢen bir suumlreccedil olsa da oumlrguumltsel oumlğrenmenin oumlrguumlt uumlyelerinin
oumlğrenmelerinin kuumlmuumllatif toplamından ibaret kabul edilmesi buumlyuumlk bir hata
olacaktır Oumlrguumltlerin canlılar gibi beyinleri ve sinir sistemleri olmasa da biliĢsel
sistemleri ve hafızaları vardır Bireylerin kiĢilik alıĢkanlık ve inanccedillarını
geliĢtirmeleri gibi oumlrguumltler de kendi goumlruumlĢ ve ideolojilerini geliĢtirmektedir
Oumlrguumltsel oumlğrenme oumlrguumltuuml meydana getiren uumlyelerin keĢif icat ve
değerlemelerinin oumlrguumltuumln ortak zihinsel modelleri ile buumltuumlnleĢmesi sonucu
meydana gelmektedir (Ghosh 2004) Bu noktada oumlrguumltsel oumlğrenme de aynı
bireysel oumlğrenme gibi tek doumlnguumlluuml ve ccedilift doumlnguumlluuml olmak uumlzere iki kategoride ele
alınmaktadır Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kurulu ccedilalıĢma ve problem ccediloumlzme duumlzenini
desteklerken uzun doumlnemde ccedilalıĢma duumlzeninde belirgin bir değiĢime neden
olmamaktadır Bunun aksine ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme ise oumlrguumltuumln ccedilevresindeki
6
değiĢimlere karĢı goumlsterdiği davranıĢları ve karar verme mekanizmasını
sorgulayarak yeniden yapılanma suumlrecini beraberinde getirmekte ve yeni ccedilalıĢma
youmlntemlerinin ortaya ccedilıkmasıyla sonuccedillanmaktadır
Oumlrguumltsel bir seviyede oumlğrenme ihtiyacı oumlğrenme youmlnelimi kavramını da
beraberinde getirmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme yeteneğini oluĢturan ilk goumlsterge
olarak oumlğrenme youmlnelimi bilgi yaratma dağıtma ve kullanma yeteneğini
tanımlayan bir oumlrguumltsel değerler ccedilerccedilevesini ifade etmektedir (Hult vd 2001
179) Diğer bir deyiĢle oumlğrenme youmlnelimi rekabet avantajı elde etmek iccedilin oumlrguumlt
dacirchilinde bilginin uumlretilmesi ve kullanılmasına youmlnelik faaliyetler buumltuumlnuuml olarak
da tanımlanabilmektedir Bu faaliyetler rakiplerden daha uumlstuumln uumlruumlnler uumlretmek
uumlzere muumlĢteri ihtiyaccedilları pazar değiĢimleri ve rakiplerin faaliyetleri hakkındaki
enformasyonun elde edilmesi ve paylaĢılmasını da iccedilermektedir (Calantone vd
2002 519) Rekabetin hızla artması ve enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi ile
birlikte oumlğrenme youmlnelimi suumlrduumlruumllebilir rekabet avantajı iccedilin temel unsurlardan
biri haline gelmektedir (Jimeacutenez-Jimeacutenez ve Cegarra-Navarr 2007 694)
Oumlğrenme youmlnelimi (1) oumlğrenmeye bağlılık (2) accedilık fikirlilik (3) ortak
vizyon gibi değerlerle buumltuumlnleĢmiĢ bir kavramdır Bu değerler bireylerin neden
sonuccedil iliĢkilerini goumlruumlnen ile goumlruumlnenin altında yatanları inanccedilları ve rutinleri
anlama oumlğrenmeyi motive eden bir goumlrev ve youmlnelim duygusu paylaĢma ihtiyacı
hissetmesi yoluyla oumlrguumlt kuumlltuumlruumlne katkıda bulunmakta dolayısıyla literatuumlrde
oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir bileĢeni olarak kabul
edilmektedir (Calantone vd 2002 s 516 Emden vd 2005 885)
Oumlğrenmeye Bağlılık Oumlğrenmeye bağlılık bir oumlrguumltuumln oumlğrenmeye
atfettiği değeri ortaya koymaktadır Oumlğrenmeye bağlılık seviyesi yuumlksek olan bir
oumlrguumlt oumlğrenmeyi bir yatırım olarak goumlrmektedir Bununla birlikte oumlğrenmeye
bağlılık uzun doumlnemli stratejik bir yaklaĢımın ifadesidir (Calantone vd 2001
516)
Ortak Vizyon Oumlrguumlt dacirchilinde kabul goumlren ortak bir vizyonun
mevcudiyeti oumlğrenmeye youmlnelik bir odaklanmayı da beraberinde getirmektedir
Nitekim oumlrguumlt genelince paylaĢılmıĢ ortak bir vizyon olmaksızın oumlrguumltuumln uumlyeleri
tarafından gerccedilekleĢtirilen oumlğrenme pek de anlamlı olmayacaktır (Calantone vd
2001 516)
Accedilık GoumlruumlĢluumlluumlk Accedilık goumlruumlĢluumlluumlk oumlrguumltuumln yeni fikir ve uygulamaları
benimsemeye istekli olması durumunu ifade etmektedir Guumlnuumlmuumlzde firmalar
hızla değiĢen teknoloji ve duumlzensiz pazarlarla yuumlzleĢmek dolayısıyla da yeni
goumlruumlĢ yaklaĢım ve uygulamaları benimsemeye ve paylaĢmaya accedilık olmak
zorundadır (Calantone vd 2001 517)
Oumlğrenme youmlnelimi enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi de dikkate
alındığında pazardaki ve rakiplerin faaliyetlerindeki değiĢikliklere dair bilgi
edinmeyi ve edinilen bu bilginin nasıl yorumlanacağını paylaĢılacağını ve
7
geliĢtirileceğini etkilemektedir (Hurley ve Hult 1998 45) Dolayısıyla oumlğrenme
youmlnelimi etkin bir bilgi transferi suumlreci iccedilin gerekli alt yapıyı oluĢturmaktadır
Oumlğrenme youmlnelimi yuumlksek duumlzeyde oumlğrenme ile birlikte (ccedilift-doumlnguumlluuml ve
proaktif oumlğrenme gibi) gelen oumlrguumltsel bir niteliktir Bu oumlğrenme tipi nihayetinde
davranıĢlarda bir değiĢimle sonuccedillanarak zihinsel modeller ve oumlrguumltsel normların
değiĢmesine yol accedilmaktadır Boumlylesi bir oumlğrenme ile oumlrguumlt hedeflerini doğasını
ve kendisini ccedilevreleyen değer ve inanccedilları yeniden değerlendirmektedir
Bununla birlikte ccedilift-doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltlerin modası geccedilmiĢ pazar bilgisi
ve normlarını unutmalarını (unlearning) sağlamakta ve aynı zamanda yeni
enformasyona oumln yargıyla bakmaya neden olan algısal filtreleri de ortadan
kaldırmaktadır Bu oumlğrenme Ģekli firmalara suumlrekli iyileĢtirme imkacircnı
sağlamanın yanında onlara aynı zamanda radikal yenilikler yapma fırsatı da
vermektedir Bu accedilıdan pazar youmlnelimi pazar enformasyonunu iĢleme
faaliyetlerine youmln veriyor ve oumlnceliklendiriyor iken oumlğrenme youmlnelimi ccedilift-
doumlnguumlluuml oumlğrenmeyi oumln plana getirmektedir Bu nedenle pazar youmlnelimi bilgi-
uumlretici davranıĢlar oumlğrenme youmlnelimi ise bilgi-sorgulayıcı değerler ile temsil
edilmektedir (Sinkula ve Baker 1999 416-417)
23Pazar Youmlnelimi ve Oumlğrenme Youmlnelimi ĠliĢkisi
Pazarlama literatuumlruumlnde oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir
unsuru olarak kabul edilmektedir (Emden vd 2005 887) Oumlrneğin Sinkula vd
(1997 306) oumlğrenme youmlnelimini iĢletmenin yeni bilgi yaratma eğilimini
etkilemekte olan temel oumlrguumltsel değer olarak kavramsallaĢtırmaktadır Pazar
odaklı oumlrguumltler pazara dair bilginin edinilmesi geliĢtirilmesine
guumlncelleĢtirilmesine ve muumlĢteri accedilısından yuumlksek değer oluĢturan yeteneklerin
geliĢtirilmesine oumlnem vermektedir ki bu bilgi ve yeteneklerle ilgili suumlreccedilleri
oumlrguumltsel oumlğrenmeyi de meydana getirmektedir Buna paralel olarak Narver ve
Slater (1990 27) oumlğrenme youmlnelimi ile pazar youmlneliminin arasında pozitif iliĢki
olduğu youmlnuumlnde goumlruumlĢ bildirmektedir
Celuch vd (2002) konu uumlzerine yaptıkları ccedilalıĢmalarında youmlneticilerin
algıladıkları pazar youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi seviyelerini incelenmektedir
Anket sonuccedilları pazar youmlnelimini guumlccedilluuml olarak hisseden youmlneticilerin goumlrev
aldığı firmalarda pazarlama yeteneklerinin global yeteneklerinin ve uumlst youmlnetici
yeteneklerinin diğerlerine nazaran daha yuumlksek olduğunu goumlstermektedir Soumlzuuml
geccedilen bu ccedilalıĢmada global yetenekler youmlneticinin global ihtiyaccedillar hakkında
bilgi edinerek muumlĢterilere youmlnelik bir farkındalık geliĢtirmesi olarak
tanımlanmaktadır Global yetenekler youmlneticinin bilgi edinme yetenekleri ile
doğru orantılı olarak geliĢmekte ve oumlrguumltsel performansa katkıda bulunmaktadır
Ġlaveten ccedilalıĢma sonuccedilları oumlğrenme youmlnelimini guumlccedilluuml olarak algılayan
youmlneticilerin sistemli bilgi edinme yeteneklerinin uumlst youmlnetici kabiliyetlerinin ve
değiĢimlere karĢı kendilerini geliĢtirme yeteneklerinin diğer Ģirket youmlneticilerine
nazaran daha uumlst seviyelerde olduklarını ortaya koymaktadır Dolayısıyla
8
Hipotez 1 Pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve pozitif
bir iliĢki bulunmaktadır
24 GiriĢimcilik Youmlnelimi
Liu vd (2002 368) giriĢimciliği deneyim ve oumlğrenmeye iliĢkin bir
kavram olarak ele almaktadır Oumlrguumltsel accedilıdan baktığımızda giriĢimcilik
oumlrguumltsel risk alma yenilikccedililik ve proaktiflik suumlrecini temsil etmektedir (Hughes
ve Morgan 2006 653) Bu unsurlara teker teker baktığımızda yenilikccedililik
yaratıcı ve yeni ccediloumlzuumlmler peĢinde koĢmayı yeni uumlruumln ve hizmetler geliĢtirmeyi
ve yeni teknoloji kaynaklarını kullanmayı iccedilermektedir (Li vd 2008) Risk alma
ise oumlrguumltuumln mevcut kaynaklarının fırsatları değerlendirmek uumlzere kullanmasını
ifade etmekte olup baĢarısızlık ihtimali de her zaman mevcuttur GiriĢimci
oumlrguumltlerin olası riskleri değerlendirebilmek ve youmlnetebilmek uumlzere geccedilerli
stratejilere sahip olmaları gerekmektedir Proaktiflik ise pazarda rakiplerden
daha uumlstuumln suumlreccedillere ve hizmet kalitesine sahip olmayı ve aynı zamanda yeni
uumlruumlnlerin kontrol ve uygulanmasına imkan veren tutum ve yetenekleri
iccedilermektedir (Liu vd 2002 368 Kuivalainen vd 2007 255)
Bu haliyle giriĢimcilik pazar youmlneliminde ccedilok da belirgin olmayan
yenilik risk alma ve rekabet guumlcuuml kavramlarını oumlne ccedilıkartmaktadır Bununla
birlikte giriĢimcilik rekabet avantajı sağlamak iccedilin yeni uumlruumlnlerin pazara
sunulmasına veya daha oumlnce hizmet verilmeyen farklı pazar boumlluumlmlerinin
belirlenmesine de katkıda bulunmaktadır (Hughes ve Morgan 2006 653) Bu
accedilıdan pratikte pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin birbirini
tamamladığını soumlylemek de muumlmkuumlnduumlr (Slater ve Narver 2000 70)
GiriĢimcilik risk alabilme ve baĢarısızlıklara hoĢgoumlruuml ile yaklaĢabilme
buumlrokrasiye direnccedil proaktiflik ve yenilikccedililik gibi oumlzellikleri buumlnyesinde
barındıran değerleri iccedilermektedir GiriĢimsel bu değerler a) bilgi edinimi b)
oumlğrenme iccedilin temel varsayımlar ve c) değiĢime adaptasyonu da beraberinde
getirdiğinden oumlrguumltsel oumlğrenmenin gerccedilekleĢtirilmesine katkıda bulunmaktadır
(Slater ve Narver 2000 70 Liu vd 2008 369) Buna paralel olarak mevcut
literatuumlr incelendiğinde de giriĢimcilik ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiyi
ele almakta olan ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır Oumlrneğin Liu
Dubinsky ve Shi (2000) ilgili keĢifsel ccedilalıĢmalarında Ģirket giriĢimciliğinin
belirsiz ve hızla değiĢen bir ccedilevrede yeni uumlruumln sunma ve yeni pazarlara girme
kapasitesini geliĢtiren oumlrguumltsel seviyede bir oumlğrenme youmlnelimine katkıda
bulunduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla
Hipotez 2 GiriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve
pozitif bir iliĢki bulunmaktadır
25 ĠĢ KarmaĢıklığı
ĠĢ goumlrenlerin motivasyon ve yaratıcılıkları uumlzerinde oumlnemli etkiye sahip bir
faktoumlr olarak karĢımıza ccedilıkan iĢ karmaĢıklığı soumlz konusu iĢin ccedilok ccedileĢitli
alanlarda yetenek ve deneyim birikimi iĢbirliği ve koordinasyon gerektirmesi
9
olarak tanımlanmaktadır (Sadler-Smith vd 2001 154) Bununla birlikte
karmaĢık olarak ifade edilen iĢ ve goumlrevlerde ccedilok sayıda hedef ve bu hedeflere
ulaĢmak iccedilin de alternatif yollar mevcuttur ĠĢin baĢlangıccedil noktasından arzu
edilen ccedilıktının gerccedilekleĢtirilmesine dek ccedilok sayıda stratejinin uygulanması
gerekmektedir Son olarak da iĢ karmaĢıklığından bahsederken ccedilevresel
belirsizlik ve zaman baskısının mevcudiyeti de goumlz ardı edilmemelidir
Baera vd (2003 572) iĢ karmaĢıklığını beceri ccedileĢitliliği goumlrev kimliği
goumlrevin oumlnemi otonomi ve geri besleme unsurları ile tanımlamaktadır Bu
unsurları teker teker ele aldığımızda i-)Beceri Ccedileşitliliği ccedilalıĢanların farklı
yeteneklerini kullanmasını gerektiren goumlrev farklılıklarını ifade etmektedir ii-
)Goumlrev Kimliği iĢgoumlrenin kendisini yaptığı iĢle oumlzdeĢleĢtirmesini ifade etmekte
olup iĢ zenginleĢtirme ccedilabalarının buumlyuumlk bir kısmı bu boyut uumlzerinde
yoğunlaĢmaktadır iii-) Goumlrevin oumlnemi iĢin diğer insanlar uumlzerinde etkisini
iĢgoumlren algıları ile ifade etmektedir Burada temel nokta iĢgoumlrenlerin
oumlrguumltlerinde ya da iccedilinde yaĢadıkları toplumda oumlnem ifade eden bir iĢ
yaptıklarına inanmalarıdır iv-)Otonomi iĢ goumlrenin kendi iĢi ile ilgili sahip
olduğu bağımsızlık seviyesini goumlstermektedir Oumlrneğin muumlĢteri temsilcileri
ccediloğunlukla temas kurma ve bunları geliĢtirmede belirli bir oumlzerkliğe sahiptir v-
)Geri besleme iĢgoumlrenlerin performansları ve iĢ goumlrme metotları ile ilgili olarak
bilgilendirilmeleri olarak tanımlanmaktadır Bireyler yaĢamlarının oumlnemli bir
boumlluumlmuumlnuuml iĢlerine ayırdıkları iccedilin ne oumllccediluumlde baĢarılı olduklarını belirlemek
isterler Uumlstelik kesintisiz oumlğrenme youmlnuumlnde bir ihtiyaccedil da hissederler Geri
besleme burada karĢımıza ccedilıkmaktadır
Literatuumlrde iĢ karmaĢıklığı uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın
varlığına rastlanmaktadır Oumlzellikle iĢ tasarımı alanındaki yapılan analizler daha
karmaĢık nitelikteki iĢlerde ccedilalıĢan iĢ goumlrenlerin tatmin ve motivasyon
seviyelerinin diğerlerine kıyasla daha yuumlksek olduğunu ortaya koymaktadır
Oumlrneğin Vegt vd (2000) tarafından gerccedilekleĢtirilen bir ccedilalıĢmada iĢ
karmaĢıklığının takım ccedilalıĢması uumlzerindeki etkisi ccedileĢitli youmlnleri ile incelenmekte
ve iĢ karmaĢıklığı ile iĢ tatmini ve iĢ yuumlkuumlmluumlluumlğuuml arasında pozitif bir iliĢkinin
varlığı ortaya ccedilıkmaktadır ĠĢ karmaĢıklığı ve yaratıcılık arasındaki iliĢki ile ilgili
olarak ise iĢin karmaĢıklık seviyesinin yaratıcılığı tahmin etmede
kullanılabilecek oumlnemli bir goumlsterge olduğu goumlruumllmektedir (Baer vd 2003 572)
Sadler-Smith vd`nın (2001) Ġngiltere`de gerccedilekleĢtirdiği bir diğer araĢtırma da
oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkinin varlığını destekler
Ģekilde sonuccedillanmaktadır Nitekim iĢ karmaĢıklığı beraberinde iĢ goumlrenlerin iĢ
ile ilgili olarak yeni Ģeyler oumlğrenme ve yeni youmlntemler geliĢtirmeleri youmlnuumlnde bir
ihtiyacı da getirmektedir (Sadler-Smith vd 2001 147) Dolayısıyla
Hipotez 3 ĠĢ karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasında pozitif ve anlamlı
bir iliĢki bulunmaktadır
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
4
youmlneliminin oumlrguumltuumln geliĢimi ve karlılığı accedilısından da uumlstlendiği roluumln altını
ccedilizmektedir
Pazar youmlnelimi ile yakından iliĢkili bir kavram da muumlĢteri youmlnelimidir
