PHONG TRÀOHƠP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM

Phân tích và so sánh các mô hìnhhợp tác xã ở phương Tây và châu Á

Nghiên cứu và đề xuất phát triểnhợp tác xã trong bối cảnhnền kinh tế thị trường

© Yannick LAMEZEC

© A

ndre

a SE

EL

ING

AID-Coop

Hà Nội, 2009

Tài liệu này được thực hiện với sự tham gia của :

Hương Trần Kiều Dung Trưởng Phòng Pháp lý & Tổ chức (Dự án GRET/AID-Coop)

Isabelle Magueur Trợ lý chuyên môn Phòng Pháp lý & Tổ chức (Dựán GRET /AID-Coop)

Đỗ Đức Hạnh Cán bộ Xã hội - Tổ chức (Dự án GRET /AID-Coop)

Nguyễn Thị Dung Cán bộ Biên dịch (Dự án GRET /AID-Coop)

Tạ Thị Phương Thuý Cán bộ Biên dịch (Dự án GRET /AID-Coop)

Vũ Thế Hà Cán bộ Truyền thông (Dự án GRET /AID-Coop)

Jean Sébastien Canals Trưởng Dự án (Dự án GRET /AID-Coop)

«Nội dung tài liệu này là do GRET (Tổ chức Nghiên cứu và Chuyển giao Công nghệ

Pháp), được Uỷ ban châu Âu và Bộ Ngoại giao và châu Âu của Pháp tài trợ để thực

hiện dự án này, chịu trách nhiệm hoàn toàn và không hề bị ảnh hưởng từ các cơ quan

này».

MỞ ĐẦU : HỢP TÁC XÃ VÀ NHỮNG ĐỘNG THÁI CỦAPHONG TRÀO HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM,

TÌM HIỂU KINH NGHIỆM QUỐC TẾGHI NHẬN – CHIẾN LƯỢC

Hiện nay, mức sống của người dân toàn thế giới nói chung đã được cải thiện đáng kểnhờ vào thành tựu phát triển kinh tế, công nghệ và sản xuất. Tuy nhiên, bất bình đẳngtrong xã hội vẫn còn tồn tại thậm chí ngày càng gia tăng trong mười năm trở lại đây từkhi thực hiện chính sách ngày càng tự do hóa. Trong xu hướng tự do hóa đi đôi với bốicảnh toàn cầu hoá, ưu tiên hàng đầu là nhằm đáp ứng những đòi hỏi của việc gia nhậpmột thị trường rộng lớn và cạnh tranh, trong khi các chính sách xã hội ở nhiều nướcvẫn chưa dành được sự quan tâm đúng mức.

Mục tiêu của Chính phủ các nước và đặc biệt của Chính phủ Việt Nam là xây dựng cácquốc gia có khả năng cạnh tranh đồng thời đảm bảo sự gắn kết xã hội cần thiết, vì thựctế hiện nay cho thấy những chính sách ưu tiên cho kinh tế vẫn nhiều hơn cho xã hội.

Chính trong bối cảnh này cần phải tạo dựng cho mô hình hợp tác xã một chỗ đứng nhưmột hình thức tồn tại song song với doanh nghiệp. Mặc dù nhiều tổ chức quốc tế đã ghinhận hợp tác xã là một trong các loại hình thực hiện và ở Việt Nam cũng đã có nhữngbước tiến trong luật hợp tác xã năm 1996, năm 2003 và nhiều văn bản đóng góp điềuchỉnh trong nhiều lĩnh vực, nhưng một nhiệm vụ quan trọng đang đặt ra là xác định vàxây dựng được một khung khổ pháp lý hiệu quả có sự phối hợp giữa các tác nhânchính, và tương lai của các hợp tác xã, với tư cách là nòng cốt cho kinh tế-xã hội củacả nước, sẽ phụ thuộc vào khung khổ pháp lý này.

Hiện nay, trên thế giới, nhiều chuyên gia làm việc trong các cơ quan quốc tế chỉ côngnhận duy nhất một loại hình doanh nghiệp là công ty khuyết danh (Công ty TNHH,Công ty cổ phần) và vì thế chỉ xây dựng khuôn khổ pháp lí quốc tế theo mô hình này.Thay đổi quan điểm này của các cơ quan quả là một thách thức không nhỏ.

Tuy nhiên, xét dưới góc độ phát triển luật hợp tác xã (và đôi khi là dưới tác động củabản thân các tổ chức), ở nhiều nước, nhiều quy phạm vốn chỉ được quy định cho cáccông ty đối vốn đã được quy định trong luật hợp tác xã (như quy định về : biểu quyếttheo số đông, vốn góp của các đối tượng không phải là xã viên, huy động vốn góp, tậpđoàn hợp tác xã,…). Do đó, việc chứng minh được tính xác đáng, cần thiết của cácchính sách ưu đãi đối với hợp tác xã cũng như vai trò của khu vực này trở nên khókhăn hơn.

Groupe de recherche etd’échanges technologiques

Mặt khác, các hợp tác xã hoạt động tốt rất ít khi lựa chọn mô hình hợp tác xã mà pháttriển các cơ sở của họ theo hình thức công ty đối vốn hoặc tham gia cổ phần vào cácdoanh nghiệp truyền thống.Cuối cùng, ở các nước theo chế độ XHCN, mô hình hợp tác xã đã bị lạm dụng. Điều đólàm lu mờ hình ảnh của loại hình doanh nghiệp này ở nhiều nước và thúc đẩy các hợptác xã đang tồn tại ở những nước này chuyển đổi sang mô hình công ty đối vốn (ví dụcủa Liên bang Xô viết). Do vậy, điều kiện lập pháp với những ưu ái cho công cuộc đổimới hợp tác xã cũng bị ảnh hưởng. Hay nói cách khác, luật hợp tác xã bị tầm thườnghoá khi để cho hợp tác xã ngày càng giống với các công ty đối vốn.

Dù có xu hướng chững lại trong một số lĩnh vực, phong trào hợp tác xã tại Việt Namvẫn là một mô hình tổ chức tạo động lực cho nền kinh tế và cho phép điều tiết các mốiquan hệ giữa sở hữu vốn và xã hội cũng như các vấn đề liên quan khác thông qua việcgóp phần làm giảm những bất cập, tồn tại.

Hiện nay, khu vực hợp tác xã vẫn là một vận hội lớn đối với Việt Nam. Công việc chủđạo cho Việt Nam trong những năm tới có thể gồm các vấn đề chính sau đây :

Thiết lập các chế định trong một khuôn khổ đồng bộ (pháp luật, tài chính,thuế, kinh tế và xã hội) để làm hệ thống quy chiếu cho hợp tác xã. Các chếđịnh này được xây dựng trên cơ sở phối hợp giữa các tác nhân chính (cácđối tác là chính quyền nhà nước và các đối tác tư nhân) và phù hợp với cácthoả thuận quốc tế đã ký kết.

Bảo đảm một môi trường phát triển thuận lợi cho các hợp tác xã, đặc biệt đốivới một nước vừa và sẽ còn tiếp tục trải qua nhiều thay đổi;

Tạo ra sự khác biệt của hợp tác xã, đảm bảo các giá trị và nguyên tắc hợptác xã ngày càng được phát huy rõ ràng, dễ hiểu và được tôn trọng hơn trongbản thân hợp tác xã, đối với các cơ quan thể chế nhà nước, các cơ quanchuyên môn cũng như với đại đa số dân chúng;

Nâng cao hiểu biết về thể chế cho các hợp tác xã bằng cách tăng cường khảnăng đại diện và khả năng vận động hành lang đến các nhà hoạch định chínhsách;

Củng cố nền tảng hợp tác xã với khoảng 18 000 doanh nghiệp hợp tác xã.

Chắc chắn những chính sách trong tương lai gần phải cho phép hợp tác xã có đủ côngcụ để có thể tồn tại và phát triển trong một nền kinh tế tự do hoá và toàn cầu hoá, đồngthời các chính sách đó phải hỗ trợ phong trào hợp tác xã trong việc mang lại một môhình phát triển, mô hình luôn theo kịp những giá trị xã hội, dân chủ và được xây dựngdựa trên những giá trị đó.

Tài liệu này là một đóng góp cho nghiên cứu về phong trào hợp tác xã dựa trên hệthống đang tồn tại ở Việt Nam và phân tích ở nhiều nước Phương Tây, Đông Nam Á(ASEAN) cũng như các Hiến chương, khuyến cáo và định hướng mà châu Âu và mộtsố cơ quan quốc tế như Liên Minh Hợp tác xã quốc tế (ACI) và Tổ chức Lao động quốctế (ILO) ủng hộ. Từ đó đưa ra một số phân tích so sánh và đề xuất cho độc giả thảoluận nhằm hướng tới phát triển hệ thống hợp tác xã ở Việt Nam hiên nay.

Vì vậy, tài liệu này được chia thành nhiều chương:

1. Chương 1: Tổng quan về Luật hợp tác xã ở Việt Nam (trang 4)2. Chương 2: Hai cơ quan quốc tế : ACI và ILO, Tài liệu tham khảo về phong

trào hợp tác xã. Vị trí và vị thế (trang 40)3. Chương 3 : Châu Âu : Sự trỗi dậy của phong trào HTX trên thế giới. Một

phong trào luôn đổi mới trên phạm vi Châu lục (trang 51)4. Chương 4 : » Pháp - Một hệ thống cũ phức tạp đã thay đổi để phù hợp với

tình hình đất nước và đáp ứng nhu cầu của các hoạt động và đối tác (trang59)

5. Chương 5 : Ca-nada : Một mô hình luật pháp hai cấp : Cấp liên bang và cấpbang. Cho một phong trào HTX được phát triển và hỗ trợ mạnh mẽ (trang 79)

6. Chương 6 : Thái Lan : một hệ thống năng động với những đổi mới nằm trongmối quan hệ với Thị trường trên nguyên tắc tôn trọng lợi ích của xã viên(trang 93)

7. Chương 7 : Philippines : các giai đoạn phát triển của phong trào hợp tác xã(trang 105)

8. Chương 8 : So sánh hệ thống pháp luật về Hợp tác xã ở Việt Nam với một sốnước trên thế giới. Kinh nghiệm và đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật vềhợp tác xã ở Việt Nam (trang 119)

4

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ LUẬT HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM

MỤC LỤC1. Lịch sử phát triển hợp tác xã ở Việt Nam ....................................................................... 6

1.1. Thời kỳ trước khi có Luật Hợp tác xã năm 1996 ...................................................... 6

1.2. Thời kỳ sau khi có Luật Hợp tác xã năm1996 và năm 2003..................................... 7

2. Quản lý Nhà nước đối với hợp tác xã............................................................................. 9

2.1. Thẩm quyên các cơ quan trung ương...................................................................... 9

2.2. Thẩm quyền cấp địa phương................................................................................. 10

3. Một số nội dung cơ bản về Pháp luật Hợp tác xã ......................................................... 14

3.1. Khái niệm “Hợp tác xã” .......................................................................................... 14

3.2. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợp tác xã .................................................. 15

3.3. Thành lập và đăng ký kinh doanh đối với hợp tác xã: ............................................ 16

3.4. Quyền và nghĩa vụ của HTX .................................................................................. 19

3.5. Điều lệ HTX ........................................................................................................... 20

3.6. Tổ chức và quản lý ................................................................................................ 21

3.7. Quy định về tài sản và tài chính trong HTX ............................................................ 22

3.8. Tổ chức lại, giải thể, phá sản HTX ......................................................................... 23

4. Chính sách khuyến khích, hỗ trợ đối với Hợp tác xã .................................................... 24

4.1. Hỗ trợ thành lập HTX............................................................................................ 24

4.2. Hỗ trợ về đất đai .................................................................................................... 24

4.3. Chính sách tín dụng............................................................................................... 25

3.4. Ưu đãi về thuế ....................................................................................................... 26

Groupe de recherche etd’échanges technologiques

5

3.5. Hỗ trợ ứng dụng, đổi mới công nghệ ..................................................................... 27

5. Mô hình Hợp tác xã Kiểu mới....................................................................................... 28

5.1. Đặc trưng của HTX kiểu mới.................................................................................. 28

5.1.5. Về cơ chế quản lý đối với hợp tác xã .................................................................. 29

5.2. So sánh về bản chất giữa , HTX kiểu mới, HTX kiểu cũ và doanh nghiệp ............. 30

6. Thực trạng về Hợp tác xã ở Việt Nam hiện nay............................................................ 33

6.1. Các Loại hình HTX ở Việt Nam.............................................................................. 33

6.2. Thực hiện các quy định pháp luật về hợp tác xã: ................................................... 34

TÀI LIÊU THAM KHẢO .................................................................................................... 38

6

1. Lịch sử phát triển hợp tác xã ở Việt Nam

Hợp tác xã đầu tiên được thành lập ở Việt Nam vào những năm 1950. Tiến trình phát triểnHợp tác xã ở Việt Nam có thể được phân thành hai giai đoạn: 1) thời kỳ trước khi có LuậtHTX 1996 và Thời kỳ sau khi có Luật HTX 1996 và luật 2003.

1.1. Thời kỳ trước khi có Luật Hợp tác xã năm 1996

1.1.1. Đặc điểm chung

Phát triển hợp tác xã thời kỳ này có đặc điểm chung nổi bật sau đây:

Hợp tác xã được thành lập và hoạt động theo các quyết định quản lý hành chính nhànước; chưa có Luật về hợp tác xã. Trong thời kỳ này có hai xu hướng : 1) các tổ đổicông và các hình thức hợp tác tự phát khác nhanh chóng kết thúc hoạt động ; cáchợp tác xã được thành lập theo quyết định hành chính nhà nước phát triển nhanhchóng.

Phương thức tổ chức phổ biến của HTX là xã viên góp chung tài sản và vốn để tiếnhành sản xuất chung tập thể. Đồng thời, HTX chịu sự điều hành của Nhà nước theocơ chế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp, đề cao gần như tuyệt đối vai trò sở hữu tậpthể và sản xuất tập thể, đi đôi với xem nhẹ sở hữu tư nhân đối với tư liệu sản xuất vàvai trò kinh tế hộ, kinh tế cá thể; HTX vừa là tổ chức kinh tế vừa là tổ chức xã hội,như đảm bảo các cơ sở: nhà trẻ, trạm xá...

Từ sau năm 1990, phong trào hợp tác xã bắt đầu thoái trào trong bối cảnh nước tachuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, vai trò tự chủ củakinh tế hộ gia đình được khẳng định, kinh tế tư nhân được khuyến khích phát triển vàdoanh nghiệp nhà nước được đổi mới .

1.1.2. Pháp luật, chính sách và tình hình phát triển hợp tác xã

Nghị quyết của Quốc hội ngày 27/5/1959 về vấn đề hợp tác hóa nông nghiệp là vănbản pháp lý cao nhất đối với khu vực hợp tác xã nông nghiệp ở miền Bắc, và đối vớicả nước từ năm 1975. Các HTX hoạt động theo điều lệ mẫu thống nhất do Chính phủquy định1 .

Sau Đại hội VI của Đảng năm 1986, với việc thực hiện cải tạo nông nghiệp, côngthương nghiệp tư bản tư doanh, hợp tác xã đã được hình thành ở hầu hết các lĩnhvực, các ngành kinh tế và ở các địa phương2. Phong trào hợp tác xã đã có thànhcông trên một số mặt, như: đã huy động các nguồn lực của Nhà nước và nhân dânphục vụ công cuộc kháng chiến; cải thiện một bước đời sống, bộ mặt của nông thôn,kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất. Tuy nhiên, phong trào hợp tác hoá có những mặtkhông thành công: không phát huy được động lực gia nhập hợp tác xã của xã viên,hiệu quả hoạt động cũng thấp, v.v.

1 Quy tắc tổ chức hợp tác xã mua bán và hợp tác xã tiêu thụ được ban hành kèm theo Nghị định số 649/TTgngày 30/12/1955, Điều lệ đăng kí kinh doanh công thương nghiệp được ban hành kèm theo Nghị định số 76/CPngày 8/4/1974, Điều lệ đăng kí kinh doanh công thương nghiệp được ban hành kèm theo Nghị định số 119/CPngày 9/4/19802 Thời kỳ cao điểm 1986-1987, cả nước có tới 73.470 hợp tác xã, trong đó có 17.022 hợp tác xã nông nghiệp,474 hợp tác xã nghề cá, 32.034 hợp tác xã công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, 3.900 hợp tác xã xây dựng, 3.300hợp tác xã giao thông vận tải, 9.600 hợp tác xã mua bán, 7.160 hợp tác xã tín dụng.

7

Chỉ thị 100-CT/TW của Ban bí thư trung ương Đảng, ngày 13/1/1981 về “mở rộng khoánsản phẩm đến nhóm lao động và người lao động trong hợp tác xã nông nghiệp” làbước đột phá mang tính bước ngoặt đầu tiên về đổi mới mô hình hợp tác xã, phân chia lạivai trò và lợi ích giữa hợp tác xã và xã viên3.

Đại hội Đảng lần thứ VI tháng 12 năm 1986 mở ra tiến trình đổi mới với quan điểm cơ bảnkhẳng định sự tồn tại lâu dài của nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần trong quá trình xâydựng chủ nghĩa xã hội. Trong quá trình đổi mới, hợp tác xã kiểu cũ đã không còn thích hợp,đi đến tan rã hoặc phải thay đổi thích nghi (một số hợp tác xã nông nghiệp chuyển sangcung cấp dịch vụ cho kinh tế hộ xã viên; một số hợp tác xã phi nông nghiệp chuyển sangkinh doanh đa ngành, nghề…).

Ngày 19/3/1988, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Nghị định số 28/HĐBT về chính sách đốivới kinh tế tập thể sản xuất công nghiệp, dịch vụ công nghiệp, xây dựng, vận tải. Ngày5/4/1988 Bộ chính trị ban hành Nghị quyết 10 về đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp với nộidung chủ yếu trao quyền tự chủ cho các đơn vị sản xuất trong nông nghiệp, tiếp tục khẳngđịnh tính tự chủ của kinh tế hộ, kinh tế cá thể đi đôi với việc tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạtđộng của hợp tác xã nông nghiệp. Cùng với sự phát triển của hệ thống pháp luật, các chínhsách trên đã tạo điều kiện cho kinh tế cá thể, kinh tế hộ, kinh tế tư nhân phát triển.

Tháng 12/1988, Bộ chính trị ban hành Nghị quyết 16 về phát triển khu vực kinh tế ngoàiquốc doanh. Đến năm 1991, Luật Công ty và Luật Doanh nghiệp tư nhân được ban hành vàđược sửa đổi bổ sung năm 1994. Các Luật này đã mở ra môi trường pháp luật mới cho khuvực kinh tế dân doanh phát triển, đồng thời làm rõ hơn nhu cầu phải có môi trường pháp lýcho khu vực hợp tác xã.

1.2. Thời kỳ sau khi có Luật Hợp tác xã năm1996 và năm 2003

1.2.1. Đặc điểm chung

Lần đầu tiên nước ta có Luật riêng về hợp tác xã, đánh dấu sự thay đổi cơ bản tưduy lý luận về hợp tác xã, bước đầu vận dụng các giá trị và nguyên tắc hợp tác xãquốc tế, tạo cở sở phát lý cơ bản và lâu dài cho hợp tác xã phát triển trong bối cảnhtừng bước hoàn chỉnh hệ thống thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủnghĩa.

Phần lớn hợp tác xã cũ, nhất là trong lĩnh vực nông nghiệp đã được chuyển đổi theoluật, hoặc giải thể.

Ngày càng nhiều hợp tác xã mới được thành lập và hoạt động theo Luật Hợp tác xãtrên cơ sở tự nguyện, tự chủ của xã viên; hợp tác xã là tổ chức kinh tế tự chủ, hoạtđộng như là doanh nghiệp.

1.2.2. Pháp luật và chính sách

Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VIII (tháng 7 năm 1996) và Đại hội Đảng lần thứ IX(tháng 4 năm 2001) đó khẳng định, kinh tế nhà nước được đổi mới cùng với kinh tếtập thể mà nòng cốt là hợp tác xã dần trở thành nền tảng của nền kinh tế quốc dân.

3 HTX thực hiện khoỏn sản phẩm cuối cùng đến nhóm lao động và người lao động đối với cây lúa và dần dần mởrộng đối với các loại cây trồng khác, chăn nuôi và ngành, nghề khác. Thu nhập của xã viên được nâng cao bằngcách tăng sản lượng và tăng giá trị ngày công. Định mức sản lượng khoán phải vừa bảo đảm được lợi ích củahợp tác xã, vừa bảo đảm lợi ích của người lao động, tránh khuynh hướng định sản lượng thấp để tăng thu nhậpcủa xó viên bằng thưởng vượt khoán.

8

Nghị quyết cũng nhấn mạnh tiếp tục thực hiện một cách nhất quán chính sách kinh tếnhiều thành phần, đối xử bình đẳng với mọi thành phần kinh tế trước pháp luật,không phân biệt sở hữu và hình thức tổ chức kinh doanh. Theo đó cần phải tạokhung khổ pháp luật cơ bản và lâu dài cho khu vực hợp tác xã phát triển.

