pdf 338 risk degerlendirmesi ozl

7/23/2019 PDF 338 Risk Degerlendirmesi Ozl

1/425


2/425


3/425

15 Mays 2014Yayn No: 338

Haberleme Adresi:TSK

Hodere Cad. Reat Nuri Sokak No: 108ankaya - ANKARA

Tel : (0312) 439 77 17 (Pbx)

Faks : (0312) 439 75 92-93-94E-mail : [email protected] Sitesi : http://www.tisk.org.tr

ISBN: 978-605-9994-01-9

BaskAjans-Trk Gazetecilik Matbaaclk naat Sanayi A..

stanbul Yolu 7. Km nn Mahallesi Necdet Evliyagil Soka No: 24 Batkent-ANKARA

Tel: 0 312 278 08 24 www.ajansturk.com.tr Email:[email protected]

Bu yaynn tm haklar sakl tutulmu olup, tamamyla TSKe aittir. TSKinyazl izni olmadan hibir blm ve paragraf ksmen veya tamamen ya da zethalinde, hibir elektronik veya mekanik formatta ve arala (fotokopi, kayt,

bilgi depolama vb. her tr vasta ile) transfer edilemez, oaltlamaz,datlamaz. Normal ve bilimsel kstaslara uygun ly aan iktibaslar

yaplamaz. Her trl iktibasda kaynak gsterilmesi zorunludur.

TRKYE VEREN SENDKALARI KONFEDERASYONU


4/4253

NDEKLERSUNU ..............................................................................................................9GR..............................................................................................................11

1. BLM: TEHLKE VE RSK KAVRAMLARI1.1. Terminoloji.. ....................................................................131.2. Teknoloji ve Tehlike Kavram......................................................141.3. Risk ve Belirsizlik Kavram ........................................................16

2. BLM: GVENLK KLTR2.1. Teknoloji ve Gvenlik Kltr ....................................................232.2. renen Organizasyonlar ............................................................26

3. BLM: RSK DEERLENDRME METODOLOJLERNNDOUU3.1. Tarihe ..........................................................................................293.2. Emekleme Dnemi ......................................................................303.3. Gvenilirlikle lgili Doktrinlerin Oluumu..................................323.4. Olaslk Kuramlarnn Oluumu ..................................................333.5. Nkleer Tesisler in almalarn Art ....................................34

3.6. Tm Endstriler in Disiplinlerin Oluturulmas ......................364. BLM: LKEMZDEK MEVZUAT

4.1. Risk Deerlendirme Yaptrma Ykmll ..............................394.2. Dokmantasyon............................................................................414.3. Risk Deerlendirmesinin Yenilenmesi ........................................424.4. Risk Deerlendirmesi Ekibi ........................................................424.5. Risk Deerlendirmesi Aamalar ................................................43

4.6. Byk Kaza nleme Politika Belgesi veya Gvenlik RaporuHazrlanmas Gereken yerlerinde Risk Deerlendirmesi ................47

5. BLM: TEKNOLOJK RSK KAVRAMI5.1. Kaza Modelleri ve Teknolojik Risk Arasndaki liki ................505.2. Kritik Sistemler ve Gvenilirlik Kavram....................................54

6. BLM: GVENLRLK TEORS6.1. Gvenilirlik ..................................................................................59

6.2. MTTF, MTTR, MTBF ve Kullanlabilirlik ..................................65


5/4254

7. BLM: RSK YNETM KAVRAMI7.1. Risk Ynetim Sreci ....................................................................74

7.1.1. Yetki ve Sorumluluklar ......................................................74

7.1.2. Risk Ynetim Prosesi(Risk Management Prosses RMP ) ................................76

7.1.3. Kimyasallarla almada Meslek Hastal RiskYnetim Prosesi ................................................................90

8. BLM: RSK DEERLENDRMES MEDOLOJLERNNSEM KRTERLER8.1. Kaynaklarn Kullanlabilirlii ......................................................99

8.2. Belirsizliin Nitelii ve Dzeyi ..................................................998.3. Glk Dzeyi..............................................................................998.4. Kullanm Sresi Evreleri Boyunca Risk Deerlendirmesinin

Uygulanmas ..............................................................................1009. BLM: RSK DEERLENDRMES UYGULAMA

ADIMLARI9.1. Kapsam Oluturma (Tehlike Kaynaklar ve Tehlikelerin

Tanmlanmas)............................................................................103

9.2. Risk Deerlendirmesi ................................................................1059.3. Risk Analizi................................................................................1059.4. Olaslk Tayini veya Hesaplamas..............................................1099.5. Risk Deerleme (Kabul Edilebilirlik Kriterini Belirleme) ........1109.6. Sonu Analizi ............................................................................1179.7. Risk Mdahalesi (Kontrol nlemlerinin Belirlenmesi) ............1209.8. Belgelendirme ............................................................................122

9.9. zleme ve Gzden Geirme (Gncelleme) ................................12410. BLM: RSK DEERLENDRME

METODOLOJLERNN SINIFLANDIRILMASI ....................12511. BLM: RSK DEERLENDRME

METODOLOJLERNN NCELENMES11.1. Beyin Frtnas Teknii (Brainstorming) ..................................14311.2. Yaplandrlm veya Yar Yaplandrlm Grmeler

(Structured or semi-structured interviews) ..............................146


6/4255

11.3. Delphi Teknii (Delphi Technique)..........................................148

11.4. n Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis PHA) ....149

11.5. Gvenlik Analizi JSA (Job Safety Analysis) ....................16411.6. eklist Kullanlarak Birincil Risk Analizi

-(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists) ............172

11.7. Gvenlik Denetimi (Safety Audit) ..........................................179

11.8. Risk Matrisleri (L Tipi Matrisler) ............................................182

11.9. Makine Risk Deerlendirme (Machine Risk Asessment)........195

11.9.1. Makine Risk Deerlendirmesi Nasl Yaplmal? ..........199

11.9.2. Makine Snrlarnn Tayini ............................................199

11.9.3. Tehlikenin Tanmlanmas ..............................................199

11.9.4. Risk Tahmini..................................................................200

11.9.5. Makinenin Kategorisinin Bulunmas ............................204

11.9.6. Her Parann Tehlikeli Hata Yapma Ortalama

Zaman (Mean Time to Dangerous Failure of

Each Channel - MTTFd) ................................................206

11.9.7. B10dden Hareketle, Komponentler (Paralar) in

MTTFdin Hesaplanmas ................................................206

11.9.8. Hata Tespit Kapsam (Diagnostic Coverage DC) ........207

11.9.9. Ortalama DCnin Tahmin Edilmesi ..............................208

11.9.10. Donanmn Gvenirlii Yoluyla Tehlikelere Maruz

Kalmann Snrlanmas ................................................208

11.9.11. Koruyucularn ve Gvenlik Tertibatlarnn Seimi......209

11.9.12. Kontrol nlemi ............................................................211


7/4256

11.10. Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktalar (Hazard Analysis andCritical Control Points - HACCP)..............................................212

11.11. Olursa Ne Olur? (What If..? SWIFT Teknii) ..................214

11.12. Tehlike ve letilebilme almas Metodolojisi(Hazard and Operability Studies- HAZOP) ................................219

11.13. Tehlike Snflandrma ve Derecelendirme ..................................23011.13.1. Gvenlik lmleme Sistemi (SIS)

Gvenlik Btnlk Derecesi (SIL) ..........................23211.13.2. Risk Grafii ile SIL; (IEC 61508)................................23311.13.3. Kantitatif Analiz ..........................................................239

11.13.4. Kollektif Zorunlu Seim ..............................................24011.13.5. Kontrol nlemleri nerilmesi......................................24211.13.6. Ayn Prosedrn Prosesin Dier Ekipmanlarna

Uygulanmas ................................................................24211.14. Etki Analizi (Business Impact Analysis -BIA) ......................24211.15. Kk Neden Analizi (Root Cause Analysis -RCA)......................24511.16. Hata Aac Analizi (Fault Tree Analysis-FTA) ........................247

11.16.1. Aa Yaps ve Semboller ............................................25211.16.2. FTA Diyagramnn Yaplandrlmas ............................25311.16.3. Kantitatif Analiz ..........................................................25511.16.4. Gvenirlik ve Hata Olaslk Balantlar......................25511.16.5. Boolean Matematii ....................................................25811.16.6. Mantk Matematiinde lem Basitletirilmesi ............25911.16.7. Azaltlm Hata Aac- Mantk Eiti Hata Aac ....264

11.17. Hata Modu ve Etkileri Analizi (Failure Mode and EffectsAnalysis- Failure Mode and Critically Effects Analysis-FMEA/FMECA) ........................................................................272

11.18. Neden Sonu Analizi (Cause-Consequence Analysis) ..........28611.18.1. Olay Aacndan Hata Aacna Transformasyon..........295

11.19. Neden Sonu Analizi (Cause-Consequence Analysis)..............29511.20. Neden ve Etki Analizi (Cause and Effect Analysis) ..................302

11.21. Senaryo Analizi (Scenario Analysis) ........................................305


8/4257

11.22. Koruma Katmanlar Analizi (Layers ofProtection Analysis - LOPA)......................................................307

11.23. Karar Aac Analizi (Decision Tree Analysis) ..........................312

11.24. nsan Gvenilirlik Deerlendirmesi (Human ReliabilityAssessment - HRA)....................................................................31411.25. Papyon Analizi (Bow - Tie Analysis) ........................................319

11.25.1. Kantitatif Risk Tahmini................................................32011.25.2. Gvenlik Fonksiyonlarnn Karakteristikleri................322

11.26. Gvenilirlik Merkezli Bakm (Reliability CentredMaintenance - RCM)..................................................................324

11.27. Gizlilik Analizi (Sneak Analysis -SA) ve Gizlilik DevreAnalizi (Sneak Circuit Analysis -SCI) ......................................328

11.28. Markov Analizi (Markov Analysis)............................................33011.29. Monte Carlo Simlasyonu (Monte Carlo Simulation) ..............33311.30. Bayes statistii ve Bayes Alar (Bayesian Statistics

and Bayes Nets)..........................................................................33511.30.1. Bayesgil karsama (Bayesian Inference) ..................33711.30.2. Bayes Alar ................................................................338

11.31. F-N Erileri (F-N Curves) ..........................................................34111.32. Maliyet/Fayda Analizi (Cost/Benefit Analysis- CBA) ..............34311.33. ok Kriterli Karar Analizi (Multi - Criteria Decision

Analysis - MCDA)......................................................................34611.34. Risk Endeksleri (Risk Indices) ..................................................34711.35. Toksikolojik Risk Deerlendirme- Kimyasal Mauziyet

Risk Deerlendirme (Toxicity Risk Assessment- ChemicalExposure Risk Assessment) ......................................................349

12. BLM: PATLAYICI ORTAMLAR- ATEX DREKTFLER12.1. Patlayc Ortam Snflamas le lgili Standartlar ve Hukuki

Dzenlemeler..............................................................................35312.2. Patlayc Ortam Snflandrma ve Patlayc Ortam Risk

Deerlendirmesi..........................................................................35812.3. NEC 50, NFPA Kodlarna Gre Alan Snflandrmas ..............35912.4. EN 60079 Patlayc Gaz Ortamlarnda Tehlikelerin

Snflandrlmas ........................................................................360


9/425

12.5. TC31/W09 - Gvenlik Btnlk Derecelendirme- SIL(Safety Integrity Level)......................................................362

12.6. Yangn ve Patlama ndeksleri ....................................................363

12.6.1. Dow F&EI ve Mond F&ETI ........................................36512.6.2. Temel Emniyet ndeksi (Inherent Safety Index -ISI)

ve Entegre Temel Emniyet ndeksi (IntegratedInherent Safety Index -I2SI) ........................................376

12.6.3. evre Salk ve Emniyet ndeksi EnvironmentHealth &Safety Index (EHS) ......................................379

13. BLM: BYK ENDSTRYEL KAZALARIN KONTROLHAKKINDA YNETMELK GERENCE RSK

DEERLENDRMES METODOLOJ: ARAMIS PROJES13.1. SEVESO III Direktifi ................................................................38713.2. ARAMIS Projesi Nedir? ............................................................38913.3. SEVESO Kurulularnda Byk Kaza Senaryolarnn

Tanmlanmas..............................................................................39213.4. Byk apl Kaza Tehlikelerinin Tanmlanmas (MIMAH) ....392

13.4.1. MIMAHn Admlar....................................................394

13.4.2. Ekipman Tipolojisi ......................................................39513.4.3. Madde Tipolojisi ..........................................................39613.4.4. Tehlikeli Ekipmann Seimi ........................................39713.4.5. Bow-Tie (Papyon) Yaklam ......................................39813.4.6. MIMAH Metodolojisinde Matrislerin Kullanm ......39913.4.7. Hata Aacnn Oluturulmas ......................................402

13.5. Referans Kaza Senaryolarnn Belirlenmesi

Metodolojisi (MIRAS) ..............................................................40313.5.1. MIRASn Amalar ve Temel Admlar......................40513.5.2. Olay Aalarnda Gei Olaslklarnn

Deerlendirilmesi ........................................................40813.5.3. Olay Aacndaki Gvenlik Bariyerlerinin Etkileri ......40913.5.4. Risk iddeti Deerlendirmesi ve Haritalandrmas ......410

13.6. Maruziyetlerin Deerlendirilmesi ..............................................411

KAYNAKA ................................................................................................4138


10/4259

SUNU

kazalar ve meslek hastalklarnn nlenmesinde iyerindeki risk faktrleri-

nin tespiti byk nem tamaktadr. Risk faktrlerinin tespiti ve sz konusu risk-lerin ortadan kaldrlmasna ynelik risk deerlendirmesi faaliyeti gnmzde i

sal ve gvenliinin en ncelikli konularndan birini tekil etmektedir.

