përjetimii - bfi.mk · hëna e re 3 përjetimii tremuajvetëbekuar editorial...

Hëna e re 3

Përjetimi iTre Muajve të bekuar

ED I TOR IAL

Jemi në prag të muajt Rexheb, muaj i cili së bashku me muajin Shaban dhe Ramazan përbëjnë Tre Muajt,gjatë të cilëve jeta fetare islame, e kultivuar me shekuj të tërë në këtë nën qiell, zhvillohet me një dinamikëtë shtuar dhe me një intensitet më të madh, në krahasim me muajt tjerë të kalendarit hënor-islam.Thënë figurativisht, muaji Rexheb cilësohet si muaj i mbjelljes apo i kultivimit, ndërsa muaji Shaban

është muaj i ujitjes; ndërkaq muaj i Ramazanit konsiderohet si muaj i korrjes, apo i mbledhjes së bereqetit.Përveç këtyre cilësive, këta tre muaj të bekuar janë emërtuar edhe si: Rexhebi - si muaj i faljes, Shabani - simuaj i ndërmjetësimit, ndërsa Ramazani - si muaj i bekimit, muaj i bereqetit, muaj i shtimit të mirësive. Rën-dësinë e muajt Rexheb, Shaban dhe Ramazan e tregon edhe fakti se në këta muaj gjenden katër netët e mëdha:Nata e Regaibit, Nata e Miraxhit, Nata e Beratit dhe Nata e Kadrit.

Praninë e muajve Rexheb dhe Shaban kemibindje se do ta shfrytëzojmë edhe si përgatitje, që tapërjetojmë në mënyrën më të mirë dhe më madhë-shtore Ramazanin, muajin e Kuranit famëlartë, mua-jin e edukimit dhe të sendërtimit të shpirtit tëbesimtarëve.Në këta muaj të bekuar Pejgamberi (a. s.) bënte

ibadet më shumë se çdo muaj tjetër dhe duke e shpe-shtuar këtë lutje: “O Zoti ynë! Na beko muajin Re-xheb dhe Shaban dhe na mundëso ta përjetojmëmuajin Ramazan!” Në një hadith tjetër i dërguari i Al-lahut (xh. sh.) thotë: “Muaj Rexheb është muaj i Al-lahut, muaji Shaban është muaji im, kurse muajiRamazan është muaj i ummetit tim.”

Gjithsesi, këta muaj, njëherësh, janë rast i mirë për ta qetësuar shpirtin, duke e strehuar dhe mbë-shtetur nën mëshirën dhe faljen e Allahut (xh. sh.). Puna e parë që duhet bërë gjatë kësaj kohe, gjithsesi,është vetëkontrolli, pra marrja e vetes në llogari, për të parë se ku jemi, në cilin nivel të devotshmërisë kemiarritur. Autokritika objektive është metoda më e sigurt për tù mbrojtur nga humbja e vlerave morale, të cilatgjenden në thelbin e qenies sonë. Nëse shpërfillet dhe lihet pas dore kjo rrugë, të cilën feja jonë na e mbjellnë shpirtrat tanë, atëherë fillon të nënvlerësohet e të përçmohet kuptimi i jetës së njeriut në këtë botë.Ecuria dhe organizimi i aktiviteteve të jetës fetare në këta tre muaj, si gjithmonë, është nën përkujdesjen

institucionale të Bashkësisë Fetarë Islame, respektivisht të organeve dhe institucioneve edukative-arsimoretë saj, si dhe të asociacioneve të themeluara nga BFI, e cila, duke pasur parasysh zhvillimet e përgjithshmeshoqërore, përpiqet që të krijojë kushte sa më të mira për shtrirjen e aktiviteteve fetare në gjithë territorin evendit.Me këto pak rreshta, kushtuar vlerës dhe rëndësisë së Tre Muajve, kemi për qëllim që tù paraprijmë

shkrimeve kushtuar këtyre muajve, në përmbajtjen e revistës sonë. Po ashtu, me këtë dëshirojmë që tì për-kujtojmë lexuesit që të përgatiten për ta shfrytëzuar ardhjen e këtyre muajve të bekuar.Redaksia e “Hënës së Re” shfrytëzon rastin që të gjithë lexuesve të saj tùa urojë ardhjen e këtyre muajve

të begatë.Q. Osmani

Rëndësinë e muajt Rexheb,Shaban dhe Ramazan e tregon

edhe fakti se në këta muajgjenden katër netët e mëdha:

Nata e Regaibit,Nata e Miraxhit, Nata e Beratit

dhe Nata e Kadrit.

Gostivar, 17 shkurt - Gjatë ditës sësotme, Reis’ul-Ulema i BFI h. Sulejmanef. Rexhepi vizitoi në Gostivar familjet eviktimave të aksidentit tragjik të Llaskar-cës. Ai, i shoqëruar nga Myftiu i Gosti-varit hfz. Shaqir ef. Fetahu, Myftiu iShkupit mr. Qenan ef Nesimi, Myftiu iTetovës prof. dr. Qani ef. Nesimi, Myftiui Luginës së Preshevës dhe nënkryetar iBashkësisë Islame të Serbisë Nexhmedinef. Saqipi, si edhe nga një grup bashkë-punëtorësh të ngushtë, ua shprehu famil-jarëve ngushëllimet e veta, të BFI-së dhetë gjithë myslimanëve për humbjen e të

afërmve të tyre.“Zoti na ka krijuar të gjithëve dhe,

herët a vonë, të gjithë do të kthehemi tekAi. Kjo jetë është vetëm një fazë kalim-tare drejt përjetësisë, andaj këtë mysafir-llëk tonin duhet ta jetojmë duke eplotësuar shpirtin me besim e dashurindaj Krijuesit tonë…”, tha me këtë rastReis’ul-Ulema Rexhepi, duke u lutur qëAllahu (xh. sh.) të shpërblejë me xhenetnjerëzit që humbën jetën në këtë fatke-qësi, kurse familjarëve të tyre t’u japëdurimin që të përballen me humbjen e tëdashurve të tyre.

“Jam i vetëdijshëm për dhembjentuaj, që po ju përvëlon, por besoj dheshpresoj se vizitat e miqve sadopak dot’ju ndihmojnë të përballeni me këtë trag-jedi. Jemi me ju dhe përherë me ju do tëjemi, vëllezër…”, thanë Reis’ul-Ulemadhe shoqëruesit e tij gjatë këtyre vizitave.Po ashtu, gjatë qëndrimit në Gostivar

Reis’ul-Ulema Sulejman ef. Rexhepi dhebashkëpunëtorët e tij vizituan dhe ngu-shëlluan edhe familjen e deputetit tëLSDM, Bllagojçe Tërpevski, i cili në ak-sidentin e ndodhur në Llaskarcë humbi tëbirin, Jovica.

Më 14 shkurt, 2019, pas namazit tëiqindisë, në varrimet e Onur Sadikut dhetë Ajdin Ismailit, në Gostivar, ka marrëpjesë edhe kreu i Bashkësisë FetareIslame në vendin tonë, Reis’ul-Ulema h.Sulejman ef. Rexhepi. Këta dy të rinj,bashkë me 12 të tjerë, kishin humburjetën në tragjedinë e ndodhur një ditë mëparë në afërsi të fshatit Llaskarcë, dukeudhëtuar me autobusin e “Durmo Tursit”nga Shkupi për në Gostivar.Në fjalën e tij të rastit, Reis’ul-Ulema

h. Sulejman ef. Rexhepi tha: “Në këtomomente të vështira për qytetin e Gosti-varit, për të gjithë ne, jemi këtu për tëkryer obligimin e fundit ndaj këtyre mer-humëve që kanë humbur jetën me kade-rin e Zotit. Duke i përcjellë ngushëllimetmë të sinqerta, më të përzemërta, mëshpirtërore, për baballarët dhe për nënate tyre, për miqtë dhe për shokët e tyre,në emër të Bashkësisë Fetare Islamelutem për sabër, për durim, se kjo që ka

ndodhur ka qenë caktim prej Zotit të ma-dhërishëm. Ata që kanë humbur jetën nëkëtë tragjedi të rëndë për gjithë ne mundtë llogariten me statusin e shehitit, sepsejetën e kanë humbur duke qenë në punëtë vet, në nivel të kryerjes së detyrave tëveta, me përgjegjësi familjare, shoqëroredhe kombëtare.”Fjalimin e tij mortorkryetari i BFI-së, Sulejman ef. Rexhepi,

e mbylli me një hadith të Pejgamberit,Muhamedit (a. s.): “Një vdekje që ndodhnë befasi, një vdekje e paparamenduar,është rahmet, është mëshirë.”Kreu i komunitetit mysliman, u tha

me këtë rast, ndjen dhimbje për të gjithëata që humbën jetën në këtë tragjedi dhelutet për shërimin e shpejtë të gjithë atyreqë janë të shtrirë nëpër spitale.

Reis’ul-Ulemaja merr pjesë në varrimet e “Llaskarcës”

Vizitë ngushëlluese e Reis’ul-Ulemasë në Gostivar

4

BBoottuueess:: RRiijjaasseettii ii BBaasshhkkëëssiissëë FFeettaarree IIssllaammee nnëë RRMMVV

KKrryyeerreeddaakkttoorr:: NNaazziiff ZZeejjnnuullllaahhuu

RReeddaakkssiiaa:: IIrrssaall JJaakkuuppii,,

QQuuffllii OOssmmaannii,, JJuussuuff ZZiimmeerrii,,

MMuuzzeemmiill OOssmmaannii,, AAggrroonn VVoojjnniikkaa,, DDrriittoonn DDiikkeennaa,, IIbbrraahhiimm IIddrriizzii,,

SShhaabbaann SSuulleejjmmaannii,, RReexxhheepp ZZiimmeerrii

RReeddaakkttiimmii ggjjuuhhëëssoorr:: AAllii MMaasshhkkuullllii

RReeddaakkttoorr tteekknniikk::HHaalliill BBeerriisshhaa

TTeelleeffoonnaatt ee RReeddaakkssiissëë:: 0022 33111177 441100;; 0022 33111177 441122

wwwwww..bbffii..mmkk ee--mmaaiill:: bbffiihheennaaeerree@@ggmmaaiill..ccoomm

rriijjaasseettii..bbffii@@ggmmaaiill..ccoomm

DDoorrëësshhkkrriimmeett ddhhee ffoottooggrraaffiittëë nnuukk kktthheehheenn

Përmbajtja66 RREEIISSII TTAAKKOONN MMIINNIISSTTRRIINN AADDEEMMII66 BBIIZZNNEESSMMEENNËËTT:: ““MMEEDDRREESSEEJJAA ËËSSHHTTËË AAMMAANNEETTII YYNNËË””77 RREEIISSII UURROONN 1111--VVJJEETTOORRIINN EE PPAAVVAARRËËSSIISSËË:: RRRROOFFSSHH PPËËRRHHEERRËË,,

KKOOSSOOVVËË!!77 RREEIISSII NNËË 1111--VVJJEETTOORRIINN EE PPAAVVAARRËËSSIISSËË SSËË KKOOSSOOVVËËSS88 TTAAKKIIMM LLAAMMTTUUMMIIRRËËSS II AAMMBBAASSAADDOORRIITT BBEEJJLLII MMEE

RREEIISS’’UULL--UULLEEMMAANNËË88 NNAATTOO KKAA GGËËZZUUAARR TTËË GGJJIITTHHËË MMYYSSLLIIMMAANNËËTT

EE MMAAQQEEDDOONNIISSËË SSËË VVEERRIIUUTT99 AAMMBBAASSAADDOORRII II SSHHQQIIPPËËRRIISSËË VVIIZZIITTOOII BBFFII--NNËË99 NNGGRRIIHHEETT FFLLAAMMUURRII II NNAATTOO--SS NNËË SSHHKKUUPP99 KKRREEUU II BBFFII--SSËË MMEERRRR SSHHTTEETTËËSSIINNËË SSHHQQIIPPTTAARREE 1100 TTRRIIPPTTIIKK:: DDHHEEMMBBJJEE,, HHOONNEE,, KKOODDEE......1133 BBFFII:: ““AAKKTTIIVVIITTEETTEE 22001188””,, NNËË AAFFËËRR 440000 FFAAQQEE1133 SSUULLMMII,, NNJJËË AAKKTT II SSHHËËRRBBIIMMEEVVEE NNËËNNTTOOKKËËSSOORREE2200 RREEGGAAIIBBII SSHHËËNNOONN FFIILLLLIIMMIINN EE TTRREE MMUUAA JJVVEE2222 LLEETTËËRRSSIIAA SSHHQQIIPPEE IISSLLAAMMEE2277 JJOO ÇÇDDOO GGJJËË EE KKRRIIJJUUAARR ËËSSHHTTËË EE LLEEJJUUAARR3300 MMEEJJTTEEPPII,, EEMMBBLLEEMMËË EE PPRROOGGRRAAMMIITT AARRSSIIMMOORR3322 TTEELLEEGGRRAAMM NNGGUUSSHHËËLLLLIIMMII PPËËRR TTRRAAGGJJEEDDIINNËË MMEE AAUUTTOOBBUUSSIINN EE

““DDUURRMMOO TTUURRSSIITT””3333 RREEKKTTOORRII II IIBBUU--SSËË VVIIZZIITTOOII BBFFII--NNËË 3333 SSAARRAAJJEEVVËË:: BBFFIIMM II KKOONNTTRRIIBBUUOONN LLUUFFTTËËSS KKUUNNDDËËRR

EEKKSSTTRREEMMIIZZMMIITT3344 MMËËNNYYRRAA EE DDRREEJJTTËË EE PPRREEDDIIKKIIMMIITT TTËË IISSLLAAMMIITT3388 UUDDHHËËTTOONN SSHHPPIIRRTTII II BBEEFFAASSIISSHHËËMM II SSUUFFIIZZMMIITT......4400 PPEENNDDIIMMII PPËËRR JJEETTËË EE MMOOTT II JJOOBBEESSIIMMTTAARRËËVVEE NNËË XXHHEEHHEENNEEMM4433 SSHHKKUUPPII,, MMEE KKUULLTTUURRËË MMËË TTËË PPAASSUURR IISSLLAAMMEE4477 XXHHAAMMIIAA EE MMUUSSTTAAFFAA PPAASSHHËËSS,, NNDDËËRR MMËË TTËË BBUUKKUURRAATT NNËË

SSHHKKUUPP 4488 AANNDDAALLUUZZIIAA,, ““RRIICCOONNQQUUIISSTTAA””......5577 SSHHKKEENNCCAA EE VVËËRRTTEETTOONN SSEE KKAA JJEETTËË PPAASS VVDDEEKKJJEESS6600 IINNTTEEGGRRIIMMII II TTEEKKNNOOLLOOGGJJIISSËË NNËË AARRSSIIMM6633 HHAATTMMEE PPËËRR SSHHPPIIRRTTRRAATT EE HHUUMMBBUURR NNËË LLLLAASSKKAARRCCËË 6633 NNDDËËRRRROONN JJEETTËË HHAAFFËËZZJJAA MMËË EE VVJJEETTËËRR NNËË MMAAQQEEDDOONNII

14 | PEW, Uashington: Myslimanët, shumicë në RMV

32 | Në vend të reagimit: Në tragjedi ka dhembje, jo ironi

51 | Sekreti i krijimit

54 | Për një rini që i ik belasë...

16 | Mësuesi, edukator i shoqërisë

18 | Kazinotë, punë shejtani 23 | Çka nëse nuk qëllojnë të dytë të mirë

6 Shkurt 2019 | Jumadal-Awwal - Jumadal-Akhirah 1440 Hëna e re 7

Më 21 shkurt, 2019, në zyrat e Rija-setit të Bashkësisë Fetare Islame të Re-publikës së Maqedonisë së Veriut nëShkup, Reis’ul-Ulema h. Sulejman ef.Rexhepi priti ministrin e Arsimit dhe tëShkencës, z. Arbër Ademi. Fillimisht kreu i komunitetit mysli-

man i dëshiroi mirëseardhje ministritAdemi, ndërsa më pas paraqiti ‘letërnjof-timin’ e BFI-së dhe të institucioneve të

saj arsimore, ekskluzivisht të MedresesëIsa Beu dhe të Fakultetit të ShkencaveIslame. Ministri falënderoi kryetarin ef. Re-

xhepi për mikpritjen, duke shtuar që aidhe institucioni i Ministrisë së Arsimitdhe të Shkencës janë duke punuar nëakreditimin e Medresesë Isa Beu dhe për-fshirjen e saj në Regjistrin e shkollave tëmesme të shtetit, duke paraqitur shpresën

që kjo punë të përfundojë shumë shpejt.Në takim Reisi falënderoi ministrin

Arbër Ademi për bashkëpunimin e gjer-tanishëm, me shpresë që ky bashkëpu-nim të vazhdojë edhe më tej. Akreditimii Medresesë Isa Beu, tha ai, është kër-kesë e kamotshme dhe realizimi i saj dotë ishte në interes të të gjithë qytetarëvetë vendit tonë, veçmas të atyre të besimitislam.

Një grup biznesmenësh takoi në se-linë e Rijasetit të Bashkësisë FetareIslame kreun e komunitetit mysliman,Reis’ul-Ulema h. Sulejman ef. Rexhepi.Takimi u mbajt më 21 shkurt, 2019.Biznesmenët udhëhiqeshin nga hoxhë

Abaz Mehmeti.Me këtë rast ata i dorë-zuan BFI-së zeqatën për Medresenë IsaBeu, një shumë të konsiderueshme, dukeu shprehur që “Medreseja është amanetpër të gjithë, prandaj dhe duhet të ndih-mohet”. Ata thanë se janë të gatshëm qëedhe në të ardhmen ta ndihmojnë këtë in-stitucion arsimor, por edhe institucionettjera të BFI-së. Reisi falënderoi bizne-smenët për ndihmën e tyre të pakursyer,në vazhdimësi, por dhe për ndihmën mëtë re, duke shprehur bindjen që format ekëtilla të bashkëpunimit do të vazhdojnëdhe do të pasurohen edhe në të ardhmen.

Reisi takon ministrin Ademi

Biznesmenët: “Medreseja është amaneti ynë”

Shkup, 17 shkurt - Në emrin tim per-sonal, të Bashkësisë Islame të Maqedo-nisë së Veriut dhe të gjithë besimtarëvemyslimanë të vendit, me shumë dashuridhe kënaqësi uroj ditëlindjen e Kosovëstonë.Sot e 11 vjet më parë iu gëzuam pa

masë Pavarësisë së shumëpritur të Koso-

vës dhe sot po i gëzohemi dekadës sëdytë të jetës së shtetit për të cilin të gjithëkemi dashuri dhe simpati të veçantë.Uroj që Kosova dhe populli i saj të

vazhdojnë rrugës që e ëndërruan dhe etrasuan gjenerata e gjenerata; uroj që ën-drra shqiptare për një Kosovë demokra-tike, e të orientuar drejt proceseve

euroatlantike, të realizohet sa më shpejtdhe sa më me sukses.

Rrofsh me shekuj, Kosovë! Zoti të bekoftë.

Reis’ul-Ulema i BFI,h. Sulejman ef. Rexhepi

Më 12 shkurt, 2019, Ambasada e Re-publikës së Kosovës në Shkup organizoinjë pritje në hotel “Aleksandar Palace”me rastin e 11-vjetorit të Pavarësisë sëRepublikës së Kosovës. Në pritje, organi-zuar nga Ambasadori Gjergj Dedaj dheZonja Lushe Dedaj, ishin përfaqësuesit ekorit diplomatik në Shkup dhe të ftuar tëtjerë. Në mesin e mysafirëve ishte edhe

kryetari i Bashkësisë Fetare Islame nëMaqedoni, Reis’ul-Ulema h. Sulejman ef.Rexhepi dhe përfaqësues të tjerë të sub-jektit të lartë islam. Çlirimi i Kosovës ka qenë aspirata

kryesore e shumë veprimtarëve të fesëislame andej dhe këndej kufirit, kështu qësolemniteti u shoqërua me takime tejet tëngrohta, vëllazërore, të kontribuesve tëndryshëm për këtë ditë madhe.

Reisi uron 11-vjetorin e Pavarësisë: Rrofsh përherë, Kosovë!

Reisi në 11-vjetorin e Pavarësisë së Kosovës

8 Shkurt 2019 | Jumadal-Awwal - Jumadal-Akhirah 1440

Reis’ul-Ulema h. Sulejman ef. Re-xhepi ka pritur më 7 shkurt, 2019, në njëtakim lamtumirës, në selinë e Bashkë-sisë Fetare Islame, Ambasadorin eSHBA-ve në Shkup, Ekselencën e Tij,zotëri Xhes Bejlin, para largimit të tijnga vendi ynë. Kryetari i BFIM, Reis’ul-Ulema

haxhi Sulejman ef. Rexhepi, falënderoi,siç tha, mikun e tij të çmuar, Ambasado-

rin amerikan për kontributin e jashtëza-konshëm në raportet me Bashkësinë Fe-tare Islame dhe në bashkëpunimet endërsjella gjatë gjithë këtyre viteve sa kaqëndruar në Shkup. Ambasadori Xhes Bejli, nga ana e

tij, shprehu mirënjohje për punën e Rei-s’ul-Ulemasë dhe të tërë Bashkësisë Fe-tare Islame në luftën kundër radikalizmitdhe të terrorizmit, përkatësisht për zhvil-

limin nga ana e institucionit fetar islamtë marrëdhënieve të mira dhe promovi-min e tolerancës fetare në shoqëri. Në fund të takimit, Reis’ul-Ulema h.

Sulejman ef. Rexhepi i dhuroi një KuranAmbasadorit amerikan Xhes Bejli, përtë cilën gjë Ambasadori amerikan në lar-gim shprehu mirënjohje të veçantë dhefalënderim ndaj Reisit, me premtimin senuk do ta harronte kurrë vendin tonë.

Pas nënshkrimit të Protokollit të pra-nimit të Republikës së Maqedonisë së Ve-riut në Aleancën veriatlantike më 6shkurt, 2019, kreu i Bashkësisë FetareIslame në vendin tonë, Reis’ul-Ulema h.Sulejman ef. Rexhepi, ka uruar Sekreta-rin e Përgjithshëm Jens Stoltenberg, pa-

staj Kryetarin e BDI-së Ali Ahmeti, nëkëtë ditë historike për tërë popullin e Re-publikës së Maqedonisë së Veriut dhe nëveçanti për qytetarët e saj myslimanë. Si zë islam – ka thënë kreu i BFI-së në

urim – jemi shumë të gëzuar për pranimine vendit tonë në NATO, duke e çmuar lart

kontributin e jashtëzakonshëm të SHBA-ve dhe të të gjitha vendeve euroatlantikenë ruajtjen e paqes dhe të stabilitetit nëkëtë pjesë të Evropës. Bashkësia Fetare Islame, i gjithë kreu

i saj, vazhdimisht kemi qenë të angazhuarnë ruajtjen e vlerave tradicionale islame,të fqinjësisë së mirë brenda dhe jashtëvendit, në zhvillimin e përhershëm të de-mokracisë, të shtetit të së drejtës, të kulti-vimit të papenguar të feve të shpallura dheveçmas të fesë islame këtu e më gjerë. Duke qenë vendi ynë anëtari i 30-të në

Aleancën veriatlantike, konsiderojmë sekjo do t’i kontribuojë paqes, mirëqeniesdhe zhvillimit të përgjithshëm të të gjithavendeve të Ballkanit Perëndimor e mëgjerë. Zoti është me ata që Atë e duan dhe që

sakrifikojnë për Të. Urime të gjithëve!

H. Sulejman ef. Rexhepi, Reis’ul-Ulema i BFI-së

Takim lamtumirës i Ambasadorit Bejli meReis’ul-Ulemanë

NATO ka gëzuar të gjithë myslimanët e Maqedonisë së Veriut

Ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Shkup, z. Fatos Reka, ka vizi-tuar më 22 shkurt, 2019, Rijasetin e Bashkësisë Fetare Islame, për të uruarkreun e saj, Reis’ul-Ulema h. Sulejman ef. Rexhepi, për pasaportën shqiptareqë ka marrë ai këto ditë, akorduar direkt nga Presidenti Ilir Meta. Me këtërast Ambasadori shoqërohej nga Sekretari i Parë i Ambasadës, z. Igli Pira.Reis’ul-Ulema Sulejman ef. Rexhepi u falënderua për urimet e ngrohta ngaAmbasada e Republikës së Shqipërisë në Shkup, duke u shprehur i gatshëmpër të thelluar bashkëpunimin midis dy institucioneve. Të njëjtën gjë poten-cuan edhe ambasadori shqiptar dhe shoqëruesit e tij.

Më 12 shkurt, 2019, në Shkup, para Qeverisë, është ngritur flamuri iNATO-s, pas nënshkrimit kohë më parë të Protokollit për pranim të vendit tonënë Aleancën veriatlantike. Në solemnitet ishte i pranishëm, me ftesë të Kryeministrit, edhe kryetari i

Bashkësisë Fetare Islame, Reis’ul-Ulema h. Sulejman ef. Rexhepi, i shoqë-ruar nga shefi i Kabinetit, z. Muzemil Osmani. Kryeministri i vendit falënde-roi të gjithë faktorët që kanë dhënë kontribut, siç tha ai, “në kapjen eautostradës”, për të shkuar përpara, drejt zhvillimit të vendit dhe të ruajtjes sëpaqes në rajon. Në mënyrë të veçantë ai falënderoi bashkësitë fetare për punëne tyre në këtë proces dhenë këtë kuadër vlerësoi lartedhe punën e BFI-së dhe tëudhëheqjes së saj. Në ngritjen e flamurit

të NATO-s u bë dhe into-nimi i himneve respektive.

Ambasadori i Shqipërisë vizitoi BFI-në

Ngrihet flamuri i NATO-s në Shkup

Kreu i BFI-sëmerrshtetësinë shqiptare Tiranë, 19 shkurt - Autoritetet shqiptare, me an-gazhimin dhe nënshkrimin e Presidentit të Repu-blikës së Shqipërisë, z. Ilir Meta, sot zyrtarisht mëndanë pasaportën shqiptare – thotë në një pro-noncim kryetari i Bashkësisë Fetare Islame tëRMV, h. Sulejman ef. Rexhepi. Ndihem veçanërisht i nderuar dhe shpreh kë-

naqësinë time që, me përkrahjen e Presidentit IlirMeta, njeriut i cili me tërë qenien e vet po për-kujdeset për shqiptarët kudo qofshin ata, autori-tetet përgjegjëse të shtetit shqiptar më mundësuantë pajisem me pasaportën shqiptare, të cilën e kon-sideroj tej mase të vlefshme-qoftë nga ana sim-bolike, qoftë nga ajo praktike. Kjo pasaportë ështëgëzimi im dhe realizim i një dëshire të kah-moçme, sepse, duke e poseduar atë, unë e ndjejveten edhe konkretisht pjesë të shtetit tim amë.Zoti e bekoftë Presidentin Meta, Zoti e bekoftëShqipërinë! - ka shkruar Reis’ul-Ulema h. Sulej-man ef. Rexhepi në Facebook.

Hëna e re 9

Hëna e re 1110 Shkurt 2019 | Jumadal-Awwal - Jumadal-Akhirah 1440

1. KRENARI NË DHEMBJE

ZHGËNJIM: Më shkaktuan zhgën-jim e neveri ata të cilët dëshmuan mun-gesën elementare të dhembjes e tëhumanitetit, ata që pa kurrfarë turpishprehnin dëshpërimin që në aksidentine Llaskarcës paskan humbur jetën paknjerëz, duke e ndërlidhur monstruozite-tin e vet me “hakmarrjen që duhet t’juvijë nga Zoti atyre të cilët e shitën Ma-qedoninë…”Tragjedia që u shkaktua nga aksidenti

në afërsi të Llaskarcës ishte vërtet e për-masave të mëdha; ajo ishte një pikëllim ipërgjithshëm i tërë opinionit në vend e mëgjerë që nga zemra ngushëlloi familjarët etë aksidentuarve. Në raste të këtilla të cilatmund të ndodhin dhe të cilat njeriu nukka mundësi t’i parandalojë, mbështetja teZoti dhe mbështetja te njëri-tjetri ështëprehje, është qetësim i shpirtit të trishtuardhe është burim shprese dhe bindje sejeta, megjithatë, vazhdon.Në këtë atmosferë të pikëllimit që na

kaploi dhe jashtë dhembjes së pafund qëdo mbetet të jetojë te familjarët, të gjithëishim dëshmitarë se sa e madhe, sa bujare,sa fisnike dhe sa solidare mund të jetëzemra e njeriut, sa shumë mund të bëjmëne për të ndihmuar ata që i ka goditur fat-keqësia.Më bëjnë shumë krenar banorët e Lla-

skarcës, që nuk kursyen veten dhe të parëtiu dolën në ndihmë të aksidentuarve, dukeanashkaluar rrezikun eventual. Më bëjnëkrenar kalimtarët e rastit, që nuk nguruantë ndihmojnë. Më bëjnë krenar mjekëtshqiptarë, të cilët natë e ditë kujdestaruandhe intervenuan për të shpëtuar jetë nje-rëzish, bashkë me kolegët e tyre maqedo-nas. Më bëjnë krenar djemtë e vajzat qëqëndronin përpara spitaleve dhe iu ofro-nin ndihmë familjarëve të njerëzve të ak-sidentuar. Më bëjnë krenar njerëzit qëhapën dyert e shtëpive të veta për të gjithëqë kishin nevojë për strehim, ndërkohë qëpritnin të kuptojnë fatin e të afërmve tëtyre. Dhe, jam krenar me strukturat e BFI,të cilat u vetorganizuan për të ndihmuar epër të qëndruar me të lënduarit dhe me fa-miljet e tyre, duke dëshmuar se institu-cioni ynë është institucion i popullit.Duke i ndihmuar të aksidentuarit,

asnjëri nga heronjtë që i përmenda më lartdhe shumë të tjerë që nuk i përmenda, përasnjë çast nuk pyetën se cilit komb apocilës fe u takojnë të lënduarit, për cilënparti votojnë; në rrezik ishin njerëz dhenjerëzve duhej ndihmuar. Një gjë e këtillë do të duhej të ishte

diçka normale, reagim i natyrshëm i nje-riut ndaj njeriut. Por, jo: aksidenti tragjik në të cilin

humbën jetën djem e vajza të reja, si edhenjerëz më të moshuar, shqiptarë e maqe-

donas, myslimanë e të krishterë, i nxoringa errësira lugetërit që qëndrojnë të stru-kur duke pritur situata të jashtëzakonshmedhe fatkeqësi.Jam shumë krenar dhe shumë i lum-

tur sepse njerëzit ngadhënjyen mbi luge-tërit, të cilët nga çasti në çast, kur akomanuk dihej bilanci i aksidentit, i rritnin ten-sionet mes njerëzve, duke iu gëzuar fat-keqësisë. Me këtë rast as nuk dua të merrem me

postin jonjerëzor të profesoreshës, me tëcilin ajo vetes ia veshi përgjithmonë epi-tetin e monstrës; ndaj saj reagova që nëçastin e parë. Më shkaktuan dhembjeshtesë dhe zhgënjim ata të cilët dëshmuanmungesën elementare të dhembjes e tëhumanitetit, ata që pa kurrfarë turpishprehnin dëshpërimin që paskan humburjetën pak njerëz, duke e ndërlidhur mon-struozitetin e vet me “hakmarrjen qëduhet t’u vijë nga Zoti atyre që e shitënMaqedoninë…”Sidoqoftë, lugetërit e luajtën vallen e

tyre dhe ikën sërish në errësirë, për të pri-tur momentin e volitshëm në të cilin doderdhin ndonjë sasi të re të urrejtjes. Atalanë pas vetes shijen e hidhur të çnjerëzo-res, të dëshirës së sëmurë për hakmarrje,të vlerave të përmbysura njerëzore.Për fat të mirë, fituan edhe kësaj here

heronjtë pa emër të lagjeve e fshatravetona, të spitaleve e institucioneve tona,

duke dëshmuar se ky vend ka ardhmëri nëshoqëritë tolerante dhe humane. Prandaj,jam krenar.Ndërkohë, të lutemi për njerëzit që

humbën jetën dhe për ata të lënduarit. Zoti i shpërbleftë.

2. TË DEGDISUR NËPËR HONE

MANIPULIM: Lajme gjysmake,lajme që s’janë lajme, trillime, shpifje,manipulime, montime dhe çmontime,dezinformim dhe frikësim i opinionit memashtrime masive, me fake news. Njëshpëlarje e përgjithshme e trurit dhe evetëdijes intelektuale, që nuk është parëndonjëherë.Baraspeshimi i gjërave, vënia e një

mase në veprime dhe përcaktime, qartë-simi i vijës kufitare mes emocionales dheracionales – janë parametra të cilët ehapin kapixhikun tonë të kyçur me shtatëdryna, kapixhik ky përtej të cilit shtrihenliria dhe ardhmëria. Por, në mesin tonë, siedhe përgjithësisht në Ballkan, shumëngadalë dhe shumë vështirë mësohen këtoprincipe e botëkuptime, për të mos thënëse nuk mësohen e nuk përvetësohen fare.Kur njeriu shikon rreth e rrotull, s’ka

si të mos konstatojë se të gjithë ne, mepërjashtime të vogla, në veprimet dhe për-caktimet tona kryesisht po udhëhiqeminga emocionet. Po e bëjmë këtë gjë duke

mos e vërejtur sa shumë po e zbehin atoshpërthime të vrullshme emocionale aftë-sinë dhe forcën tonë kontemplative, sashumë po na pamundësojnë të depërtojmënë esencën e problemeve. Jeta jonë, përnjë kohë të gjatë, sikur po zhvillohet nënjë kazan, në të cilin zien gjithçka, kursepesha e fjalës së argumentuar, me gjithëforcën që duhet ta ngërthejë, ka devalvuardhe është bastarduar deri në pakuptimësi.Po, ne të gjithë kishim dhe kemi

akoma nevojë që dikush seriozisht të pu-nojë në drejtim të rikthimit në vetëdijentonë të faktit se fjala e mençur dhe e qën-drueshme, jo ajo boshe, është ilaç i shpir-tit e i zemrës, se fjala është forca që nxitndryshimin. Sepse, është e dhembshmenëse çdo gjë që rrethon njeriun është njëmarketing i sojit më të pështirë, për mëtepër, është tragjike nëse ne po detyro-hemi të jetojmë e të mbijetojmë me rre-gullat e botës virtuale, e cila pareshtur ibombardon shqisat tona me llafe boshe,me lajme e gjysmë lajme, me lajme tëshpikura e të shpifura që duhet të preoku-pojnë interesimin tonë.Lajme gjysmake, lajme që s’janë

lajme, trillime, shpifje, manipulime, mon-time dhe çmontime,dezinformim dhe fri-kësim i opinionit me mashtrime masive,me fake news. Një shpëlarje e përgji-thshme e trurit dhe e vetëdijes intelek-tuale, që nuk është parë ndonjëherë.

Lobotomia, ajo procedurë e tmer-rshme me të cilën dikur, në mënyrën mëinvazive e me gjilpëra të posaçme, u hiqejpacientëve pjesa e parme e trurit, e ciladefinon personalitetin e njeriut, po nabëhet sot në mënyrë më elegante, përmespropagandës që nuk njeh limite dhe shkelmbi të gjitha parimet etike e morale.Së këndejmi, mendoj se bota shqip-

tare, e cila është okupuar nga media nëmesin e të cilave me qirinj duhet kërkuarnjë që udhëhiqet nga principet e përgjeg-jësisë profesionale, është e detyruar vetest’ia shtrojë sa më ngutshëm atë pyetjenstereotipe – ku po shkojmë ne, ku po nashpijnë ata që kanë marrë mbi vete dety-rën e krijimit të opinionit publik, ata qëkanë bashkëdyzuar propagandën dhe po-litikën e rrugës e të kafeneve, duke pjellënjë përbindësh?“Po degdisemi në honet më të zeza e

më të thella, s’po shkojmë askund e povendnumërojmë; po kthehemi pas…”,thonë analistët më seriozë dhe sociologëtqë merren me zhvillimet brenda shoqëriveshqiptare. Ata që e njohin ndikimin e me-dias mbi masat, po trumbetojnë vazhdi-misht se “gazetarët amerikanë e kanëprincip të verifikojnë vërtetësinë edhe kurnëna i thotë të birit se e do shumë”. Një-kohësisht, ata që kanë njohurinë më tëvogël nga politika, e vlerësojnë atë vetëmsi “shkathtësi për të gënjyer në çastin e

KKOOLLUUMMNNAA ((TTRRIIPPTTIIKK))

Dhembje,hone, kode...