MuumlĢteri youmlnelimi muumlĢteri ihtiyaccedilları ve tatmininin oumlrguumltuumln oumlncelikleri arasında
yer aldığını belirten inanccedillar setini temsil etmektedir (Deshpande vd 2000
353) En basit Ģekliyle muumlĢteri youmlnelimi muumlĢteriler hakkında yeni bilgilerin elde
edilmesi ve bunların kullanılması olarak tanımlanabilmektedir MuumlĢteri
youmlnelimi muumlĢterilerden gelen bilginin organizasyon iccedilin kullanılması muumlĢteri
ihtiyaccedillarına ulaĢmak iccedilin yeni stratejilerin geliĢtirilmesi ve bu stratejileri
muumlĢteri ihtiyaccedil ve isteklerine goumlre duumlzenlenmesidir (Zhou 2008) Narver ve
Slater (1990 25-26) ise muumlĢteri youmlnelimini daha etkin ve verimli bir oumlrguumltuumln
meydana getirilmesi iccedilin muumlĢterilere daha ccedilok oumlnem verilmesini sağlayacak
gerekli uygulama ve duumlzenlemelerin gerccedilekleĢtirilmesi olarak
kavramsallaĢtırmaktadır Bu uygulamaların gerccedilekleĢtirilmesi ve bu doğrultuda
stratejilerin belirlenmesi ise uzun doumlnemli bir planlama ve yatırım
gerektirmektedir ki muumlĢteri youmlnelimi anlayıĢının benimsenerek uygulamaya
geccedilmesi uzun doumlnemli bir suumlreccediltir MuumlĢteri youmlnelimi kavramı temel olarak oumlrguumlt
ve muumlĢteriler arasındaki dinamik iliĢkiler (pazardaki rakipler ve iccedilsel paydaĢlar
gibi) yani pazar uumlzerine odaklanmaktadır Bu accedilıdan Deshpande vd (2000 355)
muumlĢteri youmlnelimi ve pazar youmlneliminin birbirlerinin yerine kullanılabilir
kavramlar olduğunu ifade etmektedir
Ccedilok youmlnluuml bir kavram olmasına ve iĢletmelere geniĢ bir vizyon
sağlamasına karĢın pazar youmlneliminin yeteriz kaldığı durumlar da soumlz
konusudur Oumlrneğin birccedilok iĢletme iccedilin oumlnemli bir tehlike kendilerini pazar
youmlnelimli olarak algılamalarıdır Bu tehlike aslında onların mevcut muumlĢterileri
ve rakipleriyle ilgili pazar bilgisi edinme youmlnuumlnde yeterince
odaklanamamalarının bir sonucu olup geliĢen pazarlar veya rakipler goumlz ardı
edilmektedir (Zhou vd 2008) Uumlstelik Slater ve Narver`a (2000 73) goumlre pazar
youmlnelimi uygulamaları oumlrguumltlerin sadece muumlĢteri ihtiyaccedillarına odaklanmalarıyla
da sınırlı kalabilmektedir Boumlylesi kısıtlı bir odaklanma da oumlrguumltlerde sadece tek-
doumlnguumlluuml (adaptive) oumlğrenmeye yol accedilmaktadır Bu durum pazar youmlnelimli
oumlrguumltlerin geleneksel olmayan rakiplerinden gelen tehditeri zamanında fark
edememeleri tehlikesini de beraberinde getirmektedir Sonuccedil olarak tek baĢına
pazar youmlneliminin mevcudiyeti sadece geleneksel sınırlar iccedilinde oumlğrenmeye yol
accedilabilmektedir Daha yuumlksek seviyede bir oumlğrenme ihtiyacı ile birlikte bir diğer
guumlncel kavram olarak oumlğrenme youmlnelimi karĢımıza ccedilıkmaktadır
22 Oumlğrenme Kavramı ve Oumlğrenme Youmlnelimi
Oumlğrenme bireyleri yeni yaklaĢımlar geliĢtirme yeni bilgi edinme ve onu
paylaĢma youmlnuumlnde kesintisiz ccedilaba goumlstermeye youmlnlendiren bir suumlreccediltir (Liu vd
2002 368) Koffman ve Senge (1993 8) oumlğrenmeyi bireyi o zamana dek
gerccedilekleĢtiremediği bir Ģeyi yapmaya muktedir hale getiren davranıĢ ve duumlĢuumlnce
değiĢiklikleri buumltuumlnuuml olarak tanımlayarak onu bilgi edinmekten ayırmaktadır
5
Bazı teorisyenler ise oumlğrenmeyi duumlĢuumlnce ve eylem arasında bir koumlpruuml kurarak
tanımlamaktadır Yine Argyris (1991 101) oumlğrenmenin ancak yeni bir bilginin
farklı bir forma doumlnuumlĢtuumlruumllmesi sonucunda meydana gelebileceği goumlruumlĢuumlnuuml
savunmaktadır Bu noktadan oumlğrenme bireylerin davranıĢlarında etkinliği
sağlamak iccedilin hem fiili hem de kavramsal kapasitelerini arttırmaları olarak da
kavramsallaĢtırılabilmektedir (Morgan ve Turnell 2003 256 Jeffrey 2008)
Burada oumlğrenmenin iki seviyesi karĢımıza ccedilıkmaktadır tek doumlnguumlluuml oumlğrenme ve
ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kapsamında temel normlar
değiĢmeksizin sadece davranıĢlar uumlzerinde bir değiĢim meydana gelmektedir
Daha duumlĢuumlk seviyede gerccedilekleĢen bu oumlğrenme tuumlruuml kalıcılıktan uzak olup
oumlrguumltuumln belirli bir boumlluumlm ya da departmanını etkilemektedir Oumlrneğin spesifik bir
durum ya da soruna dair sebeplerin anlaĢılması tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye bir
oumlrnek teĢkil etmektedir
Oumlğrenmenin bir uumlst seviyesi olan ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmede ise sadece
faaliyet ve davranıĢlar değil davranıĢların temelini oluĢturan norm değer ve
kabullerin değiĢimi soumlz konusudur (Sadler-Smith vd 2001 142) Diğer bir
deyiĢle ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltuumln temel varsayım ve kabullerinin
sorgulandığı ve yeniden Ģekillendirildiği stratejik bir oumlğrenme suumlrecini ifade
etmektedir Tek doumlnguumlluuml oumlğrenmenin kısa doumlnemli ve geccedilici yapısına karĢın ccedilift
doumlnguumlluuml oumlğrenme uzun doumlnemli ve kalıcı bir nitelikte karĢımıza ccedilıkmaktadır
Her iki oumlğrenme tuumlruuml de oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarıya katkıda bulunmakla
birlikte mevcut literatuumlr ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmenin tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye
kıyasla oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarı accedilısından daha oumlnemli olduğunu ortaya
koymaktadır (Hitt vd 2000 234)
Oumlğrenme oumlzuumlnde bireysel bir suumlreccediltir Ancak yoğun rekabet ve teknolojik
değiĢimin damgasını vurduğu kuumlresel iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmeleri ancak oumlrguumltsel seviyede gerccedilekleĢen bir oumlğrenme suumlreci ile
muumlmkuumln hale gelmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme en basit Ģekliyle oumlrguumltlerin kendi
sorunlarını ccediloumlzmelerine yeni fikirler yaratmak iccedilin kapasitelerini arttırmalarına
ve kendi geleceklerini belirlemelerine olanak sağlayan hayati bir yetenek olarak
tanımlanmaktadır (Chen vd 2003 74) Ancak temelde bireyler aracılığı ile
gerccedilekleĢen bir suumlreccedil olsa da oumlrguumltsel oumlğrenmenin oumlrguumlt uumlyelerinin
oumlğrenmelerinin kuumlmuumllatif toplamından ibaret kabul edilmesi buumlyuumlk bir hata
olacaktır Oumlrguumltlerin canlılar gibi beyinleri ve sinir sistemleri olmasa da biliĢsel
sistemleri ve hafızaları vardır Bireylerin kiĢilik alıĢkanlık ve inanccedillarını
geliĢtirmeleri gibi oumlrguumltler de kendi goumlruumlĢ ve ideolojilerini geliĢtirmektedir
Oumlrguumltsel oumlğrenme oumlrguumltuuml meydana getiren uumlyelerin keĢif icat ve
değerlemelerinin oumlrguumltuumln ortak zihinsel modelleri ile buumltuumlnleĢmesi sonucu
meydana gelmektedir (Ghosh 2004) Bu noktada oumlrguumltsel oumlğrenme de aynı
bireysel oumlğrenme gibi tek doumlnguumlluuml ve ccedilift doumlnguumlluuml olmak uumlzere iki kategoride ele
alınmaktadır Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kurulu ccedilalıĢma ve problem ccediloumlzme duumlzenini
desteklerken uzun doumlnemde ccedilalıĢma duumlzeninde belirgin bir değiĢime neden
olmamaktadır Bunun aksine ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme ise oumlrguumltuumln ccedilevresindeki
6
değiĢimlere karĢı goumlsterdiği davranıĢları ve karar verme mekanizmasını
sorgulayarak yeniden yapılanma suumlrecini beraberinde getirmekte ve yeni ccedilalıĢma
youmlntemlerinin ortaya ccedilıkmasıyla sonuccedillanmaktadır
Oumlrguumltsel bir seviyede oumlğrenme ihtiyacı oumlğrenme youmlnelimi kavramını da
beraberinde getirmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme yeteneğini oluĢturan ilk goumlsterge
olarak oumlğrenme youmlnelimi bilgi yaratma dağıtma ve kullanma yeteneğini
tanımlayan bir oumlrguumltsel değerler ccedilerccedilevesini ifade etmektedir (Hult vd 2001
179) Diğer bir deyiĢle oumlğrenme youmlnelimi rekabet avantajı elde etmek iccedilin oumlrguumlt
dacirchilinde bilginin uumlretilmesi ve kullanılmasına youmlnelik faaliyetler buumltuumlnuuml olarak
da tanımlanabilmektedir Bu faaliyetler rakiplerden daha uumlstuumln uumlruumlnler uumlretmek
uumlzere muumlĢteri ihtiyaccedilları pazar değiĢimleri ve rakiplerin faaliyetleri hakkındaki
enformasyonun elde edilmesi ve paylaĢılmasını da iccedilermektedir (Calantone vd
2002 519) Rekabetin hızla artması ve enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi ile
birlikte oumlğrenme youmlnelimi suumlrduumlruumllebilir rekabet avantajı iccedilin temel unsurlardan
biri haline gelmektedir (Jimeacutenez-Jimeacutenez ve Cegarra-Navarr 2007 694)
Oumlğrenme youmlnelimi (1) oumlğrenmeye bağlılık (2) accedilık fikirlilik (3) ortak
vizyon gibi değerlerle buumltuumlnleĢmiĢ bir kavramdır Bu değerler bireylerin neden
sonuccedil iliĢkilerini goumlruumlnen ile goumlruumlnenin altında yatanları inanccedilları ve rutinleri
anlama oumlğrenmeyi motive eden bir goumlrev ve youmlnelim duygusu paylaĢma ihtiyacı
hissetmesi yoluyla oumlrguumlt kuumlltuumlruumlne katkıda bulunmakta dolayısıyla literatuumlrde
oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir bileĢeni olarak kabul
edilmektedir (Calantone vd 2002 s 516 Emden vd 2005 885)
Oumlğrenmeye Bağlılık Oumlğrenmeye bağlılık bir oumlrguumltuumln oumlğrenmeye
atfettiği değeri ortaya koymaktadır Oumlğrenmeye bağlılık seviyesi yuumlksek olan bir
oumlrguumlt oumlğrenmeyi bir yatırım olarak goumlrmektedir Bununla birlikte oumlğrenmeye
bağlılık uzun doumlnemli stratejik bir yaklaĢımın ifadesidir (Calantone vd 2001
516)
Ortak Vizyon Oumlrguumlt dacirchilinde kabul goumlren ortak bir vizyonun
mevcudiyeti oumlğrenmeye youmlnelik bir odaklanmayı da beraberinde getirmektedir
Nitekim oumlrguumlt genelince paylaĢılmıĢ ortak bir vizyon olmaksızın oumlrguumltuumln uumlyeleri
tarafından gerccedilekleĢtirilen oumlğrenme pek de anlamlı olmayacaktır (Calantone vd
2001 516)
Accedilık GoumlruumlĢluumlluumlk Accedilık goumlruumlĢluumlluumlk oumlrguumltuumln yeni fikir ve uygulamaları
benimsemeye istekli olması durumunu ifade etmektedir Guumlnuumlmuumlzde firmalar
hızla değiĢen teknoloji ve duumlzensiz pazarlarla yuumlzleĢmek dolayısıyla da yeni
goumlruumlĢ yaklaĢım ve uygulamaları benimsemeye ve paylaĢmaya accedilık olmak
zorundadır (Calantone vd 2001 517)
Oumlğrenme youmlnelimi enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi de dikkate
alındığında pazardaki ve rakiplerin faaliyetlerindeki değiĢikliklere dair bilgi
edinmeyi ve edinilen bu bilginin nasıl yorumlanacağını paylaĢılacağını ve
7
geliĢtirileceğini etkilemektedir (Hurley ve Hult 1998 45) Dolayısıyla oumlğrenme
youmlnelimi etkin bir bilgi transferi suumlreci iccedilin gerekli alt yapıyı oluĢturmaktadır
Oumlğrenme youmlnelimi yuumlksek duumlzeyde oumlğrenme ile birlikte (ccedilift-doumlnguumlluuml ve
proaktif oumlğrenme gibi) gelen oumlrguumltsel bir niteliktir Bu oumlğrenme tipi nihayetinde
davranıĢlarda bir değiĢimle sonuccedillanarak zihinsel modeller ve oumlrguumltsel normların
değiĢmesine yol accedilmaktadır Boumlylesi bir oumlğrenme ile oumlrguumlt hedeflerini doğasını
ve kendisini ccedilevreleyen değer ve inanccedilları yeniden değerlendirmektedir
Bununla birlikte ccedilift-doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltlerin modası geccedilmiĢ pazar bilgisi
ve normlarını unutmalarını (unlearning) sağlamakta ve aynı zamanda yeni
enformasyona oumln yargıyla bakmaya neden olan algısal filtreleri de ortadan
kaldırmaktadır Bu oumlğrenme Ģekli firmalara suumlrekli iyileĢtirme imkacircnı
sağlamanın yanında onlara aynı zamanda radikal yenilikler yapma fırsatı da
vermektedir Bu accedilıdan pazar youmlnelimi pazar enformasyonunu iĢleme
faaliyetlerine youmln veriyor ve oumlnceliklendiriyor iken oumlğrenme youmlnelimi ccedilift-
doumlnguumlluuml oumlğrenmeyi oumln plana getirmektedir Bu nedenle pazar youmlnelimi bilgi-
uumlretici davranıĢlar oumlğrenme youmlnelimi ise bilgi-sorgulayıcı değerler ile temsil
edilmektedir (Sinkula ve Baker 1999 416-417)
23Pazar Youmlnelimi ve Oumlğrenme Youmlnelimi ĠliĢkisi
Pazarlama literatuumlruumlnde oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir
unsuru olarak kabul edilmektedir (Emden vd 2005 887) Oumlrneğin Sinkula vd
(1997 306) oumlğrenme youmlnelimini iĢletmenin yeni bilgi yaratma eğilimini
etkilemekte olan temel oumlrguumltsel değer olarak kavramsallaĢtırmaktadır Pazar
odaklı oumlrguumltler pazara dair bilginin edinilmesi geliĢtirilmesine
guumlncelleĢtirilmesine ve muumlĢteri accedilısından yuumlksek değer oluĢturan yeteneklerin
geliĢtirilmesine oumlnem vermektedir ki bu bilgi ve yeteneklerle ilgili suumlreccedilleri
oumlrguumltsel oumlğrenmeyi de meydana getirmektedir Buna paralel olarak Narver ve
Slater (1990 27) oumlğrenme youmlnelimi ile pazar youmlneliminin arasında pozitif iliĢki
olduğu youmlnuumlnde goumlruumlĢ bildirmektedir
Celuch vd (2002) konu uumlzerine yaptıkları ccedilalıĢmalarında youmlneticilerin
algıladıkları pazar youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi seviyelerini incelenmektedir
Anket sonuccedilları pazar youmlnelimini guumlccedilluuml olarak hisseden youmlneticilerin goumlrev
aldığı firmalarda pazarlama yeteneklerinin global yeteneklerinin ve uumlst youmlnetici
yeteneklerinin diğerlerine nazaran daha yuumlksek olduğunu goumlstermektedir Soumlzuuml
geccedilen bu ccedilalıĢmada global yetenekler youmlneticinin global ihtiyaccedillar hakkında
bilgi edinerek muumlĢterilere youmlnelik bir farkındalık geliĢtirmesi olarak
tanımlanmaktadır Global yetenekler youmlneticinin bilgi edinme yetenekleri ile
doğru orantılı olarak geliĢmekte ve oumlrguumltsel performansa katkıda bulunmaktadır
Ġlaveten ccedilalıĢma sonuccedilları oumlğrenme youmlnelimini guumlccedilluuml olarak algılayan
youmlneticilerin sistemli bilgi edinme yeteneklerinin uumlst youmlnetici kabiliyetlerinin ve
değiĢimlere karĢı kendilerini geliĢtirme yeteneklerinin diğer Ģirket youmlneticilerine
nazaran daha uumlst seviyelerde olduklarını ortaya koymaktadır Dolayısıyla
8
Hipotez 1 Pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve pozitif
bir iliĢki bulunmaktadır
24 GiriĢimcilik Youmlnelimi
Liu vd (2002 368) giriĢimciliği deneyim ve oumlğrenmeye iliĢkin bir
kavram olarak ele almaktadır Oumlrguumltsel accedilıdan baktığımızda giriĢimcilik
oumlrguumltsel risk alma yenilikccedililik ve proaktiflik suumlrecini temsil etmektedir (Hughes
ve Morgan 2006 653) Bu unsurlara teker teker baktığımızda yenilikccedililik
yaratıcı ve yeni ccediloumlzuumlmler peĢinde koĢmayı yeni uumlruumln ve hizmetler geliĢtirmeyi
ve yeni teknoloji kaynaklarını kullanmayı iccedilermektedir (Li vd 2008) Risk alma
ise oumlrguumltuumln mevcut kaynaklarının fırsatları değerlendirmek uumlzere kullanmasını
ifade etmekte olup baĢarısızlık ihtimali de her zaman mevcuttur GiriĢimci
