DANH SCH SINH VIN THC HIN (NHM TRNG) TRN NHT V A124229 V CH CNG A125708 H NGUYN NHN A125134 L MINH KHA A121556 L ANH TUN A120795 PHT TRIN DU LCHTHNH PH QUY NHN (BNH NH) V CC KHU VC LN CN nh Hng pht trinkhng gian th Quy hoch t mc tiu pht trin n nm 2025, thnh ph Quy Nhn ni rin v c tnh Bnh nh ni chung, tr thnh mt trong cc th trung tm ca vng duyn hi min Trung, pht trin theo nh hng cng nghip - cng bin - dch v - du lch. n nm 2035, l mt trong nhng trung tm kinh t bin ca quc gia; pht trin theo nh hng dch v - cng bin - cng nghip - du lch, trng tm l dch v - cng bin. Tm nhn n nm 2050, thnh ph Quy Nhn c v tr quan trng trong h thng th quc gia v khu vc ng Nam , l mt trong nhng trung tm pht trin ln ca khu vc Trung B; c nn kinh t pht trin theo nh hng du lch - dch v - cng bin - cng nghip, trng tm l du lch - dch v - cng bin; c sc ht u t ln v pht trin quan h hp tc quc t trong cc lnh vcy t, gio dc, du lch, mi trng, nghin cu khoa hc v pht trin ngun nhn lc cht lng cao Pht trin theo m hnh th a trung tm Theo nh hng, thnh ph Quy Nhn v vng ph cn pht trin theo m hnh th a trung tm vi hai trung tm chnh l thnh ph Quy Nhn v Khu kinh t Nhn Hi. Cc khu vc th pht trin c cu trc m, lin kt vi nhau bng h thng giao thng vng. Cc lu vc sng H Thanh, sng Cn, m Th Ni, vnh Quy Nhn, bn o Phng Mai, ni Vng Chua v vng nng nghip huyn Tuy Phc l b khung t nhin c vai tr cn bng trong pht trin th. Trong , thnh ph Quy Nhn l trung tm chnh tr, hnh chnh, kinh t, vn ha v khoa hc k thut ca tnh Bnh nh; mt trong nhng trung tm kinh t bin ca quc gia, trung tm cng nghip, du lch, thng mi - dch v, dch v vn ti bin, y t, gio dc o to, nghin cu v ng dng khoa hc k thut v cng ngh ca vng Nam Trung B, duyn hi min Trung v Ty Nguyn. Khu vc ph cn (huyn Tuy Phc v 2 x Canh Vinh, Canh Hin, huyn Vn Canh) pht trin cng nghip, th, dch v v nng nghip cng ngh cao, h tr thnh ph Quy Nhn vi cc chc nng: Cng trnh u mi h tng th; cc trung tm giao thng, dch v th, nh x hi gn vi cng nghip ph cho Khu kinh t Nhn Hi. Hm nay nhm ch i xem xt v vn pht trin du lch ca thnh ph Quy Nhn v cc khu vc ln cn trong tnh. Gii thiu v cnh quan, thng cnh ni danh. Cng nh gii thiu v kin trc truyn thng ln hin i y. Theo lch s tn gi Bnh nh c t khi vua Gia Long chim li vng t ny t nh Ty Sn. Vy, trc trm nm, nghn nm t Bnh nh l g? Tr li cu hi ny thuc cc nh s hc, song qua mt vi ghi chp v t cc gia ph dng h hin nay (c th cha c thm nh v lch s) Bnh nh, th t Bnh nh c b dy lch s nhiu thin nin k. Qua qu trnh hnh thnh v pht trin cho thy, vng t Bnh nh tri qua nhiu bin chuyn lch s, trm tch nhiu tng lp vn ha, m ngy nay nhng g hin hu ch l mt phn nh ca "tng bng chm". I - PH BIN QUY NHN Quy Nhn trung tm vn ha, kinh t, chnh tr ca tnh Bnh nh, c mnh danh l Thnh ph thi ca bi v p quyn r v th mng.V c bit du khch ng b l c hi khm ph Quy Nhn v m, m v Quy Nhn tr nn p hn, bnh yn hn, bi bin hay nhng qun c ph bn b bin s l nhng ni l tng cho bn ngh ngi, th gin ngm nhn bin m im xuyn nh n nh c ngoi khi lp lnh.Thnh ph Quy Nhn, th ph ca Bnh nh, c hnh dng thon th nh mt con tu hng mi ra pha bin ng. T lu, bi bin Quy Nhn c coi l mt thng cnh p vi bi ct mn vng ng cng vi nhng cnh vt hu tnh do thin nhin bi tr v con ngi tu to 1.Khu du lch Gnh Rng Quy Nhn: Gnh Rng l mt trong nhng tc phm thin to. l mt qun th sn thch chy st ti bin, du vt tn cng v pha ng ca dy ni Xun Vn trng ip nm cch trung tm thnh ph chng hai cy s v phi Nam. T nh Gnh Rng c th phng tm mt nhn rng c bn b. Pha Nam nh mt bc tranh sn thy h tnh vi nhng di ni xanh dng thnh tng lp, ni cao, ni thp chy dc theo ven bin n tn Quy Ha. Hng v pha Bc, lt mt qua di ct vng mn ng, thnh ph Quy Nhn hin ln vi ng ph dc ngang, nh ca san st, sut ngy ngi i, k li. Xoay lng vo ng ct pha Ty, quay mt ra hng ng l bin c bao la mt mu xanh bic. Chch v pha ng Bc l bn o Phng Mai n ng ca Th Ni nh mt tm bnh phong khng l. Xa xa v pha ng Nam, cch Quy Nhn chng nm kilmt l C Lao Xanh. Vua Bo i chn Gnh Rng lp mt hnh cung. Nm 1927, ng cho xy dng mt ta bit th ba tng cng nhng cng trnh phc v cho cuc sng vng trong nhng khi i kinh l v ngh ngi, thng ngon cnh p Bnh nh. Ta bit th ny c nhn dn p ph vo nm 1949, nay ch cn li ph tch. Cng v s hin din ca hnh cung ny m khu vc c hai ging nc ngt thin to gn Bi Trng cn c tn l bi tm Hong Hu. a.Bi Tm Hong Hu (Bi Trng) Bi bin ton nhng cui, bi rng, c o gm ton nhng hn trn c sng bin mi nhn nh mt s xp t l k ca thin nhin, to thnh bi Trng khng l.Hai bn ghnh nh cao nh nhng chng v s hng tm lng trn chn nhng t sng ln lin tc x vo b, tung ln cao nhng m bt trng xa nh pho thng thin. Nh hng Hong Hu mi c xy dng p v khang trang, cng lm cho khung cnh ni y thm th mng n y bn s c m mnh trong khng gian yn tnh, hi ho ca gi ni v sng bin. b.Nh th Ni Gnh Rng ( Nh th ):Nh th l mt cng trnh tn gio c kin trc l, c sc. Xy dng xong vo nm 1964. Ta b nh th u s dng vi nhiu loi v hnh th khc nhau. Tn dng nguyn liu a phng. Nh nh khng cao, to nh nhng nh th khc. i din l i thi nhn, ni m phn ca nh th Hn Mc T. - Phn sn t cng vo, c hng cau, c nhng dy tru, c nhng cm ong nh gi nn cht khng gian Vit. Trong khng gian Vit ny c ph iu Cha Gisu Thnh Th, biu hiu trung tm Thnh Th ca Gio phn. - Phn gia l nh th, nh th mi c nh v v tr mi, mt tin thp nh th mi hng v phng