Shkruan H. Sulejman ef. Rexhepi


duhur”, kurse për politikanët thonë se janë“njerëz që flasin shumë, që dëgjojnëshumë pak dhe që fare nuk mendojnë”.Po, ama ne s’jemi amerikanë – gaze-

tari, sikurse dhe shikuesi e lexuesi shqip-tar, që njëkohësisht përbëjnë votuesit dheelektoratin e partive politike, nuk e kanëluksin të verifikojnë gjëra, sepse, ndër-kohë, mund t’u ikë ndonjë muhabet e tha-shethemnajë. E, në botën virtuale është erëndësishme prezenca e përhershme -nëse nuk je prezent, nuk ekziston, zhdu-kesh. Asaj bote virtuale që po na i har-xhon emocionet, ne gjithnjë e më pakë pomund t’i themi ‘jo’ dhe gjithnjë e mëshumë po bëhemi të varur. Po bëhemi tëvarur nga portalet e krijuara për të dhënëlajme të rrejshme, nga hapësira e interne-tit që ia ka hapur portat e veta dreqit e tëbirit, organizatave të ndryshme që de-struktivitetin e vet po e fshehin në mëny-rat më të sofistikuara, turlifarëshërbimeve sekrete që botën virtuale ekanë bërë sikur bahçe të babës në të cilënmund të kultivojnë e të orientojnë trurintonë ashtu si duan vet e të luajnë me emo-cionet tona sipas tekeve.Sidoqoftë, problemi ynë qenësor, më

duket mua, qëndron te fakti se shumica eshqiptarëve nuk po merret me esencën egjërave dhe nuk po çan kokën për mbije-tesën; shumë pak prej nesh po mendojnëpër anën tonë njerëzore dhe humane. Nepo harrojmë se bota virtuale nuk e pre-zanton njeriun; ajo e prezanton hijen enjeriut dhe kur njeriu kërkon prehje nëatë botë, atëherë fillon ta humbë qeniendhe thelbin e vet.Për këtë shkak, shqiptarëve po iu

ndodh që me rastet tmerrësisht tragjike,siç janë, ta zëmë, përdhunimi grupor i mi-norenes në Kavajë a shfrytëzimi i adole-shentes në Drenas nga arsimtari dhe ngazyrtari policor, të merren provizorishtnëpër internet. Dhe, po ju ndodh që nëvend të reagimit të fuqishëm qytetar dheinsistimit për dënime të merituara tëmonstrave, të fillojnë të akuzojnë vikti-mën.Kapixhiku, i cili nga honet e zeza

shpie drejtë lirisë dhe ardhmërisë, edhemë tej është i mbyllur me shtatë dryna;kush do ta hapë – mbetet të shohim. Në pritje e sipër, fjala e argumentuar

mund të shërbejë si ilaç për shpirtrat e të-huajësuar. Jeta brenda kazanit do shpër-thejë patjetër një ditë e do e largojëkapakun duke na krijuar mundësinë përtë qenë vetja.Pajisja me dituri dhe respektimi i di-

turisë dhe drejtësisë, humaniteti, jeta eshëndoshë shoqërore dhe familjare, për-krahja e të varfërve dhe atyre që janë të

padrejtësuar - janë segmentet të cilat nje-riu ynë duhet t’i jetësojë tërësisht. Por,ato nuk mësohen nga bota virtuale; atojanë vetë jeta.

Këto, mes tjerash, janë pjesë e pari-meve bazë të Islamit.

3. MASHTRIMI SI KOD

PUÇRRA: Janë për keqardhje ata tëcilët të vetmin sukses në jetë e kanë për-katësinë kombëtare.Mospërfillja e realitetit dhe mosaftë-

sia për të konstatuar se një veprim të ciline bën populli yt, shteti yt, ose partia poli-tike së cilës i takon, nuk mund të jetë imirë dhe njëkohësisht të jetë i keq nësetë njëjtin e bën një popull, një shtet aponjë parti tjetër politike, është karakteri-stikë e mendjes së ngurrët që, në esencë,e ka urrejtjen si shtytës.Dhe, pikërisht në atë mënyrë funksio-

non truri i nacional-shovinistëve të cilët iushqen propaganda nacionaliste duke efalsifikuar dhe fshehur të vërtetën, dukenxjerrë deklarata nga konteksti e duke uandryshuar kuptimin. Një gjë e këtillë pa-staj bën që të marrin hov përrallat mbi su-perioritetin e një populli mbi tjetrin,zotimet për hakmarrje dhe luftë, premti-met dhe nxitjet për pushtime territoriale.Për mendjen e këtillë masat janë, thjesht,tufa delesh ose insekte të cilat mund tëorientohen përmes dozave të urrejtjes, tëcilat do t’u injektohen sipas nevojës dhesipas situatës.Kështu disi funksionon nacional-sho-

vinizmi, ky që po e shohim e po e përje-tojmë në mesin tonë dhe rreth neve, kyqë nuk po e duron gjuhën e njëri-tjetrit,historinë dhe përkatësinë e tjetrit, ky qëurrejtjen mes kombeve rregullisht po ebart edhe në rrafshin fetar. Fakti që bartësit e kësaj urrejtjeje të

përgjithshme rregullisht përpiqen që na-cionalizmin e tyre të shfrenuar ta ma-skojnë me patriotizëm, vetëm flet se atakanë nevojë që destruktivitetit të tyre t’ijapin një glazurë fisnikërie, me të cilën,mendojnë ata, do ta fshehin qëllimin dhesynimin e tyre final.Por, nacional-shovinizmi dhe patrio-

tizmi janë dy ide të ndryshme, bile vijnënë kundërshtim me njëra-tjetrën. Kjo,sepse patriotizmi përveç që në thelb kadashurinë ndaj atdheut dhe popullit, aiedhe në aspektin kulturologjik, edhe nëatë ushtarak, nuk është invaziv dhe nuksynon t’i imponohet tjetrit. Ndërkohë, na-cionalizmi dhe shovinizmi janë thellë-sisht vetëmashtrues-ato synojnë sa mëshumë pushtet, të cilin pastaj e shfrytë-zojnë për të mobilizuar masat dhe për të

derdhur frustracionet dhe urrejtjen, për tëpërhapur tezat e superioritetit fiktiv ndajpopujve më të vegjël ose ndaj bashkëqy-tetarëve të tyre të një përkatësie tjetër et-nike e fetare.Ka kohë që të gjithë ne po ndeshemi

me format më të neveritshme të naciona-lizmit, i cili, me ose pa dashje, po provo-kon kundërreagimin tonë që për, fat tëkeq, nuk po dallon shumë nga naciona-lizmi i të tjerëve, që aq shumë po na pen-gon. Dhe, gjithmonë kështu, në qarkundjallëzor po hyjmë të gjithë, të pavetëdij-shëm se nacionalizmi, duke qenëshprehje e një paranoje individuale dhekolektive, që drejtpërsëdrejti buron ngafrika e lakmia, në fakt po e sulmon rre-zikshëm ndërgjegjen tonë individuale.Duke e përcjellë dhe duke e analizuar

këtë dukuri më shumë për shkak të im-plikimit të saj në marrëdhëniet ndërfe-tare, më duhet të them se nacionalistëtdhe shovinistët, pra ata që urrejnë të tje-rët për shkak të përkatësisë tjetërfarekombëtare e fetare, jashtë grupit të tyredhe ”gjirit të ngrohtë ideologjik” në tëcilin strehohen, në fakt janë njerëz aso-cialë dhe vlera e tyre në shoqëri është mi-nore. Jashtë grupit, jashtë urrejtjes,akuzave, ofendimeve e sharjeve ndajatyre që nuk janë sikur ata, vlera e tyrenuk është veçse një zero e madhe.Dua të ritheksoj se nacionalizmi që

ndoshta në periudha të caktuara na ështëdukur se ka një sharm që të bën për vete,realisht është një ideologji e banalitetit qëtubon rreth vetes injorantë e horra, ështënjë ideologji bajate që ka mashtrimin sikod të vet, që jeton e mbijeton duke uamohuar të tjerëve të drejtën e të shprehu-rit të vetvetes.Pa vlera të njëmendta kulturore, etike,

morale e estetike, nacionalizmi tregonguximin vetëm kur është i fshehur nëanonimitetin që e krijon turma. I margji-nalizuar dhe i zhytur në margjinat e sho-qërive që synojnë progresin, ai mbetet njëplagë kancerogjene, të cilën nuk ështëedhe shumë lehtë ta eliminosh nga skena,sepse ai eliminim nënkupton një procestë mundimshëm shoqëror e intelektual.Por, mbi të gjitha, dhe para së gjithash,ky proces nënkupton vetëdijesimin e nje-riut të rëndomtë se nacionalizmi vetvetiuparaqet negativitet dhe shkakton për-gjumje të vetëdijes. Urrejtja ndaj të tje-rëve e zvetënon dashurinë e vërtetë dhetë sinqertë ndaj kombit, fesë, gjuhës ekulturës tënde.Nacionalizmi është sikur sëmundja

ngjitëse që sulmon fëmijët. Ai, në plotkuptimin e vet, paraqet puçrrat e njerëzi-mit - ka thënë Ajnshtajni.

Kah fundi i janarit, 2019, doli ngashtypi përmbledhja “Aktivitete 2018” eBashkësisë Fetare Islame në Maqedoni,një botim i veçantë, tashmë me traditë, qëpërfshin tërë aktivitetin e institucionit mëtë lartë islam në vendin tonë gjatë një viti.Edituar nga Muzemil Osmani, botimi

hapet nga një letër mbresëlënëse e histo-rianit dr. sc. Ilmi Veliu, e cila i referohetvitit të largët 1968, zhvillimeve të kohësdhe aktivitetit shoqëror-patriotik të nxë-nësit të Medresesë së Prishtinës, Sulej-man Rexhepi, aktualisht Reis’ul-Ulema imyslimanëve të Maqedonisë së Veriut.“Unë për herë të parë nga goja e tij”, kashkruar I. Veliu, “kam dëgjuar e kuptuarse kush kishte qenë Mic Sokoli, që ia ki-shte vënë kraharorin grykës së topit,Ymer Prizreni e Sulejman Vokshi, AzemBejta e Shotë Galica dhe shumë e shumëfigura të tjera shqiptare…” Historiani nëletër ka sjellë edhe këtë detal: “…Përparashtëpisë së mallrave ‘Gërmia’, Sula (Su-lejman ef. Rexhepi-shën.) na ndali dhefilloi fjalimin e tij, të cilin fjalim, ndoshtanga situata e frika që kishim ne si të rinj,e kam të gdhendur në kujtesën time.Mbaj mend që Sula e përfundoi fjalimine tij me fjalët ‘Duam Kosovën Republikëdhe duam flamurin tonë shqiptar’…”Nga muaji janar i vitit të kaluar në

mënyrë të veçantë spikat shkrimi me ti-tull “Dekoratën e Reisit nuk e luan astopi”, i Agron Vojnikës. Fjala është përdekorimin “Për Arritje Jetësore”, nga

Presidenti Donald Trump, për Kryetarin eBFI-së, Sulejman ef. Rexhepi, akorduarnë vitin 2017. Vojnika në koment thotë:“Në konfirmimin e fundit që kemi marrënga Ambasada Amerikane, ndër të tjerathuhet: ‘Zyra jonë në Stejt Departamentka konfirmuar me Shtëpinë e Bardhë se‘Dekorimi për Arritje Jetësore’ nga Pre-sidenti Donald Trump për Reis’ul-UlemaH. Sulejman ef. Rexhepin është aprovuarmë datën 24 gusht 2017. Ne me kënaqësie nënvizojmë këtë Ceremoni në kalenda-

rin tonë për më 28 dhjetor (2017) nëBushi Resort.”Radhitur sipas muajve, janë me dhje-

tëra e dhjetëra aktivitete që e karakteri-zojnë punën e Bashkësisë Fetare Islame,me të gjitha pjesët e saj përbërëse – Me-dresenë, Fakultetin e ShkencaveIslame…në vitin 2018. Në afër 400 faqe,“Aktivitete 2018” e ruan dhe e arkivon nënjë botim të jashtëzakonshëm tërë punëne bërë të BFI-së gjatë një viti.Një vjetar për shumë mote.

Pyetje: A do të jetë kjo ngjarje e pa-hijshme (puçi në BFIM, 2015-shën.) sinjë njollë e keqe në faqen e çështjevekombëtare që e tangojnë identitetin tonëtë përgjithshëm?Përgjigje: Jo, jo, as që bëhet fjalë që

ta rëndojnë situatën tonë kombëtare. Kjongjarje e pahijshme, siç thoni ju, thjeshtdo të ngelë si një përpjekje e dështuar nëtërë atë vistër përpjekjesh të shërbimevetë huaja për ta dëmtuar një Institucion qëështë mburojë e denjë edhe e çështjeskombëtare. Shyqyr Zotit që nuk do tëngelë as si plagë prej së cilës do të lën-

gonte pastaj identiteti ynë kombëtar.Thjesht, është një storie që flet për dë-shtimin e radhës të urithëve që mundohent’i neutralizojnë çështjet tona kombëtareduke i rënduar me peshat e padurueshmetë çështjeve fetare. Prapë shyqyr Zotit qënë tërë atë sulm huliganësh nuk pati asgjëas fetare e as kombëtare, porse kryekëputpati një akt diversantësh të shërbimevenëntokësore. Sharra u hasi në gozhdë!(Nga libri “Tradhtia me profil dhelpre

(megaintervistë)”, fq. 65-66, me autor Ze-kerija Idrizin, botim i Rijasetit të BFI nëRM, 2017, me 94 faqe)

BFI: “Aktivitete 2018”, në afër 400 faqe

Sulmi, një akt i shërbimevenëntokësore

PPYYEETTJJEE--PPËËRRGGJJIIGGJJEE


Myslimanët do të bëhen popullsishumicë në Republikën e Ma-qedonisë së Veriut në 20 vitet e

ardhshme. Kështu thuhet në studimin eqendrës hulumtuese amerikane “PEW(Pju)”, me seli në Uashington, e cila këtijprocesi i parasheh një periudhë më tëgjatë, brenda 30 vitesh. Hulumtimi mbantitullin ”Ardhmëria e religjioneve botë-rore - projeksione lidhur me rritjen e po-

pullsisë në vitet 2010-2050". Sipas këtijhulumtimi, Maqedonia bën pjesë në gru-pin e vendeve që do të kenë shumicë tje-tër në vitin 2050, në krahasim me atë tëvitit 2010. Në Maqedoni, në vitin 2050 tëkrishterët do të jenë më pak se 50 përqind nga numri i tërësishëm i qytetarëve,ndërkohë që numri i myslimanëve do tërritet dhe do jetë mbi 50 për qind. Parashihet se disa shtete do të kenë

shumicë tjetër në vitin 2050, në krahasimme vitin 2010. Numri i vendeve me shu-micë krishtere do të zvogëlohet në 151.Pritet që të krishterët do të jenë më pakse 50% nga popullata e përgjithshme nëAustrali, Benin, Bosnjë dhe Hercegovinë,Francë, Holandë, Zelandë e Re, në Repu-blikën e Maqedonisë së Veriut dhe nëMbretërinë e Bashkuar.“Në vitin 2050 pritet që myslimanët

të bëhen më shumë se 50% të popullsisësë përgjithshme në 51 shtete, në mesin etyre edhe në Nigeri dhe në Maqedoni”,thuhet në hulumtimin e qendrës “Pju”.Në hulumtimin e qendrës nga Ua-

shingtoni, Maqedonia përmendet edhe sinjëri nga shtetet me natalitet më të ulët tëpjesës së krishterë të popullsisë."Shtetet në të cilat të krishterët do të

kenë nivelin më të lartë të natalitetit nëperiudhën prej vitit 2010 deri në vitin2050 janë Zambia, me mesatare 6,3 fë-mijë për një grua, dhe Çadi me 6,2 fë-mijë për një grua. Të krishterët kanënivelin më të ulët të natalitetit në Portu-gali -1.3 fëmijë për një grua, Koreja eJugut (1.2), Singapori (1.1), Republika eMaqedonisë së Veriut (1.1) dhe Bosnja eHercegovina (1.1)Sipas hulumtimit, orientimi religjioz

në botë po ndryshon në mënyrë rapide,kryesisht udhëhequr nga dallimet në ni-velin e lindjeve dhe numrit të popullatëssë re mes religjioneve kryesore në botë, siedhe për shkak të ndryshimit të fesë. Nëkatër dekadat e ardhshme të krishterët dotë mbeten grupi më i madh fetar, porIslami do të rritet më shpejt nga të gjithafetë e mëdha."Numri i myslimanëve gati do të ba-

razohet me numrin e të krishterëve nëbotë. Në vitin 2010 të krishterët ishin re-ligjioni numerikisht më i madh në botë,me 2.2 miliardë besimtarë, ose 31% nganumri i përgjithshëm i popullsisë në botë,Islami ishte religjioni i dytë me 23% tëpopullsisë së përgjithshme. Deri në vitin2050 myslimanët do të afrohen dhe do tëbëhen 2.8 miliardë, ose 30% nga popul-lsia e përgjithshme, ndërsa të krishterëtdo të bëhen 2.9 miliardë ose 31%, thuhetnë hulumtimin e “Pju”.Në periudhën e njëjtë, te myslimanët

parashihet që popullsia relativisht e re tëketë nivel të natalitetit me rritje afër 73%.Po ashtu, parashihet që do të rritet edhenumri i të krishterëve, por me një ritëmmë të ngadalësuar, rreth 35%.Sipas hulumtimit, në nivel global my-

slimanët kanë përqindje më të lartë të na-talitetit dhe ajo mesatarisht është 3.1fëmijë për një grua, përqindje kjo që e tej-kalon nivelin prej 2.1 për një grua e qëparaqet minimumin e nevojshëm për tëpasur një popullatë stabile.Të krishterët janë të dytët në këtë ra-

dhitje me 2.7, indianët me 2.4 dhe he-brenjtë me 2.3 fëmijë për një grua. Tëgjitha grupet tjera kanë nivel shumë tëulët riprodhimi të popullatës së tyre. Kë-

shtu, religjionet popullore kanë 1.8 fë-mijë për një grua, religjionet tjera kanëpërqindje 1.7 dhe ato të paregjistruaratgjithashtu 1.7, budistët 1.6 dhe kjo para-qet një natalitet shumë të ulët. Migrimi ndërkombëtar është edhe një

faktor i cili do të ndikojë mbi madhësinëe paraparë të grupeve religjioze në vendedhe rajone të ndryshme. Në Evropënumri i myslimanëve pritet të rritet prej5.9 në vitin 2010, në 10.2 % në vitin2050, për shkak të migrimit. Pa migri-min, përqindja e pjesës myslimane të po-pullatës në Evropë pritet të jetë 8.2%, eqë është për 2% më pak. "Duke marrë parasysh rritjen e

shpejtë të popullsisë myslimane në botë,a do bëhen në fund myslimanët më tëshumtë në numër nga të krishterët? Nësemodeli kryesor projektues zgjerohet për-tej vitit 2050, pjesa myslimane e popul-lsisë në botë do të barazohet me atë tëkrishterë diku rreth vitit 2070. Më pas,numri i myslimanëve do ta tejkalojënumrin e të krishterëve deri në vitin2100. Atëherë numri i myslimanëve do tëbëhet 1% më shumë se ai i të krishterëve,pra myslimanët do të bëhen 35% nga po-pullsia e përgjithshme, kurse të krishterët34%”, thuhet në hulumtim.

PEW, Uashington: Myslimanët,shumicë në RMV

ANALIZË

Në botë, numri i myslimanëve do ta tejkalojë numrin e të krishterëve deri në vitin 2100.Atëherë numri i myslimanëve do të bëhet 1% më shumë se ai i të krishterëve, pra

myslimanët do të bëhen 35% nga popullsia e përgjithshme, kurse të krishterët 34% -thuhet në hulumtim.


tëron inteligjencën e fëmijëve, hap dia-pazonin e të menduarit te fëmijët. Më-suesia është art i transferimit të vlerave tëpërhershme te brezat që vijnë. Mos har-rojmë se të gjitha llojet e profileve dhepersonaliteteve në shoqëri, duke filluarnga ekonomistët, inxhinierët, mjekët, po-litikanët, juristët, poetët, shkrimtarët, ga-zetarët, shkencëtarët, artistët, hoxhallarëtetj. Etj., janë edukuar me përpjekjet dhemundin mësuesve. Pra, është një fakt ipamohueshëm se figura qendrore nëzhvillimin dhe përhapjen e arsimit ështëvetë mësuesi. Qëndrimi islam ndaj dijetarit, mësue-

sit, apo edukatorit, është shumë transpa-rent. I dërguari i Allahut, Muhamedi (a.s.) ka thënë: “Në Ditën e Gjykimit vihetnë peshojë gjaku i dëshmorëve dhengjyra e penës së dijetarëve; ngjyra epenës së dijetarëve peshon më rëndë.“Pas Betejës së Bedrit, duke shqyrtuar sta-tusin e robërve të luftës, Pejgamberi (a.s.) profesionin e mësuesisë e konsideroitë barabartë me gjënë më të çmueshmepër njerëzinë - me lirinë, andaj edhe ndajrobërve të luftës së Bedrit e mori këtëqëndrim: “kush ua mëson dhjetë mysli-manëve shkrim- leximin, do të fitojë li-rinë”.Është më se e vërtetë se shpërndarja

dhe zgjerimi i diturisë është njëlloj sishpërndarja e pasurisë, meqenëse ajo edallon njeriun nga të tjerët. Dora që jepështë më me vlerë se dora që merr. Dija,ashtu si dhe pasuria, është amanet ngaZoti në dorën e njeriut. Me shpërndarjene të dyjave, njeriu çlirohet nga egoizmidhe nga mendësia se ato janë nën kon-trollin e tij absolut. Dobia e përcjelljes sëditurisë në shoqëri është më e madhe seshpërndarja e pasurisë. Në këtë kontekstmësuesi është më i vyeshmi, më i pasurii shoqërisë. Ai pas vete lë një xhirollogaritë hapur edhe pasi të kalojë në botën eamshuar, sepse sevapet rrjedhin në adresëtë tij. I dashuri i Allahut (a. s.) ka thek-suar: “ai që ka lënë pas dituri, prej sëcilës përfitojnë njerëzit, e ka të hapur fle-toren e të mirave (i shkruhen sevape)edhe pas vdekjes”. Me siguri, nga këtoqëndrime të të dërguarit të Allahut ështëfrymëzuar edhe Aliu (r. a.), i cili në li-dhje me mësuesin është shprehur në këtëmënyrë: “Kush ma mëson një shkronjë,do t’i shërbej tërë jetën atij.” Një fjalë eurtë thotë: “po mos të ishin dijetarët-mësuesit, njerëzit do të jetonin si kaf-shët”. Kjo është kështu, sepse mësuesi,njëkohësisht, është një edukator, njëudhëzues i njerëzimit. Mësuesit plotësisht janë të vetëdij-

shëm se detyra e tyre është një mision i

shenjtë dhe se ata janë të ndërgjegjshëmpër përgjegjësinë e misionit të tyre nëkohë, para gjeneratave të reja dhe sigu-risht që nesër, në botën tjetër, edhe paraMadhërisë së Allahut (xh. sh.). Sepse, de-tyra e shenjtë e mësuesisë, thjesht, nukështë vetëm të përcjellë, të bartë, apo tëtransmetojë të dhëna të ndryshme, për-kundrazi, misioni i tij është në një pozi-cion që të kultivojë ndjenjat e së mirës, tëbukurës, të etikës, të moralit dhe të sinqe-ritetit. Ai te fëmijët e ngulit dashurinë ndajlibrit dhe leximit, mirësjelljen ndaj njerë-zisë, respektin ndaj të shenjtës-fesë, ndër-ton ndërgjegje të shëndosha, mendje mevetëdije përgjegjësie. Pra, me një fjalë,mësuesi është i vetëdijshëm se ai e edu-kon dhe e përgatit njeriun, apo gjeneratëne së ardhmes, duke mos harruar se guri nëthemelin e fortifikatës së të ardhmes vihetpikërisht tani dhe pikërisht këtu.

Sipas botëvështrimit islam, procesi imësimit dhe arsimimit është një procesqë e përshkon tërë jetën. “Kërkoni dituri

prej djepi e deri në varr” (hadith). Aiështë një mision që kërkon angazhim per-manent, që kërkon energji dhe zell tëlartë, që kërkon përkushtim, që kërkondashuri dhe një zemër të mbushur meplot energji pozitive. Sepse, me çka ështëe mbushur zemra, me atë derdhet ajo nësjelljen e njeriut, në forma të ndryshme.Mu për këtë arsye, detyra e mësuesisënuk është punë për dembelët, për përta-cët, apo për ata që kohën e çojnë dukeluajtur ‘gurëce’ kafeneve.Duke e mbyllur këtë temë, mos har-

rojmë edhe këtë fakt të vërtetë: se, njënxënës, një person që dëshiron të mësojënga ndonjë mësues, mund të përfitojëprej tij aq sa do ta respektojë mësuesin evet. Prandaj, ne shprehim respekt, da-shuri dhe mirëkuptim ndaj atyre që namësojnë, që na këshillojnë dhe na edu-kojnë.E përfundojmë këtë hutbe me lutjen

kuranore: “O Zoti im, shtoma dijeninë.”(20/114)

Shkruan: Dr. Selver Xhemaili

Data 7 Mars në historinë tonë nji-het si Festa e Mësuesit. Në këtëdatë në të gjitha trojet shqiptare

nderohet puna dhe kontributi i mijëra më-suesve, atyre që kanë investuar dhe që in-vestojnë për arsimimin dhe edukimin ebrezit të ri. Urimet tona për të gjithë mësuesit!Siç e dimë edhe nga këndvështrimi

islam, mësimi dhe arsimi janë baza, janëjeta e zhvillimit të njerëzisë nga të gjithaaspektet. Në fakt, këta dy komponentë nëhistorinë islame zënë vend qendror, sepsejanë shtyllat themelore të kulturës e të ci-vilizimit islam. Mësimi dhe arsimimi nëIslam janë të përcaktuara me fjalën eZotit në Kuranin Fisnik: ”Lexo, me emrine Zotit tënd, i cili krijoi çdo gjë” (96/1)

dhe në thëniet e Muhamedit (a. s.), dukeu bërë të obliguara për çdo mysliman emyslimane, edhe atë në çdo kohë dhe nëçdo vend. Madje, Kurani fisnik jo vetëm që ur-

dhëron dhe afron dije të gatshme, por, përmë tepër, ai na mëson se si ta përfitojmëdijen, na i tregon rrugët e dijes. Ai nukkërkon nga njeriu që dijet që i ofrohenatij të merren dhe të praktikohen pa uthelluar në to, pa medituar dhe pa men-duar mirë, pa e hulumtuar, pa e kuptuar,dhe pa e përvetësuar mirë atë.Përkundrazi, Kurani pyet: “A nuk e

studiojnë me vëmendje Kuranin”, “Ata,a nuk ndalen të mendojnë mbi thellësinëe Kuranit fisnik.” (47/24) Kurani nuk ur-dhëron thjesht të lexohet, por duke u thel-luar në kuptimin dhe përmbajtjen e tij,pra porosit një lexim me vëmendje të

thellë/tertil. (74/4) Për më tepër, Kuranii dedikohet një “shoqërie që mendon, qëlogjikon”. (2/197) Pra, Kurani i mundë-son njeriut të arrijë kapacitetet e mediti-mit, të idesë dhe të gjykimit, që dijen tafitojë, ta prodhojë dhe ta përçojë më tej.

Është pikërisht mësuesi ai që këtë de-tyrë e kryen në mënyrën më të bukur.Profesioni i mësuesisë është një detyrëshumë e lartë dhe shumë e rëndësishmenë ndërtimin e shoqërisë, saqë nukmund të shpjegohet me fjalë. Në veçanti,në kohën e fundit, kur përpara fëmijëveapo nxënësve ekzistojnë rrugë të ndry-shme dhe mundësi të pakufishme ‘për tëhumbur kohën’.Mësuesi apo edukatori i shoqërisë,

përpos asaj që përcjell njohuritë te brezate ardhshëm, njëkohësisht ai edukon, për-cjell përvojat e dobishme për jetë, e çil-

Mësuesi, edukator i shoqërisë

NGA MIMBERI

Në suren Maide, ajeti 90, Allahufuqiplotë thotë: “O ju që kenibesuar! Me të vërtetë, pijet al-

koolike, bixhozi, idhujt dhe shigjetat efallit janë vepra të ndyta nga punët edjallit. Prandaj, largohuni nga këto, meqëllim që të shpëtoni!”Jemi dëshmitarë për marrjen hov të

një dukurie shumë të keqe, e cila motika përfshirë çdo qytet tonë, e ato janë lo-jërat e fatit, në veçanti kazinotë, numri

të cilave është shumë i madh. Bixhozi, si një dukuri negative, është

rrezik për pasurinë, për familjen, përshoqërinë dhe për rrethinën. Bixhozi ishkatërron të gjitha virtytet e frytshmedhe çdo gjë që është njerëzore te njeriu.Ai i robëron njerëzit dhe, dalëngadalë, ilargon nga rruga e drejtë, duke i çuardrejt humnerës.Feja islame shumë herët i ka shpallur

luftë kësaj dukurie, duke e bërë haram.

Bixhozi e pushton njeriun psikikishtdhe ia merr tërë kujdesin; e dalldis atëdhe në njëfarë mënyre e deh porsi al-kooli. Bixhozi u shkakton njerëzve en-tuziazëm të tepruar e të dëmshëm,zhgënjim, urrejtje të ndërsjellë. Dhe,tërë kjo është e ndaluar dhe mëkat imadh (haram). Me fjalën bixhoz nënkuptojmë çdo

lojë të fatit (lojërat që luhen me para), tëcilat zhvillohen nga ana e partnerëve,

duke depozituar pasuri, me qëllim tëpërfitimit në dëm të njëri-tjetrit. Çdolojë që luhet me kusht, konsiderohet bi-xhoz dhe kjo në Kuranin famëlartë nda-lohet rreptësisht.Për fat të keq, sot pothuajse në çdo

lagje të qyteteve tona, madje dhe nëpërfshatra, kemi vende të bixhozi, përkatë-sisht të kazinove. Për të qenë tragjediaedhe më madhe, këto kazinotë janëhapur afër çdo shkolle-qofshin atoshkolla fillore, të mesme apo fakultete(universitete).A nuk do të ishte më mirë që këto

para, që po harxhohen nëpër këto lokale,t’u shpërndahen fukarenjve, jetimëve,ose ndonjë nxënësi që është talent, pornuk ka mundësi financiare për shkol-lim?! Ose, të hapet ndonjë bibliotekë, kurinia jonë kohën e lirë do ta kalonte dukelexuar e studiuar libra nga më të ndry-shmit. Pra, Allahu fuqiplotë bixhozin e ka

ndaluar, sepse është në dëm të personit,si dhe në dëm të shoqërisë në përgji-thësi. Bixhozi është shkaktar i armiqë-sisë ndërmjet njerëzve, shkaktonpërçarje, hidhërime, zënka, por dhe vra-sje.

Bixhozi si një haram që është, duketqartë edhe në hadithet e Pejgamberit (a.s.). Muhamedi (a. s.) thotë: “Kush e fton

shokun: ‘Eja të luajmë kumar’, duhet tëjapë sadaka.” Kjo do të thotë: Nëse nje-riu ka vendosur, është nisur ose e kaftuar dikë për të luajtur bixhoz, duhet tëpendohet menjëherë dhe të heqë dorënga kjo dhe, si pjesë përbërëse e pendi-mit, duhet të ndajë sadaka (lëmoshë). Pra, Muhamedi (a. s.) nuk thotë se

‘kush luan kumar’, por thotë: ‘kush ipropozon shokut të luajë kumar, duhettë japë sadaka’; pra, të mos flasim përatë që luan kumar.Çka shpresojnë ata njerëz që e fi-

tojnë bukën përmes këtij harami? Le të mos mendojnë se Allahu (xh.

Sh.) do t`u japë bereqet në këtë pasuridhe le ta dijë se kjo pasuri kurdo-kurdodo t'ju asgjësohet.O njeri! Asnjëherë nuk është vonë që

t’i largohesh këtij vesi të keq, që ështësi kanceri, që e ha përbrenda shoqërinë. O njeri! Pendohu dhe merr mësim

nga ajetet dhe hadithet, duke e pastruarveten, familjen, shoqërinë dhe qytetin nëtë cilin jeton.

Bashkësia Fetare Islame e Maqedo-nisë së Veriut, përkatësisht hoxhallarët,duke u bazuar në parimet islame, kanëapeluar largimin nga bixhozi dhe bojko-timin e kazinove. Por, sot në mënyrë edhe më direkte i

bën apel shoqërisë që ta ngrejë zërinkundër bixhozit, kundër kazinove dhe tëkëqijave të ngjashme. Gjithashtu, u bën apel të gjitha insti-

tucioneve kompetente që të marrin masapër parandalimin e hapjes së këtyre ka-zinove në vendbanimet tona ku jetojmë. Ose: të mundohemi t’ia paranda-

lojmë vetes tonë, por edhe të afërmve,shkuarjen nëpër vende të këtilla. Ndo-shta, së paku, edhe kjo do të rezultojëme mbylljen e këtyre vendeve.Andaj, t’i përvishemi punës së nder-

shme, ta ndihmojmë njëri-tjetrin në tëgjitha zhvillimet që na çojnë përpara dhetë bëhemi urë lidhëse dhe bashkëpunimipër të ndërtuar mirëqenie ekonomikelarg bixhozit.E lusim Allahun (xh. sh.) që rininë

tonë ta udhëzojë në dritën e Islamit, tambrojë prej haramit, si dhe prej intri-gave të shejtanit.Stop kazinove!


Kazinotë, punë shejtani

DUKURI

“O ju që keni besuar! Me të vërtetë, pijet alkoolike, bixhozi, idhujt dhe shigjetat e fallitjanë vepra të ndyta nga punët e djallit. Prandaj, largohuni nga këto, me qëllim që të

shpëtoni!” (Kuran, Maide: 90)


Nata e shënuar Regaib sivjet biemidis 7 dhe 8 marsit. Shënon dhefillimin e muajit Rexheb. Regaib,

në gjuhën arabe është shumës i fjalës “ra-gibe”, që do të thotë dëshirë, prirje, inte-resim. Besohet se në këtë natë mëshira,ndihma dhe bujaria e Allahut (xh. sh.)shpërndahen me të madhe.Nata e shënuar Regaib, sipas kalenda-

rit hënor, është nata duke u gdhirë dita eparë e muajit Rexheb, që është edhe muajii parë i Tre Muajve të begatë. Çdo natë

para xhumasë është e bekuar, por kjo natëveçanërisht. Me vlerat e mëdha që për-mban kjo natë, është njëkohësisht sihariqidhe lajmëtari i parë i muajit Ramazan. Në aspektin psikologjik kjo është

shumë e rëndësishme, sepse besimtarihyn në një parapërgatitje shpirtërore dhee drejton veten e tij kah adhurimet, për-gjegjësitë individuale dhe familjare dukeurdhëruar të mirën e duke ndaluar tëkeqen.Në popull është konceptuar gabim

fakti që në këtë natë ka mbetur shtatzënënëna e profetit tonë, Emineja. Vetë data elindjes së Pejgamberit tonë (a. s.) nuk evërteton këtë hipotezë. Mundet që në këtënatë Emineja ta ketë kuptuar që ishteshtatzënë. Një komentim i tillë i këtijkoncepti do të ishte më i përshtatshëm.Sipas mendimeve të dijetarëve

islamë, në këtë natë Allahu i madhëruar eka begatuar pejgamberin Muhamed (a. s.)me dhunti dhe me dhurata shpirtëroreshumë të çmuara. Allahu natën e Regaibit

u jep myslimanëve mirësi dhe begati tëpanumërta. Kjo është nata kur pranohenlutjet, pendesat dhe kur shpërblimet eadhurimeve janë të mëdha e të shumta. Pejgamberi ynë i nderuar në një ha-

dith të transmetuar nga Enesi (r. a.) kathënë: “Kujdes, përpiqu të rrish zgjuarnatën e xhumasë së parë të muajit Re-xheb, të mos e kalosh atë në shkujdesje,sepse engjëjt asaj nate ia kanë vënë emrinRegaib!” Në disa thënie të tjera për rëndësinë e

kësaj nate, ndërkaq, pejgamberi Muha-med (a. s.) është shprehur: “Ai që e vle-rëson natën e xhumasë së parë të muajitRexheb (Natën e Regaibit) nuk e dënohetnë varr nga Allahu i madhërishëm” (tran-smeton: Saadet-i Ebedije). “Lutja qëbëhet në këto pesë net nuk kthehetmbrapsht: Në natën e Regaibit, natën e 15të Shabanit, të xhumasë, natën e Bajramittë Ramazanit dhe të Kurbanit” (transme-ton: Ibn-i Asakir).Për besimtarët myslimanë, në veçanti,

si çdo festë fetare e çdo besimi në përgji-thësi ka domethënie më të gjerë se emriqë ajo ka.Ato manifestojnë bindshëm, me anë

të mesazhit që sjellin, qëllimet dhe ndiki-met në dobi të shndërrimeve pozitive tëfigurës njerëzore, në dobi të vetes, të fa-

miljes, të shoqërisë e të kombit. Ato shpa-losin para shoqërisë njerëzore nevojënpër dashurinë ndaj njëri-tjetrit, për unite-tin, harmoninë, mirëkuptimin dhe vëlla-zërimin, nëpërmjet ndjenjës humane qëburon nga Krijuesi i vetëm, nga një Zot ivetëm, ndjenjë të cilën vetë Zoti e bëripjesë integrale të personalitetit të njeriut,duke mos e përkufizuar atë te ndonjëracë, ngjyrë apo klasë shoqërore, porduke e barazuar shoqërinë njerëzore, në-përmjet angazhimeve morale-qytetare, kuçdo njeriu i kërkohet të jetë shembull idalluar i ndershmërisë dhe i përzemër-sisë, ku çdo njeri të plotësojë detyrat e tijnë mënyrë korrekte, të kërkojë dituri evirtyt dhe të zhvillojë një kuptim më tëmirë të vetëdijes sociale, duke ushqyerndjenjë përgjegjësie për fatet e tij, të fa-miljes e të shoqërisë.Çdo festë fetare është njëkohësisht

edhe angazhim për mbrojtjen e nderit, tëdinjitetit, të kombit e të atdheut. Fetari-zimi i njerëzve asnjëherë nuk do të thotëdhe nuk duhet të kuptohet si rrugë qëmënjanon cakun dhe qëllimin e përkatë-sisë kombëtare. Përkundrazi, fetarizimi ityre do të thotë përmbushje e koncepteveme përmbajtje kombëtare në favor tëpaqes, të lirisë e të demokracisë, të punëse të progresit, të mbrojtjes së gjuhës, tëkulturës dhe të vlerave që e karakteri-zojnë dhe e dallojnë një komb.Për besimtarët myslimanë çdo festë

fetare, ashtu si edhe kjo që po përkuj-tojmë tani, duhet të jetë shkas për rea-gime të sinqerta në drejtim të asaj qëështë bërë, të asaj që po bëhet dhe të asajqë duhet të bëhet në favor të formimit të

personalitetit si besimtar e qytetar e siadhurues, gjithnjë me qëllim të palëkun-dshëm për të çuar përpara afirmimin e fi-gurës njerëzore drejt qëllimeve mëfisnike, duke pasur gjithnjë parasysh po-rosinë e Krijuesit tonë në fjalën e tij nëKuran, ku thotë: “O ju që besoni, kijeniparasysh frikën ndaj Allahut dhe le të shi-kojë njeriu se çfarë ka bërë për nesër dhekijeni frikë Allahun, se nuk ka dyshim seAllahu është në dijeni për çdo detaj tëasaj që punoni.” (Hashr, 18)

LUTJA E MUHAMEDIT (A. S.)Pejgamberi ynë, Muhamedi (a. s.) në

fillim të muajit Rexheb e ka bërë këtëlutje (dua): ”Allahu im! Na i bëj të be-kuar Rexhebin dhe Shabanin dhe na ba-shko me Ramazanin!” (Ahmed, I, 259)Sipas renditjes në kalendar, muaji Re-

xheb është muaji i shtatë, cilësohet simuaj i mbjelljes, kurse muaji Shabanështë muaji i tetë, por cilësohet si muaj iujitjes dhe muaji i Ramazanit është muajii nëntë, por vlerësohet si muaj i korrjes,apo i mbledhjes së prodhimeve. Pra, se-cili do të korr atë çka mbjell, kurse ka përtë fituar aq sa ka punuar.Rëndësinë e muajit Rexheb, Shaban

dhe Ramazan e tregon edhe fakti se nëkëta muaj gjenden katër netët e mëdha:Nata e Madhe e Regaibit, Nata e Madhee Miraxhit, Nata e Madhe e Beratit dheNata e Madhe e Kadrit.Nata e Regaibit gjithnjë bie në natën

e xhumasë së parë të muajit Rexheb. Kjonatë, ndërkaq, njihet për nga ajo që thuhetse nëna e Pejgamberit (a. s.), Emineja, eka hetuar veten se është shtatzënë.

