pegem akadem eğtm blmlerpegem.net/dosyalar/dokuman/3122013162328ezberbozan.pdf · 2014. 4. 22. ·...

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimleri

vv

içindekiler

Önsöz .................................................................................................................. ııı

İçindekiler ........................................................................................................... v

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

1. BÖLÜM

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞGelişim Psikolojisinde Temel Kavramlar ................................................. 3

1. Büyüme .................................................................................................. 32. Olgunlaşma .......................................................................................... 33. Hazırbulunuşluk .................................................................................. 44. Öğrenme ............................................................................................... 45. Gelişme .................................................................................................. 46. Gelişim .................................................................................................... 47. Değişim ................................................................................................. 48. Değişme ................................................................................................ 49. Yaş ........................................................................................................... 510. Deneyim ............................................................................................. 5

Gelişimin İlkeleri .............................................................................................. 5Gelişimi Etkileyen Faktörler ........................................................................ 8

Kalıtım ......................................................................................................... 8Çevre............................................................................................................ 9Zaman (Tarihsel Zaman) .....................................................................10

Gelişim Dönemleri ve Havighurst’un Gelişim Görevleri .................10Gelişim Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Desenleri .....................11

Kesitsel Araştırmalar ............................................................................11Boylamsal Araştırmalar .......................................................................12Sırasal Araştırma Deseni (Ardışık Desen) ......................................12Deneysel Desen .....................................................................................12

2. BÖLÜM

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE GELİŞİM ALANLARI

Fiziksel Gelişim ...............................................................................................13

Bedensel Gelişim ...........................................................................................13

Doğum Öncesi Dönemde Bedensel Gelişim ...............................13

Bebeklik Döneminde Bedensel Gelisim ........................................13

İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yas) Bedensel Gelisim ...............14

Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Bedensel Gelişim ........14

Ergenlik Döneminde (12-18 Yaş) Bedensel Gelişim .................14

Psiko-Motor Gelişim ............................................................................15

Devinsel Gelişim Alanındaki Bazı Yeterlilikler .............................15

Bebeklik Döneminde Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ............16

İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yas) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................17

Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yas) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................17

Ergenlik Döneminde(12-18 Yas) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................17

Bilişsel Gelişim ...............................................................................................19

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı ............................................................19

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramındaki Temel Kavramlar ......19

1. Zekâ .......................................................................................................19

2. Şema .....................................................................................................19

3. Dengeleme .........................................................................................19

4. Adaptasyon (Uyum).........................................................................20

5. Örgütleme (Organizasyon) ..........................................................21

6. Bilişsel Yapılar .....................................................................................21

Piaget’ye Göre Bilişsel Gelişimi Etkileyen Etmenler ..................21

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemlerinin Özellikleri ................22

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri ............................................23

1. Duyusal-Motor Dönem (Duyu Devinim, Duyu-Hareket, Sensori Motor) (0-2 Yaş) ......................................................................23

2. İşlem Öncesi Dönem (3- 6 yaş) ...................................................24

3. Somut İşlemler Dönemi (7-11 YAŞ) ...........................................28

4. Soyut İşlemler Dönemi (12-18 YAŞ) ..........................................30

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramıyla İlgili Bazı Kavramlar ......32

Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı ..............................................................33

Bruner’in Bilişsel Gelişim Dönemleri ..............................................33

Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Bilişsel Gelişim Kuramı .......................33

Dil Gelişimi .......................................................................................................35

Dil Gelişimiyle İlgili Bazı Özellikler ..................................................35

Dil Edinim Kuramları .....................................................................................35

1. Davranışçı Kuram ............................................................................35

2. Sosyal Öğrenme Kuramı ...............................................................35

3. Bilişsel Kuram ....................................................................................35

4. Biyolojik (Psiko-Linguistik) Kuram ..............................................36

Dil Gelişimi Dönemleri .................................................................................36

1. Agulama Evresi (0-12 Ay) ..............................................................37

2.Tek Kelime Evresi (12-18 Ay) ..........................................................37

3. Telgrafik Konuşma (18-24 Ay) (Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi) ...................................................................37

4. İlk Gramer Süreci (2 Yaş- 5 Yaş) ....................................................37

Piaget ve Vygotsky’nın Dil Gelişimi Kuramlarının Karşılaştırılması .....................................................................................38

Kişilik ve Kimlik Gelişimi ..............................................................................40

Kişilik Nedir? ............................................................................................40

Sigmund Freud: Psikanalitik Kuram ...............................................40

Psikoseksüel Gelişim Dönemleri ......................................................43

Erik H. Erikson: Psikososyal Gelişim Kuramı .................................44

James Marcia’nın Kimlik Gelişimi Kuramı .....................................47

Hümanistik (İnsancıl) Kuramlar ........................................................48

Ahlak Gelişimi .................................................................................................49

Piaget’nin Ahlak Gelişimi Kuramı ....................................................49

Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramı .................................................50

Duygusal Gelişim ...........................................................................................53

Bağlanma Kuramı..................................................................................53

Bowlby’nin Bağlanma Kuramı .........................................................53

Ainsworth’un Bağlanma Kuramı ....................................................53

Hazan ve Shaver’in Yetişkinlikte Bağlanma Kuramı .................54

Bartholomew ve Arkadaşlarının Yetişkinlikte Dörtlü Bağlanma Kuramı ..................................................................54

Toplumsal Gelişim ........................................................................................55

Cinsiyet Rolü (Toplumsal Cinsiyet Rolü) Gelişimi ......................55

Ana-Baba Tutumları .............................................................................56

Kaynakça...........................................................................................................58

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ

1. BÖLÜM

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞÖğrenme Psikolojisi ......................................................................................61

Öğrenme Nedir? ....................................................................................61

Öğrenmenin Özellikleri.......................................................................62

Davranış Türleri .....................................................................................62


eğitim bilimlerieğitim bilimleri

vivi

içindekiler

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler .................................................................64

Öğrenenle İlgili Faktörler....................................................................65

Öğrenme Yöntemi İle İlgili Faktörler ..............................................68

Öğrenme Malzemesi İle İlgili Faktörler ..........................................69

Öğrenme Kuramları ......................................................................................71

Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki Temel Farklar ..........................................................................................71

2. BÖLÜM

KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA

Koşullu Tepkileri Ortadan Kaldırma Yöntemleri..................................83

3. BÖLÜM

BAĞLAŞIMCILIK KURAMI (DENEME YANILMA YOLUYLA ÖĞRENME)

Temel Kavramlar ............................................................................................85

Thorndike’in Öğrenme İle İlgili Üç Temel Yasası ........................86

4. BÖLÜM

BİTİŞİKLİK KURAMLARI (UYARICI-TEPKİ BİTİŞİKLİĞİ)

Watson (En son ve En sık ilkesi) ...............................................................89

Guthrie (Tek denemede öğrenme) .........................................................91

5. BÖLÜM

EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMATemel Kavramlar ............................................................................................99

Pekiştirme tarifeleri .................................................................................... 105

Eğitimde Cezanın Kullanılması ...................................................... 113

6. BÖLÜM

GESTALT KURAMI

Gestalt Yaklaşımın Temel İlkeleri ........................................................... 119

Algı Yasaları .......................................................................................... 119

Problem Çözme Türleri .................................................................... 121

Yaratıcı Düşünme ............................................................................... 121

Alan Kuramı (Kurt Lewin) ................................................................ 122

7. BÖLÜM

BİLGİ İŞLEME KURAMI

Bilişsel Süreçler ............................................................................................ 126

Bilginin Duyusal Kayıttan Ksb’ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler............................................................................... 126

Bilginin Ksb’de Saklanmasına Yardımcı Olan Süreçler .......... 126

Bilginin Ksb’den Usb’ye Aktarılması............................................. 127

Bilginin Usb’den Ksb’ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler .... 129

8. BÖLÜM

İŞARET-GESTALT KURAMITemel Kavramlar ......................................................................................... 134

9. BÖLÜM

SOSYAL ÖĞRENME (GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME)

Dolaylı Öğrenmeyi Sağlayan Dolaylı Yaşantılar ............................... 140

Model Alma Yoluyla Neler Öğrenilebilir? ................................... 141

Modelin Özelliklerinin Gözlemci Üzerindeki Etkisi ................ 141

Sosyal Bilişsel Kuramın Temel İlkeleri .................................................. 144

Kaynakça........................................................................................................ 146

REHBERLİK

1. BÖLÜM

ÇAĞDAŞ EĞİTİM ve REHBERLİK HİZMETLERİ

Rehberliğin Tanımı ve Amacı .................................................................. 150