4857 sayl Kanununun 2003 ylnda yrrle girmesinin ardndan i sa-

l ve gvenlii alannda nleyici yaklam benimsenmi ve zellikle Kanunu

kapsamndaki ynetmeliklerde risk deerlendirmesi hakknda dzenlemelere yer

verilmitir. Ancak 2003 ile 2012 yllar arasnda risk deerlendirmesi alannda

yeterli dzeyde bilgilendirme faaliyeti yaplamamtr.

Uygulamadaki bilgi eksikliini gidermek zere, Konfederasyonumuz 2005

ylnda Sayn zlem zkln Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri ve

Risk Deerlendirme Metodolojileri balkl eserini yaynlamtr. Anlan eser, i

sal ve gvenlii alannda halen Trkiyede en nemli kaynaklardan biri olma

niteliini srdrmektedir.

6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanununun yrrle girmesi ile riskdeerlendirmesi ayrntl bir yasal dzenlemeye kavumutur. Bu kapsamda ive-

renler, i sal ve gvenlii ynnden risk deerlendirmesi yapmak veya yaptr-

makla ykml tutulmutur. Ancak uygulamada risk deerlendirmesi sreleri

hakkndaki kaynaklarn yetersizlii nedeniyle bu ykmlln yerine getirilme-

sinde byk glkler yaanmaktadr.

Sayn zlem zkln uzun yllara dayanan tecrbesiyle hazrlad risk

deerlendirmesi alanndaki yeni yaptnn Trkiyede i sal ve gvenliinin

geliimine byk katk salayacan dnyoruz.

Yaynmzn uygulamaclar, akademisyenler ve konuya ilgi duyan herkes iin

yararl olmasn dileriz.

Sayglarmzla,

TRKYE VEREN SENDKALARI KONFEDERASYONU


11/42510

Teekkr

Kitabm hazrlamam iin bana destek veren ve yreklendiren eim, annemve kzlarma sonsuz sevgi ve teekkrlerimle.

Bu kitabn yaynlanmasnda verdikleri destek ve katklarndan dolay TSKeve Sayn Genel Sekreter Blent PRLER ile Sayn Emel OPURa sayg veteekkrlerimle.

Son olarak yine bu kitabm da, yaynlanmasndan byk mutluluk duyaca-na inandm sevgili babamn ansna adyorum.

Dr. zlem ZKILIKimya Yk. Mh.

SGB-Emekli Bamfettii

E. Tefti Kurulu stanbul Grup Bk. Yrd.

A. Snf Gvenlii Uzman

Ocak 2014


12/425

GR

sal ve gvenlii son yllarda Avrupa Birliinin de en ok younlatve nem verdii sosyal politika konularndan birisi olmutur. Avrupa

Komisyonunun belirledii yeni i sal ve gvenlii stratejisi, alma hayatn-daki deiimleri ve bata psiko-sosyal konularda olmak zere yeni risklerin orta-ya kmas durumunu gz nnde bulundurarak global bir i sal ve gvenliiyaklam n benimsemektedir. Tm yeni yaklam direktiflerinin ekinde bulunanTemel Salk ve Gvenlik Gerekleri, Avrupa Birlii lkelerinde, 80li yllarnikinci yarsndan itibaren i sal ve gvenlii mevzuat ierisinde yer alan riskanalizi ve risk deerlendirmesi kavramlar ile de yakndan ilgili bulunmaktadr.Esasen, Avrupa Birlii hukukunda, i sal ve gvenlii ile ilgili olarak iki alansz konusudur. Bunlar; rn gvenlii ve iletme gvenliidir.

Yasalar ve ynetmelikler alma ve gvenlik artlarna ilikin sorumluluk-lar tanmlar. lkeler arasnda yasal mevzuat ve bunun uygulanmas konusundabirok farkllklar bulunmaktadr. Ancak bunlarn tmnde sistematik gvenlikalmas yaplmas tezi savunulmaktadr. Mevzuatlardaki ortak konular aadaverilmitir: veren iyerinde salkl ve gvenli bir alma ortam salamakla ykm-

ldr,

yerindeki salk, gvenlik ve evre ynetimi yeterli seviyede dzenlenmiolmaldr, alanlar tehlikeler ve gvenli alma konusunda bilgilendirilmelidir, Tehlikeler tanmlanmal ve deerlendirilmeli, gerekiyorsa azaltlmal veya

ortadan kaldrlmaldr.Mevzuatlarda yer alan gvenlie dair almalar ise Risk Deerlendirmesi

yaplmas vastas ile risklerin sistematik ve belgelenerek deerlendirilmesi ek-linde istenmektedir. Birok farkl lkenin mevzuatnda risk deerlendirmesi

terimi sklkla kullanlmakta, iverenlere ykmllk olarak verilmekte ve riskdeerlendirme tekniklerinin kullanm giderek yaygnlamaktadr.Fakat risk analizi isteyen daha detayl mevzuatlar da bulunmaktadr.

Bunlardan birisi ABne ye lkelerin milli mevzuatlarna aktardklar iyerindemakine kullanmn dzenleyen 2006/42/EEC sayl AB Direktifidir. Bunundirektifin uygulanmas, AB standartlar tarafndan desteklenmektedir.(IEC EN12100, EN 13849 vb.). Tehlikeli kimyasallarla byk endstriyel kazalarn mey-dana gelebilecei iyerlerinde risk ynetimi ve daha ciddi risk deerlendirmele-

rinin resmi olarak talep edilmesi eilimi yksektir. Avrupada, bu konular 199211


13/425

ylnda deitirilen 1982 tarihli Seveso Direktifi ile, ABDde Temiz Hava Yasas(evre Kirlilii Ajans (EPA),1990) ile dzenlenmitir. Dier tipteki sanayikurulularnda, rnein nkleer g reten ve ak deniz iletmelerinde sistema-

tik gvenlik analizi artlar bulunmaktadr.lgili taraflarn en nemlisi; alnan gvenlik nlemlerinin yetersiz kalmasdurumunda kazaya uramas muhtemel tehlike kaynana yakn alanlardr.letme ierisinde iyi ugulanm bir risk deerlendirmesi, gvenlik problemleriniortadan kaldrr, iyerindeki gven hissini ve gvenlii gelitirir. Bu trde bir ana-liz iin nerilen alan temsilcilerinin de katlmn salamaktr. Bu analizi geliti-rir, alanlarn tecrbelerinin dahil olmasn salar ve analizin effafln arttrr.

yerlerinde risklerle mcadele yneticiler, tasarmclar ve gvenlik uzman-

lar gibi eitli alanlardan kiilerin katlmn gerektirir. Ancak iyerlerinde sa-lk ve gvenlik konusunda ana sorumluluk iverene aittir. Sorumluluklarndetaylar lkeden lkeye farkllk gsterir, fakat iverenin sorumluluu prensibigenellikle geerlidir. Bu sorumluluklarn yerine getirilmesi iin ve iyerindegvenliin salanmas iin birok durumda risk deerlendirmesi etkin bir yn-temdir. Analiz sonularnn kaytlar, iyeri gvenliinin yasal ve yeterli seviye-de salandn gstermek iin kullanlr. Risk deerlendirme uygulamalarnnfaydalarn zet olarak sralayacak olursak;

letmede daha az kaza yaanmas, Kaza oluumuna neden olabilecek faktrlerin sistematik olarak belirlenme-

si ve yok edilmesi,

Tasarm srasnda sistematik analizle hatalarn ve problemlerin etkin ekil-de belirlenmesi, bu tip problemlerin nlenmesi ve sonradan kacak dahabyk maliyetlerden kurtulma,

Byk kaza ve yangn vb. meydana gelme olaslnn azaltlmas (eer ana-liz bunu amalam ise), finansal olarak da daha dk sigorta primleri.

Bu kitap zelikle risk deerlendirme kavramna yabanc olan ilk defa tan-acak olan i sal ve gvenlii mhendis ve teknik elemanlar ile bu konudaolduka bilgi birikimine sahip olan teknik elemanlarn ve iyeri hekimlerinintmnn yararlanabilecei bir kaynak olmas dnlerek hazrlanmtr.

Bu nedenledir ki bu kitapta risk deerlendirme yntemlerinin gl ve zayfyanlar irdelenmi, gvenilirlik teoremlerinin tarihesinden balamak zere birok bilgi derlenmitir. Tm i gvenlii mhendisleri ile iyeri hekimlerine bu

kitabn almalarnda yararl bir kaynak olmasn tm kalbimle dilerim.12


14/425

1. BLM: TEHLKE VE RSK KAVRAMLARI

1.1. Terminoloji

Gerek ulusal, gerek ise uluslararas dzeylerde terminoloji standardizasyo-nu, ayn ifade ile ayn eyi anlamak iin olmazsa olmaz kouldur. Bir yandanglobal dzeyde terminoloji standardizasyonu almalar devam ederken, sektrve alanlardaki gelimeler, yeni terimlerin ortaya kmasna ya da eski terimlerinfarkl anlam kazanmalarna yol atndan bir ok bilim dalnda sorunun sre-gelmesine neden olabilmektedir.

lkemizde i sal ve gvenlii mevzuat erevesinde getirilen en bykve en nemli yenilik, iverenlerin iyerlerinde risk deerlendirmesi yapmas vealnan sonulara gre gerekli salk ve gvenlik nlemlerinin belirlenmesizorunluluudur. zellikle 89/391 sayl Konsey Direktifi Sal ve GvenliiYnetmelii olarak 2003 ylnda yaynlanm, ancak Dantay 10. Dairesi Sal ve Gvenlii Ynetmelii'nin yrtmesini 2004/1942 esas nolu ve 24Mays 2004 tarihli karar ile durdurmutur.

89/391 sayl Konsey Direktifi ereve direktiftir ve bu direktif daha sonra-dan alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan Sal ve GvenliiKanunu Tasla olarak hazrlanmtr. 6631 sayl Sal ve GvenliiKanununun yrle girmesi ile iyerlerinde risk deerlendirme ykmll-nn yeniden getirilmi olmasyla birlikte, daha nce i sal ve gvenlii al-malarnda etkin olarak uygulanmayan risk deerlendirmesi konusunda termino-lojik olarak tanm ve kavramlarda kargaa da yaanmaya balanmtr.

Her ne kadar 29 Aralk 2012 tarih ve 28512 sayl Sal ve GvenliiRisk Deerlendirmesi Ynetmeliinin 4. maddesinde risk ve tehlike tanmverilmi olsa da kavram kargaas halen devam etmektedir.

Kaynak farkll ya da sektrlerdeki konum farkll (iveren/ alan/

mfetti/ mhendis/ akademisyen/ basn/ toplum), terminolojide farklla ya daayn terimde farkl alglamalara yol aabilmektedir.Standartlar kurumsal, askeri, ulusal hatta uluslararas leklerde geerlilie

sahip uygulamalar kapsamaktadrlar. Teknik terimleri kapsayan standartlardakavramlar arasndaki uyumu salamak ve iletiimi kolaylatrmak ise temelhedeftir. Bu nedenle, uluslararas standartlarn Trkeye evirisinde kullan-lan kelimelerin seimine byk bir zen gsterilmelidir. zellikle, ok bykbir hzla gelien i sal ve gvenliini ilgilendiren standartlarda dil birliinin

salanmas, standartlarn Trkeletirilmesinde byk nem arz etmektedir.13


15/425

Standartlatrma faaliyetleri ulusal, askeri ve kurumsal olmak zere genileklerde geerlilie sahip uygulamalarn btnn salamaktadr.Standardizasyon almalarnn temel amalarndan en nemlisi varolan tipik

zelliklerin her bir birey tarafndan ayn anlamda kavranlmasn salamaktr.Bu amala, yaygn uygulama alanna sahip olan standartlar gelitirilirken zel-likle ulusal olan standardizasyon almalarnda seilen kelimeler her kii tara-fndan ayn ekilde anlalabilecek ve kavranlabilecek bir ekilde oluturulma-ldr.