Regaibi shënon fillimin e Tre Muajve

NGA KALENDARI ISLAM (7/8 MARS)

Nata e shënuar Regaib sivjet bie midis 7 dhe 8 marsit. Shënon dhe fillimin e muajit Rexheb. Regaib, nëgjuhën arabe është shumës i fjalës “ragibe”, që do të thotë dëshirë, prirje, interesim. Besohet se në këtë

natë mëshira, ndihma dhe bujaria e Allahut (xh. sh.) shpërndahen me të madhe.


Nga Azra Selimi Sheapi

ZGJIDHJA E KONTRATËS SËMARTESËS

Me lidhjen e kontratës së martesëssendërtohen edhe lidhjet e forta ndërnje-rëzore. Me anë të saj formohet familja,arrihen lidhje të ngushta mes familjeve,shtresave, racave dhe popujve. Psikolo-gët, pedagogët e shkencëtarët tjerë janëtë mendimit se, nëse dëshirojmë të kemizhvillim të plotë të fëmijëve dhe gjene-rata të shëndosha për një shoqëri progre-sive dhe stabile, atëherë nga ky institut ilartë edukativo-arsimor nuk duhet hequrdorë për asnjë çmim. Kontrata e marte-sës është kontratë që i ngarkon palët meobligime dhe detyrime që duhet përmbu-shur, sepse çdonjëri nga çifti bashkëshor-tor me rastin e lidhjes së kësaj kontratemerr mbi vete obligimet dhe detyrimet qëduhen realizuar ndaj njëri-tjetrit. Ndër di-

spozitat më kryesore që ndërlidhen mekëtë kontratë po cekim me sa vijon:

Burri obligohet me vetë aktin e li-dhjes së kontratësQë t’ia japë gruas mehrin, të tërin -

nëse bëhet fjalë për mehr aty për aty; apome afat, nëse merren vesh ashtu.Obligohet që ai të marrë përsipër

mbajtjen e familjes materialisht, si:ushqimin, veshmbathjen, banimin etj.

Gruaja obligohet që:Burrit t’ia njohë të drejtën e plotë të

vendosjes në familje, sepse ai është për-gjegjësi kryesor i familjes.Të respektojë dhe t’i nënshtrohet bur-

rit të saj në ato raste që veprimi është isla-mikisht i lejuar dhe të qëndrojë gjithnjënë shtëpinë e tij e të mos dalë pa lejen etij, por vetëm në raste të domosdoshme.

PËRKUFIZIMI I SHKURORËZIMITMe shprehjen Et-talak nënkuptojmë

prishjen e kontratës së martesës përmes

aktit konkret, apo nënkuptues. Fjala Et-talak në terminologjinë e së drejtësislame do të thotë: ndërprerje e marrë-dhënieve bashkëshortore. Pra, me rastine shkurorëzimit faktikisht ndërpritenmarrëdhëniet mes çiftit bashkëshortor(gruas dhe burrit), e drejta për këtë. Al-lahu (xh. sh.) në Kuran thotë: “Lëshimi(pas të cilit mund të bëhet rikthimi)është dy herë, e (pastaj) ose te jetë enjerëzishme (bashkëshortore), oseshkurorëzim me kuptim. Fjala ”Et-talak” nënkupton prishjen e kontratës sëkurorëzimit. Rrënja e kësaj fjale është“intilak-ndarje” dhe “tahlije-braktisje,lënie”. Thuhet në të folur: Nakatun ta-lika-deve e lënë”- për devenë që është ebraktisur, për të cilën s’ka kush kujdesete as s’ka bari. Prandaj, edhe femra e lënëvjen në këtë kuptim, në mënyrë që asajt’i thuhet e shkurorëzuar. Ragibi thotë:”Rrënja e shprehjes “e shkurorëzuar” kapër qëllim: e lënë nga përkujdesja, “ve-

Prof. Ejmen Baleza(Paralelja e Vajzave – Tetovë)

Në mungesë të kulturës së shkrimitshqip te shqiptarët, si gjuhë nëpërdorim zyrtar janë përdorur në

veri latinishtja e në jug sllavishtja dhe gre-qishtja. Kështu, shkrimi i veprave ështëbërë në latinisht, greqisht e sllavisht, du-kuri të cilën më së miri na e sqarojnë tek-stet kishtare, apo Përditësimet eShenjtëruara kishtare, si “Meshari” i GjonBuzukut (1555), “Historia e Skënderbeut”e Marlin Barletit (1508) etj.Me ardhjen e Perandorisë Osmane në

këto treva, diku kah fillimi i shek. XV, ka-limi i shqiptarëve në fenë islame ishte nëpërqindje të vogël dhe kryekëput përbë-hej nga aristokracia. Në rrjedhë të këtijshekulli përhapja e Islamit në këto trojeka marrë vrull të madh dhe në mesin eshek. XVII numri i të kaluarve nga Kri-shterimi në Islam përbënte 2/3 e popul-lsisë së përgjithshme. Pranimi i fesë së re si në çdo sferë,

ashtu edhe në letërsinë shqipe, do të tre-gojë pasojat e saj, kështu që krahas për-dorimit të alfabetit latin, sllav e grek,myslimanët fillojnë të përdorin alfabetinosman-arab. Kjo gjendje do të vazhdojëdiku deri kah mesi i shek. XIX. Pas fillimit të islamizimit të shqipta-

rëve, te shqiptarët filloi shtresimi i kultu-rës islame shpirtërore e materiale.Struktura programore e shkollimit tradi-cional islam si në të gjitha viset e tjera,ashtu edhe në ato shqiptare ka mundësuarnxënien e të tria gjuhëve orientale-islame- arabe, perse e turke. Në shek. XVII,tani kur ishte krijuar një shtresë kulturoreshqiptare islame dhe kur kishte dalë njënumër alimësh/intelektualësh shqiptarë,krijohet një atmosferë kulturore islame nëqytetet shqiptare dhe kështu intelektualëtshqiptarë fillojnë të shkruajnë e të ko-mentojnë vepra të ndryshme të dijeveislame - artistike, letrare etj. - në gjuhëtorientale. Është koha kur shqiptarëtshkruajnë me alfabet arab, por shpejtndjehet nevoja për libra fetarë e letrarë nëgjuhën shqipe.

Kultura osmane – orientale te shqip-tarët e arrin kulmin në shek. XVIII, kurshqiptarët si popull në shumicë i përkisninfesë islame. Qytetet Berat e Elbasan ishinqendra tipike orientale dhe bartës të ri-lindjes kulturore në baza islame. Zhvillimtë njëjtë përjetuan edhe Shkodra e Gja-kova në veri. Këtë ndryshim të madh nëqytetet shqiptare, prej të cilave disa do tëjenë edhe qendra të lulëzimit kulturor,qysh në shek. XVIII e përshkruan edheEvlia Çelebi në Sejjahatnamen e tij, kuBeratin e përshkruan si qytet me mbi 30medrese, me dhjetëra xhami e mesxhide,si dhe me një numër të madh njerëzish tëshkolluar, me studime të mbaruara në PA-YITAHT/Pajitaht apo Stamboll dhe nëbotën islame, të cilët ishin kthyer në Beratdhe kishin zhvilluar një kulturë jashtëza-konisht dinamike islame dhe kishin for-muar shkolla letrare. Shkollat ethemeluara në qytetet Berat, Elbasan,Shkodër, Gjakovë, Prizren, Shkup janëshkolla të njohura në historinë e letërsisëshqipe. Në qytetet me shkolla fetare e de-bate letrare filloi të zhvillohet poeziashqipe, por nga mungesa e alfabetit shqipshkruhej me alfabet arab. Fakti se poeziashqipe shkruhej me alfabet arab, nukështë arsye që të mos studiohej e të vlerë-soheshin ato shkolla, ato poezi e ata inte-lektualë krijues. Duhet të dimë se nukjanë vetëm shqiptarët që shkruanin poezime alfabet arab - për një kohë kështu kanëvepruar edhe boshnjakët, spanjollët (nëVilajetin e Kordobës), si dhe portugezët eitalianët në Sicili në një përqindje më tëvogël. Kjo letërsi e shkruar me alfabetinarab, në gjuhë të ndryshme, është quajtur

LETËRSI ALHAMIADE (al-axhamia, ehuaj apo joarabe ) dhe studiohet në tërëbotën. Zhvillimi kulturor i shqiptarëve më së

miri dallohet në fushën e letërsisë, kuvend të rëndësishëm zë letërsia alha-miade, e cila në qarqet shkencore shqip-tare quhej letërsi e bejtexhinjve. Nëletërsinë shqipe të tipit alhamiad, pos poe-zisë fetare hasim edhe poezi nacionalekombëtare, e cila forcon frymën nacionaledhe i thekson vlerat e njerëzve vendorëduke bërë përshkrimin e ngjarjeve tëndryshme sociale. Ky lloj i poezisë kapasur për qëllim edukimin e popullatës.Hoxhallarët e shehlerët e shkolluar nëpërmedrese vendore në letërsinë alhamiadefilluan të përkthejnë veprat e poetëve tënjohur persianë si Said, Hafiz, Xham,Khajjam etj. Poezinë shqipe alhamiade eshkruanin njerëz të arsimuar mirë, njohësdhe adhurues të letërsisë orientale, nëradhë të parë fetare, të misticizmit islam.Kështu lindi poezia shqipe e shkruar mealfabet arab, nga e cila do të trashëgojmëvepra me vlera artistike të autorëve tëkësaj pjese të letërsisë së vjetër shqipe siNezim Frakulla, Sylejman Naibi, HasanZyko Kamberi, Muhamed Kyçyk Çami,Dalip Frashëri etj., të cilët letërsinë shqipee përsosën me tema të reja si: poema(mesnevi), këngë fetare (ilahi ) e deri telirika (gazel), elegjia (mersije), satira e kë-shtu me radhë. Kjo krijimtari letrare i dhanjë dimension të ri letërsisë e kulturësshqiptare dhe kjo ishte krijimtaria poetikeqë e karakterizonte shek. XVIII - periu-dhë drejtpërdrejt para lindjes së letërsisëkombëtare të Rilindjes.

Letërsia shqipe islame

Çka nëse nuk qëllojnë të dytë të mirë

Allahu fuqiplotë rekomandoi shkurorëzimin si ilaç, si zgjidhje, si rrugëdaljeprej problemeve që mund të paraqiten në bashkëshortësi.

SHKURORËZIMI DHE PASOJAT E TIJ (2)


thika”. Kështu, thuhet në të folur: “Etlaktul be’iremin ikalihi ve tal-laktuhu idha terektuhu bila kajd- e kalëshuar devenë nga litari”. Prandaj, e lëshuar konside-rohet kur ajo lihet pa kujdes. Prandaj, edhe në mënyrëalegorike thuhet: “Tal-laktum-mreete- e kam lërë gruan,që do me thënë: e kam braktisur; e atëherë ajo në këtëgjendje është e shkurorëzuar, përkatësisht e braktisurnga litari i kurorëzimit. Si bashkëshorti, po ashtu edhebashkëshortja kanë obligime ndaj njëri-tjetrit, ndaj Al-lahut (xh. sh.), ndaj fëmijëve, si dhe ndaj shoqërisë dhe,sikur të lejohej shkurorëzimi për një kohë të caktuar, atë-herë lirisht mund të themi se nuk do të kishim mundësiqë ta arrijmë qëllimin e kurorëzimit, e as që ta kuptojmëesencën (thelbin) e martesës. Allahu (xh. sh.) e porositfejesën dhe nxit që secili të përpiqet për të zgjedhur par-tnerin më të mirë. Por, ndodh që pas gjithë asaj për-pjekje të madhe, të mos qëllojnë të mirë; ose njëri qëlloni mirë, tjetri jo; ose mund të qëllojnë të dy të mirë, nënndikimin e rrethanave ku ata jetojnë, ndryshojnë dhezemrat e bashkëshortëve, ashtu që dashurinë, harmo-ninë, sinqeritetin dhe lumturinë e zëvendëson urrejtjadhe mosrespekti ndërmjet bashkëshortëve dhe, kështu,lindin konfliktet bashkëshortore. Për të dalë nga kjo si-tuatë që sjell urrejtje, konflikte, përçarje, bile edhe vra-sje, Allahu fuqiplotë rekomandoi shkurorëzimin si ilaç,si zgjidhje, si rrugëdalje prej problemeve që mund të pa-raqiten në bashkëshortësi, pasi që siç u kuptua, ata nukjanë në gjendje që t’u përgjigjen qëllimeve të kurorëzi-mit, me të cilat parashihet qetësimi i shpirtit, bashkëpu-

nimi, perspektiva etj. Shkurorëzimi nuk është çështjedëfrimi e as për frymëmarrje të lirshme gjatë hidhëri-mit. Kështu veprojnë disa injorantë, me ç’rast ndonjëriprej tyre i shqipton gruas së vet shkurorëzimin për çfa-rëdo mosmarrëveshje apo zemërim, sepse fanatizmi i tiji marrë del jashtë kontrollit. Ai nuk sheh çështje tjetërpër relaksim, pos shkurorëzimit. Të tillët e keqpërdorintë drejtën e shkurorëzimit, të cilin Ligjvënësi ia besoiburrit për të mënjanuar ruajtjen e kurorës gjatë shfaqjessë nevojës e jo duke ndjekur pasionet, duke iu përgjig-jur hovit të rrufeshëm, injorancës dhe emocioneve, e cilashkurorëzimin e ligjësoi për të qenë ilaç për problemine mosmarrëveshjes mes çiftit e jo shkak për probleme tëtjera. Që prej këtu e porosisim çiftin bashkëshortor, dukeia rikujtuar të kenë drojë Allahun e madhërishëm, dukeiu përmbajtur kornizave që i caktoi Zoti i madh mbi çë-shtjen e shkurorëzimit. Shkurorëzimi është faza e fun-dit e bashkëshortëve, nëse ata nuk mund të gjejnëkompromis për zgjidhjen e problemeve të tyre. Nuk dotë thotë se nesë bashkëshortja është e padëgjueshme dhemenjëherë ta shkurorëzojnë atë. Para se të vijë deri teshkurorëzimi, Allahu (xh. sh.) na mëson se si duhet ve-pruar me të atillët, që të mos vijë deri te shkurorëzimi.Allahu (xh. sh.) thotë: “Kurse ato, padëgjueshmërisësë të cilave u frikësoheni, ju këshilloni një herë.“Fjala “Nushuzehunne” –kryelartësi, mosrespektim i ur-dhrave; devijues ndaj përuljes, largim nga nënshtrimiapo respekti; konkretisht: thënia “nushuz” ka kuptimin:vend i lartësuar, i ngritur tepër lart. Në fjalorin “El-

Lisan” thuhet: “Nushuz” - kryelartësi dhe mosrespektndërbashkëshortor, çka ky element është i shëmtuar dhei kotë, qoftë te bashkëshortja apo te bashkëshorti.Allahu (xh. sh.) në këtë ajet e detajon gjendjen e

grave nën udhëheqjen e burrave dhe përmend se atojanë dy llojesh: grupi prej grave të mira e të sjellshmedhe grupi i grave të këqija, mëkatare, të urryera dhe jotë respektuara. Gratë e mira dhe të respektuara për bur-rat e tyre, besnike ndaj urdhrave të Zotit, e ruajnë vetennga mëkati, e ruajnë pasurinë e burrit që mos ta har-xhojnë pa nevojë; pra, gjithë këto janë gra të vlefshmeqë e mbajnë amanetin e Zotit të madhërishëm. Në gru-pin tjetër, ndërkaq, janë gratë mëkatare, jorespektuesendaj burrave të tyre; kryelarta ndaj burrave të tyre. Nëseju godet kjo e keqe, atëherë jeni të obliguar të pasoninjë rrugë përplot këshilla e udhëzime. Nëse nuk kaefekt në përmirësimin e tyre përmes këshillave, reko-mandimeve, atëherë jeni të obliguar t’i largoni ngashtrati. Nëse edhe pas kësaj nuk ka përmirësim, atë-herë pason rrahja, qortimi... Por, ajo rrahje të jetë nëformë edukimi dhe qortimi, rrahje e lehtë, e cila nukdhemb e as nuk e keqtrajton, sepse urtësia e saj nukështë në dhimbjen e rrahjes, por tek rrënja e autoritetit,tek burri dhe të afërmit e saj. E nëse ju respektojnë,mos u sillni keq ndaj tyre, sepse Allahu i madhërishëmështë i Butë, më i Lartë, dhe më i Fortë se të gjithë. Sinjë fenomen historik njerëzor, shpërbërja e familjesapo përfundimi i martesës, njësoj si edhe kontraktimi isaj, është i përhapur, i përsëritur dhe i larmë. Në rajo-nin ku së pari u predikua Islami, shkëputja e martesëspredikohej nga njerëzit, në mesin e të cilëve rriteshinmyslimanet dhe me të cilët kishin kontakte të jashtme.Hebrenjtë, të krishterët, arabët paganë, dhe zoroastria-nët persianë pak a shumë e përdorin këtë praktikë, qoftëme miratim të saktë, të nënkuptuar, apo të gjymtuar, tësistemeve të tyre përkatëse.Tek arabët e shekullit të shtatë femra kishte të drej-

tën e prishjes së martesës së saj; gjithashtu burri kishtefuqinë e pakufizuar për të nxitur divorcin. Natyra eplaçkës së kapur, apo të blerë, e këtyre marrëdhënievemartesore, i jepte burrit fuqi të plotë mbi gruan, madjeedhe pas divorcit. Ai nuk ishte i detyruar prej zakonitpër të siguruar ndonjë kompensim për jetesën e ar-dhshme të gruas së tij të mëparshme dhe ai mund,madje, ta pengonte atë të rimartohej. Shkurorëzimi apodorëheqja në Islam është e shpërndarë gjatë një va-zhdimësie, që i rrethon të gjitha kategoritë fetare-lig-jore, duke filluar nga njëri ekstrem i urdhërimit, deri tetjetri i ndalimit. Shkurorëzimi është i domosdoshëmaty ku nuk ekziston mënyra e përfytyrueshme për paj-tim ose shpresë për paqe ndërmjet palëve. Ai ështëmjaft i këshillueshëm, apo madje edhe i obligueshëm,po qe se gruaja është jobesnike apo mospërfillëse, apoe pavëmendshme, ndaj detyrave të saj fetare. Shkuro-rëzimi në asnjë kohë nuk ka qenë një akt i lehtë - ngaana e Pejgamberit (a. s) është quajtur më e urryera ngatë gjitha gjërat e lejueshme, dhe një akt nga i cili lë-kundet froni i Zotit. Allahu i plotfuqishëm para se tëkrijonte njeriun ishte i njohur se, mes të krijuarve, do tëketë individë të cilët nuk do të gjejnë gjuhë të përba-shkët në bashkëshortësi, dhe sa ta urrejnë dhe të shka-tërrojnë njëri-tjetrin, më mirë është të ndahen, dhe seciliprej tyre le të përpiqet për fatin e vet. Allahu (xh. sh.)

në Kuran thotë: “Po në qoftë se ata dy ndahen, Al-lahu do t’i pasurojë nga thesari i tij. Allahu ka ur-tësi të pakufishme.“

Llojet e shkurorëzimitTalaki (shkurorëzimi) sipas të drejtës islame mund

të jetë:Talaki rexhi’iTalaki bain, bejnune sugra dhe Talaki bain bejnune kubraTalaki rexh’iËshtë ai lloj shkurorëzimi, pas të cilit bashkëshor-

tët kanë të drejtë të vazhdojnë jetën bashkëshortore,para se të mbarojë intervali kohor (afati i pritjes) i ba-shkëshortes, dhe pa mos e përsëritur procedurën e kon-tratës së kurorëzimit, pa marrë parasysh se eshkurorëzuara pajtohet ose jo dhe në bazë të drejtave tëkëtij lloj shkurorëzimi, ky është emërtuar me këtë emër,rexh’i, nga shkaku se fjala “rexh’i” në aspektin etimo-logjik do të thotë “kthim”. Pas këtij lloj shkurorëzimii bëhet e mundshme bashkëshortit që ta rikthejë ba-shkëshorten në bashkëshortësi, pa mos e përsëritur pro-cedurën e kurorëzimit. Allahu (xh. sh.) nëKuranin-Qerim thotë: “Të shkurorëzuarat duhet tëpresin tri cikle të pastrimit, dhe nuk u lejohet tëfshehin atë çka ka krijuar Allahu në amzat e tyre,nëse i besojnë Allahut dhe botës tjetër. Burrat e tyrekanë të drejtë, deri sa ato presin, t’i kthejnë nëse dë-shirojnë pajtim.Allahu i madhërishëm e ka bërë obligim periudhën

e idetit për gruan e shkurorëzuar, me ç’rast thuhet nëajet: “E ato gra që janë shkurorëzuar, janë të obli-guara të presin tri menstruacione. Qëllimi i shpreh-jes “el-mutal-lekat” është që gruaja e cila ka pasur natëtë gjerdekut, që është e moshës madhore, e cila nukështë shtatzënë dhe nuk është në periudhë të menopau-zës. Kjo, për faktin se femra që nuk ka pasur natë gjer-deku nuk ka idet - duke u thirrur këtu në fjalën e Allahuttë madhërishëm, ku thuhet: “E pastaj i lëshoni atopara se të keni kontaktuar me ato; ju nuk keni tëdrejtë të kërkoni që ato të presin afatin e caktuar(iddetin ). Ndërkaq, në kuptimin e ajetit “Nëse ato ibesojnë Allahut dhe Ditës së Fundit, atyre nuk u lejo-het të fshehin atë që Allahu e krijoi në mitrat e tyre” di-jetarët janë të ndarë në mendimet e tyre. Disa thonë se“Qëllimi i fjalës së Allahut të madhërishëm është: ‘Atëqë Allahu e krijoi në mitrat e tyre’ është barra”. Kyqëndrim është i Omerit, i Ibn Abbasit dhe i Muxhahi-dit (radijAllahu anhum). Disa të tjerë thonë se kjo fjalënënkupton menstruacionet. Ky mendim ështe i Ikre-mës, i Nuhaiut dhe i Zuhriut. Të tjerët thonë se me këtëajet nënkuptohen edhe barra, edhe menstruacionet.Ibnul Arabiu thotë: “Qëndrimi i grupit të tretë të dije-tarëve është i saktë, ngase Allahu i madhërishëm e kabërë atë të sigurt, për atë se ajo është me barrë dhe fjalae saj që prononcohet për gjendjen e vet pranohet, ngasenuk ka rrugë tjetër për t’u njohur me atë fakt pos melajmin që ajo e paraqet. Në këtë lloj shkurorëzimi, nëafatin që është duke pritur, bashkëshortja është nënmbrojtjen e bashkëshortit, derisa të mbarojë afati i prit-jes banon në banesën ku ka banuar më parë, ose nëndonjë banesë tjetër. Shpenzimet tjera, si: veshja,ushqimi, pija, veshmbathja e të tjerë, i paguan bashkë-shorti. Nëse e shkurorëzuara frikësohet që të banojë në


atë banesë, atëherë ajo ka të drejtë që tëbanojë te prindërit e vet. Mbajtja e gruasnë këtë mënyrë është një mundësi përndërrimin e situatës pozitivisht. Nësegjatë kësaj periudhe zhvillohet një dë-shirë për pajtim, ajo duhet ushqyer. Burrimund ta rifitojë situatën e vet të plotë ba-shkëshortore, thjesht, duke e revokuarshpalljen e tij të mëparshme me fjalë apome vepër p.sh., duke i thënë gruas ndonjëkompliment që i shtie asaj diçka nëmend, me puthje etj. Pas kësaj, asgjë tje-tër nuk është e nevojshme për ta lehtësuarribashkimin. Po qe se kalon kjo periudhëpa revokim, shkurorëzimi bëhet përfun-dimtar.

TALAKI BAINFjala bain në gjuhën arabe do të thotë

“ndarje”, shkëputje, të martosh gruan passhkurorëzimit, duke marrë parasysh për-mbajtjen e këtij lloji të shkurorëzimit, seçifti bashkëshortor nuk ka të drejtë tëmartohet brenda afatit të pritjes. U emër-tua me këtë emër, bain, ngase ata me tëvërtetë ndahen, dhe nuk kanë të drejtë tëmartohen brenda kohës së caktuar, sipasrregullave të sheriatit islam. Shkurorë-zimi bain është dy llojesh: Talaki bainbejnune sugra, dhe bain bejnune kubra.Talaki bain bejnune sugra i thuhet atij llojshkurorëzimi pas të cilit mund të përsë-ritet jeta bashkëshortore mes të shkurorë-zuarve, por duhet përsëritur e tërëprocedura e kontratës së kurorëzimit. Ta-laki bain bejnune kubra i thuhet atij llojishkurorëzimi pas të cilit të shkurorëzua-

rit nuk kanë të drejtë ta përsërisin jetënbashkëshortore në intervalin kohor, siçtheksuam në talaki rexh’i, e as të va-zhdojnë jetën bashkëshortore me përsë-ritjen e tërë kontratës së kurorëzimit, siçishte rasti te talaki bain bejnune sugra,pas kalimit të intervalit kohor. Ndërsa pastalakit bain bejnune kubra të shkurorë-zuarit nuk kanë të drejtë të martohen paskalimit të idetit, e as nëse ata e përsërisinkontratën e martesës - rast i vetëm i tyreështë nëse gruaja martohet e pastaj shku-rorëzohet. Talaki mund të jetë edhe bid’iose sunnij. Shkurorëzimi sunnij ështëzgjidhja e lidhjes bashkëshortore në atëmënyrë sikurse e lejoi Ligjdhënësi. Shku-rorëzimi i tillë kur bëhet, në ato raste kurbashkëshorti e shkurorëzon bashkëshor-ten (me të cilën ka pasur marrëdhënie ku-rore) një herë (pas pastrimit tëmenstruacionit), duke qenë e pastër, pamos e prekur bashkëshorti. Allahu i Gji-thëdijshëm në Kuranin-Qerim thotë: “OProfet, kut t’i lëshoni gratë, lëshoni nëkohën e idetit; llogariteni atë dhe fri-kësojuni Allahut.” Prej këtij ajeti ku-ranor kuptohet se nëse vendosim tashkurorëzojmë bashkëshorten, duhet pri-tur idetin, pas pastrimit të menstruacio-nit, ose të nifasit (gjaku i cili paraqitet tefemra pas lindjes së fëmijës) dhe para seta prekë bashkëshorti.

Shkurorëzimi sunnij përbëhet prej dykushteve kryesore:Që shkurorëzimi të bëhet pas mbari-

mit të menstruacionit ose të nifasitBashkëshorti të mos ketë marrëdhë-

nie kurore me bashkëshorten pas pastri-mit Ligjdhënësi i të drejtës islame i ka pa-

raparë këto kushte që të mos dëmtohetbashkëshortja.

Shkurorëzimi bid’ijCilado shpallje shkurorëzimi, e cila

nuk është bërë në përputhje me procedu-rat sunnetike, siç u përshkruan këtu, kon-siderohet si kundërsunnetike, epashembullt, ose bid’i, që do të thotë risi,respektivisht një akt i devijuar në drejtimtë papranueshëm. Një shpallje e tillë,sipas disa shkollave juridike, është edhefetarisht e ndaluar, edhe juridikisht e pa-vlefshme. Shumica e juristëve atë equajnë fetarisht të ndaluar, por formalishttë vlefshme. Sidoqoftë, disa nga këtakonsiderojnë se, përderisa është forma-lisht e vlefshme, burri duhet ta shfuqizojëatë, madje edhe përmes vendimit gjyqë-sor. Shkurorëzimi bid’i është i papëlqye-shëm dhe nuk pajtohet me parimet e tëdrejtës islame. Ai bëhet atëherë kur ba-shkëshorti i thotë bashkëshortes tri herë‘është e lëshuar’, ose e shkurorëzon triherë në një vend, duke i thënë: ”Je e lë-shuar, je e lëshuar, je e lëshuar.” Shkuro-rëzimi bëhet duke qenë femra në kohën emenstruacionit ose të nifasit, ose shkuro-rëzimi bëhet pas mbarimit të menstrua-cionit pas marrëdhënieve në kurorë.Fukahatë janë të mendimit se talaki bid’iështë haram dhe shkurorëzuesi është më-katar.

(Vazhdon)(Fusnotat, hequr nga Redaksia)

Shkruan: Zulhixhe Zimeri Falënderimi dhe lavdërimi i takonvetëm Allahut Fuqiplotë, Zot i të gjithabotëve. Salavatet dhe selamet, mbi shpir-tin e Muhamed Mustafasë, vula e Pej-gamberisë, mbi familjen e tij të pastër,mbi shokët e tij dhe mbi të gjithë besim-tarët islamë që pasuan dhe pasojnë rru-gën e tij deri në Ditën e Gjykimit.

Jo çdo gjë e krijuar është e lejuar

USHQIMET E LEJUARA DHE LICENCA E STANDARDIT “HALLALL” (1)

Me nocionin “ushqime” nënkuptohen produktet që i konsumon njeriu në organizëm, pavarësisht mënyrëssë futjes së tyre në organizëm, të cilat shërbejnë për plotësimin e energjisë së humbur dhe për ruajtjen e

shëndetit. Ushqimi është nevojë jetësore e njeriut, sepse përbërjet e tij e ndërtojnë organizmin, e mbrojnënga sëmundjet dhe i japin energji për punë e veprimtari.

.

“O ju njerëz, hani nga ajo që

Pastaj ajeti:

“U lejon ushqimet e këndshme

dhe u ndalon ato të

pakëndshmet.”

Pastaj ajeti:

dhe bashkëshortes së tij Hava që:


HYRJE

Nisur nga fakti se çështja e ushqimitështë nga çështjet më të rëndësishme përnjeriun në përgjithësi dhe për besimtarinislam në veçanti, atëherë s’do mend seIslami i kushtoi rëndësi të madhe kësajçështje. Me nocionin “ushqime” nënkup-tohen produktet që i konsumon njeriu nëorganizëm, pavarësisht mënyrës së fut-jes së tyre në organizëm, të cilat shër-bejnë për plotësimin e energjisë sëhumbur dhe për ruajtjen e shëndetit.Ushqimi është nevojë jetësore e njeriut,sepse përbërjet e tij e ndërtojnë organiz-min, e mbrojnë nga sëmundjet dhe i japinenergji për punë e veprimtari.

RËNDËSIA E KËSAJ TEMEMeqë çështja e ushqimit është çështje

domosdoshmërie për vazhdueshmërinë ejetës së njeriut në këtë botë, atëherë s’kadilemë se njeriu duhet përkujdesur përllojin dhe mënyrën e ushqimit që e kon-sumon. Në anën tjetër, meqë jo çdo gjëqë është krijuar është edhe e lejuar, atë-herë detyrimisht duhet ditur cilat janë atoushqime që janë të dobishme, të shëndet-shme dhe të lejuara për njeriun. Gjitha-shtu, kur dihet fakti se çështja e lejimitdhe e ndalimit (hallallit dhe haramit) nëushqime, është çështje që ka filluar menjeriun e parë, Ademin (a. s.), dhe do tëekzistojë deri sa të ekzistojë kjo botë. Përcaktimi për temën “Ushqimet e le-

juara sipas jurisprudencës islame dhe do-mosdoshmëria e licencës‘Hallall-standard’ në kohën bashkëko-hore” është bërë jo nga fakti se kjo temëështë e papërpunuar sa duhet, më herët,por duke u mbështetur në rrethanat ko-hore, zhvillimin e teknologjisë ushqi-more, përzierja e lëndëve kimike meushqimet si aditivët e ndryshëm, emulga-torët etj., kanë ndikuar që njeriu i kohëssë sotme, përveç se ushqehet me ushqimenatyrale, ai ushqehet edhe me ushqimesintetike apo gjysmë sintetike. Prandaj,meqë nga ushqimi varet shëndeti dhe af-tësia e njeriut për punë, njohja e ushqi-mit, e përbërësve të tij, është me rëndësitë madhe, ashtu sikurse dhe përgatitja dhemënyra e konsumimit. Prandaj, kypunim tenton që sado pak të hedhë njërreze drite në këtë lëmë, veçanërisht përtë dëshmuar se edhe organizmi i jetës sëmyslimanëve në vendin tonë ku ne je-tojmë nën ombrellën e Bashkësisë FetareIslame në RM nuk është indiferent ndajkësaj dukurie. Pikërisht për të ruajtur be-simtarin islam nga dëmet e haramit dhepër ta informuar atë për mënyrën e shën-detshme dhe të lejueshme të ushqimeve,

Bashkësia Fetare Islame themeloi edheAgjencinë për Hallall-Standard, agjencikjo e cila ka për qëllim të licencojë, tëkontrollojë dhe të informojë për produk-tet dhe ushqimet e lejuara për besimtarëtislamë jo vetëm në RM, por edhe mëgjerë.

METODOLOGJIA E PUNIMIT E vetëdijshme se kjo temë është

shumë e gjerë dhe studion segmente tëndryshme shkencore, në konsultim edheme mentorin dr. Taxhedin ef. Bislimikam bërë përpjekje që të jem më koncize,më e shkurtër. Prandaj, temën e kamndarë në tre kapituj, që janë:1 Koncepti i përgjithshëm i lejimit

dhe ndalimit2 Ushqimet e lejuara3. Agjencia për Hallall-Standard

në kuadër të BFI-sëNë dy kapitujt e parë kam bërë për-

pjekje që shkurtimisht, pa u lëshuar medetaje në dispozita, të paraqes konceptine lejimit dhe ndalimit, rëndësinë e tëushqyerit me hallall ushqim dhe pasojatqë sjell mosushqimi me hallall si nëaspektin fizik, ashtu edhe në aspektinfetar; cilat janë ushqimet e lejuara dhe tëndaluara; dhe një temë i kam kushtuaredhe përdorimit të emulgatorëve në in-dustrinë e ushqimit.Në kapitullin e tretë kam bërë për-

pjekje të shtjelloj formimin dhe funksio-nimin e Agjencisë për Hallall Standard nëkuadër të BFI-së, rëndësia e kësaj agjen-cie, mënyra e funksionimit, aktet norma-tive dhe vendimet për funksionimin ekësaj agjencie, organet e saj , e deri temënyra e kontrollimit.Gjatë përpunimit, përveç se kam kon-

sultuar literaturën bazë të këtij lëmi, gji-thashtu kam konsultuar edhedokumentacionin normativ që ka në di-spozicion Agjencia për Hallall-Stan-dard.