Maslow’a Göre Kendini Gerçekleştiren İnsanın Özellikleri .. 151

Rehberliğin İlkeleri ............................................................................ 153

Rehberliğin Ortaya Çıkmasını ve Gelişmesini Etkileyen Faktörler ............................................................................. 156

Rehberlik Uygulamalarında Farklı Yaklaşımlar ........................ 157

Kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programları ............................. 158

2. BÖLÜM

REHBERLİĞİN TÜRLERİ

Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik Türleri .......................................... 161

Kişi Sayısına Göre Rehberlik Türleri ...................................................... 161

Problem Alanlarına Göre Rehberlik Türleri ........................................ 161

Kişisel Rehberlik .................................................................................. 161

Eğitsel Rehberlik ................................................................................. 163

Mesleki Rehberlik ............................................................................... 168

Meslek Seçim Kuramları .................................................................. 170

Eğitim Kademesine Göre Rehberlik Türleri ....................................... 173

Okul Öncesi Eğitimde Rehberlik Hizmetleri ............................. 173

İlköğretimde Rehberlik Hizmetleri .............................................. 174

Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri .......................................... 175

Yükseköğretimde Rehberlik Hizmetleri ..................................... 176

Temel İşlevlerine Göre Rehberlik Türleri ............................................. 176

3. BÖLÜM

REHBERLİK HİZMETLERİ

Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Planının Hazırlanması ..... 179

Oryantasyon (Duruma Alıştırma) Hizmetleri .................................... 179

Bireyi Tanıma Hizmetleri .......................................................................... 180

Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri ...................................................... 180

Psikolojik Danışma Hizmetleri ............................................................... 180

Grup Rehberliği .......................................................................................... 180

Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri..................................................... 181

Sevk Hizmetleri .......................................................................................... 181

İzleme Hizmetleri........................................................................................ 182

Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmetleri .................................................. 182

Çevre ve Veli ile İlişkiler............................................................................. 183

Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri ........................................... 183

4. BÖLÜM

BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİBireyi Tanımanın Amacı ............................................................................ 185

Bireyi Tanımanın Temel İlkeleri .............................................................. 185

Öğrencinin Tanınması Gereken Yönleri ...................................... 186

Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sını> andırılması .................................... 186

Standart Testler (Test Teknikleri) ........................................................... 186

1. Yetenek Testleri ............................................................................... 186

2. İlgi Testleri ........................................................................................ 187

3. Başarı Testleri ................................................................................. 187

4. Tutum Testleri ............................................................................... 188

5. Kişilik Testleri ................................................................................... 188


eğitim bilimleri

viivii

içindekiler

Test Dışı Teknikler ....................................................................................... 188

Gözleme Dayalı Teknikler ........................................................................ 188

Gözlem ................................................................................................... 188

Gözlem Listesi ..................................................................................... 189

Olay Kaydı (Vaka Kaydı, Anekdot) ................................................ 189

DERECELENDİRME ÖLÇEKLERİNE KARIŞAN HATALAR .......... 189

Özellik Kayıt Çizelgesi ....................................................................... 190

Kendini Anlatmaya Dayalı Teknikler .................................................... 191

Görüşme ................................................................................................ 191

Otobiyografi ....................................................................................... 191

Kime Göre Ben Neyim? .................................................................... 191

Arzu (İstek) Listesi ............................................................................. 192

Zaman Çizelgesi ................................................................................ 192

Problem Tarama Listesi .................................................................... 192

Anket ...................................................................................................... 192

Öğrenci Tanıma Fişi (Formu) .......................................................... 192

Başkalarının Kanılarına Dayalı Teknikler ............................................. 192

Sosyometri .......................................................................................... 192

Kimdir Bu? Tekniği ............................................................................ 194

Sosyal Uzaklık Ölçeği ........................................................................ 194

Etkileşime Dayalı Teknikler ...................................................................... 194

Ev Ziyaretleri ........................................................................................ 194

Oyun Terapisi ....................................................................................... 194

Psikodrama .......................................................................................... 195

Sosyodrama ......................................................................................... 195

Rol Oynama Tekniği ......................................................................... 195

Diğer Teknikler............................................................................................. 195

Vaka İncelemesi .................................................................................. 195

Vaka Konferansı .................................................................................. 195

Toplu Dosya ......................................................................................... 195

5. BÖLÜM

PSİKOLOJİK DANIŞMA YAKLAŞIMLARI

Psikanalitik Yaklaşım (Sigmund Freud) ............................................... 197

Davranışçı Yaklaşım (Watson, Skinner, Thorndike) ......................... 197

İnsancıl (Hümanistik) Yaklaşım (Carl Rogers, Maslow) .................. 197

Varoluşçu Yaklaşım (Rollo May, Victor Frankl, İrvin Yalom) .......... 197

Gestalt Yaklaşımı (Frederick Perls) ........................................................ 198

Akılcı-Duygusal-Davranışçı Yaklaşım (Albert Ellis) .......................... 198

Bilişsel Terapi (Aaron T. Beck) .................................................................. 198

Gerçeklik Yaklaşımı (William Glasser) .................................................. 198

Transaksiyonel Analiz (Eric Berne) ........................................................ 198

Eklektik Yaklaşım ........................................................................................ 199

6. BÖLÜM

İLETİŞİM ve DANIŞMANLIK BECERİLERİ

Empati ............................................................................................................ 201

Saydamlık (Bağdaşım, Tutarlılık) .......................................................... 201

Koşulsuz Kabul (Koşulsuz Saygı) .......................................................... 202

Genel İletişim Becerileri............................................................................ 202

Etkin Dinleme ...................................................................................... 202

Edilgen Dinleme ................................................................................. 202

Ben Dili .................................................................................................. 203

Öz Saygı Geliştirici Dil ....................................................................... 203

Açık Uçlu Soru Sorma ....................................................................... 203

Asgari Düzeyde Teşvik ...................................................................... 204

İletişim Engelleri ......................................................................................... 204

Emir Vermek, Yönlendirmek ........................................................... 204

Uyarmak, Gözdağı Vermek ............................................................. 204

Ahlak Dersi Vermek ........................................................................... 204

Öğüt Vermek, Çözüm Önermek.................................................... 204

Öğretmek, Nutuk Çekmek, Mantıklı Düşünceler Üretmek . 205

Yargılamak, Eleştirmek, Suçlamak ................................................ 205

Ad Takmak, Alay Etmek .................................................................... 205

Yorumlamak, Analiz Etmek ............................................................. 205

Övmek, Aynı Düşüncede Olmak, Olumlu Değerlendirmeler Yapmak.............................................................. 205

Güven Vermek, Desteklemek, Avutmak .................................... 205

Soru Sormak, Sınamak, Sorguya Çekmek ................................. 205

Sözünden Dönmek, Oyalamak, Şakacı Davranmak, Konuyu Saptırmak ............................................................................. 206

Danışmanlık Becerileri .............................................................................. 206

Açıklama ................................................................................................ 206

Onaylama .............................................................................................. 206

Duyguları Yansıtma ........................................................................... 206

Yüzleştirme .......................................................................................... 206

Yorumlama ........................................................................................... 206

Destekleme .......................................................................................... 206

Cesaret Verme ..................................................................................... 206

Kendini Açma ...................................................................................... 206

Soru Sorma ........................................................................................... 206

Bilgi Verme ........................................................................................... 206

Tavsiye Etme ........................................................................................ 206

7. BÖLÜM

PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİK HİZMETLERİNDE ÖRGÜT ve PERSONEL

Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme .......................................................... 207

İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetleri Örgütü ................................ 207

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komisyonu .............................................................................. 207

Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM) ............................................... 207

Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri ................. 208

Kaynakça........................................................................................................ 212

PROGRAM GELİŞTİRME

1. BÖLÜM

EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Eğitim Kavramı ............................................................................................ 215

Formal ve İnformal Eğitim ....................................................................... 215

Örgün ve Yaygın Eğitim ............................................................................ 216

Eğitim ve Kültür İlişkisi .............................................................................. 216

Sistem Yaklaşımı .......................................................................................... 216



viiiviii

içindekiler

Eğitim Sistemi .............................................................................................. 217

Eğitimin ve Eğitim Kurumlarının (Okulun) İşlevleri ........................ 217

Eğitim Sisteminde Öğretmenin Rolü ................................................... 217

Türk Milli Eğitimin Temel İlkeleri ........................................................... 218

2. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR

Eğitim Programı .......................................................................................... 221

