pervari yolu - guneydogumirasi.org · caminin bazı bölümleri değişmiştir ve orijinal...

242 G Ü N E Y D O ⁄ U A N A D O L U R E H B E R ‹

Pervari yolu

SIIRT 11/15/07 5:24 PM Page 242

243S ‹ ‹ R T

Siirt

SIIRT 11/15/07 5:24 PM 43


Bir Bak›flta SiirtSiirt, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda yeralır. Kentin kuzeyinde ve güneyinde yaşamış olan uygarlıklar,yörenin kültürü üzerinde etkili olmuştur. İl topraklarınınbütünü Dicle Havzası’nda bulunan Siirt ili, Dicle Nehri’niönemli ölçüde besleyen bir su toplama alanıdır. Kentin adınınnereden geldiği bilinmese de Süryani dilinde “Se’erd” olarakgeçer. Zaman içinde Sort, Söört, Sairt, Siird olarak da anılankent Osmanlı kayıtlarında “Şiird” olarak yazılmıştır. Şehir 1926yılında il yapıldı. Daha sonra Siirt’in ilçeleri olan Batman veŞırnak buradan ayrılarak 1990 yılında ile dönüştürüldü. Siirt’tehalkın geçim kaynağı tarım ve hayvancılığa dayanır.

Yaflam biçimiSiirt, cumhuriyetin ilk yıllarındada ticaret yollarından uzakta,komşu illerle kısıtlı ilişkileriçindeydi. Bundan dolayıgeleneksel yaşam ve kültürelyapı uzun süre değişmedensürmüştür. 1940 yılında çevredepetrol bulunması ve 1944 yılındademiryolunun Kurtalan’aulaşması kentin yaşamında etkilioldu. Karayolu ulaşımının dagelişmesiyle Siirt’in gelenekselyaşam biçimi değişmeye başladı.Botan Çay› ve

di¤er akarsular› �Dicle Havzası, Fırat, Kızılırmak veSakarya havzalarından sonraTürkiye’nin dördüncü büyük sutoplama alanıdır. Siirt ilinintamamı bu havzanın içindedir.Siirt’in en büyük akarsuyu olanBotan Çayı Dicle’nin önemlikollarından biridir. Botan ÇayıVadisi Türkiye’nin en dik ve sarpvadilerindendir. Vadi, Bitlis ÇayıVadisi ve Dicle Vadisi ilebağlantılıdır. Bitlis Çayı, KezerÇayı ve Zorava Çayı, Siirt’in diğerakarsularıdır. Bu akarsularınkentin sınırları içindeki toplamuzunluğu 350 km.’yi bulur. Siirt’inakarsuları ve coğrafyası doğasporlarıyapılmasınauygundur.Yılın bellidönemlerindeBotanÇayı’ndarafting vekano sporuyapılmaktadır.

Yer flekilleriSiirt’in yeryüzü yapısı daha çokplatolardan ve yüksek dağlardanoluşmaktadır. Kentin kuzeyi vedoğusu, sarp ve yükseksıradağlarla çevrilidir. BunlarGüneydoğu Toroslar’ınkollarıdır. Yörede otlak olarakkullanılan geniş platolar dabulunur. Cemirakı, Ceman,Herekol ve Bacavan bölgeninbelli başlı platolarıdır.

Botan Çayı

Şehir merkezinden bir görünüm

SIIRT 11/27/07 3:34 PM Page 244

245B ‹ R B A K I fi T A S ‹ ‹ R T

‹l nüfusu: 2000 y›l›nda yap›lan say›ma göre 263.676 kifli

fiehir merkezi nüfusu: 98.281Deniz seviyesinden yüksekli¤i: 895 metre

Yüzölçümü: 6186 kilometrekare‹lçe ve köy say›s›: 6 ilçe, 279 köy

Komflu iller:Do¤uda Van ve Hakkari, kuzeyde Bitlis,

bat›da Batman, güneyde Mardin ve fi›rnak

K‹ML‹K KARTI

Dini flahsiyetler ve türbelerSiirt’te pek çok dini şahsiyetyetişmiştir. Bu kişiler bölgenindinsel ve düşünsel yaşamınakatkıda bulunmuş ve günümüzeulaşan yazılı eserlerbırakmışlardır. Dini şahsiyetlerve bunların türbeleri sayesindeilin inanç turizmi çokgelişmiştir.