SYNIMI I KËSAJ TEME

Përveç se kam bërë përpjekje që për-mes kësaj teme të zbërthej disa dispozitarreth ushqimeve të lejuara dhe të sqarojrolin dhe rëndësinë e të ushqyerit MeHallall, si synim të veçantë kam pasuredhe nxjerrjen në pah të veprimtarisë sëAgjencisë për Hallall- Standard në kua-dër të BFI-së, si i vetmi institucion që katë drejtë legjitime dhe juridike për ndar-jen e certifikatave për Hallall Standard.Të shpalos synimin se kjo agjenci në spi-kamë ka për qëllim mbrojtjen e normaveislame, në njërën anë, dhe mbrojtjen ekonsumatorit, në anën tjetër.

KONCEPTI I PËRGJITHSHËM RRETH LEJIMIT DHE NDALIMIT

Me shprehjen ushqim nënkuptojmëproduktet me të cilat ushqehemi dhe tëcilat absorbohen ose në çfarëdo mënyrefuten në organizmin e njeriut dhe shër-bejnë për plotësimin e energjisë së hum-bur, ose për ndërtimin e trupit.Organizmat e gjallë ushqehen në mënyratë ndryshme. Bimët ushqehen me për-bërje joorganike (dioksid karboni, kripëraminerale, ujë), te cilat me procesin e fo-tosintezës transformohen në përbërje or-ganike. Kafshët ushqehen vetëm meushqim të llojit te pandryshuar, te cilën egjejnë në natyrë. Vetëm njeriu konsumonushqim te freskët dhe te përpunuar.Ushqimi është nevoje jetësore e njeriut,sepse përbërjet e tij e ndërtojnë organiz-min, e mbrojnë nga sëmundjet dhe i japinenergji për pune. Nga ushqimi varet jetae njeriut, shëndeti i tij dhe aftësia përpune, andaj njohja dhe studimi i ushqimitdhe përbërësve të tij është me rëndësi temadhe, prandaj edhe Islami i ka kushtuarrëndësi të madhe konsumimit të ushqi-mit. Allahu (xh. sh.) krijoi njeriun dhe gji-

thë çka ka në univers, që gjithë ajo, në njëapo në një mënyrë tjetër, të jetë në shër-bim të njeriut. Këtu nënkuptohet edhenderi, respekti dhe krenaria që Allahu(xh. sh.) i dha njeriut në krahasim me kri-jesat tjera. Jo vetëm kaq, por meqë njeriuështë qenie që ka alternativën e zgje-dhjes, për të mos rënë në humbje dhe përtë mos dëmtuar veten e tij, Allahu (xh.sh.) nga mesi i tyre dërgoi pejgamberë tëpajisur me shpallje për të udhëzuar nje-rëzit, shpallje të cilat në vete përmbajnëurdhëresa për veprim dhe për mosveprim.Në mesin e shumë çështjeve ku njeriuështë i urdhëruar për veprim, apo për mosveprim, janë edhe ushqimet, si elementfundamental për mbijetesën e njeriut nëjetën e kësaj bote. Pra, që nga njeriu iparë, dhe njëkohësisht edhe pejgamberi iparë, Ademi [alejhis-selam] e deri te pej-gamberi i fundit, Muhamedi [alejhis-selam], si vula e pejgamberisë, çështja elejimit dhe e ndalimit të ushqimeve kaqenë pjesë përbërëse e Shpalljes, e cila esistemon jetën e njeriut në këtë botë.Ushqimet dhe pijet janë kërkesa të patje-tërsueshme për funksionimin e organiz-mit të njeriut, hapi i parë drejt realizimittë intencës së sheriatit islam për jetën enjeriut si domosdoshmëri. Për këtëarsye, Islami kujdes të veçantë i ka ku-shtuar jetës së njeriut, prandaj Allahu(xh. sh.) e ka obliguar njeriun të konsu-mojë ushqime dhe pije në atë mënyrë qëjo vetëm të ruajë jetën e tij, por edhe kua-

litetin e jetës dhe të mos e shkatërroje apota dëmtojë atë.Nocioni “hallall” është një term

islam, i cili në kornizën e vet përfshinnjë tërësi rregullash me të cilat detyrohetbesimtari islam që gjatë tërë jetës të sy-nojë që tërë veprimtarinë e vet ta zhvil-lojë brenda kësaj kornize. Prandaj,kuptimi i shprehjes “hallall” në aspektine përgjithshëm të Sheriatit islam përfshin:sjelljet, ushqimet, pijet dhe çdo gjë tëcilën Allahu (xh.sh.) dhe i Dërguari i Tije kanë lejuar, respektivisht nuk e kanëndaluar. Prandaj, Ligjdhënësi Suprem,duke marrë parasysh vlerën dhe dobitë eHallallit, jo vetëm tek individi, por tembarë shoqëria, në mënyrë imperative udrejtohet jo vetëm besimtarëve islamë,por mbarë njerëzisë, që të jenë vigjilentëdhe të kujdesshëm në përdorimin e Hal-lallit dhe të largohen nga haramet. Kjonënkupton se urtësia islame në ndalimindhe lejimin e ushqimeve është e ndërli-dhur me interesin e njeriut si individ dhesi shoqëri, prandaj çdo ushqim që është idobishëm për njeriun, është i lejuar, sidhe çdo ushqim që është i dëmshëm përnjeriun apo për shoqërinë, është i ndaluar.Kjo vërtetohet edhe me ajetet kKuranore,ku Allahu (xh. sh.) thotë:

“O ju njerëz, hani nga ajo që ështënë tokë e që është e lejuar dhe e mirë,e mos shkoni hapave të djallit, se aiështë armik i hapët i juaji.”Pastaj ajeti:

“U lejon ushqimet e këndshme dheu ndalon ato të pakëndshmet.”Pastaj ajeti:

“Të pyesin ty (Muhamed), çka uështë lejuar atyre? Thuaju: “U janë le-juar të gjitha ushqimet e mira”.Kjo që u tha deri më tani na jep të

kuptojmë se ndalesat e ushqimeve nukguxojmë t’i kuptojmë si forma kufizuesetë lirisë sonë, apo si forma sanksionuese,por detyrimisht duhet t’i kuptojmë siforma që janë në interes të ruajtjes së qe-nies tonë njerëzore dhe të shëndetit tënjeriut. Nëse me vëmendje e kundrojmëKuranin fisnik, se si e përshkruan fillimine krijimit të njeriut, vërejmë se problemii parë me të cilin u ballafaqua qenia njeriishte pikërisht ushqimi të cilin Allahu fu-qiplotë ia ndaloi. Kjo ishte ngjarja e parëqë u ndërlidh me fillimin e jetës së nje-riut, e që disa dijetarë këtë çështje e in-terpretuan duke thënë kështu: “Kjongjarje e rrit vlerën e mënyrës së të

ushqyerit të njeriut gjatë jetës së tij. Pra, këto ndalesa në ushqime nuk janë

veçanti e ummetit të Muhamedit [alejhis-selam], porse janë ndalesa edhe te legji-slacioneve të mëparshme, duke filluarnga njeriu dhe pejgamberi i parë, Ademi[alejhis-selam]. Ndalesa e parë për nje-riun sa i përket ngrënies së ushqimeve,për të cilën na tregon Kurani fisnik, ështëndalesa ku Allahu (xh. sh.) i ndaloi Ade-mit [alejhis-selam] dhe bashkëshortes sëtij Hava që të mos hanë nga një pemë ecaktuar, derisa ata ende ishin në Xhenet.Allahu (xh. sh.) thotë:

�“Ne i thamë: “O Adem, ti dhe ba-shkëshortja juaj banoni në Xhenet dhehani lirisht nga frutat e tij kah të doni,po mos iu afroni asaj bime (peme) e tëbëheni zullumqarë (të vetvetes tuaj).”Nga ky ajet dhe shumë ajete tjera, që

flasin mbi tematikën e hallallit dhe të ha-ramit, gjithsesi nënkuptohet se sfida enjeriut me ndalesën (haramin) ka filluarqë me njeriun e parë, babanë e njerëzisë,dhe se ndjekja e hallallit nënkuptonndjekjen e rrugës së Allahut, kursendjekja e haramit nënkupton ndjekjen errugës së djallit-të shejtanit.

(Vazhdon)(Fusnotat, hequr nga Redaksia)

.


Pastaj ajeti:



pakëndshmet.”

Pastaj ajeti:


.


Pastaj ajeti:



pakëndshmet.”

Pastaj ajeti:


.


Pastaj ajeti:



pakëndshmet.”

Pastaj ajeti:


.


Pastaj ajeti:



pakëndshmet.”

Pastaj ajeti:


30 Shkurt 2019 | Jumadal-Awwal - Jumadal-Akhirah 1440 31

Shkruan: Taxhudin Hamidi; (Tetovë)

Ibn Abasi transmeton: E kam dëgjuarMuhamedin (s.a.v.s.) duke thënë: -Allahu (xh. sh.) më ka thënë “se

gjënë më të parë që ka krijuar kaqenë lapsi.”Në rezolutën e OKB-së të Konventës

për luftë kundër diskriminimit në fu-shën e arsimit, të aprovuar në vitin 1955,thuhet se fëmija mund të marrë arsi-min fetar në harmoni me dëshirën eprindërve, respektivisht në mundësi, memosdetyrim, për një gjë të tillë.Dr. Xhonatan Saksi: ”Feja është

bërë forca madhore në formësimin engjarjeve në botë dhe, nëse nuk ështëpjesë e zgjidhjes, është me siguri pjesëe problemit.”SHPALLJA E LIGJIT arsimor me

fjalën IKRA’ është rruga drejt mirëqeniesnë këtë botë dhe sigurimi i xhenetit nëjetën e amshueshme! Ky ligj në trevat shqiptare e preu si

me gërshërë asimilimin e popullit shqip-

tar dhe parandaloi anarkinë dhe degjene-rimin mbi sipërfaqen e gjeografisë së po-pullit autokton shqiptar!Pa mëdyshje se ky mund i dhënë, i

rrezatuar nga Mejtepi, do të zhvillojënjë individ me pavarësi të plotë shpir-tërore dhe morale.Pa dyshin se ky program do të na më-

sojë që të fillojmë të ushqehemi ngaduart tona dhe prodhimet e shëndosha,si dhe nga abetarja dhe ilmihali i popul-lit dhe fesë tonë.Duhet pranuar se janë me qindra

mundësi për realizimin e suksesshëm tëmësim-besimit: përkrahja morale, kë-shillat, benovelencat e fondeve finan-ciare dhe shumë forma nga çlirimi iimperializmit kulturor, i cili në kohën efundit është treguar si më i fortë edhe sesa vet imperializmi ushtarak.Sistemi i mejtepit gjatë shekujve fu-

qishëm ka dëshmuar se Islami kërkonprej besimtarëve që të profesionalizo-hen në të gjitha fushat e mundshmeshkencore-qofshin ato fetare, ose të lën-

dëve ekzakte, pa kurrfarë përjashtimi,si për djem, ashtu edhe për vajza.Sistemi i mejtepit nuk e preferon

shumë këtë ndarje, në laike dhe relig-jioze.Kjo ndarje i është imponuar sistemit

arsimor fetar dhe ne e shohim si një de-tyrim të dhunshëm për desakralizimin eIslamit tek shqiptarët, si dhe taktizimin edobësimit të politikave të religjionit.Mejtepi te korpusi mysliman shqip-

tar ka determinuar zhvillimin social,ekonomik, arsimor dhe solidar ndër she-kuj.Vlen të potencohet se mejtepi ka

qenë dhe është ai i cili dëboi përpjek-jet enorme të instalimit të frymës atei-ste në shoqërinë shqiptare, me theks tëposaçëm në Kosovë dhe Maqedoni.Historia e mejtepit në trevat tona

ka dëshmuar përkrahjen e diturisë ngatë dyja gjinitë.Pseudointelektualët pandërprerë

kanë trumbetuar se feja nuk favorizonshkollimin e femrave:

Sistemi i mbarëvajtjes së mejtepit po-pullin shqiptar mysliman e ka shpëtuarnga këto njolla dhe bëzhdilla të pseu-dointelektualëve dhe të ndërtimit të apa-rateve dhe të rendit shtetëror pa njohuritë mjaftueshme rreth religjioneve. Kjo gjendje edhe u kushtoi shumë

popujve të Ballkanit në konsolidimin etyre si komb dhe shtet. Pikërisht në sistemin arsimor të mej-

tepit, në mënyrë konstante ka dominuarnumri i gjinisë femërore ndaj asaj ma-shkullore.Historia e bën të njohur periudhën

kur gjinia femërore në Evropë shitej nëpazare si skllave. Gjinia femërore shqip-tare falë leximit të Kuranit dhe parimevefundamentale të tij vijonte mësimin nëmejtepe dhe ndërtonte dispozitat e fuqi-shme, si një ndër figurat më eklatante tëshoqërisë.Kjo ka ndihmuar se bindja fetare e

besimtarëve islamë mbështetet në njëplatformë eksportive arsimore, ku thu-het: “Diçka që di nga dituria, duhet oseobligohesh që t’ua mësosh edhe të tje-rëve.“Feja dhe dija janë dy krahë, me anë

të cilëve fitohet ajo që quhet lumturi.Njeriu fe e dije kur të ketë, atëherë dotë ketë lumturi të vërtetë.Muhamedi (s.a.v.s.) në një hadith

thotë: “Shembulli i një shtëpie ku kën-dohet Kurani dhe i një shtëpie ku nukkëndohet është si i gjalli me të vdeku-rin.”Menjëherë pas depërtimit të Islamit

në shpirtrat e shqiptarëve, jeta e tyrefilloi të lulëzojë në të gjitha sferat, për-katësisht në sferën edukative, ndërtimoredhe fetare etj. Shqiptarët filluan të ndër-tojnë xhami, mejtepe, biblioteka, salla(qoshe) për leximin e Kuranit, shatër-vanë... E gjithë kjo për t’i vënë në fun-ksion ritet e përditshme fetare.Përmes programit të mejtepit, histo-

rikisht populli shqiptar vijimin e shkol-limit të nxënësve asnjëherë nuk e kabraktisur. Ndonëse kanë qenë të bindurse armiku më i madh i popullit ështëanalfabetizmi!Mualimët dhe ekspertët e lëndëve

fetare jepnin mësim dhe ua mësoninnxënësve leximin e Kuranit dhe pari-met fundamentale të fesë dhe të jetës.Pasi populli shqiptar tërhoqi si magnetfenë islame dhe dispozitat e saj dhe upërhap në këto treva, myslimanët filluanme sistematizimin e mësimit islam,ndërtuan shkolla dhe mejtepe, të cilatpunonin dhe kryenin detyrimet e mësim-besimit në afërsi të çdo xhamie.Pas pavarësisë së Shqipërisë dhe pas

okupimit jugosllav të një pjesë tëmadhe të tokave shqiptare, u ndaluamësimi në gjuhën shqipe, ndërsa mejte-pet u mbyllën. Myslimanët në territorete okupuara shqiptare e organizuan më-simin fetar përmes BFI-së, me qëllimqë të edukohen dhe të arsimohen gje-neratat e reja, duke qenë të vetëdijshëmpër pasojat e analfabetizmit. Pas LuftësBallkanike, u ndërpre procesi mësimorpër një kohë, ndërsa shkollat u

shndërruan në depo, në ahure kafshëshdhe në qendra emigrantësh.Një dokument serb, të cilin ministri

serb i Çështjes Fetare ia kishte dërguarMinistrisë së Arsimit në Beograd nëvitin 1923, thuhet: “Arsimi fetar teshqiptarët myslimanë është çështje endërlikuar dhe shumë e rëndësishme.Në këto treva ekzistojnë afër 50 myf-tini; asnjëri prej tyre (shqiptarëve) nuk edi gjuhën serbe dhe s’ka fshat e as qytetpa shkolla fetare - mejtep, të cilat gë-zojnë autoritet të lartë nga banorët efshatit ose të qytetit. Në këto shkollamësohet vetëm urrejtje dhe armiqësikundër serbëve.”Edhe pse kishte presione dhe shtypje

shtetërore për ta ndaluar mësimin fetar– mejtepin, kjo lëvizje ka vazhduar dhefalë Zotit të madhërishëm nuk ështëndërprerë fare, sepse qëllimi i mësimitnuk ka qenë urrejtja, por dashuria mesnjerëzimit.Shqiptarët në Kosovë dhe Maqedoni

nuk e ndërprenë mësimin, por e va-zhduan, edhe pse mësuesit e tillë dhehoxhallarët në rrethanat e atëhershmenuk merrnin rroga për punën e tyre.Ndikimi i mejtepit është shumë i

madh në mendimet dhe qëndrimet epopullit shqiptar, falë organizimit tëmësim-besimit me sakrifica të veçanta.Muhamedi (s.a.v.s.) ka thënë: “Kush

e dëshiron këtë botë, le ta fitojë me di-turi; kush e dëshiron botën e përjetësisë,le ta fitojë me dituri; kush i dëshiron tëdyja, le t’i fitojë me dituri.”

Mejtepi, emblemë e programit arsimor

Muhamedi (s.a.v.s.)ka thënë: “Kush e

dëshiron këtë botë,le ta fitojë medituri; kush e

dëshiron botën epërjetësisë, le tafitojë me dituri;

kush i dëshiron tëdyja, le t’i fitojë me

dituri.”


Aksidenti që ndodhi në orët e pasditesnë rrugën Shkup-Tetovë, më 13 shkurt2019, në afërsi të fshatit Llaskarcë, e nëtë cilin pati shumë viktima dhe shumë tëlënduar, e pikëlloi tejmase tërë opinionin. Ndjenja, e cila me këtë rast natyrshëm

e kaploi çdo njeri, nuk mund të ishte tje-tër përveç ajo e keqardhjes dhe e trishti-mit, e dhembjes që duhet ndarë mefamiljarët e udhëtarëve që humbën jetën. Çdo njeri që në vete ka një çikë hu-

manitet, sot iu lut Zotit që t’i shpërblejë

me xhenet viktimat dhe t’ju ndihmojë tëlënduarve shërim sa më të shpejtë. Sothumbën jetën njerëz, pa marrë parasyshpërkatësinë e tyre.Mjerisht, akoma pa përfunduar ak-

sioni i shpëtimit të udhëtarëve nga aksi-denti, ishim dëshmitarë të statuseve dhekomenteve në fb, të cilat kundërmojnëme erën e keqe të jonjerëzisë, me shovi-nizëm, me urrejtje.Dhe, do të mund ndoshta të kuptohej

nëse një gjë e këtillë do të buronte nga in-

jorantë. Por jo, komentet i nxiti një pro-fesoreshë universitare, një intelektuale, ecila duhet të edukojë e të mësojë të rinjtë;një grua, nga e cila pritet që në një shtetmultietnik e multikonfesional të ndikojënë kultivimin e tolerancës. Ajo tragjedinëe sotme e quajti – ironi, duke e lidhur ku-shedi për çfarë arsye me ‘Karpallëkun’!?Çfarë mund të thuhet për paraqitjet e

këtilla jonjerëzore? Si mund të vlerëso-het një njeri që në vdekjen tragjike të aqshumë njerëzve sheh ironi?! Ku shpienshfryrja e njerëzve që ia mbajnë krahunprofesoreshës? Të gjitha këto shpijnë në rritjen e jo-

tolerancës dhe të urrejtjes, shpijnë në rrit-jen e tensioneve ndërnacionale endërfetare. Dhe, të gjitha këto bashkë, pa-staj shpijnë në dridhjen e këtij shteti, i ciliedhe ashtu qëndron mbi themele shumëtë brishta, me përpëlitje për të gjetur rru-gën e vet drejt progresit.Allahu i shpërbleftë me xhenet vikti-

mat e aksidentit në afërsi të Llaskarcësdhe ju ndihmoftë të lënduarve. Lutem gji-thashtu që Zoti t’ju ndihmojë njerëzve qëkanë humbur sensin e humanitetit e tënjerëzisë, që të këndellen e të kuptojnë setragjeditë dhe fatkeqësitë nuk zgjedhin kudo godasin e cili do të godasin. (S. R.)

Në vend të reagimit: Në tragjedika dhembje, jo ironi

Reis’ul-Ulema h. Sulejman ef. Rexhepi dhe tërë Bashkë-sia Fetare Islame janë të shqetësuar nga tragjedia e ndodhursot, 13 shkurt 2019, me autobusin e pasdites në relacioninShkup-Tetovë-Gostivar të kompanisë së udhëtimeve “DurmoTurs”.

Thuhet në Kuran, kaptina En-Nahl, ajeti 53: “Çdo mirësiqë keni, është nga Allahu. E, nëse ju godet ndonjë fatkeqësi,prapë nuk keni kujt t’i kërkoni ndihmë përveç Tij.” Në këtëkuadër, edhe ne lutemi për shpirtin e atyre që kanë humburjetën në këtë fatkeqësi të tmerrshme, duke dashur që Allahu(xh. sh.) t’i shpërblejë me xhenet, ndërsa atyre që janë shtrirënëpër spitale u dëshirojmë shërim sa më të shpejtë.

Institucioni i Reisit dhe i BFI-së, po ashtu, luten për sabër,për durim, në këto momente mjaft të rënda.

El-Fatiha.

Telegram ngushëllimi për tragjedinë me autobusin e “Durmo Tursit”

Më 7 shkurt, 2019, Rektori i ri i Uni-versitetit Ndërkombëtar Ballkanik (IBU),Ihsan Shener, vizitoi Bashkësinë FetareIslame, ku u prit nga Reis’ul-Ulema h.Sulejman ef. Rexhepi. Kreu i BFI-së, ef. Rexhepi, në pika të

shkurtra paraqiti letërnjoftimin e institu-cionit të lartë islam në vendin tonë, meç’rast u ndal tek Medreseja Isa Beu, ba-shkë me paralelet e shtrira, tek Fakultetii Shkencave Islame dhe programet studi-more të tij. Rektori Shener falënderoi Reisin për

mikpritjen dhe tha që Universiteti Ndër-kombëtar Ballkanik në Shkup është ihapur për bashkëpunim me BFI-në dheinstitucionet e saj edukative-arsimore.

Me këtë rast Rektori ftoi Reisin që tëvizitojë IBU-në në një të ardhme më tëshpejtë. Të dyja palët u dakorduan për thelli-

min e bashkëpunimit në të ardhmen, gji-thnjë në interes të zhvillimit të marrë-dhënieve fetare, të arsimit dhe të kulturësnë këto hapësira dhe më gjerë.

Më 5 dhe 6 shkurt, 2019, në Sarajevëështë mbajtur Punëtoria Rajonale eOSBE-së në temë “Hartimi i udhëzuesitpër ndërhyrjet paragjyqësore dhe meka-nizmat e referimit në parandalimin dhekundërshtimin e ekstremizmit dhe të ra-dikalizmit të dhunshëm që shpie në ter-rorizëm”.Nga Bashkësia Fetare Islame e Ma-

qedonisë pjesëmarrës në të ishte përfaqë-suesi i Ekselencës së Tij, Reis’ul-Ulemah. Sulejman ef. Rexhepi, mr. Mustafa ef.Dauti, i ngarkuar për bashkëpunim mefaktorin ndërkombëtar, në veçanti me Mi-sionin e OSBE-së në Maqedoni.Në Punëtorinë Rajonale pjesëmarrësi

nga BFI ka folur në cilësinë e ekspertitpër parandalimin e ekstremizmit të dhun-shëm dhe të radikalizmit, duke paraqiturnë mënyrë të veçantë rolin tepër kon-struktiv të institucionit të lartë të mysli-manëve të Maqedonisë dhe të vetëkryetarit të BFI-së, ef. Rexhepi, në pa-randalimin e ekstremizmit të dhunshëmdhe të radikalizmit në vendin tonë, pordhe më gjerë, si një kontribut i çmuar, ipranuar dhe me shumë vlerë.Përfaqësuesit e BFI vite me radhë

marrin pjesë në organizime të këtilla, pa-staj në konferenca të niveleve të ndry-shme ndërkombëtare në Maqedoni, nërajon dhe në Evropë.

Në paraqitjen e tij M. Dauti foli edhepër punën dhe aktivitetet që po i bën va-zhdimisht BFI në territorin e Maqedo-nisë, por dhe kudo ku paraqitenpërfaqësuesit e saj, në parandalimin e kë-tyre dukurive negative, duke qenë njësubjekt i pakonkurrencë këtu e më gjerënë mbrojtje të Islamit të pastër dhe tradi-cional.E gjithë kjo – tha Mustafa Dautinë Sarajevë – ka shkuar dhe është dukeshkuar falë bashkëpunimit të jashtëza-konshëm të BFI-së dhe në mënyrë të ve-çantë kreut të saj, Sulejman ef. Rexhepi,me faktorin ndërkombëtar, me Ambasa-dën e SHBA-ve, Misionin e OSBE-së,Delegacionin e BE-së në Shkup etj.

Rektori i IBU--ssëë vizitoi BFI--nnëë

Sarajevë: BFIM i kontribuon luftëskundër ekstremizmit


ria besoi tek e vërteta dhe drejtësia që ipërkasin Krijuesit dhe jo ligjeve të rastë-sishme dhe vetjake të një minoriteti fi-timtar apo të diktatorëve të përkohshëm.Islami ka deklaruar gjithmonë se nje-

rëzit gëzojnë respekt pa iu nënshtruar di-skriminimit social-politik,material-shpirtëror, kulturor-racial e tëçfarëdo lloji tjetër dhe i ka nderuar ata menjë status të tillë mbi të gjitha krijesat.Kurani deklaron: “Dhe sigurisht ne ikemi nderuar bijtë e Ademit.” Prandaj, sipas Islamit, edhe nëse di-

kush është jobesimtar, pasuritë e tij/saj,jeta dhe nderi nuk mund të cenohen.Shëndeti fizik dhe mendor, si dhe e drejtapër të formuar familje janë të drejtat e pa-mohueshme të çdo individi. Në të njëjtënmënyrë, asnjë e drejtë tjetër nuk mund tëshkelet. Edhe në gjendje lufte, gratë, fë-mijët dhe të moshuarit, të cilët nuk janënë gjendje të luftojnë, nuk preken. Nëpërputhje me Kuranin e shenjtë dhe medrejtësinë, që rrjedh nga ai, bëhet e diturse vrasësi i një njeriu të vetëm është njëvrasës i urryer, sikur të jetë vrasësi i gji-thë njerëzimit. “Prandaj Ne i urdhëruambijtë e Izraelit se kush vret ndokënd, qës’ka vrarë njeri ose që nuk ka bërë çrre-gullime në Tokë, është sikur të ketë vrarëtë gjithë njerëzit. Dhe, nëse dikush shpë-ton një jetë, është sikur të ketë shpëtuarjetën e krejt njerëzve…”Në këndvështrimin islam, të drejtat e

njeriut nuk mund të shkelen edhe sikurkjo të jetë në të mirë të komunitetit. Tëdrejtat e një njeriu janë të shenjta, sikurseedhe të drejtat e njerëzve të tjerë.

PËRFAQËSIMI DHE KOMUNIKIMIISLAM

Islami e konsideron njeriun si krije-sën më të nderuar, të pajisur me ndër-gjegje dhe vullnet, dhe e quan lirinë ebesimit si një të drejtë të pamohueshme.Islami punon për eliminimin e pengesaveqë qëndrojnë mes Zotit dhe intelektit nje-rëzor, mes ndërgjegjes dhe vullnetit si pa-rime themelore. Është për t’u theksuarfakti se kur Islami kuptohet siç duhet,çdokush mund të ndjekë linjën e quajtur“përfaqësim dhe komunikim”, linjën epraktikimit dhe komunikimit islam nëmënyrën më të mirë të mundshme. Përshembull, në shumë ajete kuranore de-klarohet se nuk ka detyrë tjetër përveçasaj që u është ngarkuar profetit islamdhe profetëve të tjerë, që është komuni-kimi i qartë i fesë. Për më tepër, Zoti idrejtohet profetit duke i tërhequr vërejt-jen, që të ketë kujdes, duke i kujtuar se ainuk është dërguar për të bërë presion mbinjerëzit: Prandaj këshilloji (njerëzit o

Muhamed), se ti je vetëm këshillues; dhenuk je ngarkuar t’i detyrosh ata meforcë!” “Nuk ka dhunë në fe.” Garantimi i lirisë së besimit dhe ndër-

gjegjes, posedimi i së drejtës për të jetuarnë atë mënyrë, që secili dëshiron, dhe in-stitucionalizimi i drejtësisë në një mënyrëtë tillë që çdokush të mund të përfitojë,janë norma nga të cilat mund të përfitojnëjo vetëm myslimanët, por gjithashtu edhejomyslimanët. Si një parim bazë, ekzi-stenca e më shumë se një besimi dhe tëjetuari përcakton kornizën e përgjithshmetë pluralizmit. Zoti nuk dëshiron që të gji-thë njerëzit të jenë ekzaktësisht njëlloj nëaspektin e besimit dhe të jetesës, sikur tëkishin dalë nga i njëjti kallëp. Ka dife-renca mendore mes njerëzve, të cilat nalejojnë të dallojmë se cila bashkësi ështëmë e mirë se të tjerat.

OBJEKTIVAT E LIGJSHËM, METODATE LIGJSHME DHE FJALËT E BUTAIslami parashtron nevojën e arritjes së

një objektivi të ligjshëm përmes meto-dave dhe rrugëve të ligjshme. Prandaj ainuk e pranon në asnjë mënyrë dhunën,torturën, anarkinë, apo terrorin si metoda.Për më tepër, ai bën thirrje, që njerëzit t’udrejtohen me fjalë të buta edhe tiranëve,si faraoni kur bëhet fjalë për komuniki-min e fesë. Kurani tregon për urdhrin, qëi është dhënë Musait dhe Harunit sivijon: “Shkoni te Faraoni! Ai, me të vër-tetë, i ka shkelur të gjithë kufijtë! Flitiniatij fjalë të buta, se ndoshta kujtohet a fri-kësohet!...” Në dy nga ajetet, të cilët përcaktojnë

se si duhet të jenë marrëdhëniet me të kri-shterët dhe hebrenjtë, thuhet:

“Diskutoni me Ithtarët e Librit vetëmme mënyrën më të mirë, por jo me keq-bërësit e tjerë. Dhe thoni: “Ne besojmënë atë që na është zbritur neve dhe në atëqë ju është zbritur juve. Zoti ynë dhe Zotijuaj është një – dhe ne Atij i nënshtrohemisi myslimanë.”“Thuaj: “O Ithtarët e Librit, ejani të

biem në një fjalë të përbashkët mes nesh

dhe jush: se do të adhurojmë vetëm Alla-hun, se nuk do t’i shoqërojmë Atij asgjë(në adhurim) dhe se nuk do ta mbajmëpër zot njëri-tjetrin, në vend të Alla-hut!…” Do të ishte me vend të përmendim një

ajet tjetër, i cili përdoret për përcaktimine mënyrës së komunikimit të fesë ndajgjithë njerëzve, duke përfshirë edhe Pa-suesit e Librit (të krishterët dhe hebren-jtë). “Thirr në rrugën e Zotit tënd memençuri dhe këshillë të bukur dhe diskutome ata në mënyrën më të mirë!” Një ajet tjetër, i cili flet për sjelljen e

butë që Profeti dhe pasuesit e tij duhet tëkenë ndaj njerëzve si një “mëshirë ngaZoti” dhe u kujton se duhet të jenë të du-rueshëm edhe nëse njerëzit e tyre më tëafërt i braktisin, thotë:

“Në sajë të mëshirës së Allahut, usolle butësisht me ta (o Muhamed). Sikurtë ishe i ashpër dhe i vrazhdë, ata do tëlargoheshin prej teje.”

Kuptimet e fjalës “irhab” në KuranSiç dihet nga myslimanët, fjalët lav-

dëruese në Kuran zënë një vend të konsi-derueshëm. Veçanërisht fjalët qëpërdoren vetëm në kontekstin e lavdëri-mit dhe nderimit kanë një domethënieshumë të veçantë. Fjala irhab është njëshembull i fjalëve të tilla. Ajeti ku përdo-ret kjo fjalë në Kuran është ky në vijim:

“Përgatisni kundër tyre kuaj dheforcë për luftë sa të mundni, që ta tmer-roni armikun e Allahut dhe armikun tuaj,si dhe të tjerë, përveç tyre, të cilët ju nuki njihni, por që Allahu i njeh. Çfarëdo qëtë shpenzoni në rrugën e Allahut, do t’jushpërblehet dhe nuk do t’ju bëhet padrej-tësi.”Prandaj, ata që besojnë në Kuran dhe

që e kanë atë si pikë orientimi, duhet t’ipërmbahen kësaj fjale me respekt dhe medinjitetin që kjo kërkon. Kuptimi letrar ifjalës irhab, i përmendur në ajete, është“frikësimi”. Megjithatë, kjo është njëfrikë natyrore, e cila shfaqet ndaj mundë-sisë së cenimit dhe e cila shkakton një

Nga Msc. Veton Tulla & Msc. Hysni Skura (Universiteti Bedër,Departamenti i Shkencave Islame)

Feja mund të përkufizohet si tërësiae rregullave dhe parimeve të cilatjanë dërguar nga Zoti, për ta udhë-

hequr njerëzimin drejt lumturisë, si nëkëtë botë, ashtu edhe në botën tjetër. Fejabën të mundur për njerëzit zbatimin e vle-rave të larta, të cilat janë fshehur në na-tyrën e tyre që të përjetojnë, në këtëmënyrë, një ndriçim të veçantë.Idetë të cilat në një mënyrë a në një

tjetër nuk përputhen me fenë, pa dyshimqë mbeten njëdimensionale dhe e ulin ka-pacitetin për të shpjeguar ekzistencën sinjë e tërë. Nga ana tjetër, një fe, e cila nukçon në rezultate që e aftësojnë njeriun tëbëhet më i zgjuar, çon në humbjen e vle-rave të jetës në vend të pikësynimit të dë-shiruar, domethënë hapjes dhe kapërcimittë horizonteve të njerëzve. Sipas dijetarit të njohur islam Imam

Esh-Shatibij, shtylla bazë e fesë ështëpërfitimi nga kjo jetë dhe nga jeta tjetër.

Prandaj, ruajtja e besimit, e jetës, e pa-surisë, e pasardhësve dhe e mendjes janëobjektivat kryesorë të fesë. Me shfaqjen e mjeteve të komuniki-

mit masiv dhe të transportit, bota ështëkthyer në një “fshat” të madh. Në një am-bient të tillë, është bërë e lehtë të ndikoshmbi njerëzit, duke u mbështetur te fuqiadhe rëndësia e medias. Duke u nisur ngaky fakt, për fat të keq, në shumë vende tëbotës kohët e fundit ka pasur përpjekjepër ta portretizuar Islamin si fe të terrorit.Pra, duke pasur përballë një situatë tëtillë, është detyrë për çdo predikues my-sliman që të komunikojë të vërtetën dhetë informojë audiencën (xhematin) e tijrreth të vërtetave të Islamit.