Eğitim Programının Ögeleri ........................................................... 221

Öğretim Programı ...................................................................................... 221

Ders Programı ............................................................................................. 221

Müfredat Program ...................................................................................... 222

Posner’a Göre Program Türleri ............................................................... 222

Program Geliştirme .................................................................................... 223

İyi Bir Programın Özellikleri ..................................................................... 223

3. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMENİN TEMELLERİPsikolojik Temel ........................................................................................... 225

Bireysel Temel .............................................................................................. 225

Konu Alanı Temeli ....................................................................................... 225

Tarihsel Temel .............................................................................................. 225

a. Dünyada Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 225

b. Türkiyede Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 225

Ekonomik Temel .......................................................................................... 226

Toplumsal (Sosyolojik) Temel ................................................................. 226

Felsefi Temel ................................................................................................. 226

a) Felsefenin Alanları ......................................................................... 226

b) Eğitim ve Felsefe İlişkisi .............................................................. 226

c) Eğitime Temel Oluşturan Başlıca Felsefi Akımlar ............... 227

d) Eğitim Felsefeleri ........................................................................... 227

Eğitim Programı Tasarımı Yaklaşımları ................................................ 228

a) Program Tasarım Yaklaşımları ................................................... 229

b) Program Geliştirme Yaklaşımları .............................................. 230

Eğitimde Program Geliştirme Modelleri............................................. 231

a) Tyler Modeli ..................................................................................... 231

b) Taba Modeli ..................................................................................... 232

c) Taba - Tyler Modeli ........................................................................ 232

d) Rasyonel Planlama Modeli (Teknokratik Model) ............... 232

e) Yenilikçi-Durumsal Model .......................................................... 232

f ) Süreç Yaklaşımı Modeli ................................................................ 232

2005 Yılında Hazırlanarak Uygulamaya Konulan Meb Program Geliştirme Modeli ..................................................................... 233

Program Geliştirme Sürecinin Planlanması ....................................... 233

Program Geliştirme Çalışma Gruplarının Oluşturulması...... 233

Çalışma Planı Türleri .......................................................................... 234

4. BÖLÜM

İHTİYAÇ ANALİZİİhtiyaç Belirleme Yaklaşımları ................................................................. 235

İhtiyaç Belirleme Teknikleri ..................................................................... 235

İhtiyaç Değerlendirme Süreci ................................................................ 236

5. BÖLÜM

EĞİTİMDE HEDEFLERHede> erin Özellikleri ................................................................................. 239

Hede> erin Dikey ve Yatay Boyutları ..................................................... 240

Hede> erin Aşamalı Olarak Sını> aması ................................................ 241

Hedef ve Davranış Yazmada Farklı Yaklaşımlar ................................ 244

a) Aşamalı Hedef Yazma Yaklaşımı ............................................... 244

b) Yeterliğe (Ölçüte) Dayalı Amaç Yazma Yaklaşımı ............... 244

c) Modüler Amaç Yazma Yaklaşımı ............................................... 245

6. BÖLÜM

İÇERİK (Tema, Kapsam, Muhteva)

İçerik Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler ............................................. 247

İçerik Düzenleme Yaklaşımları ............................................................... 247

a) Doğrusal (Dikey) Programlama Yaklaşımı ........................... 247

b) Sarmal Programlama Yaklaşımı (Spiral, Helezonik) ........... 247

c) Modüler Programlama Yaklaşımı ............................................. 248

d) Piramitsel Program Yaklaşımı ................................................... 248

e) Çekirdek (Bütünleştirilmiş) Program Yaklaşımı ................... 248

f ) Konu Ağı-Proje Merkezli Yaklaşım ........................................... 248

g) Sorgulama Merkezli Yaklaşım .................................................. 248

7. BÖLÜM

BELİRTKE TABLOSUBelirtke Tablosu ........................................................................................... 249

8. BÖLÜM

EĞİTİM DURUMLARI

Eğitim Durumlarının Temel İlkeleri....................................................... 251

Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler .............................................. 251

Eğitim Durumlarının Temel Boyutları .................................................. 251

9. BÖLÜM

ÖĞRETİMDE MATERYAL ve ARAÇ-GEREÇ KULLANIMI

Öğretimde Materyal ve Araç-Gereç Belirleme İlkeleri ................... 253

Öğretimde Araç-Gereç ve Materyal Kullanmanın Yararları.......... 253

Ders Kitaplarının Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler ...................... 253

a) İçerik .................................................................................................. 253

b) Dil, Anlatım ve Üslup ................................................................... 254

c) Öğrenme, Öğretme ve Ölçme-Değerlendirme .................. 254

d) Teknik, Tasarım ve Düzenleme ................................................. 254

10. BÖLÜM

EĞİTİM ve ÖĞRETİMDE PLANLAMA

Planlı Çalışmanın Yararları ....................................................................... 255Plan Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler ............................... 255Plan Türleri .................................................................................................... 255

A) Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ......................................................... 255B) Ders Planı ........................................................................................ 255

11. BÖLÜM

SINAMA DURUMLARI (Değerlendirme)

Sınama Durumlarını Düzenleme İlkeleri ............................................ 257

Amacına Göre Değerlendirme Türleri ................................................. 257


eğitim bilimleri

ixix

içindekiler

Programın Denenmesi ve Değerlendirilmesi ................................... 257

Program Değerlendirme Yaklaşımları ................................................. 258

Hedefe Dayalı Değerlendirme Yaklaşımı ................................... 258

Programa Süreklilik Kazandırılması...................................................... 259

Program Geliştirme Sürecini Engelleyen Etmenler ve Çözüm Önerileri .......................................................................................... 260

A) Yönetici tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .............. 260

B) Öğretmen tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .......... 260

C) Program geliştirme sürecinin okul ve ulusal düzeyde çalışmalarına öneriler ....................................................................... 260

Kaynakça........................................................................................................ 261

ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ ve MATERYAL TASARIMI

1. BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAR HEDEFLERİN AŞAMALISINIFLANDIRILMASI – İLETİŞİM SÜRECİ ve YAŞANTI KONİSİ

Temel Kavramlar ......................................................................................... 265

Hede> erin Aşamalı Sını> andırılması .................................................... 265

Öğretim Teknolojisi ve İletişim .............................................................. 266

İletişim Süreci ve Yaşantı Alanı ............................................................... 266

Yaşantı Konisi (Edgar Dale) ...................................................................... 266

2. BÖLÜM

ARAÇ GEREÇLERİN EĞİTİMDEKİ YERİ VE MATERYAL TASARIMI

Eğitim Araç Gereçlerinin Sını> andırılması ......................................... 269

Öğretim Materyallerinin Tasarlanması ve Önemi .......................... 269

Materyal Tasarlama Süreci ....................................................................... 270

Görsel Tasarım ............................................................................................. 272

Tasarım İlkeleri ............................................................................................. 274

Materyal Tasarımında Diğer İlkeler .............................................. 276

Eğitimde Kullanılan Araç Gereçler ........................................................ 276

İki Boyutlu Görsel Araçlar ............................................................... 276

Gerçek Esyalar ve Modeller ........................................................... 276

Sunum Materyallerinin Hazırlanması .................................................. 279

Saydamlar (Yansılar) .......................................................................... 279

Saydamların Hazırlanmasında Tercih Edilecek Araç Gereçler ....................................................................................... 280

Saydamların Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar ..... 280

Saydamlar ve Basılı Metinler .......................................................... 280

Slaytlar (Dialar) .................................................................................... 281

Film Şeritleri ......................................................................................... 281

Televizyon ............................................................................................. 281

Gösteri Tahtaları .......................................................................................... 283

Kara Tahta ve Beyaz Tahta ............................................................... 283

Manyetik Tahtalar ............................................................................... 283

Bülten Tahtaları (Kumas Kaplı Tahtalar) ...................................... 283

Döner Levhalar ................................................................................... 284

Yazılı Materyaller ................................................................................ 284

Ders Kitapları ....................................................................................... 285

Grafikler ................................................................................................. 285

Şemalar .................................................................................................. 287

Çoklu Ortam Setleri ................................................................................... 287

Konferanslar ......................................................................................... 287

Telemetin .............................................................................................. 287

Videometin ........................................................................................... 287

Etkileşimli Video ................................................................................. 287

Teknoloji Destekli Öğretim Modelleri ................................................. 288

Bilgisayar Destekli Öğretim ............................................................ 288

İnternet Tabanlı Öğretim ................................................................. 289

Harmanlanmış (Karma) Öğretim .................................................. 289

Uzaktan Eğitim .................................................................................... 289