Bc, lin st vi vch cung thnh nh th c. Nh th mi c thit k theo tng con tu N, hnh bu dc, trn phn thp pha Nam di chn Thnh gi, c hnh chim b cu ngm cnh l. Phn di nh th l cc phng . Tng Thnh Giuse ng tr trn mt tng ngay u li i pha ng nh th. Chng ng Thnh gi t ngoi tri, c khi i t u phn sn pha Ty nh th, c dng sui nh pht xut t chng th nht gi nh dng sui n cu chuc ca Cha tun chy. - Hang c M v sn trc hang . Song song pha Ty thp nh th l hang . c M Hng Cu Gip bng Cha Gisu mang chic dp b t quai ang ng tr ti hang . Hnh nh Cha Gisu th nhi mang dp t quai ang c M m bng lm cho ta thm an tm v tin tng vo M. c.i Thi Nhn - M Hn Mc T: Pha trn sn i (vi tn gi l i thi nhn) c m nh th Hn Mc T - mt thi s ni ting trong lng thi ca Vit Nam. Mi y, khu m v vng chung quanh c nng cp lm cho ni y thm p, thong ng ng nh tn gi. Nu ai c dp n y vo lc sng sm hoc lc tri chiu nht nng s cm nhn c mt khng gian m m. i Thi Nhn thm m v bun nn th - mi ngi thng bo l thi khc rt Hn. Vo nhng m trng, nhiu khch yu th thng n y thng nguyt, ngm th Hn. Khng t cc du khch tm n y vo m trng ngi bn m tm s vi thi s. Gii vn ngh s bo nhau nn n Gnh Rng d c nhng vn th hay bi s c Hn Mc T truyn la. Di nh trng vng vc soi ri xung mt bin, vt vo trn cnh cy, khng gian tnh mch ca Gnh Rng khin ngi ta phi tc cnh sinh tnh, dt do th... d.Quy Lu Nim Bt la Dz Kha. n vi bt k khu du lch no cng vy, u c cc quy hng bn lu nim, lu gi nhng k nim ca chuyn i. Nhng, y th c phn khc. Gnh Rng c mt ni gi l Bt La Dz Kha - ngi gi la th Hn. Qy Khch n y c th lu li k nim bng mt cch c o, m ch y mi c Ngoi ra, cn c cc quy lu nim lm bng nhng sn vt ca qu hng Bnh nh, nh v c, v s, tre, , e.Tri Phong Quy Ha: L ni Hn Mc T lc cui i, tri phong Tuy Ha cng l ni iu tr bnh Phong, cn bnh m thi coi lmt cn bnh khng khip, kh c th cha tr lnh khi. Tri phong c ni ghi cng cho nhng nh bc hc, nhng bc s tn tm cng hin cho s nghip cha tr bnh Phong Tri vi tn gi v cn bnh, tri phong c khng gian thong mt, th mng vi nhng kin trc a dng, cu k bn nhng con ng un ln, quanh co. n tng nht l mt vn tng vi nhng bc tng bn thn y sinh ng ca cc nh khoa hc, bc hc, bc s ni ting trn th gii. y cng l ni lu gi m phn u tin ca Hn Mc T, trc khi c a n i Thi Nhn. V ni y cng ni ting vi b bin p, mt ni yn bnh cho nhng tm hn yu thin nhin, yu ci p. Quy Nhn, nhng con ng p: II- TY SN TAM KIT: Bnh nh l ni hi t cc ngha s ca phong tro nng dn chng ngoi xm m y l qun Mn Thanh. Di s lnh o ca ba anh em Nguyn Nhc, Nguyn Hu, Nguyn L m tiu biu l anh hng bch chin bch thng Quang Trung - Nguyn Hu. Ngi a phong tro khi ngha nng dn Ty Sn tr thnh phong tro gii phng dn tc, nh ui 5 vn qun Xim v 29 vn qun Mn Thanh xm lc, bo v vng chc nn c lp dn tc. 1.Bo tng Quang Trung: Vt qua con sng Kn, ta s tin n Bo tng Quang Trung. Bo tng c 9 phng trng by vi nhng di vt quan trng lin quan n phong tro khi ngha Ty Sn. Nm trong qun th Bo tng Quang Trung l in th Ty Sn Tam Kit v cc danh tng thi Ty Sn. in c xy dng trn chnh nn nh c ca ba anh em nh Ty Sn. in c nhn dn gp cng xy dng vo nm 1958 v hon thnh vo nm 1960 vi tng th din tch 2.325m. Trong bo tng c 3 nhm nh chnh, gi ra 3 hng ta vo sn tng , cng vi ng vo t pha cng bo tng, to nn b cc sn tng trn v cn i, m ra 4 hng, xong li t vo 1 im: l ni t tng i Quang Trung - Nguyn Hu. Nhn b ngoi, kin trc Bo tng Quang Trung mang ng nt c, vi nhng hng ct c nhc li c nhp iu v nhng lp mi cong khe khon nhng vn lng mn, hi ha. Trc sn rng c cng tam quan, tip l nh bia ghi cng lao ca Quang Trung - Nguyn Hu vit bng ch quc ng. Chnh in gm ba gian, gian gia th Quang Trung - Nguyn Hu, c bc tranh ng ci nga t trong khung knh, gian bn tri th Nguyn Nhc, gian bn phi th Nguyn L. Hai u hi l ban th cc vn thn v tng nh Ty Sn nh: Trn Quang Diu, Bi Th Xun, V Vn Dng, Ng Th Nhm, Ng Vn S, Trn Vn K n Bo tng Quang Trung, du khch khng ch c chim ngng v p kin trc, nhng hin vt trng by m cn c xem biu din v thut v trng trn Ty Sn. Mt bi trng trn Ty Sn gm 3 hi: Xut trn, xung trn - cng thnh, ca khc khi hon..., khng h c hi trng trn lui qun nh nhng bi trng trn thng thng. Phi chng trong sut cuc i cm qun nh gic cha mt ln Quang Trung tht bi, cha mt ln phi lui qun, c thng dn dp nh ch tre, nn trng trn ch c tin m khng c li. Sau trng trn l ma quyn, cn v cc loi binh kh Ty Sn - nh hin ra trc mt hnh nh n c Bi Th Xun uy nghi, mnh m trn bnh voi cm qun, khin tng. Bi ma v tht hay, ha m hng ca nhc v Ty Sn, mt bc tranh sinh ng ca nhng ngi anh hng o vi, dng c o, tht khng h danh vi cu th lan truyn rt lu: Ai v t v m xem, con gi Bnh nh ma roi nh quyn... Trng trn Ty Sn l mt bn hng ca bt h, hng hc tinh thn thng v v ho kh Quang Trung - l mt kho tng vn ha phi vt th v cng qu bu ca nhn dn ta.. a.Ty Sn in: Ngi nh nm trong khu vn vi din tch 2.323m2 , bn cnh cn ging nc v cy me do c H Phi Phc nui trng v to dng nn. Ging nc ghp bng ong, khng c va h, l ngun nc nui dng ba anh em trng thnh. Cy me l ni Nguyn Nhc hp bn vic nc vi cc ngha s v cng l ni nhn dn b mt th ba anh em nh Ty Sn sau nhng nm nh b t chy. Lc u, nh c xy dng vi kin trc theo kiu nh mi l min Trung, c din tch trn 100m2, c tin ng, hu tm, cht liu bng g, mi lp tranh, vch t, c trnh cu, ct lng cc v ko u chm long, phng, ca bn phaNi tht nh c bi tr theo nghi thc nh lng min Trung. Nh tin ng th Thnh