Luật Hợp tác xã đầu tiên được Quốc hội tại kỳ họp thứ IX- Khóa IX thông qua vàongày 20/3/1996. Ngay sau khi Luật Hợp tác xã năm 1996 có hiệu lực thi hành, Ban bíthư đã ra chỉ thị số 68 CT/TW, ngày 24 tháng 5 năm 1996 về phát triển kinh tế hợptác trong các ngành, các lĩnh vực kinh tế. Chính phủ, các Bộ, ngành và chính quyềncác cấp chỉ đạo thực hiện Luật, giúp các hợp tác xã cũ chuyển đổi hoặc giải thể, tạođiều kiện cho nhiều hợp tác xã mới ra đời. Chính phủ đã ban hành Nghị định 15/CPcủa Chính phủ ngày 21 tháng 2 năm 1997 về chính sách khuyến khích phát triển hợptác xã.

Trong quá trình triển khai thực hiện Luật Hợp tác xã năm 1996 đã xuất hiện một sốkhiếm khuyết cơ bản của Luật Hợp tác xã, cần được bổ sung, sửa đổi, như thủ tụcđăng kí kinh doanh rườm rà, đối tượng tham gia hợp tác xã còn hạn chế, v.v.

Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành Trung ương khoá IX đã thông qua Nghị quyết số13- NQ/TW ngày 18/3/2002 về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinhtế tập thể, đánh dấu một bước tiến mới quan trọng về tư duy và chủ trương cụ thểphát triển kinh tế tập thể ở nước ta4.

Triển khai thực hiện Nghị quyết trung ương 5 Khoá IX, Thủ tướng Chính phủ đã banhành Quyết định số 94/2002/QĐ-TTg ngày 17/7/2002 về Chương trình hành độngcủa Chính phủ thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ươngĐảng Khoá IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể vàtiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách, khuyến khích và tạo điều kiện phát triển kinh tếtư nhân;

Tiếp đó Thủ tướng ban hành Chỉ thị số 22/2003/CT-TTg ngày 03/10/2003 về tiếp tụcthúc đẩy việc thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ươngKhoá IX về kinh tế tập thể.

Luật Hợp tác xã mới được Quốc hội tại kỳ họp thứ IV- Khoá XI thông qua ngày26/11/2003 và có hiệu lực từ ngày 01/7/2004 đã tạo môi trường pháp lý thuận lợi hơncho sự phát triển của các hợp tác xã. Triển khai thực hiện Luật, Chính phủ đã banhành các Nghị định quy định chi tiết thi hành5.

Luật hợp tác xã năm 2003 ra đời thay thế Luật hợp tác xã năm 1996 đánh dấu một bướctiến mới về tư duy và sự đổi mới quan trọng khung khổ pháp luật, tạo môi trường pháp lýthuận lợi hơn hẳn so với giai đoạn trước đó cho sự thành lập và phát triển của các hợp tácxã ngày càng phù hợp hơn với định nghĩa, các giá trị và nguyên tắc hợp tác xã đã được Tổchức Lao động Quốc tế (ILO) và Liên minh hợp tác xã quốc tế (ICA) khuyến cáo.

4 Nghị quyết số 13- NQ/TW ngày 18/3/2002 chỉ rõ: mục tiêu từ nay đến năm 2010 là đưa kinh tế tập thể thoát khỏinhững yếu kém hiện nay; phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng cao hơn; kinh tế tập thể nhằm bảo vệ lợi ích của cácthành viên và lợi ích tập thể, đồng thời coi trọng lợi ích xã hội, góp phần xoá đói, giảm nghèo, phát triển cộngđồng;5 Nghị định 177/2004/NĐ-CP, ngày 12/10/2004 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của LuậtHTX năm 2003; Nghị định 77/2005/NĐ-CP, ngày 9/6/2005 của Chính phủ về việc ban hành mẫu hướng dẫn xâydựng Điều lệ HTX; Nghị định 87/2005/NĐ-CP, ngày 11/7/2005 của Chính phủ về đăng kí kinh doanh HTX; Nghịđịnh 88/2005/NĐ-CP, ngày 11/7/2005 của Chính phủ về một số chính sách hỗ trợ phát triển HTX.

9

2. Quản lý Nhà nước đối với hợp tác xã

Tại điều 46 Luật Hợp tác xã năm 2003 và tại điều 24 và 25 của Nghị định 177/NĐ-CP ngày12 tháng 10 năm 2004 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Hợp tác xã năm 2003đã quy định cụ thể các nhiệm vụ của công tác quản lý Nhà nước đối với hợp tác xã.

Nội dung quản lý nhà nước như sau:

Trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chiến lược, kế hoạch phát triển hợp tác xãthuộc ngành, lĩnh vực quản lý;

Trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích,hỗ trợ phát triển hợp tác xã thuộc ngành, lĩnh vực quản lý;

Hướng dẫn cơ chế, chính sách khuyến khích, hỗ trợ phát triển hợp tác xã thuộcngành, lĩnh vực quản lý;

Hướng dẫn ứng dụng, chuyển giao khoa học công nghệ;

Hỗ trợ thông tin, tiếp thị và xúc tiến thương mại đối với HTX;

Xây dựng chế độ và tổ chức đào tạo, bồi dưỡng các chức danh quản lý và điều hànhHTX;

Chỉ đạo tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, nhân rộng các mô hình HTX hoạt động cóhiệu quả; Tổ chức chỉ đạo thực hiện hợp tác quốc tế về HTX;

Kiểm tra việc thực hiện pháp luật về HTX.

2.1. Thẩm quyên các cơ quan trung ương

2.1.1. Các Bộ liên quan:

Bộ Kế hoạch và Đầu tư giúp Chính phủ thống nhất quản lý nhà nướcvề HTX trên phạm vi cả nước (Nghị định số177/2005/NĐ-CP, tại điểm a, khoản 2 Điều24 )

Các Bộ: Nông nghiệp và Phát triển nôngthôn, Thương mại, Công nghiệp, Giao thôngvận tải, Xây dựng, Thuỷ sản, Giáo dục vàĐào tạo

thống nhất quản lý về hợp tác xã thuộc lĩnhvực Bộ phụ trách

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hướng dẫn chế độ và nguyên tắc hoạt độngtín dụng nội bộ trong các hợp tác xã; thốngnhất quản lý về Quỹ tín dụng nhân dân

Bộ Nội vụ hướng dẫn về bộ máy chuyên trách quản lýnhà nước đối với HTX của các Bộ, cơ quanngang Bộ, Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thànhphố trực thuộc Trung ương

10

Bộ Tài chính hướng dẫn chính sách tài chính đối với HTX;phân bổ kinh phí đào tạo, bồi dưỡng cán bộquản lý, các chức danh trong hợp tác xã

Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội hướng dẫn đóng bảo hiểm xã hội đối với xãviên hợp tác xã

Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn việc giao đất, cho thuê đất đốivới các HTX

Bộ Khoa học và Công nghệ hướng dẫn việc chuyển giao công nghệ vàoHTX, hướng dẫn HTX ứng dụng công nghệmới và chế độ bảo hộ quyền sở hữu trí tuệcủa HTX

2.1.2. Cơ quan chuyên trách

Thực hiện Nghị quyết 13/NQ-TW, Chỉ thị 22/2003/CT-TTg, Quyết định 94/2002/QĐ-TTg, cácBộ, ngành ở Trung ương cơ bản đã hình thành bộ máy quản lý nhà nước về Kinh tế tập thể,HTX. Hiện nay, một số Bộ đã có bộ phận chuyên trách như Bộ Kế hoạch và Đầu tư; Ngânhàng Nhà nước Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Thuỷ sản, một số Bộcó quyết định thành lập bộ phận chuyên trách nhưng chưa thành lập hoặc giao kiêm nhiệmcho một đơn vị trong Bộ như Bộ Công thương, Giao thông vận tải, Xây dựng.

Các Bộ đã hình thành các vụ (cục) về quản lý về KTTT trong nhiệm kỳ của Chính phủ (2002-2007):

Vụ Hợp tác xã thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư 6;

Vụ Các tổ chức tín dụng hợp tác thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam;

Vụ Chính sách thị trường trong nước thuộc Bộ Công thương.

Vụ Vận tải thuộc Bộ Giao thông Vận tải.

Cục Hợp tác xã phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn,

Vụ Xây lắp, Bộ Xây dựng.

2.2. Thẩm quyền cấp địa phương

2.2.1. Cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương

Thẩm quyền: công tác quản lý nhà nước của Uỷ ban nhân dân các cấp đối với HTX đượcquy định tại Điều 25 Nghị định 177/NĐ-CP. Theo đó, UBND cấp tỉnh có thẩm quyền sau:

6 Quyết định số 74/2004/QĐ-TTg ngày 04 tháng 5 năm 2004 của Thủ tướng Chính phủ về việc thành lập Vụ Hợptác xã thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư, theo đó Quyết định số 1064 /QĐ-BKH, ngày 16/9/2004 của Bộ trưởng BộKế hoạch và Đầu tư về chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Vụ Hợp tác xã.

11

Triển khai, hướng dẫn thực hiện chiến lược, kế hoạch phát triển HTX trên địa bàn;Chỉ đạo, kiểm tra việc thực hiện chương trình đào tạo, bồi dưỡng các chức danhquản lý và điều hành HTX được triển khai trên địa bàn theo phân công của Chínhphủ, Thủ tướng Chính phủ;

Phối hợp với Mặt trận Tổ quốc, Liên minh hợp tác xã và Hội Nông dân cấp tỉnh trongviệc lập kế hoạch và chỉ đạo công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật HTX, mô hìnhHTX kiểu mới tới xã viên và những đối tượng muốn tham gia HTX; triển khai cácchương trình, dự án phát triển HTX trên địa bàn tỉnh;

Chỉ đạo cơ quan đăng ký kinh doanh cấp tỉnh xem xét cấp, thu hồi giấy chứng nhậnđăng ký kinh doanh HTX; xét cấp, thu hồi giấy phép hoạt động của chi nhánh, vănphòng đại diện, đơn vị trực thuộc các HTX, liên hiệp hợp tác xã đăng ký kinh doanh ởcấp tỉnh;

Hỗ trợ HTX về các thủ tục hành chính trong việc tổ chức lại, giải thể và phá sản đốivới HTX đăng ký kinh doanh ở cấp tỉnh; Giải quyết theo thẩm quyền các khiếu nại, tốcáo của HTX và liên hiệp HTX về các hành vi vi phạm pháp luật về HTX;

Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của liên hiệp HTX, HTX, xã viên và người lao độngtrong HTX; kiến nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sửa đổi, bổ sung các chínhsách phát triển HTX.

Cơ quan chức năng :

UBND tỉnh Quyết định việc thành lập phòng quản lýKTTT cấp tỉnh

Bộ Nội vụ đã cùng các Bộ quản lý ngànhnhư Bộ KH&ĐT, NN&PTNT, Thuỷ sản,Thương Mại, Xây dựng, Công nghiệp, Y tế

Ban hành Thông tư liên tịch hướng dẫn chứcnăng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổchức của cơ quan chuyên môn giúp UBNDquản lý nhà nước. Trong các Thông tư đóquy định nhiệm vụ quản lý nhà nước vềKTTT và HTX của cấp Sở.

Sở KH&ĐT, chi nhánh NHNN, SởNN&PTNT, Sở Thuỷ sản, Sở Thương Mại-du lịch, Sở Xây dựng, Sở GTVT, Sở Côngnghiệp,

Có chức năng quản lý nhà nước về HTXchuyên ngành

Sở Tài nguyên và Môi trường, Tài chính,Khoa học và công nghệ, Công an, Thanh tra,Nội vụ,

quản lý nhà nước về KTTT, HTX trong lĩnhvực có thẩm quyền

2.2.2. Cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh

Thẩm quyền, trách nhiệm: Thẩm quyền, trách nhiệm của Uỷ ban nhân dân huyện, quận, thịxã, thành phố thuộc tỉnh được xác định như sau:

Triển khai kế hoạch tuyên truyền, phổ biến pháp luật về HTX, mô hình HTX kiểu mớiđến xã viên và các đối tượng muốn tham gia HTX;

Kiểm tra, tổng kết, đánh giá tình hình phát triển HTX trên địa bàn huyện;

12

Chỉ đạo cơ quan đăng ký kinh doanh xem xét cấp, thu hồi giấy chứng nhận đăng kýkinh doanh HTX;

Xét cấp, thu hồi giấy phép hoạt động của chi nhánh, văn phòng, đơn vị trực thuộcHTX đăng ký kinh doanh ở cấp huyện; Hỗ trợ HTX về các thủ tục hành chính trongviệc tổ chức lại, giải thể và phá sản đối với HTX đăng ký kinh doanh ở cấp huyện;

Giải quyết theo thẩm quyền các khiếu nại, tố cáo của HTX về các hành vi vi phạmpháp luật về HTX;

Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của HTX, xã viên và người lao động trong hợp tác xãtheo pháp luật đối với các HTX đăng ký kinh doanh ở cấp huyện.

Cơ quan chức năng

Phòng Kinh tế quản lý nhà nước một số ngành trong đó cókhu vực kinh tế tập thể

Phòng Tài chính - Kế hoạch hoặc PhòngKinh tế

thực hiện việc đăng ký kinh doanh

2.2.3. Xã, phường, thị trấn

Trách nhiệm : trách nhiệm của Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn được quy định tậptrung vào 2 nhiệm vụ chủ yếu sau:

Tổ chức tuyên truyền, phổ biến pháp luật về HTX, chủ trương phát triển HTX củaĐảng và Nhà nước tại cấp xã;

Căn cứ vào những quy định của pháp luật, tạo điều kiện cho những đối tượng có nhucầu thành lập HTX được dễ dàng thành lập và hoạt động thuận lợi.

Cơ quan chuyên trách : Cấp xã không có ban, bộ phận chuyên trách mà giao một cán bộthuộc UBND cấp xã kiêm nhiệm thực hiện.

2.2.4. Sơ đồ Bộ máy Quản lý Nhà nước về HTX và Kinh tế tập thể ở Việt Nam

Sơ đồ thiết kế theo Luật Tổ chức Chính phủ năm 2002, Nghị định 86/2002/NĐ-CP ngày05/11/2002 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức củaBộ, cơ quan ngang Bộ; Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và UBND năm 2003 , Luật Hợp tácxã năm 2003 và các Nghị định, Thông tư có liên quan.

13

SƠ ĐỒ BỘ MÁY QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ HỢP TÁC XÃ TỪ TRUNG ƯƠNG ĐẾN ĐỊA PHƯƠNG

Bộ....... Bộ Giáo dục vàĐào tạo

Bộ NNvà PTNT-Cục HTX và PT

nông thôn- PhòngHTX-KTH &KTTT

Bộ Côngnghiệp - Cục

CN địaphương

Bộ Xây dựng-Vụ Xây lắp

Ngân hàng Nhànước Việt Nam-

Vụ các TCTD hợptác

Bộ Giao thôngVận tải- Vụ HTX

Bộ Thươngmại-Vụ HTX

....

CHÍNH PHỦ

Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Vụ Hợp tác xã

UBND Xã Phường,Thị trấn

UBNDtỉnh, thànhphố trực thuộc TW

UBND huyện

Quận, Huyện, TPthuộc tỉnh

Phòng Tài chính-Kế hoạch

Phòng Kinh tế Phòng Nông nghiệp Phòng ...

Sở Giáo dục vàĐào tạo

Sở Xây dựngSở Nông nghiệp vàPTNT- Chi Cục HTX

và PT nông thôn

Sở Công nghiệpSở Kế hoạch và Đầutư-Phòng ĐKKD,..

Phòng KT ngành,…

...

14

3. Một số nội dung cơ bản về Pháp luật Hợp tác xã

3.1. Khái niệm “Hợp tác xã”

Khái niệm hợp tác xã là nội dung quan trọng, vì nó xác định bản chất của hợp tác xã và làcăn cứ để xây dựng toàn bộ nội dung pháp lý của pháp luật về hợp tác xã.

Tại Đại hội liên minh hợp tác xã quốc tế lần thứ 31 tại Manchester (Anh) từ ngày 19 - 23tháng 9 năm 1995 đã định nghĩa về hợp tác xã như sau: “Hợp tác xã là một hiệp hội tựchủ do các cá nhân tự nguyện liên kết với nhau nhằm thoả mãn những nhu cầu vànguyện vọng chung về kinh tế, xã hội và văn hoá thông qua một tổ chức kinh tế cùnglàm chủ chung và kiểm tra dân chủ”.

Ở Việt Nam, khái niệm hợp tác xã được quy định tại Điều 1 Luật Hợp tác xã năm 1996 vànăm 2003 như sau:

Điều 1, Luật Hợp tác xã năm 1996 Điều 1 Luật Hợp tác xã năm 2003

“ Hợp tác xã là tổ chức kinh tế tự chủ donhững người lao động có nhu cầu lợi íchchung, tự nguyện cùng góp vốn, góp sức lậpra theo quy định của pháp luật để phát huysức mạnh tập thể và của từng xã viên nhằmgiúp nhau thực hiện có hiệu quả hơn cáchoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ vàcải thiện đời sống, góp phần phát triển kinhtế - xã hội của đất nước”.

“Hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể do cáccá nhân, hộ gia đình, pháp nhân (sau đây gọichung là xã viên) có nhu cầu, lợi ích chung,tự nguyện góp vốn, góp sức lập ra theo quyđịnh của Luật này để phát huy sức mạnh tậpthể của từng xã viên tham gia hợp tác xã,cùng giúp nhau thực hiện có hiệu quả cáchoạt động sản xuất, kinh doanh và nâng caođời sống vật chất, tinh thần, góp phần pháttriển kinh tế – xã hội của đất nước.

Hợp tác xã hoạt động như một loại hìnhdoanh nghiệp, có tư cách pháp nhân, tự chủ,tự chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ tài chínhtrong phạm vi vốn điều lệ, vốn tích lũy và cácnguồn vốn khác của hợp tác xã theo quyđịnh của pháp luật”.

Luật Hợp tác xã năm 1996 và Luật Hợp tác xã năm 2003 đều khẳng định việc thành lậphợp tác xã là hoàn toàn tự nguyện xuất phát từ nhu cầu, lợi ích chung của các thành viênnhằm phát huy sức mạnh tập thể, cùng giúp đỡ nhau thực hiện có hiệu quả các hoạt độngsản xuất, kinh doanh và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của từng xã viên, góp phầnphát triển kinh tế- xã hội của đất nước.

Tuy nhiên, khái niệm hợp tác xã trong Luật Hợp tác xã năm 2003 đã bổ sung làm rõ một sốnội dung sau:

Một là, nếu như Luật Hợp tác xã năm 1996 coi hợp tác xã là tổ chức kinh tế tự chủ thì LuậtHợp tác xã năm 2003 đã sửa lại thành hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể để khẳng địnhrằng hợp tác xã là một tổ chức mang tính chất tập thể cả về bản chất kinh tế lẫn phươngthức tổ chức, quản lý, có vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường nhiều thành phần

15

định hướng XHCN, cùng kinh tế Nhà nước ngày càng trở thành nền tảng của nền kinh tếquốc dân. Còn khái niệm tự chủ là một trong các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợptác xã được Liên minh hợp tác xã quốc tế và các nước trên thế giới thừa nhận, Luật Hợp tácxã năm 2003 đã chuyển khái niệm tự chủ sang thành một trong các nguyên tắc tổ chức vàhoạt động của hợp tác xã.

Hai là, khác với Luật Hợp tác xã năm 1996, Luật Hợp tác xã năm 2003 không giới hạn đốitượng tham gia hợp tác xã là "những người lao động" chung chung và trừu tượng, mà xácđịnh rõ tất cả các cá nhân (gồm cả cán bộ, công chức), hộ gia đình và pháp nhân có nhucầu, lợi ích chung, tự nguyện góp vốn hoặc vừa góp vốn vừa góp sức đều có thể tham giahợp tác xã. Việc quy định pháp nhân được tham gia hợp tác xã là một bước đổi mới tư duyquan trọng của Đảng và Nhà nước ta, phù hợp thực tế phát triển của các hợp tác xã trongnước cũng như trên thế giới, tạo điều kiện phát triển kinh tế tập thể đa dạng và mạnh mẽ.

Ba là, Luật HTX năm 2003 đã ghi nhận "HTX hoạt động như một loại hình doanh nghiệp" đểkhẳng định sự bình đẳng trước pháp luật giữa HTX như là một tổ chức kinh tế có tư cáchpháp nhân với các loại hình doanh nghiệp khác trong nền kinh tế thị trường của nước ta hiệnnay,

Thứ tư,để khẳng định HTX là tổ chức kinh tế có chế độ trách nhiệm hữu hạn, Điều 1 vàkhoản 5-Điều 7 Luật HTX năm 2003 đã nhấn mạnh đến tính tự chịu trách nhiệm về cácnghĩa vụ tài chính trong phạm vi vốn điều lệ, vốn tích lũy và các nguồn vốn khác của HTXtheo qui định của pháp luật7.