1.2. Teknoloji ve Tehlike Kavram

Teknoloji, insann bilimi kullanarak doaya stnlk kurmak iin tasarlad- rasyonel bir disiplin olarak tanmlanmaktadr. nl bir eitim teknolou olan

James Finn (1972) teknolojiyi tanmlarken yle demektedir: "Teknoloji; sis-temler, ilemler, ynetim ve kontrol mekanizmalaryla hem insandan hem deeyadan kaynaklanan sorunlara, bu sorunlarn zorluk derecesine, teknik zmolaslklarna ve ekonomik deerlerine uygun zm retebilmek iin bir bakasdr.

kazalar ve meslek hastalklarnn olumasnda teknolojideki hzl geli-im, makineleme, iyerlerindeki fiziksel ve kimyasal etmenler ile retimde kul-lanlan ham ve yardmc maddelerin yannda ekonomik, sosyolojik, psikolojik,

fizyolojik ve ergonomik bir ok etken rol oynamaktadr. zellikle sanayi devri-mi sonrasnda teknolojik gelimeler sonucunda retimin yaps olduka karma-klam, hzl ve kontrolsz sanayileme sreci ve retimin giderek younla-mas i kazalar ve meslek hastalklar ile evre kirlilii gibi sorunlarn nemliboyutlara ulamasna neden olmutur.

Son yllarda risk kelimesi ve risk sreci konusunda nemli almalar yapl-masna karn konu ile ilgili tanmlarda bir dil birlii salanamamtr. Risk ileilgili srelerin tanmn yapabilmek iin riskin tanmlanmas; riskin tanmnyapabilmek iin de tehlike (hazard) ve zarar (harm) tanmlarnn bilinmesigerekmektedir.

Teknolojinin gelimesine bal olarak tehlike kavram da eitli kaynaklar-da bir ok tanma sahip olmutur. Tehlike kavramnn anlamna Trk DilKurumu ve Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisinden baktmzda utanmlamalarla karlarz;

Tehlike, byk zarar veya yok olmaya yol aabilecek durum ya da gerek-

leme ihtimali bulunan fakat istenmeyen durumdur, dier bir ifadeyle bir tehdit14


16/425

oluturan bir eyin bir kimsenin varln ya da durumunu tehdit eden ya dakayg uyandran ey, ekincedir.

Dnya Salk rgt (WHO) ise tehlikeyi 1950 ylnda; bir nesne ya da

belli koullarn, etkenlerin insan sal ve evre iin olumsuzluk iermesi ek-linde tanmlamtr. Uluslararas alma rgt, ILOnun 1991 ylnda yann-lanan Byk Endstriyel Kazalarn nlenmesi Uygulama Kodunda ise canl-lar evreyi ve/veya mal, tesisleri tehdit eden, kapsam belirlenmemi kaza vezarar potansiyeli olarak verilmitir.

ISO/IEC Guide 51 (1999)da tehlike potansiyel zarar kayna olarak,zarar ise salk veya varla gelebilecek fiziksel yaralanma ve/veya ziyan ola-rak tanmlamtr. IMOnun Deniz Gvenlii Komitesi (MSC -Maritime Safety

Committee) (2002)nin MSC/CIRC 1023 rehberine gre; Tehlike; insan haya-tna, salna, malna veya evreye kar olas tehditler olarak tanmlanmakta-dr.

Risk Ynetimi - Terimler ve Tarifler standart ISO Rehber 73: 2012ye gretehlike, muhtemel zarar kaynadr.Tehlike bir risk kayna olabilir.

Gvenililirlik Ynetimi ve Teknolojik Sistemlerin Risk Analizi standart,ISO IEC 60300-3-9da ncelikle Zarar tanm verilmitir. Standarta grezarar; fizik hasar veya sala, mala veya evreye olan hasardr. Tehlike ise;muhtemelel zarar kayna veya zarar oluturma ihtimali bulunan bir durumdur.Standartta ayrca Tehlikeli Olay tanm da verilmitir, buna gre tehlikeli olay;tehlikeye neden olabilecek bir olaydr. Standartta tehlikenin belirlenmesi ise, birtehlikenin var olduunun kabullenilmesi ve onun zelliklerinin tarif edilmesisreci olarak verilmitir.

Fitzpatrick ve Bonnefoy (1999)a gre zarar ise, tehlikenin denetlenmeme-si durumunda ortaya kan fiziksel, ilevsel ya da maddi hasar durumu olaraktarif edilmitir.

Yine literatr aratrmas yapldnda afet bilimciler Gigliotti ve Jason(1991) tarafndan tehlike; doal veya insan eliyle oluturulmu evrede, insan-larn hayatlarn, sosyal ve ekonomik faaliyetlerini, mal ve hizmetlerini nemlilde etkileyebilecek en olumsuz ve nadir olaylar olarak tanmlanmaktadr.

OHSAS 18001in 1999 versiyonunda tehlike; insan yaralanmas ya da has-tal, maln hasar grmesi, iyeri evresinin zarar grmesi ya da bunlarn kom-binasyonuna neden olabilecek potansiyel bir durum ya da kaynak eklinde

tanmlanmken bu tanm OHSAS 18001 2007 versiyonunda, insan yaralan-15


17/425

mas ya da hastalna neden olabilecek kaynak, faaliyet veya durum eklindeverilmitir. Grld zere yeni tanmda maln hasar grmesi tehlike kavramierisine alnmamtr.

Duru ve Besbelli (1997) ise tehlikeyi, bir nesne ya da olgunun kendi yap-snda olan ve etkileme koullarnda insan ya da evreye zarar oluturma olasl- olarak vermilerdir.

6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanunumuz ile Sal ve GvenliiRisk Deerlendirmesi Ynetmeliine baktmzda ise tehlike, iyerinde varolan ya da dardan gelebilecek, alan veya iyerini etkileyebilecek zararveya hasar verme potansiyeli olarak tarif edilmitir.

1.3. Risk ve Belirsizlik Kavram

Risk kelimesi aslnda in orjinli bir kelimedir ve dier dillere de incedengemitir. Aslnda incede Risk kelimesini ifade eden ideogram, tehlike vefrsat ideogramlarnn birlekesidir. Yani incede risk denildii zaman ikifarkl unsur birden anlalr. Bu unsurlarn birincisi gelecekte oluma ihtimalibir dieri ise frsat ve tehditdir. Dier tm terminolojilerde Risk denilinceyaygn olarak tehdit anlalmaktadr. Oysa risk kavramnn k yeri olaninde Risk, meydana getirdiimiz almalar esnasnda gelecekte meydanagelebilecek olan ve amalarmzn gerekletirmesini engelleyebilecek tehdit-ler/olumsuzluklar veya amalara ulamay kolaylatrabilecek frsatlar olaraktanmlanmaktadr.

Franszcada risk (risque) szc olas olaylara ilikin olup ounluklaolumsuz anlamlar ierir. Eski talyancada risicare olarak kullanlan risk, cesa-ret etmek, meydan okumak anlamndadr. Bu tanma gre risk, kaderden ziyadebir tercihtir.

Lay and Strasser (1987)e gre risk, hedeflenen bir sonuca ulaamama ola-

sl ya da istenmeyen bir olayn oluma olasldr ve belirsizlikler potansiyelrisk kaynaklardr. Proje Ynetim Enstitsnde yllarca alm olan Brehmer(1994) ise riski, ortaya ktnda proje hedeflerini olumlu veya olumsuz etkile-yecek olaylar ve artlar olarak tanmlamtr. Yine Brehmere gre; hedeflenenbir sonuca ulaamama olasl ya da istenmeyen bir olayn oluma olasl veolumas durumunda yarataca sonucun iddetinin bir fonksiyonu olaraktanmlanan risk karmak bir kavramdr.

Risk analizi disiplininde nemli bir yere sahip olan Morgan (1993) riski;

tehlikeyle karlaanlarca daha nceden tannmayan ve gzlenemeyen, bilimin16


18/425

yeterince tanmad, yeni ve etkileri ge ortaya kabilecek ey olarak tanmla-mtr. Yine Risk kelimesini tanmlarken, tehlikelerin insanlar tarafndan gz-lenmesi ve bilinmesi zorunlu deildir demektedir. Eer bir yerde risk varsa

bunun bilinmemesinin meydana gelecek olas zarar ve hasarlar ne snrlayaca-n ne de ortadan kaldracan iddia etmektedir. Riskin denetlenemezlii nede-niyle korkutucu, dnya apnda felaket yaratc, sonular ldrc, hukukauygun olmayan, kolayca azaltlamayan ve gelecek kuaklar iin ok tehlikelipotansiyel olaylar olarak aklam ve riskin ierdii tehlikeyi ikiye ayrmtr,bunlardan ilki tehlikeyle karlama, ikincisi ise sonutur.

Morgana gre Risk, her olayn doasnda olan bir durum olarak kabulgrmekte ve gelecekte ortaya kabilecek olaylar analiz ederek potansiyel risk-

leri belirlemek ve ynetmek iin llebilir kavramlar haline getirilmeye all-maktadr. Belirsizlik, risk oluma olaslnn bir lsn verir, belirsizlik art-tka riskin oluma olasl artar. Belirsizliin negatif bileeni risk, pozitif bile-eni de frsat ierir. Hedeflenen bir sonuca ulaamama olasl veya istenmeyenbir olayn oluma olasl ve olumas durumunda yarataca sonucun iddetiolarak ifade edilen risk, karmak bir kavramdr.

Yine Morgana gre risk ve belirsizlik kavramlar sklkla birbirine kart-rlmaktadr, ancak bu iki kavram ayn eyi ifade etmemektedir. Risk; ou

zaman istenmeyen bir olayn oluma olaslna ilikin istatistiksel verileredayal olarak llebilen bir kavramdr. Morgan; riskle karlama ve sonualmalarnn (kadrolar ve uzmanlar yeterli ve yetkin lkelerde dahi) byklde belirsizlik ierdiini ifade etmitir. Belirsizlik; istatistiksel verilerin mev-cut olmad durumlarda kullanlan, llemeyen bir kavramdr. Belirsizlik birolayn oluma olaslnn verilerle belirlenemedii durumlar ifade eder. Risk,bilinen olaslk dalmndan ya da mevcut verilerden yararlanarak belirlenebi-len ve llebilen olaylar ifade eder. Karar verme ortamndaki belirsizliin

fazla olmas, daha fazla risk almay gerektirir. Deneyimsizlik ve gemi verile-rin bulunmamas ise belirsizlii artrr. Birok durumda risk istatistiksel olarakok iyi bilinmesine ramen, olaylar tek tek ele alndnda riskin belirsizlemek-te olduunu ve henz ok yeni olan ya da kt sonularn nadiren grldteknolojilerdeki risk hesaplamalarnn daha da belirsiz sonular ierdiini iddiaetmitir.

Okuyama ve Chang (2004), Coburn ve Spence (1992) ise genel anlamdariski, herhangi bir tehlikenin meydana gelme olasl ile bu tehlikenin neden

olaca sonularn bilekesi olarak tarif etmektedirler. Baka bir deyile risk17


19/425

dzeyinin, tehlikenin bykl ve etkilenen elemanlarn savunmaszlylaorantl olduunu ifade etmektedirler.

Kerzner (1998), insanlarn bir ksm gnlk yaamlarnda ve ilerinde risk

alrken, bir ksm da riskten kanma yolunu setiklerini ifade etmitir. Bunedenle, riskle ilgili evrensel kurallar gelitirmek zordur. Riskin balca bile-eni vardr; bir olay yani istenmeyen bir deiiklik, bu olayn ortaya kma ola-sl ve bu olayn ortaya ktnda yapt etkidir. Yani risk kavram tehlike vetehdit unsurlarn da iermektedir. Bu olumsuz yn itibariyle risk, grevinhedeflerine ulamay etkileyen belirsiz olaylarn etkisi olarak ifade edilebilir. Ohalde riskin varl iin; grevin hedefleri, belirsiz olaylarn varl ve belirsizolaylarn grevin hedefleri zerine etkisinin olmas gerekmektedir.

Bir baka risk tanmn ise Andrews ve Moss (2002) yapm ve riskin belir-li bir beklenmeyen olayn, skl, olasl ve sonucun btn olduunu ifadeetmilerdir. Andrews ve Mossun yapm olduu tanm Oxford Szlnde yeralm ve Risk, tehlike, kayp, yaralanma ya da baka zararl sonu oluma ola-sl olarak tanmlanmtr.

ILO Ynetim Kurulunun 244. toplantsnda alnan karar uyarnca hazrla-nan raporda ise risk, belli bir dnemde veya koullar altnda istenmeyen olaynortaya kma olasl, evre koullarna gre sklk ve olaslk olarak ifadeedilmitir.

Risk Ynetimi - Terimler ve Tarifler standart ISO Rehber 73: 2012ye grerisk, bir olayn ve bu olayn sonucunun olaslklarnn birleimi olarak tanmlan-maktadr. Bilgi ve dier varlklar, bu varlklara ynelik tehditler, var olan sistem-de bulunan korunmaszlklar ve gvenlik sistem denetimleri mevcut riski tayineden bileenlerdir. Risk; hedefler hakknda belirsizliin etkisidir. Bir etki, olum-lu ve/veya olumsuz olarak, beklenenden bir sapmadr. Hedefler, (finansal, sa-

lk ve gvenlik, evresel hedefler gibi) farkl hususlara sahip olabilir ve (strate-jik, kurulu apnda, proje, rn ve sre gibi) farkl seviyelerde uygulanabilir.Risk, genellikle muhtemel olaylara ve sonularna veya bunlarn bir birleiminegre karakterize edilir. Risk, genellikle bir olayn sonularnn ve bu olayn olu-masna ilikin olasln bir birleimi cinsinden ifade edilir. Belirsizlik, bir ola-yn, sonucunun veya ihtimalinin anlalmasna veya bilinmesine ilikin bilgieksikliinin ksm de olabilen durumudur.