oumlrguumltlerin olası riskleri değerlendirebilmek ve youmlnetebilmek uumlzere geccedilerli
stratejilere sahip olmaları gerekmektedir Proaktiflik ise pazarda rakiplerden
daha uumlstuumln suumlreccedillere ve hizmet kalitesine sahip olmayı ve aynı zamanda yeni
uumlruumlnlerin kontrol ve uygulanmasına imkan veren tutum ve yetenekleri
iccedilermektedir (Liu vd 2002 368 Kuivalainen vd 2007 255)
Bu haliyle giriĢimcilik pazar youmlneliminde ccedilok da belirgin olmayan
yenilik risk alma ve rekabet guumlcuuml kavramlarını oumlne ccedilıkartmaktadır Bununla
birlikte giriĢimcilik rekabet avantajı sağlamak iccedilin yeni uumlruumlnlerin pazara
sunulmasına veya daha oumlnce hizmet verilmeyen farklı pazar boumlluumlmlerinin
belirlenmesine de katkıda bulunmaktadır (Hughes ve Morgan 2006 653) Bu
accedilıdan pratikte pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin birbirini
tamamladığını soumlylemek de muumlmkuumlnduumlr (Slater ve Narver 2000 70)
GiriĢimcilik risk alabilme ve baĢarısızlıklara hoĢgoumlruuml ile yaklaĢabilme
buumlrokrasiye direnccedil proaktiflik ve yenilikccedililik gibi oumlzellikleri buumlnyesinde
barındıran değerleri iccedilermektedir GiriĢimsel bu değerler a) bilgi edinimi b)
oumlğrenme iccedilin temel varsayımlar ve c) değiĢime adaptasyonu da beraberinde
getirdiğinden oumlrguumltsel oumlğrenmenin gerccedilekleĢtirilmesine katkıda bulunmaktadır
(Slater ve Narver 2000 70 Liu vd 2008 369) Buna paralel olarak mevcut
literatuumlr incelendiğinde de giriĢimcilik ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiyi
ele almakta olan ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır Oumlrneğin Liu
Dubinsky ve Shi (2000) ilgili keĢifsel ccedilalıĢmalarında Ģirket giriĢimciliğinin
belirsiz ve hızla değiĢen bir ccedilevrede yeni uumlruumln sunma ve yeni pazarlara girme
kapasitesini geliĢtiren oumlrguumltsel seviyede bir oumlğrenme youmlnelimine katkıda
bulunduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla
Hipotez 2 GiriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve
pozitif bir iliĢki bulunmaktadır
25 ĠĢ KarmaĢıklığı
ĠĢ goumlrenlerin motivasyon ve yaratıcılıkları uumlzerinde oumlnemli etkiye sahip bir
faktoumlr olarak karĢımıza ccedilıkan iĢ karmaĢıklığı soumlz konusu iĢin ccedilok ccedileĢitli
alanlarda yetenek ve deneyim birikimi iĢbirliği ve koordinasyon gerektirmesi
9
olarak tanımlanmaktadır (Sadler-Smith vd 2001 154) Bununla birlikte
karmaĢık olarak ifade edilen iĢ ve goumlrevlerde ccedilok sayıda hedef ve bu hedeflere
ulaĢmak iccedilin de alternatif yollar mevcuttur ĠĢin baĢlangıccedil noktasından arzu
edilen ccedilıktının gerccedilekleĢtirilmesine dek ccedilok sayıda stratejinin uygulanması
gerekmektedir Son olarak da iĢ karmaĢıklığından bahsederken ccedilevresel
belirsizlik ve zaman baskısının mevcudiyeti de goumlz ardı edilmemelidir
Baera vd (2003 572) iĢ karmaĢıklığını beceri ccedileĢitliliği goumlrev kimliği
goumlrevin oumlnemi otonomi ve geri besleme unsurları ile tanımlamaktadır Bu
unsurları teker teker ele aldığımızda i-)Beceri Ccedileşitliliği ccedilalıĢanların farklı
yeteneklerini kullanmasını gerektiren goumlrev farklılıklarını ifade etmektedir ii-
)Goumlrev Kimliği iĢgoumlrenin kendisini yaptığı iĢle oumlzdeĢleĢtirmesini ifade etmekte
olup iĢ zenginleĢtirme ccedilabalarının buumlyuumlk bir kısmı bu boyut uumlzerinde
yoğunlaĢmaktadır iii-) Goumlrevin oumlnemi iĢin diğer insanlar uumlzerinde etkisini
iĢgoumlren algıları ile ifade etmektedir Burada temel nokta iĢgoumlrenlerin
oumlrguumltlerinde ya da iccedilinde yaĢadıkları toplumda oumlnem ifade eden bir iĢ
yaptıklarına inanmalarıdır iv-)Otonomi iĢ goumlrenin kendi iĢi ile ilgili sahip
olduğu bağımsızlık seviyesini goumlstermektedir Oumlrneğin muumlĢteri temsilcileri
ccediloğunlukla temas kurma ve bunları geliĢtirmede belirli bir oumlzerkliğe sahiptir v-
)Geri besleme iĢgoumlrenlerin performansları ve iĢ goumlrme metotları ile ilgili olarak
bilgilendirilmeleri olarak tanımlanmaktadır Bireyler yaĢamlarının oumlnemli bir
boumlluumlmuumlnuuml iĢlerine ayırdıkları iccedilin ne oumllccediluumlde baĢarılı olduklarını belirlemek
isterler Uumlstelik kesintisiz oumlğrenme youmlnuumlnde bir ihtiyaccedil da hissederler Geri
besleme burada karĢımıza ccedilıkmaktadır
Literatuumlrde iĢ karmaĢıklığı uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın
varlığına rastlanmaktadır Oumlzellikle iĢ tasarımı alanındaki yapılan analizler daha
karmaĢık nitelikteki iĢlerde ccedilalıĢan iĢ goumlrenlerin tatmin ve motivasyon
seviyelerinin diğerlerine kıyasla daha yuumlksek olduğunu ortaya koymaktadır
Oumlrneğin Vegt vd (2000) tarafından gerccedilekleĢtirilen bir ccedilalıĢmada iĢ
karmaĢıklığının takım ccedilalıĢması uumlzerindeki etkisi ccedileĢitli youmlnleri ile incelenmekte
ve iĢ karmaĢıklığı ile iĢ tatmini ve iĢ yuumlkuumlmluumlluumlğuuml arasında pozitif bir iliĢkinin
varlığı ortaya ccedilıkmaktadır ĠĢ karmaĢıklığı ve yaratıcılık arasındaki iliĢki ile ilgili
olarak ise iĢin karmaĢıklık seviyesinin yaratıcılığı tahmin etmede
kullanılabilecek oumlnemli bir goumlsterge olduğu goumlruumllmektedir (Baer vd 2003 572)
Sadler-Smith vd`nın (2001) Ġngiltere`de gerccedilekleĢtirdiği bir diğer araĢtırma da
oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkinin varlığını destekler
Ģekilde sonuccedillanmaktadır Nitekim iĢ karmaĢıklığı beraberinde iĢ goumlrenlerin iĢ
ile ilgili olarak yeni Ģeyler oumlğrenme ve yeni youmlntemler geliĢtirmeleri youmlnuumlnde bir
ihtiyacı da getirmektedir (Sadler-Smith vd 2001 147) Dolayısıyla
Hipotez 3 ĠĢ karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasında pozitif ve anlamlı
bir iliĢki bulunmaktadır
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
5
Bazı teorisyenler ise oumlğrenmeyi duumlĢuumlnce ve eylem arasında bir koumlpruuml kurarak
tanımlamaktadır Yine Argyris (1991 101) oumlğrenmenin ancak yeni bir bilginin
farklı bir forma doumlnuumlĢtuumlruumllmesi sonucunda meydana gelebileceği goumlruumlĢuumlnuuml
savunmaktadır Bu noktadan oumlğrenme bireylerin davranıĢlarında etkinliği
sağlamak iccedilin hem fiili hem de kavramsal kapasitelerini arttırmaları olarak da
kavramsallaĢtırılabilmektedir (Morgan ve Turnell 2003 256 Jeffrey 2008)
Burada oumlğrenmenin iki seviyesi karĢımıza ccedilıkmaktadır tek doumlnguumlluuml oumlğrenme ve
ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kapsamında temel normlar
değiĢmeksizin sadece davranıĢlar uumlzerinde bir değiĢim meydana gelmektedir
Daha duumlĢuumlk seviyede gerccedilekleĢen bu oumlğrenme tuumlruuml kalıcılıktan uzak olup
oumlrguumltuumln belirli bir boumlluumlm ya da departmanını etkilemektedir Oumlrneğin spesifik bir
durum ya da soruna dair sebeplerin anlaĢılması tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye bir
oumlrnek teĢkil etmektedir
Oumlğrenmenin bir uumlst seviyesi olan ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmede ise sadece
faaliyet ve davranıĢlar değil davranıĢların temelini oluĢturan norm değer ve
kabullerin değiĢimi soumlz konusudur (Sadler-Smith vd 2001 142) Diğer bir
deyiĢle ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltuumln temel varsayım ve kabullerinin
sorgulandığı ve yeniden Ģekillendirildiği stratejik bir oumlğrenme suumlrecini ifade
etmektedir Tek doumlnguumlluuml oumlğrenmenin kısa doumlnemli ve geccedilici yapısına karĢın ccedilift
doumlnguumlluuml oumlğrenme uzun doumlnemli ve kalıcı bir nitelikte karĢımıza ccedilıkmaktadır
Her iki oumlğrenme tuumlruuml de oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarıya katkıda bulunmakla
birlikte mevcut literatuumlr ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenmenin tek doumlnguumlluuml oumlğrenmeye
kıyasla oumlrguumltsel etkinlik ve baĢarı accedilısından daha oumlnemli olduğunu ortaya
koymaktadır (Hitt vd 2000 234)
Oumlğrenme oumlzuumlnde bireysel bir suumlreccediltir Ancak yoğun rekabet ve teknolojik
değiĢimin damgasını vurduğu kuumlresel iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmeleri ancak oumlrguumltsel seviyede gerccedilekleĢen bir oumlğrenme suumlreci ile
muumlmkuumln hale gelmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme en basit Ģekliyle oumlrguumltlerin kendi
sorunlarını ccediloumlzmelerine yeni fikirler yaratmak iccedilin kapasitelerini arttırmalarına
ve kendi geleceklerini belirlemelerine olanak sağlayan hayati bir yetenek olarak
tanımlanmaktadır (Chen vd 2003 74) Ancak temelde bireyler aracılığı ile
gerccedilekleĢen bir suumlreccedil olsa da oumlrguumltsel oumlğrenmenin oumlrguumlt uumlyelerinin
oumlğrenmelerinin kuumlmuumllatif toplamından ibaret kabul edilmesi buumlyuumlk bir hata
olacaktır Oumlrguumltlerin canlılar gibi beyinleri ve sinir sistemleri olmasa da biliĢsel
sistemleri ve hafızaları vardır Bireylerin kiĢilik alıĢkanlık ve inanccedillarını
geliĢtirmeleri gibi oumlrguumltler de kendi goumlruumlĢ ve ideolojilerini geliĢtirmektedir
Oumlrguumltsel oumlğrenme oumlrguumltuuml meydana getiren uumlyelerin keĢif icat ve
değerlemelerinin oumlrguumltuumln ortak zihinsel modelleri ile buumltuumlnleĢmesi sonucu
meydana gelmektedir (Ghosh 2004) Bu noktada oumlrguumltsel oumlğrenme de aynı
bireysel oumlğrenme gibi tek doumlnguumlluuml ve ccedilift doumlnguumlluuml olmak uumlzere iki kategoride ele
alınmaktadır Tek doumlnguumlluuml oumlğrenme kurulu ccedilalıĢma ve problem ccediloumlzme duumlzenini
desteklerken uzun doumlnemde ccedilalıĢma duumlzeninde belirgin bir değiĢime neden
olmamaktadır Bunun aksine ccedilift doumlnguumlluuml oumlğrenme ise oumlrguumltuumln ccedilevresindeki
6
değiĢimlere karĢı goumlsterdiği davranıĢları ve karar verme mekanizmasını
sorgulayarak yeniden yapılanma suumlrecini beraberinde getirmekte ve yeni ccedilalıĢma
youmlntemlerinin ortaya ccedilıkmasıyla sonuccedillanmaktadır
Oumlrguumltsel bir seviyede oumlğrenme ihtiyacı oumlğrenme youmlnelimi kavramını da
beraberinde getirmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme yeteneğini oluĢturan ilk goumlsterge
olarak oumlğrenme youmlnelimi bilgi yaratma dağıtma ve kullanma yeteneğini
tanımlayan bir oumlrguumltsel değerler ccedilerccedilevesini ifade etmektedir (Hult vd 2001
179) Diğer bir deyiĢle oumlğrenme youmlnelimi rekabet avantajı elde etmek iccedilin oumlrguumlt
dacirchilinde bilginin uumlretilmesi ve kullanılmasına youmlnelik faaliyetler buumltuumlnuuml olarak
da tanımlanabilmektedir Bu faaliyetler rakiplerden daha uumlstuumln uumlruumlnler uumlretmek
uumlzere muumlĢteri ihtiyaccedilları pazar değiĢimleri ve rakiplerin faaliyetleri hakkındaki
enformasyonun elde edilmesi ve paylaĢılmasını da iccedilermektedir (Calantone vd
2002 519) Rekabetin hızla artması ve enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi ile
birlikte oumlğrenme youmlnelimi suumlrduumlruumllebilir rekabet avantajı iccedilin temel unsurlardan
biri haline gelmektedir (Jimeacutenez-Jimeacutenez ve Cegarra-Navarr 2007 694)
Oumlğrenme youmlnelimi (1) oumlğrenmeye bağlılık (2) accedilık fikirlilik (3) ortak
vizyon gibi değerlerle buumltuumlnleĢmiĢ bir kavramdır Bu değerler bireylerin neden
sonuccedil iliĢkilerini goumlruumlnen ile goumlruumlnenin altında yatanları inanccedilları ve rutinleri
anlama oumlğrenmeyi motive eden bir goumlrev ve youmlnelim duygusu paylaĢma ihtiyacı
hissetmesi yoluyla oumlrguumlt kuumlltuumlruumlne katkıda bulunmakta dolayısıyla literatuumlrde
oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir bileĢeni olarak kabul
edilmektedir (Calantone vd 2002 s 516 Emden vd 2005 885)
Oumlğrenmeye Bağlılık Oumlğrenmeye bağlılık bir oumlrguumltuumln oumlğrenmeye
atfettiği değeri ortaya koymaktadır Oumlğrenmeye bağlılık seviyesi yuumlksek olan bir
oumlrguumlt oumlğrenmeyi bir yatırım olarak goumlrmektedir Bununla birlikte oumlğrenmeye
bağlılık uzun doumlnemli stratejik bir yaklaĢımın ifadesidir (Calantone vd 2001
516)
Ortak Vizyon Oumlrguumlt dacirchilinde kabul goumlren ortak bir vizyonun
mevcudiyeti oumlğrenmeye youmlnelik bir odaklanmayı da beraberinde getirmektedir
Nitekim oumlrguumlt genelince paylaĢılmıĢ ortak bir vizyon olmaksızın oumlrguumltuumln uumlyeleri
tarafından gerccedilekleĢtirilen oumlğrenme pek de anlamlı olmayacaktır (Calantone vd
2001 516)
Accedilık GoumlruumlĢluumlluumlk Accedilık goumlruumlĢluumlluumlk oumlrguumltuumln yeni fikir ve uygulamaları
benimsemeye istekli olması durumunu ifade etmektedir Guumlnuumlmuumlzde firmalar
hızla değiĢen teknoloji ve duumlzensiz pazarlarla yuumlzleĢmek dolayısıyla da yeni
goumlruumlĢ yaklaĢım ve uygulamaları benimsemeye ve paylaĢmaya accedilık olmak
zorundadır (Calantone vd 2001 517)
Oumlğrenme youmlnelimi enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi de dikkate
alındığında pazardaki ve rakiplerin faaliyetlerindeki değiĢikliklere dair bilgi
edinmeyi ve edinilen bu bilginin nasıl yorumlanacağını paylaĢılacağını ve
7
geliĢtirileceğini etkilemektedir (Hurley ve Hult 1998 45) Dolayısıyla oumlğrenme
youmlnelimi etkin bir bilgi transferi suumlreci iccedilin gerekli alt yapıyı oluĢturmaktadır
Oumlğrenme youmlnelimi yuumlksek duumlzeyde oumlğrenme ile birlikte (ccedilift-doumlnguumlluuml ve
proaktif oumlğrenme gibi) gelen oumlrguumltsel bir niteliktir Bu oumlğrenme tipi nihayetinde
davranıĢlarda bir değiĢimle sonuccedillanarak zihinsel modeller ve oumlrguumltsel normların
değiĢmesine yol accedilmaktadır Boumlylesi bir oumlğrenme ile oumlrguumlt hedeflerini doğasını
ve kendisini ccedilevreleyen değer ve inanccedilları yeniden değerlendirmektedir
Bununla birlikte ccedilift-doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltlerin modası geccedilmiĢ pazar bilgisi
ve normlarını unutmalarını (unlearning) sağlamakta ve aynı zamanda yeni
enformasyona oumln yargıyla bakmaya neden olan algısal filtreleri de ortadan
kaldırmaktadır Bu oumlğrenme Ģekli firmalara suumlrekli iyileĢtirme imkacircnı
sağlamanın yanında onlara aynı zamanda radikal yenilikler yapma fırsatı da
vermektedir Bu accedilıdan pazar youmlnelimi pazar enformasyonunu iĢleme
faaliyetlerine youmln veriyor ve oumlnceliklendiriyor iken oumlğrenme youmlnelimi ccedilift-
doumlnguumlluuml oumlğrenmeyi oumln plana getirmektedir Bu nedenle pazar youmlnelimi bilgi-
uumlretici davranıĢlar oumlğrenme youmlnelimi ise bilgi-sorgulayıcı değerler ile temsil
edilmektedir (Sinkula ve Baker 1999 416-417)
23Pazar Youmlnelimi ve Oumlğrenme Youmlnelimi ĠliĢkisi
Pazarlama literatuumlruumlnde oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir
unsuru olarak kabul edilmektedir (Emden vd 2005 887) Oumlrneğin Sinkula vd
(1997 306) oumlğrenme youmlnelimini iĢletmenin yeni bilgi yaratma eğilimini