hong, nh hu tm th Ty Sn tam kit. Ty sn in c kin trc theo kiu ch inh, mng xy ch, vch xy gch c, mi lp ngi c bng xi mng, din tch trn 100m2. in th chnh c 3 gian, chnh gia th Quang Trung Hong - Nguyn Hu, bn phi th Thi c Hong - Nguyn Nhc, bn tri th ng nh Vng - Nguyn L, t hu in th cc quan vn v v tin t dng h nh Ty Sn, tt c u c n th v trang tr theo kiu cung nh min Trung, hai u hi c gi ching, trng phc v t l. in c ba dng ca pa n bng g qu, trn u ca chnh in c ba ch Ty Sn in T in chnh c nh dn di 6m, rng 3m, trc nh t gic, hai bn c hai hng ct trn trang tr hoa vn rng my qun quanh ct, c nh bng m chai, chn v mu sc rt uy nghi.Nh t gic mi cng, gc mai trang tr nhng hoa l mi rng, trn chp c h l th hin bu thnh cuan dn lnh, trong nh t gic c tng bn thn Hong Quang Trung bng gm, cao 0,6m, sn en t trn bc cao 1 m, trc nh dn c nh bia hnh t gic, bn trong t mt tm bia xi mng trng mi xanh, ni dung vn bia ca ngi thn th s nghip ca ba anh em Ty Sn. trc cng in, cng chnh rng 6 m, hai cng ph hai bn rng 1,2m, cao 7m, trn cng l tm bin ba ch Ty Sn in Sau chin thng lch s 1975, t nc c c lp, thng nht, ng v nh nc cho php tnh Ngha Bnh (nay tnh Bnh nh) xy dng Bo tng Quang Trung bn cnh khu di tch in th. T , Ty Sn in c giao cho bo tng Quang Trung trc tip qun l. Hng nm, Bo tng phi hp cng b lo a phng thc hin cc nghi thc cng k nh tin l. in th xy dng li vi kin trc c, kh quy m v honh trng, tng in tch gp 3 ln so vi in th c, cht liu bng b tng ct thp, c ti hin cc hng ct to v trnh cu nh nh xa, mi c b tng dn vy mi hi. Gc mi cong hnh mi thuyn, trang tr hoa vn l ha rng. Trn nc in c trang tr "Lng long chu nguyt" thn hnh to khe, chn c 5 mng, vy nh bng cc loi mnh s v thy tinh xanh, vng rt sinh ng. in c 5 dng pa n ph mu nu, trn u ca c chm tr hoa vn tng, cc, trc, mai. Trn u ca chnh c dng ch "Ty Sn in" Trc chnh in c nh dn nh in th c, hai bn c hai hng ct to v trang tr rng my qun quanh ct rt uy nghi, trc nh dn c 1 tm bia granite mu , ghi tm tt ni dung lch s in th. Cng in gi nguyn nh c. Di tch ging nc c xy nh che hnh lc gic b tng mi dan ngi vy, cy me c th c tu b khang trang hn trc. b.n th c Bi Th Xun: l t ng th t n danh tng xut chng Bi Th Xun, mt n tng ti ba, nh u thng , c ti iu khin voi chin. Lc lng tng binh ca b c v nh nh c xemnh m, gp phn rt ln cho cc tn chin vi qun Xim cng nh qun Thanh. 2.Thnh Hong (Thnh Bn): Thnh Bn c xy dng di triu i vua Yangpuku Vijaya vo cui th k X, l kinh cui cng ca vng quc Chmpa t th k XI n th k XV. n nm 1775, thnh c triu i Ty Sn xy dng li, trn nn ca kinh Tr Bn, l ni t i bn doanh ca ngha qun Ty Sn trong giai on u v sau l kinh ca chnh quyn trung ng Hong Thi c - Nguyn Nhc. Thnh Hong khng ln nhng c nt p ring v c bit l mang m kin trc Chmpa vi ba vng thnh: thnh ni, thnh ngoi v T Cm Thnh. Thnh ngoi l vng thnh ngoi cng, hnh ch nht nhng cc cnh un ln, c chu vi 7400m. Chn thnh c chiu rng hn 10m, cao trn 6m v mt thnh rng ti trn 4m. Thnh m 5 ca, trong tng thnh pha Nam m hai ca l ca V v ca Tn Khai, ba tng thnh cn li th c 3 ca ng, Ty, Bc, c p bng t, pha trong v ngoi b ong. Thnh ni c tn l Hong thnh, c xy chch v hng Ty Nam ca thnh ngoi, hnh ch nht vi chu vi 1600m, chn thnh rng t 7m - 9m, m ba ca trong ca Tin chnh gia tng thnh pha Nam, nhn thng ra ca V ca thnh ngoi. T Cm Thnh nm trung tm thnh Hong , l vng thnh trong cng, hnh ch nht, chu vi gn 600m, cao 1,8m, ring gc ng Nam cao n trn 3m, rng khong 1,5m. Thnh c 4 ca 4 hng, trong ca hng Nam l ca chnh vi tn gi ca Nam Lu hay ca Quyn Bng. Ngoi cc vng tng thnh kin c, thnh cn c phng v bng c mt h thng sng ngi, ni, i, g t nhin v nhn to bao bc xung quanh. Sng p tch ra Thit Tr, x Nhn M ri hp li L Ty, x Nhn Thnh, bao bc thnh Hong nh mt con ho t nhin, ng thi l con ng thy thun li. Cng vi tuyn sng - ho, cc g ni quanh thnh cng ng vai tr khng nh trong h thng phng th. Pha Nam thnh c g Vn Sn, g Tp - ni trc y dng luyn tp qun s, xa hn g Tp mt cht l ngn ni Long Ct n ng pha trc ca thnh. Li vo thnh c cp voi thn bng ru phong ng cch nhau hn 20m, mt hng v pha ng, mt hng v pha Ty. l du tch thnh Bn ca vng quc Chmpa c vua Thi c Nguyn Nhc gi li khi xy dng thnh. Tng truyn, cp voi thn sinh ra t t mc ln, trn gi s thnh vng ca thnh Bn. Ai qua li m ko knh cn ci cho th s lm bnh, v th dn lng p tai ca cp voi thn ny chng ko ko nghe thy bc chn. Qua cng thnh, trong sn c nhng tng ln rt sinh ng, k n l lu Bt Gic, hn Gi Sn. Phn b ng i hai bn lu Bt Gic l hai h hnh bn nguyt c no vt, tr li nguyn vn hnh dng mt h tm xa vi ng knh di 17m, su 1,6m. Vch h l nhng tng ong nu xp chng ln nhau, c kt dnh bng t st ht sc kho lo v p mt. c bit, trn vch h c gn nhng khi san h trng c bng bn tay v mt s b . Cch h bn nguyt khong 50m l mt ging c hnh l , c xy bng ong v t st. Tri qua thi gian, ging nc xa gi y b lp bng, ch cn l mt h trng. gc thnh cn c mt ging c hnh vung, lt ong m nc n by gi vn trong xanh d cho thi gian, cy c v tnh che lp. n Nam Giao nm pha Ty Nam thnh Hong , ngy nay thuc x Nhn Hu, huyn An Nhn tnh Bnh nh. Ni vua Nguyn Nhc cho xy n Nam Giao l mt qu i nh, mt nh kh bng phng cao 37,5 mt so vi mc nc bin. nh Ty Sn t khi khi nghip lp vng triu u tin, n khi ln ngi ln cui cng u rt ch trng n vic t tri t. Vi quan nim: "Thnh nhn vng theo o tri m tr nc thng dn", khi ng , nh