§iÒu trÞ b»ng ph ¬ng ph¸p kÐo d·n

cét sèng

PGS.TS. Nguyễn Trọng LưuBệnh viện TƯQĐ 108

1. Định nghÜa:• KÐo d·n cét sèng (traction therapy) lµ kü thuËt ®iÒu

trÞ dùa trªn viÖc ¸p dông mét lùc c¬ häc t¸c dông theo trôc däc cña cét sèng nh»m lµm gi·n në kho¶ng c¸ch c¸c khoang gian ®èt sèng ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ.

• Nãi c¸ch kh¸c, c¸c phÇn cña cét sèng sÏ ® îc kÐo d·n ra theo c¸c chiÒu kh¸c nhau nh»m lµm æn ®Þnh hoÆc lµm thay ®æi vÞ trÝ cña c¸c tæn th ¬ng cña cét sèng.

• KÐo d·n cét sèng ®· ® îc sö dông ®Ó ®iÒu trÞ ®au l ng tõ thêi Hyppocrate vµ nã lµ mét trong nh÷ng ph ¬ng ph¸p ®iÒu trÞ cæ ®iÓn nhÊt ®· tõng ® îc biÕt ®Õn.

• Ngµy nay nã cµng ® îc øng dông réng r·i cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c hÖ thèng m¸y kÐo d·n cét sèng hiÖn ®¹i.

2. Nguyªn lý ứng dụng của phương ph¸p kÐo d·n cét

sèng:1. §Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ gi¶i phÉu cét

sèng:2. T¸c dông cña kÐo d·n cét sèng:

2.1. §Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ gi¶i phÉu cét sèng:

a) Kh¸i niÖm vÒ “§o¹n vËn ®éng cét sèng”:

b) §Æc ®iÓm sinh c¬ häc cña cét sèng:

c) Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng:

a) Kh¸i niÖm vÒ “§o¹n vËn ®éng cét sèng”:

• Lµ kh¸i niÖm ® îc Junghanns vµ Schmorl m« t¶ vµ ®Ò xuÊt n¨m 1968.

• Lµ ®¬n vÞ cÊu tróc chøc n¨ng cña cét sèng, ng êi b×nh th êng cã 23 ®o¹n vËn ®éng.

• Thµnh phÇn c¬ b¶n lµ:– Khoang gian ®èt cïng víi ®Üa ®Öm (nh©n nhÇy

vßng sîi vµ m©m sôn).– Nöa th©n d íi cña ®èt sèng trªn vµ nöa th©n trªn

cña ®èt sèng d íi cïng víi mám ngang, mám gai, c¸c khíp, khe khíp, lç liªn ®èt.

– C¸c d©y ch»ng (däc tr íc, däc sau, vµng) vµ c¸c tæ chøc phÇn mÒm kÕ cËn.

§Üa ®Öm vµ vai trß chøc n¨ng

• §Üa ®Öm lµ mét cÊu tróc ®Æc biÖt n»m trong khoang gian ®èt, cã cÊu t¹o gåm ba thµnh phÇn lµ nh©n nhµy, vßng sîi vµ m©m sôn.

• HÖ thÇn kinh vµ m¹ch m¸u cña ®Üa ®Öm rÊt nghÌo nµn vµ nã ® îc nu«i d ìng chñ yÕu b»ng con ® êng khuyÕch t¸n c¸c chÊt chuyÓn hãa tõ khoang tñy xèp cña th©n ®èt sèng qua c¸c lç sµng cña bÒ mÆt th©n ®èt vµ líp can xi d íi m©m sôn ®Ó b¶o ®¶m dinh d ìng cho khoang gian ®èt sèng; do ®ã, qu¸ tr×nh tho¸i hãa ®Üa ®Öm th êng xuÊt hiÖn kh¸ sím ë ng êi.

• B×nh th êng cét sèng cã kho¶ng 23 ®Üa ®Öm, bao gåm 5 cæ, 11 l ng, 4 th¾t l ng vµ 3 ®Üa ®Öm chuyÓn ®o¹n cæ- l ng, l ng- th¾t l ng, th¾t l ng- cïng.