etkilemekte olan temel oumlrguumltsel değer olarak kavramsallaĢtırmaktadır Pazar
odaklı oumlrguumltler pazara dair bilginin edinilmesi geliĢtirilmesine
guumlncelleĢtirilmesine ve muumlĢteri accedilısından yuumlksek değer oluĢturan yeteneklerin
geliĢtirilmesine oumlnem vermektedir ki bu bilgi ve yeteneklerle ilgili suumlreccedilleri
oumlrguumltsel oumlğrenmeyi de meydana getirmektedir Buna paralel olarak Narver ve
Slater (1990 27) oumlğrenme youmlnelimi ile pazar youmlneliminin arasında pozitif iliĢki
olduğu youmlnuumlnde goumlruumlĢ bildirmektedir
Celuch vd (2002) konu uumlzerine yaptıkları ccedilalıĢmalarında youmlneticilerin
algıladıkları pazar youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi seviyelerini incelenmektedir
Anket sonuccedilları pazar youmlnelimini guumlccedilluuml olarak hisseden youmlneticilerin goumlrev
aldığı firmalarda pazarlama yeteneklerinin global yeteneklerinin ve uumlst youmlnetici
yeteneklerinin diğerlerine nazaran daha yuumlksek olduğunu goumlstermektedir Soumlzuuml
geccedilen bu ccedilalıĢmada global yetenekler youmlneticinin global ihtiyaccedillar hakkında
bilgi edinerek muumlĢterilere youmlnelik bir farkındalık geliĢtirmesi olarak
tanımlanmaktadır Global yetenekler youmlneticinin bilgi edinme yetenekleri ile
doğru orantılı olarak geliĢmekte ve oumlrguumltsel performansa katkıda bulunmaktadır
Ġlaveten ccedilalıĢma sonuccedilları oumlğrenme youmlnelimini guumlccedilluuml olarak algılayan
youmlneticilerin sistemli bilgi edinme yeteneklerinin uumlst youmlnetici kabiliyetlerinin ve
değiĢimlere karĢı kendilerini geliĢtirme yeteneklerinin diğer Ģirket youmlneticilerine
nazaran daha uumlst seviyelerde olduklarını ortaya koymaktadır Dolayısıyla
8
Hipotez 1 Pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve pozitif
bir iliĢki bulunmaktadır
24 GiriĢimcilik Youmlnelimi
Liu vd (2002 368) giriĢimciliği deneyim ve oumlğrenmeye iliĢkin bir
kavram olarak ele almaktadır Oumlrguumltsel accedilıdan baktığımızda giriĢimcilik
oumlrguumltsel risk alma yenilikccedililik ve proaktiflik suumlrecini temsil etmektedir (Hughes
ve Morgan 2006 653) Bu unsurlara teker teker baktığımızda yenilikccedililik
yaratıcı ve yeni ccediloumlzuumlmler peĢinde koĢmayı yeni uumlruumln ve hizmetler geliĢtirmeyi
ve yeni teknoloji kaynaklarını kullanmayı iccedilermektedir (Li vd 2008) Risk alma
ise oumlrguumltuumln mevcut kaynaklarının fırsatları değerlendirmek uumlzere kullanmasını
ifade etmekte olup baĢarısızlık ihtimali de her zaman mevcuttur GiriĢimci
oumlrguumltlerin olası riskleri değerlendirebilmek ve youmlnetebilmek uumlzere geccedilerli
stratejilere sahip olmaları gerekmektedir Proaktiflik ise pazarda rakiplerden
daha uumlstuumln suumlreccedillere ve hizmet kalitesine sahip olmayı ve aynı zamanda yeni
uumlruumlnlerin kontrol ve uygulanmasına imkan veren tutum ve yetenekleri
iccedilermektedir (Liu vd 2002 368 Kuivalainen vd 2007 255)
Bu haliyle giriĢimcilik pazar youmlneliminde ccedilok da belirgin olmayan
yenilik risk alma ve rekabet guumlcuuml kavramlarını oumlne ccedilıkartmaktadır Bununla
birlikte giriĢimcilik rekabet avantajı sağlamak iccedilin yeni uumlruumlnlerin pazara
sunulmasına veya daha oumlnce hizmet verilmeyen farklı pazar boumlluumlmlerinin
belirlenmesine de katkıda bulunmaktadır (Hughes ve Morgan 2006 653) Bu
accedilıdan pratikte pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin birbirini
tamamladığını soumlylemek de muumlmkuumlnduumlr (Slater ve Narver 2000 70)
GiriĢimcilik risk alabilme ve baĢarısızlıklara hoĢgoumlruuml ile yaklaĢabilme
buumlrokrasiye direnccedil proaktiflik ve yenilikccedililik gibi oumlzellikleri buumlnyesinde
barındıran değerleri iccedilermektedir GiriĢimsel bu değerler a) bilgi edinimi b)
oumlğrenme iccedilin temel varsayımlar ve c) değiĢime adaptasyonu da beraberinde
getirdiğinden oumlrguumltsel oumlğrenmenin gerccedilekleĢtirilmesine katkıda bulunmaktadır
(Slater ve Narver 2000 70 Liu vd 2008 369) Buna paralel olarak mevcut
literatuumlr incelendiğinde de giriĢimcilik ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiyi
ele almakta olan ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır Oumlrneğin Liu
Dubinsky ve Shi (2000) ilgili keĢifsel ccedilalıĢmalarında Ģirket giriĢimciliğinin
belirsiz ve hızla değiĢen bir ccedilevrede yeni uumlruumln sunma ve yeni pazarlara girme
kapasitesini geliĢtiren oumlrguumltsel seviyede bir oumlğrenme youmlnelimine katkıda
bulunduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla
Hipotez 2 GiriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve
pozitif bir iliĢki bulunmaktadır
25 ĠĢ KarmaĢıklığı
ĠĢ goumlrenlerin motivasyon ve yaratıcılıkları uumlzerinde oumlnemli etkiye sahip bir
faktoumlr olarak karĢımıza ccedilıkan iĢ karmaĢıklığı soumlz konusu iĢin ccedilok ccedileĢitli
alanlarda yetenek ve deneyim birikimi iĢbirliği ve koordinasyon gerektirmesi
9
olarak tanımlanmaktadır (Sadler-Smith vd 2001 154) Bununla birlikte
karmaĢık olarak ifade edilen iĢ ve goumlrevlerde ccedilok sayıda hedef ve bu hedeflere
ulaĢmak iccedilin de alternatif yollar mevcuttur ĠĢin baĢlangıccedil noktasından arzu
edilen ccedilıktının gerccedilekleĢtirilmesine dek ccedilok sayıda stratejinin uygulanması
gerekmektedir Son olarak da iĢ karmaĢıklığından bahsederken ccedilevresel
belirsizlik ve zaman baskısının mevcudiyeti de goumlz ardı edilmemelidir
Baera vd (2003 572) iĢ karmaĢıklığını beceri ccedileĢitliliği goumlrev kimliği
goumlrevin oumlnemi otonomi ve geri besleme unsurları ile tanımlamaktadır Bu
unsurları teker teker ele aldığımızda i-)Beceri Ccedileşitliliği ccedilalıĢanların farklı
yeteneklerini kullanmasını gerektiren goumlrev farklılıklarını ifade etmektedir ii-
)Goumlrev Kimliği iĢgoumlrenin kendisini yaptığı iĢle oumlzdeĢleĢtirmesini ifade etmekte
olup iĢ zenginleĢtirme ccedilabalarının buumlyuumlk bir kısmı bu boyut uumlzerinde
yoğunlaĢmaktadır iii-) Goumlrevin oumlnemi iĢin diğer insanlar uumlzerinde etkisini
iĢgoumlren algıları ile ifade etmektedir Burada temel nokta iĢgoumlrenlerin
oumlrguumltlerinde ya da iccedilinde yaĢadıkları toplumda oumlnem ifade eden bir iĢ
yaptıklarına inanmalarıdır iv-)Otonomi iĢ goumlrenin kendi iĢi ile ilgili sahip
olduğu bağımsızlık seviyesini goumlstermektedir Oumlrneğin muumlĢteri temsilcileri
ccediloğunlukla temas kurma ve bunları geliĢtirmede belirli bir oumlzerkliğe sahiptir v-
)Geri besleme iĢgoumlrenlerin performansları ve iĢ goumlrme metotları ile ilgili olarak
bilgilendirilmeleri olarak tanımlanmaktadır Bireyler yaĢamlarının oumlnemli bir
boumlluumlmuumlnuuml iĢlerine ayırdıkları iccedilin ne oumllccediluumlde baĢarılı olduklarını belirlemek
isterler Uumlstelik kesintisiz oumlğrenme youmlnuumlnde bir ihtiyaccedil da hissederler Geri
besleme burada karĢımıza ccedilıkmaktadır
Literatuumlrde iĢ karmaĢıklığı uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın
varlığına rastlanmaktadır Oumlzellikle iĢ tasarımı alanındaki yapılan analizler daha
karmaĢık nitelikteki iĢlerde ccedilalıĢan iĢ goumlrenlerin tatmin ve motivasyon
seviyelerinin diğerlerine kıyasla daha yuumlksek olduğunu ortaya koymaktadır
Oumlrneğin Vegt vd (2000) tarafından gerccedilekleĢtirilen bir ccedilalıĢmada iĢ
karmaĢıklığının takım ccedilalıĢması uumlzerindeki etkisi ccedileĢitli youmlnleri ile incelenmekte
ve iĢ karmaĢıklığı ile iĢ tatmini ve iĢ yuumlkuumlmluumlluumlğuuml arasında pozitif bir iliĢkinin
varlığı ortaya ccedilıkmaktadır ĠĢ karmaĢıklığı ve yaratıcılık arasındaki iliĢki ile ilgili
olarak ise iĢin karmaĢıklık seviyesinin yaratıcılığı tahmin etmede
kullanılabilecek oumlnemli bir goumlsterge olduğu goumlruumllmektedir (Baer vd 2003 572)
Sadler-Smith vd`nın (2001) Ġngiltere`de gerccedilekleĢtirdiği bir diğer araĢtırma da
oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkinin varlığını destekler
Ģekilde sonuccedillanmaktadır Nitekim iĢ karmaĢıklığı beraberinde iĢ goumlrenlerin iĢ
ile ilgili olarak yeni Ģeyler oumlğrenme ve yeni youmlntemler geliĢtirmeleri youmlnuumlnde bir
ihtiyacı da getirmektedir (Sadler-Smith vd 2001 147) Dolayısıyla
Hipotez 3 ĠĢ karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasında pozitif ve anlamlı
bir iliĢki bulunmaktadır
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
6
değiĢimlere karĢı goumlsterdiği davranıĢları ve karar verme mekanizmasını
sorgulayarak yeniden yapılanma suumlrecini beraberinde getirmekte ve yeni ccedilalıĢma
youmlntemlerinin ortaya ccedilıkmasıyla sonuccedillanmaktadır
Oumlrguumltsel bir seviyede oumlğrenme ihtiyacı oumlğrenme youmlnelimi kavramını da
beraberinde getirmektedir Oumlrguumltsel oumlğrenme yeteneğini oluĢturan ilk goumlsterge
olarak oumlğrenme youmlnelimi bilgi yaratma dağıtma ve kullanma yeteneğini
tanımlayan bir oumlrguumltsel değerler ccedilerccedilevesini ifade etmektedir (Hult vd 2001
179) Diğer bir deyiĢle oumlğrenme youmlnelimi rekabet avantajı elde etmek iccedilin oumlrguumlt
dacirchilinde bilginin uumlretilmesi ve kullanılmasına youmlnelik faaliyetler buumltuumlnuuml olarak
da tanımlanabilmektedir Bu faaliyetler rakiplerden daha uumlstuumln uumlruumlnler uumlretmek
uumlzere muumlĢteri ihtiyaccedilları pazar değiĢimleri ve rakiplerin faaliyetleri hakkındaki
enformasyonun elde edilmesi ve paylaĢılmasını da iccedilermektedir (Calantone vd
2002 519) Rekabetin hızla artması ve enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi ile
birlikte oumlğrenme youmlnelimi suumlrduumlruumllebilir rekabet avantajı iccedilin temel unsurlardan
biri haline gelmektedir (Jimeacutenez-Jimeacutenez ve Cegarra-Navarr 2007 694)
Oumlğrenme youmlnelimi (1) oumlğrenmeye bağlılık (2) accedilık fikirlilik (3) ortak
vizyon gibi değerlerle buumltuumlnleĢmiĢ bir kavramdır Bu değerler bireylerin neden
sonuccedil iliĢkilerini goumlruumlnen ile goumlruumlnenin altında yatanları inanccedilları ve rutinleri
anlama oumlğrenmeyi motive eden bir goumlrev ve youmlnelim duygusu paylaĢma ihtiyacı
hissetmesi yoluyla oumlrguumlt kuumlltuumlruumlne katkıda bulunmakta dolayısıyla literatuumlrde
oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir bileĢeni olarak kabul
edilmektedir (Calantone vd 2002 s 516 Emden vd 2005 885)
Oumlğrenmeye Bağlılık Oumlğrenmeye bağlılık bir oumlrguumltuumln oumlğrenmeye
atfettiği değeri ortaya koymaktadır Oumlğrenmeye bağlılık seviyesi yuumlksek olan bir
oumlrguumlt oumlğrenmeyi bir yatırım olarak goumlrmektedir Bununla birlikte oumlğrenmeye
bağlılık uzun doumlnemli stratejik bir yaklaĢımın ifadesidir (Calantone vd 2001
516)
Ortak Vizyon Oumlrguumlt dacirchilinde kabul goumlren ortak bir vizyonun
mevcudiyeti oumlğrenmeye youmlnelik bir odaklanmayı da beraberinde getirmektedir
Nitekim oumlrguumlt genelince paylaĢılmıĢ ortak bir vizyon olmaksızın oumlrguumltuumln uumlyeleri
tarafından gerccedilekleĢtirilen oumlğrenme pek de anlamlı olmayacaktır (Calantone vd
2001 516)
Accedilık GoumlruumlĢluumlluumlk Accedilık goumlruumlĢluumlluumlk oumlrguumltuumln yeni fikir ve uygulamaları
benimsemeye istekli olması durumunu ifade etmektedir Guumlnuumlmuumlzde firmalar
hızla değiĢen teknoloji ve duumlzensiz pazarlarla yuumlzleĢmek dolayısıyla da yeni
goumlruumlĢ yaklaĢım ve uygulamaları benimsemeye ve paylaĢmaya accedilık olmak
zorundadır (Calantone vd 2001 517)
Oumlğrenme youmlnelimi enformasyon teknolojilerinin yuumlkseliĢi de dikkate
alındığında pazardaki ve rakiplerin faaliyetlerindeki değiĢikliklere dair bilgi
edinmeyi ve edinilen bu bilginin nasıl yorumlanacağını paylaĢılacağını ve
7
geliĢtirileceğini etkilemektedir (Hurley ve Hult 1998 45) Dolayısıyla oumlğrenme
youmlnelimi etkin bir bilgi transferi suumlreci iccedilin gerekli alt yapıyı oluĢturmaktadır
Oumlğrenme youmlnelimi yuumlksek duumlzeyde oumlğrenme ile birlikte (ccedilift-doumlnguumlluuml ve
proaktif oumlğrenme gibi) gelen oumlrguumltsel bir niteliktir Bu oumlğrenme tipi nihayetinde
davranıĢlarda bir değiĢimle sonuccedillanarak zihinsel modeller ve oumlrguumltsel normların
değiĢmesine yol accedilmaktadır Boumlylesi bir oumlğrenme ile oumlrguumlt hedeflerini doğasını
ve kendisini ccedilevreleyen değer ve inanccedilları yeniden değerlendirmektedir
Bununla birlikte ccedilift-doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltlerin modası geccedilmiĢ pazar bilgisi
ve normlarını unutmalarını (unlearning) sağlamakta ve aynı zamanda yeni
enformasyona oumln yargıyla bakmaya neden olan algısal filtreleri de ortadan
kaldırmaktadır Bu oumlğrenme Ģekli firmalara suumlrekli iyileĢtirme imkacircnı
sağlamanın yanında onlara aynı zamanda radikal yenilikler yapma fırsatı da
vermektedir Bu accedilıdan pazar youmlnelimi pazar enformasyonunu iĢleme
faaliyetlerine youmln veriyor ve oumlnceliklendiriyor iken oumlğrenme youmlnelimi ccedilift-
doumlnguumlluuml oumlğrenmeyi oumln plana getirmektedir Bu nedenle pazar youmlnelimi bilgi-
uumlretici davranıĢlar oumlğrenme youmlnelimi ise bilgi-sorgulayıcı değerler ile temsil
edilmektedir (Sinkula ve Baker 1999 416-417)
23Pazar Youmlnelimi ve Oumlğrenme Youmlnelimi ĠliĢkisi
Pazarlama literatuumlruumlnde oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir
unsuru olarak kabul edilmektedir (Emden vd 2005 887) Oumlrneğin Sinkula vd
(1997 306) oumlğrenme youmlnelimini iĢletmenin yeni bilgi yaratma eğilimini
etkilemekte olan temel oumlrguumltsel değer olarak kavramsallaĢtırmaktadır Pazar
odaklı oumlrguumltler pazara dair bilginin edinilmesi geliĢtirilmesine
guumlncelleĢtirilmesine ve muumlĢteri accedilısından yuumlksek değer oluĢturan yeteneklerin
geliĢtirilmesine oumlnem vermektedir ki bu bilgi ve yeteneklerle ilgili suumlreccedilleri
oumlrguumltsel oumlğrenmeyi de meydana getirmektedir Buna paralel olarak Narver ve
Slater (1990 27) oumlğrenme youmlnelimi ile pazar youmlneliminin arasında pozitif iliĢki
olduğu youmlnuumlnde goumlruumlĢ bildirmektedir
Celuch vd (2002) konu uumlzerine yaptıkları ccedilalıĢmalarında youmlneticilerin
algıladıkları pazar youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi seviyelerini incelenmektedir
Anket sonuccedilları pazar youmlnelimini guumlccedilluuml olarak hisseden youmlneticilerin goumlrev
aldığı firmalarda pazarlama yeteneklerinin global yeteneklerinin ve uumlst youmlnetici
yeteneklerinin diğerlerine nazaran daha yuumlksek olduğunu goumlstermektedir Soumlzuuml
geccedilen bu ccedilalıĢmada global yetenekler youmlneticinin global ihtiyaccedillar hakkında
bilgi edinerek muumlĢterilere youmlnelik bir farkındalık geliĢtirmesi olarak
tanımlanmaktadır Global yetenekler youmlneticinin bilgi edinme yetenekleri ile
doğru orantılı olarak geliĢmekte ve oumlrguumltsel performansa katkıda bulunmaktadır
Ġlaveten ccedilalıĢma sonuccedilları oumlğrenme youmlnelimini guumlccedilluuml olarak algılayan