3. BÖLÜM

ÖĞRETİM MATERYALLERİNİ DEĞERLENDİRME

Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi...................................... 291

Öğretim Materyallerinin Değerinin Belirlenmesi ................... 291

Materyal Tasarımında Süreç ve Ürün Değerlendirmenin Karşılaştırılması ................................................................................... 292

Materyalleri Değerlendirmede Kullanılabilecek Formlar .... 292

Kaynakça........................................................................................................ 293

SINIF YÖNETİMİ

SINIF YÖNETİMİ

Sınıf Yönetimini Etkileyen Unsurlar ...................................................... 297

Öğretmenlerin Özellikleri ........................................................................ 297

a. Kisisel Özellikler .............................................................................. 297

b. Mesleki Özellikler .......................................................................... 297

Sınıf Yönetimi Modelleri ........................................................................... 300

Geleneksel Sınıf Yönetimi ........................................................................ 300

Çağdas Sınıf Yönetimi ............................................................................... 300

Sınıf Yönetiminin Boyutları ...................................................................... 301

Sınıf Yönetimi ve İletişim .......................................................................... 302

Sınıf Kurallarının Belirlenmesi ................................................................ 304

Sınıfta İstenmeyen Davranışlar ve Önlenmesi ................................. 304

Kaynakça........................................................................................................ 308

ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ

1. BÖLÜM

ÖĞRETİM İLKELERİ ve TEMEL KAVRAMLARÖğretim İlkeleri ........................................................................................... 311

Öğretme-Öğrenme Sürecinde Temel Kavramlar ............................ 313

2. BÖLÜM

ÖĞRETME ÖĞRENME YAKLAŞIM KURAM VE MODELLERİOkulda Öğrenme Modeli (Carrol) ......................................................... 315

Tam Öğrenme Modeli (Bloom) .............................................................. 315

Öğrenci Nitelikleri (Hazırbulunuşluk) ......................................... 315

Öğretim Hizmetinin Niteliği ........................................................... 316

Öğrenme Ürünleri ...................................................................................... 316

Öğretim Durumları (Etkinlikleri) Modeli (Gagne) ........................... 317

Gagne’nin Öğretim Durumları Modelinin Basamakları ........ 318

Temel Öğretme Modeli (Glasser) .......................................................... 319

Etkili Öğretim Modeli (Slavin) ................................................................ 319

Çoklu Zekâ Kuramı (Howard Gardner) ................................................ 319



xx

içindekiler

Yapılandırmacılık - Yapısalcılık - Yeniden Kurmacılık - Oluşturmacılık (Piaget, J. Dewey, Vygotsky, Bruner ve Gestalt) . 321

Yapılandırmacı Öğretimin Özellikleri .......................................... 321

5 E Modeli ...................................................................................................... 322

Beyin Temelli Öğrenme (Caine & Caine) ............................................. 323Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri ............................................... 323

Probleme Dayalı Öğrenme (John Dewey) ......................................... 323Probleme Dayalı Öğrenmenin Aşamaları .................................. 323Probleme Dayalı Öğrenmenin Yararları ..................................... 323Sınırlılıkları ............................................................................................ 323

İş Birlikli Öğrenme ...................................................................................... 324İş Birlikli Öğrenmede Kullanılan Teknikler ................................. 325

Proje Temelli Öğrenme (John Dewey, Kilpatrick ve Bruner) ........ 326Proje Temelli Öğrenmenin Sınırlılıkları ....................................... 326

Aktif (Etkin) Öğrenme ............................................................................... 327

Yaşam Boyu Öğrenme .............................................................................. 328

İnternet Tabanlı Öğrenme ....................................................................... 328Sınırlılıkları ............................................................................................ 328

Basamaklı Öğretim (Nunley)................................................................... 329

Uzaktan Eğitim ............................................................................................ 329Yararları .................................................................................................. 329Sınırlılıkları ............................................................................................ 329

Kuantum Öğrenme .................................................................................... 330

Öğrenme Stratejileri .................................................................................. 330

3. BÖLÜM

ÖĞRETİM STRATEJİLERİ, YÖNTEM ve TEKNİKLERİ

Öğretim Stratejileri .................................................................................... 333

Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Ausubel) .............................. 333

Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Bruner) .................................. 334

Arastırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (John Dewey) ...................................................................................... 336

Öğretim Sürecinde Yöntem ve Teknik Seçimini Etkileyen Faktörler ............................................................................. 337

Öğretim Teknikleri ...................................................................................... 358

Grupla Öğretim Teknikleri ....................................................................... 358

Drama ve Rol Oynama Teknikleri .......................................................... 358

Özellikleri .............................................................................................. 359

Benzetim (Simülasyon) Tekniği ............................................................. 360

Özellikleri .............................................................................................. 360

Mikro Öğretim Tekniği .............................................................................. 360

Uygulama Aşamaları ......................................................................... 360

Özellikleri .............................................................................................. 360

Soru Cevap Tekniği .................................................................................... 361

Soru Sorarken Dikkat Edilecek Hususlar .................................... 361

Özellikleri .............................................................................................. 361

Gösteri (Demonstrasyon) Tekniği ......................................................... 361

Özellikleri .............................................................................................. 362

İstasyon Tekniği ........................................................................................... 362

Özellikleri .............................................................................................. 362

Altı Sapkalı Düşünme Tekniği ................................................................ 362

Özellikleri .............................................................................................. 363

Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği............................................................ 364

Argümantasyon (Dayanaklandırma) ................................................... 364

Tahmin Gözlem Açıklama ........................................................................ 364

Ekiple Öğretim ............................................................................................. 364

Köşelenme .................................................................................................... 364

Bireysel Öğretim Teknikleri ..................................................................... 365

Bireyselleştirilmiş Öğretim (Keller Planı) ............................................ 365

Özellikleri .............................................................................................. 365

Programlı Öğretim (Skinner) .................................................................. 366

Özellikleri .............................................................................................. 366

Bilgisayar Destekli Öğretim..................................................................... 367

Özellikleri .............................................................................................. 367

Bilişsel Çıraklık ............................................................................................. 367

Tutor Destekli Öğretim ............................................................................. 367

Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri.................................................................... 368

Gezi .................................................................................................................. 368

Gözlem ........................................................................................................... 368

Görüşme ........................................................................................................ 369

Ödev ................................................................................................................ 369

Sergi ................................................................................................................ 369

Diğer Teknikler............................................................................................. 369

4. BÖLÜM

DÜŞÜNME BİÇİMLERİ ve ÖĞRENME STİLLERİ

Üst Düzey Düsünme Becerileri .............................................................. 373

Öğrenme Stilleri .......................................................................................... 375Kolb’un Yaşantı Temelli Öğrenme Stili ........................................ 375Gregorc’un Öğrenme Stilleri Modeli ........................................... 375

5. BÖLÜM

KAVRAM ÖĞRETİMİ

Kavram Haritaları ........................................................................................ 377

Özellikleri .............................................................................................. 377

Kavram Haritası Türleri ..................................................................... 377

Zihin Haritaları ............................................................................................. 378

Bilgi Haritaları............................................................................................... 378

Kavram Karikatürleri .................................................................................. 378

Kavram Kargaşası Yaratma Tekniği ....................................................... 379

Kavram Ağı .................................................................................................... 379

Anlam Çözümleme Tablosu .................................................................... 380

Yapılandırılmış Grid.................................................................................... 380

Kavramsal Değişim Metinleri ................................................................. 380

Düzeltici Metin Stratejisi .......................................................................... 380

İki Aşamalı Teşhis Testleri ......................................................................... 380

KAYNAKÇA .................................................................................................... 381

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

1. BÖLÜM

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri .............................. 385

1. Değişken ........................................................................................... 385

2. Ölçme ................................................................................................ 386

3. Ölçüm ................................................................................................ 386

4. Ölçme Kuralı .................................................................................... 386

5. Ölçmede Birim ................................................................................ 386

6. Ölçmede Sıfır ................................................................................... 387

7. Ölçme Türleri ................................................................................... 387

8. Ölçüt ................................................................................................... 389


eğitim bilimleri

xixi

içindekiler

9. Değerlendirme ............................................................................... 390

10. Ölçek ................................................................................................ 392

11. Ölçme Hatası ................................................................................ 394

12. Ölçmenin Standart Hatası ........................................................ 395

13. Korelasyon ..................................................................................... 396

2. BÖLÜM

BİR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN TEMEL

ÖZELLİKLER

Geçerlik .......................................................................................................... 397Geçerlik Türleri .................................................................................... 397