3.2. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợp tác xã

Các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợp tác xã được định ra nhằm đảm bảo những tưtưởng, quan điểm, mục đích và tích chất của hợp tác xã được quán triệt trong thực tiễn.

Điều 7 Luật Hợp tác xã năm 1996 đã đề ra 5nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợptác xã ở Việt Nam như sau:

Điều 5 Luật Hợp tác xã năm 2003 quy địnhhợp tác xã tổ chức và hoạt động theo 4nguyên tắc sau:

- Tự nguyện gia nhập và ra hợp tác xã

- Quản lý dân chủ và bình đẳng

- Tự chịu trách nhiệm và cùng có lợi

- Tự nguyện

- Dân chủ, bình đẳng và công khai

- Tự chủ, tự chịu trách nhiệm và cùng có lợi

7 Theo điều 94 Bộ Luật dân sự thì pháp nhân chịu trách nhiệm đối với nợ và các nghĩa vụ khác của mình trongphạm vi tài sản của pháp nhân. Điều đó có nghĩa là pháp nhân là một tổ chức có trách nhiệm hữu hạn. HTX làmột pháp nhân kinh tế, nên HTX là tổ chức kinh tế có trách nhiệm hữu hạn, nghĩa là khi HTX phát sinh nghĩa vụvề tài sản, chẳng hạn như khi HTX tuyên bố phá sản và toàn bộ tài sản của HTX được đưa ra phát mại để thanhtoán các khoản nợ, thì HTX chỉ chịu trách nhiệm trả nợ trong giới hạn vốn Điều lệ, vốn tích luỹ và các nguồn vốnkhác của HTX tại thời điểm tuyên bố phá sản.Xã viên là thành viên của HTX, vốn góp của xã viên là một trong các nguồn hình thành vốn và tài sản của HTX,do đó xã viên cũng phải cùng HTX chịu trách nhiệm về các khoản nợ của HTX, nhưng xã viên chỉ chịu tráchnhiệm về các khoản nợ trong phạm vi vốn góp của mình. (Khoản 5 điều 19 Luật HTX năm 2003 qui định xã viêncó nghĩa vụ: “Trong phạm vi vốn góp của mình, cùng chịu trách nhiệm về các khoản nợ, rủi ro, thiệt hại, cáckhoản lỗ của HTX”).

16

- Chia lãi bảo đảm kết hợp lợi ích của xãviên và phát triển hợp tác xã

- Hợp tác và phát triển cộng đồng.

- Hợp tác và phát triển cộng đồng.

Như vậy xét về hình thức thì Luật Hợp tác xã năm 2003 đã giảm bớt một nguyên tắc. Tuynhiên, nếu đi sâu xem xét bản chất, thì bốn nguyên tắc do Luật Hợp tác xã năm 2003 đề rakhông những đã kế thừa mà còn phát triển và làm rõ thêm nội dung của 5 nguyên tắc đượcđề cập đến trong Luật Hợp tác xã năm 1996, đồng thời tiếp nhận tư tưởng của các nguyêntắc do Liên minh hợp tác xã quốc tế đề ra8.

3.3. Thành lập và đăng ký kinh doanh đối với hợp tác xã:

3.3.1. Số lượng xã viên tối thiểu

Điều 11 Luật HTX năm 2003 quy định: đối với tất cả các loại hình HTX, số xã viên tối thiểulà 7, trong khi Điều lệ mẫu (năm 1997) của các loại hình HTX quy định số xã viên tối thiểukhác nhau (từ 5 đến 20 xã viên).

Việc quy định số lượng xã viên tối thiểu là 7 là thích hợp, không nhiều quá, không ít quá vìtại thời điểm hiện nay, 7 xã viên với những khả năng về sức lực, kinh nghiệm, tàichính….của họ cũng đủ để có thể thành lập một HTX hoạt động kinh doanh có hiệu quả.9

3.3.2. Hồ sơ đăng ký kinh doanh

Luật HTX năm 1996 Luật HTX năm 2003

Điều 15. Hồ sơ đăng ký kinh doanh đốivới HTX gồm:

- đơn đăng ký kinh doanh kốm theo biên bảnđã thông qua tại hội nghị thành lập hợp tác xã;

- điều lệ hợp tác xã;

- danh sách Ban quản trị, danh sách Ban kiểmsoát;

- danh sách xã viên;

Điều 13. Hồ sơ đăng ký kinh doanh đối vớihợp tác xã bao gồm:

- đơn đăng ký kinh doanh;

- điều lệ hợp tác xã;

- số lượng xã viên,

- danh sách Ban quản trị, Ban kiểm soát;

- biên bản đã thông qua tại Hội nghị thành

8 Tuyên ngôn quốc tế về bản sắc hợp tác xã – ICA đề ra bẩy nguyên tắc sau nhằm giúp các hợp tác xãthực hiện các giá trị của mình :1. Gia nhập tự nguyện và tất cả mọi đối tượng đều có thể tham gia2. Quyền lực được các thành viên thực hiện một cách dân chủ3. Các thành viên đều tham gia vào hoạt động kinh tế4. Tớnh tự chủ và độc lập5. Đào tạo, tập huấn và thông tin6. Hợp tác giữa các hợp tác xã7. Cam kết với cộng đồng.9 Trần Ngọc Dũng. Những điểm cơ bản trong Luật Hợp tác xã năm 2003. Tạp chí Luật học 1/2005, tr.21.

17

- phương án sản xuất, kinh doanh, dịch vụ;

- giấy phép hành nghề đối với một số ngành,nghề mà pháp luật quy định phải có;Ngoài ra, HTX phải cú xác nhận của UBND xãcho phép đặt trụ sở (Điều 16)

lập HTX.

Khoản 2-Điều 15: Chủ nhiệm hợp tác xã phảigửi hồ sơ đăng ký kinh doanh đến Uỷ bannhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộctỉnh (gọi chung là Uỷ ban nhân dân cấphuyện) nơi dự định đặt trụ sở chính của hợptác xã, trừ trường hợp quy định tại Điều 18của Luật này.

Điều 14: Hợp tác xã đăng ký kinh doanhtại cơ quan đăng ký kinh doanh cấp tỉnhhoặc cấp huyện nơi hợp tác xã dự định đặttrụ sở chính, tuỳ theo điều kiện cụ thể củahợp tác xã.

Trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhậnđược hồ sơ hợp lệ, cơ quan ĐKKD phảixem xét Điều lệ và cấp Giấy chứng nhậnđăng ký kinh doanh cho HTX; trường hợptừ chối thì phải trả lời bằng văn bản.

Như vậy, theo luật HTX năm 2003, HTX có quyền bình đẳng trong việc đăng ký kinh doanhnhư các doanh nghiệp hoạt động theo Luật Doanh nghiệp. So với Luật HTX năm 1996, hồ sơđăng ký kinh doanh của HTX qui định tại Luật HTX năm 2003 đã đơn giản, gọn nhẹ hơn rấtnhiều. Cụ thể như sau:

Luật HTX năm 2003 qui định trong hồ sơ đăng ký kinh doanh không cần có danh sách, tên,địa chỉ, nghề nghiệp của xã viên như qui định của Luật HTX năm 1996, mà chỉ cần số lượngxã viên tham gia HTX, danh sách ban quản trị và ban kiểm soát của HTX.

Qui định này là hợp lý, vì một mặt, nó tương thích với các qui định về đăng ký kinh doanh đốivới các doanh nghiệp của Luật doanh nghiệp. Mặt khác, việc lập danh sách, tên, địa chỉ,nghề nghiệp của từng xã viên là một công việc tốn khá nhiều thời gian, công sức, đặc biệt làđối với các HTX có đông xã viên, nhưng xét trên phương diện quản lý lại không có ý nghĩathiết thực gì đối với cơ quan đăng ký kinh doanh. Cơ quan đăng ký kinh doanh chỉ cần nắmđược thông tin về những người đứng đầu cơ quan quản lý, điều hành, kiểm soát của HTX làđủ.

Điều 15 Luật HTX năm 1996 qui định trong hồ sơ đăng ký kinh doanh phải có "phương ánsản xuất, kinh doanh, dịch vụ". Qui định này không phù hợp với quyền độc lập tự chủ, quyềntự lựa chọn ngành, nghề sản xuất, kinh doanh mà pháp luật không cấm của HTX. Hơn nữa,trong điều kiện của cơ chế thị trường, phương án sản xuất, kinh doanh của HTX luôn phảiđược điều chỉnh cho phù hợp với sự vận động và thay đổi của thị trường, cũng như điềukiện cụ thể của HTX trong từng thời kỳ. Thực tế cũng cho thấy, cán bộ cơ quan quản lý nhànước không có đủ thông tin cần thiết để đánh giá tính khả thi của phương án sản xuất, kinhdoanh. Thủ tục mang tính hình thức, gây phiền hà và hạn chế tính năng động của HTX. Luậtdoanh nghiệp cũng đã bỏ qui định này.

18

Khắc phục sự bất hợp lý trên, Luật HTX năm 2003 qui định trong hồ sơ đăng ký kinh doanhcủa HTX không cần phải có phương án sản xuất, kinh doanh.

Luật HTX năm 2003 cũng bỏ qui định trong hồ sơ đăng ký kinh doanh phải có giấy phéphành nghề đối với một số ngành, nghề mà pháp luật qui định phải có như Luật HTX năm1996 đã qui định. Thực tế, khi HTX chưa được thành lập, tư cách pháp nhân chưa được xáclập, thì HTX chưa được xác định là một chủ thể kinh tế. Do đó, việc xin cấp giấy phép hànhnghề là rất khó khăn và rất khó được thực hiện. Hơn nữa, Luật doanh nghiệp, về nguyêntắc, cũng không còn qui định việc cấp giấy phép hành nghề, trừ một số ngành, nghề nhấtđịnh do Chính phủ qui định10. Như vậy, việc bỏ qui định trên phù hợp với pháp luậ kinh tế vàtạo sự bình đẳng pháp lý giữa các tổ chức kinh tế.

3.3.3. Điều kiện cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh

Về điều kiện cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh đối với HTX, so với Luật HTX năm1996, Luật HTX năm 2003 đã có những sự thay đổi sau:

Luật HTX năm 1996

Điều 16. Điều kiện cấp giấy chứng nhậnđăng ký kinh doanh

Luật HTX năm 2003

Điều 15. Cấp giấy chứng nhận đăng kýkinh doanh

1- Có đủ hồ sơ đăng ký kinh doanh hợp lệtheo quy định tại khoản 1 Điều 15 của Luậtnày;

2- Có số lượng xã viên của hợp tác xãkhông ít hơn số xã viên tối thiểu quy địnhtrong Điều lệ mẫu đối với từng loại hình hợptác xã;

3- Mục đích hoạt động rõ ràng;

4- Có vốn điều lệ. Đối với hợp tác xã kinhdoanh ngành, nghề theo quy định của Chínhphủ phải có vốn pháp định thì vốn điều lệkhông được thấp hơn vốn pháp định;

5- Cú trụ sở được Uỷ ban nhân dân cấp xãnơi dự định đặt trụ sở xác nhận.

1. Hợp tác xã được cấp giấy chứng nhậnđăng ký kinh doanh khi có đủ các điều kiệnsau đây:

a) Có hồ sơ đăng ký kinh doanh hợp lệ theoquy định tại Điều 13 của Luật này;

b) Ngành, nghề sản xuất, kinh doanh màpháp luật không cấm;

c) Tên, biểu tượng (nếu có) của hợp tác xãquy định tại Điều 8 của Luật này;

d) Có vốn điều lệ. Đối với hợp tác xã kinhdoanh ngành, nghề mà Chính phủ quy địnhphải có vốn pháp định11 thì vốn điều lệ khôngđược thấp hơn vốn pháp định;

đ) Nộp đủ lệ phí đăng ký kinh doanh theoquy định.

10 Việc có giấy phép hành nghề chỉ được coi là một điều kiện mà doanh nghiệp cần phải đáp ứng trước khi bắtđầu hoạt động sản xuất, kinh doanh những ngành nghề mà pháp luật qui định phải có giấy phép hành nghề.11 Vốn pháp định là mức vốn tối thiểu do pháp luật quy định.

19

Luật HTX năm 2003 đã bỏ một số điều kiện đó được quy định tại Luật HTX năm 1996, đó là:

Bỏ điều kiện có số lượng xã viên của HTX không ít hơn số xã viên tối thiểu qui địnhtrong điều lệ mẫu đối với từng loại hình HTX, vì Luật HTX năm 2003 đã quy định sốlượng xã viên tối thiểu tham gia khi thành lập HTX là 7 xã viên.

Bỏ điều kiện có mục đích hoạt động rõ ràng, vì qui định này quá chung chung. Mụcđích hoạt động của HTX thường được thể hiện ngay trong Điều lệ của HTX từ khithành lập.

Bỏ điều kiện HTX phải có trụ sở được UBND xã nơi dự định đặt trụ sở xác nhận nhưtrong Luật HTX năm 1996. Thực tế, trước khi đăng ký kinh doanh, các sáng lập viênđã thông báo cho UBND cấp xã nơi dự định đặt trụ sở HTX về việc thành lập HTX,địa điểm đóng trụ sở. Vì vậy, cho đến thời điểm thực hiện việc đăng ký kinh doanhmà UBND cấp xã không có ý kiến gì, nghĩa là đã gián tiếp xác nhận HTX có trụ sở tạiđịa phương mình quản lý. Mặt khỏc, trụ sở của HTX đã được thể hiện trong hồ sơđăng ký kinh doanh như đơn đăng ký kinh doanh, điều lệ HTX...

3.4. Quyền và nghĩa vụ của HTX

3.4.1. Quyền của HTX: Quyền của HTX được quy định tại Điều 8 Luật HTX năm 1996 vàđược sửa lại tại Điều 6, luật HTX năm 2003.

So với Luật HTX năm 1996, quyền của HTX theo quy định của Luật HTX năm 2003 cónhững điểm mới sau đây:

HTX chủ động lựa chọn ngành nghề kinh doanh mà pháp luật không cấm;

HTX tự quyết định cơ cấu tổ chức sản xuất kinh doanh

HTX được thuê người điều hành nếu không có người có đủ khả năng điều hành hoạtđộng của mình.

HTX được thành lập doanh nghiệp riêng hoạt động theo các quy định của pháp luậthiện hành.

HTX được bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp.

HTX được khiếu nại các hành vi vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp.

3.4.2. Nghĩa vụ của HTX

Nghĩa vụ của HTX được quy định tại Điều 9 Luật HTX năm 1996 và được sửa lại tại Điều 7,luật HTX năm 2003.

So với Luật HTX năm 1996, nghĩa vụ của HTX theo quy định của Luật HTX năm 2003 cónhững điểm bổ sung sau đây:

HTX chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ tài chính trong phạm vi vốn điều lệ, vốn tíchlũy và các nguồn vốn khác của HTX theo quy định của pháp luật;

HTX đóng BHXH bắt buộc cho xã viên là cá nhân và người lao động làm việc thườngxuyên cho HTX theo quy định của Điều lệ;

20

HTX tổ chức cho xã viên không thuộc đối tượng trên tham gia đóng BHXH tựnguyện.

3.5. Điều lệ HTX

Điều lệ của HTX được quy định tại Điều 14 Luật HTX năm 1996 và được sửa lại tại Điều12, luật HTX năm 2003.

So với Điều 14 Luật HTX năm 1996, nội dung điều lệ HTX theo qui định tại Điều 12 LuậtHTX năm 2003 đã được bổ sung như sau:

(1) Bổ sung nội dung về nguyên tắc và đối tượng đóng BHXH bắt buộc.

Đây là nội dung quan trọng, trực tiếp ảnh hưởng tới quyền lợi của xã viên. Vì vậy, vấn đềxác định nguyên tắc và đối tượng mà HTX có nghĩa vụ đóng bảo hiểm phải được tập thể xãviên quyết định và ghi trong điều lệ HTX.

(2) Bổ sung nội dung về thẩm quyền và phương thức huy động vốn.

Việc huy động vốn gắn liền với nghĩa vụ thanh toán những khoản huy động dưới các hìnhthức khác nhau, có ảnh hưởng trực tiếp tới tình hình tài chính và sự tồn tại của HTX. Vì vậy,việc quyết định giao cho ai thực hiện và phương thức huy động vốn như thế nào cũng phảido tập thể xã viên quyết định và ghi nhận trong điều lệ HTX. Việc ghi nhận nội dung quantrọng này trong Điều lệ HTX vừa bảo đảmnguyên tắc huy động vốn, vừa bảo đảm tính tựchủ, tinh thần trách nhiệm của các cơ quan điều hành HTX, tránh sự lạm dụng quyền hạn,làm tổn hại tới lợi ích của HTX và của xã viên.

(3) Bổ sung nội dung về thể thức quản lý, sử dụng, bảo toàn và xử lý phần tài sản chung,vốn tích luỹ của HTX khi HTX đang hoạt động và khi HTX giải thể.

Với đặc thù của mình, tài sản chung của HTX là phần tài sản quan trọng. Việc quản lý, sửdụng, bảo toàn và xử lý tài sản đó không chỉ liên quan tới hiệu quả hoạt động của HTX,quyền lợi của xã viên, mà còn ảnh hưởng đến sinh hoạt của cộng đồng dân cư, đặc biệt làđối với các HTX nông nghiệp. Vì vậy, với tư cách là tổ chức kinh tế tập thể hoạt động theonguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm, việc quản lý, sử dụng, bảo toàn và xử lý phần tài sảnchung, vốn tích lũy của HTX khi HTX đang hoạt động hoặc khi bị giải thể phải được tập thểxã viên thảo luận, biểu quyết thông qua tại đại hội xã viên và ghi trong điều lệ HTX.

(4) Bổ sung nội dung về người đại diện theo pháp luật của HTX.

Là tổ chức có tư cách pháp nhân, mọi hoạt động cũng như các quan hệ của HTX với bênngoài được xác lập thông qua người đại diện hợp pháp của HTX. Theo Luật HTX năm 1996,người đại diện HTX trước pháp luật là chủ nhiệm HTX. Nhưng theo qui định của Luật HTXnăm 2003, người đại diện trước pháp luật của HTX có thể là trưởng ban quản trị hoặc chủnhiệm HTX tuỳ thuộc vào mô hình tổ chức bộ máy quản lý, điều hành của HTX. Chủ nhiệmHTX là người đứng đầu bộ máy điều hành và có thể được HTX thuê. Do đó, không phảitrong mọi trường hợp chủ nhiệm HTX đương nhiên là người đại diện theo pháp luật củaHTX. Vì vậy, để phân định rõ ràng tư cách và trách nhiệm trước pháp luật, việc khẳng địnhngười đại diện theo pháp luật của HTX trong điều lệ là hoàn toàn cần thiết và phù hợp vớithực tế.

(5) Bổ sung nội dung về thể thức sửa đổi điều lệ HTX.

Điều lệ HTX là văn bản quan trọng liên quan đến mọi hoạt động của HTX, đến quyền lợi củaxã viên và do tập thể xã viên xây dựng lên. Vì vậy, việc sửa đổi điều lệ HTX để phù hợp vớitình hình của HTX trong từng giai đoạn phát triển cũng phải do tập thể xã viên quyết định;

21

những căn cứ để sửa đổi, thể thức sửa đổi điều lệ cũng phải được định rõ và ghi vào điều lệHTX.

Ngoài những nội dung bổ sung cụ thể nêu trên, một số nội dung về điều lệ HTX qui định tạiđiều 14 Luật HTX năm 1996 cũng đã được Luật HTX năm 2003 kế thừa và có sự bổ sunghoặc qui định rõ hơn.

3.6. Tổ chức và quản lý

Tổ chức và quản lý HTX được quy định tại Chương IV (Điều 26 đến Điều 35) Luật HTX năm1996 và được quy định lại tại Chương IV (từ Điều 21 đến Điều 30, luật HTX năm 2003.

Luật HTX năm 1996 qui định HTX chỉ được tổ chức một bộ máy vừa thực hiện chức năngquản lý vừa thực hiện chức năng điều hành HTX là ban quản trị. Chủ nhiệm HTX làngười đứng đầu ban quản trị do hội nghị thành lập HTX hoặc đại hội xã viên trực tiếp bầucùng với các thành viên khác của Ban quản trị. Chủ nhiệm HTX đồng thời vừa là người đóngvai trò quản lý HTX, vừa là người đóng vai trò điều hành mọi hoạt động sản xuất, kinh doanhcủa HTX.

Thực tế cho thấy, qui định trên đây của Luật HTX năm 1996 không đáp ứng được yêu cầuphát triển của các HTX trong những điều kiện mới, đặc biệt là đối với những HTX có qui môlớn, quan hệ tổ chức và quản lý phức tạp, đòi hỏi phải có sự phân định rõ giữa chức năngquản lý và chức năng điều hành trong HTX để nâng cao hiệu quả hoạt động của mình. Đểđáp ứng với đòi hỏi khách quan và tạo sự chủ động trong tổ chức và hoạt động của HTXmột cách linh hoạt, Luật HTX năm 2003 đã đưa ra hai mô hình tổ chức bộ máy quản lý:

(1) Tổ chức một bộ máy vừa thực hiện chức năng quản lý vừa thực hiện chức năng điềuhành HTX.