youmlneticilerin sistemli bilgi edinme yeteneklerinin uumlst youmlnetici kabiliyetlerinin ve
değiĢimlere karĢı kendilerini geliĢtirme yeteneklerinin diğer Ģirket youmlneticilerine
nazaran daha uumlst seviyelerde olduklarını ortaya koymaktadır Dolayısıyla
8
Hipotez 1 Pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve pozitif
bir iliĢki bulunmaktadır
24 GiriĢimcilik Youmlnelimi
Liu vd (2002 368) giriĢimciliği deneyim ve oumlğrenmeye iliĢkin bir
kavram olarak ele almaktadır Oumlrguumltsel accedilıdan baktığımızda giriĢimcilik
oumlrguumltsel risk alma yenilikccedililik ve proaktiflik suumlrecini temsil etmektedir (Hughes
ve Morgan 2006 653) Bu unsurlara teker teker baktığımızda yenilikccedililik
yaratıcı ve yeni ccediloumlzuumlmler peĢinde koĢmayı yeni uumlruumln ve hizmetler geliĢtirmeyi
ve yeni teknoloji kaynaklarını kullanmayı iccedilermektedir (Li vd 2008) Risk alma
ise oumlrguumltuumln mevcut kaynaklarının fırsatları değerlendirmek uumlzere kullanmasını
ifade etmekte olup baĢarısızlık ihtimali de her zaman mevcuttur GiriĢimci
oumlrguumltlerin olası riskleri değerlendirebilmek ve youmlnetebilmek uumlzere geccedilerli
stratejilere sahip olmaları gerekmektedir Proaktiflik ise pazarda rakiplerden
daha uumlstuumln suumlreccedillere ve hizmet kalitesine sahip olmayı ve aynı zamanda yeni
uumlruumlnlerin kontrol ve uygulanmasına imkan veren tutum ve yetenekleri
iccedilermektedir (Liu vd 2002 368 Kuivalainen vd 2007 255)
Bu haliyle giriĢimcilik pazar youmlneliminde ccedilok da belirgin olmayan
yenilik risk alma ve rekabet guumlcuuml kavramlarını oumlne ccedilıkartmaktadır Bununla
birlikte giriĢimcilik rekabet avantajı sağlamak iccedilin yeni uumlruumlnlerin pazara
sunulmasına veya daha oumlnce hizmet verilmeyen farklı pazar boumlluumlmlerinin
belirlenmesine de katkıda bulunmaktadır (Hughes ve Morgan 2006 653) Bu
accedilıdan pratikte pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin birbirini
tamamladığını soumlylemek de muumlmkuumlnduumlr (Slater ve Narver 2000 70)
GiriĢimcilik risk alabilme ve baĢarısızlıklara hoĢgoumlruuml ile yaklaĢabilme
buumlrokrasiye direnccedil proaktiflik ve yenilikccedililik gibi oumlzellikleri buumlnyesinde
barındıran değerleri iccedilermektedir GiriĢimsel bu değerler a) bilgi edinimi b)
oumlğrenme iccedilin temel varsayımlar ve c) değiĢime adaptasyonu da beraberinde
getirdiğinden oumlrguumltsel oumlğrenmenin gerccedilekleĢtirilmesine katkıda bulunmaktadır
(Slater ve Narver 2000 70 Liu vd 2008 369) Buna paralel olarak mevcut
literatuumlr incelendiğinde de giriĢimcilik ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiyi
ele almakta olan ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır Oumlrneğin Liu
Dubinsky ve Shi (2000) ilgili keĢifsel ccedilalıĢmalarında Ģirket giriĢimciliğinin
belirsiz ve hızla değiĢen bir ccedilevrede yeni uumlruumln sunma ve yeni pazarlara girme
kapasitesini geliĢtiren oumlrguumltsel seviyede bir oumlğrenme youmlnelimine katkıda
bulunduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla
Hipotez 2 GiriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve
pozitif bir iliĢki bulunmaktadır
25 ĠĢ KarmaĢıklığı
ĠĢ goumlrenlerin motivasyon ve yaratıcılıkları uumlzerinde oumlnemli etkiye sahip bir
faktoumlr olarak karĢımıza ccedilıkan iĢ karmaĢıklığı soumlz konusu iĢin ccedilok ccedileĢitli
alanlarda yetenek ve deneyim birikimi iĢbirliği ve koordinasyon gerektirmesi
9
olarak tanımlanmaktadır (Sadler-Smith vd 2001 154) Bununla birlikte
karmaĢık olarak ifade edilen iĢ ve goumlrevlerde ccedilok sayıda hedef ve bu hedeflere
ulaĢmak iccedilin de alternatif yollar mevcuttur ĠĢin baĢlangıccedil noktasından arzu
edilen ccedilıktının gerccedilekleĢtirilmesine dek ccedilok sayıda stratejinin uygulanması
gerekmektedir Son olarak da iĢ karmaĢıklığından bahsederken ccedilevresel
belirsizlik ve zaman baskısının mevcudiyeti de goumlz ardı edilmemelidir
Baera vd (2003 572) iĢ karmaĢıklığını beceri ccedileĢitliliği goumlrev kimliği
goumlrevin oumlnemi otonomi ve geri besleme unsurları ile tanımlamaktadır Bu
unsurları teker teker ele aldığımızda i-)Beceri Ccedileşitliliği ccedilalıĢanların farklı
yeteneklerini kullanmasını gerektiren goumlrev farklılıklarını ifade etmektedir ii-
)Goumlrev Kimliği iĢgoumlrenin kendisini yaptığı iĢle oumlzdeĢleĢtirmesini ifade etmekte
olup iĢ zenginleĢtirme ccedilabalarının buumlyuumlk bir kısmı bu boyut uumlzerinde
yoğunlaĢmaktadır iii-) Goumlrevin oumlnemi iĢin diğer insanlar uumlzerinde etkisini
iĢgoumlren algıları ile ifade etmektedir Burada temel nokta iĢgoumlrenlerin
oumlrguumltlerinde ya da iccedilinde yaĢadıkları toplumda oumlnem ifade eden bir iĢ
yaptıklarına inanmalarıdır iv-)Otonomi iĢ goumlrenin kendi iĢi ile ilgili sahip
olduğu bağımsızlık seviyesini goumlstermektedir Oumlrneğin muumlĢteri temsilcileri
ccediloğunlukla temas kurma ve bunları geliĢtirmede belirli bir oumlzerkliğe sahiptir v-
)Geri besleme iĢgoumlrenlerin performansları ve iĢ goumlrme metotları ile ilgili olarak
bilgilendirilmeleri olarak tanımlanmaktadır Bireyler yaĢamlarının oumlnemli bir
boumlluumlmuumlnuuml iĢlerine ayırdıkları iccedilin ne oumllccediluumlde baĢarılı olduklarını belirlemek
isterler Uumlstelik kesintisiz oumlğrenme youmlnuumlnde bir ihtiyaccedil da hissederler Geri
besleme burada karĢımıza ccedilıkmaktadır
Literatuumlrde iĢ karmaĢıklığı uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın
varlığına rastlanmaktadır Oumlzellikle iĢ tasarımı alanındaki yapılan analizler daha
karmaĢık nitelikteki iĢlerde ccedilalıĢan iĢ goumlrenlerin tatmin ve motivasyon
seviyelerinin diğerlerine kıyasla daha yuumlksek olduğunu ortaya koymaktadır
Oumlrneğin Vegt vd (2000) tarafından gerccedilekleĢtirilen bir ccedilalıĢmada iĢ
karmaĢıklığının takım ccedilalıĢması uumlzerindeki etkisi ccedileĢitli youmlnleri ile incelenmekte
ve iĢ karmaĢıklığı ile iĢ tatmini ve iĢ yuumlkuumlmluumlluumlğuuml arasında pozitif bir iliĢkinin
varlığı ortaya ccedilıkmaktadır ĠĢ karmaĢıklığı ve yaratıcılık arasındaki iliĢki ile ilgili
olarak ise iĢin karmaĢıklık seviyesinin yaratıcılığı tahmin etmede
kullanılabilecek oumlnemli bir goumlsterge olduğu goumlruumllmektedir (Baer vd 2003 572)
Sadler-Smith vd`nın (2001) Ġngiltere`de gerccedilekleĢtirdiği bir diğer araĢtırma da
oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkinin varlığını destekler
Ģekilde sonuccedillanmaktadır Nitekim iĢ karmaĢıklığı beraberinde iĢ goumlrenlerin iĢ
ile ilgili olarak yeni Ģeyler oumlğrenme ve yeni youmlntemler geliĢtirmeleri youmlnuumlnde bir
ihtiyacı da getirmektedir (Sadler-Smith vd 2001 147) Dolayısıyla
Hipotez 3 ĠĢ karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasında pozitif ve anlamlı
bir iliĢki bulunmaktadır
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
7
geliĢtirileceğini etkilemektedir (Hurley ve Hult 1998 45) Dolayısıyla oumlğrenme
youmlnelimi etkin bir bilgi transferi suumlreci iccedilin gerekli alt yapıyı oluĢturmaktadır
Oumlğrenme youmlnelimi yuumlksek duumlzeyde oumlğrenme ile birlikte (ccedilift-doumlnguumlluuml ve
proaktif oumlğrenme gibi) gelen oumlrguumltsel bir niteliktir Bu oumlğrenme tipi nihayetinde
davranıĢlarda bir değiĢimle sonuccedillanarak zihinsel modeller ve oumlrguumltsel normların
değiĢmesine yol accedilmaktadır Boumlylesi bir oumlğrenme ile oumlrguumlt hedeflerini doğasını
ve kendisini ccedilevreleyen değer ve inanccedilları yeniden değerlendirmektedir
Bununla birlikte ccedilift-doumlnguumlluuml oumlğrenme oumlrguumltlerin modası geccedilmiĢ pazar bilgisi
ve normlarını unutmalarını (unlearning) sağlamakta ve aynı zamanda yeni
enformasyona oumln yargıyla bakmaya neden olan algısal filtreleri de ortadan
kaldırmaktadır Bu oumlğrenme Ģekli firmalara suumlrekli iyileĢtirme imkacircnı
sağlamanın yanında onlara aynı zamanda radikal yenilikler yapma fırsatı da
vermektedir Bu accedilıdan pazar youmlnelimi pazar enformasyonunu iĢleme
faaliyetlerine youmln veriyor ve oumlnceliklendiriyor iken oumlğrenme youmlnelimi ccedilift-
doumlnguumlluuml oumlğrenmeyi oumln plana getirmektedir Bu nedenle pazar youmlnelimi bilgi-
uumlretici davranıĢlar oumlğrenme youmlnelimi ise bilgi-sorgulayıcı değerler ile temsil
edilmektedir (Sinkula ve Baker 1999 416-417)
23Pazar Youmlnelimi ve Oumlğrenme Youmlnelimi ĠliĢkisi
Pazarlama literatuumlruumlnde oumlğrenme youmlnelimi oumlrguumltsel kuumlltuumlruumln oumlnemli bir
unsuru olarak kabul edilmektedir (Emden vd 2005 887) Oumlrneğin Sinkula vd
(1997 306) oumlğrenme youmlnelimini iĢletmenin yeni bilgi yaratma eğilimini
etkilemekte olan temel oumlrguumltsel değer olarak kavramsallaĢtırmaktadır Pazar
odaklı oumlrguumltler pazara dair bilginin edinilmesi geliĢtirilmesine
guumlncelleĢtirilmesine ve muumlĢteri accedilısından yuumlksek değer oluĢturan yeteneklerin
geliĢtirilmesine oumlnem vermektedir ki bu bilgi ve yeteneklerle ilgili suumlreccedilleri
oumlrguumltsel oumlğrenmeyi de meydana getirmektedir Buna paralel olarak Narver ve
Slater (1990 27) oumlğrenme youmlnelimi ile pazar youmlneliminin arasında pozitif iliĢki
olduğu youmlnuumlnde goumlruumlĢ bildirmektedir
Celuch vd (2002) konu uumlzerine yaptıkları ccedilalıĢmalarında youmlneticilerin
algıladıkları pazar youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi seviyelerini incelenmektedir
Anket sonuccedilları pazar youmlnelimini guumlccedilluuml olarak hisseden youmlneticilerin goumlrev
aldığı firmalarda pazarlama yeteneklerinin global yeteneklerinin ve uumlst youmlnetici
yeteneklerinin diğerlerine nazaran daha yuumlksek olduğunu goumlstermektedir Soumlzuuml
geccedilen bu ccedilalıĢmada global yetenekler youmlneticinin global ihtiyaccedillar hakkında
bilgi edinerek muumlĢterilere youmlnelik bir farkındalık geliĢtirmesi olarak
tanımlanmaktadır Global yetenekler youmlneticinin bilgi edinme yetenekleri ile
doğru orantılı olarak geliĢmekte ve oumlrguumltsel performansa katkıda bulunmaktadır
Ġlaveten ccedilalıĢma sonuccedilları oumlğrenme youmlnelimini guumlccedilluuml olarak algılayan
youmlneticilerin sistemli bilgi edinme yeteneklerinin uumlst youmlnetici kabiliyetlerinin ve
değiĢimlere karĢı kendilerini geliĢtirme yeteneklerinin diğer Ģirket youmlneticilerine
nazaran daha uumlst seviyelerde olduklarını ortaya koymaktadır Dolayısıyla
8
Hipotez 1 Pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve pozitif
bir iliĢki bulunmaktadır
24 GiriĢimcilik Youmlnelimi
Liu vd (2002 368) giriĢimciliği deneyim ve oumlğrenmeye iliĢkin bir
kavram olarak ele almaktadır Oumlrguumltsel accedilıdan baktığımızda giriĢimcilik
oumlrguumltsel risk alma yenilikccedililik ve proaktiflik suumlrecini temsil etmektedir (Hughes
ve Morgan 2006 653) Bu unsurlara teker teker baktığımızda yenilikccedililik
yaratıcı ve yeni ccediloumlzuumlmler peĢinde koĢmayı yeni uumlruumln ve hizmetler geliĢtirmeyi
ve yeni teknoloji kaynaklarını kullanmayı iccedilermektedir (Li vd 2008) Risk alma
ise oumlrguumltuumln mevcut kaynaklarının fırsatları değerlendirmek uumlzere kullanmasını
ifade etmekte olup baĢarısızlık ihtimali de her zaman mevcuttur GiriĢimci
oumlrguumltlerin olası riskleri değerlendirebilmek ve youmlnetebilmek uumlzere geccedilerli
stratejilere sahip olmaları gerekmektedir Proaktiflik ise pazarda rakiplerden
daha uumlstuumln suumlreccedillere ve hizmet kalitesine sahip olmayı ve aynı zamanda yeni
uumlruumlnlerin kontrol ve uygulanmasına imkan veren tutum ve yetenekleri
iccedilermektedir (Liu vd 2002 368 Kuivalainen vd 2007 255)
Bu haliyle giriĢimcilik pazar youmlneliminde ccedilok da belirgin olmayan
yenilik risk alma ve rekabet guumlcuuml kavramlarını oumlne ccedilıkartmaktadır Bununla
birlikte giriĢimcilik rekabet avantajı sağlamak iccedilin yeni uumlruumlnlerin pazara
sunulmasına veya daha oumlnce hizmet verilmeyen farklı pazar boumlluumlmlerinin
belirlenmesine de katkıda bulunmaktadır (Hughes ve Morgan 2006 653) Bu
accedilıdan pratikte pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin birbirini
tamamladığını soumlylemek de muumlmkuumlnduumlr (Slater ve Narver 2000 70)
GiriĢimcilik risk alabilme ve baĢarısızlıklara hoĢgoumlruuml ile yaklaĢabilme
buumlrokrasiye direnccedil proaktiflik ve yenilikccedililik gibi oumlzellikleri buumlnyesinde
barındıran değerleri iccedilermektedir GiriĢimsel bu değerler a) bilgi edinimi b)
oumlğrenme iccedilin temel varsayımlar ve c) değiĢime adaptasyonu da beraberinde
getirdiğinden oumlrguumltsel oumlğrenmenin gerccedilekleĢtirilmesine katkıda bulunmaktadır
(Slater ve Narver 2000 70 Liu vd 2008 369) Buna paralel olarak mevcut
literatuumlr incelendiğinde de giriĢimcilik ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiyi
ele almakta olan ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır Oumlrneğin Liu
Dubinsky ve Shi (2000) ilgili keĢifsel ccedilalıĢmalarında Ģirket giriĢimciliğinin
belirsiz ve hızla değiĢen bir ccedilevrede yeni uumlruumln sunma ve yeni pazarlara girme
kapasitesini geliĢtiren oumlrguumltsel seviyede bir oumlğrenme youmlnelimine katkıda
bulunduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla
Hipotez 2 GiriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve
pozitif bir iliĢki bulunmaktadır
25 ĠĢ KarmaĢıklığı
ĠĢ goumlrenlerin motivasyon ve yaratıcılıkları uumlzerinde oumlnemli etkiye sahip bir
faktoumlr olarak karĢımıza ccedilıkan iĢ karmaĢıklığı soumlz konusu iĢin ccedilok ccedileĢitli
alanlarda yetenek ve deneyim birikimi iĢbirliği ve koordinasyon gerektirmesi
9
olarak tanımlanmaktadır (Sadler-Smith vd 2001 154) Bununla birlikte
karmaĢık olarak ifade edilen iĢ ve goumlrevlerde ccedilok sayıda hedef ve bu hedeflere
ulaĢmak iccedilin de alternatif yollar mevcuttur ĠĢin baĢlangıccedil noktasından arzu
edilen ccedilıktının gerccedilekleĢtirilmesine dek ccedilok sayıda stratejinin uygulanması
gerekmektedir Son olarak da iĢ karmaĢıklığından bahsederken ccedilevresel
belirsizlik ve zaman baskısının mevcudiyeti de goumlz ardı edilmemelidir
Baera vd (2003 572) iĢ karmaĢıklığını beceri ccedileĢitliliği goumlrev kimliği
goumlrevin oumlnemi otonomi ve geri besleme unsurları ile tanımlamaktadır Bu
unsurları teker teker ele aldığımızda i-)Beceri Ccedileşitliliği ccedilalıĢanların farklı
yeteneklerini kullanmasını gerektiren goumlrev farklılıklarını ifade etmektedir ii-
)Goumlrev Kimliği iĢgoumlrenin kendisini yaptığı iĢle oumlzdeĢleĢtirmesini ifade etmekte
olup iĢ zenginleĢtirme ccedilabalarının buumlyuumlk bir kısmı bu boyut uumlzerinde
yoğunlaĢmaktadır iii-) Goumlrevin oumlnemi iĢin diğer insanlar uumlzerinde etkisini
iĢgoumlren algıları ile ifade etmektedir Burada temel nokta iĢgoumlrenlerin
oumlrguumltlerinde ya da iccedilinde yaĢadıkları toplumda oumlnem ifade eden bir iĢ