Do¤aSiirt yöresinin ormanlıkarazileri, açık otlakları vemeraları zengin bir bitki

örtüsüne sahiptir. Buralardameyan, kapari, kekik vekuşburnu gibi pek çok şifalı ve aromatik bitkiyetişmektedir.

Siirt, tiftik keçisinin yününden dokunmuş battaniye ve kullanımeşyalarıyla ünlüdür.

Siirt’te iri ve tombul görünüşlübir fıstık cinsi yetiştirilir.

Elle sigara saran bir Siirtli

SIIRT 11/15/07 5:25 PM Page 245


SIIRT 11/15/07 5:25 PM Page 246

247B ‹ R B A K I fi T A S ‹ ‹ R T

Beğendik Köyü,Pervari

SIIRT 11/15/07 5:25 PM Page 247


Siir UluCami’den birayrıntı

SIIRT 11/15/07 5:25 PM Page 248

249S ‹ ‹ R T ’ ‹ N T A R ‹ H ‹

Siirt, Mezopotamya ve Anadolu’nunkesiştiği bir alanda konumlanmasınedeniyle çevresinde gelişenuygarlıklardan büyük ölçüdeetkilenmiştir. Kentin tarih öncesiyerleşimlerine dairaraştırmalar oldukçakısıtlıdır. Kazı yapılmış tekyer olan Türbe Höyük,günümüzden yaklaşık 5000yıl öncesinin kültürlerine aitizler barındırır. Bundanönceki dönemlere tarihlenenyerler Eruh çevresindekiaraştırmalarda bulunan taşaletlerden anlaşılır. Bölgedeegemenlik kurmuş ilkkrallık M.Ö. 3000-1260yıllarında yaşamış olanHurriler’dir. Siirt kentininbu dönemde kurulduğubilinmektedir. Sonrasında Mitanniler,Asurlular, Urartular, İskitler, Medler ve

Persler tarafından ele geçirilir. Siirtbölgedeki Makedon hakimiyetininardından bir süre Selevkoslar’ın, sonrada Roma İmparatorluğu’nunyönetimine girdi. İmparatorluğun ikiyeayrılmasıyla Siirt ve çevresi Bizans

sınırlarının içinde kaldı. Budönemde yoğun olarakSasani saldırılarına uğradı.Hz. Ömer zamanında İslamorduları tarafından elegeçirilen kent, Diyarbakır veHasankeyf’e bağlı olarakyönetildi. İslam ve Türkdönemi boyunca çok sayıdakavim ve beylik kente hakimoldu. Osmanlıİmparatorluğu’nun tümbölgeyi ele geçirmesiylebirlikte Siirt Diyarbakıreyaletine bağlı bir sancakmerkezi haline getirildi.

1884’te Bitlis’e bağlandı; 1926’da ilstatüsüne kavuştu.

Siirt’in Tarihi

SIIRT 11/15/07 5:25 PM Page 249


Siirt, inanç tarihi açısındanbölgede merkez konumundaolan kentlerden biridir.Türkiye’nin en eski ulucamilerinden biri olanSiirt Ulu Camii ve buradayaşamış İslam alimlerineait yaklaşık 20 adet türbegünümüzde çok sayıda kişi

tarafından ziyaret edilmektedir.Bunlardan en önemlileri

Baykan ilçesi ZiyaretBeldesi’nde bulunanVeysel Karani’ye ait türbeile Aydınlar İlçesi

mezarlığında bulunanİsmail Fakirullah ve İbrahim

Hakkı’ya ait türbedir.

‹nanç tarihi merkezi

Veysel Karani555-560 yılları arasında doğmuşve semavi dinlere, kitaplara dairherhangi bir bilgisi olmadanbüyümüştür. Buna rağmenMüslümanlıkla tanışmadan öncede tek tanrı inancının gelişmişolduğu bilinir. Hz. Muhammed’invasiyetine göre ölümünden sonrahırkası Veysel Karani’yeverilmiştir. Hz. Ali’nin daveti

üzerine Sıffin Savaşı’na katılmışve bu savaşta şehit olmuştur.Naaşının, savaşa katılan üçkabile tarafından Yemen, Şam veSiirt-Baykan’a götürüldüğüanlatılır. Hz. Muhammed birhadisinde “Beni ziyaret etmekimkanına erişemediğinizde,Kardeşim Veysel Karani’ninmekanını ziyaret ediniz” dediğiiçin türbesi binlerce kişitarafından ziyaret edilmektedir.

