pdr’de kaynak tarama ve

YRD. DOÇ. DR. RAMADAN EYYAM

YRD. DOÇ. DR. NAZAN DOĞRUER

PDR’de Kaynak Tarama ve Rapor Yazma

Araştırma, Araştırma Raporu ve Araştırma Süreci

KAYNAK TARAMA VE RAPOR YAZMA

Bir araştırmanın yapılmasında, araştırma raporlarının

hazırlanmasında ve sunulmasında dikkat edilmesi

gereken bazı önemli kurallar bulunmaktadır:

Araştırma ve rapor kavramlarının tanımını,

Araştırma raporlarını diğer raporlardan ayıran

unsurları

Bir araştırma sürecinde sistematik yaklaşımın nasıl

kullanılacağını

Araştırma sürecinde zaman planlamasının nasıl

yapılması gerektiğini

bilmek önemlidir.

2

Bilimsel Araştırmanın Temel Kavramları


Bilim: Yaşadığımız, hissettiğimiz ortamlarda ortaya

çıkan veya çıkabilecek durum ve sorunları anlamak,

vurgulamak, yorumlamak ve çözüm önerileri sunmak

için yapılan düzenli çalışmaların tümüdür.

Bilimsel AraĢtırma: Karşılaşılan bir güçlüğün

giderilmesi ve problemlere güvenilir çözümler

bulabilmek amacıyla bilimsel yöntemin uygulanarak,

planlı ve sistematik olarak verilerin toplanması,

çözümlenmesi (analizi), elde edilen sonuçların

yorumlanması ve raporlaştırılması sürecidir.

3

Bilimsel Araştırma ve Psikolojik Danışma


Psikolojik danışmanlar, bireylerin kişisel, eğitsel ve

kariyer ile ilişkili yaşadıkları problemlerinde psikolojik

yardım hizmeti sunarlar.

Psikolojik Danışma kavramı 2010 yılında yeniden

tanımlanmıştır.

Psikolojik DanıĢma: Bireylerin, ailelerin ve

grupların, akıl sağlığı, iyilik hali, eğitim ve kariyer ile

ilgili hedeflerine ulaşmaları için yürütülen profesyonel

ilişki.

4



Psikolojik danışmanlar, sürekli olarak insan

doğası, psikolojik danışma alanı hakkındaki

bilgilerini güncellemek ve sundukları hizmeti

değerlendirmek durumundadırlar.

5



Yapılan müdahalenin etkili olduğunu psikolojik

danışmanlar nasıl görebilir?

Bu soruya cevap verebilmek için kullanılan

yaklaşımların etkililiği ve ne kadar bilimsel temeli

olduğunun bilinmesi gerekir.

Bilimsel araştırmalar bu noktada önem kazanmaktadır.

Bilimsel araştırmalar, psikolojik danışma alanı için

önemli midir? Kesinlikle çok önemlidir.

6



McLeod (2003), bilimsel araştırmaların psikolojik

danışma alanına katkılarını şu şekilde açıklamaktadır:

Geniş bir bakış açısı kazandırır.

Yeni fikirlerin ve yaklaşımların gelişmesini sağlar.

Psikolojik danışma sürecinin farklı alanlarda

uygulanabilirliğini sağlar.

Psikolojik danışmanların kişisel ve profesyonel

gelişimini sağlar.

7

Bilimsel Araştırmanın Temel Kavramları


Bilimsel Yöntem: Olguları tanımlamak, anlamak,

açıklamak, kestirmek veya denetlemek amacıyla,

tümevarım veya tümdengelim yöntemlerini

kullanarak; ‘güvenilir’ ve ‘geçerli’ bilgiye, bilimsel

ilkelere bağlı kalarak ve uygun araştırma tekniklerini ve

verilerini kullanarak ulaşma sürecidir.

8

Bilimselliğe Hizmet Eden Yöntemler

TÜMEVARIM

• Özelden genele giderek çıkarımda bulunma

TÜMDENGELİM

• Genelden özele giderek çıkarımda bulunma

9



ÖRNEK

TÜMEVARIM TÜMDENGELĠM

1. (genel bir kuram ile işe başlama) Trafikte risk algısı kuramı

1. Belirli gözlemler ile işe başlama

2. (denece ortaya atma) Trafikte risk algısı düşük olanlar, risk algısı yüksek olanlardan daha hızlı araç kullanır.

2. Veri analizi ile değerlendirme

3. Gözlemlerde bulunarak veri toplama + anket uygulama

3. (denece ortaya atma) Trafikte risk algısı düşük olanlar, risk algısı yüksek olanlardan daha hızlı araç kullanır.