yaptıklarına inanmalarıdır iv-)Otonomi iĢ goumlrenin kendi iĢi ile ilgili sahip
olduğu bağımsızlık seviyesini goumlstermektedir Oumlrneğin muumlĢteri temsilcileri
ccediloğunlukla temas kurma ve bunları geliĢtirmede belirli bir oumlzerkliğe sahiptir v-
)Geri besleme iĢgoumlrenlerin performansları ve iĢ goumlrme metotları ile ilgili olarak
bilgilendirilmeleri olarak tanımlanmaktadır Bireyler yaĢamlarının oumlnemli bir
boumlluumlmuumlnuuml iĢlerine ayırdıkları iccedilin ne oumllccediluumlde baĢarılı olduklarını belirlemek
isterler Uumlstelik kesintisiz oumlğrenme youmlnuumlnde bir ihtiyaccedil da hissederler Geri
besleme burada karĢımıza ccedilıkmaktadır
Literatuumlrde iĢ karmaĢıklığı uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın
varlığına rastlanmaktadır Oumlzellikle iĢ tasarımı alanındaki yapılan analizler daha
karmaĢık nitelikteki iĢlerde ccedilalıĢan iĢ goumlrenlerin tatmin ve motivasyon
seviyelerinin diğerlerine kıyasla daha yuumlksek olduğunu ortaya koymaktadır
Oumlrneğin Vegt vd (2000) tarafından gerccedilekleĢtirilen bir ccedilalıĢmada iĢ
karmaĢıklığının takım ccedilalıĢması uumlzerindeki etkisi ccedileĢitli youmlnleri ile incelenmekte
ve iĢ karmaĢıklığı ile iĢ tatmini ve iĢ yuumlkuumlmluumlluumlğuuml arasında pozitif bir iliĢkinin
varlığı ortaya ccedilıkmaktadır ĠĢ karmaĢıklığı ve yaratıcılık arasındaki iliĢki ile ilgili
olarak ise iĢin karmaĢıklık seviyesinin yaratıcılığı tahmin etmede
kullanılabilecek oumlnemli bir goumlsterge olduğu goumlruumllmektedir (Baer vd 2003 572)
Sadler-Smith vd`nın (2001) Ġngiltere`de gerccedilekleĢtirdiği bir diğer araĢtırma da
oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkinin varlığını destekler
Ģekilde sonuccedillanmaktadır Nitekim iĢ karmaĢıklığı beraberinde iĢ goumlrenlerin iĢ
ile ilgili olarak yeni Ģeyler oumlğrenme ve yeni youmlntemler geliĢtirmeleri youmlnuumlnde bir
ihtiyacı da getirmektedir (Sadler-Smith vd 2001 147) Dolayısıyla
Hipotez 3 ĠĢ karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasında pozitif ve anlamlı
bir iliĢki bulunmaktadır
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
8
Hipotez 1 Pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve pozitif
bir iliĢki bulunmaktadır
24 GiriĢimcilik Youmlnelimi
Liu vd (2002 368) giriĢimciliği deneyim ve oumlğrenmeye iliĢkin bir
kavram olarak ele almaktadır Oumlrguumltsel accedilıdan baktığımızda giriĢimcilik
oumlrguumltsel risk alma yenilikccedililik ve proaktiflik suumlrecini temsil etmektedir (Hughes
ve Morgan 2006 653) Bu unsurlara teker teker baktığımızda yenilikccedililik
yaratıcı ve yeni ccediloumlzuumlmler peĢinde koĢmayı yeni uumlruumln ve hizmetler geliĢtirmeyi
ve yeni teknoloji kaynaklarını kullanmayı iccedilermektedir (Li vd 2008) Risk alma
ise oumlrguumltuumln mevcut kaynaklarının fırsatları değerlendirmek uumlzere kullanmasını
ifade etmekte olup baĢarısızlık ihtimali de her zaman mevcuttur GiriĢimci
oumlrguumltlerin olası riskleri değerlendirebilmek ve youmlnetebilmek uumlzere geccedilerli
stratejilere sahip olmaları gerekmektedir Proaktiflik ise pazarda rakiplerden
daha uumlstuumln suumlreccedillere ve hizmet kalitesine sahip olmayı ve aynı zamanda yeni
uumlruumlnlerin kontrol ve uygulanmasına imkan veren tutum ve yetenekleri
iccedilermektedir (Liu vd 2002 368 Kuivalainen vd 2007 255)
Bu haliyle giriĢimcilik pazar youmlneliminde ccedilok da belirgin olmayan
yenilik risk alma ve rekabet guumlcuuml kavramlarını oumlne ccedilıkartmaktadır Bununla
birlikte giriĢimcilik rekabet avantajı sağlamak iccedilin yeni uumlruumlnlerin pazara
sunulmasına veya daha oumlnce hizmet verilmeyen farklı pazar boumlluumlmlerinin
belirlenmesine de katkıda bulunmaktadır (Hughes ve Morgan 2006 653) Bu
accedilıdan pratikte pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin birbirini
tamamladığını soumlylemek de muumlmkuumlnduumlr (Slater ve Narver 2000 70)
GiriĢimcilik risk alabilme ve baĢarısızlıklara hoĢgoumlruuml ile yaklaĢabilme
buumlrokrasiye direnccedil proaktiflik ve yenilikccedililik gibi oumlzellikleri buumlnyesinde
barındıran değerleri iccedilermektedir GiriĢimsel bu değerler a) bilgi edinimi b)
oumlğrenme iccedilin temel varsayımlar ve c) değiĢime adaptasyonu da beraberinde
getirdiğinden oumlrguumltsel oumlğrenmenin gerccedilekleĢtirilmesine katkıda bulunmaktadır
(Slater ve Narver 2000 70 Liu vd 2008 369) Buna paralel olarak mevcut
literatuumlr incelendiğinde de giriĢimcilik ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiyi
ele almakta olan ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın varlığına rastlanmaktadır Oumlrneğin Liu
Dubinsky ve Shi (2000) ilgili keĢifsel ccedilalıĢmalarında Ģirket giriĢimciliğinin
belirsiz ve hızla değiĢen bir ccedilevrede yeni uumlruumln sunma ve yeni pazarlara girme
kapasitesini geliĢtiren oumlrguumltsel seviyede bir oumlğrenme youmlnelimine katkıda
bulunduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla
Hipotez 2 GiriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında anlamlı ve
pozitif bir iliĢki bulunmaktadır
25 ĠĢ KarmaĢıklığı
ĠĢ goumlrenlerin motivasyon ve yaratıcılıkları uumlzerinde oumlnemli etkiye sahip bir
faktoumlr olarak karĢımıza ccedilıkan iĢ karmaĢıklığı soumlz konusu iĢin ccedilok ccedileĢitli
alanlarda yetenek ve deneyim birikimi iĢbirliği ve koordinasyon gerektirmesi
9
olarak tanımlanmaktadır (Sadler-Smith vd 2001 154) Bununla birlikte
karmaĢık olarak ifade edilen iĢ ve goumlrevlerde ccedilok sayıda hedef ve bu hedeflere
ulaĢmak iccedilin de alternatif yollar mevcuttur ĠĢin baĢlangıccedil noktasından arzu
edilen ccedilıktının gerccedilekleĢtirilmesine dek ccedilok sayıda stratejinin uygulanması
gerekmektedir Son olarak da iĢ karmaĢıklığından bahsederken ccedilevresel
belirsizlik ve zaman baskısının mevcudiyeti de goumlz ardı edilmemelidir
Baera vd (2003 572) iĢ karmaĢıklığını beceri ccedileĢitliliği goumlrev kimliği
goumlrevin oumlnemi otonomi ve geri besleme unsurları ile tanımlamaktadır Bu
unsurları teker teker ele aldığımızda i-)Beceri Ccedileşitliliği ccedilalıĢanların farklı
yeteneklerini kullanmasını gerektiren goumlrev farklılıklarını ifade etmektedir ii-
)Goumlrev Kimliği iĢgoumlrenin kendisini yaptığı iĢle oumlzdeĢleĢtirmesini ifade etmekte
olup iĢ zenginleĢtirme ccedilabalarının buumlyuumlk bir kısmı bu boyut uumlzerinde
yoğunlaĢmaktadır iii-) Goumlrevin oumlnemi iĢin diğer insanlar uumlzerinde etkisini
iĢgoumlren algıları ile ifade etmektedir Burada temel nokta iĢgoumlrenlerin
oumlrguumltlerinde ya da iccedilinde yaĢadıkları toplumda oumlnem ifade eden bir iĢ
yaptıklarına inanmalarıdır iv-)Otonomi iĢ goumlrenin kendi iĢi ile ilgili sahip
olduğu bağımsızlık seviyesini goumlstermektedir Oumlrneğin muumlĢteri temsilcileri
ccediloğunlukla temas kurma ve bunları geliĢtirmede belirli bir oumlzerkliğe sahiptir v-
)Geri besleme iĢgoumlrenlerin performansları ve iĢ goumlrme metotları ile ilgili olarak
bilgilendirilmeleri olarak tanımlanmaktadır Bireyler yaĢamlarının oumlnemli bir
boumlluumlmuumlnuuml iĢlerine ayırdıkları iccedilin ne oumllccediluumlde baĢarılı olduklarını belirlemek
isterler Uumlstelik kesintisiz oumlğrenme youmlnuumlnde bir ihtiyaccedil da hissederler Geri
besleme burada karĢımıza ccedilıkmaktadır
Literatuumlrde iĢ karmaĢıklığı uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın
varlığına rastlanmaktadır Oumlzellikle iĢ tasarımı alanındaki yapılan analizler daha
karmaĢık nitelikteki iĢlerde ccedilalıĢan iĢ goumlrenlerin tatmin ve motivasyon
seviyelerinin diğerlerine kıyasla daha yuumlksek olduğunu ortaya koymaktadır
Oumlrneğin Vegt vd (2000) tarafından gerccedilekleĢtirilen bir ccedilalıĢmada iĢ
karmaĢıklığının takım ccedilalıĢması uumlzerindeki etkisi ccedileĢitli youmlnleri ile incelenmekte
ve iĢ karmaĢıklığı ile iĢ tatmini ve iĢ yuumlkuumlmluumlluumlğuuml arasında pozitif bir iliĢkinin
varlığı ortaya ccedilıkmaktadır ĠĢ karmaĢıklığı ve yaratıcılık arasındaki iliĢki ile ilgili
olarak ise iĢin karmaĢıklık seviyesinin yaratıcılığı tahmin etmede
kullanılabilecek oumlnemli bir goumlsterge olduğu goumlruumllmektedir (Baer vd 2003 572)
Sadler-Smith vd`nın (2001) Ġngiltere`de gerccedilekleĢtirdiği bir diğer araĢtırma da
oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkinin varlığını destekler
Ģekilde sonuccedillanmaktadır Nitekim iĢ karmaĢıklığı beraberinde iĢ goumlrenlerin iĢ
ile ilgili olarak yeni Ģeyler oumlğrenme ve yeni youmlntemler geliĢtirmeleri youmlnuumlnde bir
ihtiyacı da getirmektedir (Sadler-Smith vd 2001 147) Dolayısıyla
Hipotez 3 ĠĢ karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasında pozitif ve anlamlı
bir iliĢki bulunmaktadır
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
9
olarak tanımlanmaktadır (Sadler-Smith vd 2001 154) Bununla birlikte
karmaĢık olarak ifade edilen iĢ ve goumlrevlerde ccedilok sayıda hedef ve bu hedeflere
ulaĢmak iccedilin de alternatif yollar mevcuttur ĠĢin baĢlangıccedil noktasından arzu
edilen ccedilıktının gerccedilekleĢtirilmesine dek ccedilok sayıda stratejinin uygulanması
gerekmektedir Son olarak da iĢ karmaĢıklığından bahsederken ccedilevresel
belirsizlik ve zaman baskısının mevcudiyeti de goumlz ardı edilmemelidir
Baera vd (2003 572) iĢ karmaĢıklığını beceri ccedileĢitliliği goumlrev kimliği
goumlrevin oumlnemi otonomi ve geri besleme unsurları ile tanımlamaktadır Bu
unsurları teker teker ele aldığımızda i-)Beceri Ccedileşitliliği ccedilalıĢanların farklı
yeteneklerini kullanmasını gerektiren goumlrev farklılıklarını ifade etmektedir ii-
)Goumlrev Kimliği iĢgoumlrenin kendisini yaptığı iĢle oumlzdeĢleĢtirmesini ifade etmekte
olup iĢ zenginleĢtirme ccedilabalarının buumlyuumlk bir kısmı bu boyut uumlzerinde
yoğunlaĢmaktadır iii-) Goumlrevin oumlnemi iĢin diğer insanlar uumlzerinde etkisini
iĢgoumlren algıları ile ifade etmektedir Burada temel nokta iĢgoumlrenlerin
oumlrguumltlerinde ya da iccedilinde yaĢadıkları toplumda oumlnem ifade eden bir iĢ
yaptıklarına inanmalarıdır iv-)Otonomi iĢ goumlrenin kendi iĢi ile ilgili sahip
olduğu bağımsızlık seviyesini goumlstermektedir Oumlrneğin muumlĢteri temsilcileri
ccediloğunlukla temas kurma ve bunları geliĢtirmede belirli bir oumlzerkliğe sahiptir v-
)Geri besleme iĢgoumlrenlerin performansları ve iĢ goumlrme metotları ile ilgili olarak
bilgilendirilmeleri olarak tanımlanmaktadır Bireyler yaĢamlarının oumlnemli bir
boumlluumlmuumlnuuml iĢlerine ayırdıkları iccedilin ne oumllccediluumlde baĢarılı olduklarını belirlemek
isterler Uumlstelik kesintisiz oumlğrenme youmlnuumlnde bir ihtiyaccedil da hissederler Geri
besleme burada karĢımıza ccedilıkmaktadır
Literatuumlrde iĢ karmaĢıklığı uumlzerine gerccedilekleĢtirilen ccedilok sayıda ccedilalıĢmanın
varlığına rastlanmaktadır Oumlzellikle iĢ tasarımı alanındaki yapılan analizler daha
karmaĢık nitelikteki iĢlerde ccedilalıĢan iĢ goumlrenlerin tatmin ve motivasyon
seviyelerinin diğerlerine kıyasla daha yuumlksek olduğunu ortaya koymaktadır
Oumlrneğin Vegt vd (2000) tarafından gerccedilekleĢtirilen bir ccedilalıĢmada iĢ
karmaĢıklığının takım ccedilalıĢması uumlzerindeki etkisi ccedileĢitli youmlnleri ile incelenmekte
ve iĢ karmaĢıklığı ile iĢ tatmini ve iĢ yuumlkuumlmluumlluumlğuuml arasında pozitif bir iliĢkinin
varlığı ortaya ccedilıkmaktadır ĠĢ karmaĢıklığı ve yaratıcılık arasındaki iliĢki ile ilgili
olarak ise iĢin karmaĢıklık seviyesinin yaratıcılığı tahmin etmede
kullanılabilecek oumlnemli bir goumlsterge olduğu goumlruumllmektedir (Baer vd 2003 572)
Sadler-Smith vd`nın (2001) Ġngiltere`de gerccedilekleĢtirdiği bir diğer araĢtırma da
oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkinin varlığını destekler
Ģekilde sonuccedillanmaktadır Nitekim iĢ karmaĢıklığı beraberinde iĢ goumlrenlerin iĢ
ile ilgili olarak yeni Ģeyler oumlğrenme ve yeni youmlntemler geliĢtirmeleri youmlnuumlnde bir
ihtiyacı da getirmektedir (Sadler-Smith vd 2001 147) Dolayısıyla
Hipotez 3 ĠĢ karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasında pozitif ve anlamlı
bir iliĢki bulunmaktadır
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
10
ġekil 1 Teorik Model
3 METODOLOJĠ
31 Oumllccedileklerin OluĢturulması
Bu ccedilalıĢmada giriĢimcilik youmlnelimi pazar youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimleri arasındaki iliĢkilerin Tuumlrkiye gibi geliĢmekte olan bir
ekonomiye sahip bir uumllkede ortaya ccedilıkarılması hedeflenmektedir Ġlgili
hipotezlerin test edilmesi amacıyla ccediloktan seccedilmeli oumllccedilek kullanılmıĢtır
Katılımcıların duumlĢuumlnceleri 1-5 Likert tipi tutum oumllccedileği (1= kesinlikle
katılıyorum`dan 5=kesinlikle katılmıyorum`a) kullanılarak elde edilmiĢtir
CcedilalıĢmada kullanılan anket soruları daha oumlnce geliĢmiĢ batı uumllkelerinde
kullanılmıĢ guumlvenilirlik ve geccedilerliliği ispatlanmıĢ olan sorulardır Bu
oumllccedileklerdeki sorular yabancı yayınlardan adapte edildiği iccedilin oumlncelikle
Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ ardından da Tuumlrkccedile`ye ccedilevrilmiĢ olan anket soruları tekrar
Ġngilizceye ccedilevrilerek aslı ile karĢılaĢtırılmıĢtır Bu karĢılaĢtırma sonucunda asıl
ile tercuumlmenin uyumluluğunun da onaylanması ile anket son Ģeklini almıĢtır
AĢağıda anketi oluĢturan oumllccedileklerin kaynakları veriĢmektedir
Pazar youmlnelimi Bu ccedilalıĢmada pazar youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla
Deshpande ve Farleylsquoden (1998) adapte edilen 4 soruluk pazar youmlnelimi oumllccedileği
kullanılmıĢtır
Oumlğrenme youmlnelimi Oumlğrenme youmlnelimini oumllccedilmek amacıyla Sinkula
vdlsquonden (1997) uyarlanan on soruluk oumlğrenme youmlnelimi oumllccedileği kullanılmıĢtır
GiriĢimcilik youmlnelimi GiriĢimcilik youmlnelimi Smart ve Conantlsquodan (1994)
uyarlanan beĢ soru kullanılarak oumllccediluumllmektedir
ĠĢ karmaĢıklığı ĠĢ karmaĢıklığı Carroll`dan (1998) uyarlanan doumlrt soru
kullanılarak oumllccediluumllmektedir
Pazar
Youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
İş
Karmaşıklığı
Girişimcilik
Youmlnelimi
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
11
32 Oumlrneklemin OluĢturulması ve Verilerin Toplanması
Oumlrneklem kitlesi Gebze ve Ġstanbul boumllgesinde konumlanmıĢ olan 500
adet firmadan oluĢmaktadır Bu firmaların seccedilimindeki temel kıstas kolay
eriĢilebilirlik olarak karĢımıza ccedilıkmaktadır Oumlncelikle bu firmaların genel
muumlduumlrleriyle telefonda irtibat kurularak ccedilalıĢmanın amacı hakkında bilgi
verilmiĢtir ĠletiĢime geccedililen 250 firmadan 127 `si ccedilalıĢmaya katılmayı kabul
etmiĢtir Anketleri doldurmak uumlzere her bir firmadan oumlrguumltuumln faaliyetleri