Risk Ynetimi - Prensipler ve Klavuzlar standart ISO 31000:2011e gre

risk; hedefler zerindeki belirsizlik etkisidir. Bir etki beklenenden bir sapma-18


20/425

dr (pozitif ve/veya negatif). Hedefler farkl hususlara sahiptir (rnein finansal,salk ve gvenlik, evresel amalar) ve farkl seviyelerde uygulanr (rneinstratejik, kurulu apnda, proje, rn ve sre gibi). Risk genellikle muhtemel

olaylar ve sonulara gre veya bunlarn bir birleimine gre karakterize edilir.Risk genellikle bir olayn sonularnn (artlardaki deiiklikler dahil) ve kar-lk gelen olma ihtimalinin bir birleimi cinsinden ifade edilir. Belirsizlik, ksmde olsa, bir olayn, sonularnn veya ihtimalinin anlalmas veya bilinmesineilikin bilgi eksiklii durumudur.

Gvenililirlik Ynetimi ve Teknolojik Sistemlerin Risk Analizi standart,ISO IEC 60300-3-9da ise risk; belirlenen bir tehlikeli olayn sklnn veyaihtimalinin veya oluumunun kombinasyonu ve yol at sonulardr. Risk

kavramnn her zaman iki eleman vardr, bunlar: sklk veya tehlikeli olaynolumas ihtimali ve tehlikeli olayn yol at sonulardr.

Cayless ve Riley (1997) ise risk iin, nesne ya da olgunun bir etkileim son-ras insan ya da evrede can kayb, salk sorunlar, malzeme ve evresel hasar-lar gibi zararl etkiler oluturma olasl ve belirli bir zaman diliminde bu etki-leimin bykldr demektedirler.

OHSAS 18001 (1999)da ise risk; belirlenmi tehlikeli bir olayn olumaolasl ve sonularnn kombinasyonu eklinde verilmitir. 2007 versiyonun-da ise Tehlikeli bir olayn veya maruz kalmann meydana gelme olasl vesonularnn kombinasyonu eklinde deitirilmitir.

Avustralya standart AS/NZS 4360 (1999)a gre risk; tehlike yaratabileceketkiye sahip bir olayn meydana gelme ansnn sonular ve olaslk asndanllebilirlii olarak tanmlanmtr.

AS/NZS 4804 (2001)e gre risk ise; herhangi bir olayn potansiyel zararmeydana getirme olasl ve sonucudur. ki tanm arasndaki fark ise AS/NZS

4360de risk; olabilirlii ve llebilirlii ile AS/NZS 4804de ise sonucunbykl ile anlam ifade etmektedir.

Dnya Salk rgt (WHO) 2002 ylnda riski; sonucun olumsuz olmaihtimali veya bu olasl ortaya karan faktr olarak tanmlam ve riskin neanlamlara gelebileceini ifade etmeye almtr:

Risk olaslk anlamna gelebilir,

Risk istenmeyen sonucu ortaya karan faktr anlamna gelebilir,

Risk bir sonu anlamna gelebilir,19


21/425

Risk potansiyel glk veya tehdit anlamna gelebilir.

6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanunumuz ile Sal ve GvenliiRisk Deerlendirmesi Ynetmeliinin 4. maddesinde risk ise; tehlikeden kay-

naklanacak kayp, yaralanma ya da baka zararl sonu meydana gelme ihtima-li olarak tanmlanmtr.

Grld zere literatr aratrmas ne kadar geniletilirse Risk veTehlike kelimelerinin anlamnda da o kadar geni bir yelpazede tanmlamalarolduu grlmektedir.

Tehlikeyi daha belirgin bir ekilde yle aklayabiliriz: nsann yaam sre-cinde mutlak emniyet iinde bulunmas veya tehlikeden uzakta yaamas diyebir kavramdan sz edilmesi olas deildir. Gnlk yaamlarnda insanlar kendi

faaliyetlerinden kaynaklanan trafik, ev kazalar, yangnlar, hastalklar, spor faa-liyetleri vb. gibi bir ok tehdit ile birlikte yaamaktadrlar. Avclk, daclk,kayak, eitli spor faaliyetleri ise insanlarn bilerek ve isteyerek yani gnllolarak karlatklar tehlikeleri ieren faaliyetler arasnda yer almaktadr.

Bu nedenle de tehlike kelimesini tanmlarken doal veya insan eliyle olu-turulmu bir olayn ncelikle evreyi, insanlarn hayatn, sosyal ve ekonomikfaaliyetlerini, mal ve hizmetlerini tehdit edici bir olaydan bahsedilmesi ve buolayn meydana gelme olaslndan da bahsedilebiliyor olmaldr. Yani tehlikekavram bir anlamda olaslk da iermektedir. rnek vericek olursak; denizdekpek balnn bulunduunu dnelim, eer denizde deilseniz bu kpek bal- sizin iin bir tehlike deildir. Ama bir olaslkla denize girmeniz gerekiyorsaite o zaman o kpek bal sizin iin tehlike oluturuyor demektir.

Genel olarak ise tm risk tanmlamalarnda tehlike ve bu tehlikenin olabilir-liinden yani olaslndan bahsedilmektedir. Risk kavram ile belirsizlik kavra-mnn i ie iki kavram olduu konusunda ise neredeyse tm risk analizi disip-linindeki otoritelerin hem fikir olduunu sylebiliriz.

Belirsizlikte mevcut olan bilinmezlikve srpriz eklindeki iki boyut,

risk iin tehlikeve olaslkeklindedir.

Yaamda sfr risk hibir zaman sz konusu deildir. Her olay, her karar, at-lan her adm istenmeyen bir yn, yani bir risk iermektedir. Kesinlik durumu,yalnzca karar verici tarafndan kapsanan sre zarf iinde ne olaca kesin ola-rak sylenebiliyorsa mevcuttur. Belirsizlik ise bunun tersine, hibir tarihsel veri-nin veya gemite karar alc zerinde dnmekte olduu, yaanm durum ile

balant tayan bir olayn bulunmad bir durum olarak tanmlanabilir.20


22/425

Karar alc ister sezgileriyle olsun, ister aklc yolu kullanarak olsun; bellibir olayn gerekleme olasl iin bir deer belirleyebiliyorsa, alnacak kara-rn risk altnda alnd konusunda genel bir fikir birlii mevcuttur.

Risk, olaslk hesaplamalarnda kendisine ait bir yere sahiptir ve uygun nice-liksel bir ifadeyle belirtilebilir. Risk, bir ve sfr arasnda [1,0] deien saysaldeerlerle ifade edilebilir. Bir, %100 riski, sfr ise %0 riski gsterir. Riske say-sal olarak bir deer biilemedii durumlarda risk, yksek, dk, "kabul edile-bilir", "ihmal edilebilecek kadar dk" gibi bulank szcklerle tanmlanmayaallr. Tm insan etkinlikleri az ya da ok risk tar. Baz durumlarda szkonusu riskin llebilmesi mmkn olduu halde bu etkinliin tamamen risk-siz, yani kesinlikle gvenli olduunu belirlemek olanakszdr.

21


23/425


24/425

2. BLM: GVENLK KLTR

2.1. Teknoloji ve Gvenlik KltrTeknoloji kelimesinin dou hikyesi aratrldnda, Yunanca sanat ve bil-

mek szcklerinin birleiminden tredii grlr. nsanolu yzyllar boyuncaihtiyalarna uygun yardmc alet ve aralar yapmaya alm ya da doa olay-larn aratm, bilinmeyene merak duymu ve hep neden sorusunu sormutur.

Her yeni icat edilen teknoloji ve bu teknolojinin kullanlmas ile birlikte,eitli kazalar da meydana gelmeye balam ve teknolojik risk kavram do-mutur. Bilim her ne kadar insanln refah ve gelimesi asndan ok hizmetetmise de ayn zamanda insanoluna, evreye ve topluma kar eitli tehlike-leri de beraberinde getirmitir.

yerinde gerekleen kazalarn ounluunun teknik etkenlerin yansra,yaplan veya yaplmayan davranlar asndan insan etkenine dayand oun-luk tarafndan kabul grmektedir. te bu aamada kltr kavram gndeme gel-mektedir.

Kltr kelimesi genelde ok defa duyduumuz, bazen kullandmz, amatam olarak ne anlama geldiini etraflca dnmediimiz kavramlardan biridir.Yzlerce tanm olmasna karn ska kullanlan tanmlardan biri Kroeber veKluckhohn (1952) tarafndan yaplmtr. Kroeber ve Kluckhohna gre kltr,nsan gruplarnn zgn yaplarn ortaya koyan, yaratlan ve aktarlan sembol-

lerle ifade edilen dnce, duygu ve davran biimleridir.Kltrn temelini genellikle tarihsel srete olumu olaylar veya deerleroluturmaktadr. Teknolojinin birey ve toplum zerindeki en nemli etkisi,insanlarn yaam biimlerine, yani kltrlerine olan etkisidir.

ernobil reaktr kazas, 20. yzyln ilk byk nkleer kazas olarak tarihsayfalarna yazlmtr. Ukrayna'nn Kiev iline bal ernobil kentindeki NkleerG Reaktrnn 4. nitesinde 26 Nisan 1986 gn erken saatlerde meydanagelen nkleer kaza sonrasnda atmosfere byk miktarda fisyon rnleri salnmve 30 Nisan 1986 gn meydana gelen kaza tm dnya tarafndan renilmitir.

20. Yzyln en nemli nkleer kazas, ernobil kazas ok nemli bir kav-ram ortaya karmtr, Gvenlik Kltr...

Gvenlik Kltr kavram ile kamuoyunun tanmas ernobil kazasn-dan sonra, 1986 ylnda IAEA Uluslararas Atom Enerjisi Kurumunun hazr-lad raporla olmutur.

Ukraynadaki ernobil Nkleer g santralindeki kazay hatrlayacak olursak;Ukraynadaki ernobil nkleer g santralndaki kaza, reaktr gvenlii ile

ilgili bir test srasnda gereklemitir. Reaktrlerin kararl alamad ok dk

g seviyesinde iken, reaktrn gvenlik sistemlerinin devreye girmemesi iin,23


25/42524

sorumlu operatrler, normalde yapmamalar gerektii halde acil durum kapamasistemini devre d brakmlar, deney srasnda reaktr kalp ii scaklklargvenli seviyenin stne km ve reaktr kapatacak, soutma salayacak sis-temler devre dnda kalmtr.

Bu affedilmez hata, buhar basncnn artmasna ve bu yzden oluan buharpatlamasyla birlikte atnn kmesine yol am, bylece, reaktr iindeki scakgrafit dorudan atmosferle temas eder hale gelmi ve havada bulunan oksijenlereaksiyona giren grafitin yanmasyla reaktr kalbi btnln kaybetmi, sonu-ta radyoaktif maddeler dar salnmtr.

IAEA tarafndan ernobil iin hazrlanan raporda kurumun gvenlik klt-rnn zayflndan sz edilmi ve bu kazann nedenlerinden biri olarak gsteril-mitir.

Bu kavram ve nemi eitli ekillerde vurgulanmasna ramen detayl birekilde tanmlanmam ve llebilirlii zerine aratrmalar yaplmamtr.Ancak, IAEA 1991 ylnda bu kavram tanmlamtr. Bu tanma gre Gvenlikkltr, kurumun salk ve gvenlik programlarnn yeterliliine, tarzna veuygulamadaki srarna karar veren birey ve gruplarn deer, tutum, yetkinlik vedavran rntlerinin bir rndr. Dier yandan, gvenlik kltr zerineyaplan tanmlamalar, ilgili boyutlar ve lmler bir almadan dier almayadeiiklik gstermeye devam etmektedir.

Gvenlik kltr denildiinde literatrde birok tanmla karlalmaktadr,ancak genel olarak tanmlayacak olursak; gvenlii veya emniyeti tehdit edebi-lecek davran veya uygulamalarla bunlarn yer ald ortak kullanm ya da etkialannda bulunan canllarn veya nesnelerin (rn, tehizat, ara vb.) zararn enaza indirmeyi amalayan, gvenlik veya emniyete ncelik veren alglar, inanlar,tutumlar, kurallar, roller, sosyal, teknik ve politik uygulamalarla, yetkinlikler vesorumluluk hislerinin btndr denilebilir.