Ty Sn u ch trng xy dng n Nam Giao t l vi tri t. Trong 3 n Nam Giao ca nh Ty Sn, c th thy n Nam Giao ti kinh thnh Hong c xy dng u tin 3.V ng L Xun H: An Nhn khng ch t ho bi trm tch vn ha thm su vi nhng bng dng kinh thnh v c thp trm mc. y cn l mt trong nhng trung tm v hc ca min t v Bnh nh. Ni y sn sinh, nui dng v quy t bao anh hng ho kit v v s ni ting. Ni o to v dng nui bao v s tr danh, tng em vinh quang v cho min t v. Khng phi ngu nhin m t An Nhn c triu nh Nh Nguyn, thi vua T c chn m Trng thi Bnh nh ti lng Ha Nghi - Nhn Ha (1852 - 1915), ri Trng thi v lng An Thnh - Nhn Lc (1867 - 1884), thnh mt trong nhng trung tm tuyn chn nhn ti vn thn, v tng cho c nc. t Bnh nh c nhiu mn phi v khc nhau, nhng u ch trng n v o, tu rn con ngi ci c ca ngi luyn v trc, a v thut dn tc pht trin mnh m, m v ng L Xun H cng l mt v d. D phi t bn chi, mu sinh nh nhiu v ng nghip d khc An Nhn, nhng v ng L Xun H (p ) vn khng b mai mt, lun m thm duy tr o to nhiu th h mn sinh l v tinh cung cp nhiu mn sinh cho v Bnh nh.V ng L Xun Thy ni ting vi cn v quyn, v mt c chiu tuyt th cng phu na l: Miu Ty Din. 4.Nhc V Ty Sn: Tng truyn, Nguyn Hu sng to Yn phi quyn, c l thng, Nguyn L sng to Hng k quyn, c coi l nhng c chiu ca v thut Binh nh. Cng chnh Nguyn Hu ch trng hnh thc a nhc trng vo khch l ba qun chin u, cn truyn li ngy nay vi tn gi trng trn Quang Trung. Bi vy, nh biu din v, nhc v i biu din nhc, v tr thnh mt phn khng th thiu ca Bo tng Quang Trung. Cc bui biu din nhc, v bao gi cng l mt final bt ng v k th vi du khch. Ti y, ngi ta s khm ph ra ci x c gi l t v tri vn ny, nhc v v ch l mt, trong nhc c v, v cng y cht nhc, nhng ngi biu din quyn cc, binh kh v kn trng kia kh phn bit ai l ngh s cn ai l v s. Ch c th gi h bng mt ci tn: nhng ngh s v s. Nhng ngi ny gip ta hiu: v thut tm cao v chiu su ca n, chnh l vn ha l ngh thut, v ngh thut, vn ha c th v cn phi song hnh vi v cng lp nn nhng k tch cho non sng, t nc. M hnh nh l di hun t cuc i 39 ma xun ca ngi anh hng kim ti vn v Nguyn Hu, bc i tr, i dng, i nhn trong lch s dn tc. Ch V Th Thun,ngi ngh s tng lm rung ng lng ngi vi dn trng trn 12 chic ti Bo tng Quang Trung v nhiu ni trong v ngoi nc, l ngi ni nghip ca mt gia nh tng 9 i nh trng trn Ty Sn. Hin ch Thun cng tm c ngi k nghip l Phan Th Mai, nm nay va tui hai mi. Thm Bo tng Quang Trung cui thng 3.2008, ti c xem Mai biu din, tuy cha uyn chuyn, v bo nh ch Thun nhng cng si ng, ho kh lm. C th ni, nu khng c Bo tng Quang Trung, rt c th di sn trng trn Ty Sn b tuyt tch. M l loi di sn c mt khng hai, theo nh mt nhc s nghin cu v loi nhc c o ny th n hon ton xng ng c ngh UNESCO cng nhn l di sn vn ha phi vt th nhn loi. BN O PHNG MAI. Pha ng Bc Quy Nhn l m ln chy di hn 10 cy s, b rng ti gn 4 cy s.Th Ni l m ln nht ca Bnh nh. Cc nhnh ca sng Kn, sng H Thanh u chy v y. Sa bi t dn theo nm thng khin cho m mi ngy mt y thm. Khi nc triu ln th mt m nc mnh mng, vo nhng hm tri gi, sng dp dn nh mt bin. Nhng lc triu xung, nc rt cn tr lng m, snh ly lai lng. Cnh quan nh vy nn trong cc sch c ni y c tn m Bin Cn. Nm v pha ng m Th Ni, nh mt tm bnh phong khng l n ng pha bin cho thnh ph Quy Nhn, bn o Phng Mai l on cui cng ca di ni Triu Chu. y l mt vng ni thp c nhiu on nhp nh. Cao hn c l hn Chp Vung, hn Mai, hn Dip ChNhn t xa, Phng Mai nh u mt con Rng thn nm di v pha Bc, n tn ca Gi. Tn cng pha Nam ca bn o l mt li nhn hnh mi mc vi nhiu hc him tr, chim yn thng ko v lm t. Dn trong vng thng gi ni y bng hai ci tn Mi Mc v Mi Yn. Dy ni pha Ty Bc Mi Mc c mt nhnh nh, nhn sc nh nanh cp, cha v pha Ty, tc gi Gnh H, trong cc sch c gi l H Ki. Nm kp gia hai di ni ny l mt ng ct, trn c bu nc ngt kh ln. Bn o Phng Mai c ni vi dy Triu Chu bng mt di ni di chng hai cy s, b ngang ch hp na cy c tn Eo Vt. 1.o Yn Quy Nhn: Gi l o nhng thc ra x s ca loi chim yu nm trn bn o Phng Mai. Dy Triu Chu n ra bin, tri di chng 15km, to thnh nhng ngn ni nhp nh, trng ip vi tn gi tht ng nghnh: Hn Mai, hn Chp Vung, ni Ct C, Ni env trong s , ngn ni n ng pha Nam mang tn Hn Yn. C mi ma xun n tit tri m p, chim yn r nhau tng n ng nght n y lm t. Chnh v vy m mi t tn cng ca bn o cng c gi l Mi Yn. Bn o Phng Mai nh mt con khng long khng l nm che chn sng to gi ln cho thnh ph Quy Nhn. Thin nhin ni y va to nn mt bc tranh thy mc tuyt p, va ban tng cho con ngi mt kho bu m khng phi ni no cng c. l yn so (t chim yn)-mt c sn cao cp c c th gii a chung. o yn l mt cnh quan thin nhin k th, hp dn bi nhng hang ng thin to c tui hng vn nm vi nhng hn c ni cao ti c trm mt. Lng hang ng him tr, cheo leo l ni thch hp cho loi chim yn n lm t. Trn o yn c tt c 30 hang ln nh, tp trung ch yu hai x Nhn Hi v Nhn L. Trong mi hang nh nh hang Rng Cao, hang Di, hang Ba Ngh, hang Cn, hang Hp, hang Hm Xe, hang Phanhhng nm cng c th thu c t 100 n 300 t yn. Cn nhng hang ln nh hang C, hang i Trong, hang i Ngoi, hang Hch, hang Sc Khe, hang Nghm, hang Lung, hang Kh, hang Cn, hang C, c bit l nhng hang c ca quay v hng ng hoc ng- Nam, thong mt, trn hang c ngun nc ngt rn nh qua khe , bn di l sng bin dp dunh, hng nm c th thu c 14 n 15 ngn t. 2.Cu Th Ni (Cu Nhn Hi) cy cu vt bin di nht Vit Nam: Cy cy vt bin di 2,5km ni lin thnh ph Quy Nhn u no n vi khu kinh t mi Nhn Hi trn bn o Phng