finansal durumu kuumlltuumlruuml ve ccedilalıĢanları hakkında yeterli bilgiye sahip bir
katılımcı talep edilmiĢtir Katılımcıların belirlenmesinin ardından her bir
katılımcıya cevaplarının isimsiz olarak değerlendirileceği ve bu cevaplar ile
aralarında bir bağlantı kurulmayacağı konusunda bilgi verilmiĢtir Katılımcıların
anketlerin anonim olarak değerlendirileceği konusunda bilgilendirilmeleri
onların bir misilleme korkusu olmaksızın iĢbirliğine gitme youmlnuumlndeki
motivasyonlarını arttırmıĢtır Bununla birlikte katılımcılara doğru ve yanlıĢ
cevap diye bir kavram olmadığı bilgisi verilerek onlardan soruları olabildiğince
duumlruumlst ve accedilık soumlzluuml cevaplamaları istendi Ġlaveten bağımsız değiĢken ile oumllccediluumlt
değiĢkenin iliĢkili değilmiĢ gibi goumlruumlnmesini sağlamak amacıyla bir oumlykuuml de
geliĢtirilmiĢtir Bu proseduumlrler bireylerin endiĢelerini azaltarak onların
cevaplarını sosyal olarak uyumlu ılımlı yada yazarların onların cevaplamalarını
beklediklerini duumlĢuumlnduumlkleri Ģekilde duumlzenleme eğilimlerini duumlĢuumlrmektedir
(Podsakoff vd 2003)
Ankete katılmayı kabul eden firmalar ile elektronik posta (e-
mail) mektup ve yuumlzyuumlze goumlruumlĢme gibi araccedillardan faydalanılarak
iletiĢime geccedililmiĢtir Sonuccedil olarak ccedilalıĢmamıza katılmayı kabul eden
127 adet firmadan 65`inden geri doumlnuumlĢ sağlanmıĢ olup bu anket
verileri istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur Bu da
anketlerin geri doumlnuumlĢ oranının 26 olduğunu goumlstermektedir
Dolayısıyla analize sokulabilecek oumlrneklemimiz 65 firma olarak
belirlenmiĢtir
Oumlrneklemimizdeki katılımcılar iĢletme sahibi veya ortağı (20) orta
duumlzey youmlnetici (45) uumlst duumlzey youmlneticilerden (35) oluĢmaktaydı
CcedilalıĢmamıza dacirchil olan firmaların 32`sini kuumlccediluumlk iĢletmeler 19`unu orta
buumlyuumlkluumlkteki iĢletmeler 49`unu da buumlyuumlk iĢletmeler oluĢturmaktadır Bu
ccedilalıĢmaya makine ve imalat (55) hizmet (45) enduumlstrileri dacirchil edilmiĢtir
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
12
Tablo 1 Oumlrneklem Karakteristikleri
Sıklık Oran ()
Sektoumlr
Makine ve Ġmalat 29 55
Hizmet 36 45
Toplam 65 100
ĠĢletme buumlyuumlkluumlğuuml
Kuumlccediluumlk Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50lsquoden az)
21 32
Orta Oumllccedilekli
(CcedilalıĢan sayısı 50-150 arası)
12 19
Buumlyuumlk ĠĢletme
(CcedilalıĢan Sayısı 150lsquoden fazla)
32 49
Toplam 65 100
Katılımcının pozisyonu
SahipĠĢleme ortağı 13 20
Uumlst duumlzey youmlnetici 23 35
Orta duumlzey youmlnetici 29 45
Toplam 65 100
33 Geccedilerlik ve Guumlvenilirlik
Oumllccedileklerin geccedilerlik ve guumlvenilirliklerini keĢifsel faktoumlr analizi (EFA) ve
Cronbach Alfa Katsayısı hesaplanarak değerlendirilmiĢtir Faktoumlr analizi ile
oumllccedileklerimizdeki soruların gerccedilekten o faktoumlrler altında toplanıp toplanmadığı
boumlylece oumllccedilmek istediğimiz Ģeyi oumllccediluumlp oumllccedilmediği değerlendirilmektedir Faktoumlr
analizinin geccedilerliliği sağlaması her bir sorunun kendi faktoumlruuml altında toplanması
ile değerlendirilmektedir Tuumlm anketler (N=65) SPSS 130 kullanarak doumlrt
değiĢkenin tamamını (23 anket sorusu) da bir EFA modeli dacirchilinde
incelenmiĢtir Tablo 2`de goumlruumlleceği uumlzere faktoumlr analizi sonuccedilları faktoumlr analizi
dacirchilinde her bir faktoumlr altındaki soruların 050 uumlzerinde bir yuumlkleme ile kendi
faktoumlruuml altında toplandıklarını goumlruumllmekte boumlylece her bir sorunun o faktoumlrle
ifade edilen değiĢkeni oumllccediltuumlğuumlnuuml ispatlanmaktadır Bu faktoumlrler sırasıyla pazar
youmlnelimi oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı olarak
adlandırılmaktadır
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
13
Tablo 2 Faktoumlr Analizi
Faktoumlr
1
Faktoumlr
2
Faktoumlr
3
Faktoumlr
4
Pazar Youmlnelimi
MuumlĢteri memnuniyetini sıkccedila ve sistematik olarak oumllccedileriz 820
MuumlĢteri ihtiyaccedilları iccedilin rutin veya duumlzenli oumllccediluumllerimiz vardır 738 Uumlruumln ve hizmetlerimizin kalitesini değerlendirmeleri iccedilin nihai
tuumlketicilerimize en az yılda bir kez anket uygularız 869
MuumlĢteri memnuniyeti ile ilgili veriler duumlzenli olarak tuumlm Ģirket birimlerine dağıtılır 759
Oumlğrenme Youmlnelimi Youmlneticilerimiz rekabet avantajı yaratmada anahtarın yeni bilgi veveya yetenekler edinme kabiliyetimiz olduğunda hemfikirdirler 686
Bu Ģirketin en temel değerleri geliĢmenin anahtarı olan oumlğrenmeyi iccedilerir 794
ġirketimizde oumlğrenmenin masraf değil yatırım olduğu inancı vardır 839 ġirketimizde oumlğrenme oumlrguumltsel devamlılığı garantileyen ticari bir gereklilik olarak goumlruumllmektedir 844
ġirketimizde ortak bir amaccedil vardır 756 Tuumlm seviye goumlrev ve boumlluumlmlerde Ģirket vizyonumuzla ilgili goumlruumlĢ birliği vardır 805
Tuumlm ccedilalıĢanlar bu organizasyonun hedefleri doğrultusunda ccedilalıĢırlar 834 CcedilalıĢanlar Ģirket youmlnuumlnuuml belirlemede kendilerini etkin birer birey olarak goumlruumlrler 748
MuumlĢterilerimiz hakkında sahip olduğumuz ortak varsayımların eleĢtirisini
ve sorgulamasını yapmaktan ccedilekinmeyiz 743
ġirketimizde ccedilalıĢanlar Ģunun farkına varmıĢlardır ki piyasa ile ilgili algılar sabit olmamalı suumlrekli goumlzden geccedilirilmelidir
731
GiriĢimcilik Youmlnelimi
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin risk alma eğilimi daha fazladır 519 Rakiplerimize kıyasla Ģirketimizin stratejik plan faaliyetleri uumlzerinde daha fazla ccedilalıĢma eğilimi var 670
Rakiplerimize kıyasla Ģirketimiz muumlĢteri istek ve ihtiyaccedillarını
tanımlamada daha yeteneklidir 841
Rakiplerimize kıyasla firmamızın vizyonunu gerccedilekleĢtirme konusundaki azmi daha buumlyuumlktuumlr 800
Rakiplerimize oranla Ģirketimiz fırsatları tanıma konusunda daha
yeteneklidir 798
ĠĢ KarmaĢıklığı
CcedilalıĢanlar yeni Ģeyler oumlğrenmeye devam ederler 794
CcedilalıĢanlar pek ccedilok farklı Ģey yapar 777
Yapılan iĢler yuumlksek seviyede beceri gerektirir 740
Yaratıcılık iĢin gereğidir
679
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
14
Tablo 3`de goumlsterildiği uumlzere değiĢkenlerin guumlvenilirliklerini oumllccedilmek
amacıyla gerccedilekleĢtirilen guumlvenilirlik analizinde Cronbachlsquoın alfası
kullanılmıĢtır Cronbach alfa testi katılımcıların sorulara verdikleri cevapların iccedil
tutarlığını ortaya koymaktadır Alfa değerleri tabloda ccedilaprazlama parantez iccedilinde
verilmektedir Pazar youmlnelimi iccedilin alfa 085 oumlğrenme youmlnelimi iccedilin 093
giriĢimcilik youmlnelimi iccedilin 076 ve iĢ karmaĢıklığı iccedilin de 075 olarak
hesaplanmıĢtır Bu değerler Nunnallylsquonin (1978) 070 olarak kabul ettiği sınır
değerinin uumlzerindedir Dolayısıyla bu sonuccedillar anketlerin geccedilerlik ve
guumlvenilirlik koĢullarını sağladığını goumlstermektedir
Tablo 3 Korelasyon ortalama standart sapma ve alfa değerleri
Ort St
Sapma
Pazar
youmlnelimi
Oumlğrenme
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ
KarmaĢıklığı
Pazar Youmlnelimi 369 8717 =085
Oumlğrenme Youmlnelimi 411 6421 346 =093
GiriĢimcilik Youmlnelimi 389 6490 471 531 =076
ĠĢ KarmaĢıklığı 395 6763 326 646 610 =075
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Bununla birlikte tablo 3`de doumlrt değiĢken arasındaki karĢılıklı iliĢkilere
dair Pearson korelasyon katsayıları verilmektedir Korelasyon analizi iki
değiĢken arasındaki iliĢkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirlemek amacıyla
kullanılan istatistik youmlntemlerden birisidir Korelasyon analizi sonuccedilları tuumlm
değiĢkenler arasında karĢılıklı ve anlamlı bir iliĢki bulunduğunu ortaya
koymaktadır Sonuccedillar değiĢkenler arasındaki en guumlccedilluuml korelasyonun iĢ
karmaĢıklığı ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki gerccedilekleĢtiğini goumlstermektedir
Bunu ise iĢ karmaĢıklığı ile giriĢimcilik youmlnelimi arasındaki iliĢki takip
etmektedir Korelasyon analizindeki diğer bir oumlnemli bulgu ise iĢ karmaĢıklığı
ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki karĢılıklı etkileĢimin giriĢimcilik youmlnelimi ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındakinden daha guumlccedilluuml olduğunun ortaya ccedilıkmasıdır
Ġlaveten tablo 3`de modelimizde yer alan değiĢkenlere dair ortalama ve
standart sapma değerleri de verilmektedir DeğiĢkenlere ait ortalamalar
değerlendirildiğinde oumlğrenme youmlnelimi en yuumlksek ortalamaya sahip değiĢken
olarak karĢımıza ccedilıkmakta bunu iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi takip
etmektedir En duumlĢuumlk ortalama ise pazar youmlneliminde goumlruumllmektedir Bu sonuccedil
firmalarımızda pazar youmlneliminin oumlneminin yeterince anlaĢılmadığını
goumlstermektedir Bununla birlikte oumlğrenme youmlneliminin sergilediği yuumlksek
ortalama da ankete katılan firmaların oumlğrenme odaklı bir anlayıĢ sergilediklerini
ortaya koymaktadır
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
15
34 Hipotez Testleri
Oumlnerilen hipotezleri test etmek amacıyla SPSS istatistik programı
kullanılarak regresyon analizleri gerccedilekleĢtirilmiĢtir Tablo 4`de geliĢtirilen
modeldeki iliĢkileri test etmek uumlzere gerccedilekleĢtirilen regresyon analizleri
verilmektedir Regresyon analizi aralarında sebep-sonuccedil iliĢkisi bulunan iki veya
daha fazla değiĢken arasındaki iliĢkiyi belirlemek ve bu iliĢkiyi kullanarak konu
ile ilgili tahminler ya da kestirimler yapabilmek amacıyla uygulanan analiz
tuumlruumlduumlr Regresyon analizi değiĢkenler arasındaki iliĢkinin youmlnuumlnuuml goumlstermesi
ve modeldeki değiĢkenlerin bir buumltuumln halinde değerlendirmesi nedeniyle
korelasyon analizinden daha uumlstuumln bir nitelik taĢımaktadır
Tablo 4 Regresyon Analizi
Pazar
Youmlnelimi
GiriĢimcilik
Youmlnelimi
ĠĢ KarmaĢıklığı R2 F Sig
1 124 473 -- 29 12892 000
2 -- 218 513 44 25080 000
3 152 -- 597 43 24150 000
4 098 175 507 46 16955 000
Bağımlı değiĢken Oumlğrenme Youmlnelimi
01 duumlzeyinde anlamlı
05 duumlzeyinde anlamlı
Tablo 4`de de goumlsterildiği uumlzere bu araĢtırmada gerccedilekleĢtirilen
regresyon analizlerinde oumlğrenme youmlnelimi bağımlı değiĢken olarak alınmakta
bağımsız değiĢkenler pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı ile
oumlğrenme youmlnelimi arasındaki iliĢkiler hem ikili gruplar halinde hem de toplu
olarak incelenmektedir Bu Ģekilde doumlrt adet regresyon modeli kurulmaktadır
Birinci regresyon modelinde pazar youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki toplu etkileri araĢtırılmaktadır Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 12892 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 29`unu accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise giriĢimcilik youmlneliminin pazar youmlnelimi uumlzerinde (β 0473
plt001) pozitif ve anlamlı bir etkiye sahipken pazar youmlnelimi ile oumlğrenme
youmlnelimi arasındaki iliĢkinin varlığına dair kanıt sağlanamamaktadır
Ġkinci regresyon modelinde ise giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan toplu etkileri incelenmektedir Model bir buumltuumln
olarak anlamlı olup (F= 25080 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
değiĢimin 44`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker ele
alındığında ise hem giriĢimcilik youmlnelimi (β 0218 plt005) hem de iĢ
karmaĢıklığı (β 0513 plt001) ile oumlğrenme youmlnelimi arasındaki anlamlı ve
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
16
pozitif bir iliĢkinin varlığı ortaya ccedilıkmaktadır Beta katsayılarına bakıldığında ise
(0513 gt 0218) iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki etkisinin
giriĢimcilik youmlnelimininkinden daha guumlccedilluuml olduğu goumlruumllmektedir
Uumlccediluumlncuuml regresyon modeli kapsamında pazar youmlnelimi ve iĢ
karmaĢıklığının birlikte oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri araĢtırılmaktadır
Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 24150 sig lt 001) oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki değiĢimin 43`uumlnuuml accedilıklamaktadır Bağımsız değiĢkenler teker teker
incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki pozitif ve
anlamlı etkisinin varlığı (β 0597 plt001) desteklenirken pazar youmlneliminin
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde anlamlı bir etkisi goumlruumllmemektedir
Doumlrduumlncuuml ve son regresyon modelinde ise pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının tuumlmuumlnuumln oumlğrenme youmlnelimi uumlzerine olan etkileri
incelenmektedir Model bir buumltuumln olarak anlamlı olup (F= 16955 sig lt 001)
oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki değiĢimin 46`sını accedilıklamaktadır Bağımsız
değiĢkenler teker teker incelendiğinde ise iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi
uumlzerindeki pozitif ve anlamlı bir etkiye (β0507 plt001) sahip iken pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında istatistiksel
accedilıdan anlamlı bir iliĢkinin varlığına rastlanmamaktadır Bu sonuccedillar pazar
youmlnelimi ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında herhangi bir
iliĢki olmadığı anlamına gelmekten oumlte iĢ karmaĢıklığı pazar youmlnelimi ve
giriĢimcilik youmlneliminin aralarındaki anlamlı kovaryans dikkate alındığında-
pazar ve giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme youmlnelimini iĢ karmaĢıklığı uumlzerinden
etkilediği Ģeklinde yorumlanabilmektedir Bu nedenle sonuccedillar H3`uuml tamamen
desteklemekte iken H1 ve H2 kısmen desteklenmektedir
4 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Bu ccedilalıĢmada hem araĢtırmacılar hem de youmlneticiler iccedilin pazar youmlnelimi
oumlğrenme youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri
accedilıklayan bir model sunularak literatuumlre katkıda bulunulmaktadır Nitekim
guumlnuumlmuumlz akademik camiası ve iĢ duumlnyasında oumlrguumltlerin varlıklarını
suumlrduumlrebilmelerinin pazar odaklı oumlğrenmeye accedilık ve giriĢimci bir yaklaĢım
sergilemeleri ile gerccedilekleĢebileceği goumlruumlĢuuml kabul goumlrmektedir Buna paralel
olarak pazar youmlnelimi giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimi arasındaki
iliĢkilere dair ccedilok sayıda ccedilalıĢma mevcuttur Ancak bu ccedilalıĢma pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve oumlğrenme youmlnelimine ilave olarak iĢ karmaĢıklığının
etkisini de modele dacirchil ettiğinden orijinal bir nitelik taĢımaktadır
CcedilalıĢma bulguları oumlncelikle iĢin karmaĢıklık seviyesinin oumlğrenme
youmlnelimi accedilısından taĢıdığı oumlnemi vurgulamaktadır Bu sonuccedil iĢ ve