Selçuklu döneminde yöresel adı“cas” olan harçla, üzeri kubbeliolarak yapılan türbe, 1967yılında yıkılmış ve yerine yenisiyapılmıştır. Her yıl 16 -17Mayıs’ta türbenin bulunduğuyerde Veysel Karani’yi anmagünleri düzenlenir.

Veysel Karani’nin adını taşıyan caminin yanındakitürbesi

SIIRT 11/15/07 5:26 PM Page 250

251S ‹ ‹ R T ’ ‹ N T A R ‹ H ‹

Erzurumlu‹brahim Hakk› 1703 yılında Erzurum’a bağlıHasankale İlçesi’nde doğmuştur.Babası Molla Osman gibi o daTillo’ya gelmiş ve burada İsmailFakirullah’ın öğrencisi olmuştur.Hocasından din ve doğabilimlerini öğrenmiştir. Bununüzerine iki kanatlı anlamınagelen “Zülcenaheyn” unvanınıalmıştır. İsmail Fakirullah’ınUveysiyye Tarikatı’na katılmıştır.Hadis, fıkıh, tasavvuf, edebiyat,psikoloji, sosyoloji, tıp veastronomide başarı göstermiş vedünya çapında tanınmıştır. I.Mahmud zamanında İstanbul’agitmiş ve bir süre saraykütüphanesinde çalışmıştır.1780’de 77 yaşında öldüğünde,kendi arzusu üzerine İsmailFakirullah için yaptırdığı türbeyedefnedilmiştir. Eserleri arasındaen bilineni Marifetname’dir.Eserde coğrafya, astronomi,anatomi, fizyoloji ve felsefe gibikonular ele alınmıştır. İbrahimHakkı 1753 yılında takvim işlevigören “Devr-i Daim” denen biraraç yapmıştır. Diğereserlerinden Saatname veİhtiyarat’ül Kamer gezegenler vetakvimlerle ilgili bilgileri içerir.Rub’ul Mueyyeb, yeryüzününenlem ve boylamlarının nasılbulunacağını, yön tayininin nasılyapılacağını anlatır.

‹smailFakirullah1655 yılında doğan İsmailFakirullah çocuk yaşlarda bilimöğrenimine başlamış ve hocaoluncaya kadar aralıksız devam

etmiştir. Kurduğu UveysiyyeTarikatı ile her kesimden insanayol göstermiş, bilim adamlarıyetiştirmiştir. 1734 yılındaöldüğünde, öğrencisi İbrahimHakkı tarafından TilloMezarlığı’nda yaptırılan türbeyedefnedilmiştir. Bu türbe, birbüyük ve iki küçük kubbeninörttüğü iki oda, bir hol ve birkuleden oluşur. Türbenin asılözelliği duvarındaki 40x50 cm.boyutundaki alın penceresidir.Her yıl gece ve gündüzün eşitolduğu 21 Mart günü yeni doğangüneşin ilk ışınları, kasabanındışındaki bir kuleden yansıyarakİsmail Fakirullah’a aitsandukanın baş tarafınıaydınlatır. Bu ışık düzeni,türbenin 1964 yılındakirestorasyonu sırasında bozulmuşve bir daha düzeltilememiştir.

fieyhfierafettinI. Dünya SavaşındaBitlis ve Siirt Ruslartarafından işgaledildiğinde ŞeyhŞerafettin, binbaşırütbesiyle gönüllütoplayarak işgale karşısavaşmıştı. Savaşsonrası dönemde ise aşiretler arasıkavgaların önünegeçmiş, bir takımayrılıkçı hareketlerinbastırılmasına katkısağlamıştı. ŞeyhŞerafettin’in türbesi ilmerkezindebulunmaktadır.

Erzurumlu İbrahim Hakkı ve İsmail Fakirullah’ın türbesi

SIIRT 11/15/07 5:26 PM Page 251


Müzeler‹smail Fakirullah ve‹brahim Hakk› Müzesi

CamilerUlu (Siirt) CamiÇarfl› (Asakir) CamiiCumhuriyet (H›drulAhdar) Camiifieyh Memduh(Memdun) Camii

Türbelerfieyh ‹brahim El-Mücahit Türbesifieyh Muhammed El-Hazin Türbesifieyh Musa Türbesifieyh Hattab Türbesi

Abdurrahman Bin AvfTürbesiSultan MemduhTürbesi

KiliselerDeyri Dara KilisesiDeyr Mir YakupManast›r›

KalelerDerzin KalesiKormas KalesiSavtan Kalesi (Pervari)