• §Üa ®Öm cã vai trß quan träng nhÊt trong ®o¹n vËn ®éng cét sèng, t¹o cho cét sèng cã ® êng cong sinh lý (khi ch a bÞ tho¸i ho¸), ®ång thêi nã cßn cã kh¶ n¨ng hÊp thu, ph©n t¸n vµ dÉn truyÒn lµm gi¶m nhÑ c¸c chÊn th ¬ng träng t¶i theo däc trôc cét sèng.

b) §Æc ®iÓm sinh c¬ häc cña cét sèng:

• Do kh¶ n¨ng chuyÓn dÞch b×nh ho¹t cña nh©n nhÇy vµ ®Æc tÝnh chun gi·n cña vßng sîi nªn ®Üa ®Öm cã ®Æc tÝnh cña mét hÖ thèng sinh c¬ häc cã tÝnh thÝch øng, cã tÝnh ®µn håi cao vµ chÞu t¶i lín. ¸p lùc néi ®Üa ®Öm b×nh th êng ë t thÕ n»m lµ 15 kg lùc. ¸p lùc nµy t¨ng lªn rÊt nhiÒu lÇn khi t thÕ cét sèng kh«ng n»m trªn trôc sinh lý cña nã.

• Sù t¨ng ®ét ngét ¸p lùc trong khoang gian ®èt khi cét sèng kh«ng n»m trªn trôc sinh lý lµ nguyªn nh©n g©y ra bÖnh lý ®Üa ®Öm vµ bÖnh lý cña c¸c tæ chøc quanh cét sèng. §©y còng lµ c¬ së cña ph ¬ng ph¸p ®iÒu trÞ b»ng kÐo gi·n cét sèng ®Ó lµm gi¶m ¸p lùc trong khoang gian ®èt ®iÒu trÞ bÖnh lý ®Üa ®Öm cét sèng.

c) Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng:

• Trªn c¬ së l·o hãa cña ®Üa ®Öm theo thêi gian (sinh lý) vµ c¸c qu¸ tr×nh bÖnh lý cña b¶n th©n ®Üa ®Öm (chÊn th ¬ng, miÔn dÞch, chuyÓn hãa, di truyÒn...) dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tho¸i hãa ®Üa ®Öm (tho¸i hãa sinh häc + tho¸i hãa bÖnh lý). §Üa ®Öm ®· bÞ tho¸i hãa khi chÞu t¸c ®éng cña lùc chÊn th ¬ng (cã thÓ ®ét ngét cÊp tÝnh, nh ng còng cã thÓ tõ tõ m¹n tÝnh, hoÆc chØ lµ mét cö ®éng bÊt th êng cña cét sèng ë t thÕ bÊt lîi...) cã thÓ g©y ra tho¸t vÞ. Kho¶ng 70% c¸c tr êng hîp tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng th¾t l ng chØ do chÊn th ¬ng cét sèng m¹n tÝnh vµ ®ét ngét (tho¸t vÞ ë ®Üa ®Öm ch a bÞ tho¸i hãa).

• Mét ®Üa ®Öm b×nh th êng ch a tho¸i hãa còng cã thÓ bÞ tho¸t vÞ nÕu nh nã chÞu mét t¸c ®éng nÆng nÒ cña mét chÊn th ¬ng cÊp tÝnh.

* Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm

• Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng lµ t×nh tr¹ng bÖnh lý, trong ®ã phÇn nh©n nhÇy cña ®Üa ®Öm tho¸t khái vÞ trÝ sinh lý cña nã g©y chÌn Ðp c¸c tæ chøc kÕ cËn. Khi chÌn Ðp vµo c¸c cÊu tróc thÇn kinh (nh c¸c rÔ cña ®¸m rèi thÇn kinh cæ / th¾t l ng cïng hoÆc tuû sèng) sÏ g©y nªn bÖnh c¶nh l©m sµng ®iÓn h×nh vµ nÆng nÒ. – Tû lÖ m¾c bÖnh trong céng ®ång t ¬ng ®èi cao. – Tuæi: th êng gÆp ë løa tuæi trÎ, løa tuæi lao ®éng

s¶n xuÊt, trong ®ã løa tuæi tõ 20- 50 hay gÆp nhÊt.– Giíi: tû lÖ nam/n÷ = 2/1.