Güvenirlik ...................................................................................................... 401Güvenirlik Katsayısı ........................................................................... 402Güvenirliği Etkileyen Faktörler ...................................................... 403

Kullanışlılık .................................................................................................... 404Testler ............................................................................................................. 405

3. BÖLÜM

İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER

Evren ve Örneklem..................................................................................... 407

Ölçme Sonuçları Üzerinde Yapılan Bazı İstatistiksel Teknikler .... 407

A) Merkezi Eğilim Ölçüleri ............................................................... 407

B) Merkezi Yayılma (Dağılım) Ölçüleri ......................................... 409

Grup Puanlarının Dağılımının Yorumlanması ................................... 410

A) Bağıl Değişkenlik Katsayısı ........................................................ 410

B) Çarpıklık (Kayışıklık) Katsayısı ................................................... 410

Ham Puanların Standart Puanlara Çevirilmesi ................................. 412

Test ve Madde Analizi ............................................................................... 413

1. Testin Ortalama Güçlüğü (TOG) ............................................... 413

2. Madde Güçlük İndeksi (Derecesi) (Pjx) .................................. 414

3. Madde Varyansı (Mv) .................................................................... 414

4. Madde Ayırt Edicilik İndeksi (Derecesi) (rjx) ......................... 415

5. Madde Güvenirlik Katsayısı ........................................................ 415

4. BÖLÜM

TESTLER

Testlerin Sını> andırması ........................................................................... 417

Test Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gereken Özellikler ............. 418

Test Geliştirme Aşamaları ................................................................ 419

Eğitimde Kullanılan Testler ...................................................................... 419

Sözlü Testler .................................................................................................. 419

Yazılı Testler................................................................................................... 420

Kısa Cevaplı Testler (Boşluk Doldurmalı ya da Tamamlamalı Testler) ................................................................................ 421

Doğru/Yanlış Testleri.................................................................................. 422

Eşleştirmeli Testler ...................................................................................... 422

Çoktan Seçmeli Testler .............................................................................. 423

Portfolyo (Bireysel Gelişim Dosyası, Öğrenci Dosyası, Ürün-Seçki Dosyası) ................................................................................... 426

Performans Değerlendirme (Performansa Dayalı Durum Belirleme) .......................................................................... 428

Çeteleme Aracı ............................................................................................ 429

Kontrol Listesi .............................................................................................. 430

Dereceleme Ölçekleri ................................................................................ 430

Rubrik (Dereceli Puanlama Anahtarı/Yönergesi) ............................. 430

İş ve Performans Testleri .......................................................................... 431

Öz Değerlendirme ve Akran Değerlendirme .................................. 432

Grup Değerlendirme ................................................................................ 432

Gözlem Tekniği ............................................................................................ 432

Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) ............................................................ 432

Yapılandırılmış Grid (YG) .......................................................................... 432

Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT) ....................................................... 433

V-Diyagramı .................................................................................................. 434

Kaynakça........................................................................................................ 435

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

gelişim psikolojisiGELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ

1.

Bölüm

1.1 GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR

1. Büyüme

Büyüme, kişinin bedeninde görülen boy ve kilo artışı, organ ve organ sistemlerinin hacimlerinde meydana gelen değişikliklerdir. Diğer bir ifadeyle bireyin fiziki yapısında kalıtıma ve zamana bağlı olarak meydana gelen niceliksel değişikliklerdir.

Örnek

Doğum öncesi dönemde embriyodaki hücre sayısının artma-sı, aydan aya bebeğin kilo alması, ergenlikte boyun uzaması ve vücut ağırlığının artması.

Büyümenin Özellikleri

1. Niceliksel artış söz konusudur. 2. Kalıtım ve çevreden etkilenir. 3. Büyümede organlar tek başlarına ve farklı hızlarda büyüye-

bilirler. Yani büyüme, vücudun değişik organlarında değişik hızlarda gerçekleşir. Örneğin; ergenlikte elleri ayaklar, ayak-ları kollar, kolları bacaklar, bacakları gövde takip eder.

4. Büyümenin en hızlı olduğu dönemler sırasıyla doğum ön-cesi dönem, bebeklik ve ergenlik dönemidir.

5. Olgunlaşmanın ön koşuludur.

KPSS2008

Fatma Hanım seneye okula başlayacak olan yeğeni Bertuğ’a bir hediye vermek ister. Çocuk giysileri satan bir mağazadan Bertuğ’un yaşını söyleyerek bir pantolon satın alır. Hediyesini yeğenine verdiğinde, uzun süredir görüş-memelerine karşın, satın aldığı pantolonun yeğeninin be-denine tam olduğunu görür, çok sevinir.

Yukarıdaki paragrafta gelişim psikolojisine özgü kavram-lardan hangisine vurgu yapılmaktadır?

A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Öğrenme

D) Hazırbulunuşluk E) Kritik dönem

Yanıt A

2. Olgunlaşma

Büyüyen organizmanın kendisinden beklenen işlevleri yerine getirebilecek fizyolojik güce erişmesidir. Olgunlaşma öğrenme-den bağımsız olarak ve kalıtımın etkisiyle meydana gelen bi-yolojik bir değişmedir.

Örnek

Bir bebeğin yürüyebilmesi, 6 aylık bebeğin desteksiz otura-bilmesi, 6 yaşındaki bir çocuğun kalemi düzgün tutabilecek duruma gelmesi, 1,5 yaşındaki çocuğun idrarını tutabilmesi, ergenlikte ilk adet görme, ilk meni akıtma, erkeklerde sesin kalınlaşması, 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri, sayıları birbi-rinden ayırt edebilecek zihinsel yeterliliğe ulaşması gibi.

Olgunlaşmanın özellikleri:

1. Niteliksel değişimler söz konusudur.

2. Kalıtımın etkisiyle ortaya çıktığından kendiliğinden ve zaman-la meydana gelir. Öğrenmeden bağımsızdır yani olgunlaşma-nın olması için öğrenmeye gereksinim yoktur.

Çevrenin etkisi normal koşullarda olgunlaşmayı etkilememekte-dir. Olgunlaşma dışarıdan müdahale ile hızlandırılamaz. Ancak

olumsuz çevre şartları, kötü beslenme ve hastalıklar ol-

gunlaşmayı geciktirebilir. Olumsuz şartlar düzeldiğinde gecik-me telafi edilir, yani olgunlaşma hedefini yakalar. Örneğin uyarıcı yoksunluğunun yoğun olmadığı durumlarda çocuklar normal ola-rak yürümeyi öğrenir. İnsanın biyolojik donanımı yürüme davra-nışı için programlanmıştır. Ancak çocuğun tam yürümeye baş-layacağı sırada eşlik eden ateşli bir hastalık yürümenin sekteye uğramasına neden olabilir. Olumsuz koşulların olgunlaşmaya etkisi nadiren kalıcı sonuçlar bırakır. Örneğin kabakulak hastalı-ğının erkeklerde üreme özelliğini ortadan kaldırması gibi.

3. Fiziksel olgunlaşma örnekleri olduğu gibi zihinsel olgunlaş-ma örnekleri de vardır. Buna göre 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri birbirinden ayırtedebilecek gerekli zihinsel yeterliğe erişmesi zihinsel olgunlaşmaya örnektir.

4. Öğrenmenin ön koşulu olgunlaşmadır.

5. Olgunlaşma, büyük ölçüde fiziksel gelişime eşlik eder. Diğer bir deyişle olgunlaşma büyümeyle birlikte oluşur. Birçok psi-ko-motor davranışın yapılabilmesi olgunlaşmaya bağlıdır.

KPSS2012

Büyük bir hevesle ilköğretime başlayan Hakan, ikinci dö-nemde okuma ve yazmayı öğrenir. Ancak yıl sonunda an-nesinin istediği gibi, çizgiyi taşırmadan düzgün bir şekilde yazmayı başaramaz.

Hakan’ın düzgün yazamamasının sebebi aşağıdakiler-den hangisiyle en iyi açıklanabilir?

A) Okuldan bıkması

B) Annesinin düzgün yazması için baskı yapması

C) Küçük kas gelişiminin yeterince tamamlanmaması

D) Öğretmeninin yeterince ilgi göstermemesi

E) Ellerini, kollarını etkili kullanamaması

Yanıt C



444

gelişim psikolojisi

KPSS2008

İlköğretim okuluna yeni başlayan Mehmet önlüğünü kendi-si giyebilmekte, ancak annesi defalarca göstermesine kar-şın, önlüğünün yakasını bir türlü ilikleyememektedir.