HanlarÇemiflevki Han› Gerre Han›Oymak›l›ç Köyü Han›Palamutlu Köyü Han›

KöprülerKurtalan KöprüsüOymak›l›ç KöyüKöprüsüNasrettin KöprüsüÇarpiran (Dörtulular)Köprüsü

Di¤er YerlerSiirt Saat KulesiCas EvleriTürbe Höyük

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

SIIRT 11/15/07 5:26 PM Page 252

253S ‹ ‹ R T ’ ‹ N G Ö R Ü L E C E K Y E R L E R ‹

SIIRT 11/15/07 5:26 PM Page 253


SIIRT 11/15/07 5:26 PM Page 254


SIIRT 11/15/07 5:26 PM Page 255


‹smailFakirullah ve‹brahim Hakk›MüzesiAyd›nlar ilçesi18. yüzyılda yaşamış ilim adamıİbrahim Hakkı’nın kullanmışolduğu aletler ve kitaplarısergilenmektedir. Halen ailesineait olan küçük bir müzedir.Müzede kozmografya aletleri,haritalar, güneş sistemi ile ilgilitahta küreler, el yazması çokdeğerli kitaplarla, düşünüre aitçeşitli eşyalar yer almaktadır.

Ulu (Siirt)CamiiKarakol mahallesiSelçuklu Sultanı MugiziddünMahmut tarafından 1129 yılındayaptırılmıştır. 1260 yılında CizreValisi El Mücahit İshaktarafından yeni bölümlereklenmiştir. Firuze çiniişlemelerle süslü tek şerefeli

minaresi ve Selçuklu ağaçoymacılığının en güzelörneklerini barındıran minberi ileAnadolu mimarlık tarihindeönemli bir yere sahiptir. Buminber günümüzde AnkaraEtnografya Müzesi’ndesergilenmektedir. Dikdörtgenprizma kaide üzerine yuvarlakgövdeli olarak oturtulmuş, kalınve firuze çinilerle süslü olanminaresi Siirt’in sembolükonumundadır. Yukarıya doğruincelen bu minarenin kaidesindekûfi yazılar, geometrik geçmeler,örgü ve yıldız motifleri vardır.Basit görünümlü olan bu çiniler12. yüzyılın ilk yarısınatarihlenen ender örneklerdendir.

Çarfl›(Asakir) CamiiUlus mahallesiArtukoğulları döneminde Melik-üs-Salih Nasuriddin tarafından1265 yılında yaptırılmıştır.Caminin içindeki türbe Eş-Şeyh

Hasan-ı Askeri adında bir kişiyeaittir. Kesme taştan dikdörtgenplanlı olarak yapılan camiye1966 yılında iki kubbeli birmekân eklenmiştir. Bu nedenlecaminin bazı bölümlerideğişmiştir ve orijinalbezemelere rastlanmamaktadır.Yuvarlak gövdeli ve tek şerefeliminaresi, kesme taştandikdörtgen kaide üzerindeyükselir.

Cumhuriyet(H›drul Ahdar)Camiifiehir merkeziCaminin ne zaman ve kimtarafından yapıldığıbilinmemektedir. İçindekihücrede Hz. İsa’nınhavarilerinden olan Yahova’nınyattığı düşünülmekte ve buranıneskiden beri bir ziyaretgah olarakkullanıldığı belirtilmektedir.Cami 1926 yılında onarılmış,

4

3

2

1

İsmail Fakirullah veİbrahim HakkıMüzesi

Siirt Ulu Camii

Ulu Cami

UluCamiminaresi

SIIRT 11/15/07 5:26 PM Page 256


Hıdrul Ahdar olan adıCumhuriyet Camii olarakdeğiştirilmiştir. Kare planlı vetek kubbeli caminin doğusuna ikikubbeli bir mekân eklenmiş veplan dikdörtgen haline gelmiştir.Caminin bitişiğindeki Suk’ulAyn Çeşmesi de Selçukludönemine tarihlenir.

fieyhMemduh CamiiAyd›nlar ilçesi, Fakirullahmahallesi1893 yılında yaptırılmıştır.Yanında Sultan Memduh Türbesivardır. Kesme taştan, kare planlıbir yapıdır. Önünde altı sütununtaşıdığı beş bölümlü, üzerikubbeli bir son cemaat yeribulunmaktadır. Buradakiyuvarlak kemerler sıralı dizilmişiki renkli taşlarla süslüdür.