2.2. T¸c dông cña kÐo d·n cét sèng:

a) T¸c dông c¬ häc:b) T¸c dông vi thÓ:c) T¸c dông trªn l©m sµng:

a) T¸c dông c¬ häc:

• Lµm gi¶m ¸p lùc néi ®Üa ®Öm:

• §iÒu chØnh sai lÖch cña khíp ®èt sèng vµ cét sèng:

• Gi¶m chÌn Ðp rÔ thÇn kinh:

• Lµm d·n c¬ thô ®éng:

b) T¸c dông vi thÓ:• ¸p lùc khoang gian ®èt gi¶m, t¹o ra sù

chªnh lÖch ®iÖn thÕ thÈm thÊu (potential diffusion gradient) qua c¸c khoang ®Üa ®Öm, lµ c¸c cÊu tróc v« m¹ch.

• § êng vµ oxy vµo ®Üa ®Öm ë vïng b¶n d íi, trong khi ion sulphate (cÊu t¹o glyco-saminoglucan) vµo tõ vßng x¬ gióp cho qu¸ tr×nh dinh d ìng ®Üa ®Öm, t¹o thuËn lîi cho phôc håi cÊu tróc cña ®Üa ®Öm vµ thóc ®Èy sù ngÊm n íc cña ®Üa ®Öm.

c) T¸c dông trªn l©m sµng:

• Gi¶m ®au do lµm gi·n c¬ vµ c¸c d©y ch»ng, gi¶m ¸p lùc néi ®Üa ®Öm, gi¶i phãng sù chÌn Ðp rÔ thÇn kinh, t¨ng nu«i d ìng côc bé.

• T¨ng tÇm vËn ®éng cña ®o¹n cét sèng bÞ h¹n chÕ, kh«i phôc l¹i h×nh d¸ng gi¶i phÉu b×nh th êng cña cét sèng.

• T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ®Üa ®Öm míi bÞ tho¸t vÞ ë møc ®é nhÑ vµ võa cã kh¶ n¨ng trë vÒ vÞ trÝ cò.

• C¶i thiÖn c¸c chøc n¨ng sinh ho¹t hµng ngµy.

3. Chỉ định vµ chèng chØ ®Þnh ®iÒu trÞ:

3.1. ChØ ®Þnh:• Tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm cét sèng th¾t l ng, cét

sèng cæ.• Låi ®Üa ®Öm vµ tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét

sèng th¾t l ng vµ cét sèng cæ møc ®é võa vµ nhÑ.

• Héi chøng ®au th¾t l ng cÊp hoÆc m¹n tÝnh.• Héi chøng ®au cæ g¸y, ®au cæ vai c¸nh tay

cÊp hoÆc m¹n tÝnh.• Héi chøng cong vÑo cét sèng.• Sai khíp ®èt sèng nhÑ.

3.2. Chèng chØ ®Þnh:• T×nh tr¹ng chÊn th ¬ng g©y xÑp lón, tr ît th©n

®èt sèng.• Lao cét sèng, ung th cét sèng.• BÖnh nh©n trªn 60 tuæi cã th a x ¬ng, lo·ng x ¬ng.• C¸c tr êng hîp bÖnh lý cét sèng g©y chÌn Ðp tñy,

bÖnh èng tñy.• Viªm khíp d¹ng thÊp, viªm cét sèng dÝnh khíp.• C¸c viªm nhiÔm phÇn mÒm vïng th¾t l ng, vïng

cæ g¸y.• Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm vµo trong th©n ®èt (tho¸t vÞ

Schmorl), tho¸t vÞ møc ®é nÆng.