Reiman ve Oedewald (2002) literatrde almalardan elde edilen iyi gven-

lik kltrnn kriterlerini; Gvenlik politikalar, Ynetimin gvenlik iin grnr dirayeti, demokratik uygulamalar ve

yetkinlii, Gvenlik ynelimli olumlu deerler, tutumlar ve ballk, zorunluluk ve

sorumluluklarn ak tanm, Gvenlik ncelikli ilemler, Gvenlik ve retim arasndaki denge,

Yetkin alanlar ve eitim,


26/42525

Yksek motivasyon ve i tatmini, Ynetim ve alanlar arasnda karlkl gven ve adil yaklam, Kalite, kural ve dzenlemelerin gncellenmesi,

Dzenli ekipman bakm, Gerekli olay (rnein; atlatlan kaza) ve kk bile olsa kazalarn raporedilmesi ve etkin yorumu,

Farkl kurumsal seviyelerden ve grevlilerden salkl bilgi ak, Uygun tasarm, yeterli kaynak ve srekli iyiletirme, Otorite ile olan i ilikileri

ana balklarnda toplamtr.Gelimi bir i sal gvenlii kltr ile baarl bir i sal gvenlii

performans arasnda doru bir orant vardr. Gelimi i sal ve gvenlii kl-trn; her seviyede i gvenliine verilen nem, eitimli yneticiler ve alan-lar, iyi aktarlm prosedrler ve standartlar, alan gruplar, i birimleri ve mte-ahhitler arasnda iyi bir ibirlii ve net bir ekilde bildirilmi sorumluluklarnbelirlenmesi olarak tanmlayabiliriz. Farkl tanmlar kullanlmakla birlikte,gvenlik kltr kavram zelliklerini kltr kavramnn zelliklerinden ayrdnmemek gerekir. Kltrlerin gelimesindeki en nemli ge ise renmedir.Gelimi bir i sal ve gvenlii kltrnn oluturulmasnda ise renmeninnemi yadsnamaz.

Bir organizasyon kapsaml bir ynetim sistemi ve prosedrler gelitirmi ola-bilir ancak bunlar her seviyede etkili ekilde uygulanmadnda veya iletilmedi-inde dengesizdir ve fayda salamayacaktr. lkemizde zellikle sanayi kurulu-lar incelendiinde birounda zellikle i sal ve gvenlii asndan ynetimsisteminin var olduu ancak uygulamada ok da fayda getirmedii grlmektedir.Ynetim sistemi erevesinde gelitirilen i sal ve gvenlii politikalar, pro-sedr, standart ve talimatlar kat zerinde kalmakta ve iyerindeki i kazas vemeslek hastalklarnn nlenmesine bir katkda bulunmamaktadr.

Her geen gn grsel ve yazl basnda bir i kazas haberlerine tank olmak-tayz, buna ramen birok iyerinde halen i sal ve gvenlii ile ilgili yaplanyatrmlar angarya olarak alglanmakta ve ou zaman da maaliyet getiren yat-rmlar ertelenebilmekte ya da grmezden gelinmektedir. Teknolojinin getirdiive i sal ve gvenlii alannda iyiletirme salayacak birok yatrm iin isegenellikle mevzuatta bir zorunluluk olup olmad aratrmas yaplmakta,mevzuat asndan bir zorunluluk olmamas durumunda ise ya hi yaplmamak-ta ya da proje aamasnda kalmaktadr.

Hatta iyerlerinde birok i kazas veya meslek hastal meydana gelmesine

ramen, iletemelerdeki ayn tr hatalarn tekrarland ve yaplan hatalardan


27/425

organizasyonlarn, yneticilerin ve iilerin ders almadklar gzlenmektedir.rnein; iyerindeki iilerin ounluunda 87 dbin ok zerindeki grltyebal olarak alanlarda duyma kayb yaanmasna ramen iveren tarafndangrltnn 87 db altna drlmesi iin yatrm yaplmasndan kanlmakta vesrekli olarak alanlar kurallara uymamakla, kulaklklarn takmamakla sulan-maktadr. Ya da metal sektrnde faaliyet gsteren bir iyerinde meydana gelenkazalar incelendiinde kazalar hep preslerde meydana gelmesine ramen iverentarafndan teknolojinin izin verdii fotosel sistemi, kzak sistemi vb. yatrmlardankanlmaktadr.

Bu aamada sadece iverenlere de yklenmemek gerekmektedir. Meydanagelen kazalar incelendiinde, iveren tarafndan teknolojinin izin verdii nlem-ler alnd halde insan davranlarndan kaynaklanan da birok kaza olduunu

grmekteyiz. Yine rnek vermek gerekirse, yksekte alan iinin gvenliinisalamak iin iveren tarafndan gvenlik halat gerilmi ve iiye uygun parattipi bir emniyet kemeri verildii halde, ii tarafndan emniyet kemeri kullanlma-makta ya da emniyet kemeri ii tarafndan takld halde emniyet kemerininkancas gvenlik halatna taklmayp, kanca i elbisesinin cebine taklabilmekte-dir. Ya da ii tarafndan baret veya emniyet kemeri takmamann erkek adamolma eklinde grlmesi mmkn olabilmektedir.

yerlerindeki tehlikelerin, risk nlemlerinin, planlar ve hedefler hakkndabilgi ve talimatlarn ynetim kurulu toplantlarndan en alt seviyedeki i gcne

kadar iletilmesi ve bir davran deiiklii haline getirilebilmesi gerekmektedir.te bu aamada da i sal ve gvenlii kltrnn yerletirilmesinde renenBir Organizasyon olabilme kavramn gndeme getirmektedir.

2.2. renen OrganizasyonlarYnetim biliminde ilk defa 1990 ylnda Peter Senge'nin "The Fifth

Discipline" adl kitabnda kulland kavram, ksa bir sre ierisinde gnmzliteratrnde en sk tekrarlanan terimlerden biri olmutur. Kitapta geen tanmla-ra gre renen organizasyonlar ksaca bilen, anlayan ve dnen organizasyon-

lardr. renen organizasyon kavram, bir iletmenin srekli olarak yaad olay-lardan sonu karmas, bunlar ayn zamanda alanlarn gelitirebilecei birsistem iinde deien evre koullarna adapte edebilmesi ve tm bunlarn sonu-cunda srekli olarak deien, gelien ve kendini yenileyen dinamik bir iletmeolmas anlamna gelmektedir.

renen organizasyon, kavram ilk ortaya koyan Sengeye gre, Kiileringerekten arzu ettikleri sonular elde etmek iin kapasitelerini srekli olarakgelitirdikleri; yeni, snrlar zorlayan dnce ekillerinin ortaya atld; insan-larn srekli biimde beraber renmeyi rendikleri organizasyonlardr. ren-

mek daha fazla bilgi edinmek anlamna gelmez. Sz konusu olan, hayatta gerek-26


28/425

ten istediimiz sonular retme yeteneini gelitirmektir. Bu, hayat boyu reticirenmedir. Her seviyede bunu uygulayan insanlara sahip olmadka, renenorganizasyonlar da mmkn olmaz."

Senge, renen organizasyonlarn zelliklerini tanmlarken kiisel geliim,dnce modelleri, takm almas, ortak vizyon, sistem dncesi gibi kavram-lar vurgulamaktadr. renen organizasyonlar dier organizasyonlardan ayrantemel ge renme srecine verdikleri nemdir.

Marquardte gre (2002) renen organizasyonlar; renmeyi dllendiricive cesaretlendirici, kolaylatrc bir iklim temin ederler. renenler kahramandr.renme, performans deerlendirildiinde, dl trenlerinde, demelerde, dlplanlarnda alanlarn edindii yeni bilgilerin bedelini demek eklinde takdiredilir. renen organizasyonda renme sreleri, renme ierii kadar nemli

saylr. renmeyi tanmlama yetenei ihtiyac, bulunan cevaplar kadar nemli-dir.renme, bugn iin i kazalar ve meslek hastalklarn nleme konusun-

da, tek olmasa da var olan en nemli stnlklerden birisidir. Eitim srecininen nemli amac, bireyi, iinde bulunduu gvenlik kltrne ve evreye uyumyetenei kazandracak yeterliklerle donatarak, onu retken klmaktr.

Sengeye gre renen Organizasyonlarda, alan her birey mevcut koul-lara uyum salamada belirli aamalardan gemektedir ve sre ierisinde edin-dii bilgi ve renme sonucunda alt koullara uyum salamaktadr. Buaamalar inceleyecek olursak;

I. AAMA: Bilinsiz, Farknda Olmadan ve Yetersiz renmeKiilerin bir eylemi gerekletirirken hem ne yapacaklarn bilmedikleri

hem de yaptklarnn doru mu yanl m olduunu bilmedikleri aamadr.Dolays ile bu aamada kii o ii yapamadn bilmiyordur dolays ile en fazlahatann yapld aamadr.

II. AAMA: Bilinli ve Yetersiz renmeBu aama "ac" aamasdr. Hangi konuda olursa olsun kiiler o konuda

aslnda hibirey bilmediklerini, hatalar olduunu ve nlerinde uzun bir yololduunu farkederler ve genellikle kendilerine olan gvenlerini ve inanclarnyitirirler. Bu gerekten acl bir sretir. Hem ne kadar az ey bildiklerini far-ketmilerdir hem de ne yapacaklar konusunda bir fikirleri yoktur. evresindekiherkes kiiye ok yetenekli ve baarl gelmeye balar. Dikkat edilecek ve re-nilecek pek ok konu vardr. te en ok renilebilen aama da bu aamadr.

III. AAMA: Bilinli ve Yeterli renmeBu aamada kiiler artk beyinleri ile yaptklar arasnda bir uyum sala-

mlardr. Youn alma ve eitim sonucunda renilen fiiller veya egzersizler27


29/425

artk sevilen, yaplmadka rahatszlk veren hayatn paralar haline gelmitir.Kendilerini iyi oyuncular olarak hissederler ve bu kendilerine gven verir, birnceki aamada yitirdikleri kendilerine olan gvenlerini kazanrlar. Dardaniyi oyuncu olarak kabul edilmeye balarlar ama onlar kendi eksiklerinin vehatalarnn farkndadrlar ve bunu dzeltecek bilgiye veya bu bilgiye ulamaansna sahiptirler. Yaptklar eylemi, sorunlarn daha iyi tehis edebilir, prob-lemi tanmlayabilirler. Ne kadar rendiklerini, ne kadar renmeleri gerekti-ini bilirler. Neticede baarl ve gelien bir dnemdir ve nceki iki dnemegre ok daha uzun srer. Pek ok alan bu aamada kalmay tercih edebil-mektedir.

IV. AAMA: USTALIK- Bilinsiz, Farknda Olmadan ve Yeterlirenme

Bu aamada kiilerin kafasndaki olmas gerekenle hareketlerin sonulararasnda artk bir fark kalmamtr. Artk uygulama doal ve dnlmedenyaplacak kadar kiinin bir paras olmutur.

renme olgusu, etken deil edilgen karakterlidir. Geusa gre ren-me, alglama ile balar, ne herhangi bir insan, ne de herhangi bir firma, evre-sinde ilgisini eken herhangi bir ey grmedii srece renmeye balamaz.

Srekli renme ve tecrbe edinme, belli yaplara yeniden ekil vermeimkan salar. Hzl renip yeni gelimelere adapte olan organizasyonlar, yeni

tecrbelere ak organizasyonlardr.renen organizasyonlar alanlarn ulamak istedikleri sonular iinsrekli olarak dnce yaplarn gelitirdikleri ortamlardr. alanlarn yenive gelimi dnce alar bu ortamda beslenir, toplu istekler serbest braklrve kiiler srekli olarak beraber nasl renmeleri gerektiini kefederler.

Bir organizasyonun iletme ierisinde gvenlii veya emniyeti tehdit ede-bilecek davran veya uygulamalarn zararn en aza indirmeyi amalayan,gvenlik veya emniyete ncelik veren; alglar, inanlar, tutumlar, kurallar,rolleri, sosyal, teknik ve politik uygulamalar yerletirebilmesi yaniGVENLK KLTRN yerletirebilmesi iin, bir organizasyon olarak, buorganizasyonda grev alan tm ynetici, mhendis, ef, usta vb. ve iilerle bir-likte RENEN BR ORGANZASYON olmas gerektii aktr.

lkemiz iyerleri dnldnde, iyerlerinde verimli i sal ve gven-lii ynetim sistemlerinin kurulabilmesi ve gvenlik kltrnn bir yaam fel-sefesi haline getirilebilmesi iin tm organizasyonlarn en st dzeyde alanyneticisinden, ivereninden tm alanlarna renen organizasyonlar olarakdinamik iletmeler olmalar, i kazalar ve meslak hastalklarnn nlenmesinde

byk yarar olaca yadsnamaz bir gerekliktir.28


30/425

3. BLM: RSK DEERLENDRME METODOLOJLERNNDOUU

3.1. Tarihe

Gnmzden yaklak 350 yl nce risk deerlendirme ve ynetimi olaraknitelendirebileceimiz btn faaliyetler tamamyla batl inanlar, igdseldavranlar veya khinlerin telkinleri vb. etkenlere bal olarak gerekletiril-mekteydi. Modern bilim sayesinde gemi ile gelecek arasndaki snr, riskdeerlendirilmesinin gnmzdeki anlamyla yaplmas sonucu izilmitir diye-biliriz. Ancak bu geliim sonrasnda her trl hz, g, hareket iletiim vb. fizik-sel lm deerleri insanlk iin bir anlam ifade eder hale gelmitir.