fieyh ‹brahimEl-MücahitTürbesi Ayd›nlar ilçesi, MücahitmahallesiŞeyh İbrahim El-Mücahit,bugünkü adı Aydınlar olanTillo’da dünyaya gelmiş veburada velayet makamınayükselmiştir. İbrahim HakkıEfendi eserlerinde onunkerametlerinden söz etmiştir. Birde divanı olduğu bilinmektedir.

fieyhMuhammed El-Hazin Türbesi Ayd›nlar ilçesine 8 km.mesafede, Dereyamaç Köyü’ndeIrak’ta Şeyh Osman’ın yanındaeğitim görmüş, Siirt’edöndüğünde Ulu Cami’devaazlar vermiş ve 1891 yılındaölmüş olan Şeyh Muhammed ElHazin’e aittir. Türbe kesmetaştan kare planlıdır ve üzerikubbe ile örtülmüştür.Günümüzde restore edilmiş veçevre düzenlemesi yapılmıştır.

fieyh MusaTürbesiDo¤an mahallesi

Şeyh İlyas, Şeyh Naccar ve ŞeyhTürki’nin hocası olduğudüşünülen Şeyh Musa’ya aittir.Türbe kesme taştan kare planlıdırve üzeri kubbe ile örtülüdür.Buraya daha sonra 19. yüzyılüslubunu yansıtan bir camiyapılmıştır.

fieyh HattabTürbesi Cerrah Camii’ndeSiirtli Ömer Alim ve MüftüHüseyin’den ders ve icazetalmış, Cerrah Camii’nde imamlıkyapmış olan Şeyh Hattab’a aittir.Tefsir ve hadis başta olmaküzere diğer ilim dallarındadersler vermiş ve ün kazanmışbir kişidir.

AbdurrahmanBin Avf Türbesi Pervari ilçesine 8 km.uzakl›kta, Yukar› Balc›lar Köyüyak›n›nda Abdurrahman Bin Avf’a aitolduğu sanılmaktadır. Hz.Muhammed’in bütün savaşlarınakatılmış ve 75 yaşında ölmüştür.

SultanMemduhTürbesi Ayd›nlar ilçesinin bat›s›ndakiyüksek bir tepe üzerindeSultan Memduh tarafından 1830yılında Şeyh Abdurrahman içinyaptırılmıştır. Öldükten sonrakendisi de bu türbeyegömülmüştür. Kesme taştan,kare planlı bir türbedir. Taç kapısıyazı frizleri ve çeşitli motiflerlebezelidir. Türbenin yanındakicami 1893 yılında yaptırılmıştır.

Deyri DaraKilisesifiirvan ilçesinin bat›s›Kilisenin büyük bölümü yıkılmışdurumdadır. Yaklaşık 500metrekarelik bir alanı kaplar.Halk arasında kilisenin eskidendinî merkez niteliğinde olduğusöylenir. Çevre kiliselerden gelendin adamlarının bu yapılardaağırlandığı düşünülmektedir.

Deyr MirYakupManast›r›Siirt il merkezinin 3 km. kuzeyi,Kilise mevkiiGünümüzde bakımsız ve harapdurumdadır. Ana kilise,kütüphane, keşiş odaları,misafirhane ve yemekhanebölümlerinden oluşur.Manastırda kilisede ve eyvanlıbölümünde genel olarak kırmataş kullanılmıştır.

DerzinKalesiBaykan ilçesi, Adakale Köyüyak›n›nda Bizans dönemine tarihlenir.Gözetleme kuleleri günümüzdede ayaktadır. Osmanlı dönemindeyaşanan Şahkulu İsyanı’nınelebaşısı Şahkulu adlı kişininburaya sığındığı, bu nedenle“Şakuli Bey Kalesi” olarak daanıldığı bilinir. Moloz taştan,harçlı olarak yapılmıştır.

KormasKalesifiirvan ilçesi, ‹ncekaya KöyüBizans döneminde yapılmıştır.Bizans tekfurlarındanSelçuklular’a geçmiş ve dahasonra Osmanlı dönemindebarınak olarak kullanılmıştır.Görünümü bir şatoyuandırmaktadır.