4. Verileri analiz ederek kuramın ne ölçüde desteklendiğini değerlendirme

4. (genel kurama ulaşma) Trafikte risk algısı kuramı

10



Tümevarım

Daha açık uçlu değerlendirmelere izin verir.

Başlangıçta araştırmacıyı belirli kavramlarla sınırlamaz.

Ama....

Veriden yola çıkarak nereye ulaşılacağı konusunda araştırmacıya çok net bir yol gösteremez.

Tümdengelim

Başlangıçta dar bir çerçeve sunar.

Araştırmacıyı çok belirgin denenceleri sınamaya zorlar.

11


Bilimsel Yöntemin Özellikleri

Bilimsel Yöntem Bilimsel Olmayan Yöntem

Temel Yaklaşım • Görgül (ampirik)

• Nesnel • Genel kurallar • Kamuya açık

• Sezgisel, varsayımsal (fantazi)

• Öznel • Değişken kurallar • Grup ya da kişiye özgü

Araştırmacı Tutumu

• Eleştirel • Kuşkucu (şüpheci) • Açık görüşlü • Üretken • Etik kurallara uygun

• Eleştirel olmayan • Ön kabule dayalı • Dar kalıp (at gözlüğü) • Durağan • Kültürel ya da kişisel değerler

Kavramlar • Kesin tanımlar • İşevuruk tanımlama

• Belirsiz, farklı anlamlar • Öznel tanımlama

Kuram ve Denence (Hipotez)

• Kurama dayalı • Sınanabilir (test

edilebilir)

• Öznel görüşe dayalı • Sınanamaz (test edilemez)

12


Bilimsel Yöntemin Özellikleri

Bilimsel Yöntem Bilimsel Olmayan Yöntem

Gözlem / Deney • Sistematik • Kontrollü • Neden-sonuç ilişkisi

• Plansız • Kontrolsüz • Nedensellik açık değil

Ölçüm Araçları • Doğru • Kesin • Sınırlılıkları bilinen • Güvenilir • Geçerli

• Doğruluğu bilinmeyen • Kesin olmayan • Sınırlığı bilinemez • Değişken • Genelleme sorunu olan

Ölçüm • Dakik, düzenli • Etik kurallara uygun • Geçerli • Güvenilir

• Bireysel deneyim, düzensiz • Sadece amaca hizmet eden • Genellenemez • Tekrarlanabilirliği sınırlı

Raporlama • Yansız • Bulgulara dayalı yorum • Önyargısız

• Yanlı • Sadece yoruma uygun bulgu • Önyargılı

13


Araştırma Raporu

Rapor: Herhangi bir konuyu, olayı veya durumu

incelemekle görevlendirilen kişi ya da kişilerin, yaptıkları araştırmanın sonuçlarını ilgili yere bildirmek üzere yazdıkları inceleme ce/veya araştırma yazısıdır.

Farklı alanlarda yapılan incelemeler, farklı türlerdde rapor yazımını gerektirir.

RAMADAN EYYAM - EGIT 114

14

Araştırma Raporu

Durum Raporu: Bir kurumun insan gücü, fiziki alt yapı, cihaz ve donanım durumunu ortaya koyan raporlar.

Kaza Raporu: Birinin nasıl yaralandığını ya da bir leyin nasıl zarar gördüğünü anlatan raporlar.

SatıĢ Raporu: Ne kadar ürün ya da hizmet satıldığını ve başlangıçta hedeflenen rakamlara göre farklılıklar olduysa bunların olası nedenlerini açıklayan raporlar.

Ġlerleme Raporu: Planlanan bir şeyin tamamlanmasına ne kadar yaklaşıldığını açıklayan raporlar.

ĠnĢaat Raporu: Bir yapının tamamlanmasına ne kadar kaldığını açıklayan veya bir binada meydana gelen hasarı açıklayan raporlar.

15


Araştırma Raporu

Aslında bu raporların sayısını arttırmak mümkündür. Ancak bu derste anlatılan bilimsel araştırma raporları, gerek yapısı gerekse bilimsel prensiplere ve etik ilkelere bağlı olması nedeniyle diğer raporlardan ayrılmaktadır.

Bilimsel AraĢtırma Raporlarının Yapısı:

16


BaĢlık Özet GiriĢ Yöntem

Bulgular TartıĢma Sonuç ve Öneriler

Kaynakça

Araştırma Raporu

Bilimsel AraĢtırma Raporlarının Bölümleri:

17


• Kısa, spesifik, bilgilendirici BaĢlık

• AraĢtırmanın içeriği ile ilgili tek paragraflık kısa bilgi

Özet

• Ġncelenen konu ve önemi GiriĢ

• Bu konu nasıl incelendi? Yöntem

• Ġnceleme sonucunda ne bulundu?