Mehmet’in önlük yakasını bir türlü ilikleyememesi, aşağıdaki ifadelerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Yaka kullanmaya yeni başladığı için Mehmet deney-im eksikliği yaşamaktadır.

B) Annesinin aşırı koruyucu tutumu nedeniyle Mehmet iliklemeyi öğrenememiştir.

C) Mehmet yakasının düğmelerini ilikleyebileceği kritik döneme henüz ulaşmamıştır.

D) Mehmet’in el kasları yakasını ilikleyebilecek olgunluğa erişmemiştir.

E) Mehmet’in parmakları yakasını ilikleyebilecek kadar büyümemiştir.

Yanıt D

3. Hazırbulunuşluk

Hazırbulunuşluk, yeni bir öğrenme durumunda, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar. Buna göre bireyin yaşı, gelişimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu, yetenekleri, önceki bilgileri ve sağlık durumu yeni öğrenme ortamında etkili olan unsurlardır.

Özetle hazırbulunuşluk kavramı; olgunlaşma düzeyiyle birlikte, bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu da içermektedir.

Hazırbulunuşluk Kavramında Yer Alan Öğeler:

Örnek

- Bölme ve çarpma işlemlerini öğrenecek olan bir çocuğun zihinsel olgunluğa ulaşmasının yanı sıra çarpma ve bölme için gerekli olan sayma, toplama ve çıkarma ile ilgili ön bil-gilere sahip olması.

- Bisiklet kullanmak için yeterli hazırbulunuşluk düzeyinde olan bir çocuk, bisiklet kullanmaya isteklidir; bisikleti kul-lanmak için gerekli olan kaslar ve diğer organları yeterli olgunluğa erişmiştir, bisikletin nasıl kullanılacağı ile ilgili ön koşul öğrenmelere sahiptir, genel sağlık durumu bisiklete binmesine uygundur.

4. Öğrenme

Organizmanın davranışlarında yaşantı kazanma sonucunda meydana gelen, nispeten kalıcı ve sürekli değişikliklerdir.

Örnek

Çocuğun sayı sayması, okuma-yazmayı öğrenmesi, renklerin isimlerini söylemesi, bisiklete binmeyi öğrenmesi.

5. Gelişme

Gelişme, organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etki-leşimi sonucu sürekli ilerleme kaydeden değişmesidir. Diğer bir deyişle gelişme, büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etkileşimleri-nin bir “ürünüdür”.

UyarıGELİŞME = BÜYÜME + OLGUNLAŞMA + ÖĞRENME

Örnek

İp atlama, sek sek oynama, toplama çıkarma yapabilme, duy-gularını ifade edebilme.

6. Gelişim

Gelişim, organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zi-hinsel, sosyal ve duygusal yönden, sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.

Gelişme ve gelişim kavramları arasındaki farklılığa bakıldığında; gelişim bir süreç iken bu sürecin ürünü ise gelişmedir.

Örnek

Bir çocuğun soyut düşünmesi “bilişsel gelişim” alanında yaşa-nan bir değişimdir. Bir çocuğun sek sek oynayabilmesi “fizik-sel gelişim” alanına ait bir değişimdir.

7. Değişim

Değişim, bir durumdan farklı bir duruma geçme yani “farklılaşma”dır. Her gelişim aynı zamanda bir değişimi de bera-berinde getirir ancak her değişim, gelişim olarak kabul edilemez.

Örnek

Daha önce bisiklete binemeyen bir çocuğun şimdi binebiliyor olması, daha önce sigara içmeyen birinin sigara içmesi gibi.

8. Değişme

Bir süreç olan değişimin sonunda gelinen noktadır.


eğitim bilimleri

555


Örnek

Ali’nin bisiklete biniyor olması, Zeliha’nın yalan söylemeye başlaması gibi.

9. Yaş

Yaş kavramı basit anlamda bireyin doğumundan itibaren dünya-nın güneş çevresindeki dönüşlerinin sayısıdır. Yaş, zaman ile eş anlamlı bir kavramdır ve kendi başına hiçbir şeyin nedeni değil-dir. Yaş kavramının yarattığı karışıklıklar nedeniyle, bazı gelişim psikologları evre (stage) kavramını kullanmayı yeğlerler. Yaş sadece biyolojik, kronolojik bir kavram değildir; aynı zamanda psikolojik, toplumsal bir gerçekliktir.

UyarıÖSYM yaş ve deneyim kavramlarıyla ilgili olarak korelasyon kavramına ilişkin bilgi gerektiren sorular sorabilmektedir. Korelasyonel araştır-malara ilişkin açıklamalar gelişim psikolojisinde kullanılan araştırma desenleri başlığı altında verilmiştir.

Örnek

Bireyin kendini kaç yaşında hissetiğine ilişkin yaşantılar çok bilindik bir durumdur. Buna göre bir genç 16 yaşında olmasına rağmen kendini bir yetişkin gibi hissediyor olabilir.

KPSS2009

Bir araştırmada ilköğretim öğrencilerine bir yıl arayla iki kez ilgi envanterinin uygulanmasından 0,62; üniversite öğren-cilerine uygulanmasından 0,80 korelasyon kat sayısı elde edilmiştir. Aynı çalışmada ilköğretim öğrencilerine ölçme aracının üç yıl arayla iki kez uygulanmasından 0,31; üni-versite öğrencilerine aynı zaman aralığında iki kez uygu-lanmasından 0,63 korelasyon kat sayısı hesaplanmıştır. Ayrıca üniversiteden sonra yaşamın sonuna kadar ilgi pu-anlarındaki kararlığın 0,70 civarında olduğu gözlenmiştir.

Bu araştırmaya göre, ilgi puanlarındaki kararlığın artı-şı, gelişim psikolojisine özgü aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir?

A) Büyüme B) Öğrenme C) Hazırbulunuşluk

D) Kritik dönem E) Yaş

Yanıt E

10. Deneyim

Yaşantı olarak da adlandırılabilir. Deneyim sürecinde bireyler duyu organları yoluyla çevresiyle belli bir etkileşimde bulunarak sahip oldukları şemaları genişletirler.

Örnek

Görme duyusunun temelindeki sinir bağlarının varlığını sür-dürmesi için deneyim gereklidir. Yani genetik programın iş-lemesi için görsel deneyime ihtiyaç duyulur. Dahası belirli deneyimlerin zamanlaması da önemlidir. Örneğin bir görsel deneyimin doğumda yaşanması ile daha ileriki dönemlerde yaşanmasının yaratacağı etki arasında epeyce farklılık olması çok doğaldır.

KPSS2012

Doğuştan görme engelli Ahmet, yetişkinlik döneminde ger-çekleştirilen bir ameliyatla görme yetisini kazanır. Ancak bu yetiyi kullanma düzeyi, görme problemi olmayan bireylerle aynı seviyeye ulaşamaz.

Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklana-

bilir?

A) Uyum sağlama B) Bireysel farklılıklar

C) Dengeleme D) Olgunlaşma

E) Yaşantı

Yanıt E

KPSS2011

Yapılan boylamsal bir çalışmada, ikiz erkek kardeşlerin 5 yaşındaki ilgi alanları arasında .80; aynı çocukların 18 ya-şındaki ilgi alanları arasında ise .60 korelasyon katsayısı saptanmıştır.

Buna göre, ilgi alanları arasındaki korelasyon katsayısı farklılığını, aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?

A) Olgunlaşma B) Kritik dönem C) Yaşantı

D) Cinsiyet E) Büyüme

Yanıt C

1.2. GELİŞİMİN İLKELERİ

1. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşimin bir ürünüdür.

Kalıtım yoluyla anne-babadan alınan özellikler çevreyle etkileşe-rek bireyin gelişiminin yönünü belirler.

Örnek

Kalıtım yoluyla getirilen zeka kapasitesinin tam olarak kulla-nılabilmesi için, bireyin bilişsel gelişimini besleyen bir çevre içinde etkileşimde bulunması, zengin yaşantılar kazanması gerekmektedir.

Çevrenin etkisi bireyin kalıtsal özellikleriyle sınırlıdır. Bu duruma ilişkin bir örnek zihinsel yetersizliği olan bir çocuğa en iyi çev-resel koşullar sunulsa da zekasını normal düzeye yükseltmek mümkün değildir.



666


2. Gelişim süreklidir, ileriye doğrudur ve belli aşamalarda

gerçekleşir.