(2) Tổ chức độc lập một bộ máy thực hiện chức năng quản lý và một bộ máy thực hiện chứcnăng điều hành HTX.

Việc quyết định thành lập riêng hay không thành lập riêng bộ máy quản lý và bộ máy điềuhành HTX, cũng như việc bầu những chức danh quan trọng đứng đầu các cơ quan này dohội nghị thành lập HTX hoặc đại hội xã viên thảo luận và quyết định theo đa số.

Tương ứng với hai mô hình tổ chức quản lý trên đây có hai cơ cấu tổ chức quản lý HTXkhác nhau:

Mô hình 1 Mô hình 2

Cơ cấu tổ chức quản lý HTX gồm có:- đại hội xã viên,- ban quản trị với người đứng đầu là chủnhiệm HTX, đồng thời chủ nhiệm cũng làngười điều hành HTX- ban kiểm soát.

Trong mô hình này không có sự tách biệt giữachức năng quản lý và chức năng điều hành.Chủ nhiệm HTX, người đóng vai trò đứng đầubộ máy điều hành, đồng thời là người đóng vaitrò đứng đầu ban quản trị (bộ máy quản lý).

Cơ cấu tổ chức quản lý HTX gồm:

- đại hội xã viên,

-ban quản trị là cơ quan quản lý do trưởngban quản trị đứng đầu, chủ nhiệm HTX làngười đứng đầu ban điều hành

- ban kiểm soát.

Trong mô hình này, bộ máy quản lý và bộmáy điều hành được tổ chức độc lập vớinhau.

22

Như vậy, dù được tổ chức theo mô hình nào thì cơ cấu tổ chức quản lý của HTX vẫn gồm có4 cơ quan: đại hội xã viên, ban quản trị HTX (cơ quan quản lý), chủ nhiệm HTX (cơ quanđiều hành) và ban kiểm soát, trong đó đại hội xã viên và ban kiểm soát được tổ chức giốngnhau ở cả hai mô hình, còn nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan quản lý và cơ quan điều hànhtrong mỗi mô hình có sự khác nhau.

3.7. Quy định về tài sản và tài chính trong HTX

Tài sản và tài chính của HTX được quy định tại Chương V (từ Điều 36 đến Điều 43) LuậtHTX năm 1996 và được quy định lại tại Chương IV (từ Điều 31 đến Điều 38), luật HTX năm2003.

3.7.1. Vốn góp xã viên

Điều 19 và 31 Luật HTX năm 2003 quy định bổ sung về mức vốn góp của xã viên như sau:

”Góp vốn theo quy định của Điều lệ hợp tác xã; mức vốn góp không vượt quá ba mươi phầntrăm (30%) vốn điều lệ của hợp tác xã”.

3.7.2. Tài sản HTX

Về cơ bản, các quy định của Luật năm 2003 đã kế thừa Luật HTX năm 1996, tuy nhiên, cóbổ sung một số vấn đề hết sức quan trọng, thuộc về bản chất của HTX-một tổ chức kinh tếmang tính tập thể cao, đó là việc hình thành và sử dụng khối tài sản chung trong HTX.

Khoản 3 Điều 35, Luật HTX năm 2003 quy định khối tài sản chung trong HTX bao gồm:“các công trình phục vụ sản xuất, công trình phúc lợi văn hóa, xã hội, kết cấu hạ tầng phụcvụ chung cho cộng đồng dân cư được hình thành từ quỹ phát triển sản xuất, quỹ phuc lợicủa HTX, các nguồn vốn do nhà nước trợ cấp, quà biếu, tặng của tổ chức, cá nhân trongnước và nước ngoài”.

Việc hình thành khối tài sản chung trong HTX được coi là một trong những đặc thù của HTXso với các loại hình doanh nghiệp khác, thể hiện là tính chất xã hội và tính cộng đồng caocủa HTX. Việc cùng nhau xây dựng khối tài sản chung trong HTX là cơ sở để các xã viêncùng có trách nhiệm gắn bó lâu dài với HTX.

Ngoài ra, HTX không chia cho xã viên vốn và tài sản chung do Nhà nước trợ cấp mà chuyểngiao cho chính quyền địa phương quản lý khi giải thể. Đối với vốn và tài sản chung của HTXđược hình thành từ các nguồn vốn và công sức của xã viên, quà biếu, tặng của các tổ chức,cá nhân trong nước và ngoài nước thì do Đại hội xã viên quyết định.

3.7.3. Lập quỹ HTX

Quy định về Quỹ của HTX được quy định tại Điều 39, Luật HTX năm 1996 và được quy địnhlại tại Điều 34 luật HTX năm 2003.

23

Điều 39,Luật HTX năm 1996 Điều 34 luật HTX năm 2003

"Lãi của HTX được ưu tiên lập quỹ pháttriển sản xuất và quỹ dự phòng, còn các quỹkhác do điều lệ HTX và đại hội xã viên quiđịnh phù hợp với điều kiện của từng HTX".

Qui định này không mang tính pháp lý bắtbuộc, mà chỉ như một khẩu hiệu kêu gọichung chung, HTX có thể trích lập và cũngcó thể không trích lập quỹ

"HTX phải lập quỹ phát triển sản xuất và quỹdự phòng theo hướng dẫn của Chính phủ;các quỹ khác do điều lệ HTX và đại hội xãviên quy định phù hợp với điều kiện cụ thểcủa từng HTX. Tỷ lệ cụ thể trích lập các quỹdo đại hội xã viên quyết định”.

Theo qui định này, bắt buộc tất cả các HTXphải lập quỹ phát triển sản xuất và quỹ dựphòng. Qui định này thể hiện được đầy đủbản chất của HTX.

Điều 17, Nghị Định Số 177/NĐ-CP ngày12/10/2004 của Chính phủ về hướng dẫn thihành một số điều của Luật HTX năm 2003,quy định tỷ lệ trích lập quỹ bắt buộc do Đạihội xã viên quyết định, nhưng “mức trích lậptối thiểu trên lợi nhuận sau thuế không đượcthấp hơn 20% đối với quỹ phát triển sản xuấtvà 5% đối với quỹ dự phòng”.

3.8. Tổ chức lại, giải thể, phá sản HTX

Tổ chức lại, giải thể, phá sản HTX được quy định tại Chương VI (từ Điều 44 đến Điều 47)Luật HTX năm 1996 và được quy định lại tại Chương IV (từ Điều 39 đến Điều 43), luật HTXnăm 2003.

Chia, tách HTX: Luật 2003 quy định rõ 2 trường hợp chia và tách (Điều 39 và 40) vớicác hậu quả pháp lý khác nhau. Chia HTX sẽ hình thành các pháp nhân mới và chấmdứt tồn tại HTX bị chia. Tách HTX sẽ hình thành các pháp nhân mới nhưng khôngchấm dứt tồn tại HTX bị tách.

Hợp nhất HTX: Hai hay nhiều HTX cùng hợp nhất thành HTX mới, chấm dứt tồn tạicác HTX bị hợp nhất (Điều 41)

Sáp nhập HTX: 1 HTX sáp nhập vào 1 HTX khác bằng cách chuyển toàn bộ tài sản,quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang HTX sáp nhập, đồng thời chấm dứt sự tồntại của HTX bị sáp nhập.

Giải thể: HTX có thể giải thể theo hai cách bắt buộc hoặc tự nguyện. Cơ quan thẩmquyền cho phép giải thể là cơ quan cấp đăng ký kinh doanh cho HTX. HTX xử lý vốnvà tài sản theo Điều 36 của Luật HTX.

Phá sản: HTX có thể bị phá sản khi không còn khả năng thanh toán các khoản nợ.Việc xử lý phá sản HTX được thực hiện theo luật phá sản doanh nghiệp.

24

4. Chính sách khuyến khích, hỗ trợ đối với Hợp tác xã

Theo Nghị định số 88/2005/NĐ-CP ngày 11 tháng 7 năm 2005 về một số chính sách hỗ trợkhuyến khích phát triển HTX, HTX được hưởng các chính sách hỗ trợ sau:

Chính sách hỗ trợ chuẩn bị thành lập HTX,

Chính sách hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực,

Chính sách hỗ trợ về đất đai,

Chính sách hỗ trợ về tín dụng,

Chính sách hỗ trợ xúc tiến thương mại,

Chính sách hỗ trợ lao động, việc làm,

Chính sách hỗ trợ ứng dụng đổi mới công nghệ,

Chính sách hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng,

Chính sách ưu đãi đầu tư.

4.1. Hỗ trợ thành lập HTX12

- HTX chuẩn bị thành lập, UBND cấp huyện xem xét, quyết định việc hỗ trợ sáng lập viên vềthông tin, tư vấn kiến thức về HTX; tư vấn xây dựng Điều lệ hợp tác xã, hoàn thiện các thủtục để thành lập, đăng ký kinh doanh và tổ chức hoạt động của HTX.

- Nhà nước có chính sách đào tạo, bồi dưỡng các chức danh trong Ban quản trị, Ban Chủnhiệm, Ban Kiểm soát, kế toán trưởng; xã viên đang làm công việc chuyên môn kỹ thuật,nghiệp vụ của HTX.

4.2. Hỗ trợ về đất đai13

4.2.1. HTX nông nghiệp

Nhà nước giao đất không thu tiền sử dụng đất đối với đất xây dựng trụ sở, nhà kho, sânphơi, xây dựng các cơ sở dịch vụ trực tiếp phục vụ sản xuất nông, lâm, thủy sản, làm muối.

HTX được lựa chọn hình thức giao đất có thu tiền sử dụng đất hoặc thuê đất làm mặt bằngxây dựng cơ sở sản xuất, kinh doanh, sử dụng đất để sản xuất nông, lâm thủy sản và làmmuối.

4.2.2. HTX phi nông nghiệp

HTX được lựa chọn hình thức giao đất có thu tiền sử dụng đất hoặc thuê đất làm mặt bằngxây dựng cơ sở sản xuất, kinh doanh, làm dịch vụ trực tiếp cho xã viên.

12 Xem Nghị định số 88/2005/NĐ-CP ngày 11 tháng 7 năm 2005 về một số chính sách hỗ trợ khuyến khích pháttriển HTX; và Thông tư của Bộ kế hoạch và đầu tư Số 02/2006/TT-BKH ngày 13 tháng 2 năm 2006 hướng dẫnthực hiện một số điều tại Nghị định số 88/2005/NĐ-CP ngày 11 tháng 7 năm 2005 của Chính phủ về một sốchính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển HTX13 Điều 53 Nghị định số 181/2004/NĐ-CP ngày 29 tháng 10 năm 2004 của Chính Phủ về thi hành Luật đất đai

25

* Thời gian giao đất, cho thuê đất được quy định tại Điều 67 Luật Đất Đai năm 2003.14

4.3. Chính sách tín dụng

4.3.1. Quỹ hỗ trợ phát triển HTX (Co-operative Assistance Fund (CAF)15

Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX được thành lập ngày 27 tháng 10 năm 2006, đặt trụ sở tại Hà Nội.Phạm vi hỗ trợ của Quỹ như sau:

Hỗ trợ đổi mới phát triển sản phẩm, đổi mới phát triển công nghệ, kỹ thuật của HTX,LHHTX.

Hỗ trợ tổ chức phát triển thị trường, mở rộng tiêu thụ sản phẩm cho HTX, LHHTX.

Hỗ trợ xây dựng, phát triển và nhân rộng các mô hình HTX, LHHTX mới và mô hìnhHTX điển hình tiên tiến.

4.3.2. Cho vay vốn đối với HTX16

Theo quy định tại Điều 8 Nghị định số 88/2005/NĐ-CP ngày 11 tháng 7 năm 2005 về một sốchính sách hỗ trợ khuyến khích phát triển HTX, các tổ chức tín dụng cần tạo điều kiện thuậnlợi cho HTX vay vốn và áp dụng các hình thức bảo đảm tiền vay phù hợp với loại hình kinhtế HTX.

Liên quan đến các khoản vay không phải bảo đảm bằng tài sản đối với HTX, Ngân hàng Nhànước Việt Nam đã ban hành thông tư số 03/2003/TT-NHNN ngày 24 tháng 02 năm 2003 vớinội dung cụ thể như sau:

Đối với hộ nông dân, chủ trang trại sản xuất nông, lâm, ngư, diêm nghiệp, mang tínhsản xuất hàng hoá, có dự án đầu tư, phương án sản xuất, kinh doanh khả thi và nằmtrong vùng đã được quy hoạch, đầu tư cơ sở hạ tầng, đã ký kết hợp đồng tiêu thụsản phẩm với các doanh nghiệp, hợp tác xã, thì các tổ chức tín dụng xem xét chovay đến 30 triệu đồng không áp dụng biện pháp bảo đảm bằng tài sản, chỉ nộp giấychứng nhận quyền sử dụng đất hoặc giấy xác nhận của Uỷ ban nhân dân xã,phường, thị trấn về việc không có tranh chấp đất đai.

14 Điều 67. Đất sử dụng có thời hạn:„....- Thời hạn giao đất trồng cây hàng năm, đất nuôi trồng thuỷ sản, đất làm muối cho hộ gia đình, cá nhân sửdụng quy định tại khoản 1 và khoản 4 Điều 70 của Luật này là hai mươi năm; thời hạn giao đất trồng cây lâunăm, đất rừng sản xuất cho hộ gia đình, cá nhân sử dụng quy định tại các khoản 2, 3 và 4 Điều 70 của Luật nàylà năm mươi năm.Thời hạn cho thuê đất trồng cây hàng năm, đất nuôi trồng thuỷ sản, đất làm muối cho hộ gia đình, cá nhân sửdụng là không quá hai mươi năm; thời hạn cho thuê đất trồng cây lâu năm, đất rừng sản xuất cho hộ gia đình, cánhân sử dụng là không quá năm mươi năm.- Thời hạn giao đất, cho thuê đất đối với tổ chức kinh tế để sử dụng vào mục đích sản xuất nông nghiệp, lâmnghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, làm muối; tổ chức kinh tế, hộ gia đình, cá nhân để sử dụng đất làm mặt bằng xâydựng cơ sở sản xuất, kinh doanh; tổ chức kinh tế để thực hiện các dự án đầu tư được xem xét, quyết định trêncơ sở dự án đầu tư hoặc đơn xin giao đất, thuê đất nhưng không quá năm mươi năm; đối với dự án có vốn đầutư lớn nhưng thu hồi vốn chậm, dự án đầu tư vào địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, địa bàn có điềukiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn mà cần thời hạn dài hơn thì thời hạn giao đất, cho thuê đất là không quábảy mươi năm...”.15 Xem Quyết định của Thủ tướng Chính Phủ số 246/2006/QĐ-TTg Ngày 27 tháng 10 năm 2006 về việc thànhlập Quỹ hỗ trợ phát triển HTX16 Xem Điều 8, khoản 3, Nghị định số 88/2005/NĐ-CP ngày 11 tháng 7 năm 2005 về một số chính sách hỗ trợkhuyến khích phát triển HTX

26

Đối với hợp tác xã làm dịch vụ cung ứng vật tư, cây, con giống để sản xuất nông,lâm, ngư, diêm nghiệp, có dự án đầu tư, phương án sản xuất, kinh doanh khả thi, cóhiệu quả, có hợp đồng tiêu thụ, thì các tổ chức tín dụng xem xét cho vay đến 100triệu đồng không áp dụng biện pháp bảo đảm bằng tài sản.

Đối với hợp tác xã sản xuất hàng xuất khẩu, làm nghề truyền thống có dự án đầu tư,phương án sản xuất kinh doanh khả thi, phù hợp với quy hoạch, kế hoạch phát triểnkinh tế - xã hội và chuyển dịch cơ cấu kinh tế của đ̃a phương, đã ký được hợp đồngxuất khẩu hoặc cú đơn đặt hàng khả thi, thì các tổ chức tín dụng xem xét cho vayđến 500 triệu đồng không áp dụng biện pháp bảo đảm bằng tài sản.

Lưu ý: các tổ chức tín dụng tự xem xét, quyết định và tự chịu trách nhiệm về cho vay khôngphải đảm bảo bằng tài sản.

4.3.3. Tín dụng nội bộ

Thông tư số 06/2004/TT-NHNN và Thông tư số 04/2007/TT-NHNN của Ngân hàng Nhànước Việt nam hướng dẫn về tín dụng nội bộ Hợp tác xã như sau:

Cho phép HTX sử dụng vốn điều lệ và vốn huy động của xã viên để cho các xã viêncủa mình vay;

Nguồn vốn để cho xã viên vay tối đa bằng 50% vốn điều lệ bằng tiền của HTX;

Mức vốn tối đa cho một xã viên vay tối đa bằng 5% số vốn điều lệ bằng tiền của HTXđược sử dụng để hoạt động tín dụng nội bộ.

4.3.4. Ưu tiên tham gia dự án, chương trình phát triển kinh tế-xã hội

Hợp tác xã có thể được hưởng các ưu đãi sau:

Vay vốn từ các chương trình kinh tế-xã hội;

Vay vốn từ Quỹ quốc gia giải quyết việc làm;

Vay vốn từ Quỹ hỗ trợ đầu tư phát triển;

Tiếp nhận, thực hiện các dự án đầu tư từ nguồn viện trợ của nước ngoài.

3.4. Ưu đãi về thuế17

3.4.1. Đối với HTX mới thành lập:

Thuế suất 20% trong 10 năm kể từ khi bắt đầu đi vào hoạt động kinh doanh đối vớiHợp tác xã thành lập tại địa bàn không thuộc danh mục địa bàn có điều kiện kinh tế-xã hội khó khăn và không thuộc Danh mục địa bàn có điều kiện kinh tế-xã hội đặcbiệt khó khăn;

17 Xem: Nghị đinh của Chính phủ Số 24/2007/NĐ-CP ngày 14 tháng 02 năm 2007 quy định chi tiết thi hành Luậtthuế thu nhập doanh nghiệp; Thông tư của Bộ Tài chính số 42/2003/TT-BTC ngày 7 tháng 5 năm 2003. Hướngdẫn thực hiện Nghị định số 75/2002/NĐ-CP ngày 30 tháng 8 năm 2002 của Chính phủ về việc điều chỉnh thuếMôn bài; Nghị định số 149/2005/NĐ-CP ngày 08/12/2005 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Luật Thuế xuấtkhẩu, Thuế nhập khẩu.

27

Thuế suất 15% trong 12 năm kể từ khi bắt đầu đi vào hoạt động kinh doanh đối vớiHợp tác xã thành lập tại địa bàn thuộc Danh mục địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hộikhó khăn.

Mức thuế suất 10% trong thời gian 15 năm, kể từ khi bắt đầu đi vào hoạt động kinh doanhđối với Hợp tác xã thành lập từ dự án đầu tư thực hiện tại địa bàn thuộc Danh mục địa bàncó điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.

3.4.2. Ưu đãi khác

Miễn thuế thu nhập doanh nghiệp cho HTX có mức thu nhập bình quân tháng trong năm củamỗi lao động dưới mức lương tối thiểu do Nhà nước quy định đối với công chức nhà nước;

Ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp và hưởng thuế suất ưu đãi thuế giá trị gia tăng đốivới dịch vụ từ các hoạt động dịch vụ phục vụ sản xuất, kinh doanh của xã viên theo quy địnhcủa pháp luật về thuế18;

Miễn thuế Môn bài đối với: tổ dịch vụ và cửa hàng, cửa hiệu kinh doanh trực thuộc HTX hoạtđộng dịch vụ kỹ thuật trực tiếp phục vụ sản xuất nông nghiệp.

Tạm thời giảm 50% mức thuế môn bài đối với hộ đánh bắt hải sản, các quỹ tín dụng nhândân xã, các HTX chuyên kinh doanh dịch vụ phục vụ sản xuất nông nghiệp, các cửa hàng,quầy hàng, cửa hiệu...của HTX tại địa bàn miền núi.

HTX nông nghiệp còn được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp đối với phần thu nhập tạo ratừ sản phẩm, hoạt động dịch vụ trực tiếp phục vụ đời sống xã viên19.

3.4.3. Ưu đãi dành riêng đối với Quỹ tín dụng nhân dân và HTX đầu tư xây dựng kếtcấu hạ tầng phục vụ sản xuất kinh doanh của HTX và phục vụ đời sống cộng đồngnông thôn:

Được hưởng ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp theo quy định tại Nghị định số24/2007/NĐ-CP;

Được miễn thuế nhập khẩu đối với hàng hóa nhập khẩu theo quy định tại Nghị địnhsố 149/2005/NĐ-CP;

Được miễn, giảm thuế sử dụng đát, tiền sử dụng đất, tiền thuê đất và tiền thuê mặtnước theo quy định tại Nghị định số 42/2005/NĐ-CP;

Ngoài ra, Quỹ tín dụng nhân dân thuộc đối tượng không chịu thuế Giá trị gia tăng.