Mai. Khnh thnh v a vo s dng nm 2006. Cu Th Ni khng ch thc y kinh t m cn thc y pht trin vn ha, gio dc cho nhng khu vc xa xi, kh khn, khc nghit ni y. 3.Tng Trn Hng o ln nht Vit Nam: Tng Trn Hng o lng bin Hi Minh, thnh ph Quy Nhn, Bnh nh. Hi Minh l mt lng bin nh nm trn bn o Phng Mai. c khi cng nm 1972 v hon thnh nm 1973, tc gi thit lp n v iu khc tng i Trn Hng o l kin trc s m Quang Vit, vi s tr gip ca ng Mai Trng Trut - Gim c cng trng. Kinh ph xy dng do Hi c Thnh Trn Hng o t chc quyn gp Tng i Trn Hng o nm a hnh l tng vi cao khong 40m so vi mc nc bin. Hai bn hng tng i tr hai hng i xung mp di bin xp bng nhng bc ch, phi hp vi vch dng un cong (k mng) bo v cho mt bng i tng vng chc, ng thi to ng ln mm mi, duyn dng cho cng trnh. Khun vin tng i xy dng h thng lan can bo v, im xuyt nhng bn hoa to dng thanh thot, gip ngi xem c cm gic nh nhm v an tm khi ng trn cao nhn xung pha di l mt nc bin quanh nm sng v. Do a hnh i ni nn li i ln tng i theo hnh ch S v vo t pha sau tng, nhng nh trin dc thoai thoi c tri nha, khch tham quan khng c cm gic mt mi m cn c ngm cnh Quy Nhn - thnh ph bin v thi ca, p nh mt bc tranh thy mc. Theo mt cu thang nh, thng ng pha Ty tng i bn s ln trn phn b tng. Leo ln cu thang treo cao khong 2,5m bng thp trong lng i tng (kt cu rng), ln v tr b mt tip xc ca 2 chn tng, n y ta thy mt tm bia khc chm ton b lai lch ca tng i. c bit pha trong vt o, h tn nhng ngi c lin quan n cng trnh tng i c khc chi cht, s hi kh c nu ngc sng. Tng i Trn Hng o c tc trong t th ng trn thuyn rng ch huy trn Bch ng giang, vi trang phc o gip, m st. Chn tri ng tr, chn phi gc ln mn thuyn, c Thnh Trn khng ch tay hng ra bin, cng khng ch hng v Qui Nhn, m ng ch tay hng v pha ni B, tc v hng Bc, tay tri nm chui kim eo tht lng trong t th chun b xung trn. Khun mt tot ln thn sc ca mt v tng dng mnh, y quyn lc v quyt on. T y, gia bn b lng gi, bn c th tho thch phng tm mt v bn phng tri. Mt hng l o C Lao Xanh, mt hng khc thnh ph Quy Nhn nh mt di la nm vt ngang gia nc v tri, ngoi ra chng ta cng c th thy bn kia l m Th Ni vi mt mu xanh c trng. y cn c ngn hi ng Phc Mai hng dn tu b ra vo cng Quy Nhn. 4.Bin Ct Hi: S u i ca thin nhin cho vng t ny, Ct Hi l mt bi bin p trong xanh vi b ct trng tri di, ni ct ng bng ln ra tn bin to cnh quan non nc hu tnh, c sc him ni no c c. Kin Trc Cha Bnh nh: Kin trc hnh ch Khu, chia lm chnh in v cc in, ng ph, th qun, ni ph v sinh hot ca tng ni, pht t,. Kin trc cha quan tm n vic ha hp vi thin nhin, dung d, bnh yn chn ca Pht. Hu ht cha Bnh nh u c quy m s, chnh in ln, cao v tn nghim, hoa vn iu khc phong ph v hnh dng cng nh th loi; s dng mi ngi nh cha truyn thng, phn lng Long chu nguyt cng c ch trngKin trc cha Bnh nh mang nhiu dng dp kin trc Chm, y l mt nt c o ln,. a.Cha Long Khnh - T nh Long Khnh: LongKhnh l mt ngi cha ln nm trung tm Thnh ph Quy Nhn Nm v tr trung tm thnh ph, cha Long Khnh l mt trong nhng trung tm pht gio ln ca Bnh nh, l ni sinh hot l bi ca gii tng ni pht t v l im tham quan du lch hp dn cho du khch gn xa khi c dp n vi Thnh ph bin Quy Nhn. Cha c kin trc theo hnh ch Khu pha trc c chnh in gm Thng in v Hu in. Phn Thng in th Pht Adi v Quan m Chun , Hu in th Pht t Thch Ca. Hai bn c ng phng v Ty phng. Hai dy ny l ch dnh ring cho tng ni. Pha sau l T nh, th cc v khai sn ph thch. Ngi cha hin nay v c bn c xy dng li vo nm 1956 v hon thin vo nm 1972. Phong cch kin trc ny mang dng dp kiu cha ca c dn min Nam Trung Hoa. V gi tr kin trc, cha Long Khnh khng c g c o, nhng vi lch s hnh thnh v pht trin ca Quy nhn, cha Long Khnh c mt v tr kh c bit. Mc d qua bao ln trng tu, ti to, cha Long Khnh vn l mt di tch lch s - vn ha c gi tr. l mt trong hai ngi cha c nin i c knh nht Bnh nh. Ngy nay, du khch gn xa khi n cha khng th khng c nhng pht giy cm gic tnh mch, su lng v tn knh nh i vo ca th gii h v cc lc. b.Cha Nhn Sn ( Cha ng en ng ): Trongs cc ngi cha khc trong vng, cha Nhn Sn khng c g c bit v kin trc nhng li l mt di tch kh in hnh cho mt c trng vn ha ca Bnh nh. l s giao kt gia vn ha Champa bn a vi vn ha Vit l lp ngi n sau. Cha c quy m nh vi cu trc kiu ch khu, thng thng nh bao ngi cha lng ca ngi Vit nhng lirt ni ting. y l mt trong nm ngi cha ca tnh Bnh nh c sch i Nam nht thng ch chp n (cng vi cc cha Thch Cc, Linh Phong, Thp Thp, Long Khnh ). S ni ting ca cha Nhn Sn khng phi do b dy lch s hay kin trc c o m v bn trong chnh in th hai pho tng khng l, mt sn en, mt sn . V th m nhn dn a phng cn gi cha ny l cha ng en ng hay cha ng . C thuyt cho rng l tng ca i bn ch thn Hunh Tn Cng v L Xun in. C hai u l bc anh ti c vua Trn trng dng. Vo thi bui lon lc, gic Tu e da phng Bc, qun Chim Thnh uy hip pha Nam, vua Trn c mi ngi cm qun i nh dp mt phng. HunhTnCng c c i nh Champa, chng may b bt lm t binh. H Hunh tr thnh gia n cho mt vin i thn trong triu nh Champa. Nh c ti xem mch, bc thuc, c ln Hunh Tn Cng cha cho v quan n khi mt cn bnh him ngho. T ng c sng i ht mc. Sau khi dp xong gic Bc quay tr v, bit Hunh Tn Cng ang lu lc ni t Chim, L Xun in quyt ch vo Nam tm bn. Cui cng h tm c nhau. Cm kch trc tnh bn thy chung, v i thn Champa ng cho h Hunh cng bn tr v qu hng. Hai ngi ra v c t lu, v thng nh, v quan ngi Chim sai th tc tng hai ng hng ngy c ngm nhn