Bulgular

• Bulunanlar ne anlama geliyor?

TartıĢma, Sonuç ve Öneriler

• Metin içerisinde kullanılan kaynaklar

Kaynaklar

Araştırma Raporu

Araştırma raporlarını diğer raporlardan ayıran bir diğer önemli unsur ise araştırma raporlarının hazırlanmasında bilimsel prensiplere uyulması gerekliliğidir.

Bilimsel prensiplerle kastedilen, yapılan araştırmanın bilimsel araştırma niteliği taşımasıdır.

Araştırma raporları hazırlanırken etik ilkelere bağlı kalınması gerekliliği unutulmamalıdır.

18


Bilimsel Araştırma Etiği

Etik: Çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışların tümüdür.

Bilimsel AraĢtırma Etiği: Bilimsel araştırma yapılırken, araştırmacıların uyması gereken kuralların bütünüdür.

19



Bilimsel araştırmalarda etik kurallar, temel 2 amaca ulaşmak için hazırlanmıştır:

1. Bilimselliğin ve bilginin doğruluğunu garanti etmek,

2. Mülkiyet haklarını gözetmektir.

20



Merak edilen bir konuda bilgi toplamak için bilimsel araştırma yapılırken, araştırmaya katılanların korunması gereken hakları vardır.

Böylece araştırmacının yararı gözetilirken, araştırmaya hizmet edenlerin de psikolojik veya fiziksel anlamda zarar görmesi engellenir.

21


Etik

Bilimsel bir yayının hazırlanmasından

yayınlanmasına kadar geçen süreçte bilim

insanlarının uyması gereken bazı kuralları, çeşitli

yasal ve ahlaki ilkeler bulunmaktadır.

KAYNAK TARAMA VE RAPOR YAZMA KAYNAK TARAMA VE RAPOR YAZMA

22

Etik

Bilimsel araştırma yapan insanların sahip olması

gereken özellikler:

En yüksek mesleki standartlara sahip olmak,

Özeleştiri, dürüstlük ve açıklığı elden

bırakmamak.

Aynı konuda araştırma yapmış ve yapmakta

olan diğer araştırmacılara karşı, onların

katkılarını içtenlikle ve açıkça teslim edici bir

tavır içinde olmak

KAYNAK TARAMA VE RAPOR YAZMA KAYNAK TARAMA VE RAPOR YAZMA

23

Bilimsel Araştırma Etik Kuralları

1. Gönüllü Katılım (araştırmacı, kendisine yardım etmesini istediği insanları zorlamamalıdır).

1. Bilgilendirme (Araştırmaya katılacak kişiler, araştırma öncesinde, araştırmanın basamakları ve kendilerinden istenenler ile olası riskler hakkında bilgilendirilmelidirler).

3. Zarar Riski (katılımcıları zarar riski durumuna sokmamak gerekir).

24



4. Gizlilik ve Emniyet (Araştırmaya katılan kişiler, kendilerine özel olan bilgileri araştırmacı ile paylaşarak, bunları saklama sorumluluğunu da yüklerler).

5. Katılımcı Yararı (Topluma ya da kurumlara yarar sağlayacağı düşünülen yeni uygulamaların sınandığı araştırmalarda, eski uygulamanın yapıldığı kontrol grubuna da yeni uygulama yapılmalıdır ki katılımcılar, kendilerine haksızlık yapıldığını düşünmesinler).

6. Etik Kurul (İyi tasarlanmış bir araştırma, araştırmacının bağlı olduğu kurumda bir kurul tarafından kontrol edilmelidir).

25



Ayrıca, bilim etiği kapsamında gösterilmesi gereken bazı davranışlar bulunmaktadır:

1. Kanıtların dikkatli bir şekilde toplanması ve kullanılması

2. Fikirlerin ve başkalarının eserlerinin dikkatli kullanılması

3. Tamamen kanıtlanmamış bilgi üzerinde şüpheci olunması

4. Alternatif açıklamalara açık olma

26



5. Söylemde nezaket ve ikna yolunu tercih etme

6. Üniversite bünyesinde yürütülen araştırmaların sonucuna erişim açıklığı

7. Diğer bireylerin akademik performansını değerlendirmede sadece akademik değerlere dayanma

8. Bilgi edinme sürecinde katılımcılara özen gösterme ve zarar vermeme

27



9. Politika yapımına yönelik bir araştırma olmadıkça politik uygulamalardan kaçınma

10. Kişisel değerlendirme ile bulgu ve analiz sunumunu birbirinden ayırma ve kişisel değerlendirmeleri açık halde verme

11. Akademik nedenlerle meslektaşlarına yardım etme konusunda yükümlü olmayı kabul etme

12. Akademik etiği, yalnızca bilimsel araştırmalara değil, akademik yaşamın her faaliyetine yansıtma

28


Araştırma Raporu

Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından yayınlanan Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Çalışma Esasları’nın 8. maddesinde bir araştırma projesinin hazırlanma, önerilme, yürütülme, sonuçlandırılma ve sonuçlarının yayımlanması aşamasında görülen ve Kurul tarafından etiğe aykırı kabul edilecek davranışlar tanımlanmıştır.