SavtanKalesi (Pervari) Pervari ilçesi, Tafll› KöyüKalenin ne zaman ve kimtarafından yapıldığı kesin olarakbilinmemektedir. Büyük birbölümü ayakta kalan surlarıbüyük boyuttaki taşlardanyapılmıştır. Diğer kalelerdebunların benzerinerastlanmamıştır. Kaleninyakınında, Botan Nehri’ningeçtiği dar bir boğaz içerisindebüyük kayalar oyularak yapılmışbir duvar vardır. Aydınlar, Pervarive Şirvan ilçeleri arasında yeralan bu duvara Bünyan Duvarıdenilmektedir. 85 metre

16

15

14

13

12

11

10

9

8

7

6

5

SIIRT 11/15/07 5:26 PM Page 257


uzunluğunda, 10-15 metreyüksekliğindedir. Yapım tarihikesin olarak bilinmeyen buduvar, bazı kaynaklara göreBizans dönemine tarihlenir.

ÇemiflevkiHan› Siirt-Eruh yoluna yaklafl›k 2 km.mesafede, E¤lence Mezras›’ndaKim tarafından ve ne zamanyaptırıldığı bilinmemektedir.Beden duvarları düzgün kesmetaş, iç kısımları moloz taş ileörtülüdür. İki kapılı bir handır.1990 yılında koruma altınaalınmıştır.

Gerre Han›Siirt il merkezine 40 km.mesafede, Ormanard› KöyümevkiiHanın büyük bir bölümü sağlamolarak günümüze kadargelebilmiştir. Dikdörtgenplanlıdır ve girişi batıdaki kapı ilesağlanmaktadır. Giriş kapısı basıksivri kemerle vurgulanmış,cephelerde düzgün kesme taşkullanılmıştır.

Oymak›l›çKöyü Han›Eruh ‹lçesi, Oymak›l›ç köyüyak›n›ndaErmeniler tarafından yapılmışolduğu iddia edilmektedir.Önceleri han olarak, daha sonrabir süre cami olarakkullanılmıştır. Kesme taşmalzeme ile inşa edilen hanyöredeki diğer kalıntılara göredaha sağlam görünmektedir.

PalamutluKöyü Han› Pervari, Palamutlu KöyüErmeniler tarafından yapıldığıtahmin edilmektedir. Kalenin altkısmında, kısmen yıkılmışdurumdadır. Kesme taş ve moloztaş ile inşa edilmiştir.

KurtalanKöprüsüKurtalan ilçesi

Köprünün kitabesi günümüzegelemediğinden yapım tarihikesin olarak bilinmemektedir.Üslup bakımından 17. yüzyılda,Osmanlı döneminde yapıldığısanılmaktadır. Kesme taştan, beşgözlü olarak yapılmıştır,kemerleri yuvarlaktır. Köprüayakları paye şeklindedir.Ayakların iki tarafındaselyaranlar ve boşaltma gözlerivardır. Günümüzde de kullanılırdurumdadır.

Oymak›l›çKöyü KöprüsüEruh ilçesi, Oymak›l›ç KöyüErmeniler tarafından yaklaşık600-700 yıl önce yapıldığısöylenmektedir. Yöre halkıtarafından zaman zamanonarılarak günümüze dekulaşmıştır. Köprüden geçişlerköylülerin üst kısımda ağaç vedemir borularla yaptıkları yoldansağlanmaktadır.

NasrettinKöprüsüSiirt-Eruh yolu üzerinde, BaflurÇay› üzerindeKöprünün kitabesi günümüzegelemediğinden yapım tarihikesin olarak bilinmemektedir.Yapı üslubu bakımından Selçukludönemine tarihlendiğidüşünülmektedir. Köprü kesmetaş ve moloz taştan dört gözlüolarak yapılmış, sonrakidönemlerde yapılan onarımlarlakısmen özgünlüğünü yitirmiştir.

Çarpiran(Dörtulular)KöprüsüBaykan ilçesinin 3 km.do¤usunda, Bitlis Çay› üzerindeKesme taş ve moloz taştan

yapılan köprünün 16 -17. yüzyılatarihlendiği düşünülmektedir.

Siirt SaatKulesiVilayet Kona¤› karfl›s›nda1974-1975 yıllarında yapılmıştır.Kesme taştan, taş kaide üzerindesilmelerle birbirinden ayrılmışdört bölüm halindedir. Heryüzüne birer saat kadranıyerleştirilmiş, üzeri daha küçükbir prizma üzerinde kubbe ileörtülmüştür. 1905 yılındaAlaaddin Paşa tarafındanyaptırılan eski saat kulesiyıkıldıktan sonra saati yenikuleye koyulmuştur.