3.5. Hỗ trợ ứng dụng, đổi mới công nghệ

Đối với HTX có dự án ứng dụng đổi mới, nâng cao trình độ công nghệ: được vay vốn trungvà dài hạn từ Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quôc gia, Quỹ phát triển khoa học côngnghệ của các Bộ, ngành địa phương;

18 Văn bản pháp luật\Luat thue gia tri gia tăng.doc;Văn bản pháp luật\Nghi dinh Thue TNDN 24_2007_ND-CP.DOC

19 Điều 2, Nghị đinh của Chính phủ Số 24/2007/NĐ-CP ngày 14 tháng 02 năm 2007 quy định chi tiết thi hành Luậtthuế thu nhập doanh nghiệp.

28

HTX tổ chức tập huấn cho xã viên thiếp thu công nghệ mới thuộc Chương trình xây dựngmô hình ứng dụng và chuyển giao khoa học và công nghệ phục vụ phát triển kinh tế-xã hộinông thôn, miền núi thì được hỗ trợ 100% kinh phí;

- HTX được hưởng các chính sách khuyến nông, khuyến công, khuyến ngư theo quy định tạiNghị Định số 56/2005/NĐ-CP ngày 26 tháng 4 năm 2005 của Chính phủ về khuyến nông,khuyến ngư và Nghị định số 134/2004/NĐ-CP ngày 09 tháng 6 năm 2004 của Chính phủ vềkhuyến khích phát triển công nghiệp nông thôn.

5. Mô hình Hợp tác xã Kiểu mới

5.1. Đặc trưng của HTX kiểu mới20

Từ các nội dung qui định của Luật HTX năm 2003 và các quan điểm có tính nguyên tắctrong xây dựng kinh tế tập thể đã nêu trong Nghị quyết số 13-NQ/TW Hội nghị lần thứ nămBan chấp hành trung ương khoá IX về “tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinhtế tập thể” có thể nêu lên những đặc trưng cơ bản của mô hình HTX kiểu mới như sau:

5.1.1. Về thành viên tham gia HTX

HTX kiểu cũ, thành viên HTX chỉ gồm các cá nhân,

HTX kiểu mới là một tổ chức kinh tế do các thành viên, bao gồm cả cá nhân, hộ gia đình vàpháp nhân (người lao động, cán bộ, công chức, các hộ sản xuất, kinh doanh, trang trại,doanh nghiệp nhỏ và vừa thuộc các thành phần kinh tế...), cả người có ít vốn và người cónhiều vốn có nhu cầu tự nguyện cùng nhau góp vốn hoặc có thể góp sức lập ra và tự chịutrách nhiệm về các hoạt động của mình theo qui định của pháp luật về HTX.

5.1.2. Về quan hệ sở hữu

- Trong mô hình HTX kiểu cũ, sở hữu cá nhân không được thừa nhận, sở hữu của các hộ giađình bị xoá bỏ, chỉ thừa nhận chế độ sở hữu tập thể về tư liệu sản xuất; người lao động vàoHTX phải góp ruộng đất, trâu bò, công cụ sản xuất chủ yếu.- Trong hợp tác xã kiểu mới, sở hữu tập thể và sở hữu cá nhân của thành viên được phânđịnh rõ. Sở hữu tập thể (sở hữu của hợp tác xã) bao gồm các nguồn vốn tích luỹ tái đầu tư,các tài sản do tập thể mua sắm để dùng cho hoạt động của HTX, tài sản trước đây đượcgiao lại cho tập thể sử dụng và tài sản do nhà nước hoặc các tổ chức, cá nhân trong vàngoài nước tài trợ làm tài sản không chia và các quỹ không chia.

Thành viên khi tham gia HTX không phải góp tư liệu sản xuất mà phải góp vốn theo quy địnhcủa điều lệ HTX, có thể góp sức khi HTX có nhu cầu; suất vốn góp không hạn chế, songđược khống chế một tỷ lệ nhất định so với tổng số vốn góp của các thành viên (vốn điều lệcủa HTX) nhằm bảo đảm nguyờn tắc bình đẳng của HTX21. Thành viên có thể góp vốnbằng ngoại tệ, tài sản, quyền sử dụng đất, quyền sở hữu trí tuệ và các loại giấy tờ có giákhác, được qui ra tiền Việt Nam theo giá thị trường tại thời điểm góp và giá trị đó được ghithành vốn góp của thành viên, còn bản thân hiện vật thuộc sở hữu tập thể HTX. Sở hữuthuộc cá nhân thành viên được tôn trọng; thành viên có toàn quyền sử dụng vốn, các

20 Liên minh Hợp tác xã Việt Nam. Hỏi đáp về Luật HTX năm 2003 - 125 Câu hỏi hướng dẫn HTX, 2003, tr. 107-111.21 Theo Điều 14 Nghị Đinh số 177/2004/NĐ-CP ngày 12 tháng 10 năm 2004 quy định mức vốn gúp tối đa của mộtxã viên không được vượt quá 30% vốn điều lệ của HTX tại thời điểm xã viên góp vốn.

29

phương tiện sản xuất thuộc sở hữu riêng để sản xuất, kinh doanh. Những thành viên củaHTX vẫn là những chủ thể độc lập, có kinh tế riêng. Vị trí và vai trò, cũng như quyền tự chủcủa kinh tế thành viên không bị mất đi mà ngược lại được hỗ trợ thêm từ phía HTX để pháttriển.

5.1.3. Về quan hệ quản lý trong hợp tác xã

- Trong các HTX kiểu cũ, quan hệ giữa xã viên với HTX là quan hệ phụ thuộc. Xã viên bịtách khỏi tư liệu sản xuất trở thành người lao động làm công theo sự điều hành tập trung củaHTX, tính chất hợp tác đích thực trong HTX không còn.- Trong các HTX kiểu mới, quan hệ giữa HTX và thành viên là quan hệ bình đẳng, thỏathuận, tự nguyện, cùng có lợi và cùng chịu rủi ro trong sản xuất, kinh doanh.- Trong các HTX kiểu cũ, chế độ phân phối mang nặng tính bình quân, bao cấp, chủ yếuphân phối theo công lao động, việc phân phối theo vốn góp gần như không được thực hiện(vì việc góp vốn chỉ mang tính hình thức). Vì vậy, không khuyến khích người lao động hănghái, tích cực làm việc, xã viên thiếu gắn bó với HTX, dành công sức làm kinh tế gia đình.

- Trong các HTX kiểu mới, hình thức phân phối được thực hiện trên nguyên tắc công bằng,cùng có lợi, vừa theo lao động, vừa theo vốn góp và theo mức độ tham gia dịch vụ. Ngườilao động là xã viên, ngoài tiền công được nhận theo số lượng và chất lượng lao động, cònđược nhận lãi chia theo vốn góp và theo mức độ sử dụng dịch vụ của HTX; lợi nhuận và vốngóp càng lớn, mức độ sử dụng dịch vụ càng nhiều, thì thu nhập càng cao. Đây là động lựckhuyến khích người lao động hăng say làm việc, gắn bó với HTX. Trong quá trình phân phối,các HTX còn tạo ra được các quỹ không chia, một mặt để mở rộng sản xuất, kinh doanh,mặt khác tạo nên phúc lợi công cộng cho mọi thành viên trong HTX được hưởng chung, kếthợp chặt chẽ giữa lợi ích cá nhân và lợi ích tập thể, giữa lợi ích trước mắt và lợi ích lâu dài.

5.1.5. Về cơ chế quản lý đối với hợp tác xã

Các hợp tác xã kiểu mới đã được giải phóng khỏi sự ràng buộc cứng nhắc của cơ chế kếhoạch hoá tập trung, bao cấp.

Trước đây, mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh, cũng như hạch toán lỗ lãi, phân phối, giácả... của HTX đều theo sự chỉ huy của cơ quan quản lý cấp trên và theo kế hoạch của Nhànước.

Hiện nay, HTX đã thực sự là một tổ chức kinh tế độc lập, tự chủ có đầy đủ tư cách phápnhân trong cơ chế thị trường, bình đẳng trước pháp luật như các doanh nghiệp, tự quyếtđịnh và tự chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, liên doanh,liên kết với các tổ chức kinh tế thuộc mọi thành phần kinh tế khác, cũng như phân chia lỗ lãi,bảo đảm hoàn thành nghĩa vụ đối với Nhà nước và trách nhiệm đối với thành viên. Nhànước tôn trọng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịchvụ của HTX, không còn can thiệp trực tiếp vào các hoạt động của HTX. Vai trò của Nhànước trong việc quản lý đối với HTX được chuyển qua việc ban hành pháp luật và các chínhsách khuyến khích phát triển HTX. Các nghĩa vụ đóng góp vật chất quá nặng nề trước kiacủa HTX đối với chính quyền và cộng đồng, nhất là đối với các HTX ở nông thôn đã từngbước được xoá bỏ, HTX tập trung vào phục vụ và thực hiện các nghĩa vụ đối với các thànhviên của chính mình là chủ yếu.

30

5.1.6. Về qui mô và phạm vi hoạt động

Hoạt động của các HTX kiểu cũ trước đây, đặc biệt là các HTX tín dụng, HTX mua bán vàHTX nông nghiệp, thường bị giới hạn trong địa giới hành chính xã, phường và những ngành,nghề, mặt hàng đã được phân công.

Qui mô và phạm vi hoạt động của HTX kiểu mới không còn bị giới hạn như trước. Mỗi HTXcó thể hoạt động ở nhiều lĩnh vực, ngành nghề khác nhau, không giới hạn địa giới hànhchính. Các HTX có thể liên kết thành liên hiệp HTX. Mỗi thành viên có thể tham gia nhiềuHTX nếu điều lệ HTX không hạn chế. Không giới hạn số lượng thành viên tham gia HTX.

5.1.7. Về mô hình hợp tác xã

Các HTX kiểu cũ được áp dụng nhất loạt trên cả nước theo mô hình sản xuất tập trung vàchủ yếu được phát triển trong lĩnh vực sản xuất, hầu như không có loại hình HTX làm dịchvụ cho thành viên,

Mô hình HTX kiểu mới linh hoạt, đa dạng về hình thức, phù hợp với đặc điểm của từngvùng, từng ngành; với nhiều trình độ phát triển, từ thấp đến cao, từ làm dịch vụ đầu vào, đầura phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của các thành viên, đến mở mang ngànhnghề, thực hiện kinh doanh tổng hợp và hình thành các doanh nghiệp trực thuộc dưới hìnhthức công ty TNHH một thành viên.

Với những đặc trưng trên, HTX kiểu mới hoàn toàn khác với mô hình HTX kiểu cũ được xâydựng trong thời kỳ cơ chế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp trước đây, có các đặc trưng làtập thể hoá toàn bộ tư liệu sản xuất, không thừa nhận vai trò của kinh tế hộ, tổ chức và hoạtđộng theo địa giới hành chính, tổ chức sản xuất tập thể, tập trung, phân phối theo ngày cônglao động, thực hiện quá nhiều trách nhiệm xã hội; mô hình HTX được áp dụng nhất loạttrong cả nước, ít chú ý đến đặc điểm của từng nơi.

5.2. So sánh về bản chất giữa , HTX kiểu mới, HTX kiểu cũ và doanh nghiệp22

HTX kiểu cũ HTX kiểu mới theochuẩn mực quốc tế

Doanh nghiệp (theoluật doanh nghiệp

1. Tính chất - Tổ chức kinh tế hànhchính nhà nước

- Tô chức kinh tế- Phải hoạt độnghiệu quả, tối đa hóalợi nhuận/ thặng dư- Tổ chức của cánhân người là chính:Tổ chức đối nhân23

- Tổ chức kinh tế- Phải hoạt độnghiệu quả, tối đa hóalợi nhuận- Góp vốn là chính:tổ chức kinh tế đốivốn

22 Nguyễn Minh Tú. Tư tưởng Hợp tác xã và một số kinh nghiệm quốc tế về phát triển Hợp tác xã. Tài liệu bồidưỡng kiến thức quản lý nhà nước về kinh tế tập thể. Bộ Kế hoạch và đâu tư. Hà Nội, 2007.23 Quan hệ đối nhân và đối vốn thể hiện rất rõ trong quản lý HTX và quản lý công ty. Luật hợp tác xã năm 2003và Luật Doanh nghiệp cũng có những qui định cụ thể như sau :a) Tổ chức đại hội* Đối với HTX, đại hội xã viên HTX mỗi năm họp một lần do ban quản trị triệu tập.Trong trường hợp có ít nhất 1/3 tổng số xã viên cùng có đơn yêu cầu triệu tập đại hội xã viên gửi lên ban quản trị,thì trong vòng 15 ngày ban quản trị phải triệu tập đại hội xã viên bất thường .* Đối với công ty cổ phần, đại hội đồng cổ đông họp ít nhất mỗi năm một lần. Trường hợp cổ đông hoặc nhóm cổđông sở hữu trên 10% số cổ phần phổ thông liên tục ít nhất trong 6 tháng có quyền yêu cầu triệu tập đại hội đồngcổ đông.

31

- Không tự nguyên mà épbuộc- Lợi ích phân phối bìnhquân theo quy định chungcủa Nhà nước

- Tự nguyện- Mọi lợi ích đềuthuộc về xã viên

- Tự nguyện- Mọi lợi ích trướchết là của chủ doanhnghiệp

2. Mục tiêu tổ - Tạo ra sản phẩm, dịch - Đáp ứng trước hết - Đáp ứng nhu cầu

* Đối với công ty TNHH, hội đồng thành viên họp ít nhất mỗi năm một lần. Trường hợp thành viên hoặc nhómthành viên sở hữu trên 35% vốn điều lệ có quyền yêu cầu triệu tập hội đồng thành viên.b) Điều kiện họp đại hội* Hợp tác xãĐại hội xã viên chỉ được tiến hành khi có ít nhất 2/3 tổng số xã viên hoặc đại biểu xã viên tham dự, nếu không đủsố lượng xã viên thì phải tạm hoãn đại hội xã viên .* Công ty cổ phần:Đại hội cổ đông chỉ được tiến hành khi có số cổ đông dự họp đại diện ít nhất 51% số cổ phần có quyền biểuquyết. Trường hợp không đủ điều kiện thì triệu tập cuộc họp lần thứ hai, sau 30 ngày kể từ ngày cuộc họp lầnthứ nhất dự định khai mạc. Cuộc họp lần thứ hai được tiến hành khi có số cổ đông dự họp đại diện ít nhất 30%số cổ phần có quyền biểu quyết là tiến hành cuộc họp. Trường hợp cuộc họp lần thứ hai không đủ điều kiện thìtriệu tập cuộc họp lần thứ ba, sau 20 ngày kể từ ngày cuộc họp lần thứ hai dự định khai mạc, cuộc họp được tiếnhành không phụ thuộc vào số cổ đông dự họp.* Công ty TNHH.Cuộc họp hội đồng thành viên được tiến hành khi có số thành viên dự họp đại diện cho 65% vốn điều lệ trở lên.Trường hợp cuộc họp lần thứ nhất không đủ điều kiện thì triệu tập họp lần thứ hai, sau 15 ngày kể từ ngày cuộchọp lần thứ nhất dự định khai mạc. Cuộc họp lần thứ hai được tiến hành khi có số thành viên dự họp đại diện cho50% vốn điều lệ trở lên. Trường hợp cuộc họp lần thứ hai không đủ điều kiện thì triệu tập họp lần thứ ba, sau 10ngày kể từ ngày cuộc họp lần thứ hai dự định khai mạc, cuộc họp được tiến hành không phụ thuộc số thành viêndự họp.

c) Biểu quyết thông qua quyết định tại đại hội* Hợp tác xãMỗi xã viên một phiếu bầu, bình đẳng như nhau, không phụ thuộc vốn góp nhiều hay ít và chức vụ của xã viên

trong hợp tác xã .* Công ty cổ phầnPhụ thuộc vào cổ phần phổ thông và cổ phần ưu đãi biểu quyết. Cổ đông nào có nhiều cổ phần phổ thông sẽ cónhiều phiếu biểu quyết:- Mỗi cổ phần phổ thông có một phiếu biểu quyết.- Cổ phần ưu đãi biểu quyết có số phiếu biểu quyết nhiều hơn so với cổ phần phổ thông.* Công ty TNHHSố phiếu biểu quyết tương ứng với phần vốn góp nhiều hay ít.d) Thông qua các quyết định tại đại hội* Hợp tác xãQuyết định sửa đổi điều lệ HTX, tổ chức lại, giải thể HTX được thông qua khi có ít nhất 3/4 tổng số xã viên hoặcđại biểu xã viên có mặt tại đại hội biểu quyết tán thành. Các quyết định về những vấn đề khác được thông quakhi có quá 1/2 tổng số xã viên dự đại hội biểu quyết tán thành.* Công ty cổ phần+ Quyết định của đại hội đồng cổ đông được thông qua khi được số cổ đông đại diện ít nhất 51% tổng số phiếubiểu quyết của tất cả cổ đông dự họp chấp thuận.+ Những vấn đề quan trọng như quyết định về loại cổ phần và số lượng cổ phần được quyền chào bán của từngloại; sửa đổi, bổ sung điều lệ công ty; tổ chức lại, giải thể công ty; bán hơn 50% tổng giá trị tài sản ghi trong sổ kếtoán của công ty thì cần được số cổ đông đại diện ít nhất 65% tổng số phiếu biểu quyết của tất cả cổ đông dựhọp chấp thuận .* Công ty TNHHQuyết định của Hội đồng thành viên được thông qua tại cuộc họp khi được số phiếu đại diện cho 51% số vốn trởlên của các thành viên dự họp chấp thuận.Đối với quyết định bán tài sản có giá trị bằng hoặc lớn hơn 50% tổng giá trị tài sản được ghi trong sổ kế toán củacông ty hoặc tỷ lệ nhỏ hơn quy định tại điều lệ công ty; sửa đối và bổ sung điều lệ công ty, tổ chức lại, giải thểcông ty thì cần được số phiếu đại diện cho ít nhất 75% số vốn của các thành viên dự họp chấp thuận.e) Chức danh lãnh đạoTrong HTX, những người có tài, có đức, được tập thể xã viên tín nhiệm đều có thể được bầu giữ các chức danhlãnh đạo các cơ quan quản lý và điều hành HTX, không phụ thuộc vào vốn góp nhiều hay ít.Trong công ty TNHH và công ty cổ phần, chỉ những thành viên hoặc cổ đông nào có nhiều vốn góp mới đượctham gia vào cơ quan quản lý của công ty.

32

chức vụ theo kế hoặc nhà nướcchỉ đạo

nhu cầu chung vềkinh tế, văn hóa, xãhội của xã viên

sản phẩm, dịch vụ thịtrường, không phảinhu cầu của ngườigóp vốn

3. Đối tượngphục vụ/ quanhệ của HTX vàxã viên

Các tổ chức thương mạinhà nước

- Đối tượng phục vụlà xã viên HTX- Luôn có kháchhàng, trước khithành lập đã cókhách hàng24

- Đối tượng phục vụlà khách hàng trênthị trường- Phải tìm kháchhàng trên thị trường

4. Sở hữu tàisản

Xã viên phải góp tài sảnriêng gộp thành tài sảnchung- Xã viên được tổ chứctập trung sản xuất, khôngcó sản xuất cá thể, tưnhân

- Xã viên góp vốnvào HTX và sở hữutài sản của HTX theovốn góp điều lệ- Xã viên vẫn sở hữutư nhân tư liệu sảnxuất và hoạt độngkinh tế tư nhân, cáthể

- Thành viên góp vốnsở hữu tài sản DNtheo tỷ lệ vốn gópđiều lệ

5. Tài sảnchung

Tài sản chung là ‘tài sảntập thể” trộn lẫn: tài sảnnhà nước, cá thể của xãviên và chung của cộngđồng xã viên

Tài sản chung HTXthuộc sở hữu cộngđồng xã viên, khôngđược chia

Tài sản chung củaDN thuộc sở hữucủa thành viên theotỷ lệ vốn góp, có thểđược chia

6. Phương thứcquản lý

- Chỉ đạo theo kế hoạchcủa Nhà nước- Điều hành quả Ban quảntrị, nhất là chủ nhiệm

- Hướng vào làm lợicho xã viên- Quyền biểu quyếtbình đẳng giữa cácxã viên (mỗi xã viênmột phiếu)

Hướng vào quyền lợingười góp vốn- Quyền biểu quyếttùy theo tỷ lệ vốngóp

7. Phân chia lợinhuận

- Theo quy định chungcủa Nhà nước: chia đềubình quân

- Lợi nhuận/ thặngdư chia theo nhiềutiêu thức khác nhau:- Vốn góp,- Khối lượng dịch vụsử dụng- Quỹ phát triển HTX- Quỹ dự phòng- Hoạt động thôngtin-giáo dục cộngđồng, sinh hoạt vănhóa-v..v...