KUPTIMI DHE KARAKTERISTIKAT EISLAMIT

Fjala “islam” rrjedh nga fjala “silm”,që do të thotë pajtim, paqe, nënshtrim dheshpëtim. Islami është fe e unitetit. Ështëpër t’u theksuar fakti se Islami është njëfe e bazuar në besimin vetëm te Zoti iPlotfuqishëm dhe i Gjithëmëshirshëm.Uniteti, si term i bazuar në vizionin botë-

ror në këndvështrimin e jetës dhe në si-stemin shoqëror, presupozon bashkimine njerëzve vëllezër dhe motra, barazi nëtë drejtat themelore dhe eliminimin e di-skriminimit në bazë të gjuhës, ngjyrës,racës ose familjes dhe farefisit. Islami kashfuqizuar çdo gjë që i përkiste periudhëssë injorancës, të gjitha karakteristikat esaj në periudhat paraislame si p.sh.:egoizmin, brutalitetin, shtypjen dhe pa-drejtësinë, të cilat i çrrënjosi në masë tëgjerë. Në përputhje me Islamin, parimi“peshku i madh e ha të voglin” u zëven-dësua me “duaje fqinjin tënd”; “jeta nukështë një luftë, por një proces bashkëpu-nimi”; parimi “të tjerët duhet të punojnë,ndërsa unë të rri”, me fjalën “ndihmë”;“shtypja” u zëvendësua me “drejtësinë”;“mungesa e humanizmit” i la vendin“mëshirës”; u vendos parimi sipas të cilitnjerëzit janë lindur të lirë dhe të barabartëdhe se njerëzit kanë të drejtë të integro-hen në shoqëri; parimi i padrejtësisë sipastë cilit “e drejta është me të fortin” uçrrënjos dhe u vendos parimi “fuqia ështëme të drejtin”, “i drejti është më i fuqi-shmi” zuri vend dalëngadalë dhe shoqë-

Mënyra e drejtë e predikimit të Islamit


formë frenuese e ajo nuk është cenimi ivetvetes. Komentuesit e Kuranit e kanë inter-

pretuar fjalën “irhab” të theksuar në aje-tin e mësipërm në kuptimin e të qenët tëpajisur me armët e nevojshme (si kuajt eluftës) kundër armikut, në mënyrë që tëkrijojnë një forcë frenuese në përputhjeme rrethanat e rastit. Rashid Rida thekson se fjala irhab

nuk do të thotë të shpallësh luftë, por për-kundrazi, të parandalosh luftën; prandajajo nënkupton mbrojtjen e shoqërisë dhejo shkatërrimin e saj. Ai gjithashtu e in-terpreton ajetin e lartpërmendur si “për-gatitje e armëve të luftës në shkallën mëtë lartë të mundshme, në mënyrë që tëparandalohen armiqtë (të njohur osejo) të shpallin luftë ose të sulmojnë”. Në hadithe, irhab nënkupton frenim,

përmbajtje dhe në komentimet e hadi-theve është interpretuar si i tillë.Dijetarët e Legjislacionit Islam gji-

thashtu e përdorin fjalën irhab në kupti-min e mjetit frenues. Si rezultat, kur ne e studiojmë struk-

turën e fjalës irhab, përdorimin e saj, sidhe kuptimin që i është dhënë në librat ehadithit, në komentimet në librat e Legji-slacionit Islam dhe në fjalorë të ndry-shëm, dalin në dritë faktet e mëposhtme:Fjala irhab, e cila përmendet në

Kuran, është e lidhur me çështjen e idad-it; ajo është një fjalë që ka kuptimin e tëqenët gati për të mbrojtur vlerat e shenjtatë dikujt. Ajo bazohet në parandalimin eshkeljeve, në përballimin e tiranisë dhenë tërheqjen e vërejtjes atyre të cilët kanëprirje kriminale. Kjo çështje është njohurdhe pranuar nga shoqëritë dhe nuk bie nëkundërshtim me vlerat njerëzore.Dijetarët myslimanë përdorin fjalën

irhab në veprat e tyre me kuptimin e “de-kurajimit të armikut përpara ose gjatë luf-tës”, për t’i demoralizuar ata shpirtërishtdhe psikologjikisht.Përveç këtyre dy formave të cituara

në Kuran, nuk ekziston asnjë kuptim tje-tër i fjalës irhab si në Kuran, ashtu edhenë Sunnet, si dhe nuk mund të gjendetasnjë i tillë në vepra të tjera të shkruara,të cilat burojnë nga Kurani dhe Sunneti.Prandaj, nuk do të ishte korrekte qëfjala irhab, e përmendur në Kuran, të in-terpretohet si vrasje e njerëzve të pafaj-shëm në vende publike, në vendosjebombash në trup, me gjakderdhje, mezjarrvënie, duke shkaktuar dëme në ba-nesa apo prona, në përhapje frike me qël-lim vendosjen e kaosit në një shoqëri tëcaktuar. Nuk do të ishte korrekte, gjitha-shtu, që të përdorej Kurani si argumentpër mbështetjen e këtyre akteve.Duke shtuar këtu edhe një fakt dome-

thënës, i cili duhet të merret në konside-ratë: Të gjithë fjalorët klasikë arabëpërmbajnë vetëm fjalën ihafa (frikësim)si përkufizim të fjalës irhab. Megjithatë,është vërejtur se në disa fjalorë të përpi-luar në gjysmën e dytë të shek. XX, për-kufizimi i fjalës irhab është ndryshuar dhemodifikuar. Me qëllim ose jo, veçanërishtnë fjalorët e përgatitur nga jomyslimanet,fjala irhab është përkufizuar si “terrori-zëm”. Çështja e ekstremizmit dhe radikaliz-

mit është më aktuale se kurrë. Tabloja ebotës sot na dikton qartë nevojën që këtëtemë ta trajtojmë në këndvështrime tëndryshme dhe me të gjitha dimensionet esaj, duke propozuar zgjidhje praktike, tëcilat ruajnë përputhshmërinë me realite-tin.Një rol të rëndësishëm në parandali-

min e ekstremizmit dhe radikalizmitluajnë liderët fetarë me predikimet e tyrenë faltore dhe aktivitetet e shumëllojshmetë thurura rreth mesazheve që transmeto-hen në mësimet e ndryshme fetare.Institucionet përkatëse kanë luajtur

një rol të rëndësishëm në krijimin e një at-mosfere të tillë mes anëtarëve të ndry-shëm të shoqërisë. Por, siç na dikton edheaktiviteti i profetit Muhamed (paqja e be-kimet e Zotit qofshin mbi të), zgjidhjaideale arrihet në momentin kur çdo anë-tar i komuniteteve të ndryshme e ka fort tëqartë qëndrimin karshi fenomeneve sho-qërore që e detyrojnë atë të reagojë.Në bashkësinë islame, pikërisht këtu

imami dhe xhamia luajnë një rol kyç,sepse nëpërmjet tyre besimtarët ushqehenme informacione të ndryshme fetare eshoqërore.Kështu, është e nevojshme që hytbeja

e ditës së xhuma, vazi (ligjërimi) përparasaj po ditën e xhuma, apo mësime të tjerafeje gjatë javës, të jenë ndër aktivitetet eçdo xhamie. Kjo, pasi xhamia nuk ështëvetëm vend adhurimi dhe faljeje, por edhevend edukimi e socializimi. Ndër pikat qëduhen pasur parasysh gjatë predikimeveveçojmë:1 – Ligjërimi është art më vete dhe,

për të arritur rezultat, kërkohet që ligjë-ruesi të jetë i qartë në disa pika. Është enevojshme që predikuesi të jetë i vëmen-dshëm dhe i qartë, sepse nëse nuk ka njëmesazh ushqyes, atëherë audienca e tijnuk arrin të marrë një formim të shëndo-shë.2 – Një pikë tjetër që audiencës i tër-

heq vëmendjen dhe shpeshherë i bën tëndihen krenarë për persona apo fraksionetë caktuara, është ligjërimi që ka kritikënsi qëllim në vetvete. Ndryshe nga sa mund

të mendohet, gjuha kritike nuk është tiparprimar në predikimet fetare, sepse lë gji-thmonë vend për keqkuptim, sidomosnëse kjo është e vazhdueshme. Edhe sipasdoktrinës fetare, kritika e vazhdueshmeështë pozitive, por vetëm nëse ia drej-tojmë vetes sonë.3 – Bashkëngjitur me këtë pikë mund

të sjellim në vëmendje edhe shmangien eçështjeve që hapin diskutime të panevoj-shme, ose edhe më keq: trajtimin e çë-shtjeve politike. Xhamitë në ditët e sotmejanë objekte multifunksionale, të cilat kra-has funksionit të vendfaljes, shërbejnëedhe si vatra të përfitimit të edukatës mo-rale dhe fetare. Ky është edhe qëllimi përtë cilin të gjithë ne si besimtarë mbli-dhemi në to. Përfshirja e ambienteve tëxhamive në aktivitete apo debate, jashtëtipareve të tyre aktuale, nuk do të bëhe-shin shkak vetëm se për përçarje.4 – Ligjëratat duhet të jenë të natyrës

përgëzuese dhe inkurajuese. Imami duhettë përcjellë tek audienca e tij qasje pozi-tive për të gjithë ata që kanë mendim tëndryshëm prej tonit. Këtë e mbështesimme hadithin e profetit të Zotit, ku porosit:“Lehtësoni dhe mos vështirësoni, përgë-zoni dhe mos largoni/mos qortoni.” 5 – Ligjëruesi duhet të njohë shumë

mirë burimet e fesë islame. Literatura kla-sike, që përbën kulturën e dijes së qytetë-rimit islam, patjetër duhet të njihet mirë.Por, nga ana tjetër, nëse do të përjashto-nim besimin dhe adhurimet, çështjet emarrëdhënieve civile kanë gjithnjë nevojëpër një interpretim të drejtë e bashkëko-hor. Në këtë këndvështrim, Islami nukështë statik dhe veçanërisht shkenca e ju-risprudencës islame, si natyrë, ështëshumë dinamike. Ajo mbetet statike nëmomentin që nuk trajtohet në përputhje

me rrethanat dhe kohën. Raste klasikepërbëjnë fetvatë e dhëna nga dijetarë tëmëdhenj, por që janë në rrethana krejtë-sisht të ndryshme dhe jashtë realitetit tëvendit ku ne predikojmë. Ndonjëherë, ato,në vend të zgjidhjes, hapin më tepër pro-bleme. Prandaj, kumtuesit e fesë, në këtërast imamët e xhamive, kanë mbi supe njëbarrë shumë të rëndë, që kërkon një për-gjegjshmëri dhe seriozitet maksimal. Kra-has ruajtjes së kritereve të përcaktuara ngainstitucioni më i lartë i fesë, nëse është enevojshme, ligjëruesi duhet të konsulto-het me persona më të informuar për tëkryer në formën e duhur detyrën e lartë tëtransmetimit të fesë.6 – Krahas këtyre, imami i xhamisë ka

për detyrë të ketë nën kontroll gjendjen exhematit të xhamisë ku ushtron detyrën,në mënyrë që t’ua pret rrugën konfliktevetë mundshme. Ai duhet ta edukojë xhe-matin e tij me një shpirt dhe botëkuptim tëtillë që ata të jenë të gatshëm të pranojnëmendimin ndryshe dhe të respektojnë tëtjerët, duke forcuar kështu frymën e ba-shkëpunimit dhe të mirëkuptimit.7 – Xhamia është më efektive në

kryerjen e misionit të saj në momentin qëorganizon edhe aktivitete të ndryshme so-ciale. Përfshirja aktive e pjesëtarëve tëxhematit të xhamisë bën që gjithsecili tëndiejë që po jep kontributin e tij dhe kjo ishton ndjenjat pozitive karshi të tjerëve,duke sjellë stabilitet e harmoni.Si përfundim, mund të thuhet se çdo-

kush është i rrezikuar nga ekstremizmidhe radikalizmi. Prandaj, kjo çështje nukduhet nënvlerësuar asnjëherë. Shkaqet qëçojnë në të janë:Mosnjohja e drejtë e çështjeve të fesë.Sipërfaqësia në të kuptuarit e teksteve,

pa u thelluar në njohjen e qëllimeve, shka-

qeve dhe urtësive që fshihen pas tyre.Preokupimi me çështje sekondare dhe

anashkalimi i çështjeve primare dhe ma-dhore.Pasimi i teksteve të paqarta dhe ana-

shkalimi i teksteve të qarta.Mungesa e një edukimi dhe arsimimi

pranë predikuesve, imamëve të kualifi-kuar dhe të miratuar nga institucioni më ilartë i fesë.

PËRFUNDIMSi përfundim themi se Islami e konsi-

deron njeriun si krijesën më të nderuar, ecila është e pajisur me ndërgjegje dhe vul-lnet, dhe e quan lirinë e besimit si një tëdrejtë të pamohueshme. Feja islamepunon për eliminimin e pengesave qëqëndrojnë mes Zotit dhe intelektit njerë-zor, mes ndërgjegjes dhe vullnetit si pa-rime themelore. Dhe kjo, sigurisht qëarrihet nëpërmjet një edukimi dhe for-mimi shumëdimensional mbi parimet dhedispozitat fetare. Është për t’u theksuarfakti se kur Islami kuptohet siç duhet,çdokush mund të ndjekë linjën e quajtur“përfaqësim dhe komunikim”, linjën epraktikimit dhe komunikimit islam nëmënyrën më të mirë të mundshme, gjë ecila rrjedhimisht do të çonte drejt një je-tese në harmoni dhe paqe me këdo që narrethon.Është përgjegjësi profesionale dhe

morale për çdo predikues të Islamit(myfti, imam, vaiz, myezin etj.) që nje-rëzve që e rrethojnë t’jua shpjegojë fenënë mënyrën më të mirë të mundshme,duke mos u shkëputur nga dy burimetkryesore: Kurani dhe Tradita profetike(Sunneti) dhe, sigurisht, duke i ndërthu-rur këto mësime me një metodologji tëpërshtatshme për audiencën.

38 Hëna e re 39Shkurt 2019 | Jumadal-Awwal - Jumadal-Akhirah 1440

ndodhur në jetën e tij dhe se kjo e dhënëështë gabim i historianëve, ndoshta pandonjë qëllim. Kjo mbi bazën e përqafi-mit prej tyre të historisë, pa e kthyerkokën nga ajo që shkroi Abdulgafir El-Farisij-u dhe që na e transmeton Es-Sub-kij-u, i cili e pranon udhëtimin e tij nëEgjipt, udhëtim që zgjati dhjetë vjet, qëështë më afër të vërtetës, sepse El-Gazalinë këtë kohë ishte ujëplotë në krijimtarinëe tij, gjë që na bën të besojmë se ai i kri-joi gjitha këto vepra të mëdha në vetëmdy vjet. Po ashtu ne dimë se qëllimi iudhëtimit të tij në Egjipt ishte të takonteIbn Tashkejn-in dhe ajo që e konfirmonkëtë më tepër janë tregimet e gojëdhënavepopullore rreth ngjarjeve me të cilat u për-plas në Aleksandri të Egjiptit, që i tregonEs-Subkij dhe disa të tjerë.Kështu që përcaktimi që Es-subkij-u i

bëri kohës së izolimit të El-Gazalit,d.m.th, të udhëtimeve të tij, na ndihmontë kemi një pikëpamje të konsoliduar seudhëtimi i El-Gazalit në Egjipt, dhe pi-kërisht në Aleksandri, për t’u njohur mefanarët e tij, është një gjë e mundur përdy shkaqe:E para: Refuzimi i El-Gazalit për të

përfunduar udhëtimin e tij në Magrib(Maroko), d.m.th. tek Ibn Teshifejn, pasidëgjoi lajmin mbi vdekjen e tij, ndërkohëqë kishte shkuar në Aleksandri. E dyta: Ajo që përmendin historianët

se El-Gazali ka shfaqur kënaqësinë e tijnga Jusuf bin Teshifejn, kur i lejoi vetes

të mbiquhej me nofkën “Imaratu El-Mu-minin” (Principatë e besimtarëve). Kjodo të thotë se ai në fet’vanë (vendim imyftiut për probleme fetare-juridike) evet, që ia dërgoi atij, pohon vendimin eEl-Gazalit për të udhëtuar në Egjipt, ku ilejoi Ibn Teshifejn-it të hapte (zaptonte)vendet myslimane të Andaluzisë (Span-jës), në kohën e mbretërve Et-Tavaa’if,dhe t’ia aneksonte ato sulltanatit El-Aadel.Nga këto mendoj se El-Gazali bëri

këtë rrugë: nga Bagdadi në Haxhillëk, pa-staj në Medinën e ndritshme, pastaj nëDamask, pastaj në Kuds, pastaj u kthyenë Damask, pastaj shkoi në Egjipt.Ndoshta këtu ekziston edhe një shkak

tjetër që e bëri El-Gazalin të shkonte nëDamask, duke lënë Kudsin, dhe pikërishtrreziku që përbënte për të prania e kryq-tarëve në Palestinë, prej të cilëve ai ishteshumë i eksituar, si dhe për shkak se dë-shironte të vizitonte Ibn Teshifejn-in. Kë-shtu që e la Damaskun dhe shkoi nëEgjipt, ku Aleksandria ishte stacioni ifundit i udhëtimit të tij, për vdekjen e IbnTeshifejn-it, siç na është thënë, ku qën-droi afërsisht deri në vitin 497 të hixhrit.Për sa i takon asaj që thonë disa të

tjerë, se udhëtimi i tij në Egjipt nuk ek-ziston në jetën e El-Gazalit, pasi ai nuk eka përmendur këtë në librin e tij “El-Munkidh min Ed-Dalali” (Shpëtimtaringa humbja), kjo nuk qëndron, për shkakse “El-Munkidh Mine Ed-Dalali” është

një vepër autobiografike dhe nuk ka li-dhje me regjistrimin e kushteve të jetesëssë tij dhe të peripecive nëpër të cilatkaloi.Pastaj, përpjekja për të lidhur mo-

svajtjen në Egjipt, sepse kryqtarët kishinzaptuar Palestinën në vitin 491 të hixhrit,nuk e mbështet fare thënien se ai ishte ieksituar prej tyre dhe të vajtjes së tij nëEgjipt. Fakti që ai nuk përmend asgjë përkëtë eksitim shpirtëror në librin e tij,shpjegohet me atë se ai nuk shkruan gji-thashtu asgjë për kryqtarët.Kjo na bën neve të thellohemi në ana-

lizën e qëndrimit të El-Gazalit, i cili va-zhdoi të luftonte për çështjen e fesë. Ainuk ishte aspak lojal me kryqtarët, siçnuk qe lojal as në luftën e tij për çështjetfetare kundër teorive të përgjithshme ba-tiniste, qëndrim që e vuri, në fillim, në njëpozitë negative e të padëshiruar dhe pa-staj në pozitën e dashamirëve të qeveri-tarëve, siç ndodhi me El-Mustedh-hir biEl-Lahi dhe të birin e Teshifejnit.

VDEKJA E EL-GAZALIT (VITI 505 I HIXHRIT)

El-Gazali u kthye në Bagdad nga Eg-jipti, por nuk qëndroi aty gjatë, pasi va-zhdoi udhëtimin për në Tus. Aty shpejtpranoi, i imponuar, mendimin e ministritFahru El-Melik për të dhënë mësim nëNormalen e Nisaburit.Koha qe e shkurtër gjithashtu, që nga

Dhul-kaada (muaji i 11-të i kalendarithënor) i vitit 499 të hixhrit e deri në vitin503 të hixhrit, kur Fahr el-Meliku ra ivdekur nga dora e batinijve. El-Gazalinxitoi për në Tus rishtazi dhe jetoi në Et-Tabaran, derisa afër shtëpisë kishte njëshkollë të shkencave fetare.Es-Subkij njofton se kjo shkollë ishte

vetëm për fakihët, ose me Hanika përsufizmin, pasi tha me vete: Duhet të nda-hem nga kjo botë përfundimisht dhe tëpranoj shkencat e Ahiretit, që janë Ku-rani dhe Hadithi, që ndodhi si pasojë endikimit që pati tek ai vrasja e mikut tëtij, ministrit Fahru el-Melik, i cili i tho-shte atij se dëshironte një jetë ku të moskishte asnjë shqetësim, përveç adhurimitdhe kuvendeve të njerëzve të zemrave.Kështu që iu plotësua dëshira. Vdekja e tij ndodhi ditën e hënë më

14 të muajit Xhumada El-Ehira të vitit505 të hixhrit, që i bie Kanun Eth-Thenij,ose janari i vitit 1111 të erës së re. Ai uvarros në varrezën e Et-Tabaranit në Tus.Varri i tij u bë vend vizitash dhe u vizituaedhe nga Ibn Es-Semani.

Fund (Fusnotat, hequr nga Redaksia)

Shkruan: Dr. Islam ISLAMI

Dalja e El-Gazalit nga Bagdadi ndo-dhi në Dhul-kaada (muaji i 11-të i kalen-darit hënor) të vitit 488 të hixhrit, duke ubërë asket. Ai la të vëllanë Ahmed-in nëvend të tij, për të dhënë mësim në Nor-malen e Bagdadit.Shohim se shpirti i befasishëm i su-

fizmit që pushtoi jetën e El-Gazalit ishtepasojë e pashmangshme e edukatës sufi-ste që pati marrë në të kaluarën e tij dheqë luajti një rol vendimtar në jetën e tijmë vonë, sepse ndikimi i Imam El-Far-medhij-ut ishte i dukshëm në sjelljet dhemendimet e tij të përgjithshme qysh kurishte në Bagdad, gjë që i shkaktonteshqetësim.El-Gazali na tregon neve: ”...Pastaj u

hodha një vështrim problemeve të miadhe pashë se isha i kredhur në lidhje da-shurie, të cilat më vështronin me vëmen-dje nga të gjitha anët. Vështrova punëntime dhe më të mirën e saj - mësimin dhemësimdhënien - dhe kuptova se ishamarrë me shkenca të parëndësishme dhetë padobishme për rrugën për në Ahi-ret...Për gati nëntë muaj, duke filluar ngaRexhepi (muaji i shtatë i kalendarithënor) i vitit 488 të hixhrit, vazhdova tëlëkundesha midis tërheqjes që më bëntekjo botë dhe thirrjeve të botës tjetër (Ahi-retit). Kur e mora veten nga paaftësiaime, zgjedhja ime u bë përfundimtare-shfaqa vendosmërinë të dilja për nëMekë, ndërkohë që vetja më thoshte tëshkoja në Sham....Kështu u ndava ngaBagdadi...Kriza ime shpirtërore përfundoi në

Dhul-kaada. Udhëtova nga Bagdadi përnë Sham dhe arrita në Damask në të njëj-tin vit, d.m.th. në vitin 489 të hixhrit.” Me sa duket, ekziston më tepër se një

paqartësi në lidhje me jetën e El-Gazalit,pas lënies prej tij të Bagdadit për në Da-mask. Es-Subkij përmend se ai synonte

haxhillëkun së pari dhe pastaj shkoi nëDamask, ku qëndroi pak, pastaj shkoi nëKuds dhe u kthye në Damask, ku punoinë universitetin e tij. Ibn Khalkani përmend diçka të ngja-

shme. Por, Jaakut El-Hamauij thotë se aishkoi në Haxh së pari e pastaj në Damaskdhe qëndroi në Kuds njëfarë kohe.Ndërsa Ibn El-Xhouzij shton mbi çkapërmend Jakuti, duke thënë se El-Gazali,pasi qëndroi në Kuds, u kthye në Da-mask.Në këtë mënyrë tek historishkruesit

ekzistojnë dy pikëpamje në lidhje meudhëtimin e El-Gazalit, plus një pikë-pamje e tretë, së cilës i përmbahen disaorientalistë.1. Nga Bagdadi, shkoi në Kuds,

pastaj në Mekë, pastaj në Medinën endritshme, në Aleksandri të Egjiptit, dhepastaj u kthye në Bagdad.2. Nga Bagdadi shkoi në Mekë,

pastaj në Medinën e ndritshme, pastaj nëDamask, pastaj në Kuds, pastaj u kthyenë Damask dhe prej aty në Aleksandri tëEgjiptit dhe-kthim në Bagdad.

3. Nga Bagdadi në Mekë, pastaj nëMedinën e ndritshme, pastaj në Damask,pastaj në Kuds dhe-kthim në Bagdad.Sa e rëndësishme është njohja e ven-

deve që përfshiu udhëtimi i El-Gazalit,po aq i rëndësishëm është edhe sqarimi ikohës kur ndodhi ky udhëtim.Es-Subkij mendon se ai kaloi në

udhëtimin e tij dhjetë vjet; kjo mbi bazëne historikut që i bëri atij Abdulgafir el-Farisij - bashkëkohës i El-Gazalit. Ibn El-Arabiju mendon se El-Gazali

arriti në Bagdad, pas udhëtimit të tij, nëmuajin Xhumade el-Eehire (muaji i pestëi kalendarit hënor) të vitit 490 të hixhrit,dhe si pasojë udhëtimi i tij zgjati plot dyvjet, të cilët i kaloi midis haxhillëkut, Da-maskut, Kudsit dhe pastaj u kthye nëBagdad. Të njëjtën gjë e thotë edhe Ibnel-Imadi el-Hanbeli në ”Kokrrizat e flo-ririt”.

A SHKOI EL-GAZALI NË EGJIPT?

Mbështetur në pikëpamjen e dytë,udhëtimi i El-Gazalit në Egjipt nuk ka

Udhëton shpirti i befasishëm i sufizmit...

FILOZOFI ISLAME: IMAM EL-GAZALI DHE NIDHAMU EL-MULKI (2)

Shkruan: Harun Jahja

KEQARDHJA PËR MOSBESIM

Kur jobesimtarët do ta shohin vështi-rësinë e dënimit në Xhehenem, do t’u vijëkeq pse nuk kanë besuar duke qenë nëkëtë botë. Por, një gjë e tillë nuk do t’undihmojë aspak. Në këtë botë kanë pasurraste të mjaftueshme, të cilat nuk i kanëshfrytëzuar. Kur këtë e kuptojnë, do tëshprehin mallkimin ndaj gjithë atyre tëcilët i kanë devijuar nga rruga e Allahut(xh. sh.) dhe të cilët i kanë nxitur në më-kate.Gjendjen e tyre Kurani Adhimushan

e përshkruan në këtë mënyrë:“Ditën kur fytyrat e tyre do të për-

mbysen në zjarr e do të thonë: ‘Të mje-rët ne, ta kishim adhuruar Allahun erespektuar, të dërguarin.’ Dhe thonë:‘Zoti ynë, ne i dëgjuam udhëheqësit tanëdhe të parët tanë, por ata na shmangënnga rruga e drejtë.’ Zoti ynë, jepu atyredënim të dyfishtë dhe mallkoji ata siështë më së keqi!” ( El-Ahzabë, 66-68);“E kur të vijë ai (jobesimtari) para nesh,do të thotë: “Ah, të kishim qenë larg mesvete sa lindja me perëndimin, sa shok ikeq je ti!” “Dhe sot për shkak se ishitzullumqarë, shoqërimi juaj nuk do t’jubëje dobi në vuajtjet tuaja.” (Ez-Zuhruf,

38-39)Siç shihet nga ajetet në fjalë, ato i

mban shpresa se gjoja do t’ia lehtësojnëvetes dënimin, në atë mënyrë, duke uahedhur fajin dhe përgjegjësinë të tjerëvepër devijimin personal nga rruga e drejtë.Allahu i madhërishëm çdo njërit i kadhënë ndërgjegje dhe vullnet të lirë që tëvendosë për rrugën që do ta trasojë nëjetën e vet. Secilit njeri i janë ofruar dyalternativa: e vërteta dhe e pavërteta,ashtu që lirisht mund të marrë vendimine vet personal.Me këtë dije dhe dëshirë personale

çdo njeri e merr vendimin për rrugën ejetës në të ardhmen. Allahu fuqiplotëështë në dijeni se çfarë fshihet në thellë-sinë e çdo njeriu. Edhe ata që i provo-kojnë të tjerët, po edhe ata qëprovokohen, do të jenë banorë të Xhehe-nemit, ku do ta vuajnë dënimin. Në atëditë askush nuk e bart mëkatin e huaj.

MOS U MASHTRO TË MBËSHTETESHNË TË PAVËRTETËN

Shumë njerëz mendojnë për dëniminqë i pret në Ahiret në atë moment kur fil-lojnë të bëjnë ndonjë vepër të keqe, osekur dikush i nxit në to. Megjithatë, asajndjenje i japin të shtyrë si fakt sekondarose si fare joqenësor. Ata mbështesinnjëri-tjetërin në shtyrjen dhe mospërfil-

ljen e kësaj të vërtete, ashtu që në mesvete mahiten duke thënë: “Unë e marrpërgjegjësinë për mëkatet tua.” Edheshejtani ju jep ofertë të mirë dhe ju joshnë kurthin e tij, mirëpo me ajetin: “Dhene e trashëgojmë atë (në pasuri e fëmije)që thotë ai, ai ka për të na ardhur i vet-muar.” (Merjem, 80) Allahu (xh. sh.) tre-gon se atyre këso farë premtimesh nukdo t’u bëjnë kurrfarë dobie. Në Ditën eGjykimit jobesimtarët do të kuptojnë sejanë të vetmuar dhe se njeriu në Ahiretnuk ka asnjë mik as shpëtimtar, pos Al-lahut (xh. sh.). Në Xhehenem të ashtu-quajturit miq dhe këshilltarë“qëllimmirë” do t’ua kthejnë shpinën.Gjithashtu, shejtani të cilin e kanë konsi-deruar për mbrojtës, do të thotë: “E pasitë kryhet çështja (të hyjnë ata të Xhenetitdhe të Xhehenemit në të) (xhehenemlin-jve) djalli (u mban ligjëratën e shëmtuar)dhe u thotë: “Vërtet, Allahu ju pati prem-tuar premtim të vërtetë, e unë ju patapremtuar dhe, qe, nuk e zbatova premti-min ndaj jush. Po unë nuk pata kurrfarëpushteti ndaj jush (që t’ju detyroj), për-pos që ju thirra (në rrugë të gabuar), e jum’u përgjigjët; atëherë, pra, mos më qor-toni mua, po qortojeni veten. Unë nukmund t’ju shpëtoj juve, e as ju mua nukmund të më shpëtoni. Unë mohoj shoqë-rimin tuaj që më bëtë më parë (më adhu-


ruat në vend të Zotit). S’ka dyshim, jobe-simtarët kanë dënim të dhembshëm.”(Ibrahim, 22)Tradhtia e atyre në të cilët ata ishin

mbështetur, për jobesimtarët do të jetë njëshkas i mëtejshëm për pendim. Në atëmoment do t’ju bëhet e qartë se asnjëherëas që ka pasur strehim, përpos tek Allahu(xh. sh.). Megjithatë, kjo njohuri për tanuk do të jetë kurrfarë ndihme, pos që dotë rrit vuajtjen, dhembjen dhe pendimine tyre. Në atë ditë do të zihen njëri metjetrin dhe do t’ia pranojnë njëri-tjetritmëkatet e veta.

“E, duke u grindur mes vete, në të,ata thonë: ‘Pasha Allahun, njëmend nekemi qenë krejtësisht të humbur. Kurjuve (idhuj) ju kemi barazuar me Zotin ebotëve. Neve nuk na humbi kush tjetër,vetëm se kriminelët (prijësit). E tash përne nuk ka ndonjë ndihmës (ndërmjetë-sues). Nuk ka as ndonjë mik të sinqertë.E, sikur të mund të kthehemi (në dynja)edhe një herë, do të bëheshim besim-tarë.” (Esh- Shuaraë, 96-102)

DËSHIRA PËR T’U KTHYER NË KËTË BOTË

Siç shihet nga ajetet e lartshënuara,jobesimtarët fuqimisht dëshirojnë tëkthehen në këtë botë dhe të bëjnë mirë, eqë me këtë të meritojnë mëshirën e Alla-hut të gjithëmëshirshëm, megjithatë kjodëshirë mbetet e parealizueshme. Ata dotë kuptojnë se çështjet pas të cilave kanëvrapuar në këtë botë, si p.sh,: pasuria,krenaria, fuqia, bukuria etj., në Ahiretjanë krejtësisht të pavlera. Kurani poten-con disa deklarata të tyre penduese:

“Ndërkaq, kujt i jepen librat evet nga e majta e tij, ai thotë: ‘O imjeri unë, të mos më jepej fare libriim. Dhe të mos dija fare se çka ështëllogaria ime. Ah, sikur të kishte qenëajo (vdekja e parë) mbarim i am-shueshëm për mua. Pasuria ime nukmë bëri fare dobi. U hoq prej mejeçdo kompetencë imja.’ U thuhet ze-banive: ‘Kapeni atë, vërjani prangat!Pastaj atë shtijeni në Xhehenem.Mandej, lidheni ate me një zinxhirtë gjatë shtatëdhjet kut. Pse ai kaqenë që nuk e besoi Allahun e ma-dhërishëm. Ai nuk nxiste për t’iushqyer të varfrit. Ai sot nuk ka këtundonjë mik. As ushqim tjetër, përveçtë shpëlarave. Që atë nuk e ha kush,pos mëkatarëve.” (El-Hakka, 25-37)”Dhe atë ditë sillet Xhehenemi, eatëherë njeriut i bie në mend; e prejnga atij përkujtimi? E thotë:‘Ah, i gjori unë, sikur të isha para-

përgatitur për jetën time.’“ (El-Fexhr, 23,24)

CILAT FYTYRA JANË TË VRAZHDA, ECILAT TË SHNDRITURA

Bukuritë që do t’i hasin besimtarët nëXhenet jobesimtarëve u sjellin vuajtje nëshkallë edhe më të lartë kur shohin dalli-min e paparashikueshëm mes vendbani-mit të besimtarëve dhe të tyre. Kurani imadhërishëm qartazi e përshkruan dalli-min mes banorëve te Xhenetit dhe atyretë Xhehenemit. Pamjen e banorëve tëXhehenemit Kurani fisnik e përshkruannë këtë mënyrë:“Shikimet e tyre janë të përulura dhe

ata i kaplon poshtërimi, kur dihet se atakanë qenë të ftuar të bëjnë sexhde sa ishintë shëndoshë (e ata talleshin).” (El-Kalem, 43); “Atë ditë ka fytyra edhe tëvrazhda.“ (El-Kijame, 24)Përkundër kësaj, fytyrat e banorëve të

Xhenetit përshkruhen në mënyrën qëvijon: “Atë ditë do të ketë fytyra tëshndritura. Të buzëqeshura e të gëzuara.”(Abese, 38-39)Jobesimtarët nuk do të kenë tjetër

ushqim, pos ujë valë, qelb, ferra dhe frutatë pemës zekkum. Besimtarët do të kenëmjaltë dhe tambël, të cilat në ujëvarë dotë rrjedhin, gota të mbushura me pije tëshijshme, të gjitha llojet e pemëve dhegjithçka që dëshirojnë. Edhe një ajet epërshkruan ushqimin e banorëve të Xhe-netit:“Shembulli i Xhenetit, i cili u është

premtuar atyre që janë të ruajtur (të de-votshëm), ku ka lumenj me ujë të mirëpër pije, lumenj nga qumështi, me shijetë paprishur, lumenj nga vera e shijshme

për njerëz, lumenj nga mjalti i kulluar, atakanë aty edhe gjithfarë lloj pemësh, kanëedhe falje nga Zoti i tyre (a është i njëjtë)si ai që është përgjithmonë në zjarr dhe ushuhet etja me ujë valë që u copëton zor-rët e tyre.“ (Muhamed, 15)Shihet qartazi se këto dy vendbanime

nuk kanë asgjë të përbashkët. Jobesimta-rët do të kenë ushqim të ndyrë, saqë ai asqë mund t’ua shuajë as etjen, as urinë.Do t’u nënshtrohen vuajtjeve të tmer-rshme; vazhdimisht do të fërgohen nëzjarr, ndërsa plagët asnjëherë nuk do t’udregëzohen. Nga këto lëndime lëkura dot’u bie pa njehsim, e Allahu (xh. sh.) do taripërtërijë, që përsëri t’i nënshtrohen sënjëjtës vuajtje, e ata vazhdimisht lutenpër ndihmë dhe për pak freski.Ata do t’i shohin banorët e Xhenetit

se si rrinë nën hije dhe si dëfrehen me tëmirat e bekuara me të cilat Allahu i ma-dhërishëm i ka mbuluar, kurse jobesim-tarët do t’i lusin besimtarët që t’u japindiç nga ajo e mirë. Kurani-qerim këtëgjendje e përshkruan kështu:“Banuesit e zjarrit i thërrasin (dhe i lusin)ata të Xhenetit (duke iu thënë): ‘Na qitnidiç nga uji, apo nga ajo që u ka furrnizuarAllahu (se mbaruam nga etja)’! Ata (nëXhenet) thonë: ‘Allahu i ka ndaluar qëtë dyja këto për jobesimtarët.’” (El-A’rafë, 50)Në lutjet e jobesimtarëve kurrën e

kurrës nuk do të ketë përgjigje:“...Ne kemi përgatitur për jobesimta-

rët zjarr, muret e të cilit (të flakës) i rre-thojnë ata, e nëse kërkojnë shpëtim,ndihmohen me një ujë si katran që për-zhit fytyrat. E shëmtuar është ajo pije, evend i keq është ai.” (El-Kehf, 29)Xhenetlinjtë do të kenë veshjen më tëbukur nga mëndafshi etj. dhe zbu-kurimin me argjend e ar. E veshja exhehenemlinjve do të jetë nga ka-trani etj.; ata do të ngujohen nëpranga dhe do të sillen e vendosenpas grilave të Xhehenemit dhe kyvendqëndrim do të jetë në shtrat tëzjarrit. Me një fjalë, sido që të jetë,jobesimtarët vendqëndrimin e kanënë Xhehenem.Besimtarët do të jetojnë, do të

dëfrehen dhe do të bëjnë ahengje nëpallate, ku, si veshja, ashtu edheorenditë do të jenë të stolisura ngaarmaçi. Fjala e të madhit Allahutvërteton se besimtarët në Xhenet dotë kenë gjithçka që ua do zemra:“...Kurse ata që besuan dhe bënë

vepra të mira, do të jenë në kopshtete xheneteve dhe ata kanë te Zoti ityre çka të dëshirojnë: e kjo ështëajo dhuntia e madhe.” (Esh-Shura,

Pendimi për jetë e mot ijobesimtarëve në Xhehenem

42 Shkurt 2019 | Jumadal-Awwal - Jumadal-Akhirah 1440 43Hëna e re

22); ”Po Allahu i ruajti prej sherrit të asajdite dhe u dhuroi shkëlqim në fytyra egëzim të madh.” (El-Insan, 11)

KRIMINELËT KONSIDEROHEN TËHARRUAR NË XHEHENEM

Jobesimtarët po të ishin sjellë në më-nyrë të sinqertë, dinjitoze dhe ndërgjegj-shëm në këtë botë dhe t’i kishin pasuarudhëzimet e Allahut fuqiplotë, kurrë nukdo të përjetonin vuajtje të këtilla. Pikë-risht kjo informatë (njohuri), ështëshkaku më i madh për pendimin e jobe-simtarëve. Kurani Adhimushan këtë vë-shtirësi dhe pendim të tyre e përshkruansi një gjendje dëshpërimi, për shkak të sëcilës ata do të orvaten të nxirren nga ajogjendje, mirëpo pasojë e një akti të tillëdo të jetë vetëm mundimi i mëtejshëm:“Sa herë që përpiqen të dalin prej tij

nga vuajtjet e padurueshme, kthehen medhunë në të përsëri (u thuhet): “Vuajenidënimin me djegie!” (El-Haxhxh, 22)Ajo është ashtu, meqë Xhehenemi