Türbe HöyükYokuflba¤lar› Köyü, ÇiçekyurduMezras›'n›n kuzeybat›s›ndaDoğal bir tepe üzerinde yer alanhöyük, batıdan doğuya alçak birhendeğe doğru eğimlidir. 1988yılında tespit edilmiş, 2002yılında kazı başlatılmıştır.Höyüğün M.Ö. 5. ve 4. binyılboyunca yerleşim gördüğü veuzun bir süre terk edildiktensonra Ortaçağ'da mezarlık olarakkullanıldığı saptanmıştır. Romadönemi öncesine tarihlenendüzensiz taşlardan yapılmış 3metre kalınlığında bir duvarbulunmuştur. Günümüzdenyaklaşık 6000 yıl önceyetarihlenen ve Halaf kültürüözellikleri yansıtan çanak çömlekparçaları vardır. Höyüğüngüneydoğusundaki alanda elegeçen buluntular M.Ö. 5. ve 4.binyıl boyunca obsidienticaretinde önemli rol oynadığınıdüşündürür.

26

25

24

23

22

21

20

19

18

17

SIIRT 11/15/07 5:27 PM Page 258


Cas EvleriKentin eski kesimlerindebulunan, iki-üç katlı,yukarıya doğru daralan,küçük pencereli ve düz damlıevler, “cas” adı verilen birharçla sıvanmıştır. Kentçevresinde bulunan alçıtaşının yakılıp öğütülmesiyleelde edilen cas, çabuksertleşmesi sonucu kubbeyapımına da olanakvermektedir. Cas evlerin kapıve pencere çevrelerinde taşoymalar yer alır. Yapımalzemesi ve iklim şartlarınabağlı olarak Siirt’ingeleneksel konut mimarisinitemsil eder. Cas evleri,işçiliğinin zor, maliyetininyüksek ve dayanıklılığınındaha az olması sebebiylebetona karşı direnememiş vekaybolmaya yüz tutmuştur.

27

SIIRT 11/15/07 5:27 PM Page 259


Siirt Kültürü

Siirt Kilimleri Siirt kilimleri tamamen yüniplikten dokunur. İplikler kökboya ile boyanır. Bu doğal boyanedeniyle canlılığını yıllarcakorur. Kentte kilim üretimiSosyal Yardımlaşma Vakıfları,Halk Eğitim Kursları ve ailetezgahları aracılığı ileyapılmaktadır. Bölgeye has birel sanatı olan ve çeşitli boylardayapılabilen “Jirkan Kilimi”Siirt’te de üretilmektedir. Kilimdesenlerinin kendine özgüanlamları vardır. ArmoniKurtağzı,koçboynuzu,ejderha, çengel vetarak motiflerindenoluşur. Bu desenlergüç ve kuvvetbirliğini dile getirir.Canbezer(Jirkanan)

Akrep, bukağı ve küpe motifleriile süslenir. Düşmana karşıkorunmak için mücadeleninönemini anlatır.Hayat AğacıKuş, ejderhave hayat ağacımotiflerindenoluşur.Şamanizminancına göregökyüzününyedi katolduğunusimgeler.

� fialflepik Şalşipik ya da Şalşepik, erkekgiysilerinin yapıldığı, Siirt veŞırnak’a özgü bir kumaştır.Erkek giysileri yelek, cepken vegeniş paçalı pantolondanoluşur. Yeleğin altına uzun kollugömlek giyilir. Gömleğin kollarıbileğe sarılır ve püsküllerisarkıtılır. Şalşepik kumaşı,yünden elde edilen tiftikipliğinden yapılır. Top halinegetirilen yün, kirmen ileeğrilerek iplik haline getirilir.Dokunan kumaşlar sıcak sudakaynatıldıktan sonra kurutuluphavalandırılır. Şalşepik, kökboyası ile boyanır, sıcak vesoğuk suda yıkanabilir, kışınsıcak yazın serin tutar.

SiirtBattaniyesiSiirt Battaniyesi’nin de temelmalzemesi tiftik keçisininyünüdür. Tiftik eğrilerek iplikhaline getirilir. Bu iplikleryöresel tezgahlarda dokunur.Dokuma sırasında taraklavurularak tüylendirilir. Tiftiğinsiyah, beyaz, sansar ve devetüyügibi renkleri vardır. Tiftiklerinişlenmesi sırasında herhangi birboya kullanılmaz. Her tezgahtatek kişilik battaniyeden gündesadece bir adetdokunabilmektedir. Günümüzdebu dokuma tekniği ile manto,atkı, heybe, çanta ve yatak örtüsüde yapılır.