Risk Deerlendirme Metodolojilerinin tarihesine bakldnda ilk admla-rn yine Sanayi Devrimi srasnda atldn grmekteyiz. Yeni anlay ereve-sinde byk nem kazanan Risk Deerlendirmesi kavram 20. yzyln bala-rnda gvenilirlik teoreminin oluturulmas ve kullanlmaya balanmas sonra-snda telaffuz edilmeye balanmtr.

1955'lerden itibaren ncelikle A.B.D.'de balayan ve bilgisayar, ticari jetuular, uzay aratrmalar ve tp alannn getirdii yeni ve etkili bulularlasratle gelien ada uygarlk dnemi, ilk on yllk sre iinde byk gelime

kaydetmitir.I. Dnya Sava'nn sonlarnda uzay ve hava bilimciler ayn ilevi grmek

zere oluturulmu sistemleri nicel olarak karlatrma yollar aramaya bala-mlardr. ift motorlu uaklarn tek motorluIara kyasla daha az bozulduklarnfarkederek, her tip ara iin bir " bozulma oran" (uu saatinin bir oran olarakbozulma says) hesaplamlardr. Bu arada, gemi olaylar karlatrmak iinkullanlan bu oranlarn, ayn zamanda gelecek olaylar ngrmek amac ile dekullanlmaya balamas 1930'lu yllarda gerekleebilmitir. Bu ekilde; dahasonra gvenilirlik teorisi ad ile anlacak olan yeni bir disiplin ortaya kmtr.

Bu ekilde GVENLRLK TEORS olarak anlan yeni disiplinin,Olaslk Teoremleri ile birlikte kullanlmaya balanmas ile Risk Deerlendirmealmalarnn temeli atlmtr.

Risk deerlendirme almalarnn ncln savunma sanayi ve uzayalmalar yapmtr, ancak savunma sanayinin risk deerlendirmesi ile ilgiliaktif uygulamalarna baktmzda ok yakn denebilecek tarihlerde baladn

grrz.29


31/425

Risk Deerlendirmesi kavram 20. yzyln balarnda gvenilirlik teoremi-nin oluturulmas ve kullanlmaya balanmas sonrasnda telaffuz edilmeye ba-lanmtr. lk defa NASA tarafndan gelitirilen MIL-STD-882 nolu standart bu

alandaki gelimelerin nn aan ilk sistemli belge olmutur. nl analist PeterF. Drucker yneticilere vermi olduu bir konferansta 18., 19. ve 20.Yzyllarnda Bat ekonomisinin ilerlemesinde teebbs, giriim ve abuk vedoru karar verme yetenei kadar risk deerlendirme ynetiminin de nemli biryere sahip olduunu vurgulamtr. Druckera gre riskleri ynetme ve nlemalma almalar gelimi lkeler ve gelimekte olan lkeler arasndaki ennemli farktr.

3.2. Emekleme Dnemi

kinci Dnya Savann bitiminden nce Almanya, roketleri operasyonelolarak konulandrp kullanabilecek bir seviyeye ulamtr. Nazi Almanyasnn1942nin sonlarndan itibaren hava hkimiyetini kaybetmeye balamasyla bera-ber, Alman topraklar Mttefik hava bombardmanlarnn hedefi haline gelmi-tir. Buna karlk Alman Hava Kuvvetlerinin bu saldrlara misilleme yapabile-cek imknlardan yoksun oluu, Adolf Hitlerin 'ntikam Silah' adn verdii V1ve V2 (Vergeltungswaffe 1 ve 2 ) roketlerini kullanma sokulmas sonucunudourmutur.

II. Dnya Sava'nda Alman roket sanayinin banda bulunan Alman bilimadam Wernher von Braun (1912 1977), Almanya ve ABD'de roket teknolojisi-nin gelimesini salayan nemli bir bilim adamdr. Wernher von Braun, roket-lerle uramaya 17 yanda balam ksa srede ykselip Alman askeri roketgelitirme programnn bana gemi ve ilk uzun menzilli balistik roketleri V1ve V2 yi gelitirmitir. 'Uan Bomba' ad verilen V1, esasen pilotsuz bir jet ua-dr ve gnmzdeki 'cruise' fzelerinin atas olarak deerlendirilebilir.

Alman havaclk firmas olan Fiesler firmasnda alan Robert Lusser,pilotsuz uak almalarnda Fieseler Fi 103R Reichenbergi gelitirmi ve dahasonra Nazi Almanyasnda Wernher von Braunn ekibine katlarakVergeltungswaffe-1 veya dier bilinen adyla V-1 fzesini dizayn edilmesineyardmc olmutur.

V1 ve V2 balistik fzelerinin gelitirilmesi esnasnda elektronik bileenler-de meydana gelen rastgele aksaklklar, mekanik bileenlerdeki yalanma ve arstres benzeri bir ekilde hesaplanmaktayd. Bunlarn arasndaki farkn anlal-

mas gvenilirlik modellemelerinin gelitirilmesine yol amtr.30


32/425

V1 balistik fzesinin ilk serisi zellikle belirlenen hedefi vurma konusundaolduka baarsz olmu, bu nedenle de Wernher von Braun pilotsuz uak geli-tirme projesinde almalar bulunan Robert Lusseri ekibine davet etmitir.

Alman roket takmna uzman olarak davet edilen, Robert Lusser, proje sorumlu-larna bir zincirin dayankllnn, o zincirin tek tek ele alnan her bir paras-nn dayankllndan daha zayf olduunu aklamtr.

Alman uak mhendisi ve matematiki Robert Lusserin gnmzdeLusser Kanunu olarak bilinen teoremi sayesinde V1 fzesinin hedefi vurmakabiliyeti %0 lardan %60lara kadar gelitirilebilmitir. Daha sonraki yllardaEliyahu Goldratt ve arkadalar tarafndan bu teorem sistem ve kalite uygulama-larna da uygulanmtr ve Kst Teorisi olarak da anlmaya balanmtr.

Ancak bu nl zincir anolojisi ile anlan teoremi ilk defa matematiki RobertLusser ne srmtr.

Lusser Kanununa gre bir sistemin baarsn salamak iin alt sistemlerizmlemek ve tek tek ele almak gerekmektedir. Robert Lusserin bu teoremidaha sonra yaplacak gvenilirlik almalarna temel oluturmutur.

1940 ve 1959'lu yllarda, gvenilirlik yaklam zellikle havaclk, askeri venkleer sahalarda ilerlemeler kaydetmitir. Gerekte, bozulmalarn bilimi olarak

gvenilirliin ele alnmas olaynn 1950'lerde, Amerika Birleik Devletleri'nde,zellikle elektronik alannda ortaya kt sylenebilir. Bu da uzun yllarboyunca salt nicel yaklamlarn ok sayda olmasnn nedenini aklamaktadr.Amerikan Savunma Bakanl, 1 dolar edeerli bir elektronik parann iyidurumda tutulabilmesi iin ylda 2 dolarlk bir bakm masrafna gereksinimolduunu saptadnda, daha en bata gvenilir paralar elde etmenin neminiortaya karmtr. Fakat sistemler ok karmak ve paralar ok deikenliolduundan mhendislerin en kuvvetli bilgi dzeyleri bile tatmin edici bir baa-r dzeyine eriilmesini engellemitir. Bunun sonucunda, elektronik techizatalm iin yaplan her ihalede reticilerin, uzun sreli deneyler ile rnleriningveniliklerini ispat etmeleri art koulmutur. Bu deneyler sonucunda gveni-lirlie ilikin verilerden meydana gelen nl "Elektronik TehizatnGvenilirliinin Tahminine likin 217 Askeri Standard" elde edilmitir.

1950'li yllarn sonlarnda, sistemlerin bozulmasnda insan hatalarnn ne-mini vurgulayan ok sayda aIma gerekletirilmitir. Uaklarn kullanmn-

da insan gvenilirlii konusunu dikkate alan almalar sonucunda havaclk31


33/425

yeniden ncl sektr konumuna gelmitir. nsan hatalar da dhil olmak zere,sistem gvenilirliinin tahminine ilikin ilk almalar 1957 ylndan itibarenbalamtr. Bu almalar insan "mekanik bir birim" olarak kabul etmektedir-

ler. Gvenilirlik bilimine parallel olarak, daha az sklkla matematiksel destekihtiyacna sahip olan, bozuk paralarn eski konumuna getirilmesi iin bakm,onarm konusu da gndeme gelmitir. Amerika Birleik Devletleri'nde, ilk"Gvenilirlik ve Bakm Sempozyumu" 1954'de gerekletirilmitir. Fransa'daUlusal Telekomnikasyon Aratrma Merkezi (CNET) almalarna 1955 yln-da balam ve CNET gvenilirlik merkezi 1961 ylnda kurulmutur.

kazalar ve meslek hastalklarnn olumasnda teknolojideki hzl geli-im, makineleme, iyerlerindeki fiziksel ve kimyasal etmenler ile retimde kul-

lanlan ham ve yardmc maddelerin yannda ekonomik, sosyolojik, psikolojik,fizyolojik ve ergonomik bir ok etken rol oynamaktadr. zellikle sanayi devri-mi sonrasnda teknolojik gelimeler sonucunda retimin yaps olduka karma-klam, hzl ve kontrolsz sanayileme sreci ve retimin giderek younla-mas i kazalar ve meslek hastalklar ile evre kirlilii gibi sorunlarn nemliboyutlara ulamasna neden olmutur.

3.3. Gvenilirlikle lgili Doktrinlerin Oluumu

1960'l yllarda, mekanik, hidrolik ve elektrik aksaml sistemlerin dorualmas iin yaplan aratrmalarda giderek gvenilirlik teorisinin kullanmartmtr. Ancak elektronik sistemlerin deerlendirilmesi iin gelitirilmi olanaralar dier tip tehizat deerlendirmelerine iyi uyum gsterememitir. Bununsonucunda yeni yntemler aratrlmaya balanmtr. te bu dnemde, BelILaboratuarlarndan H.A. Watson, Minuteman fzelerinin gvenliini deerlen-dirmek zere "Hata Aac" ad ile tannan bir yntemi ortaya koymutur. Buyntem sayesinde, karmak sistemlerin almalarnda ngrlemeyen bozul-

malar tanmlamak mmkn olmutur. Birok endstri bu yntemi kullanmtrve halen de kullanmaktadrlar. zellikle NASA; Mercury ve Germini program-larnn balangcndan beri bu yntemden yararlanmaktadr.

Ayrca, AVCO olarak adlandrlan ve pompa, vana gibi elektromekanik te-hizatn, gvenilirlik deerlerine ilikin tablolar, altklar evrenin bir fonksi-yonu olarak veren tablolarn ilk olarak 1961 ylnda yaynlandklarn da bu aa-mada belirtmek gerekir. Bu tablolar birok firmada halen kullanlmaktadr.

1960'l yllarn balarndan itibaren insan gvenilirliine ilikin verilerden olu-32


34/425

an bir banka da ortaya konulmutur. Bu veri bankas, vasfsz ilerde insan hata-lar dzeyini vermektedir. Son olarak 1963'de THERP Yntemi (Technique ForHuman Error Prediction: nsan Hatalarnn Tahmini in Teknik) nkleer silah-

larn gvenliinin deerlendirilmesi erevesinde, A.D. Swain tarafndan geli-tirilmitir.

Bu on yllk dnemde olduka fazla alma gerekletirilmitir, rnein;PasquiII atmosferin denge artlarn ve balang hz olmayan az saydaki evrekirleticilerinin yaylmna ilikin bir modeli 1961 ve 1962 yllarnda yaynlam-tr. Szkonusu model birka dzeltme ile halen ok youn olarak kullanlmak-tadr.

3.4. Olaslk Kuramlarnn Oluumu

Risk kavramnn tanmlanmasnda byk nem tekil eden olaslk teorisiilk kez gnmzden yaklak 300 yl kadar nce Paskal ve Pierre de Formetadndaki matematikinin ortak almalar sonucu bulunmutur. Gnmzderisk ynetiminde kullanlan temel aralarn hemen hemen tm 1654 ile 1754yllar arasndaki gelimeler sonrasnda ortaya konmutur.

Olaslk teorisinin balangc ans oyunlaryla ilgili fiziksel gzlemlerde yat-maktadr. 1650 yllarnda kumar fransz toplumunda ok yaygndr ve zar, kart,

para at, rulet gibi oyunlar olduka gelimitir. ans oyunlarna olan bu ilgi bazformllerle kumar ansnn hesaplanabilecei dncesini akla getirmitir. Odnemin Chevalier de Mr gibi etkili sz geen kumarbazlar, Pascal, Fermatve daha sonra dAlembert ve De Moivre gibi zamann nde gelen matematiki-lerinin bu konuda yardmc olabileceini dnmlerdir. Matematikilerin prob-lemi benimsemesiyle klasik olaslk konusu ekillenmitir.