Lợi nhuận chủ yêuchia theo vốn góp

24 Khách hàng của HTX chính là xã viên

33

6. Thực trạng về Hợp tác xã ở Việt Nam hiện nay

Kinh tế tập thể với hợp tác xã là nũng cốt đã đóng góp quan trọng cho tổng sản phẩm nội địa(GDP), góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, bước đầuchuyển hướng sang phục vụ phát triển kinh tế xã viên, nhất là trong lĩnh vực nông nghiệp.

Kinh tế tập thể đóng góp bình quân gần 7,5%/năm (so với mức đóng góp gần 8,4%/năm củakhu vực kinh tế tư nhân) vào GDP cả nước giai đoạn 2001-2005.

Năm 2000, ước tính có khoảng 7,6 triệu người (gần 5,9 triệu người trong khu vực hợp tácxã, liên hiệp hợp tác xã và 1,7 triệu người trong khu vực tổ hợp tác) là thành viên của các tổchức kinh tế tập thể, chiếm 20,21% trên tổng số 37,6 triệu lao động của cả nước. Đến năm2005, con số này tăng lên khoảng 14 triệu người (10,5 triệu người trong khu vực hợp tác xã,liên hiệp hợp tác xã và 3,5 triệu người trong khu vực tổ hợp tác), chiếm gần 33% tổng số laođộng của cả nước, trong đó ngành nông nghiệp có tổng số 8.322 hợp tác xã nông nghiệpthu hút gần 7 triệu xã viên25.

6.1. Các Loại hình HTX ở Việt Nam

Theo Thông tư Số 01/2006/TT-BKH ngày 19 tháng 01 năm 2006 về Hướng dẫn tiêu chíđánh giá và phân loại HTX, HTX ở Việt Nam được phân thành 12 nhóm sau:

(1). Nhóm hợp tác xã nông, lâm nghiệp, làm muối (ngành thứ nhất theo Nghị định số 75/CPvà bổ sung thêm nghề làm muối).

(2). Nhóm hợp tác xã thủy sản (ngành thứ 2 theo Nghị định số 75/CP).

(3). Nhóm hợp tác xã công nghiệp (ngành thứ 3 và 4 theo Nghị định số 75/CP).

(4). Nhóm hợp tác xã sản xuất và phân phối điện, khí đốt, nước (ngành thứ 5 theo Nghị địnhsố 75/CP).

(5). Nhóm hợp tác xã xây dựng (ngành thứ 6 theo Nghị định số 75/CP).

(6). Nhóm hợp tác xã thương nghiệp (ngành thứ 7 theo Nghị định số 75/CP).

(7). Nhóm hợp tác xã vận tải, kho bãi và thông tin liên lạc (ngành thứ 9 theo Nghị định số75/CP).

(8). Nhóm hợp tác xã tài chính, tín dụng (ngành thứ 10 theo Nghị định số 75/CP).

(9). Nhóm hợp tác xã khoa học và công nghệ (ngành thứ 11 theo Nghị định số 75/CP).

(10). Nhóm hợp tác xã kinh doanh bất động sản và dịch vụ tư vấn (ngành thứ 12 theo Nghịđịnh số 75/CP).

(11). Nhóm hợp tác xã giáo dục, đào tạo (ngành thứ 14 theo Nghị định số 75/CP).

(12). Nhóm hợp tác xã y tế, cứu trợ xã hội, phục vụ cá nhân và cộng đồng (ngành thứ 15 và18 theo Nghị định số 75/CP).

25 Dự thảo Định hướng chiến lược phát triển Hợp tác xã đến 2020. Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tr. 7, 2008.

34

Đến hết năm 2005, cả nước ước tính có khoảng 18.200 hợp tác xã, trong đó, các hợp tác xãnông, lâm nghiệp chiếm đa số 55%, hợp tác xã thuỷ sản 4%, hợp tác xã công nghiệp - tiểuthủ công nghiệp chiếm 14%, hợp tác xã thương mại - dịch vụ và hợp tác xã xây dựng mỗiloại chiếm 3%, Quỹ Tín dụng nhân dân chiếm 5%, hợp tác xã vận tải chiếm 6%, còn lạikhoảng 10% là các loại hợp tác xã khác26.

Trong số 18.200 HTX, có khoảng 9.000 hợp tác xã thành lập mới, 8.300 hợp tác xã chuyểnđổi, trên 600 hợp tác xã chưa chuyển đổi; 6 tháng đầu năm 2004 đã có 1.205 hợp tác xãmới được thành lập. Từ năm 2000 đến tháng 6 năm 2004 có 4.183 hợp tác xã giải thể (trongđó có 2.500 hợp tác xã giải thể do không chuyển đổi được; 1.683 hợp tác xã đó chuyển đổinhưng hoạt động yếu kém phải giải thể).

6.2. Thực hiện các quy định pháp luật về hợp tác xã27:

6.2.1. Kết nạp và mở rộng xã viên:

Hợp tác xã chuyên ngành thành lập mới thực hiện tốt hơn nguyên tắc “mở” của hợp tác xã.Các hợp tác xã này mặc dù mới thành lập thường đã có định hướng kết nạp thêm xã viên.

Các hợp tác xã tổng hợp mới được thành lập và hợp tác xã chuyển đổi chuyên ngành vẫnchưa thật sự chú trọng với việc kết nạp thêm xã viên.

Ví dụ: theo kết quả điều tra năm 2005, hợp tác xã chuyên ngành mới thành lập có 73% sốhợp tác xã đã tiến hành kết nạp thêm xã viên thời gian từ năm 2003 đến 2005 và có 86% sốhợp tác xã trong tổng số hợp tác xã chuyên ngành mới được thành lập dự định sẽ tiếp tụckết nạp xã viên trong thời gian tới.

Việc thực hiện kết nạp mở rộng xã viên đối với hợp tác xã chuyển đổi còn nhiều vấn đề cầnphải xem xét:

Các hợp tác xã chuyển đổi thường có quy mô toàn xã. Nguyờn nhõn là do mọi ngườidân trong xã đều đã rất quen thuộc với việc có tư cách đương nhiên là xã viên hợptác xã. Trong quá trình chuyển đổi, xó viờn tiếp tục ghi tên trong danh sách xã viênhợp tác xã. Điều đó đã làm giảm khả năng huy động sự tham gia thực sự của xã viênvào phát triển hợp tác xã.

Điều cốt yếu nhất ở đây là: Đâu là lợi ích trong việc gia nhập hợp tác xã của xã viên;Lợi ích này là lớn hơn hay nhỏ hơn so với việc không phải là xã viên; và liệu hợp tácxã có thể lựa chọn kết nạp người này mà không kết nạp người kia vào hợp tác xãtrong quá trình chuyển đổi ?

Thực tế, lợi ích của xã viên tham gia hợp tác xã chuyển đổi hầu như không có sựthay đổi; Cỏc HTX chuyển đổi không có bất kỳ yêu cầu tối thiểu nào đối với việc gianhập hợp tác xã của xã viên (kể cả việc góp vốn). Hợp tác xã cũng rất khó lựa chọnkết nạp người này mà không kết nạp người khác do mối quan hệ tình làng nghĩa xómtruyền thống.

6.2.2. Nguyên tắc “Chăm lo cho cộng đồng”: Hợp tác xã phải đảm bảo sự phát triển củacộng đồng thành viên của mình thông qua các chính sách do chính thành viên hợp tác xã

26 Phạm Bảo Dương, Bùi Thị Thái. Nghiờn cứu so sánh Mô hình tổ chức và hoạt động các loại hình Hợp tác xã.Dự án Dialogs, 2005, Tr. 19.27 Phạm Bảo Dương, Bùi Thị Thái. Nghiên cứu so sánh Mô hinh tổ chức và hoạt động các loại hình Hợp tác xã.Dự án Dialogs, 2005, Tr. 37-45.

35

quyết định, bao gồm các hoạt động phúc lợi, hoạt động xã hội- văn hoá nhằm cải thiện đờisống mọi mặt thành viên và cộng đồng thành viên hợp tác xã.

Trên thực tế, tại rất nhiều nơi, nguyên tắc này đã được chính quyền các địa phương, cán bộcác hợp tác xã vận dụng một cách triệt để. Các hoạt động mang tính cộng đồng của hợp tácxã thường là đóng góp từ thiện, giúp đỡ các gia đình khó khăn, xây dựng các công trình ởđịa phương và một số hỗ trợ khác.

Tuy nhiên, mức độ thực hiện nguyên tắc này có sự khác nhau giữa các hợp tác xã.

Đối với các hợp tác xã mới thành lập (đặc biệt là các hợp tác xã chuyên ngành), dođặc điểm mới được thành lập, quy mô lại nhỏ bé nên mức độ chăm lo của hợp tác xãcho cộng đồng còn chưa rõ nét.

Ngược lại, đối với các hợp tác xã chuyển đổi, nguyên tắc này lại được vận dụng mộtcách quá “triệt để”; hợp tác xã dường như quan tâm đến các công tác xã hội, phúclợi nhiều hơn so với việc đầu tư, phục vụ lợi ích kinh tế của thành viên.

6.2.3. Bộ máy quản lý hợp tác xã

Tất cả các hợp tác xã đều tiến hành bầu các chức danh trong bộ máy quản lý hợp tác xã.Tất cả chủ nhiệm đều kiêm nhiệm chức danh Trưởng Ban Quản trị. Phần lớn Chủ nhiệm cótrình độ văn hoá hết phổ thông trung học, chỉ một vài chủ nhiệm hợp tác xã có trình độ trunghọc cơ sở.

Trình độ chuyên môn của chủ nhiệm ở các nhóm hợp tác xã có sự khác biệt.

Chủ nhiệm các hợp tác xã tổng hợp chuyển đổi và các hợp tác xã chuyên ngành thành lậpmới phần lớn có trình độ trung cấp hoặc cao đẳng, một số ít có trình độ đại học;

Trong khi đó, Chủ nhiệm các hợp tác xã chuyên ngành chuyển đổi hoặc các hợp tác xã tổnghợp thành lập mới có trình độ chủ yếu là sơ cấp, một số ít có trình độ trung cấp.

Ban Quản trị:

Các hợp tác xã thành lập mới có thể do quy mô nhỏ nên tiến hành bầu bộ máy quản lý hợptác xã một cách gọn nhẹ, đúng các quy định của pháp luật. Quá trình bầu cử này được tiếnhành một cách dân chủ, công khai và hầu như không có sự can thiệp của chính quyền địaphương. Ban Quản trị của hợp tác xã chuyên ngành thường có khoảng từ 2- 3 người,

Các hợp tác xã chuyển đổi có số thành viên ban quản trị lớn hơn: từ 3- 5 người. Ở một sốnơi, chính quyền địa phương có tác động trong quá trình bầu cử; nơi khác chính quyền địaphương trực tiếp chỉ đạo quá trình bầu cử; chủ nhiệm hợp tác xã thường là Đảng uỷ viên doĐảng bộ và chính quyền cấp xã giới thiệu sang. Nguyờn nhõn là do các hợp tác xã chuyểnđổi đã được hình thành và phát triển trong nhiều năm qua, có quy mô toàn xã, đã từng nhậnđược nhiều sự hỗ trợ của chính quyền địa phương qua nhiều năm.

6.2.4. Góp vốn điều lệ:

Các hợp tác xã đều đặt ra yêu cầu góp vốn điều lệ khi tiến hành thành lập hợp tác xã. Tuynhiên, thực tế khảo sát cho thấy có sự khác biệt đáng kể trong phương thức, số lượng vốngóp của xã viên.

Các hợp tác xã chuyển đổi thường không yêu cầu xã viên góp thêm vốn. Trong quá trìnhchuyển đổi, hợp tác xã tiến hành định giá các tài sản còn lại như trụ sở, nhà kho, sân phơi

36

và chia đều cho số xã viên ghi tên trong danh sách. Một số hợp tác xã chuyển đổi chuyênngành có yêu cầu xã viên góp vốn thêm khi chuyển đổi; tuy nhiên mức góp thường thấpkhông đáng kể.

Đối với hợp tác xã thành lập mới, yêu cầu phải góp vốn điều lệ khi gia nhập hợp tác xã là bătbuộc. Mức vốn điều lệ góp thường cao, từ vài trăm nghìn đến vài triệu đồng; cao hơn rấtnhiều so với mức vốn góp “danh nghĩa” của hợp tác xã chuyển đổi.

Việc quy định mức vốn góp chưa tính đến nhu cầu vốn thực tế để hoạt động của các HTXtrong điều kiện các HTX chưa tiếp cận được tín dụng ngân hàng dẫn đến tình trạng một sốHTX thiếu vốn hoạt động.

Ví dụ: Một số HTX nông nghiệp chuyển đổi quy định vốn góp tối thiểu của xã viên được tínhtừ tài sản của HTX cũ chuyển sang, một số HTX yêu cầu xã viên góp bổ sung. Mức vốn góptối thiểu được quy định khá thấp, thậm chí chỉ vài chục nghìn đồng một xã viên. Kết quả làtổng vốn góp hay vốn điều lệ của các HTX rất nhỏ. Ví dụ, theo kết quả phân loại HTX theoLuật năm 2003, có tới 96% các HTXDVNN có mức vốn điều lệ dưới 10 triệu đồng.

Một số HTX quy định “vốn cổ phần trách nhiệm” cho cán bộ quản lý HTX như các thành viênBQT, chủ nhiệm, phó chủ nhiệm, trưởng ban kiểm soát, v.v. Mức vốn trách nhiệm từ 5 đến10 cổ phần tối thiểu hoặc hơn. Việc quy định góp vốn cổ phần trách nhiệm này giúp các HTXDVNN giải quyết nhu cầu về vốn hoạt động, đồng thời gắn trách nhiệm của cán bộ quản lývới HTX. Tuy nhiên, việc góp cổ phần trách nhiệm cũng làm nảy sinh vấn đề khi phân phốilợi nhuận của HTX, đó là những người có vốn góp lớn sẽ được hưởng lãi chia theo vốn gópcũng như theo mức độ đóng góp vào HTX cao hơn.

6.2.5. Huy động vốn của xã viên:

Ngoài vốn góp điều lệ, một số hợp tác xã chuyên ngành mới thành lập đã tiến hành huyđộng vốn của xã viên phục vụ cho sản xuất- kinh doanh. Do việc tiếp cận các nguồn tín dụngthương mại còn hạn chế, các hợp tác xã lựa chọn hình thức huy động vốn chủ yếu từ xãviên.

Các hợp tác xã chuyển đổi rất khó thực hiện được điều này do xã viên chưa thật sự tintưởng vào khả năng trả nợ của hợp tác xã.

6.2.6. Phân phối lãi:

Phần chênh lệch thu nhập của hợp tác xã sau khi đã trừ đi tất cả các chi phí hoạt động đượcdùng để trích lập các quỹ bắt buộc, trả lãi vốn góp (vốn điều lệ- thường là nhỏ không đángkể và vốn huy động của xã viên).

HTX chuyển đổi, lãi đựơc chia hàng năm thường rất ít hoặc không có và cũng không theomức độ sử dụng mà theo cổ phần xã viên đóng góp- không có sự khác biệt nhiều với côngty cổ phần

Hợp tác xã chuyên ngành mới thành lập, một số HTX bước đầu thí điểm áp dụng cơ chếphân phối lãi theo mức độ sử dụng dịch vụ của hợp tác xã.

6.2.7. Đóng bảo hiểm cho lao động làm việc trong hợp tác xã:

Rất ít hợp tác xã tiến hành đóng bảo hiểm xã hội cho lao động làm việc trong hợp tác xã.

Với các hợp tác xã chuyển đổi nguyên nhân chủ yếu là do phí bảo hiểm đóng cao,

Với hợp tác xã mới thành lập do mới đi vào hoạt động nên chưa có đủ thời gian để ổn địnhtổ chức và cũng chưa có đủ tiềm lực tài chính để đóng bảo hiểm xã hội.

37

6.2.8. Chính sách ưu đãi

Theo quy định hiện hành, HTX được hưởng nhiều chính sách ưu đãi riêng biệt về thuế, thuêđất…Trên thực tế, có nhiều HTX đăng ký theo luật HTX nhưng thực chất là DN để hưởngchính sách ưu đãi. Ví dụ: trong lĩnh vực phi nông nghiệp, nhất là trong lĩnh vực công nghiệp,xây dựng, giao thông, dịch vụ điện, nhiều HTX chỉ có 5-6 xã viên, chưa đủ số thành viêntheo quy định của Luật Hợp tác xã và hoạt động thực chất là doanh nghiệp.

Về Giáo dục, huấn luyện:

Hợp tác xã chuyển đổi (chuyên ngành và đa ngành) đều được tham dự các khoá đàotạo tập huấn của Đề án của Chính phủ về đào tạo, bồi dưỡng 3 chức danh của hợptác xã giai đoạn 2003-2005. Bên cạnh đó, các địa phương, Liên minh hợp tác xã cáctỉnh cũng dành một khoản kinh phí nhất định hỗ trợ đào tạo kế toán trưởng, TrưởngBan Kiểm soát, và chức danh Phó Chủ nhiệm hợp tác xã. Phần lớn các đối tượnghưởng lợi từ đề án này đều là thành viên của Liên minh hợp tác xã các tỉnh, thànhphố.

Các hợp tác xã thành lập mới do phần lớn chưa phải là thành viên của Liên minhhợp tác xã các tỉnh, thành phố nên hầu như vẫn chưa được tham dự các khoá đàotạo này.

Hiện nay, một số văn bản cụ thể hoá việc triển khai thực hiện NĐ 88 vẫn chưa được banhành. Theo ý kiến các Bộ, ngành, các chính sách ưu đãi đối với HTX được quy định tại NĐ88 rất khó triển khai. Ví dụ: khi trên cùng địa bàn: một thôn, xóm, xã, phường có hai hoặcnhiều hơn 2 HTX, chính quyền địa phương liệu có đủ ngân sách để hỗ trợ và thực hiện cácchính sách ưu đãi đối với các HTX hay không?

Điều 1, Luật HTX năm 2003 quy định HTX hoạt động như một loại hình DN, tức cạnh tranhbình đẳng trên thị trường. Vậy tại sao HTX lại có chính sách ưu đãi riêng? Điểm cơ bản,HTX khác với Doanh nghiệp là quyền biểu quyết bình đẳng (mỗi xã viên một phiểu) củaHTX. Tuy nhiên, pháp luật chưa có quy định nào về cơ chế kiểm soát rằng HTX đó áp dụngnguyên tắc bỏ phiếu ngang nhau? Có thể xảy ra hiện tượng đăng kí là HTX nhưng thực chấtlà DN- tức biểu quyết theo mức vốn góp?

6.2.9. Hợp tác giữa các hợp tác xã:

Nhìn chung, sự hợp tác giữa các hợp tác xã còn yếu, mô hình liên hiệp hợp tác xã chưaphát huy hiệu quả cao. Các hợp tác xã, nhất là hợp tác xã nông nghiệp, có quy mô nhỏkhông đủ sức thực hiện hiệu quả cao các dịch vụ chung cho xã viên, như cung ứng vật tưnguyên liệu cho sản xuất và tiêu thụ sản phẩm cho xã viên, cung cấp giống cây trồng, vậtnuôi, chuyển giao công nghệ, tín dụng, v.v., nhưng chưa có tổ chức liên kết kinh tế thích hợpgiữa các hợp tác xã, ở cấp cao hơn về mặt vùng, lãnh thổ và tầm quốc gia. Mặt khác, cácLiên hiệp hợp tác xã chưa đảm bảo sự hợp tác chặt chẽ giữa các hợp tác xã thành viên vàchưa thể hiện rõ mô hình và bản chất như là hợp tác xã của các hợp tác xã thành viên.Quyền lợi, nghĩa vụ của các thành viên và cơ chế hoạt động của một số liên hiệp hợp tác xãkhông rõ ràng.

Thực tế trên đòi hỏi nhà lập pháp Việt Nam cần điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện các quy địnhpháp lý về HTX nhằm hỗ trợ và phát triển mô hình HTX kiểu mới nói riêng và phong tràoHợp tác xã ở Việt Nam nói chung.

38

TÀI LIÊU THAM KHẢO

Văn bản pháp lý

Luật Hợp tác xã số 18/2003/QH11 ngày 26 tháng 11 năm 2003; Văn bản pháp luật\Luat HTX18_2003_QH11.DOC

Luật Hợp tác xã số 47-L-CTN năm 1996; Văn bản pháp luật\Luat HTX 1996.DOC

Luật Thuế giá trị gia tăng số 13/2008/QH12 của Quốc hội, ngày 12 tháng 6 năm 2008;

Nghị định số 177/2004/NĐ-CP ngày 12 tháng 10 năm 2004 quy định chi tiết thi hành một sốđiều của Luật Hợp tác xã năm 2003;

Nghị định số 88/2005/NĐ-CP ngày 11 tháng 7 năm 2005 về một số chính sách hỗ trợ khuyếnkhích phát triển HTX;

Nghị định số 35/2002/NĐ-CP ngày 29/3/2002 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung mộtsố điều của Nghị định số 51/1999/NĐ-CP ngày 8/7/1999 của Chính phủ quy định chi tiết thihành Luật Khuyến khích Đầu tư trong nước (sửa đổi) số 03/1999/QH10;

Nghị định số 164/2003/NĐ-CP ngày 22/12/2003 của Chính phủ Quy định chi tiết thi hànhLuật Thuế thu nhập doanh nghiệp.