është vend pa kthim. Aty më pendimi nukmund t’i ndihmojë askujt dhe nuk do tëketë kurrfarë kuptimi. Në momentin evdekjes, melaqet ua bëjnë me dije jobe-simtarëve se asnjëherë më nuk do t’undodhë ndonjë e mirë:“Për kriminelët atë ditë kur i shohin

engjëjt nuk ka gëzim, sepse ata (engjëjt)u thonë: “Është e ndaluar çdo e mirë (apoXheneti është haram për ju)! “ (El-Fur-kan, 22)Jobesimtarët do t’i mbajë shpresa se

në Xhehenem do të zhduken në tërësidhe, që në atë mënyrë t’i ikin dënimit tëpërmotshëm, për një gjë të tillë vazhdi-misht do ta lusin Allahun (xh. sh.) që t’i

mbyt, por Ai nuk ua pranon lutjen dhevuajtja e tyre zgjat për mot e jetë. Atakanë pasur në dispozicion një jetë të tërëpë të pranuar të vërtetën, t’i kthehen asajdhe ta bëjnë jetën në fe, megjithatë ata ikanë injoruar faktet e të përkujtuarit dheme vetëdije e qëllimisht ia kanë kthyershpinën të vërtetës. Prandaj, do të marrimpërgjigjen si vijon:“Tash mos e kërkoni vetëm një herë

shkatërrimin, po atë kërkojeni shumëherë.“ (El-Furkan,14); “Hyni në të! Përjuve është njësoj, bëtë durim ose nukbëtë. Shpërbleheni vetëm me atë që e me-rituat me veprat tuaja.” (Et-Tur, 16)Në ajetin 40 të sures El-A’raf për-

shkruhet mossuksesi i jobesimtarëve, mepërpjekjet e tyre që t’i shpëtojnë Xhehe-nemit e të vijnë në Xhenet.Në Kurani-qerim thuhet:“...dhe nuk do të hyjnë në Xhenet

deri të përbirojë deveja nëpër vrimën egjilpërës...”(El-A’raf, 40)Ata nuk do të marrin përgjigje ose

ndihmë nga Allahu (xh. sh.):“Ai (Allahu) thotë: ‘Ashtu si i harrove

ti argumentet Tona që t’i ofruam, ashtu jei harruar sot’.” (Ta-Ha,126); “E u thuhet:‘Sot po u lëmë të harruar, ashtu sikurse jue harruat takimin e kësaj dite; vendi juajështë zjarri, për ju nuk ka ndihmëtarë’.”(El-Xhathije, 34); “Ata që fenë e tyre emorën tallje e lojë dhe të cilët i mashtroijeta e dynjasë. Sot, pra, Ne i harrojmë atasikurse e patën harruar takimin e kësajdite të tyre dhe sikurse i refuzonin argu-mentet Tona!” (El-Araf, 51)Ata do ta lusin Allahun fuqiplotë që

t’i shpëtojë nga zjarri, e Ai u përgjigjet:“Ai thotë: ‘Heshtni aty e mos më

folni!’“ (El-Mu’minunë,108)Jobesimtarët do të dënohen me

vuajtje në Xhehenem, ku do të lihen tëmerren me veten. Allahu i madhërishëmnuk do t’i mëshirojë e as do t’u ofrojëndihmë, pos që do t’i zbardh të gjitha ga-bimet dhe mëkatet e tyre. Sikur në këtëbotë të kërkonin strehim tek i Gjithmë-shirshmi, atëherë do të kuptonin se Ai mësë shumti fal, se është më fisniku dhe mëi mëshirshmi. Por, arritja e njohurisë nëatë moment kur e shohin zjarrin e Xhe-henemit, nuk do të ketë kurrfarë kuptimie as dobie.Mund të përfundojmë: nga e gjithë

ajo që u tha gjer më tani, se Allahu i ma-dhërishëm është shumë i mëshirshëmndaj njerëzve dhe se Ai ju është i vetmimik dhe mbrojtës. Në atë moment, kurmbyllen dyert e Xhehenemit, e ata gjen-den brenda, nuk ekziston kurrfarë rastipër pendim dhe kthim prapa. Kurrën ekurrës nuk do të kenë atë rast që e patënnë këtë botë.Kurani fisnik e përshkruan rrugën

drejt shpëtimit si vijon:“Përveç atyre që u penduan, që u për-

mirësuan, që iu përmbajtën Allahut (më-simeve të Tij) dhe që praktikojnësinqerisht fenë e tyre për Allah. Të tillëtdo të jenë bashkë me besimtarët, e Allahuka për t’iu dhëne besimtarëve shpërblimtë madh. Çfarë ka Allahu me dënimintuaj? E falënderuat dhe i besuat? (e paranuk i pakëson sundimin e as e dyta nuk ishton) Allahu është mirënjohës i dij-shëm.” (En-Nisa,146-147)

Përktheu nga boshnjakishtja:Hfz. doc. dr. Ataullah Aliu

Nga Xhejlan Memedovska

3.1.3. Roli i vakëfit në ngritjen e ob-jekteve profane të kulturës islameQyteti i Shkupit me rrethinë ka një

numër më të madh të objekteve dhe mo-numenteve kulturore nga kultura e pasurislame, e krijuar gjatë pesë shekujve tësundimit të Perandorisë Osmane, siç janëobjektet me karakter profan, të cilat nda-hen në: objekte ekonomike siç janë: dy-qanet dhe bezistanet, objektetsanitare-shëndetësore, siç janë: ujësjellë-sit, çezmat publike, banjat publike (ha-mamet), objektet shoqërore-humanitare,siç janë: çarshitë, karvan-sarajet, sahat-kullat dhe urat.3.1.3.1. Objektet ekonomike të kul-

turës islameDyqanet kanë luajtur rol të rëndësi-

shëm në zhvillimin dhe mirëmbajtjen eobjekteve fetare. Shumica e vakëfuesvepër mirëmbajtjen e xhamive kanë vakë-fuar edhe një numër të madh të dyqanevetë cilat janë dhënë me qira dhe kanë sjellëtë ardhura për mirëmbajtjen e objektevefetare.Ishin objektet e para të cilat ndërto-

heshin në qendrat tregtare ose në çarshitëe qyteteve si: Stamboll, Edrene, Bursa,Shkupi, Sarajevë dhe shumë qytetevetjera të zhvilluara në kohën e PerandorisëOsmane.3.1.3.2. Bezistanet Mbishkrimi i shkruar në pllakën e

gurit, që ndodhet mbi hyrjen kryesore tëbezistanit, fillon me fjalët: ”Në këtë qytettërheqës, i cili prej kohërave është i njo-hur dhe gëzon zë të bukur, dhe i cili va-zhdimisht rrënohet dhe përsërimbindërtohet, Gazi Isa beu ka ndërtuarnjë bezistan të bukur”.Bezistani është ndërtuar kah mesi i

shek. XV. Ndërtuesi i tij ka qenë Is’hakbeu. Bezistani i vjetër i Shkupit ka pasurformë drejtkëndëshe, ka qenë objekt iharkuar me gjashtë kupola, të mbështe-tura mbi shtylla të mëdha me mure, tra-shësia e të cilave arrinte 2.6 metra.Bezistanet kanë luajtur një rol të

madh për tregtarët në këto qendra - treg-tarët kanë mundur të tuboheshin dhe tëdepozitonin mallin e tyre të shtrenjtë dhe,si të tilla, zakonisht kanë zënë vendinqendror në zhvillimin e qyteteve.Evlija Çelebi, udhëpërshkruesi i she-

kullit shtatëmbëdhjetë, qytetet i ka ndarënë dy kategori, sipas asaj se a kanë aponuk kanë bezistan.3.1.3.3. Objektet sanitare-shëndetë-

sore të kulturës islameHamamet Bëjnë pjesë në objektet më të thek-

suara të kulturës profane. Hamamet zënëvend të veçantë në kulturën islame, ngaarsyeja se pastërtia është një nga obligi-met parësore të normave islame.Në arkitekturën profane të Shkupit

hamamet kanë zënë një vend të veçantë.Në Shkup numri më i madh i hamameveështë ndërtuar gjatë shekujve XV dheXVI, një numër më i madh i këtyre ob-jekteve është rrënuar, kurse disa nga këtoobjekte edhe sot e kësaj dite janë dëshmikulturore. Për plotësimin e nevojave tëqytetarëve, në qytete janë ndërtuar ha-mame publike apo çarshi-hamami, kursenëpër shtëpitë private janë ndërtuar ha-mame private.Hamamet i ndërtuan njerëzit e pasur,

të cilët kishin pozita të larta në udhëheq-jen e Perandorisë Osmane (pasha, vezir,bejlerë etj.). Hamamet janë pronë vakë-fore dhe bëjnë pjesë në objektet fitim-

Shkupi, me kulturë më të pasur islame

ROLI I VAKËFIT NË NGRITJEN DHE ZHVILLIMIN E QYTETËRIMIT ISLAM (3)

Ora e Sahat-kullës së Xhamisë së Sulltan Muratit është hequr para tërmetit tëvitit 1963, me arsyetimin ‘dërguar për riparim’, por, për fat të keq, sot e kësaj

dite ajo nuk i është kthyer Kullës.


prurëse, me të ardhurat e të cilave janëmirëmbajtur objektet fetare.Prej hamameve të ngelura në qytetin

e Shkupit janë: Hamami i Daut Pashësdhe Çifte-Hamami.Hamami i Daut PashësNjë ndërtim impozant të arkitekturës

profane islame. Në qendër të Shkupit, jomë larg se 100 metra nga Ura e Gurit, nëanën e majtë të lumit Vardar. Ka qenë indërtuar në gjysmën e dytë të shekullitXV nga ana e Daut pashës. Ky lloj ha-mami i takon tipit të hamameve të dyfi-shta, ku pjesa e meshkujve dhe pjesa efemrave është vendosur njëra afër tjetrës.Është i mbuluar me dy kupola të mëdhadhe njëmbëdhjetë kupola më të vogla.Sot në Hamamin e Daut Pashës është

vendosur Galeria Nacionale e Maqedo-nisë. Galeria Nacionale është themeluarnë vitin 1948 dhe ajo paraqet një ndër in-stitucionet më të vjetra në Republikën eMaqedonisë. Është vendosur në Hama-min e Daut Pashës, i cili është i përshta-tur për Galerinë e Arteve.Çifte-HamamiËshtë ndërtuar në mesin e shekullit

XV nga ana e Isa Beut. Objekti u ështëdedikuar nevojave të mirëmbajtjes së me-dreseve, teqeve etj. në Shkup.Çifte-Hamami i takon llojit të hama-

meve të dyfishta. Ai nuk është ndërtuarnë gjatësi, dhe në këtë mënyrë pjesa përmeshkuj dhe pjesa për femra takohen nëhapësirat për larje, derisa pjesa e veshjesndodhet në skajet e hamamit.Përskaj mureve të pjesës kryesore dhe

halvetëve, ka pasur ulëse me pllaka si dhekoritë prej mermeri, prej të cilave ështëshfrytëzuar uji i ngrohtë për larje. Njëringa halvetët në pjesën e femrave të ha-mamit është përshtatur për larje rituale tëçifutëve të Shkupit, dhe në të në vend tëkoritës prej mermerit, ka pasur bazen.3.1.3.4. Ujësjellësit Ujësjellësi i Mustafa PashësNga ujësjellësi (akuadukti) i Mustafa

Pashës deri ditën e sotme është ruajturpjesa e cila paraqet urën mbi të cilën kakaluar uji (ujësjellës mbitokësor). Aigjendet në dalje të Shkupit, në anën e dja-thtë të rrugës Shkup-Kaçanik. Është ruaj-tur në një gjendje relativisht të mirë. Kaqenë i ndërtuar fillimisht për ta barturujin nga njëri skaj i malit në tjetrin. Re-spektivisht, nga viset e pasura të Malit tëZi të Shkupit, përgjatë tij është sjellë ujii pijshëm në Shkup.Ky objekt paraqet ndërtim arkitekto-

nik monumental dhe i takon llojit të ujë-sjellësve njëkatësh mbitokësorë. Përbëhetprej 55 kubeve, të cilat mbështeten nështylla masive me formë të katrorit. Ka

42 hapje për lehtësimin e masës së mu-reve. Ata kanë formë gjysmë harkore dhelake të mprehta. 11 prej këtyre hapjevejanë tërësisht të murosura. Gjatësia ekonstruksionit e kësaj ure është 386metra. Është ndërtuar me gurë dhe tulla,në të njëjtën mënyrë si edhe objektet tjeramonumentale osmane.Çezmat Historikisht në Shkup u ndërtua një

numër i madh çezmash, kështu që Evlija

Çelebi në udhëpërshkrimin e tij shkruanse në Shkup kishte 110 çezma. Prej çez-mave më të njohura ishin: Çezma e Alla-xhës, Kapan Hanit, Adem Babës, IsaBeut, Jahja Pashës, Ajdar Babës etj.Alti Ajak-çezmaNdër çezmat e ngelura nga periudha

osmane në qytetin e Shkupit është AltiAjak-çezma. Kjo çezmë ndodhet në lag-jen Tophanë në Shkup, dhe Kuri çezma- që ndodhet në rrugën Karaorman, nëafërsi të lumit Sarava dhe Çarshisë.

3.1.3.5. Objektet shoqërore-huma-nitare të kulturës islameÇarshia e Vjetër e ShkupitÇarshia e Vjetër është pjesa më e vje-

tër e qytetit të Shkupit, e cila ndryshethirret edhe si “çarshi turke”. Paraqet njëkompleks interesant dhe, nga ana tjetër,shumë të rëndësishëm të arkitekturës dhetë kulturës islame në Shkup. Karakterioriental-ballkanik i Çarshisë, së bashkume objektet e tjera përcjellëse, e bën një

ndër objektet më të rëndësishme dhe një-kohësisht më të ruajtura, me karakter pro-fan, në vendin tonë.Çarshia e Vjetër e Shkupit, sikur edhe

çarshitë tjera, është ndërtuar në vendinmë të frekuentuar të qytetit, në vendin kugërshetohen rrugët më të rëndësishme tëvendit. Edhe vetë emri “çarshi” do tëthotë “udhëkryq-qendër me rrugë nga tëkatër anët”.Gjithashtu në Çarshinë e Vjetër ka

edhe shumë dyqane dhe zanate të vjetra,

por pas tërmetit në vitin 1963 shumica eobjekteve janë rrënuar, ose janë dëmtuar.Po ashtu, ka pasur shumë xhami, të cilatjanë edhe sot. E gjithë Çarshia e Vjetërka qenë e krijuar mbi tokën e cila u ta-konte vakëfeve të caktuara. Aty ka qenënjë pjesë e vakëfit të Pasha Jigit beut,Is’hak beut, Isa beut, Daut pashës, Mu-stafa pashës etj.Me ardhjen e osmanlinjve, ka pasur

tendencë të vazhdimit dhe zgjerimit të

traditës të vendosur me vite. Në periu-dhën prej shek. XVI-XVII, Çarshia e kaarritur zenitin e saj urban dhe tregtar,duke u zhvilluar në një nga çarshitëorientale më të mëdha në Ballkan.Hanet Hanet, ose siç njihen ndryshe karvan-

sarajet, janë objekte të rëndësishme mearkitekturë orientale profane, në të cilatkanë gjetur vendosje dhe strehim, nëradhë të parë, tregtarët dhe qiraxhinjtë,për vete dhe për karvanin, dhe më pas për

udhëtarët tjerë. Këto objekte janë ndër-tuar rreth rrugës, aty ku kalojnë karvanët,si dhe nëpër vendet e banuara. Që tëmbrohen prej hajdutëve, karvanët kanëshënuar një numër të madh udhëtarëshdhe gjatë rrugës numri vazhdimisht ështërritur edhe me udhëtarë të tjerë (të cilëtjanë trembur prej vjedhjeve). Hanet osekarvan-sarajet janë ndërtuar në distancëprej një ditë udhëtim.Hanet i kanë ndërtuar personat e

pasur, ose administratorë të lartë shtetë-rorë. Në to udhëtarët kanë gjetur konakkomod dhe, para së gjithash, të lirë. Nëqendrat tregtare këta konakë janë ndër-tuar çdoherë në kat dhe në brendi të tyrejanë mbyllur një katror oborr. Këto karvan-saraje si elemente për-

cjellëse kanë pasur dyqane për mirëm-bajtjen e karvanëve, dyqane për kuajt etj.Stallat, si elemente të pandara të haneve,kanë qenë të vendosura në anët e haneve.Në mesin e haneve kanë qenë të ndërtuar

shatërvanë ose bunarë, si dhe korita kutregtarët dhe udhëtarët kafshëve të veta ukanë dhënë ujë të pijshëm. Në mesin ehaneve gjithashtu ka pasur edhe me-sxhide. Në hanet nuk ka pasur inventar,prandaj udhëtarët dhe tregtarët kanë qenëtë detyruar që mbulesat dhe pëlhurat përfjetje t’i marrin me vete.Hanet përpos karakterit strehues dhe

pushues, për tregtarët kanë qenë edhevende strehimi të mallrave, duke pasuredhe karakter këmbimor, respektivishttregtarët në to kanë këmbyer mallin e vetme atë të tregtarëve të tjerë.Si rezultat i kësaj, qysh në vitet e para

të sundimit të osmanlinjve është paraqiturnevoja për ndërtim të haneve, respekti-visht karvan-sarajeve. Numri i tyre kaqenë shumë i madh, fakt i cili konstatohetnga të dhënat e vakëfnameve, si dhe ngashënimet e ndryshme të udhëtarëve tëshumtë. Nga literatura të ndryshme mundtë konstatojmë se deri në shek. XVI kanëqenë të regjistruara gjithsej 13 hane, re-spektivisht karvan-saraje.Kurshumli-HaniKurshumli-Hani paraqet një nga mo-

numentet më të bukura me karakter arki-tektonik-oriental në Shkup. Ndodhet nëÇarshinë e Vjetër. Themelues i tij ështëMuslihudin Abdul Gani, i njohur si Mye-zin-Hoxha Al-Ma’dini, kurse ndërtimi itij ka përfunduar në shekullin XVI. Mendohet se emrin “kurshunlu” e kamarrë në shek. XIX, sipas kulmit tëplumbtë (i cili gjatë Luftës së Parë Botë-rore është hequr dhe është përdorur përnevojat ushtarake). Sikur hanet tjera, për-bëhet prej dy pjesëve: njëra ka shërbyerpër vendosjen e tregtarëve dhe të mal-lrave të tyre, kurse në pjesën e dytë kanëqenë stallat dhe dhomat ndihmëse.Nga vakëfnameja e ndërtuesit, Musli-

hudin Abdul Gani, del se është legalizuargjatë viteve 1549/50, i përmendur si indërtuar.Suli-HaniSuli-Hani ndodhet në pjesën qendrore

të Çarshisë së Vjetër, në pjesën më të vje-tër të qytetit dhe njëkohësisht paraqetmonumentin kulturor. Në vakëfnamen eIs’hak beut, Suli-Hani përmendet si “Hani Vjetër” (al-khan, al-atik), në dallim nga“Hani i Ri” (al-khan al-xhedid), i cili gji-thashtu ka qenë i ndërtuar nga Is’hak beu.Sipas punimeve të Hasan Kaleshit, Suli-Hani, në fakt, paraqet “Hanin e Vjetër”.Emrin “Suli”(turq. sulu, i lagur) e ka fi-tuar sipas emrit të lumit Serava, i cili karrjedhur në anën lindore të tij. Sipërfaqjae plotë e Hanit është 2.101 metra katrorë,kurse material ndërtimor me të cilin ështëndërtuar Hani janë guri dhe tullat.


Ndërtuesi i tij ka qenë Is’hak beu, dhedisa herë gjatë ekzistimit të tij shekullorka qenë i dëmtuar dhe shkatërruar, siç kaqenë rasti gjatë tërmetit të vitit 1555, sidhe zjarrit të madh të vitit 1689. Kapan-Hani Është ndërtuar kah mesi i shekullit

XV. Themeluesi i tij ka qenë Isa beu, ko-mandant dhe i dërguar i posaçëm për ra-jonin e Shkupit. Si han ka funksionuarderi në ditët e para të Luftës II Botërore.Funksioni i tij nuk është dalluar nga ka-rakteri dhe funksionaliteti i haneve tëtjera, respektivisht si karvan-sarajet mearkitekturë orientale profane, me detyrëpër t’i strehuar, në radhë të parë, tregtarëtdhe qiraxhinjtë, për vete dhe për karva-nin, dhe më pas edhe udhëtarët e tjerë.Edhe ky objekt është ndërtuar rreth rru-gës, aty ku kalojnë karvanët, si dhe nëpërvendet e banuara.Si dokument më i vjetër që dëshmon

jetëgjatësinë e Kapan-Hanit është Defterinr.4 i vitit 1467-1468, në të cilin Kapan-Hani është evidentuar si karvan-saraj i Isabeut, me të ardhura vjetore prej 10.000akçeve. Në vakëfname karvan-sarajitqartë i janë caktuar kufijtë dhe lokacionii saktë. Ai është kufizuar me lumin Se-rava, me pronën e Doçetës, me atë tëShuxhaedin (mbledhës i tatimeve) dheme rrugën kryesore. Sot në disa nga hapësirat e Kapan-

Hanit është e vendosur Medreseja e IsaBeut - Paralelja e Shtrirë e Vajzave.

3.1.3.6. Sahat-kullatSahat-kullat në rajonin e Republikës

së Maqedonisë janë objekte që datojnënga shekulli i XVI, të cilat janë ngriturgjatë periudhës së Perandorisë Osmanenë Ballkan. Në ngritjen dhe ndërtimin esahat-kullave ka ndikuar zhvillimi urbani qyteteve dhe nevojat e qytetarëve, e si-domos të atyre të besimit islam, të cilëtfalin pesë vakte namaz gjatë ditës. Pra,qëllimi kryesor ka qenë orientimi përkohët e caktuara të faljes. Në fillim orët evendosura në sahat-kullat kanë rënë sipassë ashtuquajturës ”allaturka”, kurse mëvonë ora ka shkuar sipas së ashtuquajtu-rës ”allafranga”. Sahat-kullat janë ndër-tuar kryesisht në zonat qendrore tëÇarshisë, afër xhamive, si pjesë përbërësee një kompleksi të madh urban. Janëndërtuar në formë katrore dhe në lartësi,të ndërtuara kryesisht prej guri dhe tëmbuluara me çati katërujëse. Orët janëvënë në pjesën më të lartë të sahat-kullës.Në Republikën e Maqedonisë ka një

numër sahat-kullash. Në mesin e këtyresahat- kullave është edhe sahat-kulla eXhamisë së Sulltan Muratit.Sahat-kulla e Xhamisë së Sulltan

Muratit Sahat-kulla nuk gjendet brenda Çar-

shisë së Vjetër, por pranë Xhamisë sëSulltan Muratit, në anën tjetër të rrugëskryesore, që çon nga qendra, në Shkupine vjetër. Është e ngritur në lartësi dheprandaj konsiderohet se ka një pozitë do-minante në pjesën e vjetër të qytetit.Udhërrëfyesit transmetojnë në dorë-

shkrimet e tyre se ora publike e Kullësështë dëgjuar në mbarë qytetin dhe se ajoka numëruar në formë franceze. Sahat-kulla paraqet monument interesant të kul-turës dhe me funksionin që ka pasur,gjatë ekzistencës së vet e tërheq vëmen-djen e qytetarëve. Për fat të keq, ky ob-jekt i rëndësishëm dhe i nevojshëm sotnuk funksionon. Dëshmitarët rrëfejnë se ora e kullës

qysh para tërmetit të vitit 1963 ështëhequr dhe është dërguar për riparim; përfat të keq, sot e kësaj dite ajo nuk i ështëkthyer Kullës. Sahat-kulla përbëhet ngatri pjesë: pjesa e poshtme, e muruar megur, pjesa e mesme - që paraqet një trungme tetë anë, dhe pjesa e epërme - mevende të hapura në dy rende dhe e rre-thuar me gardh hekuri, nga ku është për-hapur tingulli i ziles së orës.3.1.3.7. Urat Ura e Gurit Ura e Gurit, një ndër monumentet hi-

storike të Shkupit, e ndërtuar në shekullinXV, lidh brigjet e lumit Vardar. Gjatëkohës Ura e Gurit është themeluar dhe ri-paruar nga ana e bizantinëve, më vonëedhe nga sunduesit e ndryshëm feudalë.Sipas burimeve osmane, Ura merr formëzgjerimi dhe në mesin e saj do të zbuku-rohet me mihrabin, ndërtuar në gjysmëne dytë të shekullit XV, gjatë sundimit tëSulltan Mehmeti II (1451-1481). Sipasnjë mendimi tjetër, Ura është ndërtuar nëgjysmën e parë të shekullit XV, në kohënkur në fronin e Perandorisë Osmane kaqenë Sulltan Murati II. Në kontekst tëkëtij mendimi shkon edhe vakëfnamja eXhamisë Isa Beu.Ura e Gurit ka pasur riparime të

shumta, në veçanti gjatë kohës së sulltanSulejmanit (1520-1560). Në vitin 1905në Urën e Gurit janë ndërtuar shëtitoretnga betoni, të vendosura mbi traversa tëhekurta, kurse në vitin 1937 është bërëmodifikimi i pjesës hyrëse nga ana e qy-tetit.Me projektin “Shkupi 2014” merr

formën të cilën e shohim sot, me të cilatndryshime lirisht mund të themi se bëhetvetëm ngushtimi i hapësirës kaluese,kurse mbështetëset e saj mbeten të pa-prekura.

Fund(Fusnotat, hequr nga Redaksia)

Xhamia e Mustafa Pashës është ndër-tuar në vitin 1492 nga Mustafa Pasha, icili në zotërim ka pasur edhe fshatrat eShkupit Bullaçan, Batincë, Rashtak dheCreshevë.Minarja e saj është 47 metra e lartë.Xhamia e Mustafa Pashës paraqet një

ndër monumentet më të bukura të arki-tekturës fetare islame në Shkup. Me pam-jen e saj impozante, ajo radhitet ndër mëtë bukurat në Maqedoni. Vlera arkitekto-nike e saj shtohet edhe për shkak të pozi-tës së jashtëzakonshme që ka.Me shtrirje në një lartësi përballë Ka-

lasë së Shkupit, kjo xhami e dominon tërëhapësirën përreth. Në muzg, silueta e saje jashtëzakonshme, e cila paraqet perfek-sionim të qetësisë dhe të elegancës, e pu-shton çdo kalimtar. Xhamia e Mustafë Pashës është ngri-

tur në dekadën e fundit të shekullit XV

nga ana e Mustafë Pashës, një personali-tet i lartë në Shtetin Osman në periudhëne sulltan Bajazitit II (1481-1512) dhe Se-limit I (1512-1520). Në hyrje të xhamisëdo ta hasni mbishkrimin që flet për kohëne ndërtimit të saj.Ky mbishkrim është rrëfyer në prozë

dhe është shkruar me alfabet arab. Tyrbja e Xhamisë së Mustafë Pashës

gjendet në anën juglindore të saj. Ajo kagjashtë kënde dhe është e llojit të tyrbevetë mbyllura me kube. Nga ana e saj e ja-shtme tyrbja është e shtruar me mermer.Në brendinë e saj gjendet një sarkofag, icili anash është i dekoruar me relieve memotive bimësh. Në tërmetin e vitit 1963kjo tyrbe përjeton dëmtime, të cilatakoma janë evidente. Ka rënë edhe mbi-shkrimi që ka qenë në hyrje të tyrbes. Kymbishkrim i dëmtuar sot ruhet në bren-dinë e objektit.

Xhamia e Mustafa Pashës, ndër më të bukurat në Shkup


Shkruan: Dr. Selver Xhemaili

a) Periudha e Kalifatit (929-1031)Abdurrahmani III, pasi që arriti të stabili-zojë shtetin duke forcuar unitetin dhepaqen e brendshme, kryesisht u mor meDinastinë e Fatimijve në Afrikën Verioredhe me mbretëritë e krishtera në veri tëSpanjës. Pas këtyre përpjekjeve, që rezul-tuan me futjen nën kontroll të mbretërivetë krishtera në veri të Spanjës, tregues inënshtrimit të tyre ishte pagesa e një llojtatimit ndaj Andaluzisë. Gjithashtu, edheFatimijtë në Afrikën Veriore do të mundennga Abdurrahmani III dhe do të detyrohentë nënshkruajnë marrëveshje bashkëpu-nimi me fiset berbere, të cilat në atë kohëishin aleate të Abdurrahmanit III. Në këtorrethana, autoriteti i Abdurrahmanit i tej-kaloi kufijtë e Andaluzisë. Perandorëtgjermanë dhe të Bizantit dërguan në Kor-

dovë përfaqësuesit e tyre për të nënshkruarmarrëveshje diplomatike me Andaluzinë.Ky fakt tregon që reputacioni i Abdurrah-manit III kishte tejkaluar kufijtë e Anda-luzisë dhe kishte bërë ndikimin e vet edhete perandoritë rivale të asaj periudhe.Abdurrahmani III me mjeshtri të thellë

eliminoi faktorët që shkaktonin përçarje tëbrendshme, veçanërisht iu dha fund për-plasjeve fisnore arabe dhe konkurrencëssë tyre për të marrë udhëheqjen e shtetit.Ai i hapi dyert e administratës për çdo njëqytetar meritor, për funksionin që merrtembi supe, pa marrë parasysh grupin që itakonte. Në kohën e tij, meritokracia ishtembi të gjitha. I kushtoi rëndësi të veçantëpërhapjes së arsimit. Kordovën, kryeqyte-tin e Andaluzisë, e zbukuroi me vepra tëndryshme arti. Arka/buxheti e shtetit u rritnë përmasa të papara deri atëherë. Abdur-ramani III ndërroi jetë në vitin 961, ndërsa

në krye të shtetit e zëvendësoi i biri, Ha-kemi II (961-976), i cili njihej si një dije-tar i kohës. Ndoshta pikërisht për këtëarsye edhe Andaluzia në kohën e tij lulë-zon në fushën e shkencës dhe të artit. Nëkëtë periudhë Andaluzia ishte qendra mëaktive dhe më atraktive e qytetërimitislam. Pas vdekjes së Hakemit II në fron vjen

i biri, Hishami II (976-1009, 1010-1013).Por, meqë ky ishte në moshë krejtësisht tëre, pushtetin ia morën nën kontroll Haxhib(-Kryeministri) Ibn Abu Amir, bashkë medjemtë: Abdulmelikin dhe Abdurrahma-nin. Në këtë mënyrë do të fillojë një pe-riudhë, e njohur si Periudha e Amirinjve.Ibn Abu Amir në administrim kishteshkëlqyer që nga periudha e Hakemit II,kur mbante postin e Kryeministrit (Ha-xhib). Nga ky pozicion i ndihmoi Hisha-mit të vinte në pushtet, të cilin, në mënyrë

të zhdërvjelltë, ia siguroi vetes dhe bijvetë vet. Fillimisht eliminoi figurat politikeqë mund t’ia rrezikonin fronin, më pastajneutralizoi fuqinë e arabëve dhe të sakali-bëve (-robër jomyslimanë, që shërbenin nëadministratë dhe në detyra ushtarake) nëushtri, duke favorizuar fiset berbere për-ballë tyre. Ibn Ebu Amiri do të sillet krej-tësisht si Kalif: do të shtyp monedha nëemrin e vet, do të nënshkruajë dokumentezyrtare, ditën e premte - gjatë faljes sëxhumasë - në mimber do t’i përmendetemri etj. Shpiku postin “princ i emëruarpër fron”, gjë që nuk ishte më herët dhepretendonte se Kalifi Hisham II e ka emë-ruar atë. Ndryshimet që solli në qeverisjeshkaktuan revoltë te pjesëtarët e familjesemevite. Nga ana tjetër, favorizimi i te-përt i berberëve në ushtri bëri që ata të sil-len vrazhdë me popullatën ekryeqytetit-Kordovë. Si rezultat i këtyrezhvillimeve, plasi një kryengritje e përgji-thshme dhe përfundoi me rrëzimin ngafroni të Kalifit Hisham II, përkatësisht tëamirinjve. Pas këtyre trazirave, në periu-dha të shkurtra në fron vjen Muhamedi II(1009), i cili qëndron për disa muaj, pastajSulejmani (1009) dhe Abdurrahmani IV. Në vitin 1016 shiat hamudijë, të cilët

pretendonin se rrjedhin nga familja e Aliut(r. a.), e shfrytëzuan këtë gjendje krize tëDinastisë Emevite dhe e morën nën kon-troll fronin e Kalifatit në Kordovë. Por,edhe këta, meqë nuk arritën që t’i zgji-dhnin problemet ekzistuese, në vitin 1022u dëbuan nga pushteti dhe në fron përsërikthehen anëtarët e familjes emevite. Fat-keqësisht, edhe këta do të fillojnë të grin-den dhe të përplasen mes vete për çështjense kush do të ulet në fron. Përballë kësajsituate të padurueshme, populli në krye medijetarët vendosin që të anulojnë/suspen-dojnë krejtësisht udhëheqjen qendrore,përkatësisht pozicionin Kalif, duke syr-gjynosur anëtarët e familjes emevite dhenë vend të tyre udhëheqjen ia besojnë një“Këshilli”, të përbërë nga njerëzit e ngriturdhe me reputacion në shoqëri. Në këtë më-nyrë Shteti i Andaluzisë, i themeluar nëvitin 756 si një emirat i pavarur, do të për-fundojë në vitin 1031.Normalisht, nga zbrazëtira e krijuar

për shkak të mungesës së autoritetit qen-dror (Kalifit), në truallin e Andaluzisë dotë formohen mbi 20 shtete të vogla (Mu-luku’t-tavaif), që në historinë e Andaluzisëpërbëjnë një periudhë të veçantë.

3. Periudha e shteteve të vogla auto-nome (Muluku’t-tavaif) (1031-190) Për shtetet e vogla, të formuara në këtë

periudhë, është vështirë të flitet për num-rin e saktë të tyre, ngase çdo qytet, madje

çdo fis pak me famë, shpall autonominë evet. Dhe, normalisht, situata që e karakte-rizon këtë periudhë janë konfliktet fisnoretë myslimanëve mes vete. Kjo situatë gra-dualisht shkakton dobësimin e myslima-nëve dhe, si pasojë e kësaj, te mbretëritë ekrishtera ngjallen lëvizjet për të sulmuarmyslimanët, në veçanti aktualizohet çë-shtja e “Riconquistës” (ripushtimit të An-daluzisë).Në vitin 1057 mbreti i Kastiljes, Fer-

nando Bataljeus I, sulmon qytetet Toledo(Tulejtula) dhe Sevilja (Ishbilije), andajedhe i detyron myslimanët të paguajnë ta-time (haraç) të rënda. Në vitin 1085, ndër-kaq, mbreti i Kastiljes, Alfonsi VI, eokupon qytetin e dytë me madhësi në An-daluzi, Toledon, dhe ky rast është konside-ruar grushti më i rëndë i të krishterëve përmyslimanët e Spanjës. Myslimanët, të cilëtkacafyteshin mes vete, për të dominuarmbi njëri-tjetrin, vetëm pas humbjes së To-ledos arritën ta kuptojnë seriozisht rrezikune “Riconquistës”. Përballë kësaj situate, ecila dita-ditës shkonte duke u vështirësuar,ata u frikësuan se mund ta humbnin krejtë-sisht Andaluzinë. Andaj, disa udhëheqëslokalë (emirë), dijetarë/ulema dhe ele-mentë nga vetë popullsia, u detyruan tëkërkojnë ndihmë nga murabitët, të cilët nëatë kohë e qeverisnin Afrikën Veriore.

4. Periudha e murabitëve (1090-1147) Një vit pas okupimit të Toledos, njëri

nga emirët e myslimanëve të Andaluzisë,Ibn Abadi, e fton në ndihmë udhëheqësine murabitëve të Afrikës Veriore, Jusuf b.Tafshinin. Jusuf b. Tafshini, me një ushtritë madhe dhe të përgatitur, kalon nëSpanjë dhe në vitin 1086 në Betejën e Zel-lakës ballafaqohet me ushtrinë e AlfonsitVI, të cilën e shkatërron tërësisht. Me këtë

fitore të myslimanëve përkohësisht u ndër-pre përparimi i të krishterëve. Jusuf b. Taf-shini, pasi që u bëri thirrje emirëvemyslimanë që të bashkohen dhe të jenëunikë përballë armiqve të tyre të krishterë,u kthye përsëri në Afrikën Veriore. Por,pas një kohe të shkurtër udhëheqësit lo-kalë të myslimanëve përsëri u kthyen nëkonfliktet me vete, gjë që për mbretëritë ekrishtera ishte motiv i mjaftueshëm që atotë rifillojnë sulmet dhe shtypjet ndaj my-slimanëve. Mu për këtë arsye, Jusuf b.Taf-shini me ushtrinë e vet kalon për së dytiherë në Andaluzi. Por, kësaj radhe jovetëm sa për të luftuar me të krishterët, porme nxitjen e disa emirëve dhe dijetarëveata e instalojnë pushtetin e tyre në të gjithëAndaluzinë. Pushteti i murabitëve në An-daluzi do të zgjasë përafërsisht 60 vjet.Njëzet e pesë vitet e para i kalojnë duke upërpjekur me stabilizimin e brendshëm, sidhe me mbrojtjen e suksesshme të kufijveekzistues të Andaluzisë. Por, pas disa vi-teve, përsëri fillojnë trazirat e brendshme -emirët lokalë e ndërpresin mbështetjenndaj murabitëve, popullata vendore rën-dohet tepër nga tatimet dhe, si pasojë e kë-tyre ngjarjeve, dijetarët (teologët) marrinqëndrim kundër murabitëve. Nga ana tje-tër, në të njëjtën kohë edhe në Afrikën Ve-riore paraqiten kryengritje dhe pakënaqësindaj udhëheqjes së tyre. Pas paraqitjes sëkëtyre krizave të brendshme, murabitëtedhe përballë armikut të jashtëm fillojnëtë pësojnë humbje të vazhdueshme, kështuqë në vitin 1147 uniteti politik i myslima-nëve të Spanjës përsëri u shkatërrua, gjëqë mbretëritë e krishtera përfitojnë nga kjosituatë dhe disa qytete të rëndësishme imarrin nën kontroll. Edhe përballë kësajsituate, myslimanët e Andaluzisë kërkojnëndihmë nga një shtet tjetër i Afrikës Ve-riore, Shteti i Muvehidëve.