Olasln tanm 1654 ylnda Pascal ve Fermat arasndaki yazmalardaformle edilmitir. Huygens 1657 ylnda konuyla ilgili ilk bilimsel eseri yayn-lam ve mehur Bernoulli teoremi ile binom dalm 1713 ylnda ortaya atl-mtr.

Olaslklarn arplmas kural balyla bilinen genel teorem de Moivretarafndan 1718 ylnda ne srlm ve 1733den 1738e kadar normal olaslkdalm ve merkezi limit teoreminin bir zel durumu yine ayn matematikitarafndan tartlmtr. Sekiz yl sonrada nl svireli matematiki JakopBernoulli'nin yeeni Daniel Bernoulli tarafndan risk ynetimi yntemlerinde

yaygn olarak kullanlan beklenen fayda kavramnn tanm yaplmtr.33


35/425

Normal dalla ilgili daha ileri gelimeler Gauss tarafndan gerekletiril-mi, aa yukar ayn zamanlarda En Kk Kareler kural Legendre tarafn-dan formlletirilmitir.

Laplace 1812 ylnda ans oyunlaryla ilgili matematiksel teorinin tam birzetini vermitir ancak 1812 ylndan hemen sonra klasik matematikilerin ista-tistik ve olaslk teoremlerine olan ilgisi neredeyse kaybolmutur. Konuya ili-kin daha sonraki gelimeler teorik ve uygulamal alanlarda alan istatikilertarafndan gerekletirilmitir. Gauntn 1662 ylnda ngilteredeki hayat velm kaytlarn yaynlamas olasln ve deneysel olasln bugnk biiminednmesinde ilk adm olmutur.

Birka yl sonra bu kaytlar ve bunlarla ilgili yorumlar Halley tarafndan

nemli derecede gelitirilmitir. Halleye bazen bu nedenle istatistiin babasbile denmektedir. Gnmzde risk ynetiminde kullanlan temel aralarnhemen hemen tm 1654 ile 1754 yllar arasndaki gelimeler sonrasnda orta-ya konmutur. kazalar ve meslek hastalklar, insan hayatna maddi ve man-evi zararlar vermekte, bunun yannda hem alanlara hem de iletmelere vedolaysyla ulusal ekonomiye nemli lde maddi zarar ve yk getirmektedir.

3.5. Nkleer Tesisler in almalarn Art

Ciddi bir kaza veya olay meydana geldiinde, bilim adamlar eitli sorularsormaya balamlar ve kazalarn meydana gelme mekanizmalarn aklamayaalmlar ve eitli disiplinlerde Olas Hata Tr ve Etkileri Analizi (FMEA),Hata Aac Analizi (FTA), Olay Aac Analizi (ETA), Tehlike ve alabilirlikAnalizi (HAZOP) vb. Risk Deerlendirme Metodolojilerini retmilerdir.

yerlerinde yaplacak risk deerlendirme almalarnda zellikle bykendstriyel kazalara sebebiyet verebilecek kritik sistemlerin de irdelenmesi vebu sistemlerde oluabilecek, tehlikeli olarak tanmlanan sapmalarn giderilmesi

ile sistemlerin gvenilirliinin arttrlmas gereklilii de ortaya kmtr.1979'l yllarn banda, Nkleer Dzenlemeler Komisyonu yelerinden

N.Rasmussen ve mhendislerden oluan ekibi nkleer santrallerin kendi btn-lkleri iinde ilk tm risk analizi almalarn gerekletirmiler, eitli kazasenaryolarnn olua gelme olaslklarn hesaplamlar ve sonularn deerlen-dirmilerdir.

Aratrma temelde Hata Aac yntemine dayanarak gerekletirilmitir.

Rasmussen tarafndan ortaya konulan metodoloji dnyadaki nkleer birimlerin34


36/425

gvenliklerinin aratrlmasna byk bir katk salamtr ve halen de sala-maktadr. THERP yntemi ise insan faktrnn, gvenlik zerindeki etkisinideerlendirmek maksad ile kullanlmtr.

Yine 1970'li yllarn balarnda The Aerospatiale-British AerospaceConcorde projesi iin sistem gvenirliinin deerlendirilmesi amac ile zelliklekendi problemlerine ok iyi uyarlanm yeni yntemler gelitirilmitir. nceConcorde sonra Airbus programna sistematik olarak uygulanan bu yntem teknikbaar ve bu aralarn gvenilirlikleri zerinde hi phesiz byk rol oynamtr.Benzer ekilde, olaslk dzenlemeleri ilk olarak Concorde projesi srasnda ortayaatlmtr. Bu, bir yandan hatalarn kk, anlaml, kritik ve felakete sebebiyet veri-

ci eklinde snflandrlmalar te yandan da tm bu bozukluk trlerinin uymasgereken risk amalarnn ortaya konmas temeline dayanmaktadr. rnein, felake-te sebep olabilecek ve dolays ile uan kayb ile sonulanacak bir bozukluunuu saati bana %7'den daha byk bir olaslkta olmamas gereklidir.

Fransada nkleer, askeri ve sivil alannda da gvenirlik yntemleri, benzerekilde 1970'li yllarn balarnda kullanlmaya balamtr. zellikle, Franszelektronkleer programnn ncleri tarihte hi rastlanmam bir durumla karkarya kalmlardr. Proje sorumlular, Hiroimaya atlan atom bombas sonu-cu ortaya kan sonular nedeni ile nkleer enerji kullanmna kar youn pro-testolar ile karlat. Bu sorumluluk altnda olarak daha ina edilmeden sistem-lerinin gvenilirliklerini, saysal ve mantksal birok teknik kullanarak ispatetmek durumunda kalmlardr.

Bu konudaki bir baka aama 1978'de Ingiltere'de Birleik Kraliyet AtomikEnerji Yetkili Merkezi (UKAEA - United Kingdom Atomic Energy Authority)tarafndan gerekletirilen risk analizi almalar olmutur. Merkez, Londra'nnbatsnda Times nehrinin kuzey kysnda bir ada olan Canvey Adas'ndaki pet-rokimyasal kompleksin bytlmesine ilikin risklerin deerlendirilmesi amacile almalar gerekletirmitir. Bu ekilde nkleer bir alan dnda ilk kez tambir risk analizi gerekletirilmitir. Bu alma, tesise ikinci bir eriim gzarga-hnn saptanmas gibi ek bir takm gvenlik nlemleri alnmas halinde kom-pleksin bytlmesinin risklerde farkedilir dzeyde bir arta yolamayacansaptamtr. Sz konusu aratrma boyunca kullanlan yntemler nkleer ends-

tride srekli olarak kullanlan yntemler olmutur.35


37/425

Son olarak, 70'li yllara karlk gelen on yl ierisinde gerekletirilen al-malar gvenilirlik ve gvenlik konusundaki veri birikimlerinin olumasn sa-lamtr. almalar, 1970 ylnda Birleik Kraliyet Atom Enerji nitesi Veri

Bankas'nn kurulmasna arac olmutur. 1975 ylnda ise elektromekanik bile-enler hakkndaki RADC- TR-75-22 verilerinin yaynlanmas vb. gelimeleresebep olmutur.

3.6. Tm Endstriler in Disiplinlerin Oluturulmas

Amerika Birleik Devletleri'nde Tree Mil Adalar'nda meydana gelen velmle sonulanmamakla birlikte byk zarar ve ziyana yol aan kaza ise1979'da meydana gelmitir. Bu kaza gvenlik almalarna yeni bir ivme ver-

mitir. Ancak klasik endstriye ilikin risk deerlendirme almalarnn hzlabalamasnda talya Sevesodaki byk endstriyel kaza dnm noktas olmu-tur.

80'li on yllarda ise zellikle gvenilirlik konularnda daha nce belirtilenabalarda byk art olmu ve daha derinlemesine gelimeler yaanmtr. teyandan, bu on yllk sre aadaki nedenlerden tr ayr bir neme sahiptir:

Gvenilirlik verilerinin toplanmas;

Gvenlik konusunda yeni analiz yntemlerinin oluturulmas; nsan faktrn dikkate alan yntemlerin gelitirilmesi (HCR Yntemi:

Kiilerin Bilimsel Cevaplarnn Saptanmas Teknii, HEART: nsanHatalarnn Saptanmas ve Azaltlmas Teknii vb.),

Tm endstrilerde (otomotiv, havaclk, kimya, petrokimya vb.) bu dnem-de gvenliin salanmasna ilikin teknikler ele alnmaya balanm,

PC'lerde dk fiyata, kaliteli ve hzl hesaplayabilme olanaklar sala-

yan hesap mantklar gelitirilmitir. Saysal simlasyonlar uygulamaya sokup dorulamak zere byk apl

deneyler gerekletirilmi,

Salt insan gvenliini salamak iin deil retim kayplarn da enazla-mak zere techizat bozulmalarnn daha byk sklklarla dikkate aln-mas salanmtr.

1981 ylnda A.B.D. savunma mstear Frank C. Carlucci tarafndan teda-

rik uygulamalarnn iyiletirilmesine ynelik 32 maddeden oluan bir rapor36


38/425

yaynlanmtr. Bahis konusu raporun 11. maddesinde Savunma Bakanlnca(Defence of Department - DoD) hazrlanan sistem tedarik programlar btele-rinde teknik risklerin etkilerinin daha iyi bir biimde ele alnmasnn gerei

belirtilmitir.Bir yerde bir kaza veya ciddi bir olay meydana geldiinde, benzer sistemle-

ri inceleyen endstriciler eitli sorular sormaya ynelmitir. Kazann meydanageldii tesis veya en azndan yksek riskli sektrler iin, uygun tesislerin sahipolduu gvenli risk dzeyine eriebilmek zere risk deerlendirmesi gerekle-tirmenin nemli bir frsat olduu dnlmeye balanmtr. Kazalar ok ciddiolduunda veya daha byk anormalliklerin gstergesi olduklar dnldn-de, gvenlik otoriteleri endstricilerden risk deerlendirme istemeye ynelmi-tir. Mil Adas'ndaki ve ernobil'deki kazalardan sonra nkler alanda bu ener-

jinin iletilmesi ile ilgili farkl lkelerin gvenlik otoritelerinin istei zerinebyk lde aratrmalar gerekletirilmitir. Klasik endstriye ilikin olarakise Seveso'da (talya) meydana gelen kaza kesin bir dnm noktas olmutur.

talyann Seveso ehrinde 1976 ylnda meydana gelen byk endstriyelkaza sonucunda, byk risk kayna olarak kabul edilen tesislerin risk olaslk-larnn sistematik olarak aratrlmasnn empoze edilmesi konusunda yetkilile-

rin eilimlerinde art olmutur. Bu eilimler sonucunda ise 24 Haziran 1981tarihli 82/501/EEC Seveso ynergesi yaynlanmtr. Salt insan, proses veya sis-tem hatalarn veya olaslklarn deerlendirmek yerine, bu hatalarn hangi art-larda gerekletiinin anlalmas ve en aza indirilmesi hususunda risk deerlen-dirme allanmalarnn yaplmas gerektii anlalmtr. Bir sistemin tm yaamerisi boyunca karlat her eit teknolojik risk durumu dikkate alnmayabalanmtr.

Nihayet 1986 ylnda ABD Genelkurmay Bakanl (United States GeneralAccounting Office) tarafndan "Teknik Risk Deerlendirmesi" (Tecnical RiskAssesment The Status of Current DoD Efforts) adnda bir rapor yaynlanm-tr. Szkonusu rapor 25 proje ofisinde teknik risklerin incelenmesine ynelikyrtlen uygulamalar iermektedir, ayrca yine bu raporda risk deerlendirme-sinde kullanlan metodolojiler incelenmitir.

ngiltere Savunma Bakanl, 1986 ylnda yapt bir alma neticesinde12 savunma projesinde yrtt incelemeler erevesinde risklerin sistematik

olarak ele alnmamas ve sre- maliyet tahminlerinin risk analiz sonularn dik-37


39/425

kate almadan yaplmasnn projelerde yaklak %90na varan maliyet getirdii-ni saptamtr. Bunun zerine yaplan tm projelerde planlama aamasnda riskdeerlendirme faaliyetlerinin Risk Kayt Dkman ile raporlanmasna karar

verilmitir.1989 yl Mart aynda Savunma Sistemleri Ynetim Koleji ( DefenceSystems Management College) tarafndan "Risk Ynetimi Konsepti veKlavuzu" ( Risk Management Concept and Guidance ) isimli dier bir referanskaynak yaynlanmtr. 1991 yl Nisan aynda da yine "Teknik RiskDeerlendirmesi" isimli yeni bir referans kaynak baslmtr.

38


40/425

4. BLM: LKEMZDEK MEVZUAT

4.1. Risk Deerlendirme Yaptrma Ykmll

Resmi Gazete'de 30.06.2012 tarihinde yaymlanmayan "6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanunu", iyerlerinde i sal ve gvenliinin salan-mas, mevcut salk ve gvenlik artlarnn iyiletirilmesi iin iveren ve al-anlarn grev, yetki, sorumluluk, hak ve ykmllklerini dzenlemektedir. Sal ve Gvenlii Kanunumuzu incelediimizde, Avrupa Birliinin 89/391sayl Konsey Direktifinin gerekliliklerinin kanun kapsamnda yer aldn veereve direktifin ana unsurlarnn yeni kanun erevesinde yasalatrldngrmekteyiz. Sz konusu Direktif tm alanlarn sal ve gvenlii konu-

sundaki gelimeleri tevik edecek nlemler sunmakta ve tm iyerlerindekiriskleri kontrol altna almak iin geni kapsaml bir strateji belirlemektedir.Direktif, i sal ve gvenliini salamada genel nleme ilkelerini, riskdeerlendirmesini ve risk ynetimini esas almaktadr.