Nghị đinh của Chính phủ Số 24/2007/NĐ-CP ngày 14 tháng 02 năm 2007 quy định chi tiết thihành Luật thuế thu nhập doanh nghiệp;

Nghị định số 149/2005/NĐ-CP ngày 08/12/2005 của Chính phủ quy định chi tiết thi hànhLuật Thuế xuất khẩu, Thuế nhập khẩu;

Nghị định số 106/2004/NĐ-CP ngày 01/4/2004 của Chính phủ về tín dụng đầu tư phát triểncủa Nhà nước;

Nghị định 02/2003/ NĐ-CP và Quyết định 559/2004/QĐ-TTg về chính sách phát triển cácHTX kinh doanh và quản lý chợ;

Nghị định số 181/2004/NĐ-CP ngày 29/10/2004 của Chính phủ về thi hành Luật Đất đai;

Thông tư Số 02/2006/TT-BKH ngày 13 tháng 2 năm 2006 của Bộ kế hoạch và đầu tư vềhướng dẫn thực hiện một số điều tại Nghị định số 88/2005/NĐ-CP ngày 11 tháng 7 năm2005 của Chính phủ về một số chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển HT;

Thông tư số 42/2003/TT-BTC ngày 7 tháng 5 năm 2003 của Bộ Tài chính về hướng dẫnthực hiện Nghị định số 75/2002/NĐ-CP ngày 30 tháng 8 năm 2002 của Chính phủ về việcđiều chỉnh thuế Môn bài;

Thông tư số 04/2007/TT-NHNN ngày 13 tháng 6 năm 2007 của Ngân hàng nhà nước về sửađổi, bổ sung Thông tư số 06/2004/TT-NHNN về hướng dẫn tín dụng nội bộ HTX;

Quyết định số 246/2006/QĐ-TTg ngày 27 tháng 10 năm 2006 của Thủ tướng Chính Phủ vềviệc thành lập Quỹ hỗ trợ phát triển HTX;

Quyết định số 143/2001/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính Phủ về chương trình mục tiêu quốcgia xói đói, giảm nghèo.

39

Sách, báo, công trình nghiên cứu

DƯƠNG Đăng Huệ, TRẦN Thị Thơ. Một số nội dụng mới của Luật Hợp tác xã năm 2003.Tạp chí Nhà nước và Pháp luật. Số 4/2004;

ĐẶNG Vũ Huân. Địa vị pháp lý của Hợp tác xã theo luatạ Hợp tác xã năm 1996. Tạp chí Dânchủ và Pháp luật. 2000;

ĐINH Xuân Niêm. Một số kinh nghiệm quốc tế về phát triển Hợp tác xã. Tài liệu Hội thảo BộKế hoạch và Đầu tư, 2007;

KHÁNH Vân. Chính sách cho phát triển kinh tế Hợp tác xã. Tạp chí nghiên cứu lập pháp. Số10/2002;

Liên minh Hợp tác xã Việt Nam. Hỏi đáp về Luật HTX năm 2003 - 125 Câu hỏi hướng dẫnHTX, 2003;

NGUYỄN Minh Tú. Hợp tác xã kiểu mới: một phương thức hữu hiệu góp phần định hướngxã hội chủ nghĩa nền kinh tế thị trường ở nước ta. Tài liệu Hội thảo Bộ Kế hoạch và Đầu tư,2007;

NGUYỄN Minh Tú. Tư tưởng Hợp tác xã và một số kinh nghiệm quốc tế về phát triển Hợptác xã. Tài liệu bồi dưỡng kiến thức quản lý nhà nước về kinh tế tập thể. Bộ Kế hoạch vàđâu tư. Hà Nội, 2007.

NGUYỄN Mạnh Hùng. Cơ sở khoa học nhằm kiện toàn bộ máy quản lý nhà nước về kinh tếtập thể và HTX ở Việt Nam. Đề tài Khoa học cấp Bộ, 2005.

PHẠM Bảo Dương, BÙI Thị Thái. Nghiên cứu so sánh Mô hinh tổ chức và hoạt động các loạihình Hợp tác xã. Dự án Dialogs, 2005.

PHẠM Bảo Dương. Một vài suy nghĩ về tiêu chí phân loại Hợp tác xã. Tạp chí Kinh tế và Dựbáo. Số 5/2005.

TRẦN Ngọc Dũng. Những điểm cơ bản trong Luật Hợp tác xã năm 2003. Tạp chí Luật học1/2005;

TRẦN Ngọc Dũng. Vai trò của pháp luật đối với sự phát triển của Hợp tác xã. Tạp chí Luậthọc, Số 1/2003;

TRẦN Thị Thơ. Giới thiệu một số nội dung mới của Luật Hợp tác xã năm 2003. Tạp chí Dânchủ và Pháp luật. Số 4/2004;

TRẦN Thị Thơ. Những điểm tương đồng và khác biệt giữa Hợp tác xã với Doanh nghiệp.Tạp chí Dân chủ và Pháp luật. 2004.

40

CHƯƠNG 2: HAI THỂ CHẾ QUỐC TẾ : ICA VA ILOTÀI LIỆU THAM KHẢO VỀ PHONG TRAO HỢP TÁC XÃ

VỊ TRÍ VÀ VỊ THẾ

MỤC LỤC

1. Liên minh Hợp tác xã thế giới (ICA) ..................................................................................41

1.1.Tổ chức đại diện phong trào hợp tác xã thế giới ..........................................................41

1.2. Tuyên ngôn quốc tế về bản sắc hợp tác xã.................................................................41

1.3. Phát huy và giữ gìn bản sắc hợp tác xã......................................................................43

2. Tổ chức Lao động quốc tế (ILO)........................................................................................44

2.1. ILO và hợp tác xã, một lịch sử lâu dài........................................................................44

2.2. Doanh nghiệp hợp tác xã : một loại hình doanh nghiệp phục vụ các thành viên đượcILO công nhận ...................................................................................................................44

2.3. Xếp loại hai loại hình hợp tác xã .................................................................................45

2.4. Hành động tạo điều kiện thúc đẩy các hợp tác xã.......................................................46

2.5. Thiết lập và cập nhật hệ thống pháp luật về hợp tác xã ..............................................48

TAI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................................50

Groupe de recherche etd’échanges technologiques

41

Hướng dẫn về các Thể chế quốc tế

Liên minh Hợp tác xã thế giới (ICA) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) là hai tổ chức quốctế hoạt động vì sự phát triển của các tổ chức trong lĩnh vực hợp tác xã. Sự phát triển của hợptác xã cần được đảm bảo bằng một khuôn khổ chính trị và pháp lý vững chắc cũng như phùhợp với tình hình kinh tế và xã hội không ngừng tiến triển. Các tổ chức này thông qua các tàiliệu tham khảo về các nguyên tắc hợp tác và xác định những khuôn khổ áp dụng đối với tất cảcác quốc gia trong lĩnh vực phát triển thể chế, kinh tế và xã hội của hợp tác xã.

1. Liên minh Hợp tác xã thế giới (ICA)

1.1.Tổ chức đại diện phong trào hợp tác xã thế giới

Thành lập năm 1895 tại Luân Đôn, ICA là một hiệp hội độc lập và phi chính phủ, tập hợp, đạidiện và hỗ trợ các hợp tác xã trên toàn thế giới. Với 800 triệu người từ 226 tổ chức thành viêncủa 88 quốc gia trong đó có Việt Nam, hoạt động của tổ chức liên quan đến nhiều lĩnh vực củađời sống kinh tế : nông nghiệp, đánh bắt, tài chính, thương mại, chăm sóc y tế, nhà ở, bảo hiểmvà những lĩnh vực mới như công nghệ thông tin, viễn thông, du lịch, giao thông, văn hóa vàdịch vụ. Các hợp tác xã sử dụng hơn 100 triệu lao động tức hơn 20% so với các công ty đaquốc gia. Ví dụ, tại Pháp có 21.000 hợp tác xã với 2 triệu lao động. Tại Đức có 8 106 hợp tácxã sử dụng 440.000 lao động. Năm 1994, Liên Hợp quốc ước tính có 3 tỷ người, tức một nửadân số thế giới sống dựa vào lĩnh vực kinh tế tập thể.

Các doanh nghiệp trong lĩnh vực này tiếp tục đóng một vai trò đáng kể trong đời sống kinh tế xãhội của các cộng đồng : sản xuất, đầu tư, dịch vụ, tín dụng và các hình thức cam kết của cánhân với hoạt động kinh tế tập thể…Theo thống kê, ở Ca-na-đa, cứ 3 người thì 1 người làthành viên hợp tác xã, tỷ lệ này là 1 trên 4 ở Mỹ, 1 trên 5 ở Kê-ny-a. Số lượng xã viên ở Ac-hen-ti-na là 9,1 triệu người, ở Trung Quốc là 180 triệu, Ấn Độ là 236 triệu và Ma-lai-xi-a là 5,4triệu người.1

ICA đặt trụ sở tại Ge-ne-vơ, Thụy Sĩ và bốn văn phòng hoạt động trên thế giới là : Hợp tác xãChâu Âu tại Bru-xen, Bỉ ; ICA Americas tại Costa Rica, ICA Châu Á Thái Bình Dương tại Sing-ga-po và Ấn Độ.

1.2. Tuyên ngôn quốc tế về bản sắc hợp tác xã

Năm 1995, ICA đã thông qua Tuyên ngôn quốc tế về bản sắc hợp tác xã cũng là lần điều chỉnhthứ ba Các nguyên tắc hợp tác xã Rochdale năm 1937 và các nguyên tắc hợp tác xã năm 1996nhằm làm rõ hơn các điểm khác biệt giữa loại hình kinh doanh của hợp tác xã và mô hình kinhdoanh truyền thống. Tuyên ngôn này vừa là kết quả của quá trình trao đổi qua lại suốt một thờigian dài của đông đảo các xã viên trên toàn thế giới đồng thời cũng phản ánh sự chuyển biếncủa lĩnh vực kinh tế tập thể. Trong đó, những nội dung nhằm điều chỉnh, cụ thể hóa và bổ sung

1 Nguồn: http://www.ica.coop/coop/statistics.html

42

xoay quanh các định nghĩa và nguyên tắc sau : gia nhập tự nguyện, đóng góp kinh tế của cácxã viên và phân chia lãi, tính tự chủ và độc lập, cam kết đối với cộng đồng.2 Tuyên bố này là cơsở cho khung pháp lý về hợp tác xã trên toàn thế giới cũng như điều lệ của các hợp tác xã. Tàiliệu này được đưa vào trong các văn bản pháp lý của Liên Hợp quốc, Tổ chức Lao động thếgiới, Liên minh châu Âu và của các quốc gia.

Tuyên ngôn dựa trên định nghĩa, giá trị và nguyên tắc của kinh tế tập thể cần được các thànhviên trong ICA tuân thủ. Hiện tại vẫn chưa có hợp tác xã nào tuân thủ được tất cả các nguyêntắc trên. Tuy nhiên, các hợp tác xã cần tiến tới đảm bảo tốt hơn những nội dung đó vì nhữngnguyên tắc này đảm bảo cho việc giữ gìn bản sắc riêng của kinh tế tập thể. Thông qua cácthông tư hướng dẫn, các hợp tác xã sẽ cụ thể hoá các nguyên tắc trên.

Tuyên ngôn quốc tế về bản sắc hợp tác xã - ICA (trích)

Định nghĩa

Hợp tác xã là một hiệp hội độc lập gồm các cá nhân tự nguyện cùng tập hợp lại để đáp ứngnhững nguyện vọng và nhu cầu chung về kinh tế, xã hội và văn hóa thông qua một hoạt độngkinh doanh dựa trên vốn sở hữu tập thể và quyền lực được thực thi một cách dân chủ.

Giá trị

Những giá trị cơ bản của hợp tác xã là việc đảm nhận trách nhiệm cá nhân và trách nhiệm giữacác thành viên với nhau. Luôn theo sát tư tưởng của các nhà sáng lập, thành viên tham gia vàohợp tác xã với đạo đức dựa trên nền tảng là sự trung thực, tính minh bạch, trách nhiệm xã hộivà lòng vị tha.

Bẩy nguyên tắc hợp tác xã hình thành nên tư tưởng chủ đạo giúp các hợp tác xã thựchiện các giá trị của mình :

Gia nhập tự nguyện và tất cả mọi đối tượng đều có thể tham gia

Quyền lực được các thành viên thực hiện một cách dân chủ

Các thành viên đều tham gia vào hoạt động kinh tế

Tính tự chủ và độc lập

Đào tạo, tập huấn và thông tin

2 Thông tin bổ sung có thể tham khảo tại trang web của ICA : http://www.ica.coop/coop/principles-revisions.html

43

Hợp tác giữa các hợp tác xã

Cam kết với cộng đồng.3

1.3. Phát huy và giữ gìn bản sắc hợp tác xã

Các ưu tiên và hoạt động của ICA tập trung vào việc phát huy và giữ gìn Bản sắc HTX bằngviệc đảm bảo doanh nghiệp HTX là một loại hình doanh nghiệp có sức cạnh tranh trên thịtrường. Theo đó, ICA thực hiện các hoạt động sau :

Nâng cao nhận thức về doanh nghiệp hợp tác xã của các cá nhân, các cơ quanchính quyền và các thể chế quốc tế và trong khu vực. Cụ thể, ICA phổ biến thông tinchuyên ngành cho các tổ chức và các cơ quan truyền thông để phản ánh tầm quantrọng của hợp tác xã trên các phương diện kinh tế, xã hội và văn hoá. Hàng năm, cùngvới Liên hợp quốc, ICA tổ chức ngày hợp tác xã quốc tế.

Đại diện phong trào hợp tác xã trên toàn thế giới : ICA có một quy chế đặc biệt đốivới các thể chế xuyên quốc gia giống như Liên Hợp quốc và các văn phòng trực thuộc,Hội đồng châu Âu, các ngân hàng phát triển khu vực…ICA ủng hộ phong trào hợp tácxã trên các vấn đề kinh tế, xã hội và văn hóa. AIC là thành viên của Hội đồng Kinh tế vàXã hội của Liên hợp quốc (Ecosoc) nên ICA được phép tham dự vào các hội nghị quantrọng của Liên hợp quốc cũng như của các uỷ ban và cơ quan của Liên Hợp quốc.

Đảm bảo một môi trường chính trị thuận lợi cho sự phát triển và thịnh vượng củahợp tác xã : hỗ trợ các thành viên trong công tác tạo ảnh hưởng nhằm xây dựng cácvăn bản luật và chính sách tạo thuận lợi cho việc tuân thủ các nguyên tắc và giá trị hợptác xã. ICA đảm bảo việc hỗ trợ về chính sách và kiến thức khoa học kỹ thuật giúpcho các hợp tác xã có khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Xây dựng hệ thống các mối quan hệ thiết yếu và thông tin hữu ích : tạo điều kiện đểcác hợp tác xã trao đổi, tổ chức các cuộc họp, tập huấn và gặp gỡ tiếp xúc cá nhân.

Hỗ trợ kỹ thuật cho các HTX thông qua các chương trình phát triển chung và chươngtrình trong khu vực : tăng cường năng lực, tư vấn và hỗ trợ tài chính cho các phong tràohợp tác xã trên thế giới.

ICA đã tham gia vào việc xây dựng các tài liệu pháp lý ở phạm vi quốc gia và quốc tế nhưKhuyến nghị về các Hợp tác xã của Tổ chức Lao động thế giới (R.193 nêu dưới đây), quy địnhvề quy chế doanh nghiệp hợp tác xã Châu Âu năm 2003 (quy chế SCE nêu trong phần 3 củatài liệu này) hoặc mới đây là các định hướng chính sách của Ngân hàng thế giới về phát triểnnông nghiệp.4

3 Nội dung đầy đủ của tuyên ngôn có thể tham khảo tại : Phu luc\ACI-DeclarationIdentiteCooperativeInternationale.doc4 Để tham khảo tài liệu, có thể xem tại trang web của ICA: http://www.ica.coop/activities/representation.html

44

2. Tổ chức Lao động quốc tế (ILO)

2.1. ILO và hợp tác xã, một lịch sử lâu dài

ILO, cơ quan chuyên trách của Liên hợp quốc trong lĩnh vực việc làm và quyền lợi của ngườilao động đã thừa nhận tầm quan trọng của hợp tác xã trong việc cải thiện điều kiện sống và làmviệc cũng như việc cung cấp dịch vụ và cơ sở hạ tầng cơ bản con đang thiếu sự quan tâmtừ phía Chính Phủ và các nhà đầu tư. ILO đóng vai trò tư vấn cho các hợp tác xã thông quacác tổ chức quốc tế được nhiều người biết đến.

Văn phòng Lao động quốc tế (ILO) hoạt động để đảm bảo cho nam giới cũng như phụ nữ cómột công việc phù hợp và đem lại lợi nhuận trong các điều kiện tự do, bình đẳng, an toàn, vàtôn trọng nhân phẩm mà hợp tác xã đem lại.

Ban hợp tác xã của OIL được thành lập năm 1920 và là một trong các cơ quan lâu đời nhất vàvững mạnh nhất của ILO. Bên cạnh các hoạt động khác, ILO cũng tham gia vào việc phát huycác giá trị và nguyên tắc hợp tác xã, hỗ trợ về kỹ thuật cho các Quốc gia Thành viên trong cácvấn đề pháp lý, chính sách hợp tác xã, tập huấn và tư vấn. Ngoài ra, ILO còn tổ chức các cuộchội thảo quốc tế, xuất bản ấn phẩm và thực hiện vai trò thông tin để nâng cao hiểu biết về thểchế hợp tác xã.

2.2. Doanh nghiệp hợp tác xã : một loại hình doanh nghiệp phục vụ các thànhviên được ILO công nhận5

Hợp tác xã là loại hình doanh nghiệp duy nhất mà thành viên là người hưởng lợi đồng thời làchủ sở hữu, đây chính là điểm khác biệt với các loại hình doanh nghiệp khác.

Về phương diện kinh tế, các thành viên phải sử dụng sản phẩm và dịch vụ của hợp tác xã. Việcphân phối lãi thường tỷ lệ với mức độ sử dụng của các xã viên làm việc cho hợp tác xã. Giá trịdanh nghĩa của vốn góp không phản ánh giá trị của vốn hiện có. Trong trường hợp giải thể sẽáp dụng các nguyên tắc không phân chia hoặc phân chia hạn chế tài sản của hợp tác xã.

Về chính sách, các xã viên vừa là chủ sở hữu vừa là người sử dụng với danh nghĩa là kháchhàng, người cung cấp hoặc người lao động của hợp tác xã. Việc kết hợp cùng lúc hai vai trònhư vậy thúc đẩy họ trong việc quản lý hợp tác xã : bầu hội đồng quản trị, các vị trí lãnh đạo vàtham gia đại hội xã viên và các kỳ họp, củng cố mối liên hệ trong tổ chức. Quyền quyết địnhdựa trên nguyên tắc « một thành viên, một phiếu bầu »

Về phương diện tổ chức, hợp tác xã là một hình thức tổ chức hai chiều. Hợp tác xã là một hiệphội tập hợp những người thừa nhận có những nhu cầu giống nhau và có khả năng đáp ứng tốthơn nhu cầu của mình bằng cách cùng nhau kinh doanh sản xuất thay vì hoạt động một cách

5 ILO đã xuất bản cuốn Tài liệu về hợp tác xã dành cho tổ chức người lao động bằng tiếng Pháp và tiếng Việt dànhcho các thành viên hoặc thành viên tương lai của HTX, các chính trị gia, thành viên các thể chế trong nước và quốctế có nhiệm vụ đầy mạnh và phát triển hoạt động hợp tác xã. Có thể tham khảo tại : InstitutionsInternationales\2007-handbook-coops-for-workers.pdf

45

đơn lẻ. Hợp tác xã cũng là một doanh nghiệp có trách nhiệm phải đáp ứng các mục tiêu kinh tếchung cho mọi loại hình doanh nghiệp. Đề quản lý mối quan hệ hai chiều này cũng như làm rõsự khác biệt giữa hình thức doanh nghiệp hợp tác xã với doanh nghiệp truyền thống, các giá trịvà nguyên tắc quốc tế đã được ICA xác định và trình bày trong nội dung nêu trên.

2.3. Xếp loại hai loại hình hợp tác xã

Trong Tài liệu về hợp tác xã dành cho tổ chức người lao động do ILO xếp loại, vì đối tượngchính của việc xếp loại là các thành viên trong hợp tác xã nên hợp tác xã có thể được chiathành hai loại : hợp tác xã dịch vụ các thành viên và hợp tác xã người lao động.