4. Kỹ thuật điều trị:

1. C¸c ph ¬ng ph¸p kÐo d·n cét sèng:

2. Quy tr×nh điều trị (kÐo d¹ng xung lùc):

4.1. C¸c ph ¬ng ph¸p kÐo d·n cét sèng:

4.1.1. KÐo liªn tôc:• Lµ h×nh thøc kÐo d·n víi träng lùc kÐo kh«ng

thay ®æi trong suèt thêi gian ®iÒu trÞ. • ¦u ®iÓm cña ph ¬ng ph¸p lµ ph ¬ng tiÖn ®¬n gi¶n,

rÎ tiÒn, dÔ chÕ t¹o vµ øng dông ë mäi tuyÕn y tÕ. • Nh îc ®iÓm lµ lùc kÐo d·n t¸c dông liªn tôc lµm cho

bÖnh nh©n khã dung n¹p, v× tr ¬ng lùc c¬ ë giai ®o¹n cuèi buæi ®iÒu trÞ sÏ bÞ gi¶m dÇn nªn bÖnh nh©n kh«ng chÞu ® îc l©u.

• KÐo liªn tôc cã c¸c h×nh thøc:– KÐo b»ng lùc tù träng:– KÐo b»ng lùc ®èi träng:– KÐo d·n d íi n íc:

a) KÐo b»ng lùc tù träng:• Lùc kÐo chÝnh lµ träng lùc cña b¶n th©n bÖnh nh©n

(phÇn d íi th©n). Dông cô kÐo lµ mét tÊm v¸n ph¼ng, ® îc ®Æt ë c¸c ®é dèc t¨ng dÇn, dông cô cè ®Þnh lµ mét ®ai treo lªn hai n¸ch. §©y lµ ph ¬ng ph¸p kÐo d·n ® îc øng dông tõ thÕ kû thø 18, hiÖn nay vÉn cßn ® îc øng dông ë nh÷ng c¬ së kh«ng cã ph ¬ng tiÖn kÐo d·n hiÖn ®¹i.

• Ph ¬ng ph¸p nµy cã nh îc ®iÓm kh«ng kÐo chän läc ® îc vµo vïng cét sèng cÇn kÐo, hiÖu qu¶ kÐo thÊp. BÖnh nh©n khã chÞu v× träng l îng treo lªn n¸ch, ma s¸t gi÷a l ng bÖnh nh©n vµ tÊm v¸n lµm h¹n chÕ lùc kÐo.

• Khëi ®Çu nªn ®Ó ë ®é dèc 45o so víi mÆt sµn, c¸c lÇn kÐo sau t¨ng dÇn ®é dèc, ®é dèc tèi ®a cã thÓ tíi 90o. Thêi gian kÐo ban ®Çu nªn 10 phót, vÒ sau t¨ng dÇn lªn tèi ®a 20 phót tuú kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña bÖnh nh©n.

b) KÐo b»ng lùc ®èi träng:

BÖnh nh©n ® îc cè ®Þnh ë phÇn trªn vïng ®Þnh kÐo, ®ai kÐo ® îc m¾c vµo phÇn d íi, lùc kÐo lµ bao c¸t hoÆc qu¶ t¹.

• KÐo d·n cét sèng th¾t l ng:– BÖnh nh©n n»m ngöa trªn gi êng ph¼ng, ®ai cè ®Þnh ngang L3 «m lÊy

bê s ên, ®ai kÐo ®Æt ngang L5 «m lÊy bê trªn x ¬ng chËu. §ai kÐo ® îc nèi víi mét d©y kÐo v¾t qua rßng räc ë cuèi gi êng t¹o víi mÆt gi êng mét gãc 30o vµ treo qu¶ t¹ hoÆc bao c¸t. MÆt gi êng kÐo tèt nhÊt ® îc chia lµm hai phÇn, phÇn trªn cè ®Þnh, phÇn d íi di ®éng tr ît trªn b¸nh xe ®Ó gi¶m ma s¸t, gióp lùc kÐo ® îc tèt h¬n. Träng l îng kÐo khëi ®Çu Ýt nhÊt ph¶i ®¹t 50% träng l îng c¬ thÓ bÖnh nh©n, träng l îng kÐo cã thÓ t¨ng dÇn nh ng tèi ®a chØ nªn ®¹t tíi 80% trong l îng bÖnh nh©n. Thêi gian kÐo khëi ®Çu nªn 15 phót, c¸c lÇn sau t¨ng dÇn lªn tèi ®a 20 phót.