29


Bilimsel Çalışmalarda Karşılaşılan Etik Sorunlar

Disiplinsiz AraĢtırma: Disiplinsiz, dikkatsiz, aceleci ve özensiz bir şekilde hazırlanan çalışmalarda, kasıtlı olmayan bazı hataların ortaya çıkmasıdır.

Yinelenen Yayın (Dublication): Aynı bilimsel araştırmanın birden çok dergiye göndermek veya yayımlamaktır.

Çarpıtma (Sahtecilik / Saptırma / Aldatmaca) (Falsification): Bilimsel verilerin istemli bir şekilde değiştirilmesidir. Bir başka deyişle, değişik sonuç verebilecek şekilde araştırma materyalleri, cihazlar, işlemler ve araştırma kayıtlarında değişiklik yapmak veya sonuçları değiştirmektir.

30



Uydurmacılık (Fabrication): Hiçbir şekilde araştırma yapılmadığı veya yarım-yamalak veriler toplanarak çok uygun yöntemler kullanılmış ve çok uyumlu veriler elde edilmiş gibi davranılmasıdır. Bir başka deyişle, araştırmada bulunmayan verileri üretmek, bunları rapor etmek ve yayımlamaktır.

AĢırmacılık (Plagiarism): Haksız kullanma, kendi adına geçirme, intihal ve korsanlık da denmektedir. Başkalarına ait olan araştırma verilerinin, olduğu gibi, kaynak bildirilmeden ve kendi araştırma verileriymiş gibi yayımlanmasıdır. Bir başka deyişle, başkalarının fikirlerini, metodlarını, verilerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerine atıf yapmadan kullanmaktır.

31



Dilimleme (Least Publishable Units): Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak çok sayıda yayın yapmaktır.

Desteklenerek yürütülen araştırmaların sonuçlarını içeren sunum ve yayınlarda destek veren kurum veya kuruluşun desteğini belirtmemek.

32



Araştırma ve makalede ortak araştırıcı ve yazarların yazılı görüş birliği olmadan, araştırmada ve makalede aktif katkısı bulunanların isimlerini çıkarmak veya yazarlıkla bağdaşmayacak katkı nedeniyle yeni yazar(lar) eklemek veya yazar sıralamasını gerekçesiz veya uygun olmayan bir biçimde değiştirmek

Araştırma ve yayın etiği ilkeleri ile bağdaşmayan diğer davranışlarda bulunmak.

33



Bu davranışların etiğe aykırı davranış sayılması için bilinçli olarak veya ağır ihlal sonucu gerçekleşmesi ve bu durumun iddia, inandırıcı ve yeterli delille kanıtlanmış olması gerekmektedir (TÜBİTAK, 2003).

34


Araştırma Sürecinin Aşamaları

Bilimsel araştırma, bilgi birikimine sahip bir

araştırmacının, bir dizi çalışma sürecinde ulaşabileceği bir

sonuçtur.

Her aşamasının, iyi düşünülüp planlanması gerekir.

Planlama sadece konu belirleme tayini değil, taslak olarak

tüm araştırma sürecini içerir.

35



Araştırmalar, yapılış amacı (kuramsal, uygulamalı, betimsel, analitik), araştırmanın yapıldığı yer (saha araştırması, laboratuar araştırması) ve kapsadığı zamana (kesitsel, ileriye dönük, geriye dönük, izleme) göre farklılıklar gösterebilir.

Ancak, bir araştırmanın amacı ne olursa olsun araştırma sürecinde sistematik yaklaşımın izlenmesi bu araştırmanın başarıyla tamamlanmasında önemli bir rol oynamaktadır.

Araştırmalarda sistematik yaklaşıma dayalı olarak geliştirilen pek çok model tanımlanmıştır.