Andaluzia, “Riconquista”...

QYTETËRIM ISLAM (2)

Jo gjithçka mori fund menjëherë në vitin 1492. Pas kësaj date lufta për ekzistencë dhe prezencë të myslimanëvenë Spanjë, nën presione dhe vështirësi të mëdha, do të vazhdojë edhe për një shekull e më tepër, ndërsa mes

viteve 1609-1615 myslimanët do të dëbohen plotësisht nga Spanja.


5. Periudha e muvehidëve (1147-1229) Muvehidët, në dallim nga murabitët,

nga Afrika Veriore kaluan në Andaluzi meqëllim që t’i mbrojnë nga armiku disaemirë/udhëheqës myslimanë, që ishinaleatë të tyre. Vitet e para morën nën kon-troll disa qytete, siç ishte Kordova dhe Se-vilja; pastaj i mundën edhe pasardhësit emurabitëve - Beni Ganij; pushtuan ishujtBalear dhe në vitin 1172 ngadhënjyenedhe mbi Muhamed b. Sad-in, i cili ishtenën mbrojtjen e mbretit të Kastiljes dhe nëkëtë mënyrë e shtuan numrin e qyteteve qëi morën në kontroll. Pas këtyre fitoreve, ushtria e muvehi-

dëve u kthye në Afrikën Veriore. Mbretë-ritë e krishtera e shfrytëzuan këtë rast,duke u aktivizuar përsëri për sulme të reja.Prandaj, në vitin 1189 një ushtri e kryqë-zatave, e përbërë nga francezë, gjermanëdhe anglezë, okupoi qytetin Shilb. Ngaana tjetër, në këtë periudhë mbreti i Ka-stiljes, Alfonso VIII, i kishte zaptuar disafortesa në veri të Kordovës dhe Seviljes.Përballë kësaj situate të krijuar, udhëhe-qësi i muvehidëve - Ebu Jusuf el Mensurikaloi përsëri në Andaluzi, me qëllim qët’i ndërpret sulmet/përparimet e të kri-shterëve, kështu që në vitin 1195 në veritë Kordovës, te vendi i quajtur Alarcos,korri një fitore të bujshme ndaj forcave tëmbretit të Kastiljes.Fitorja e Alarcos te të krishterët ngjalli

ndjenjën se iniciativa, përkatësisht pu-

shteti në Andaluzi përsëri po kalon nëduart e myslimanëve. Për ta stopuar këtësituatë, Papa Innocenti III bëri thirrje përmobilizim të ushtrisë së kryqëzatave, gjëqë arriti të mbledhë një ushtri të madhe, ecila në vitin 1212, në vendin e quajtur LasNavas de Tolosa (El Ikab), u përball meushtrinë e muvehidëve, të udhëhequr ngaNasir Lidinillah, e cila përfundoi me njëhumbje katastrofale të kësaj të fundit.Humbja e myslimanëve në këtë betejë bëriqë gradualisht pushteti i muvehidëve tëdobësohet, ndërsa nga ana tjetër lëvizjapër ripushtimin e Andaluzisë, “Ricon-quista”, mori hov më të madh. Këto zhvillime negative shkaktuan pa-

kënaqësi të mëdha në mesin e popullatës,kështu që në vitin 1227 plasin një sërëkryengritjesh kundër pushtetit të muvehi-dëve. Disa liderë lokalë qytete të ndryshmedo t’i shpallin emirate të pavarura, siç ishterasti i qytetit të Granadës me rrethinë dhe iValencisë. Këto rebelime do të përhapenedhe në Afrikën Veriore, që do të përfun-dojë me copëtimin e Shtetit të Muvehi-dëve. Mbretëritë e krishtera, ndërkaq,bashkohen dhe në mënyrë graduale, po-thuajse të gjitha qytetet e Andaluzisë, imarrin në kontroll. Përjashtim bën Gra-nada me rrethinë, rajon i cili edhe për disaqindra vjet do të qeveriset nga myslimanët.

6. Emirati i Granadës, Beni Ahme-rët dhe fundi i qeverisjes islame në An-daluzi (1238-1492) Nga sulmet e shpejta dhe të ashpra të

mbretërive krishtere mbi myslimanët eAndaluzisë, arriti të shpëtojë vetëm qytetii Granadës me një shtrirje në bregdet nëjuglindje të Andaluzisë, e udhëhequr ngaMuhamed b. Nasr, të cilët do të njihen nëhistori si nasiritët, apo Emirati i Grana-dës. Nën kushte shumë të vështira, kyshtet i myslimanëve të Spanjës do të mbi-jetojë në skenën politike edhe dy shekuj egjysmë. Ky shtet në historinë e myslima-nëve të këtyre trojeve ka një pozitë të dal-luar, për faktin që është shteti i funditmysliman në truallin e Andaluzisë, si dhepër veprat arkitektonike të dalluara që kalënë si trashëgim, siç është pallati AlHamra etj.Shumica e udhëheqësve të Emiratit të

Granadës në marrëdhëniet me forcat e ja-shtme kanë udhëhequr një politik elastike.Duke marrë parasysh rrethanat aktuale tëkohës së tyre, ata janë kujdesur mjaft qëmos të përplasen fare me forcat krishtere.Nga ana tjetër, për t’u siguruar nga ndonjësulm i mundshëm nga mbretëritë kri-shtere, ndërtuan marrëdhënie të mirëfilltame Dinastinë e Merinitëve në Afrikën Ve-riore. Si rezultat i kësaj politike, deri nëvitin 1462 do të kalohet një periudhë deridiku stabile. Por, pas kësaj, si pasojë e pla-sjes së trazirave të brendshme, nga Mbre-tëria e Kastiljes Leon e shfrytëzon rastintë vë në lëvizje “Riconquistën”, për të plo-tësuar ripushtimin, kështu që në vitin 1462e ndërpret lidhjen e vetme të myslimanëveme Afrikën Veriore, duke zaptuar Grykëne Gibraltarit (Xhebelitarik). Në vitin 1469 Mbretëresha e Kastiljes,

Izabbella, martohet me mbretin e Arago-nit, Fernando II dhe në këtë mënyrë rea-lizohet bashkimi i Spanjës. Kjo situatë dota përshpejtojë përhapjen e territoreve kri-shtere, saqë deri në vitin 1489 nuk kishtengelur qytet pa u pushtuar, përpos krye-qytetit Granada. “Riconquista” nuk ndaletkëtu. Në vazhdim edhe kryeqyteti Gra-nada rrethohet dhe pas tre viteve rezi-stencë të fuqishme, për shkak tëshkatërrimeve që sjell lufta dhe të munge-sës së ushqimeve, më në fund, në vitin1492, myslimanët detyrohen t’ua dorë-zojnë qytetin forcave krishtere. Në këtëmënyrë bie edhe fortesa e fundit e qeveri-sjes së myslimanëve në Andaluzi. Por, jogjithçka mori fund menjëherë në vitin1492. Pas kësaj date lufta për ekzistencëdhe prezencë të myslimanëve në Spanjë,nën presione dhe vështirësi të mëdha, do tëvazhdojë edhe për një shekull e më tepër,ndërsa mes viteve 1609-1615 myslimanëtdo të dëbohen plotësisht nga Spanja.

(Vazhdon)

(Fusnotat, hequr nga Redaksia)

Mr. Beqir MEMETI(Paralelja e Vajzave –Tetovë)

Ç’vlerë ka besimi për ata që nuk ekuptojnë? Ata nuk duan të dinë asgjë përkëtë! Ata kërkojnë argumente konkrete,kërkojnë prova e fakte dhe, kur iu ofro-hen argumentet e panumërta, përsëri re-fuzojnë.Pretendohet ekzistenca e një Fuqie të

mbinatyrshme, që shpiku dhe krijoi gji-thësinë. A është e mundshme apo e pa-mundshme ekzistenca e një Fuqie tëkëtillë? A mund të gjendet a jo një fuqikaq e lartë? E mundshmja e ekzistencëssë një fuqie vërtetohet kur shohim njëefekt të saj, pavarësisht se nuk mund tashohim Fuqinë. Është e pamundshmemosekzistenca e një fuqie, së cilës iduken efektet.Ne jemi të sigurt se në trupin tonë

gjendet një fuqi të cilën ne e quajmëshpirt, efekti i të cilit është gjallëria jonë.

Për thelbin e kësaj fuqie të mrekullue-shme dija njerëzore, shkenca dhe filozo-fia, deri sot nuk kanë mundur që ta thonëjo fjalën e fundit, por as të fillimit. Meg-jithatë, dija njerëzore nuk ka mundur qëtë parashtrojë prova dhe argumente që tamohojnë këtë fuqi. Pra, është e vërtetë setrupi i njeriut në brendinë e vet ka njëfuqi rregulluese e cila mundëson lëvizjendhe funksionimin e organeve të tjera tëtrupit. Të gjitha zbulimet dhe të arriturat e

deritashme të filozofisë rrjedhin nga log-jika. Të gjithë filozofët kanë arritur nëpërfundim se ekziston një fuqi e cila kakrijuar gjithësinë, por nuk janë pajtuarpër cilësitë e kësaj fuqie. Përjashtim nëkëtë grup bëjnë pjesë materialistët, sipastë cilëve çdo gjë ka ndodhur nga rastësiadhe nuk ka një fuqi të mbinatyrshme. Njeriu indiferent, që nuk e sheh të ne-

vojshme të studiojë dhe të kërkojë ekzi-stencën e një fuqie krijuese që ka krijuar

gjithësinë, duhet të konsiderohet i ulëtdhe pa asnjë aftësi. Ata që nuk intereso-hen për këto çështje jetojnë kot, sa për tëbërë numrin në turmën njerëzore. Teoriamaterialiste e mbështetur në ide të ga-buara dhe të paqëndrueshme prej më parëka qenë e dënuar që të falimentojë dhe,ashtu edhe ka ndodhur - prandaj nuk kaasnjë vlerë për shoqërinë njerëzore.Gjithësia, natyra me të gjitha feno-

menet e saj, ngjarjet e çuditshme, mre-kullitë e panumërta dëshmojnë se janëvepra të një fuqie supreme, e cila është epamundur që të përshkruhet. Fuqia kri-juese duhet (është) të jetë e gjallë dhe eamshueshme, e pavdekshme.Vdekja e humb qëllimin e lumturisë.

Shumë herë njeriu e rrezikon këtë lum-turi; pa dyshim, për ndonjë qëllim me tëlartë ai vdes për diçka me të vlefshme,më të shenjtë. Ku mbeti lumturia e nje-riut në këtë botë? Njeriu qenka krijuarkot? Njerëzimi në këtë pyetje kërkon për-

Sekreti i krijimitA menduat se Ne ju krijuam kot dhe se ju nuk do të ktheheni te Ne? I lartë është Allahu, Sunduesi i vërtetë;

nuk ka zot tjetër pos Tij, Zot i Arshit bujar. (Muminun, 115-116)


gjigje. Prandaj, që nga kohërat më të her-shme kanë kërkuar që të zbulojnë një jetëtjetër me të lumtur dhe më reale, dhekanë arritur në përfundim se kjo jetëmund të jetë vetëm pas vdekjes.Çdo fe ka pasur një predikues (pej-

gamber) dhe një libër, ku janë përfshirëparimet dhe udhëzimet e fesë. Ata që janëpasues të një feje, janë të obliguar që tapranojnë profetin dhe fenë; nëse njërinnga këto e refuzojnë, atëherë janë të hum-bur qartë.Pas jetës së varrit fillon jeta e vërtetë

për besimtarët, jeta e lumtur dhe e përjet-shme. Idealistët e mëdhenj të njerëzisëkanë sakrifikuar lumturinë e kësaj botepër të fituar botën tjetër. Ahireti është njësekret (gajb); atë nuk mund ta imagjinojëmendja e njeriut.Ç‘kapital është i vlefshëm për jetën e ahi-retit? Këtë çështje njeriu nuk mund takuptojë, prandaj Zoti dërgoi pejgamberëme mision që t’i udhëzojnë se ç’duhettë veprojnë në këtë jetë për të fituar mi-rësitë e ahiretit. Zoti i madhërishëm nganjeriu nuk kërkon shumë - vetëm që taadhurojnë atë dhe të bëjnë vepra të mira.Për këtë Haki Sharofi në poezinë “Lav-dërimi hyjnuër” më së miri e përshkruanmënyrën se si duhet t’i lutemi Zotit për tëgjetur lumturinë.

Lavdim Hynuër

Të fillojm’ duke kërkueMbrojtjen e të Madhit Zot

Prej tradhtis së Dreqit t’mallkue,Qi s’na dahet, na lodh kot !...

Ta përmendim Perëndinë,Kurdoher’ e me çdo vepërQi të gjejmë lumturinë

Dhe mëshir’ në jetën tjetër.

Në strofën e parë autori sqaron se parafillimit të çdo gjëje duhet që të kërkojmëndihmën dhe mbrojtjen e Zotit të Ma-dhërishëm prej tradhtisë dhe të këqijavetë djallit që vepron pareshtur. Përmendjae Zotit, në çdo kohë dhe në çdo vepër, be-simtarëve ju mundëson gjetjen e lumtu-risë në këtë botë dhe shpëtimit në botëntjetër- sqaron në strofën e dytë autori.

Qofsh lavduë, Zot i vërtetë!Për të mirat qi ka dhanë,E plotësove këtë jetë,Gja të metë s’i ke lanë.

Lutim, falim per Resulin,Të kujtohet, me respekt,

Dhe ne do t’ja mbajmë urdhrin,Do t’a njohim për Profet.

Në strofën e tretë autori lavdëronZotin e Vetëm dhe të Vërtetë për të gjithamirësitë e panumërta, për plotësimin ejetës, duke mos lënë asgjë të mangët. Pasipërfundon me falënderimin dhe lavdëri-min në tri strofat e para, autori në strofëne katërt fillon që të bëjë lutje për Resulin,Pejgamberin e fundit - Muhamedin (ale-jhis-selam), për të cilin thotë se duhetkujtuar me nder dhe respekt, duke prem-tuar për veten dhe duke porositur edhebesimtarët tjerë për ruajtjen dhe kultivi-min e traditës së Pejgamberit (a. s.).

Do t’punojm’ si shok’t e Ti,-Ndjesë paçin para Zotit-Janë shembull për njerziSa t’enden stin’t e motit.

Zot, Të lutem fali jetëMbretit t’on’ Zogut të parë,Ndër hijen e Tij të shtrenjtëFeston Kremtet çdo Shqiptar

Në strofën e pestë, autori premton dheporosit që vazhdimisht do të punojë ashtusi as’habët e Muhamedit (alejhis-selam),për të cilët kërkon mëshirë nga Zoti; atyjanë shembulli më i mirë për të gjithë nje-rëzimin në çdo kohë dhe çdo vend. Nëstrofën e gjashtë, autori i lutet Zotit që tifalë jetë mbretit të shqiptarëve, AhmetZogut I, pasi nën autoritetin e tij organi-zohet jeta politike, shoqërore dhe kultu-rore.

Kur të nisim të punojmëT’a kerkojm’ hirën e Zotit,Punët t’ona mbarë shkojnë,

Me përkrahje t’Fuqi-fuqiplotit.

Për të dal’ nji punë në kryeMe sukses e me fitim,Para Zotit ulun krye

Duhet me kërkue bekim.Në strofën e shtatë dhe të tetë autori

porosit që kur fillojmë të punojmë, duhetqë të kërkojmë kënaqësinë e Zotit, pasipunët do të shkojnë mbarë e mirë vetëmme përkrahjen e Zotit fuqiplotë. Për tëpërfunduar një punë me sukses dhe fitim,duhet filluar në emër të Zotit, duhet kër-kuar ndihmë nga Ai dhe nën bekimin eZotit.

Pse Fuqija e të AftitPa u bashkue, s’bahet gja,Pa vullnetin e të NaltitGjithsija s’ban dot za!

Duke qenë jo vetëm i edukuar në fry-mën islame por edhe duke qenë një isla-molog i shquar e besimtarë i devotshëm,autori në strofën e nëntë përkujton se pafuqinë e Zotit të Madhërishëm nuk ndodhdhe nuk bëhet asgjë, pa vullnetin e Zotittë Lartësuar asnjë grimcë e gjithësisë nukdo të lëvizte dhe funksiononte.

Kur u çfaq vepra Hyjnore,Mrekullojti çdo artist,

Se as kuj s’i vjen për ndorePara saj të jetë kopiat!...

Në strofën e dhjetë, autori flet përmrekullinë e Universit nga Krijuesi iVetëm dhe Absolut. Kjo mrekulli e mah-nit dhe mrekullon çdo artist. Gjithçka qëkishte krijuar Zoti është një mrekulli e papërsëritshme, e cila nuk mund të kuptohetasnjëherë dhe nga askush.

Gjeni nji fuqi të dytë,Të krijoj’ nji gja të gjallë.Të këtë kambët edhe sytëQi të shkëlqejnë në ballë!...

Në strofën e njëmbëdhjetë, autori pa-rashtron një pyetje polemizuese duke sfi-duar lexuesin, nga i cili kërkon që tëgjejnë një fuqi të dytë, që ka mundësi tëkrijojnë krijesë të gjallë me të gjithagjymtyrët dhe organet e trupit të cilat dotë funksiononin normalisht.

Kjo s’mund të bahet kurrëSa t’vërtitet kjo tok,

Nuk do të këtë grue as burrë,Qi t’i bahet Zotit shok.

Në strofën e dymbëdhjetë, autori jeppërgjigje të prerë në pyetjen e parashtruarnë strofën paraprake. Askush deri sa tëekzistojë kjo botë dhe ky univers nuk domund të krijojë diçka të ngjashme me kri-jesat e Zotit. Zoti është i Vetëm dhe Fu-qiplotë. Ai është Krijuesi i gjithçkaje qënjohim dhe nuk njohim (botën e fshehtë).Zoti nuk ka dhe nuk do të këtë rival, asnjënga krijesat e Tij, qoftë femër apo ma-shkull.

Hapni sytë, o vëllazën!Zotit mos bani kritikë

Shifni punën, leni llozën,Zotit i rrini besnikë.

Në strofën e trembëdhjetë, autori po-rosit lexuesit besimtarë, duke i’u drejtuaratyre me vëllezër që të jenë të kujde-sshëm në besimin në Zot dhe fjalët pavend për çështjet e besimit. Ai kërkon qëtë jenë të ndërgjegjshëm e të përgjegj-shëm gjatë kryerjes së obligimeve dhedetyrave, duke lenë mënjane lojën dhe joseriozitetin dhe duke i ngelur besnik Zotitdhe fesë së Tij.

Sa të jetë kjo jetë,Ju ne doni lumteri,

Kryeni detyren e shenjtëDhe për të të bahi fli

Në strofën e katërmbëdhjetë, përmeskatër vargjeve autori tregon formulën esuksesit dhe udhën e lumturisë, e cila

mund të arrihet vetëm përmes kryerjes sëobligimeve fetare, për të cilat nëse nukmjafton përpjekja duhet bërë sakrificë.

Ka urdhnue Zot’i jetës:Çdo ndeshkim qi do t’a hiqni,Asht mëkati qi i bat vetes,Fajin kurkuj mos ja hidhni!

Në strofën e pesëmbëdhjetë, autorisqaron se Zoti ka urdhëruar jetën se ështërregull hyjnor që çdo e keqe që e goditnjeriun është për shkak të veprave dhemeritë e vetë njeriut, prandaj njeriu duhetqë të këtë kujdes dhe të mos mundohet qëta shfajësoj vetën e t’ia hedh fajin dikujttjetër.

Zoti Delegat dergojtiMij njëqind e i zet e katër...Udhen e drejt’ ju a dëftoji, Me nji qind libra e katër...

Në strofën e gjashtëmbëdhjetë, dukei’u referuar librave të shpallur dhe thë-nieve të pejgamberëve, autori njofton sepër udhëzimin e njerëzimit, Zoti ka dër-guar njëqind e njëzet e katër mijë të dër-guar dhe ka shpallur njëqind e katër libra.Siç është e njohur nga mësimet islame,në Kuran janë përmendur vetëm 25 pej-gamberë dhe katër libra të shpallur.

Ma në fund erdh Muhammedi,Me mision nga Perendija,Njerëzinë keq e gjeti..

J’a zhvilloi urdhrat e Tija...Në strofën e shtatëmbëdhjetë, autori

me shumë mjeshtri dhe më pak fjalë për-shkruan ardhjen e Muhamedit (alejhis-selam), i cili kur erdhi gjeti një ambientdhe një shoqëri që shkelte dhe nuk re-spektonte asnjë të drejtë njerëzore.Brenda një periudhe të shkurtër përmesdritës së ajeteve kuranore dhe porosive eudhëzimeve fisnike e praktikës së tij je-

tësore, shoqërinë njerëzore jo vetëm se enxori nga degjenerimi por vendosi the-melet e shëndosha, mbi të cilat do të ngri-hej një qytetërim i shkëlqyeshëm dhemadhështor.

Ulun gjunjë adhuroniMadhësinë e t’Naltit Hy!Kur do her’ Zotin lëvdoni,Qi ju dha dritë në sy!

Në strofën e tetëmbëdhjetë, autori nëmenyrë të drejtpërdrejt porosit që tëadhurojmë Zotin e Lartësuar gjatë gjithëkohës dhe në të gjitha gjendjet duke ishprehur falemnderime dhe lavdërimepër të gjitha mirësitë.

Ta veshtroni gjithësinë,Të ju shtohet besnikrijaTa pohoni Perendinë,

T’i mbani urdhrat e Tija!Në strofën e nëntëmbëdhjetë, autori,

gjithnjë duke u bazuar në mësimetislame, rikujton lexuesit se përmes medi-timit rreth krijimit të gjithësisë rritet dheforcohet besimi në Zot, vërtetohet ma-dhështia e Zotit dhe, si rrjedhojë, adhu-rimi kryhet me më shumë përkushtim.

Kuranin ta nderoni,Mbi të gjitha sa ju keni,Atë kurr mos e mohoni,Lumtër- in aty e gjeni.

Në strofën e njëzetë autori porosit qëtë nderohet Kurani. Kurani mund të nde-rohet vetëm nëse e lexojmë, nëse e stu-diojmë dhe mësimet e porositura ijetësojmë në praktikë. Për besimtarin my-sliman Kurani është udhëzuesi i vetëm, ipagabueshëm dhe, si i tillë, është mbi tëgjitha burimet tjera të dijes. Mohimi iKuranit apo ndonjë ajeti të tij, është hum-bje e qartë dhe shkatërrim i madh.

Perendis ju t’i afrohi,Tuj Ju lutna dit’e e nat’Muhamedin ta kujtoniTue thanun SALAVAT!

Në strofën e fundit, lirisht mund tëthemi se autori jep porosinë kryesore;ndoshta edhe ky ka qenë motivi i harti-mit të kësaj poezie. Ai porosit që t’i afro-hemi dhe ta adhurojmë Zotinvazhdimisht, kurse Muhamedin (alejhis-selam) ta ndjekim dhe këtë ta shoqërojmëpërmes dërgimit të salavateve për të.

Tiranë, më 16.XII.1929,Haki Sharofi

Në bazë të poshtëshënimit, kjo poeziështë shkruar në Tiranë më 16 dhjetor

të vitit 1929. Poezia ka 21 strofa me ngakatër vargje.Haki Sharofi


Dr. Ziber Lata

Shpella është një zgavër shkëm-bore natyrale në mal apo nëkodër. Mirëpo, simbolika e

saj ka zënë një vend të rëndësishëm nësferën e filozofisë, artit, kulturës, letër-sisë dhe fesë. Pavarësisht se brenda sajmbisundon errësira dhe ftohtësia, atylindi dielli që ndriti dhe ngrohu mbarëbotën. Ajo ishte hambari i derteve të nje-rëzimit dhe vatra e meditimit për të shpë-tuar njerëzimin nga ligësia. Në mesin e gjithë kësaj, kurioziteti

për shpellën shtohet edhe më shumë kurvetë Zoti (xh. sh.) e emërton një sure tëtërë me emrin El-Kehf-Shpella. Për të kuptuar arsyen e emërtimit të

kësaj sureje, fillimisht duhet hedhur njëvështrim boshteve kuptimore që trajtonkjo sure. Tërësia kuptimore e sures ështësublimuar në katër tregime: banorët eshpellës, pronari i dy kopshteve, Musa (a.

s.) me Hidrin dhe Dhulkarnejni me je-xhuxh-mexhuxhët. Secili tregim përfaqë-son një mori kuptimesh. I pari paraqetsprovën me fe, i dyti sprovën me pasuri,i treti sprovën me dituri dhe i katërti spro-vën me pushtet. Sidoqoftë, kur shohim sepikërisht këto janë sprovat kryesore tënjeriut gjatë gjithë jetës, atëherë kuptimii kësaj sureje mund të sintetizohet në fra-zën surja e sprovave jetësore. Tani, meqëshpella ishte vendi ku filloi misioni dhendërtimi i rrugës së shpëtimit të njerëzi-mit, atëherë me të njëjtin emër u emërtuaedhe surja që i trajton sprovat dhe barrie-rat që i dalin njeriut gjatë këtij rrugëtimi. Sigurisht, dikush do të parashtronte

pyetjen: a thua, vallë, përse Zoti (xh. sh.)e përzgjodhi ngjarjen e banorëve të shp-ellës për ta bërë titull të sures? Nëse për-gjigjja është se kjo është ngjarja e parë qëtrajtohet në këtë sure, atëherë pasonpyetja: përse kjo ngjarje u trajtua e para,që pastaj të emërtohet edhe vetë surja me

të? Në Kuran është shumë me rëndësi

edhe renditja e shkronjave, e jo më ren-ditja e ngjarjeve. Katër ngjarjet prekin pr-obleme komplekse të shoqërisë njerëzorenë përgjithësi, ndërsa ajo e banorëve tëshpellës i ka rrezet kuptimore pak më tëgjata. Ata ishin të rinj, të cilët publikishtshpallën besimin e tyre për t’ua treguar tëvërtetën edhe njerëzve të tjerë; sakrifi-kuan vetveten për interesin e përgji-thshëm. Tregimet tjera, ndërkaq, edhepse reflektojnë kuptime kolektive, atopërsëri më shumë i takojnë sferës perso-nale. Pra, emërtimi i sures me emrin ekësaj ngjarjeje tregon se interesi kolektivështë para interesave personale. Po ashtu,kjo ngjarje ndodhi si rezultat i një gru-pimi të të rinjve. Pasi vetë surja trajtonsprovat e mundshme që njeriu i përjetongjatë jetës, atëherë mënyra më e mirë përtë shpëtuar nga një bela e caktuar ështëbashkimi i të rinjve. Prandaj, emërtimi i

sures me këtë emër tregon se kush duhettë jenë të parët që të hedhin hapin e ndry-shimit në një shoqëri, dhe se vetëm ajoshoqëri që ka një rini të organizuar mundtë ketë ardhmëri fisnike. Gjithashtu, dhë-nia përparësi rendore kësaj ngjarje dheemërtimi i sures sipas saj tregon se pen-gesa e parë që njeriu duhet të eliminojënë rrugën e suksesit është zullumi pu-shtetar dhe sigurimi i lirisë së besimit.Prania e dhunës në pushtet do ta shkatër-rojë ekonominë (banori i kopshteve) dhedo ta ngufat urtësinë (Musa dhe Hidri).Po ashtu, për ta kuptuar arsyen e

emërtimit të kësaj sureje me emrin El-Kehf-Shpella, duhet pasur parasysh këtotri çështje: E para: leximi i kësaj surejeçdo ditë (apo natë) të xhuma është veprimi pëlqyer. Muhamedi (a. s.) ka thënë:“Kush e lexon suren El-Kehf në ditën exhuma, Zoti e ndrit me nur deri në xhu-manë tjetër.” Leximi i Kuranit është iba-det edhe kur nuk kuptohet, por kuptimidhe meditimi në të është ibadeti më i pre-feruar. Kur jemi te surja Kehf, duhet kup-tuar se njëra nga arsyet që kjo sure tëlexohet çdo ditë të xhuma është që njeriuta lexojë dhe të meditojë rreth domethë-nieve që i predikon mbarë njerëzimit kjosure. E dyta: surja trajton probleme të za-konshme, të përditshme dhe shumëdi-mensionale në raport me jetën e njeriut,prandaj kërkohet që ajo të lexohet çdo tëxhuma, në mënyrë që njeriu çdo javë t’irishikojë këto urdhëresa dhe këshilla. Saherë që del jashtë kornizave kuptimore tësures Kehf, vjen e xhumaja tjetër, e lexondhe i kujton përsëri ato. E treta: Zoti (xh.sh.) ditën e xhuma ka bërë dy këshillueskryesorë: njërin të domosdoshëm dhe tje-trin vullnetar. Këshilluesi i domosdoshëmështë hutbja e xhumasë, kurse ai vullne-tar është leximi i sures Kehf.Nëse i marrim parasysh këto tri çë-

shtje, gjëja më e rëndësishme që kërko-het është pikërisht meditimi, sepse të triakërkojnë meditim. Vendi më i përshtat-shëm për meditim është pikërisht shpella,sepse brenda saj ka izolim, vetmi dhe qe-tësi. Pra, Allahu (xh. sh.) përmes leximittë sures Kehf, përveç porosive të tjera,kërkon që besimtari në këtë ditë të veshëedhe petkun e meditimit. Po ashtu, ibadetet që realizohen ditën

e xhuma i përfshijnë të gjitha dimensio-net e jetës së njeriut: dimensionin indivi-dual, i cili fillon me leximin e sures Kehfdhe mbaron me dimensionin kolektiv,duke e dëgjuar gjithë besimtarët bashkë-risht hutben e xhumasë. Paralelizmi mes sures El-Isra dhe

sures El-KehfRenditja e sureve është e përcaktuar

nga Zoti/tevkifij, prandaj vendosja esures El-Kehf pas sures El-Isra nuk mundtë jetë rastësi, por kjo renditje reflektonedhe në sferën semantike. Këto dy sure kanë një ngjashmëri

edhe në aspektin kuantitativ. El-Isra ka111 ajete, kurse El-Kehf ka 110 ajete, tëcilat janë pothuaj të barabarta. Li-dhshmërinë e këtyre dy j a ve e tregon edhevetë fillimi i tyre: e para fillon me tesbih( �/ sub’hane), kurse e dyta mehamd ( / el-hamdu), ndërsa ne edimë se këto dyja çdoherë vijnë bashkë-risht: në sure, në hadithe dhe në lutje tëndryshme, por çdoherë tesbihu i paraprinhamdit. Ja p.sh. ajeti i fundit i sures Nasr,një nga qindra shembuj në Kuran:

Imam Sujutiu thekson edhe një li-dhshmëri tjetër. Hebrenjtë i porositën po-liteistët që ta pyesin Muhamedin (a. s.) tripyetje: për shpirtin, për banorët e shpellësdhe për Dhulkarnejnin. Përgjigjja e tëparës është dhënë në fund të sures El-Isra

“Të pyesin ty për shpirtin, thuaj!Shpirti është punë e Zotit tim...” , ndër-sa përgjigjja për dy të tjerat ka vazhduarnë suren El-Kehf. Pra, kjo e tregon njësegment tjetër të lidhshmërisë mes këtyredy sureve, të cilat edhe pse nuk kanë ren-ditjen e njëjtë sipas zbritjes, por Allahu ivendosi njëra pas tjetrës në mus’haf pi-kërisht për t’i bartur këto kuptime që ne ishpalosim. Në suren Isra, Allahu (xh. sh.) e tre-

gon kërkesën e krerëve të Mekës për t’usjellë Muhamedi (a. s.) mrekullinë e njëburimi të një kopshti të mbushur plot mepemë hurme dhe hardhi rrushi dhe brendatij të shpërthejnë shumë lumenj. Allahu(xh. sh.) këtë e përshkruan kështu:“Thanë: “S’të besojmë pa na nxjerrënga toka një burim. Apo të kesh një

kopsht hurmash e rrushi e të nxjerrëshpërmes tij rrjedhë lumenjsh.”” (El-Isra,90-91). Pas pasqyrimit (në suren Isra) tëkësaj kërkese të parashtruar nga ana ekrerëve të Mekës, Allahu (xh. sh.) men-jëherë në suren El-Kehf na tregon sediçka e tillë ka ndodhur dikur më parë,por pronari i kopshtit përsëri nuk besoi,madje iu shtua mosbesimi, pra, pikërishtështë tregimi i pronarit të dy kopshteve. Në suren El-Isra thuhet:

“Nuk u është dhënë veçse pak ngadituria.”. Si sqarim i këtij ajeti, në surenEl-Kehf vjen ngjarja e Musës (a. s.) meHidrin, për ta ulur unin njerëzor, sepse saherë që të mendojmë se ne jemi më të di-turit, duhet ditur se na është dhënë shumëpak nga dituria, njësoj si Musa (a. s.) meHidrin. Po ashtu, kur zbriti ky ajet

“Nuk u është dhënë veçse pak ngadituria”, hebrenjtë thanë: “Neve na ështëdhënë dituri për çdo gjë në Tevrat.” Atë-herë Allahu e shpalli ajetin e parafundit(109) të sures Kehf:

“Thuaj: “Po të qe deti bojë për fjalëte tim Zoti, do të shteronte deti para se tështeronin fjalët e tim Zoti, edhe sikur tësillnim po aq.”Nëse surja paraprake El-Isra fillon me

dimensionin e lartësisë, sepse qysh nëajetin e parë flet për ngjarjen e Israsë (kurka ndodhur edhe Nata e Miraxhit), atë-herë surja e radhës, surja El-Kehf, për-fshin dimensionin e kundërt, thellësinë etokës/shpellën. Në këtë formë Allahu (xh.sh.) ka plotësuar kuptimet kuranore.Modeli i ndryshimitKurani është libër i shpallur për udhë-

zimin e njerëzimit në rrugën e drejtë dhe

Për një rini që i ik belasë...