sorumlulukların gerektirdiği beceri yetenek iĢbirliği ve koordinasyon
seviyesindeki artıĢın oumlğrenme ihtiyacını da beraberinde getirdiği savını
desteklemekte boumlylece literatuumlre de paralel bir yaklaĢım sergilemektedir
Oumlrneğin Sadler-Smith vd`nin (2001) oumlğrenme youmlnelimi ile iĢ karmaĢıklığı
arasında iliĢkileri inceleyen araĢtırmaları da benzer Ģekilde sonuccedillanmaktadır
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
17
Bu accedilıdan bakıldığında iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
karĢımıza ccedilıkan belirgin etkisi gelecek araĢtırmalara da ıĢık tutacak niteliktedir
Ġlaveten sonuccedillar giriĢimcilik youmlneliminin de oumlğrenme youmlnelimi uumlzerinde
etkili olduğunu ancak iĢ karmaĢıklığının giriĢimcilik youmlneliminin oumlğrenme
youmlnelimi uumlzerindeki etkisini goumllgelediğini goumlstermektedir Aslında iĢ tatmini
yaratıcılık ve motivasyon ile yakından iliĢkili bir olgu olarak iĢ karmaĢıklığı
giriĢimcilikten ccedilok da uzak olmadığından boumlylesi bir goumllgeleme etkisi de
literatuumlre pek de ters duumlĢmemektedir Gelecekte bu konu uumlzerinde ccedilalıĢacak
araĢtırmacıların iĢ karmaĢıklığı ve giriĢimcilik youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkileri incelerken iĢ karmaĢıklığının aracı roluumlnuuml de
araĢtırmalarında fayda vardır
Ġlginccedil bir Ģekilde analiz sonuccedilları pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi
arasındaki iliĢkiyi destekler nitelikte kanıt sağlamamaktadır Bu sonucu
anlayabilmek iccedilin değiĢkenlere ait ortalamalara bakmakta fayda vardır
DeğiĢkenlere ait ortalamalar dikkate alındığında katılımcıların pazar youmlnelimine
yeteri kadar oumlnem vermedikleri ortaya ccedilıkmaktadır Aslında Ģiddetli bir
rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml guumlnuumlmuumlzuumln karmaĢık ve değiĢken ccedilevre koĢullarında
firmaların muumlĢteri değeri yaratarak rekabet uumlstuumlnluumlğuuml sağlayabilmeleri iccedilin pazar
youmlnelimine daha fazla oumlnem vermeleri gerekmektedir Ancak elde edilen
bulgular firmalarımızın pazar odaklılık seviyelerinin hiccedil de yuumlksek olmadığını
goumlstermektedir Bu sonuccedil ne yazık ki uumllkemiz firmalarının ccedilevresel değiĢim ve
karmaĢıklığın hızla arttığı bilgi ccedilağında mevcut ve potansiyel muumlĢterilerin
ihtiyaccedillarını gerektiği oumllccediluumlde dikkate almadığı rakiplerin ise kapasite ve
stratejileri hakkında yeterli bilgiyi toplayamadığını ortaya koymaktadır Boumlylesi
bir eksiklik pazar youmlnelimi ile oumlğrenme youmlnelimi arasında oumlngoumlruumllen iliĢkinin
suumlrpriz bir Ģekilde karĢımıza ccedilıkmamasının altında yatan temel etmenlerden biri
olabilir Bununla birlikte ccedilalıĢmamıza katılan firmaların 51lsquolik dilimi kuumlccediluumlk ve
orta oumllccedilekli firmalardan oluĢmaktadır Kuumlccediluumlk ve orta oumllccedilekli firmaların muumlĢteri
memnuniyetini sistematik olarak oumllccedilebilecek sistemlerinin olmaması bu
bulgulara ulaĢmamızın bir baĢka nedenini teĢkil edebilir
Bu ccedilalıĢmada sonuccedillarının genellenebilirliğini etkileyen bir kısım
metodolojik kısıtlar mevcuttur Oumlncellikle araĢtırma spesifik bir ulusal
bağlamda geliĢmekte olan bir ekonomiye ve doğu ile batı arasında bir geccediliĢ
niteliğindeki kuumlltuumlre sahip bir uumllkenin firmaları uumlzerinde gerccedilekleĢtirilmiĢtir
Sonuccedilları değerlendirirken farklı sosyo-ekonomik yapılarda farklı sonuccedilların
ortaya ccedilıkabileceği olasılığı goumlz ardı edilmemelidir Ġkinci olarak oumlrneklemi
değerlendirirken sektoumlrel bir ayrıma gidilmemiĢtir Oysa oumlğrenme youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi iĢ karmaĢıklığı ve pazar youmlnelimi arasındaki iliĢkiler
farklı sektoumlrlerde farklı bir yapıda Ģekillenebilir Son olarak da oumlrneklem
boyutunun (N=65) nispeten ccedilok da buumlyuumlk değildir daha buumlyuumlk bir oumlrneklemin
temsil yeteneği daha yuumlksek olabilir
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
18
Sonuccedil olarak baktığımızda bu ccedilalıĢma geliĢmekte olan bir ekonomiye ve
doğu ile batı arasındaki geccediliĢ niteliği taĢıyan bir kuumlltuumlre sahip bir uumllkede
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığının oumlğrenme youmlnelimi uumlzerindeki
etkilerini goumlstererek literatuumlre katkıda bulunmaktadır Bununla birlikte bu
sonuccedillar iĢletme youmlneticilerinin oumlrguumlt dacirchilinde muumlĢteri odaklı ve giriĢimci bir
kuumlltuumlr oluĢturmalarının oumlğrenmeyi kolaylaĢtıran bir ortam yaratmalarının ve iĢ
tanımlarını ccedilalıĢanlara otonomi sağlayarak onların yaratıcı potansiyellerinden
istifade edecek Ģekilde geliĢtirmelerinin oumlnemini ortaya koymaktadır
KarmaĢa ve belirsizliğin rekabetin kurallarını yeniden Ģekillendirdiği
kuumlresel iĢ duumlnyası accedilısından oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi giriĢimcilik
youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı gibi kavramlar gelecek araĢtırmalar iccedilin oumlnemli bir
potansiyele sahiptir Gelecekte konu uumlzerinde ccedilalıĢmalarda bulunacak
araĢtırmacıların
i-) oumlrneklem sayısını artırarak uumllke genelinde daha geniĢ ve homojen bir
oumlrnekleme ulaĢmalarının
ii-) enduumlstriyel ayrıma giderek oumlğrenme youmlnelimi pazar youmlnelimi
giriĢimcilik youmlnelimi ve iĢ karmaĢıklığı arasındaki iliĢkileri farklı sektoumlrlerde
karĢılaĢtırmalarının ve
iii-) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrguumlt yapısı gibi yeni değiĢkenleri de model dahil
etmelerinin faydalı olacağı duumlĢuumlnuumllmektedir
KAYNAKCcedilA
Achrol R S (1991) Evolution of the Marketing Organization New Forms for
Turbulent Environments Journal of Marketing 55 77-93
Anthony W P (1996) Strategic Human Resource Management Harcourt
Brace ve Company Second Edition
Argyris C (1994) Good communication that Blocks Learning Harvard
Business Review 72 77-86
Baker WE ve Sinkula JM (1999) The Synergistic effect of Market
Orientation and Learning Orientation on Organizational Performance
Journal of Academic Marketing Science 27 411-427
Barrow JW (1993) Does total quality management equal organizational
learning Quality Progress July
Calantone R J Cavusgil S T ve Zhao Y (2002) Learning Orientation
Firm Innovation Capability and Firm Performance Industrial
Marketing Management 31 515-524
Campion MA Medsker GJ ve Higgs CA (1993) Relations between
work group characteristics and effectiveness implications for
designing effective work groups Personnel Psychology 46 823ndash850
Carroll J (1998) Organizational Learning Activities in High-Hazard
Industries The Logic underlying Self-Analysis Journal of
Management Studies 35(6) 699-717
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
19
Champoux J (1996) Organizational Behavior Integrating ndash Individuals
Groups and Process By West Publishing Company
Covin J G ve Slevin D P (1991) A Conceptual Model of Entrepreneurship
as Firm Behavior Entrepreneurship Theory and Practice 7-25
Daft R F (1994) Organizational Behavior McGraw-Hill International
Editions Sixth Edition
Davis D Morris M ve Allen J (1991) Perceived Environmental Turbulence
and ıts Effect on Selected Entrepreneurship Marketing and
Organizational Characteristics in Industrial Firms Journal of the
Academy of Marketing Science 19 (1) 43-51
Day G S (1994) Continuous Learning About Markets California
Management Review 36 9-31
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (1993) Corporate culture
customer orientation and innovativeness in Japanese firms a quadrad
analysis Journal of Marketing 57 23-27
Deshpande R Farley JU ve Webster JrFE (2000) Triad Lessons
generalizing results on high performance firms in five business ndashto-
business markets International Journal of Research in Marketing 17
353-362
Fiol CM ve Lyles MA (1985) Organizational Learning Academy of
Management Review 10(4) 803-813
Gibson J Ivancevich J ve Donelly J (1997) Organizations Richard D
Irwin Ninth Edition
Hamel G ve Prahalad C K (1991) Corporate Imagination and
Expeditionary Marketing Harvard Business Review 69 81-92
Hayes RH ve Wheelright SC (1984) Restoring Our Competitive Edge
Competing Through Manufacturing New York John Wiley ve Sons
Inc
Huber G P (1991) Organizational Learning The Contributing Processes and
literatures Organization Science 2 88-115
Kohli A K ve Jaworski B J (1990) Market Orientation The Construct
Research Propositions and Managerial Implications Journal of
Marketing 54 1-18
Liu S Dubinsky A J ve Shi Y (2000) Change to Survive Chinalsquo s New
satate-Owned enterprise An International Journal of Business and
Social Policy 12(2) 87-97
Lukas B A Hult G T M ve Ferrell O C (1996) A Theoretical
Perspective of the Antecedents and Consequences of Organizational
Learning in Marketing Channels Journal of Business Research 36(3)
233-244
Miller D ve Friesen P H (1982) Innovation in Conservative and
Entrepreneurial Firms two Models of Strategic Momentum Strategic
management Journal 3 1-25
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
20
Moorman C ve Miner A S (1998) Organizational Improvisation and
Organizational Memory Academy of Management Review 23(4)
698-723
Morris H ve Paul G W (1987) The Relationship Between Entrepreneurship
and Marketing in Established Firms Journal of Business Venturing 2
247-259
Nunnally J C (1978) Psychometric Theory New York McGraw-Hill
Robbins S P (1994) Management Prentice-Hall International Inc Fourth
Edition
Sadler-Smith E Spicer D P ve Chaston I (2001) Learning Orientations
and Growth in Smaller FirmsLong Range Planning 34 139-158
Sean RV (2000) A Path Analysis of Gender Race and Job Complexity as
Determinants of Intention to look for Work Department of
Management and Marketing University of Wyoming Laramie
Wyoming USA
Sinkula J M (1994) Market Information Processing and Organizational
Learning Journal of Marketing 58 35-45
Sinkula J ve Baker W E (1999) The Synergistics Effect of Market
Orientaion and Learning Orientation on Organizatinal Performance
Journal of the Academy of Marketing 27(4) 411-427
Sinkula J Baker W E ve Noordewier T (1997) A framework for market-
based organizational learning linking values knowl-edge and
behavior Journal of the Academy of Marketing Science 25(4) 305ndash
318
Slater S F ve Narver J C (1995) Market Orientation and the Learning
Organization Journal of Marketing 59 63-74
Smart D T ve Conant J S (1994) Entrepreneurial orientation distinctive
marketing competencies and organizational performance Journal of
Applied Business Research 10(3) 18ndash28
Tsang E (1997) Organisational Learning and the Learning Organisation A
Dichotomy Between Descriptive and Prescriptive Research Human
Relations 50(1)
Vegt G Emans B ve Vliert V (2000) Team Memberslsquo Affective Responses
to Patterns of Intragroup Interdependence and Job Complexity
Journal of Managerial Psychology 17(1) 50-67
Webster F E Jr (1992) The Changing Role of Marketing in the
Corporation Journal of Marketing 56 1-17
Morgan R E and Turnell C R (2003) Market-based Organizational Learning
and Market Performance Gains British Journal of Management
14(3) 255 ndash 274
Ellinger AE Ketchen DJ Jr Hult G T M Elmadağ A B ve Richey R G
Jr (2008) Market orientation employee development practices and
performance in logistics service provider firms Industrial Marketing
Management 37 353ndash366
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
21
Borges M Hoppen N ve Luce F B (2008) Information technology impact
on market orientation in e-business Journal of Business Research
press on line
Zhou K Z Brown J R ve Dev C S (2008) Market orientation competitive
advantage and performance A demand-based perspective Journal of
Business Research press on line
Mason K Doyle P ve Wong V (2006) Market orientation and quasi-
integration Adding value through relationships Industrial Marketing
Management 35(2) 140minus155
Li Y Huang J ve Tsai M (2008) Entrepreneurial orientation and firm
performance The role of knowledge creation process Industrial
Marketing Management press on line
Heiens RA (2000) Market Orientation Toward an Integrated Framework
Academy of Marketing Science Review 2000(1) Available
httpwwwamsrevieworgarticlesheiens01-2000pdf
Liu S S Luo X ve Shi Y (2002) Integrating customer orientation corporate
entrepreneurship and learning orientation in organizations-in-
transition an empirical study International Journal of Research in
Marketing 19(4) 367-382
Hughes M ve Morgan R E (2007) Deconstructing the relationship between
entrepreneurial orientation and business performance at the embryonic
stage of firm growth Industrial Marketing Management 36 651ndash661
Kuivalainen O Sundqvist S ve Servais P (2007) Firmslsquo degree of born-
globalness international entrepreneurial orientation and export
performance Journal of World Business 42 253ndash267
Narver J C ve Slater S F (1990) The effect of a market orientation on
business profitability Journal of Marketing 54(4) 20ndash35
Koffman F ve Senge P M (1993) Communities of Commitment The Heart
of Learning Organizations Organizational Dynamics 22(2) 5-23
Argyris C (1991) Teaching Smart People How to Learn Reflections 4(2)
Jeffrey LM (2008) Learning orientations Diversity in higher education
Learning and Individual Differences press on line
Hitt MA Ireland R D ve Lee H (2000) Technological learning knowledge
management firm growth and performance an introductory essay
Journal of Engineering and Technology Management 17(3-4) 231-
246
Emden Z Yaprak A ve Cavusgil ST (2005) Learning from experience in
international alliances antecedents and firm performance
implications Journal of Business Research 58(7) 883-892
Chen J Q Lee T E Zhang R ve Zhang Y J (2003) Systems
Requirements for Organizational Learning Communications of the
ACM 46(12) 73-78
Ghosh A (2004) ―Learning in Strategic Alliances A Vygotskian
Perspective The Learning Organization 11(45) 302-311
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586
22
Jimenez-Jimenez JG ve Cegarra-Navarro D (2007) ―The performance
effects of organizational learning and market orientation Industrial
Marketing Management 36(6) 694-708
Hurley RF ve Hult GT (1998) Innovation market orientation and
organizational learning an integration and empirical examination
Journal of Marketing 62 42ndash 54
Celuch K G Kasouf C J and Peruvemba V (2002) ―The effects of
perceived market and learning orientation on assessed organizational
capabilities Industrial Marketing Management 31(6) September
545-554
Baer M Oldham G R ve Cummings A (2003) ―Rewarding
creativity When does it really matter The Leadership
Quarterly 14(4-5) 569-586