cho tha. Sau ny ngi ta lp cha th hai pho tng, t tn l Song Ngha t. Hai pho tng nay c t mt ng , mt ng en nhng vn d dng nhn ra l hai pho tng c tc bng sa thch, mt loi hnh ngh thut c trng ca ngi Chm. y l hai tng Mn thn (Dvarapalla), ngi Vit quen gi l H Php, m ta c th bt gp trong cc cng trnh kin trc tn gio ca ngi Chm. Dc di mnh t min Trung, a bn xa ca Vng quc Champa, nay vn cn li nhiu tng Mn thn vi nhng nin i khc nhau. Nhng iu c bit l ch khng u c hai pho tng Mn thn ln v sinh ng nh cha Nhn Sn. Tng Mn thn, vi ngha l ngi bo v cho o php, bao gi cng ng ca ca mt cng trnh kin trc tn gio. Khng ai bit hai pho tng cha Mn Sn hin nay vn thuc cng trnh kin trc tn gio no, nhng c nhn vo hai pho tng, c bit l khong cch gn, chng 400m, t cha Nhn Sn n g Tam Thp, ph tch thp Chm c c quy m kh ln, c th on nh rng hai tng Mn thn vn l nhng tc phm iu khc trong qun th kin trc thp. Nm thng tri qua, thp sp , tng b vi cho n ngy nhng ngi dn Vit tm thy. H a v cha th phng. Dn lng k rng, t my trm nm v trc di t bng tri ln hai pho tng. Nhng ngi t m n r m nghch ngm th v nh mc chng nhc u. S qu h lp n th, lc u lp tranh sau mi xy gch. V trang phc c hai tng u mc sampot, di bung ra pha trc, ui vnh cho thnh nm np vt ln i tri, ngi trn, eo cho mt con rn u l ra trc ngc, tc bi cao xung quanh l nhng si dy buc cho, trm ci pha sau, u i m c ru xo. C hai pho tng u c ming ln, mi bnh rng lng gy, ngc hi n ra pha trc. c im trn cho thy r tnh cht Nam , xt v mt nhn chng hc, ca hai pho tng ny. Nhng gi y y phc ca hai pho tng u c Vit ha. Hai v c mc o i bo, u i m ng cho ging vi cc tng thn trong cha Vit. c.Cha Thp Thp Di t Ngi cha c knh ny do Thin s Nguyn Thiu sng lp. Theo vn bia ti cha ghi li, vo nm 1665 Thin s Nguyn Thiu theo chn cc nh bun Trung Hoa n x ng Trong, vo th ph Quy Ninh (nay l tnh Bnh nh). Ti y, ngi lp ngi cha nh tham thin v hong dng Pht php. Nm 1680, cha chnh thc c xy dng quy m ln ly hiu l Thp Thp Di t. Nm Minh Mng nguyn nin (1820), cha c vua sc phong Sc t Thp Thp Di t, tnh n nay trn 300 nm tui. Ta lc trn ngn i mang tn Long Bch, pha Bc thnh Bn c nn ton cnh cha Thp Thp trng rt nn th v hng v. T kin trc cho n cnh quan thin nhin, tt c ha quyn nh mt bc tranh thy mc sng ng. Trc cng cha l h sen rng 500m, quanh nm sen n thm ngt mt vng. Sau lng cha c bao bc bi chi lu sng Kn, pha Bc l sng Bn Kh. Bc vo tam quan, mi s nhiu nhng ca cuc i dng nh khp li, du khch nh th tn hng mt lung kh m p t nhng hng cy c th rp bng mt. Trc cha l mt khong sn rng trng nhiu hoa thm c l. Cha c kin trc hnh ch Khu, mi lp ngi m dng, chia thnh bn khu vc: chnh in, phng trng, ng ng v Ty ng. Cc khu ny ni lin nhau bng mt khonh sn trong gi l ging tri.Chnh din l mt kin trc tng i s vi kt cu g chim phn ch yu v cng l ni cn lu gi nhiu du n ca ln trng tu nm 1749. l mt ta nh rng gm 5 gian c hnh lang bao bc di 30 mt, rng 20 mt, ba gian gia l in th (i Hng in) hai gian ph hai bn l phng chng tng, c ngn cch vi in th v hnh lang tri bi mt vch la. Kt cu b sn gm 4 hng ct con, trong c 8 ct hng nht cao 6 mt, 8 ct hng nh cao 5 mt, ct to mt ngi m khng xu Cc on trnh (honh) cu to kiu gi ching, hai u chm hoa cun, nhng im u ko, vt k chm hnh rng cch iu, nt trn n, un ln trang nh. Bng cc on trnh (honh), xuyn (qu giang), u chm hoa vn. Khm th chnh trong ni in t dc theo hng ct nht cao gn 5 mt, my khm chm lng long tranh chu, th tam th pht: Thch Ca, Di , c knh, thanh thot.. Nhng on trch cu to kiu gi ching, hai u chm hoa cun. Bn trong chnh in bi tr khm th. Ngoi kin trc bn trong, cha Thp Thp cn lm du khch ng ngng n khm phc khi chim ngng khu vn thp c vi 24 bo thp ln nh mang hnh thi kin trc ca nhiu thi i khc nhau. Tt c u xy dng t th k XIX - XX. Nt c o ca tng ngi thp c th hin qua nhng tng mi cong vt v nhng nt chm trn thn thp. Nh nhiu ngi cha ng Trong, cha Thp Thp th Tam th Pht, t hu th Tn gi A Nan, Ca Dip c tn tr trong khm th cao 5m, bn trn chm hoa vn Lng long triu nguyt, hai bn khm trang tr long phng cch iu. Hai bn chnh in th Quan Th m B tt v T s B t Ma. c bit l cc pho tng Thp bt La hn v Thp in Minh vng bi tr hai bn hng chnh in. y thc s l nhng tc phm khng ch c o v ngh thut m cn mang nt dung d ca i thng. Tng n ci, nh mt ca mi pho tng u hm cha nhng trit l v ci nhn sinh, cuc sng v s vnh hng. Ngoi nhng bc honh phi, bao lam, t th, bn gh c chm khc, cn x c cng phu t m, cha cn lu gi i cu i do chnh cha Nguyn Phc Chu vit tng nm 1691, bc honh phi ca vua Minh Mng ban tng v b kinh c lm bng giy kh ln, ch to bng u ngn tay t. c bit, bn kinh c ny do Thin s Nguyn Thiu thnh t Trung Hoa sang lc phng mnh cha Nguyn v nc vo cui th k XVII. thc s l nhng tc phm ngh thut c gi tr v lch s, vn ha ca Pht gio Vit Nam. Trong tt c cc cha chin min Trung Vit Nam c xy dng vo thi L Nguyn th cha Thp Thp Di Bnh nh l ngi cha c thuc phi thin Lm T. Qua nhiu ln trng tu, tn to, d ci c v mi an xen nhng cha vn gi c tng th hi ha. Nm 1990, cha Thp Thp Di c B Vn ha - Thng tin cng nhn l Di tch vn ha - lch s cp quc gia. Hng nm, cha n tip hng ngn Pht t v du khch trong v ngoi nc n tham quan chim bi. c trng thp Chm Bnh nh: Nin i ca cc thp Chm c xc nh l t th k XI - XII, tc tui th trung bnh ca chng cch nay ngt 1.000 nm. Thi k pht trin mnh ca ngh thut Chm. Thp Chm Bnh nh t ti chn mui