Gelişim ileriye doğrudur ve birikimli bir süreçtir. Gelişimde her aşama, kendinden öncekine dayalı, kendinden sonraki aşamaya ise hazırlayıcıdır. Ancak bu gelişim aşamaları birbirinden keskin çizgilerle ayrılmış değildir, birbiriyle iç içe geçmiştir.

Örnek

Ergenlik döneminde aile ve evlilik hayatına hazırlanmak bir gelişim görevidir. Bunun için ergenin karşı cinsle olgun ilişkiler geliştirmesi ve duygusal bağımsızlığını kazanması gerekmek-tedir. Eğer ergen bu görevi başarıyla yerine getirirse sonraki dönem olan genç yetişkinlikte eş seçme ve aile kurma görev-lerini de başarıyla yerine getirebilir.

İnsan gelişimi, döllenmeden başlayıp bireyin ölümüne kadar sürer; doğum öncesi ve doğum sonrası olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Doğum öncesi dönemde yumurta (dölüt), embriyo ve fetüs evreleri bulunmaktadır. Doğumdan sonra dönemde ise sırasıyla bebeklik, ilk çocukluk, son çocukluk, ergenlik, genç ye-tişkinlik, orta yetişkinlik, yaşlılık evreleri bulunmaktadır.

3. Gelişimde genel bir eğilim (yordanabilir bir sıra) vardır.

Gelişim baştan ayağa, içten dışa ve genelden özele doğru ger-çekleşir: Bu ilkeye “gelişimin sırası” ilkesi de denilmektedir. Bu ilkeye göre bedensel ve motor gelişim sırasında yapısal ve işlev-sel özellikler belli bir sırayla ortaya çıkarlar.

Örnek

Çocuklar önce emeklerler ardından yürürler ve koşarlar.

KPSS2011

Gelişimle ilgili yapılan araştırmalar, akranlarına göre konuş-mayı geç öğrenen çocukların okumayı da geç öğrendiklerini göstermektedir.Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-

den hangisidir?

A) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.

B) Gelişim yordanabilir bir sıra izler.

C) Gelişim genelden özele doğrudur.

D) Gelişim nöbetleşe devam eder.

E) Gelişim hızı her dönemde aynı değildir.

Yanıt B

- Gelişim baştan ayağa doğru gerçekleşir: Önce, başın hareketi kontrol edilir. Daha sonra göğüs, karın, bacaklar ve ayağın kontrolü sağlanır. Döllenmeden itibaren bedenin baş bölgesi öncelikle gelişip büyür. Bedenin öteki bölümleri başa yakınlığına göre sırasıyla büyüyüp gelişirler. Bu ilkeye

bağlı olarak, bebekler önce başlarını dik tutmayı başarırlar. Bunun ardından sırasıyla destekli oturma, emekleme, ayağa kalkma, ayakta durma, desteksiz yürüme gelir.

KPSS2006

Yeni doğum yapan Hatice, bebeğinin başının diğer organ-larına göre büyük olduğunu fark eder ve kaygılanarak be-beğini bir doktora götürür. Doktor korkulacak bir şey olma-dığını belirtir.

Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-

den hangisidir?

A) Gelişim baştan ayağa doğru olur.

B) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.

C) Gelişim içten dışa doğru gerçekleşir.

D) Gelişimde kritik dönemler vardır.

E) Gelişim genelden özele doğrudur.

Yanıt A- Gelişim, içten dışa doğru gerçekleşir: Önce iç organlar

daha sonra dış organlar büyüyüp gelişir. Örneğin iç organ olan kalp, dördüncü haftada oluşup atmaya başlarken, bebeğin cinsel organı on altıncı haftada ultrason yardımıyla görülebilir hale gelmektedir.

- Gelişim, genelden özele doğru gerçekleşir: Gelişimde önce genel gelişim daha sonraları ise özelleşmeler yani ayrıntılar ortaya çıkar. Örneğin doğum öncesi dönemde döl-lenmeden sonra insanın genel görünümü ortaya çıkar; sonra alt sistemler, daha sonra da alt sistemlerin ayrıntıları gelişir. Doğum sonrası aşamada ise çocuklar önce tüm vücuduyla hareket eder ve bütün kaslarını kullanırlar. Örneğin; çocuk top oynarken önce bütün vücuduyla topu tutar. Daha sonra küçük kasları geliştikçe sadece elleriyle hatta parmaklarıyla topu tutabilir hale gelir.

4. Gelişim bir bütündür.

Gelişim psikolojisi, her ne kadar bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal gibi farklı alanlara ayrılsa da gelişim alanları birbirleriyle etkileşim içindedir. Buna göre bir gelişim alanındaki olumlu ya da olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını da aynı yönde etkiler.

Örnek

Fiziksel bakımdan güzel bir çocuk, başkalarının yoğun ilgisini çeker, sevilir. Sevilen çocuğun duygusal gelişimi olumludur. Kendine güven duyar. Başkalarını sevebilir ve olumlu ilişkiler kurabilir. Bu nedenle, sosyal gelişimi de olumlu bir şekilde etkile-nir. Sosyal bir çocuk, çevresiyle daha çok etkileşimde bulunaca-ğından bilişsel gelişimi olumlu yönde etkilenebilir. Sonuç olarak, tüm gelişim alanları birbirleriyle iç içedir ve etkileşim içindedir.


eğitim bilimleri

777


5. Gelişimde nöbetleşe ilkesi vardır.

Çeşitli dönemlerde gelişim alanları nöbetleşerek ön plana ge-çebilir. Bir gelişim alanının çok hızlandığı dönemlerde, diğerleri duraklama gösterebilir.

Örnek

Yürümenin ön plana çıktığı dönemde, konuşma duraklama gösterebilir. Örneğin 0-1 yaş arası dönemde bedensel gelişim çok hızlı iken, 1 yaşından sonra bedensel gelişim başlangıçta-ki hızını kaybetmeye, devinsel gelişim ve dil gelişimi ise daha hızlı gerçekleşmeye başlar.

6. Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur.

Her bireyin kalıtımsal ve çevresel özellikleri farklı olduğu için bi-reysel farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle aynı anne-ba-badan doğan kardeşler arasında da farklılıklar söz konusudur.

Tek yumurta ikizlerinin ise genetik potansiyelleri birbirlerine denktir. Buna bağlı olarak da gelişim özellikleri açısından birbir-lerine benzeme olasılıkları yüksektir. Ancak tek yumurta ikizleri-nin tümüyle aynı yaşantıları geçirmeleri mümkün olmadığı için gelişim özellikleri bakımından birbirlerinin tıpatıp aynı olmaları beklenemez. Bu ilke doğrultusunda her birey tektir. Buna göre gelişim boyunca ilk önce emeklemek, yürümek, koşmak; önce sesler çıkarmak- birkaç anlamlı sözcük kullanmak-cümle kur-mak gibi aynı sırayı izleyen benzer süreçlerden geçilse de ta-şınan farklı kalıtsal yapılar ve çevresel koşullar nedeniyle hiçbir birey tam anlamıyla diğerine benzemez.

KPSS2013

Yağız ve Mert, 5 yaşlarında iki çocuktur. Yağız, kendini sözel olarak çok iyi ifade etmekte ve başkalarıyla rahat iletişim kurmaktadır. Mert ise henüz kendini sözel olarak iyi ifade edememekte ve başkalarıyla iletişimde çekingen durmaktadır.Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-den hangisidir?A) Gelişim bir bütündür.B) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.C) Gelişim, nöbetleşe devam eder.D) Gelişimde kritik dönemler vardır.E) Gelişim, genelden özele doğrudur.

Yanıt B

7. Gelişimde kritik dönemler (zamanlama) vardır.

Gelişim sürecinde, bazı gelişimsel özelliklerin kazanılması açı-sından belirli zaman aralıkları o gelişimsel özellikle ilgili dene-yimlere en açık olunan dönemlerdir. Bu dönemlere “kritik dö-nem” denilmektedir.

Kritik dönemi, “Demir tavında dövülür.” ve “Ağaç yaşken eğilir.” atasözleri çok iyi ifade etmektedir. Kritik dönemde çevrenin etkisi destekleyici olabileceği gibi engelleyici nitelikte de olabilir.

Örnek

Gebeliğin ilk 3 ayı, 0-1,5 yaş arası temel güven duygusunu kazanma, 6 yaş okuma-yazma öğrenme, okul öncesi dönem kavram gelişimi, 6-11 yaş ikinci dilin kazanılması.