36



Karasar’a (2009) göre bilimsel yöntem altı basamaktan oluşmaktadır:

37


Güçlülüğün sezilmesi

Problemin tanımlanması

Problemin çözümüne yönelik hipotezlerin (denencelerin) önerilmesi

Hipotezlerin, gözlenebilir doğrulayıcıların belirlenmesi

Hipotezlerin sınanması

RaporlaĢtırma



1. Güçlülüğün sezilmesi (bireye rahatsızlık veren ve ne olduğunu bilmediği bir güçlük durumunun olması)

2. Problemin tanımlanması (güçlüğün araştırılacak bir probleme dönüştürülmesi)

3. Problemin çözümüne yönelik hipotezlerin (denencelerin) önerilmesi (araştırmaya başlamadan önce ön gözlemlerden, olayların irdelenmesinden yola çıkarak yürütülen tahminler)

38




4. Hipotezlerin, gözlenebilir doğrulayıcıların belirlenmesi (hipotezlerin olası sonuçlarının kestirilmeye ya da saptanmaya çalışıldığı aşama)

5. Hipotezlerin sınanması (hipotezlerin doğruluğunun test edilmesi)

6. Raporlaştırma (yapılan araştırmanın yazılması)

39



Sharp, Peters ve Howard (2002) ise yedi basamaklı bir modelden bahsetmektedir:

40


• 1. GeniĢ bir çalıĢma alanı tanımlanması • 2. AraĢtırmanın konusunun seçilmesi • 3. YaklaĢıma karar verilmesi • 4. Planın formüle edilmesi

PLANLAMA AġAMASI

• 5. Veri ya da bilgi toplanması • 6. Analiz ve verilerin yorumlanması • 7. Bulguların sunulması

EYLEM AġAMASI


Bu tanımlanan araştırma süreçlerinin

tamamlanabilmesi için araştırmacıların sahip olması gereken bilgi ve beceriler bulunmaktadır.

Bilgi ve beceriler:

1. Literatür tarama ve değerlendirme 2. AraĢtırma deseni 3. Yazma ve sunma

41


Araştırmacının Sahip Olması Beklenen Bilgi ve Beceriler

Literatür Tarama ve

Değerlendirme

Kütüphane taraması

Veri Tabanı inceleme

Elektronik ortamda tarama

Kayıt tutma

Makale inceleme

E-posta

Araştırma Deseni

Araştırma sorusu oluşturma

Uygun araştırma deseni belirleme

Zamanı organize edebilme

Veri toplama ve düzenleme

Etik kuralları dikkate alma

Yazma ve Sunma

Yazmayı planlama

Yayın hazırlayabilme

Kaynakça kullanımı

Etkili ve basit bir yazım dili kullanma

Sonuç ve önerileri yazabilme

42


Araştırma Sürecinde Zaman Kullanımı

Aslında hiçbir araştırma için zaman yeterli değildir.

Araştırma sürecinin, sitematik bir yaklaşıma dayalı olarak yürütülmesi çalışmanın zamanında tamamlanabilirliği açısından oldukça önemlidir.

Ancak araştırma sürecinde yer alan her bir aşamaya ne kadar zaman ayrılması gerektiğini belirlemek araştırma raporunu zamanında teslim edememe ya da eksik teslim etme gibi sorunlardan kurtulmayı sağlar.

43


Araştırma Sürecinde Zaman Kullanımı

Haftalık planlama yapılarak ve bu planlamada hangi gün kütüphaneye gidileceği, hangi gün danışman öğretim üyesiyle görüşüleceği, hangi gün yazıların okunup gözden geçirileceği şeklinde yapılabilir.

Zaman planlamasında dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da araştırmacının araştırma sürecinde bazı engellerle (bilgisayarın bozulması, bilgisayara virüs bulaşması, vb.) karşılaşabileceğidir.

Bu nedenle zaman planlaması yapılırken çalışma ucu ucuna yetişecek şekilde değil, esnek bir şekilde yapılmalıdır.

44


Sonuç

İnsanların farklı alanlarda yaşadıkları problemlere psikolojik yardım hizmeti sunan psikolojik danışmanlar için alanlarındaki güncel bilgilere sahip olmaları ve kendi sundukları hizmetlerin etkililiğini değerlendirmede bilimsel araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

Psikolojik danışmanların alanda yapılan araştırmalara ulaşabilmeleri için yapılan araştırmaların raporlaştırılması gerekmektedir.

45


Sonuç

Bilimsel araştırma raporunun hazırlanmasında

bilimsel prensiplere ve etik ilkelere bağlı kalmak gerekmektedir.

Bir araştırmacının araştırma sürecini aşamalar halinde gerçekleştirmesi, bunu yaparken de zamanı etkin bir şekilde kullanması oldukça önemlidir.

46


pdr’de kaynak tarama ve

Documents