VËSHTRIME HERMENEUTIKE NË SUREN KEHF (1)

Allahu (xh. sh.) përmes leximit të sures Kehf, çdo të xhuma, përveç porosive të tjera, kërkon që besimtari nëkëtë ditë të veshë edhe petkun e meditimit. Pra, le ta mësojmë suren El-Kehf dhe të thithim prej saj

strategjinë e ndryshimit të shoqërisë sonë!

këtyre dyjave e tregon edhe vetëfillimi i tyre: e para fillon metesbih ( / sub’hane), kurse edyta me hamd

( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


largimin nga çdo punë e ligë. Tërësiakuptimore e Kuranit është udhëheqësi mëi mirë i njeriut drejt ndryshimit dhe për-mirësimit. Megjithatë, Allahu (xh. sh.)mënyrën e drejtimit të njeriut e ka para-qitur në forma dhe mënyra të ndryshmenëpër Kuran. Një model i përkryer i ndry-shimit të shoqërisë njerëzore është pla-suar në suren El-Kehf. Përmes ajetevedhe ngjarjeve të thurura në këtë sureshpaloset platforma që duhet ndjekur ngasecila shoqëri që aspiron përmirësimindhe ndryshimin. Tani, duke u mbështetur në mësimet e

sures Kehf, do t’i numërojmë etapat dhepunët që duhet bërë çdokush më kërki-min e ndryshimit: Ekzistimi i një platforme apo kauze

që të dallon nga të tjetër. Prandaj, qysh nëajetin e parë, falënderimi i bëhet Allahut(xh. sh.) për zbritjen e Librit (Kuranit).Fillimi i zbritjes së Kuranit, Muhamedit(a. s.) dhe myslimanëve të parë u dha njëplatformë të re dhe u vizatoi një kauzëpër të cilën ishin të gatshëm të flijohe-shin, dhe e cila përbënte pikën kryesoretë ndryshimit.Ballafaqimi me zullumin. Pas shpali-

mit të platformës, sigurisht që ajo do t’ipengojë dikujt, sepse është krejt diçka ere nga ajo që jetohet për momentin. Tëgjithë (zullumqarët) do të bëjnë përpjekjeqë platforma e cila kërkon ta thyejë para-digmën e tyre të jetesës së deriatëher-shme të mos realizohet, prandaj do tëpërdorin çdo gjë për ta stopuar atë. Kjoështë arsyeja përse Zoti (xh. sh.) menjë-herë e ka paraqitur tregimin e banorëvetë shpellës, sepse ata pasi e shpalosën be-simin, u kërcënuan me jetë. Veprimi më imençur në këtë periudhë është kujdesi

maksimal ndaj armikut. Siç thuhet nësuren Kehf për banorin që e dërguan tëblejë ushqim:

“le të jetë i kujdesshëm dhe mosjepni shkas që dikush t’ju hetojë” (El-Kehf, 19). Njësoj siç veproi Muhamedi(a. s.) në fillim të shpalljes, kur Islamimbahej fshehurazi. Liria, barazimi i potencialeve dhe dia-

logu. Kalimi i etapës paraprake me pje-kuri dhe kujdes, çon në një etapë më tëavancuar. Në këtë fazë myslimanët janëtë lirë të shprehin besimin, kanë mundësidialogu etj., por ende nuk kanë pushtet.Pikërisht për këtë arsye Allahu (xh. sh.)pas ngjarjes së banorëve të shpellës e pa-raqiti ngjarjen e pronarit të kopshtit, i cilidebatonte me shokun e tij, prandaj Allahudy herë brenda kësaj ngjarje e përsëritfjalinë “E ai debatonte me të” (Kehf,34/37). Shumica e myslimanëve të botësende janë në këtë etapë të përmirësimitdhe të ndryshimit.Marshimi pas diturisë. Kur të siguro-

het terren i mirë për dialog dhe i lirisë sëveprimit, etapa e radhës duhet të jetë për-gatitja intelektuale, prandaj Allahu (xh.sh.) pas tregimit të dy shokëve e për-shkruan ngjarjen e Musait (a. s.) me Hi-drin, ngjarje që fund e krye e përshkruansistemin edukativo-arsimor. Fitimi i pushtetit. Pas pajisjes me di-

turi, ashtu siç mësoi Musai nga Hidri, si-gurisht që Allahu do t’u japë robërve tëVet edhe pushtet, me të cilin do të jenë tëaftë që vetë ta pengojnë të keqen dhe tasjellin ndryshimin në botë, prandaj pasngjarjes së Musait (a. s.) dhe Hidrit, Al-lahu e rrëfeu ngjarjen e Dhulkarnejnit, i

cili në fokus e kishte forcën

“Më ndihmoni mua me forcë (krahpune) që mes jush dhe atyre të bëj njëpritë.” (Kehf, 95)Këto janë etapat që duhet ndjekur

shoqëria myslimane drejt rrugës së ndry-shimit. Fatkeqësisht, sot shumë mysli-manë kërkojnë të hidhen drejt në etapatmë të avancuara, pa i ndjekur parapraket.Është krejt e pamundur që të tregohetforcë ndaj të tjerëve, kur mungon plat-forma, aftësia e dialogut dhe vetëdija in-telektuale. Pra, le ta mësojmë surenEl-Kehf dhe të thithim prej saj strategjinëe ndryshimit të shoqërisë sonë!Meqë në ajetin e fundit të sures El-

Isra jepet një urdhër apo kërkohet një

“Thuaj: “Falënderimi i takon Alla-hut, i Cili nuk ka marrë bir e pjesëmar-rës në sundim, as mbrojtës nëpamundësi!” Dhe madhëroje Atë melavde.” (El-Isra, 111), atëherë menjëherënë ajetin e parë të sures El-Kehf, që ështëedhe ajeti pasues, Allahu (xh. sh.) tre-gon dë gj ue shmërinë e Pejgamberit (a. s.)dhe të mbarë besimtarëve të tjerë, të cilëti përgjigjen urdhrit për falënderim, dukethënë:

“Falënderimi i takon Allahut që iazbriti robit të Vet Librin dhe e bëri atë pashtrembërime!” (El-Kehf, 1) Prim. Dr. Mair Iseini

Të gjitha funksionet biologjike që ebëjnë jetën të mundshme janë tëmundësuara nga gjenet tona dhe,

në mënyrë specifike, shprehja e atyre gje-neve. Kohët e fundit një ekip ndërkom-bëtar i shkencëtarëve e vëzhgoiaktivitetin gjenetik në qelizat postmor-tale. Gjenet dhe aktiviteti gjenetik për-caktohen nga dy lloje të kodit, ADN dheARN. ADN janë udhëzimet, ndërsaARN-ja vepron si përkthyes; ARN-ja “eshpreh” apo e interpreton ADN-në, dukee lexuar kodin dhe duke e përkthyer atënë veprime - ose në funksione biologjike.Kur njerëzit vuajnë nga sëmundjet,

kjo shpesh shkaktohet nga ndonjë ndër-prerje e procesit gjenetik të përkthimitdhe të shprehjes apo interpretimit. DerisaARN-ja mund t’i kontrollojë drejtpërdrejtdisa procese qelizore, ajo gjithashtu i si-guron udhëzimet e koduara për proteinat,

të cilat bartin një sërë funksionesh qeli-zore. Studimi i këtyre udhëzimeve të ko-duara, që quhen transkriptomika, ështëmënyra kryesore se si shkencëtarët fi-tojnë njohuri për fabrikat qelizore që ebëjnë jetën të mundur. Për ta kuptuar mëmirë se si aktiviteti gjenetik i fuqizonfunksionet qelizore, shkencëtarët duhett’i studiojnë mostrat qelizore. Indet dheorganet e larguara pas vdekjes e ofrojnënjë sasi të madhe të mostrave qelizore,por deri më tani shkencëtarët nuk ishin tësigurt nëse qelizat postmortale mund taofrojnë një amalgam të saktë për qelizate një trupi të gjallë.“Do të prisnit që me vdekjen e indi-

vidit do të kishte një kalbje në veprimta-rinë e gjeneve”, tha Roderic Guigo,profesor i biologjisë kompjuterike në In-stitutin e Shkencës dhe Teknologjisë tëBarcelonës, për BBC News. Por, kurGuigo dhe kolegët e tij e krahasuan akti-vitetin gjenetik brenda qelizave nga indet

postmortale dhe mostrat e organeve nëaktivitetin gjenetik të gjakut të nxjerrënga njerëzit e gjallë, ata zbuluan seshprehja gjenetike vazhdon pas vdekjes.Derisa nivelet e pasvdekjes së ARN-

së nuk zhduken, llojet e shprehjes gjene-tike ndryshojnë pas vdekjes. Disa lloje tëtranskriptimit të ARN-së, në fakt, rritenpas vdekjes, tregoi hulumtimi. “Ekzistonnjë reagim nga qelizat ndaj vdekjes së in-dividit. Ne i shohim disa rrugë, disa gjeneqë aktivizohen dhe kjo do të thotë se pasvdekjes ka akoma aktivitet në nivelin etranskriptimit”. Hulumtimi i ri i mbështetgjetjet e shkencëtarëve të tjerë që kanëtreguar se përkufizimi mjekësor i vdek-jes nuk është përfundimtar dhe se, madje,edhe qelizat e trurit mund të vazhdojnë tëfunksionojnë në njëfarë kapaciteti pasi qëzemra ta ketë ndaluar pompimin. Disa studime, madje, kanë sugjeruar

se vetëdija njerëzore mund të vazhdojëpas përcaktimit mjekësor të vdekjes - e


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:


( / el hamdu)

Kuran: ... .

....

ajet

Kehf:

ushqim:

forcën

punë:

duke thënë:

Shkenca e vërteton se ka jetë pas vdekjes

Zbulimi i këtyre shkencëtarëve ishte, në thelb, se disa prej këtyre gjeneve aktivizohen vetëm pas vdekjes, nënjë kohë që varion nga 24 orë deri në 4 ditë pas vdekjes.


përcaktuar nga ndërprerja e funksionit tëzemrës dhe të frymëmarrjes. Përveç ofri-mit të një kuptueshmërie më të mirë tëgjenetikës së qelizave tona, hulumtimet efundit mund të frymëzojnë edhe teste tëreja mjeko-ligjore, duke u mundësuarshkencëtarëve që ta parashikojnë mësaktë kohën e vdekjes. “Ne konkludojmëse ekziston një shenjë dalluese ose njëgjurmë gishtash në modelin e shprehjessë gjeneve pas vdekjes e që mund të për-doret përfundimisht në shkencën e mje-kësisë ligjore, por nuk pretendojmë se ekemi tani një metodë që mund të përdo-ret në terren.“A ka jetë pas vdekjes? Një pyetje

kryesisht filozofike, për të cilën shumëmendimtarë, klerikë dhe madje disashkencëtarë janë përpjekur t’i japin njëpërgjigje, e cila shpesh mund të gjendetmë shumë tek shkenca sesa te besimi.Por, një pikë kthese e rëndësishme vjennga një grup kërkimor amerikan, i ciliduke studiuar disa kafshë ka zbuluar njëgjë të çuditshme: pas ngordhjes së këtyrekafshëve, aktivizohen funksione të cak-tuara, të cilat gjatë jetës së kafshës nukkanë qenë aktive. Për të qenë të saktë,kafshët e marra në studim ishin minjtëdhe peshqit zebër - pra dy kafshë shumëtë ndryshme mes tyre. Ajo që shkencëta-rët kanë studiuar është aktivizimi i ADN-së qelizore para dhe pas vdekjes, apoaktivizimi i gjeneve individuale. Të gji-thë ne kemi aq shumë prej tyre të papër-dorura (për shumë pre tyre nuk dihet endefunksioni), por dimë se disa prej tyre ak-tivizohen, për shembull, vetëm në jetënembrionale ose fetale, për të mbetur pa-staj në gjumë për pjesën tjetër të jetës.Zbulimi i këtyre shkencëtarëve ishte, nëthelb, se disa nga këto gjene aktivizohenvetëm pas vdekjes, në një kohë që varionnga 24 orë deri në 4 ditë pas vdekjes. Nëpraktikë, gjenet që kodifikohen për fun-ksionet antistres, ose për aktivizimin e si-stemit imunitar të kafshës, apo edhe përrritjen e qelizave (të cilat më pas kanë nëjetë tumoret si pasojë), aktivizohen nëkëtë hark kohor, diçka e çuditshme nësekemi parasysh se në të njëjtën kohë akti-vizohen të gjitha proceset që lidhen medekompozimin e trupit dhe që, në fakt, ibëjnë të padobishme. Pra, ajo që mbetet epanjohur është pikërisht arsyeja e aktivi-zimit të këtyre gjeneve te kafshët; e sigurtështë se kuptimi i këtij aktivizimi do tëna lejojë të kuptojmë disa gjëra të rëndë-sishme, si për shembull: pse njerëzit që inënshtrohen transplantit të organeve ngapersona të tjerë të vdekur (kjo është prak-tika) janë më të rrezikuar të zhvillojnë tu-more sesa njerëzit e tjerë. Pyetje këto që

duke studiuar pikërisht proceset që ndo-dhin pas vdekjes, mund të bëjnë të mun-dur të kuptohet pak më shumë. Në fund tëfundit, përgjigjja që shkenca i jep pyetjesqë shtrojmë për shekuj me radhë ështëlarg nga ferri, parajsa dhe të gjitha konsi-deratat filozofike që janë bërë më herët.Megjithatë, ajo na bën të kuptojmë sevdekja jo domosdoshmërisht duhet të jetëstacioni i fundit, por ndoshta natyra va-zhdon të na fshehë diçka: pse kur një or-ganizëm është i destinuar të kalbet, trupii tij vë në lëvizje mekanizma të rinjmbrojtës, të papërdorur më parë?Një raport për pikënisjen e njeriut dhe

ringjalljen pas vdekjes. Kurani dheshumë hadithe të Muhamedit (a. s.) fla-sin për shumë ngjarje dhe fakte të shken-cës së trupit të njeriut, natyrës, etj., tëcilat me hulumtimet e sotme modernezbulohen dhe vërtetohen. Pa dyshim, ek-zistojnë ende shumë shenja të tjera tëcilat me teknologjinë e ardhshme do tëvërtetohen.Në shumë hadithe nga profeti ynë

Muhamedi (a. s.) tregohet se kërbishtiështë pikënisja e njeriut dhe se Ditën eGjykimit Allahu do të na rikrijojë nga ajopjesë e ashtit kurrizor.Hadithet përkatëse janë:Abu Hureira thotë se Pejgamberi (a.

s.) ka thënë: „Të gjithë pasardhësit e Ade-mit do të kalben në tokë, me përjashtim të

kërbishtit. Prej tij u krijua njeriu dhe prejtij sërish do të ringjallet”. Komentimiështë nga Al-Buhari dhe tjerë.Abu Hureira na përcjell se Pejgam-

beri (a. s.) ka thënë: „Është një asht i nje-riut, i cili kurrë nuk kalbet në tokë. Nga aiasht do të ringjallet njeriu nga Allahu.”Ata e pyetën Pejgamberin (a. s.): „Ciliështë ai asht?” Ai (a. s.) tha: „...kërbishti”.Komentimi është nga Al-Buhari, dhe tëtjerë. Në këto hadithe gjenden disa faktedhe shprehje të sakta:Njeriu krijohet nga kërbishti - kërbi-

shti nuk kalbet kurrë - Ditën e Gjykimitdo të ringjallet njeriu nga kërbishti. Këtudo të paraqesim njohuritë shkencore që ivërtetojnë këto hadithe:

FAKTET SHKENCOREFazat e zhvillimit të embrionit - Kur

sperma bashkohet me vezën, fillon zhvil-limi i embrionit. Veza e fertilizuar fillontë ndahet: Nga një qelizë bëhen dy, ngady-katër...etj. Ndarja e qelizave dhezhvillimi vazhdojnë deri sa të formohet„disku embrional”, që përbëhet nga dyshtresa.Epiblast-i (i jashtëm): E përfshin cy-

totrophoblastin, i cili e fikson embrioninnë mur të mitrës. Kështu që në këtë më-nyrë embrioni tërheq ushqimin dhe gja-kun nga muri i mitrës.Hypoblast-i (i brendshëm): Me vul-

lnetin e Zotit të plotfuqishëm, formohetfetusi. Në ditën e 15-të, në fund të em-brionit duket një damar, i cili quhet da-mari embrional (fillestar). Ky damar e kafundin të mprehtë, që quhet nyjë fillestare(embrionale).Ana ku duket damari embrional është

e njohur si pjesa e prapme e diskut em-brional. Nga damari embrional dhe nyjaembrionale zhvillohen të gjitha organetdhe indet, si përshkruhen këtu: - Ectoderm-i, formon lëkurën dhe si-

stemin nervor qendror.- Mesoderm-i, formon muskujt e butë

në traktin që ndihmon tretjen e ushqimit,zemrën, qarkullimin, eshtrat (skeletin),sistemin seksual dhe sistemin urinar, si-stemin e limfës dhe shpretkën.-Endoderm-i, formon kërpudhën

(mukozën) e barkut, sistemin e frymë-marrjes, organet e traktit që ndihmon tret-jen e ushqimit, mëshikëzën e urinës,tiroiden dhe shqisën e të dëgjuarit. Pastajdamari embrional dhe nyja embrionaletërhiqen dhe enden tek rruaza e funditdhe aty formohet kërbishti.

Përfundimi:Kërbishti përfshin dama-rin embrional dhe nyjën embrionale. Atojanë në gjendje të rriten dhe të formojnëtri shtresa dhe prej tyre formohet fetusi:ektodermi, mesodermi, endodermi.

Si provë kuptimplotë: Komiteti brita-nik WARNEK (përgjegjës për të drejtat efekondimit të njeriut dhe për gjenetikë)ua ndalon mjekëve dhe hulumtuesve ek-sperimentet në fekondimin artificial tëembrioneve, ku është formuar damari(nyja) embrionale.

Dëshmi: Keqformimi fetal që për-fshin kërbishti (qelizat elementare të nje-riut). Pas trajtimit të fetusit në damarin

embrional dhe në nyjën embrionale, tëcilat gjenden në fundin e rruazës së kër-bishtit, damari dhe nyja embrionale iruajnë prapë vendet e tyre karakteristike.Nëse ato ndryshojnë, formohet afër fetu-sit në të njëjtën kohë një tumor (tera-toma), që përfaqëson një fetus defekt, medisa organe të formësuara (si p.sh. dhëm-bët, flokët, duart dhe këmbët me thonjtë).Ato mund të gjenden nga kirurgu dukehapur tumorin e lartpërmendur. Prandaj,ne e dimë, që kërbishti faktikisht për-mban qelizat elementare.

Hans Spemann-eksperiment Hulumtuesit gjetën se formimi i qeli-

zave dhe organizimi i fetusit fillon me da-marin embrional dhe nyjën embrionale.Pa u formuar këto pjesë, nuk mund tëbëhet diferencimi i qelizave. Hans Spe-mann, pas eksperimenteve me këto or-gane, zbuloi që këto e organizojnëzhvillimin e fetusit dhe ashtu ai i quajtiorganizim fillestar. Hulumtuesi gjermanfillon eksperimentet me amfibët, dukepërdorur këtë organizëm fillestar dhe etransplanton në fetusin me moshë tënjëjtë (në fazën e parë të zhvillimit em-brional, 3-4 javë). Aty u shfaq një bimë edytë embrionale nga ajo pjesë që u tran-splantua në trupin e ri. Pjesa e transplan-tuar ndikon te qelizat e rrethuara të trupittë ri. Ashtu lind një fetus tjetër në trupine fetusit të parë. Qelizat e kërbishtit nuk kalben, as

nuk dëmtohen. Në vitin 1931 Spemann-i e përpunon dhe përsëri e transplanton;po kjo nuk kishte ndikim në eksperiment.Përsëri u zhvillua një bimë e dytë em-brionale. Në vitin 1933 Spemann-i dhehulumtuesit e tjerë e përsërisin eksperi-mentin, por këtë herë ata e ziejnë orga-

nizmin fillestar. Por, përsëri kjo nuk ki-shte ndikim të mirë. Si edhe më parë, uzhvillua një fetus i dytë. Me këtë u vërte-tua se qelizat nuk ndryshojnë. Në vitin1935 Spemann-i mori çmimin Nobel përzbulimin e organizmit fillestar. Në Ramazanin 1424/2003 bënë disa

eksperimente Dr. Othman Al Djilani dheSheik Abd Majid Azzandani me kërbi-shtin në shtëpinë e Sheik Abd Majid Az-zandanit në Sanaa (Jemen). Njërën prej 2rruazave të 5 kockave të kërbishtit i dog-jën në gur me gaz për 10 minuta, deri sau dogjën plotësisht (një herë u skuqën nëngjyrë të kuqe, pastaj në ngjyrë të zezë).Ata i paketuan copat e djegura në kutisterile dhe i dërguan në analiza në labo-ratorin më të famshëm në Sanaa (al Olakilaboratory). Dr. Saleh al Olaki, profesor ihistologjisë dhe patologjisë në Universi-tetin në Sanaa, i analizoi copat e djeguradhe zbuloi se qelizat e indit të kërbishtitnuk kishin ndryshuar fare dhe kishinmbijetuar (përveç se muskujt, indi i yn-dyrës dhe indi i kockave u dogjën, kurseqelizat e kërbishtit nuk ndryshuan).

ASPEKTET E MREKULLISËNga kjo rrjedh se, siç formohet njeriu

si embrion, do të formohet ngjashëmedhe në botën tjetër. Organizmi fillestari vluar dhe i shtypur, i cili më pastaj utransplantua përsëri, nuk kishte kurrfarëndikimi në eksperiment; një tjetër bimëembrionale zhvillohej çdoherë. Edhepas oksidimit u shfaqën qelizat e koc-kave të kërbishtit që mbijetuan dhe nukkishin ndonjë pasojë. Edhe kjo ështëvërtetim për hadithin e Pejgamberit (a.s.), që kërbishti kurrë nuk kalbet dhenuk zhduket.


cilat po dëmtojnë rrjedhjen e natyrshmetë fëmijërisë në brazdat e natyrshmërisëdhe të “lojës reale”.Përdorimi i teknologjisë në shkollaPërdorimi i teknologjisë në shkollat

tona ka ndryshuar në mënyrë të ndjeshmekëto vitet e fundit. Kështu, për të pajisurnxënësit me aftësitë e nevojshme tekno-logjike, duhet të përdorim metoda të rejatë të mësuarit në krahasim me metodat epërdorura në të mësuarit tradicional. Tek-nologjia dhe mjetet teknologjike janëbërë pjesë e edukimit në shkolla dhe sy-nimi është të përdorim teknologjinë nëklasa si një mjet që zhvillon dhe nxit mëtej procesin e të mësuarit. Nxënësit, ngapërdorimi i këtyre mjeteve të reja tekno-logjike kanë përfituar aftësi kompjute-rike, aftësi të cilat do të mund tì përdorinnë të ardhmen në vendet e tyre të punës.Shkollat në sistemin arsimor shqiptarkanë krijuar një infrastrukturë teknolog-jike, e cila e optimizon integrimin e tek-nologjisë në procesin edukativ. Përdorimime efikasitet i teknologjive të reja, qëmbështet procesin e të menduarit te nxë-nësit, rrit aftësinë e nxënësit për tù për-qendruar në mësim, e përmirëson tëkuptuarit dhe e transferon përmbajtjen nënjë memorie afatgjatë. Duke u mbështe-tur në këtë arsyetim, është synuar tìkthejmë klasat tradicionale në klasa tëkonceptuara mbi bazën e teknologjisë.Ky proces kërkon që mësuesit të pajisenme aftësitë e duhura teknologjike dhe tëmësojnë të përdorin mjetet e reja tekno-logjike, të cilat e mbështesin procesin emësimdhënies te nxënësit dhe progresin etyre. Disa nga mjetet teknologjike qëmund dhe duhet të përdoren në shkollajanë:

Kompjuteri: Shihet si një nga tekno-logjitë më të nevojshme në fushën e më-simdhënies, deri para pak kohësh aikonsiderohej si një risi, tashmë ai është idomosdoshëm për shkak të orientimeveteknologjike që kanë përfshirë mësim-

dhënien. USB: Është njëra nga teknologjitë më

të përparuara për sa i përket ruajtjes dhetransmetimit të informacioneve të ndry-shme; ato ekzistojnë në madhësi të ndry-shme dhe janë pjesë e pandashme tashmëe realitetit arsimor.

CD/DVD: Janë mënyrat e vjetra tëtransmetimit dhe të ruajtjes së materia-leve. Por, që janë mjaft frytdhënëse në ra-stet e prezantimeve të ndryshme.

Aparatet fotografike digjitale shu-mëfunksionale: Këto pajisje kanë mjaftrëndësi në fushën e mësimdhënies së gju-hëve të huaja, pasi me anën e tyre reali-zohet regjistrimi dhe prezantimi i aftësivetë çdonjërit nga nxënësit për sa i përketaftësimit gjuhësor.

Interneti: Është teknologjia e cila karevolucionalizuar mësimdhënien në çdoskaj të botës. Me anën e tij, tashmë më-suesi nuk është e vetmja pikë e referimit,por është koordinatori i hyrjeve të reja nëkulturën arsimore të nxënësit.

Tabela interaktive: Është një tekno-logji mjaft e përparuar, e cila ende nukështë futur në masë në sistemin arsimorshqiptar, por ama për shkak të thjeshtë-sive, risive dhe avantazheve që ajo para-qet, është mjaft e dëshiruar në dobi tëpunës së tij (saj) nga çdo mësimdhënës.

Video-projektori: Është një teknologjie cila gjendet mjaft në sistemin arsimorshqiptar. Me anën e tij realizohet prezan-timi i punimeve të ndryshme në fushën di-daktike dhe shkencore. Në të vërtetë, aiështë paraardhës i tabelës interaktive, porama për vetë kushtet e sistemit tonë arsi-mor, ai ngelet si teknologjia më e përpa-ruar e cila përdoret në mësimdhënie.Sot, teknologjia informative ka një

ndikim të shumanshëm në mësimdhëniedhe mësimnxënie. Aq shumë ka ndikuarteknologjia, saqë, sipas parashikimeve,në të ardhmen mund të ndryshojë krejtë-sisht procesin mësimor, përkatësishtmund t’i ndryshojë raportet e faktorëve

që e determinojnë procesin e arsimit ekëta janë: nxënësi, lënda mësimore, me-todologjia e mësimdhënies, mësimdhë-nësi dhe prindërit. E dimë se qysh nëantikitetin grek pedagogët e parë janëmunduar që ta konkretizojnë sa mëshumë dhe ta bëjnë më të qartë atë qëkanë dashur ta transmetojnë tek nxënësite tyre. Nëse duam të shkojmë edhe mëthellë në histori, atëherë përpjekjet e parapër futjen e mjeteve ndihmëse në eduki-min e brezave të rinj i vërejmë qysh teknjerëzit e parë. Le të fillojmë me formate para: Në shpella të ndryshme, 30.000vite para erës sonë, në vende të ndryshmetë botës janë gjetur vizatime të ndryshme.Këto vizatime janë një mesazh që u ështëdrejtuar kryesisht njerëzve të asaj kohedhe sigurisht mjetet që janë përdorur përt’u dhënë formë këtyre vizatime janëeshtrat e kafshëve dhe guri. Më vonë, paserës sonë, revolucion në teknologji para-qet zbulimi i letrës nga kinezët, pastajshkrimi me dorë i librave apo i ashtu-quajturi manuskripti etj. Në vitin 1450,teknologjia merr një hov edhe më tëmadh me zbulimin e shtypshkronjës ngaGutenbergu. Viti 1700 shënon përdori-min e dërrasës së zezë dhe të shkumësit.Viti 1800-libri futet si element i tretë nëmësimdhënie. Që nga viti 1940 e tutje,hyjmë në të ashtuquajturën epokë audio-vizive, me ç’rast vit pas viti në mësim-dhënie futen: radio, televizioni,projektorët e ndryshëm, videot, informa-cioni zgjerohet, kemi zbulime të rëndësi-shme në shkencë, zhvillime në kulturëetj. Ndërkaq, që nga 1990 e tutje, prakti-kisht hyjmë në kushte të organizimit kua-litativ të arsimit, përveç të arrituravebashkëkohore të teknologjisë arsimore,nxënësi është njëkohësisht objekt dhesubjekt i procesit edukativo-arsimor. Mefjalë të tjera, nxënësi është në qendër tëinteresimit pedagogjik; pra, në dallim ngaarsimimi tradicional, këtu ai fiton rol mëaktiv.

Prof. Semine MUSTAFI(Paralelja e Vajzave –Tetovë)

Rritja dhe zhvillimi i teknolog-jisë çdo ditë e më shumë pobën që teknologjia të jetë

pjesë e shumë sferave të jetës. Nuk bëjnëpërjashtim edhe proceset e mësimdhëniesdhe të mësimnxënies, ku edhe te këto dyprocese teknologjia është duke u kthyernë domosdoshmëri. Kompjuterët, inter-neti e pajisjet e tjera teknologjike janëbërë ndihmesë e madhe për zhvillimin eprocesit mësimor. Përmes tyre është imundur e më i qartë konkretizimi, de-monstrimi e vizualizimi i shumë njësivemësimore. Mësimdhënësit në të njëjtënkohë mund të përdorin teknologjinë edhepër arsye komunikimi më të lehtë e më tëshpejtë, si dhe të kursejnë kohë në për-gjithësi duke përdorur teknologjinë për

qëllime të ndryshme gjatë shpjegimit tënjësisë mësimore. Nxënësit nga ana tje-tër mund të përdorin pajisjet teknolog-jike, për qëllime si: zgjerimi i njohurivetë njësive mësimore të folura në klasë,duke lexuar informacione shtesë gjatëkërkimeve në internet; po ashtu, me anëtë vetëm një klikimi ata mund të shohinvende, gjallesa e sende tjera nëse nukjanë në dispozicion për t’u parë në vendinku jetojnë. Nevoja dhe arsyeja e apliki-mit të teknologjisë në arsim niset ngafakti i përgatitjes së të rinjve për t’u bërëliderë dhe të suksesshëm në këtë shoqëritë udhëhequr nga informacionet. Aftësitëe komunikimit, procesimit, mendimit kri-tik dhe zgjidhjes së problemeve, si dhepuna në grupe, janë esenciale në shoqë-rinë teknologjike dhe socioekonomike tëshekullit XXI. Arsimimi në këtë mjedistë sofistikuar do të bëjë më shumë se

vetëm lexim, shkrim apo përvetësim tëshkathtësive aritmetike. Duhet të ofrojëedhe shkathtësi pune, që do t’i ndihmo-nin të rinjtë ta arrijnë potencialin e tyrenjerëzor. Mirëpo, përdorimi masiv enganjëherë i tepruar i teknologjisë nga fë-mijët po dërgon edhe në rezultate të tjerajo fort të mira. Fëmijët janë ajo pjesë so-ciale që është më shumë e lidhur me mje-tet elektronike dhe e cila në të njëjtënkohë është duke përfituar dhe duke pë-suar prej kësaj epidemie masive elektro-nike. Pa dyshim kur flasim për pasojat,nuk duhet t’i ndajmë nga përfitimet. Për-fitimet e fëmijëve nga kjo lidhje deri nëvarësi nga mjetet dhe lojërat elektronikejanë të dyanshme. Nga njëra anë kemi njëproces të përshpejtuar të zgjerimit të njo-hurive dhe akselerimit të dijeve nga fë-mijët. Por, nga ana tjetër duket se poshfaqen deformime fizike dhe sociale, të

Integrimi i teknologjisë në arsim

Shkurt 2019 | Jumadal-Awwal - Jumadal-Akhirah 144062

NJOHJA E PERSONALITETIT TËNXËNËSIT, SI PARAKUSHT PËR

PËRPARIMIN E PROCESITEDUKATIVO-ARSIMOR

Në procesin e organizimit klasik të ar-simit nxënësi është më shpesh jashtë qen-drës së zhvillimeve pedagogjike; aikryesisht është objekt pranues pasiv i in-formimeve. Megjithatë, përfaqësuesit epedocentrizmit pedagogjik mendojnë senxënësi duhet të jetë vetëm subjekt nëarsim. Kur me të vërtetë kështu do tëishte në praktikën pedagogjike, atëherë aido të ishte përmbi procesin e përgji-thshëm edukativo-arsimor. Të dy roletnga aspekti i teorisë bashkëkohore peda-gogjike janë të pranueshme. Për këtëarsye në botën e moderuar më shumë për-krahet dhe pranohet koncepti modern imësimit organizativ me participimin eteknologjisë arsimore bashkëkohore, nëtë cilën nxënësi njëkohësisht është edheobjekt edhe subjekt i procesit edukativo-arsimor. Mësim mirë i planifikuar dhe iorganizuar, që nxënësin e vë në situatë tëndryshme problematike. Arsimtari arrin3 qëllime: Në ato kushte nxënësi në mënyrë më

efikase arrin të motivohet për aktiviteteqë janë konform moshës së tij;Më objektivisht e njeh vetveten, i

njeh përparësitë dhe mangësitë e perso-nalitetit të vet;Arsimtarit i jepet mundësia që objek-

tivisht të njohë aftësitë e çdo nxënësi.Nxënësit gjithashtu mund të bashkë-

veprojnë me njerëz të ndryshëm, si meshokët e klasës, me mësuesin, me nxënë-sit e klasave të tjera, me nxënës nga ko-munitete të ndryshme dhe me njerëz nga egjithë bota. Meqë nxënësit vendosen nëpërgrupe, prej tyre kërkohet që të jenë aktivë

në orë; për këtë kërkohet bashkëpunimi,por për të arritur këtë bashkëveprim, qëmësimi të bëhet sa më i lehtë, kërkohet qëmësuesi të sigurojë që bashkëveprimi tëjetë efektiv, t’i përgjigjet epokës së kom-pjuterit, me ç’rast futet në masë përdorimii tyre, pastaj tabelat smartbord, interneti,laptopët e ndryshëm, rritet interaktivietielektronik etj. Sa më shumë që të kenë ne-vojë për bashkëpunim, aq më shumë efek-tiv do të jetë bashkëpunimi. Këto parimejanë bazat e teknikave si mësim koopera-tiv (bashkëpunues).

NDRYSHIMET NË PËRMBAJTJEN EARSIMIT

Derisa arsimi paraqet proces të përfi-timit, bartjes dhe shpërndarjes së diturisëdhe njohjen e vlerave bashkëkohoreshkencore, modernizimi dhe aktualizimii arsimit është me rëndësi të posaçmeshoqërore. Ndryshimet në përmbajtjen earsimit që duhet të bëhen, nuk do të thotëse problemeve përmbajtjesore progra-more më efikase nuk duhet t’u kushtohetkujdes i merituar. Përkundrazi, kjo ështëçështje esenciale e çdo arsimi; për këtëedhe bëhen diskutime të cilave nuk udihet fundi.Problemi i përmbajtjes bashkëkohore

dhe aktuale të arsimit të vendeve më tëzhvilluara të tentohet që t’u lehtësohetdhe relativisht me sukses të shpërndahetnë disa mënyra: Mënyra e parë:Me përshtatjen permanente të për-

mbajtjes arsimoreMe ndryshimet në shkencë dhe tek-

nologjiDuke futur edhe ndryshimet që me

shpresë do të sjellin zhvillimin e shken-cës në të ardhmen e afërt.

Mënyra e dytë:Me aftësimin e nxënësit për pranim

të ndryshimeve dhe pjesëmarrja aktivenë krijimin e tyrePos lëndëve obligative, nxënësve u

ofrohen edhe lëndë zgjedhoreMe këtë program fleksibël arrihen më

shumë efekte domethënëse, si p.sh:Më shpejt dhe më thjesht progra-

met shkollore rinovohen dhe përshta-ten me të arriturat më të rejashkencore.Më thellësisht individi mund t’i më-

sojë gjërat për të cilat tregon interes tëveçantëMë tepër përmbajtja t’u përshtatet

kërkesave specifike të mjedisit në tëcilin shkolla e kryen funksionin the-melor edukativo-arsimor.Më tepër ofron motivim për zhvil-

lim dhe përparim individual efikas Nuk është qëllimi i shkollimit ba-

shkëkohor që nxënësin ta shndërrojë në“magazinë” të informatave profesionaledhe shkencore, por ta mësojë në mënyrëprimare të mendojë, të zbulojë dhe tëkuptojë lidhjet shkak-pasojë gjatë zgji-dhjes së detyrave të ndryshme.

Roli i mjeteve elektronike dhemultimediale në procesin arsimor-

teknologjik bashkëkohorNë kushtet bashkëkohore arsimore-

teknologjike, me anë të mjeteve elektro-nike dhe multimediale nxënësit mund:Të pavarur të zgjedhin dhe të shfrytë-

zojnë burime të ndryshme informatashQë thellësisht t’i analizojnë përmbajt-

jet, të cilat në veçanti u interesojnëQë vetë të caktojnë kohën, ritmin e

punës dhe mësiminTë fitojnë informata kthyese të sigurta

në kohë dhe në punën e tyre.

Më 18.02.2019, në ambientet e SHMIMedreseja Isa Beu-Paralelja e Vajzave nëGostivar, për të gjithë merhumët dhemerhumet e aksidentit në rrugën Shkup-Gostivar, në afërsi të Llaskarcës, u kën-dua hatme dhe u bënë lutje për shpirtrat e

humbur të udhëtarëve. Me këtë rast administratorja e Me-

dresesë së Gostivarit, prof. Mizeqete He-bibi, potencoi se ky është minimumi qëmund të bëjnë vajzat medresante për tëgjithë ata që humbën jetën në këtë aksi-

dent dhe për familjet e tyre, me lutje qëAllahu (xh. sh.) t’i mëshirojë të vdekurit,të lënduarve t’u japë shërim të shpejtë e,mbi të gjitha, tragjedia e këtillë kurrë tëmos përsëritet.Amin.

Fet’hije Aliu, e lindur në vitin 1939, në moshën 9 vjeçareështë bërë hafëze, ndërsa në moshën 14-15 vjeçare është marrëme mësimin e nxënësve.Ajo ka ndërruar jetë më 20 shkurt, 2019, në moshën 80-

vjeçare. Ka qenë një ndër hafëzet më të vjetra në Maqedoni,nga qyteti i Shkupit, e njohur ndryshe si “Hafëz Ablla” nëmesin e popullit, ose “Hoxha Hanëm” në mesin e nxënësve tësaj. Namazi i xhenazes (ceremonia mortore) i është falur në

xhaminë në Hasanbeg, ndërsa varrimi i të ndjerës është bërënë varrezat e Kamnikut.Fet’hije Aliu, e lindur në vitin 1939, në moshën 9 vjeçare

është bërë hafëze, ndërsa në moshën 14-15 vjeçare është marrëme mësimin e nxënësve.“Hoxha Hanëm”, pjesëtare e njërës nga familjet me rrënjë

shkupjane, ka dhënë kontribut të rëndësishëm në vazhdimin etraditës së memorizimit të Kuranit, duke nxjerrë dhjetëra ha-fëzë dhe duke u mësuar leximin e Kuranit mbi 3 mijë nxënë-sve. (Marrë nga: Anadolu Agency, Redaksia në gjuhën shqipe,Shkup)

Hatme për shpirtrat e humbur në Llaskarcë

Ndërron jetë hafëzja më e vjetër në Maqedoni

përjetimii - bfi.mk · hëna e re 3 përjetimii tremuajvetëbekuar editorial...

Documents