• KÐo d·n cét sèng cæ:– BÖnh nh©n n»m ngöa trªn gi êng ph¼ng, ®ai kÐo tùa lªn c»m vµ g¸y,

kh«ng cÇn ®ai cè ®Þnh v× träng l îng c¬ thÓ vµ ma s¸t gi÷a c¬ thÓ bÖnh nh©n víi gi êng sÏ cè ®Þnh bÖnh nh©n. Träng l îng kÐo khëi ®Çu b»ng 10% träng l îng c¬ thÓ bÖnh nh©n, t¨ng dÇn trong c¸c lÇn kÐo sau lªn tèi ®a 30% träng l îng c¬ thÓ. Thêi gian kÐo khëi ®Çu 10 phót, c¸c lÇn sau t¨ng dÇn lªn tèi ®a 20 phót. Cã thÓ kÐo cét sèng cæ ë t thÕ ngåi, d©y kÐo ® îc ch¹y qua hai dßng däc treo trªn t êng. Träng l îng kÐo cã thÓ dïng tói n íc hoÆc bao c¸t.

c) KÐo d·n d íi n íc:• §©y lµ ph ¬ng ph¸p kÐo liªn tôc kÕt

hîp thuû trÞ liÖu. • BÖnh nh©n ® îc cè ®Þnh b»ng phao

gi÷a hai n¸ch vµ ë t thÕ ®øng th¼ng. §ai kÐo cè ®Þnh vµo th¾t l ng «m lÊy bê trªn x ¬ng chËu vµ treo t¹ kÐo.

• Ph ¬ng ph¸p nµy cã u ®iÓm lµ d íi t¸c dông cña n íc Êm gióp th d·n c¬ tèt.

4.1.2. KÐo d¹ng xung lùc:• Lµ ph ¬ng ph¸p kÐo hiÖn ®¹i, hiÖu qu¶ cao, kh¾c

phôc ® îc nh îc ®iÓm cña ph ¬ng ph¸p kÐo liªn tôc, bÖnh nh©n dÔ dung n¹p h¬n.

• Ph ¬ng tiÖn kÐo d·n lµ hÖ thèng m¸y kÐo tù ®éng ho¹t ®éng theo ch ¬ng tr×nh ®· ® îc x¸c lËp tõ tr íc khi kÐo.

• C¸c th«ng sè kÐo d·n bao gåm: – Lùc nÒn vµ lùc kÐo– Thêi gian duy tr× lùc (lùc nÒn, lùc kÐo)– Tèc ®é chuyÓn lùc– Thêi gian ®iÒu trÞ.

• ¦u ®iÓm: hiÖu qu¶ kÐo cao, bÖnh nh©n dÔ dung n¹p, íc l îng lùc kÐo cho tõng bÖnh nh©n t ¬ng ®èi s¸t, tÝnh an toµn cao.

Lùc kÐo+ KÐo gi·n cét sèng th¾t l ng:- Lùc nÒn 50-55% TLCT, t = 20-60’- Lùc kÐo 60-80% TLCT, t = 20-60’- ChuyÓn lùc: tïy thuéc ®au cÊp / m¹n tÝnh- Thêi gian kÐo 15-20ph

+ KÐo gi·n cét sèng cæ:- Lùc nÒn 10-15% TLCT, t = 20-60’- Lùc kÐo 25-30% TLCT, t = 20-60’- ChuyÓn lùc: tïy thuéc ®au cÊp / m¹n tÝnh- Thêi gian kÐo 15-20ph

NEW TRITON TRACTION

•Xin c¶m ¬n !