ca ngh thut kin trc v iu khc, dung ho c trong phong cch ngh thut Chmpa v Khmer, khin chng khc vi nhng qun th thp Chm c trc v sau chng Xy dng trn g cao, nh i. Cao khong 2024m, bnh vung, ca hnh mi gio, thn c to cc ct p. Theo kin trc Posah c b mi kh c bit, kin trc thp tng vung gm thn v ba tng pha trn m phng than thp(cc tng mi nh dn v pha trn). Trn cc mt tng pha ngoi ca than v cc tng thp c t im bng cc hnh thp nh, u cng cc ct p gc tng c nhng hnh iu khc nh ra. Rng chp nh nh sng c th chiu vo bn trong thp. Thp hu nh l mt khi c v khong trng bn trong hu nh khng ng k. Phn rut ca a s cc thp ch va ch cho mt ngi hnh l, mt s thp ln th bn trong cng ch c mt khong trng va ngi hnh l i mt vng quanh tng thn. Ca chnh quay v pha ng, cn ba mt l ca gi quay v ba hng Ty - Nam - Bc. Hoa vn, ph iu bng c trang tr trn cc vm ca. Cc bc ph iu chm khc hnh v n nhy ma, tng thn Shiva, Ganesa bng ; tng n thn Uma, tng thn Bhama bng ng k b c trang tr trn thp Bnh nh c 8 cm di tch vi 14 thp tri trn ba huyn v mt thnh ph: Ty Sn, An Nhn, Tuy Phc v Quy Nhn. Cc cm thp tnh duyn hi min Trung ny c cc c im c xy dng cch nhau khng xa v xoay quanh thnh Bn (nay l thnh Hong Nhn Hu, An Nhn). Cc thp xy dng t th k th 11 n th k 12 di thi vng quc Chmpa trn cc ngn i thong gi. Quanh tng pha ngoi, cc gc v trn nc thp c nhiu bc ph iu chm khc hnh tng thn, chim, th thn theo tn ngng ca ngi Chm. Ni n thp Chm l ni n s c o ca cht liu xy dng nn chng: Gch Chm. Gch Chm cng lm t t st nh mi loi gch khc, nhng n b n n mc chng ta khng bit ngi ngh s ti hoa Chm xa khc tc trc tip ln gch sng hay gch chn ? V nhng nht khc qu ngt ngo trn cht liu, v ci cm gic t nung qu m p v gn gi mi khi ta chm tay vo ngn thp, kh nhanh chng sau cn ma, ko b mc r, Tri qua hng nghn nm vi cht liu t m vn cn trng tn l mt b n v c o ch c thp Chm.Cc thp u mang cc c trng ring. 1.Thp Ph Lc (cn c gi Thp Vng) c xy dng vo u th k XII. Quy m thp khng ln. Bnh thp hnh vung mi chiu o c 9,7m, ton thp cao khong 15m Cc ct p xung quanh thn thp thng trn. Ging nh mi thp Champa, Ph Lc cng c ba ca gi v mt ca chnh hng v pha ng. Vm ca hnh li mc vt ln cao ti 6m. phn trang tr ch yu c th hin trn cc ca gi. Bao quanh phn trn mi vm ca l cc ph iu trang tr. Ca gi c ti ba tng, nh dn v pha trn, to thnh mt hnh khi ging nh 3 li mc nhn xp ni nhau vt ln st dim mi. Mi thp c ba tng, ngn cch vi phn thn bi mt dim trn khng trang tr. Tng mi khng cn c nguyn vn, to dng thu nh dn trn pha trn vi cc tng c chm khc. Hnh dng lp mi nh l hnh nh thu nh ca thp chnh nhng cc hng ct p dc c hoa vn xon kt di. Cc ca trn mi thp trng ging nh nhng khm th, bao quanh phia trn vm ca nhn c trang tr hoa vn l lt xon i xng. 2.Thp Bnh Lm.Nm st ven sng G Thp ra ca bin Th Ni c xp hng di tch nm 1993. Thp Bnh Lm l mt trong nhng ngn thp p, thanh t v tiu biu cho xu hng kin trc chuyn tip t phong cch trc sang phong cch Bnh nh (th k XI-XIV) trong kin trc Chm, bo hiu s ra i phong cch kin trc Bnh nh ca ngh thut Chm. Thp Bnh Lm bnh vung, v hnh thc to dng, thp cng c xy ct theo kiu tng nh cc thp khc, ca chnh quay v pha ng, cn ba mt l ca gi quay v ba hng Ty - Nam - Bc. Trong cc ca gi, ca pha Ty v ca pha Nam l cn nguyn, ca chnh v ca pha Bc b st l phn vm. Phn ln cc ca gi u c xy nh ra cch thn thp chng 1,5m. Nhng ca gi ny, phn vm c to nhiu lp mi vm nhn, mi vm nh vy to cm gic nh mt ta lu i thu nh, trong cc khm u c tng thn bng t nung, nhng b mt t lu. Ci p nht y l nhng vm ca gi, mi ca gi l mt tc phm ngh thut sinh ng m nhng ngi ngh s Chm v danh gi li cho hu th. Gip vi mi v thn, thp li c trang tr nhng m tp hoa vn kiu chui ht un ln lin hon hnh ch U chy vng quanh thp. Ln cc tng trn, hoa vn cng c lp li nh vy. Cc m tp hoa vn y u c to trc tip ln gch vi t l cn i to v p cho di tch ny. Nhng ha tit trang tr cc thp gc v nhng hnh nh ta lu i trn cc ca gi, cng vi nhng hoa vn trang tr kiu chui ht, cho thy thp Bnh Lm mt xu hng mi bt u xut hin. Mt tng bn ngoi ca thp Bnh Lm cng c trang tr bng h thng cc ct p, nhng c im khc bit l ng rnh ct p khng tch ct p thnh mt i ct ng song i, khng cn hoa vn ph kn b mt ct p v vng ai bao quanh khung trang tr nm gia cc ct p. Vm ca bt u vn cao hnh mi gio, mt xu th n gin i n dng v honh trng, khe khon ca phong cch kin trc Bnh nh sau ny. 3.Thp Bnh t ( Thp Bc) - n thp ln nht cn li ca Vng triu Chm-pa Xy dng vo giai on cui th k XI n u th k XII, di thi tr v ca hai quc vng Harivarman IV v V. Thp Bnh t c bn ngn c xy trn mt i ni t , to, cao, trng c v hng v, uy nghi, vt hn nhng ngn thp khc. Ngn to nht cao 22m xy nh i. Chung quanh ngn thp chnh, cn c ba ngn thp ph, hnh dng thp v nh b hn nhiu. Mi thp l mt kin trc ring bit mang sc thi khc nhau, trn nh mi thp u c tng thn Siva lm bng . Thp cng pha ng cao chng 13m, xy trn bnh hnh vung, mi chiu 7m, cht liu hon ton bng gch ong. Thp m ra hai ca thng nhau theo hng ng - Ty. y l kin trc Gopura vi vm ca hnh mi gio, c nhiu lp lin tip vt ln pha trn. Hai mt Bc v Nam l hai ca gi, bt kn. Thn thp c nhng rnh dc c xoi lm, to thnh nhng ct p c dng cao vt, thanh thot nh nhng. Mt thp cng pha Nam cao chng 10m c phn kin trc ging thp cng pha ng v cng phong cch kin trc Bnh nh: bnh vung, ca hnh mi gio, thn c to cc ct p... Song thp cng pha nam c nhng c im ring nh bn ca