6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanunu erevesinde iverenler; al-anlarn ile ilgili salk ve gvenliini salamakla ykmldr. Bu erevedeiverenler aada verilen ykmllkleri yerine getirmek zorundadrlar;

Mesleki risklerin nlenmesi, eitim ve bilgi verilmesi dhil her trltedbirin alnmas, organizasyonun yaplmas, gerekli ara ve gerelerinsalanmas, salk ve gvenlik tedbirlerinin deien artlara uygun halegetirilmesi ve mevcut durumun iyile-tirilmesi iin almalar yapmak,

yerinde alnan i sal ve gvenlii tedbirlerine uyulup uyulmad-n izlemek, denetlemek ve uygunsuzluklarn giderilmesini salamak,

Risk deerlendirmesi yapmak veya yaptrmak,

alana grev verirken, alann salk ve gvenlik ynnden ieuygunluunu gz nne almak,

Yeterli bilgi ve talimat verilenler dndaki alanlarn hayati ve zeltehlike bulunan yerlere girmemesi iin gerekli tedbirleri almak.

Risk deerlendirmesinin iyerlerinde ne ekilde yaplaca, deerlendir-me yapacak kii ve kurulularn nitelikleri, gerekli izinlerin verilmesi ve iptal

edilmesi ile ilgili usul ve esaslar ise 29 Aralk 2012 tarih ve 28512 sayl 39


41/425

Sal ve Gvenlii Risk Deerlendirmesi Ynetmeliinde verilmitir. BuYnetmeliin amac, iyerlerinde i sal ve gvenlii ynnden yaplacakrisk deerlendirmesinin usul ve esaslarn dzenlemektir. Ynetmelik

30/12/2012 tarihinde yrrle girmitir ve 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanunu kapsamndaki tm iyerlerini kapsamaktadr.

Risk deerlendirmesi ynetmeliimize gre; tm iyerleri iin tasarmveya kurulu aamasndan balamak zere tehlikeleri tanmlama, riskleri belir-leme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlatrlmas, dokmantas-yon, yaplan almalarn gncellenmesi ve gerektiinde yenileme aamalarizlenerek gerekletirilmesi gerekmektedir. alanlarn risk deerlendirmesi

almas yaplrken ihtiya duyulan her aamada srece katlarak grlerininalnmas salanmas zorunludur. veren; alma ortamnn ve alanlarnsalk ve gvenliini salama, srdrme ve gelitirme amac ile i sal vegvenlii ynnden risk deerlendirmesi yapmak veya yaptrmak zorundadr.

Risk deerlendirmesinin gerekletirilmi olmas; iverenin, iyerinde isal ve gvenliinin salanmas ykmlln ortadan kaldrmamaktadr.veren, risk deerlendirmesi almalarnda grevlendirilen kii veya kiilere

risk deerlendirmesi ile ilgili ihtiya duyduklar her trl bilgi ve belgeyitemin etmekle ykml klnmtr.

Ayn alma alann birden fazla iverenin paylamas durumunda, yr-tlen iler iin dier iverenlerin yrtt iler de gz nnde bulundurula-rak ayr ayr risk deerlendirmesi gerekletirilmesi gerekmektedir. verenler,risk deerlendirmesi almalarn, koordinasyon iinde yrtmek, birbirlerinive alan temsilcilerini tespit edilen riskler konusunda bilgilendirmek zorun-

dadrlar.Birden fazla iyerinin bulunduu i merkezleri, i hanlar, sanayi blgeleri

veya siteleri gibi yerlerde, iyerlerinde ayr ayr gerekletirilen risk deerlendir-mesi almalarnn koordinasyonu ynetim tarafndan yrtlr. Ynetim; bukoordinasyonun yrtmnde, iyerlerinde i sal ve gvenlii ynndendier iyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almalar iinilgili iverenleri uyarr. Bu uyarlara uymayan iverenleri Bakanla bildirir. Bir

iyerinde bir veya daha fazla alt iveren bulunmas halinde:40


42/425

Her alt iveren yrttkleri ilerle ilgili olarak, bu Ynetmelik hkm-leri uyarnca gerekli risk deerlendirmesi almalarn yapar veya yap-trr.

Alt iverenlerin risk deerlendirmesi almalar konusunda asl ivere-nin sorumluluk alanlar ile ilgili ihtiya duyduklar bilgi ve belgeler asliverence salanr.

Asl iveren, alt iverenlerce yrtlen risk deer-lendirmesi almala-rn denetler ve bu konudaki almalar koordine eder.

Alt iverenler hazrladklar risk deerlendirmesinin bir nshasn asl

iverene verir. Asl iveren; bu risk deerlendirmesi almalarn kendialmasyla btnletirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanp uygu-lanmadn izler, denetler ve uygunsuzluklarn giderilmesini salar.

4.2. Dokmantasyon

Ynetmeliimize gre risk deerlendirmesi asgari aadaki hususlarkapsayacak ekilde dokmante edilmesi gerekmektedir;

yerinin unvan, adresi ve iverenin ad, Gerekletiren kiilerin isim ve unvanlar ile bunlardan i gvenlii

uzman ve iyeri hekimi olanlarn Bakanlka verilmi belge bilgileri,

Gerekletirildii tarih ve geerlilik tarihi,

Risk deerlendirmesi iyerindeki farkl blmler iin ayr ayr yapl-msa her birinin ad

Belirlenen tehlike kaynaklar ile tehlikeler, Tespit edilen riskler,

Risk analizinde kullanlan yntem veya yntemler,

Tespit edilen risklerin nem ve ncelik srasn da ieren analiz sonu-lar,

Dzeltici ve nleyici kontrol tedbirleri, gerekletirilme tarihleri ve

sonrasnda tespit edilen risk seviyesi.41


43/425

Risk deerlendirmesi dokmannn sayfalar numaralandrlarak; gerek-letiren kiiler tarafndan her sayfas paraflanp, son sayfas imzalanp ve iye-rinde bu ekilde saklanmas gerekmektedir. Risk deerlendirmesi dokman

elektronik ve benzeri ortamlarda hazrlanp arivlenebilir.4.3. Risk Deerlendirmesinin Yenilenmesi

Yaplm olan risk deerlendirmesi; tehlike snfna gre ok tehlikeli, teh-likeli ve az tehlikeli iyerlerinde srasyla en ge iki, drt ve alt ylda bir yeni-lenir. Risk deerlendirme yenilenme sreleri aada belirtilen durumlardaortaya kabilecek yeni risklerin, iyerinin tamamn veya bir blmn etkili-yor olmas gz nnde bulundurularak risk deerlendirmesi tamamen veya

ksmen yenilenir. yerinin tanmas veya binalarda deiiklik yaplmas,

yerinde uygulanan teknoloji, kullanlan madde ve ekipmanlarda dei-iklikler meydana gelmesi,

retim ynteminde deiiklikler olmas,

kazas, meslek hastal veya ramak kala olay meydana gelmesi,

alma ortamna ait snr deerlere ilikin bir mevzuat deiiklii

olmas,

alma ortam lm ve salk gzetim sonularna gre gerekligrlmesi,

yeri dndan kaynaklanan ve iyerini etkileyebilecek yeni bir tehlike-nin ortaya kmas.

4.4. Risk Deerlendirmesi Ekibi

Risk deerlendirmesi ii bir tek kiinin ii deildir. Sal ve GvenliiKanununun Risk Deerlendirmesi Ynetmeliinin 6. maddesinde akabelirtildii gibi Risk Deerlendirmesi ilemi ekip tarafndan gerekletiril-melidir. Risk deerlendirmesi ekibi aadakilerden oluur;

veren veya iveren vekili,

yerinde salk ve gvenlik hizmetini yrten i gvenlii uzmanlarile iyeri hekimleri,

yerindeki alan temsilcileri,42


44/425

yerindeki destek elemanlar,

yerindeki btn birimleri temsil edecek ekilde belirlenen ve iyerin-de yrtlen almalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynaklar ile

riskler konusunda bilgi sahibi alanlar.veren, ihtiya duyulduunda bu ekibe destek olmak zere iyeri dnda-

ki kii ve kurululardan hizmet alabilir. Risk deerlendirmesi almalarnnkoordinasyonu iveren veya iveren tarafndan ekip iinden grevlendirilen birkii tarafndan da salanabilir.

veren, risk deerlendirmesi almalarnda grevlendirilen kii veya kii-lerin grevlerini yerine getirmeleri amacyla ara, gere, mekn ve zaman gibi

gerekli btn ihtiyalarn karlar, grevlerini yrtmeleri sebebiyle hak veyetkilerini kstlayamaz. Risk deerlendirmesi almalarnda grevlendirilenkii veya kiiler iveren tarafndan salanan bilgi ve belgeleri korur ve gizlitutar.

4.5. Risk Deerlendirmesi Aamalar

Risk deerlendirmesi; tm iyerleri iin tasarm veya kurulu aamasndanbalamak zere tehlikeleri tanmlama, riskleri belirleme ve analiz etme, riskkontrol tedbirlerinin kararlatrlmas, dokmantasyon, yaplan almalarngncellenmesi ve gerektiinde yenileme aamalar izlenerek gerekletirilir.alanlarn risk deerlendirmesi almas yaplrken ihtiya duyulan her aa-mada srece katlarak grlerinin alnmas salanr. yerinde alanlar, al-an temsilcileri ve baka iyerlerinden almak zere gelen alanlar ve bun-larn iverenleri; iyerinde karlalabilecek salk ve gvenlik riskleri iledzeltici ve nleyici tedbirler hakknda bilgilendirilir.

a) Tehlikelerin Tanmlanmas

Tehlikeler tanmlanrken alma ortam, alanlar ve iyerine ilikin ilgi-sine gre asgari olarak aada belirtilen bilgiler toplanr;

yeri bina ve eklentileri,

yerinde yrtlen faaliyetler ile i ve ilemler,

retim sre ve teknikleri,

ekipmanlar,

Kullanlan maddeler,43


45/425

Artk ve atklarla ilgili ilemler,

Organizasyon ve hiyerarik yap, grev, yetki ve sorumluluklar,

alanlarn tecrbe ve dnceleri,

e balamadan nce ilgili mevzuat gerei alnacak alma izin belge-leri,

alanlarn eitim, ya, cinsiyet ve benzeri zellikleri ile salk gze-timi kaytlar,

Gen, yal, engelli, gebe veya emziren alanlar gibi zel politikagerektiren gruplar ile kadn alanlarn durumu,

yerinin tefti sonular, Meslek hastal kaytlar,

kazas kaytlar,

yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya lme neden olmadhalde iyeri ya da i ekipmannn zarara uramasna yol aan olaylarailikin kaytlar,

Ramak kala olay kaytlar, Malzeme gvenlik bilgi formlar,

Ortam ve kiisel maruziyet dzeyi lm sonular,

Varsa daha nce yaplm risk deerlendirmesi almalar,

Acil durum planlar,

Salk ve gvenlik plan ve patlamadan korunma dokman gibi belirli

iyerlerinde hazrlanmas gereken dokmanlar.Toplanan bilgiler nda; i sal ve gvenlii ile ilgili mevzuatta yer

alan hkmler de dikkate alnarak, alma ortamnda bulunan fiziksel, kimya-sal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarndan olu-an veya bunlarn etkileimi sonucu ortaya kabilecek tehlikeler belirlenir vekayda alnr. Bu belirleme yaplrken aadaki hususlar, bu hususlardan etki-lenecekler ve ne ekilde etkilenebilecekleri gz nnde bulundurulur;

letmenin yeri nedeniyle ortaya kabilecek tehlikeler,44


46/425

Seilen alanda, iyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerletirilmeme-si veya planda olmayan ilavelerin yaplmasndan kaynaklanabilecek teh-likeler,

yeri bina ve eklentilerinin yap ve yapm tarz ile seilen yap malzeme-lerinden kaynaklanabilecek tehlikeler,

Bakm ve onarm ileri de dahil iyerinde yrtlecek her trl faaliyetesnasnda alma usulleri, vardiya dzeni, ekip almas, organizasyon,nezaret sistemi, hiyerarik dzen, ziyareti veya iyeri alan olmayandier kiiler gibi faktrlerden kaynaklanabilecek tehlikeler,

in yrtm, retim teknikleri, kullanlan maddeler, makine ve ekip-

man, ara ve gereler ile bunlarn alanlarn fiziksel zelliklerineuygun tasarlanmamas veya kullanlmamasndan kaynaklanabilecek teh-likeler,

pdf 338 risk degerlendirmesi ozl

Documents