KPSS2013

Bir araştırmada; kedi yavruları, hayatlarının üçüncü hafta-sından on beşinci haftasına kadar süren dönem boyunca sadece dikey çizgiler görebildikleri bir ortamda büyütül-müşlerdir. Daha sonra hem yatay hem de dikey çizgilerin bulunduğu bir ortamda teste tabi tutulan kediler yalnızca dikey çizgileri görebilmişler ancak daha önce hiç karşılaş-madıkları yatay çizgileri görememişlerdir.Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Olgunlaşma B) Kritik dönem

C) Hazırbulunuşluk D) Büyüme

E) Transfer

Yanıt B

KPSS2012

Yaşamın ilk iki yılında, bebeğin deneyimlerine bağlı olarak duyusal alanında kapsamlı bir gelişme olur. İç kulaktaki vestibular sistem, hareket ve denge duyularını yönetir ve diğer duyu sistemlerini etkiler. Bazı bulgular, bebeklerde ve yeni yürümeye başlayan çocuklarda vestibular sistemin yeterince uyarılmamasının daha sonra öğrenme zorlukla-rına neden olabildiğini göstermektedir. Bu sistemin, yaşamın ilk yıllarında yeterince uyarıl-maması sonucunda ortaya çıkan öğrenme zorluklarını aşağıda verilen gelişim kavramlarından hangisi en iyi açıklar?

A) Olgunlaşma B) Kritik dönem C) İlerleme

D) Büyüme E) Dengeleme

Yanıt B

KPSS2010/2

Kritik dönem kavramı çevresel etkenlerin gelişimi nasıl etkile-diğini anlamada çok önemlidir. Gelişim süreci incelendiğinde insana ait her organ ya da davranışın, belirli yönlerinin sabit zamanlarda geliştiği görülmektedir. Bu sabit zamanlara kritik dönem denmektedir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi gelişim sürecinde kritik dönemlerinin bulunduğu görüşünü doğrulayan bir örnek olabilir?

A) Ters doğan Ayşe, doğum sırasında beynine bir süreoksijen taşınmaması sonucu ileriki yıllarda normalinaltında zekaya sahip olmuştur.

B) Gebeliğin ilk üç ayında X ilacı kullanan Fatma, kolsuzbir bebek dünyaya getirmiştir.

C) Prematüre doğan İlker, iyi beslenerek birkaç ayiçinde normal doğan çocukların kilosuna erişmiştir.

D) Başından geçen olumsuz bir olay sonrasında kekele-meye başlayan Sabri, tüm çabalara rağmen kekemekalmıştır.

E) Doğuştan hipermetrop olan Zehra’nın bu görmebozukluğu yaşla birlikte giderek artmıştır.

Yanıt B



888


KPSS2007

Gözlerinde kataraktla doğan ve 7 yaşına kadar tedavi ola-mayan çocuklar, daha sonra tedavi olsalar bile görme so-runlarıyla karşı karşıya kalabilirler.

Bu durumda, yaşamın ilk 7 yılı görme duyusu açısın-dan aşağıdakilerin hangisiyle nitelendirilebilir?

A) Duyusal-motor dönem

B) Olgunlaşma düzeyi

C) Hiyerarşik düzey

D) Kritik dönem

E) Gelişme dönemi

Yanıt D

1.3. GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

(Kalıtım-Çevre- Tarihsel Zaman)

Gelişim sürecinin kalıtımdan mı yoksa çevresel koşullardan mı etkilendiği konusu uzunca bir süre tartışılmıştır. İlk başlarda ge-lişim sürecinin tamamen kalıtımdan etkilendiği düşünülürken 20.yy’de gelişim üzerine yapılan araştırmaların çoğu öğrenme yaşantıları ve çevre etkisi üzerine yoğunlaşmaktaydı. Günümüz-de ise gelişim sürecinin hem kalıtımdan hem de çevresel koşul-lardan etkilendiği kabul edilmektedir.

Kalıtım

Bireye anne ve babadan genetik yolla geçen bazı özelliklerdir. Bunlar; cinsiyet, fiziksel özellikler (ten rengi, göz rengi, saç rengi ve biçimi, saçın kalınlığı, boy uzunluğu vb), kromozom dizilimin-den kaynaklı anomali durumları, bazı fiziksel, ruhsal hastalıklar, zeka kapasitesi, yaratıcılık, problem çözme becerisi ve düşünme kapasitesi, kişiliğin mizaç denen yönüdür. Kalıtım, gelişimi etkileyen önemli bir faktördür ve kalıtımın kap-samını annenin yumurta ve babanın sperm hücrelerinde bulu-nan 23’er adet kromozom belirlemektedir. Döllenme sırasında, yumurta ve spermdeki 23’er adet kromozom birleşerek zigotun çekirdeğindeki 46 adet kromozomu ya da 23 çift kromozomu meydana getirir. Kromozomlar her hücrenin çekirdeğinde bulu-nan yapı taşlarıdır ve kalıtsal olarak anne babaya ait özelliklerin yeni bireye geçmesini sağlarlar. İnsanda 23 çift kromozom var-dır. Her kromozomun içinde 20-100 bin arasında gen bulunmak-tadır. Kromozomlar içindeki genler, DNA’dan yapılmışlardır.

Genler, deoksiribonükleik asit (DNA) adı verilen amino asitten meydana gelir. Çoğu zaman DNA’ya “yaşamın özü” adı veril-mektedir. DNA canlının tüm özellikleri ile ilgili bilgiyi içerir. Yani, organların oluşumu, diğer genlerin düzenlenmesi, organizma için yaşamsal öneme sahip olan enzimlerin salgılanması vb. DNA tarafından yönlendirilir.

Genler, baskın (dominant) ve çekinik (resesif) olmak üzere iki çeşittir. Baskın genler kendi özelliklerini dölüte geçirme ko-nusunda baskın, çekinik genler ise zayıf özellik gösterenlerdir. Kahverengi göz, esmer ten, kıvırcık saç, çekik göz, kısa boy baskın gen özelliklerini; renkli göz, beyaz ten, düz saç, normal göz, uzun boy ise çekinik gen özelliklerini taşımaktadır.

Kromozomlar da kendi aralarında otozom ve gonozom olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Vücut hücresinde bulunan 23 çift kro-mozomun 22 çifti vücut yapısının özelliklerini belirler ve bu çift-lere “otozom” kromozom çiftleri denilirken, cinsiyeti belirleyen genleri taşıyan kromozom olan 23. kromozom çiftine “gonozom” denilmektedir. Cinsiyet kromozomları X ve Y olmak üzere iki-ye ayrılır. X dişiliği, Y ise erkekliği temsil eder. Dişilerde cinsiyet kromozom çifti XX, erkeklerde ise XY şeklindedir. Döllenmenin sonunda; dölütün kız ya da erkek olma olasılığı % 50 olup, be-beğin cinsiyeti, hangi cinsiyetteki spermin, yumurtayı döllediği-ne bağlıdır. Dölütün erkek olmasında ya da olmamasında dişi hücresinin hiçbir fonksiyonu yoktur. Belirleyicilik tamamen erkek hücresine bağlıdır.

KPSS2010/2

Fiziksel büyüme temelde …(I) …bağlı olarak gerçekleşen bir süreç olmakla birlikte …(II) …yetersizliği bu süreci olum-suz etkileyebilir.

Fiziksel gelişimle ilgili bu metinde, I ve II rakamlarının

yerine aşağıdaki hangi kavramlar getirilmelidir?

I II

A) Öğrenmeye Sosyal çevre

B) Yaşantıya Olgunlaşma

C) Fiziksel çevreye Sosyal çevre

D) Kalıtıma Beslenme

E) Olgunlaşma Uyarıcı

Yanıt D

KPSS2010/2

Ayrı ve birlikte yetiştirilmiş 2-6 yaşları arasındaki ikiz çocuk-lar üzerinde yapılan araştırmada, kardeşlerin zeka puanları arasındaki korelasyon katsayıları şöyle bulunmuştur: Ayrı yetiştirilen tek yumurta ikizleri r= .77 Birlikte yetiştirilen tek yumurta ikizleri r= .76 Ayrı yetiştirilen çift yumurta ikizleri r= .52 Birlikte yetiştirilen çift yumurta ikizleri r= .54

Buna göre aşağıdakilerden hangisi ikiz kardeşlerin

zeka puanları arasındaki korelasyonları en iyi açıklar?

A) Kalıtım B) Kritik dönem C) Çevre D) Olgunlaşma E) Yaş

Yanıt A

pegem akadem eğtm blmlerpegem.net/dosyalar/dokuman/3122013162328ezberbozan.pdf · 2014. 4. 22. ·...

Documents