YöreselGiysilerYöresel nitelik taşıyan giysilergünümüzde yaygın olarakkullanılmaz. Geleneksel yaşambiçiminin değişmesi bunda etkiliolmuştur. Geleneksel giysilereEruh ve Pervari’nin bazıköylerinde rastlanır.

SIIRT 11/15/07 5:27 PM Page 260

261S ‹ ‹ R T K Ü L T Ü R Ü V E M U T F A ⁄ I

BüryanParçalanan etler özelhazırlanmış yeraltı fırınlarınaçengellerle asılır. Etler, fırıniçinde, uygun ısıda yavaş yavaşpişirilmeye bırakılır. Pişen etleraskıdan alınarak gram ölçüsüile servise sunulur.

KöftelerYörede kitel ya da kiftel olarakda adlandırılır. İnce bulgurdanyapılan ve en çok tercih edilenSiirt Köftesi’nin yanı sırayoğurtlu köfte (kiftel leben) vesarmısaklı köfte (kiftel fum) deSiirt Mutfağı’nın önde gelenyiyecekleridir.

BumbarYerel Cigor Bayramı’ndayapılan özel bir yemektir.Temizlenmiş ince bağırsaktanyapılır. Islak pirinç, karabiber,maydanoz, ince et parçalarıbağırsağın içine yerleştirilip ikiucu dikilerek kaynatılır.

Tatl›larSiirt Mutfağı’na özgü pek çoktatlı türü vardır. Varak keek,aside, rayoşu meketip veimçerket bu tatlılardanbazılarıdır.

Pervari Bal› Yörede yetişen ballara görerengi daha açık bir baldır.Üretiminde şeker ve yem gibikatkı maddeleri kullanılmaz.Akciğer, kalp, sindirim sistemive kan dolaşımına iyi geldiğikabul edilmektedir.

Siirt F›st›¤›Siirt fıstığı Antep fıstığına göredaha iri ve tombuldur. Yağ oranıdüşüktür, yendiği zaman mideyedokunmaz.

Siirt mutfa¤›Siirt Mutfağı’nda buğday ürünleri ve et en çok kullanılanmalzemelerdir. Kentin mutfağında perde pilavı ve büryanınözel bir yeri vardır.

Perde Pilav› Perde pilavı Siirt’in yöreselyemeğidir. Perde pilavıgeleneksel olarak önemverilen bazı kültürel mesajlarıda taşır. Gelin için pişirildiğizaman, “Kızım bu evin sırrınıbu yemekteki yufka gibisaklayacaksın” mesajı verilir.Pirinç taneleri bereketisimgeler. Pilavdaki bademlerkız çocuğu, güvercin iseoğlan çocuk isteğini yansıtır.Keklik eti mutluluğu ve barışısimgeler. Pilava dahaönceleri çeşitli kuş etikatılırken günümüzde sırftavuk tercih edilmektedir.Perde pilavı fes şeklindebakır tencerelerde pişirilir.

Yumurta, süt, yağ ve tavuksuyu yoğrularak bir hamurhazırlanır. Hamur bakırtencereye yufka şeklindesıvanarak yerleştirilir. İçinebir sıra pilav, bir sıraparçalanmış tavuk dizilir.Hamur kuş üzümü, fıstık gibibaharatlar ve badem içieklenerek kapatılıp pişirilir.Yemek pişirilip hazır halegeldikten sonra bir tepsi içinetersyüz edilir. Kubbe halindeservis yapılır.

Zivzik Nar›Taneleri nohutbüyüklüğünde, küçükçekirdekli ve yumuşak birnar türüdür. Ağırlığı 200-800 gr. arasında değişir.Asit oranı düşük, tadımayhoş olan bir meyvedir.

B›tt›mSabunuSiirt merkezi ve yöresindeyetişen “bıttım” (menengiç)bitkisinden üretilir.Kepeklenmeyi ve saçdökülmesini önleyenözelliklere sahiptir. Büryan

SIIRT 11/15/07 5:27 PM Page 261

pervari yolu - guneydogumirasi.org · caminin bazı bölümleri değişmiştir ve orijinal...

Documents