thng nhau. y l kin trc Posah c b mi kh c bit, cc tng mi nh dn v pha trn. Mi tng u c hng ct th hin theo li tht gia, phnh ra hai u trng ging nh nhng qu bu nm, to cho di tch gi tr ring bit. Thp chnh nm trn nh i, bnh hnh vung, mi chiu o c 11m, c mt ca chnh pha ng v ba ca gi. y l kin trc Kalan vi ca chnh nh ra khi mt tng n 2m, vm ca hnh mi gio, chnh gia vm c ph iu mt Kala. Dim mi vm l mt bng ph iu hnh kh thn HaNuMan ang ma. cc ca gi nh ra t hn, dim mi vm li c to cc ph iu Gajasimha (mnh ngi u voi). Thn thp chnh c nm ct dc, rnh kp, va lm cho tng vng chi, va to dng thanh thot. B dim mi ngn cch vi thn c p bng nhng khi sa thch, gn lin vi nhau thnh mt mng. Ba mi c ba tng m t nh thn thp nhng nh dn v pha nh. Cc tng mi, ngoi h thng ct v ca gi cn c nhng bc trang tr hoa vn. Tng mt, pha Nam tc hnh s t, pha Ty v ng trang tr b thn Nadin, pha Bc th hin mt Kala nhn thng, bn trong tng cn c nhng tng th bng . Cch thp chnh khng xa, v pha Nam bn gp mt kin trc l mt, c nht v nh Bnh nh. Thp cao 10m, bnh hnh ch nht, chiu di 12m, chiu rng 5m. Ca chnh m ra pha ng, dn su vo lng thp, thng vi ca tr ra pha Bc v Nam. c bit mi thp c to dng lm gia, vt ln hai u, ging hnh yn nga. Thp ny ging nh thp ph trong qun th thp Poklongarai Ninh Thun. thp hi nh ra so vi thn thp, xy git cp vung vc to thnh b vng chc. Thn thp c ph iu chim thn trong t th hai cnh gi cao nh nng c phn trn ca thp. 4.Thp i. Thp i c nin i t th k XI n th k XIII, c cu trc kh c o, c bit l k thut mi da, lp ghp cc tng chng kht ln nhau rt vng chc. Quanh tng pha ngoi, cc gc v trn nc thp c nhiu bc ph iu chm khc cc hnh tng thn, chim, th thn theo tn ngng ca ngi Chm rt sinh ng. Thp i mt ln mt nh ng gn k nhau nh cp v chng qun qut. Thp b chin tranh v thi gian tn ph kh nng n, c s gip ca cc chuyn gia Ba Lan v cc chuyn gia kho c trong nc, thp i c khi phc li dng v ban u. Thp i c coi l mt trong nhng thp p nht ca ngh thut kin trc Chmpa - mt cng trnh kin trc c o gm 2 thp: Thp chnh cao 20m v thp ph cao 18m. C hai ngi thp u khng phi l thp vung nhiu tng theo truyn thng ca thp Chmpa c m c to thnh gm 2 phn chnh: Khi thn vung v phn nh thp mt cong, cc gc thp hin ln nhng tng chim thn Garuda, hai tay a cao nh ang nng mi thp b th. Vm trn ca ca thp cao vt nh nhng mi lao sc nhn, ng trong lng thp nhn ln dng nh thy c c mt l en ca v tr bao la. Nhng chi tit iu khc c thc hin cc k tinh xo, c gi tr ngh thut cao. Kin trc ny chu nh hng mnh m ca ngh thut n gio. y cng l thp c xy dng khng nm trn khu vc i ni nh thng thy m c bao bc xung quanh bi khu dn c ng c. Do chu nh hng ca ngh thut ca kin trc Khmer, b dim mi ca thp i c lm bng v c trang tr bng hnh cc con kh ang ma, hnh cc con vt tp chng mnh s t u voi (gajasimha). Bn gc ca b dim mi l hnh bn chim thn iu bng . Thp i Quy Nhn khng ch l ni cc nh nghin cu lch s, vn ha ng Nam , vn ha Chm tip tc cng vic m cn l mt im tham quan du lch hp dn Bnh nh. 5.Ngoi ra cn nhiu thp ln c gi tr: Thp Dng Long, Thp Cnh Tin, KIN TRC NH TRUYN THNG. So vi c ton quc, Bnh nhl tnh c s lng nh truyn thng, nh c tng i ln. Nay tn ti nhiu nh xy nhng nm trc v sau gii phng, song song vi nhng kiu nh mt ph hin i, v u vn cn nhng nh c bng gch, hoc g, hay nh tranh vch t Nhng ngi nh truyn thng xy vo thi im trc v sau gii phng mang nhng c trng cho kin trc nh Bnh nh, Nh xy ch yu phc v cho hot ng sn xut nng nghip, ph hp vi cnh quan v ch trng khc phc nhng kh khn kh hu, thi tit mang li. Mt ngi nh nh, kin c, tng gch hoc g, lp mi ngi truyn thng. Thng l 3 gian, mt gian khm th bi tr c th cng t tin v o gio, mt gian phng khch v mt gian b tr phng ng, phng sinh hot. Bp lun t pha sau nh, gn vn. Trc nh l khong sn bng b tng nhm trng dng cho gia nh v phi nng sn khi vo ma, khng sn cn to cho nh s thng thong cao, K bn nh thng l chung gia sc, gia cm hoc h nu c. Xung quanh l vn tc v ging nc. Ca i lun c b tr bn phi nh thun tin cho giao thng cng nh hot ng sn xut, chn nui. TNG KT Vi nhng c th v lch s - vn ha nh vy, trn mnh t Bnh nh ngy nay cn lu li nhiu di tch lch s - vn ha qu gi cng nhiu l hi, lng ngh c sc v mt nn m thc c o mang c trng ring ca vng t v. Mt khc, vi h thng giao thng ni tnh hon chnh, s thun li v giao thng n Bnh nh v s pht trin ng b ca h thng h tng dch v: in, bu chnh vin thng, ti chnh, ngn hng, y t, gio dc, trung tm thng mi... h tr c lc cho s tng trng ca ngnh du lch a phng. Trong nhng nm gn y hot ng u t, kinh doanh du lch trn a bn tnh tr nn si ng hn, mt lot cc khu du lch, khch sn cao cp c a vo khai thc nh: Life Resort (Bi Di), Royal Hotel & Healthcare Resort, Khch sn Si Gn - Quy Nhn, Khch sn Hi u, cng nhiu khu du lch tiu chun 4-5 sao ang trin khai xy dng nh: Khu Du lch Vnh Hi, Khu Du lch Trung Lng, Khu Du lch Hi Giang, Khu Bit th v ngh dng Cnh Tin, Khu Thng mi - Dch v - Du lch pha Bc cu Nhn Hi... vi s vn ln n hng nghn t ng. Mc tiu ca Bnh nh l a du lch tr thnh ngnh kinh t quan trng ca tnh, vi li th so snh v tim nng du lch, c s h tng hin c, cng vi chnh sch thng thong..., Bnh nh ang thu ht c s ch c bit ca nhiu nh u t, cc doanh nghip kinh doanh du lch, du khch trong v ngoi nc, l c hi du lch Bnh nh pht trin t ph trong thi gian ti, tr thnh mt tnh trng im v du lch ca c nc, v cng l c hi cho cc nh u t khi u t vo du lch Bnh nh.