(1)Các hợp tác xã dịch vụ các thành viên tập hợp lại để hưởng các thuận lợi kinh tế thôngqua hàng hóa và dịch vụ

Hợp tác xã tài chính cung cấp cho thành viên dịch vụ tài chính-tiết kiệm và tín dụngcùng các dịch vụ bảo hiểm

Hợp tác xã nông nghiệp hay hợp tác xã nông dân giúp đỡ nông dân trong việc : tiêu thụnông sản, mua hàng tiêu dùng và các sản phẩm đầu vào phục vụ sản xuất, quản lý tíndụng nông nghiệp. Nông dân cũng có thể thành lập một hợp tác xã tiêu thụ để thu muahàng tập trung và kinh doanh nông sản.

Hợp tác xã người tiêu dùng cung cấp cho xã viên hàng hóa và dịch vụ phục vụ nhu cầucá nhân với chi phí thấp nhất liên quan đến các lĩnh vực sau : ăn uống, nhà ở, hànghoá, dịch vụ trường học và giải trí.

Hợp tác xã nhà ở hỗ trợ việc tiếp cận dịch vụ nhà ở, an toàn nhà ở và một cộng đồng anninh.

Hợp tác xã cung ứng dịch vụ công chuyên cung cấp các dịch vụ liên quan đến nước,điện, giao thông vận tải. Năm 2003, tại Pháp đã ra đời một loại hình hợp tác xã mới :SCIC, một xí nghiệp hợp tác xã công ích mang tính chất xã hội hoạt động liên quanđến : hỗ trợ nhà ở, hoà nhập cộng đồng thông qua hoạt động kinh tế, hướng dẫn hoạtđộng xã hội và giáo dục…

Hợp tác xã dịch vụ chia sẻ hay hợp tác xã dịch vụ hỗ trợ : các xã viên là các doanhnghiệp tư nhân hoặc các cơ quan nhà nước cùng nhau mua hàng hoá, dịch vụ có sựthống nhất về chất lượng và với chi phí thấp nhất. Loại hình này hoạt động tại Mỹ và cócùng mục tiêu hoạt động như một hợp tác xã tiêu dùng : thu mua sản phẩm và/hoặcdịch vụ với giá thấp nhất so với mua với tư cách cá nhân.

Hợp tác xã sản xuất và tiêu dùng cũng tương tự.

46

(2) Hợp tác xã người lao động tạo việc làm cho thành viên

Các hợp tác xã người lao động sản xuất hay Doanh nghiệp hợp tác xã lao động sảnxuất (SCOP), các thành viên là đồng sở hữu và cũng là lao động của hợp tác xã vớimục tiêu hoạt động là sản xuất hàng hoá và dịch vụ. Loại hình này cho phép vựng dậycác hợp tác xã phá sản và tiến tới giúp họ phục hồi.

Hợp tác xã nhân lực : các thành viên bán sức lao động và năng lực của mình cho cácdoanh nghiệp khác. Các hợp tác xã này hoạt động trong lĩnh vực bảo dưỡng, bảo trìđường xá và các công trình công cộng…6

Có thể xếp loại các hợp tác xã theo những cách khác như : theo vị trí địa lý – hợp tác xã thànhthị/nông thôn, theo giới tính – hợp tác xã nam/nữ giới-, theo nghề nghiệp – hợp tác xã nôngdân/thợ thủ công…

2.4. Hành động tạo điều kiện thúc đẩy các hợp tác xã

Năm 2002, ILO đã thông qua Khuyến nghị để đẩy mạnh các hợp tác xã – R.193, một tài liệu cógiá trị toàn cầu liên quan đến vai trò của các hợp tác xã trong phát triển kinh tế xã hội của cácquốc gia. Văn bản này thay thế cho khuyến nghị R.127 thông qua năm 1996, tài liệu này cầnđược điều chỉnh do tình hình các hợp tác xã không ngừng chuyển biến. Khuyến nghị R.127 chỉđề cập đến các quốc gia đang phát triển, phản ánh bối cảnh kinh tế của các hợp tác xã trongthời kỳ bấy giờ khi mà vị thế của Nhà nước hết sức rõ rệt. Trong khi đó, lĩnh vực hợp tác xã đãtrở nên tự chủ hơn, nhiều mô hình hợp tác xã mới ra đời nhằm đáp ứng việc mở cửa của thịtrường, các tiến bộ khoa học kỹ thuật và nhằm đối phó với sự cạnh tranh của lĩnh vực doanhnghiệp nói chung. Và tuyên bố về bản sắc hợp tác xã năm 1995 đã đề ra những nguyên tắcmới cần tuân thủ như quy mô kinh tế của các doanh nghiệp hợp tác xã và tính tự chủ vốnkhông được đề cập trong khuyến nghị trước.

Khuyến nghị để đẩy mạnh các hợp tác xã được kèm theo một tài liệu hướng dẫn công tác đẩymạnh các hợp tác xã7 đề xuất một công cụ làm việc hỗ trợ các quốc gia trong việc cải thiện hệthống pháp luật và chính sách thúc đẩy các hợp tác xã. Đây là một bảng so sánh nhắc lại 4 nộidung trong khuyến nghị : i) định nghĩa, nguyên tắc hợp tác xã, ii) bối cảnh chính trị và vai tròcủa các chính phủ, iii) các chính sách đẩy mạnh các hợp tác xã ; iv) vai trò của các tổ chức sửdụng lao động và người lao động và các tổ chức hợp tác xã và các mối quan hệ giữa các tổchức này – và đề xuất việc so sánh các nội dung này với luật và chính sách quốc gia, đề xuấtcác kiến nghị cải tổ hệ thống hợp tác xã và việc xích lại gần hơn các tiêu chuẩn quốc tế đãđược công nhận.

6 Thông tin bổ sung có thể tham khảo tại chương 4, Tài liệu về hợp tác xã dành cho tổ chức người lao động7 Tham khảo : Institutions Internationales\PromotingCo-operatives-ILO R193.pdf, đặc biệt là bảng từ trang 36 đến44

47

ILO cũng đã tham gia vào việc soạn thảo ít nhất 50 luật hợp tác xã và mô hình luật trên thế giớiđồng thời hỗ trợ việc xây dựng khoảng 30 dự án chuyên về các tài liệu chính sách liên quanđến hợp tác xã.8

Khuyến nghị liên quan đến công tác đẩy mạnh các hợp tác xã. R 193 9

Các nội dung chính của khuyến nghị

Hợp tác xã hoạt động trong tất cả các lĩnh vực kinh tế vài tại tất cả các quốc gia.

Hợp tác xã hoạt động dựa trên những nguyên tắc và giá trị hợp tác xã do ICA quyết định.

Hợp tác xã được hưởng mọi chính sách đối xử như các loại hình doanh nghiệp khác.

Các chính phủ cần có các biện pháp khai thác tiềm năng của các hợp tác xã.

Các tổ chức sử dụng lao động và người lao động cần nỗ lực thúc đẩy các hợp tác xã đi lên.

Các hợp tác xã cần có tinh thần đoàn kết quốc tế.

Vai trò của chính phủ

Xây dựng một khung chính sách và pháp luật thuận lợi

Phát huy các tiêu chuẩn cơ bản về lao động của ILO

Tạo thuận lợi cho các hợp tác xã trong việc tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ trong những trường hợpcó căn cứ rõ ràng

Phát triển mối quan hệ đối tác với các hợp tác xã

Vai trò của các tổ chức sử dụng lao động

Mở rộng việc tham gia và cung cấp dịch vụ đối với các hợp tác xã có nguyện vọng

Vai trò của các tổ chức người lao động

Tư vấn và hỗ trợ người lao động trong các hợp tác xã trong việc tham gia vào tổ chức ngườilao động

Giúp đỡ các thành viên trong việc thành lập hợp tác xã

Giúp đỡ và tham gia vào việc thành lập các hợp tác xã mới nhằm duy trì hoặc tạo thêm việclàm

8 Tchami G. (2006)9 Tài liệu đầy đủ có thể tham khảo tại : Institutions Internationales\R193 Recommandation concernant la promotiondes coop.doc phụ lục N ...

48

Đẩy mạnh năng suất lao động, bình đẳng cơ hội và quyền lợi của người lao động

Thực thi các hoạt động giáo dục và đào tạo

Vai trò của các tổ chức hợp tác xã

Làm việc với các đối tác xã hội để hình thành một môi trường thuận lợi cho sự phát triển củacác hợp tác xã

Cung cấp các dịch vụ kỹ thuật, thương mại và tài chính

Đầu tư nâng cao năng lực nguồn nhân lực

Đại diện phong trào hợp tác xã quy mô quốc gia và quốc tế và khuyến khích hợp tác quốc tế.

2.5. Thiết lập và cập nhật hệ thống pháp luật về hợp tác xã

Không tồn tại một mô hình luật hợp tác xã mà tất cả các quốc gia cùng phải tuân thủ. Mỗi quốcgia cần thiết lập một hệ thống luật hợp tác xã riêng, tuy nhiên có thể xếp thành 5 nhóm sau10 :

Các quốc gia có một luật duy nhất và áp dụng với tất cả các hợp tác xã như : Việt Nam,Thái Lan, Đức, Bra-xin, Mê-hi-cô, Cote d’Ivoire

Các quốc gia có một luật riêng cho từng loại hình hợp tác xã hoặc 1 lĩnh vực cụ thểnhư : Pháp, Nhật, Ethi-o-pi, Rou-ma-ni.

Các quốc gia trong đó hợp tác xã được quy định trong các chương cụ thể của các bộluật chung như Bộ luật dân sự hoặc Bộ luật Thương mại, đó là : Thụy Sỹ, Bỉ

Các quốc gia trong đó hợp tác xã được quy định bởi một hướng dẫn đặc biệt quy địnhviệc áp dụng một luật khái quát hơn đối với hợp tác xã như ở Anh.

Các quốc gia không có luật về hợp tác xã nhưng có phong trào hợp tác xã quy mô lớnnhư Đan Mạch và Na-Uy.

Ngoài ra chúng ta có thể bổ sung thêm nét đặc thù của các Nhà nước liên bang như Ca-na-davới luật liên bang về hợp tác xã điều chỉnh các hợp tác xã có mặt ít nhất tại hai bang và luậthợp tác xã áp dụng đối với từng Nhà nước liên bang. Trường hợp của Đức thì khác : chỉ có luậthợp tác xã chung và mang tính liên bang nhưng không có luật cho từng Nhà nước liên bang.

Mặc dù hệ thống luật của các quốc gia rất đa dạng nhưng nhìn chung đều gồm 3 phần. Trướctiên, một văn bản như luật, pháp lệnh, nghị định, tuyên bố hoặc quyết định sẽ đưa ra các tínhchất cơ bản và nguyên tắc chung. Tiếp đó đến các quy định phù hợp với luật pháp nêu ra

10 Theo Tài liệu về hợp tác xã dành cho tổ chức người lao động, chương 10.

49

những điều khoản mà các hợp tác xã đăng ký cần tuân thủ hoặc áp dụng trong quy chế củamình. Cuối cùng là phần quy chế quy định cách thức hoạt động của hợp tác xã.11

Quan điểm của Henry Hagens, tác giả của cuốn Tài liệu hướng dẫn luật hợp tác xã, ILO, cũngđáng lưu tâm. Ông bảo vệ giả thiết theo đó cần xây dựng một luật duy nhất điều chỉnh tất cảcác loại hình hợp tác xã và biện luận rằng :

một luật chung cho tất cả các loại hình hợp tác xã, với khả năng gài lồng vào đó cácphần chuyên biệt – theo loại hình hoặc theo hoạt động - đảm bảo tốt hơn tính tự chủcủa các hợp tác xã, tạo thuận lợi cho việc điều tiết công việc của họ thông qua hệ thốngquy định/quy chế vì một luật chung như vậy sẽ không quy định chi tiết như hệ thốnggồm nhiều luật.

văn bản luật ở cấp thấp cho phép hạn chế tính quan liêu

một luật duy nhất cho phép dự báo khả năng xảy ra tình trạng xé lẻ phong trào hợp tácxã khi các loại hình hợp tác xã khác nhau chịu sự quản lý của các cơ quan khác nhauvà có thể chịu sự điều chỉnh của các chính sách không đồng bộ.

một luật duy nhất đem lại tính an toàn hợp pháp cho các tác nhân làm việc với hợp tácxã

tại các nước đang phát triển, luật duy nhất là công cụ phù hợp nhất để đạt sự cân đốigiữa mục đích hướng tới sự phát triển, mục đích hướng tới các thành viên và mục đíchtự cung tự cấp của các hợp tác xã.

Tuy nhiên, quan điểm tại các nước công nghiệp lại không giống như vậy : đó là xu hướng ápdụng các luật khác nhau cho các loại hình hợp tác xã khác nhau. Mỗi quốc gia cần xây dựngluật pháp phù hợp với bối cảnh chính trị, kinh tế và xã hội của nước mình. ILO nhấn mạnhthành công của các nước châu Á như Việt Nam, Thái Lan, Nê-pan, Ma-lai-xi-a, Mông Cổ trongviệc xác định lại vai trò của hợp tác xã trong các thành phần kinh tế và điều chỉnh luật về hợptác xã phù hợp với tình hình của nước mình, đó là hạn chế dần sự can thiệp của Nhà nước đốivới các hợp tác xã. Lí do của tình hình này chính là sự mở cửa kinh tế, toàn cầu hoá và cácchương trình điều chỉnh cơ cấu.

Phương pháp tiếp cận có sự tham gia trong thủ tục hành chính được khuyến khích mạnh mẽvới những người liên quan nhiều đến lĩnh vực hợp tác xã. Theo đó, họ có thể chia sẻ quanđiểm của mình trong các phong trào thu thập ý kiến đóng góp, các hội thảo cấp địa phương vàquốc gia, các uỷ ban cải tổ luật…Hiện nay phương pháp này đã được áp dụng tại tại nhiềunước như Ca-na-đa, Ấn Độ, Ca-mơ-run và thậm chí đã được thể chế hoá như tại Bỉ, Pháp,Burkina Faso…Tại các nước này một uỷ ban quốc gia về hợp tác xã hoặc các tổ chức tương tựđã được thành lập.

11 Tài liệu về hợp tác xã dành cho tổ chức người lao động, chương 10.

50

Một khi luật được xây dựng, điều quan trọng nhất chính là áp dụng luật cũng như các đối tượngáp dụng cần hiểu rõ nội dung luật. Nhiệm vụ này thuộc về Nhà nước và phong trào hợp tác xãthông qua việc xây dựng và thực hiện các chiến dịch nâng cao nhận thức trên phạm vi cả nướcvà đối với dân tộc thiểu số, những người ít có cơ hội tiếp cận với các tài liệu luật. Ngoài raInternet cũng là một công cụ góp phần phổ biến thông tin và làm rõ các văn bản pháp luật.

Thông tin hữu ích:

Dữ liệu NATLEX của ILO gồm 1000 văn bản pháp luật liên quan đến hợp tác xã. Đây là nguồnthông tin chủ yếu phục vụ cho việc nâng cao hiểu biết về các loại hình doanh nghiệp hợp tácxã:

(http://www.ilo.org/dyn/natlex/natlex_browse.home?p_lang=fr) Một số văn bản trong đó có thểđược tham khảo trên mạng.

TAI LIỆU THAM KHẢO

ICA. Tuyên ngôn về Bản sắc hợp tác xã, 1995 ;

ILO. Đẩy mạnh hợp tác xã : báo cáo V (1), Hội nghị quốc tế về Lao động, kỳ họp thứ 89, 2001 ;

HAGEN Henry. Tài liệu hướng dẫn về luật hợp tác xã, điều chỉnh lần 2, ILO, 2005 (1998) ;

ILO. Khuyến nghị về công tác đẩy mạnh hợp tác xã, (R.193) ; 2002 ;

ILO-ICA. Đẩy mạnh hợp tác xã, hướng dẫn về khuyến nghị của ILO 193, 2004 ;

TCHAMI Guy. Tài liệu về hợp tác xã dành cho tổ chức người lao động. ILO, 2004.

51

CHƯƠNG 3: CHÂU ÂUSỰ TRỖI DẬY CỦA PHONG TRÀO HTX TRÊN THẾ GIỚI

MỘT PHONG TRÀO LUÔN ĐỔI MỚI TRÊN PHẠM VI CHÂU LỤC

MỤC LỤC

1. Phong trào HTX hình thành từ cách đây 150 năm...........................................................52

1.1. Anh : mô hình tham khảo cho HTX tiêu dùng........................................................... 52

1.2.Pháp : cái nôi của HTX lao động............................................................................... 53

1.3. Đức : cái nôi của HTX tiết kiệm và tín dụng ............................................................. 53

1.4. Đan Mạch, Đức, Anh : quá trình phát triển HTX sản xuất nông nghiệp .................... 53

1.5. HTX dịch vụ ............................................................................................................. 54

2. Luật pháp chung cho HTX châu Âu : điều lệ công ty HTX châu Âu .................................54

3. Một phong trào chặt chẽ xuyên suốt liên ngành và chuyên ngành...................................56

4. Chính sách thúc đẩy phong trào......................................................................................57

4.1. Chính sách thúc đẩy phát triển công ty HTX của liên minh châu Âu ........................ 57

4.2.. Đường lối chỉ đạo của chiến lược của tổ chức HTX châu Âu (2007-2010).............. 57

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................................... 58

Groupe de recherche etd’échanges technologiques

52

Các cơ sở của phong trào hợp tác xã trên thế giới đã sớm được hình thành tại châu Âu vàogiữa thế kỷ 19, trong lúc cuộc cách mạng công nghiệp đang diễn ra mạnh mẽ. Kể từ đó, nhậnthức được việc các HTX có khả năng đóng góp lớn vào sự phát triển kinh tế và xã hội củachâu lục, liên minh châu Âu đã ban hành luật chung về HTX vào năm 2003 và luôn cố gắngthúc đẩy phong trào đi lên.

1. Phong trào HTX hình thành từ cách đây 150 năm

Phong trào HTX đã hình thành tại châu Âu vào thế kỷ 19 nhằm đối phó với những tác độngtiêu cực của một cuộc cách mạng công nghiệp kéo theo nó hàng loạt vấn đề về tăng số dânthành thị, giảm tiền lương, bóc lột sức lao động đối với người lao động, đặc biệt là đối với phụnữ và trẻ em, tăng chi phí cho đời sống và gia tăng tỉ lệ thất nghiệp. Có 5 loại hình phong tràoHTX tương ứng với các mô hình HTX khác nhau.

1.1. Anh : mô hình tham khảo cho HTX tiêu dùng.1

Năm 1844, tại Rochdale, ngoại ô Manchester, 28 công nhân dệt đã thành lập « Hội nhữngngười tiên phong ». Đây chính là HTX tiêu dùng và bán lẻ đầu tiên, là cha đẻ của phong tràoHTX tiêu dùng và trở thành mô hình cho các HTX trên toàn thế giới. HTX được thành lập vớimục đích cung cấp thực phẩm, hàng hoá cũng như các dịch vụ giáo dục và xã hội cho côngnhân. Điều này đã kéo theo sự hình thành của các HTX và tổ chức tương tự HTX tại nhiềunước công nghiệp khác. Các HTX và tổ chức này đã đề ra nguyên tắc hoạt động cho đến nayvẫn còn được áp dụng. Các nguyên tắc đó là :

xã viên gia nhập một cách tự do và tự nguyện

kiểm soát dân chủ quản lý hành chính

lãi suất hạn chế cho phần đóng góp 6% vào vốn của HTX

hoa hồng phân chia theo tỉ lệ giao dịch với xã viên

bán hàng bằng tiền mặt

giáo dục và đào tạo xã viên

trung lập về tôn giáo và chính trị

chuyển giao tài sản minh bạch trong trường hợp giải tán

1 Robert Owen (1771-1858) và William King (1786-1865) là hai nhà tiên phong cho phong trào HTX tiêu dùng

53

1.2.Pháp : cái nôi của HTX lao động.2

Vào những năm 1840, nhiều lao động Pháp đã tập hợp lại với nhau, góp chung tài sản nhưđất đai trong một tổ chức cộng đồng để chống lại đói nghèo thông qua việc mở rộng hoạtđộng sản xuất. Các HTX sản xuất bán hàng hoá hoặc cung cấp dịch vụ của xã viên trực tiếpra thị trường. Nguyên tắc cơ bản của các HTX này được quy định như sau :

đại diện của HTX được lựa chọn trên nguyên tắc dân chủ

thưởng theo công việc và phân chia hoa hồng theo năng lực

chuyển giao tài sản một cách công bằng (trong trường hợp giải tán, quỹ dự phòng sẽđược chuyển cho một HTX khác hoặc cho hoạt động từ thiện của Chính phủ )

người lao động đồng thời là xã viên và người sử dụng hàng hoá, dịch vụ

1.3. Đức : cái nôi của HTX tiết kiệm và tín dụng3

Cũng vào những năm 1840, các HTX tín dụng thành thị đã được thành lập để liên minh chốnglại tình trạng thiếu vốn của người dân thành thị vốn là mối bận tâm chính vào thời điểm đó.Ngay sau đó các HTX tín dụng tương hỗ tại các vùng nông thôn cũng xuất hiện để giải thoátngười nông dân khỏi tình trạng vay nặng lãi.

Các HTX thành thị hoạt động dựa trên nguyên tắc tự hỗ trợ một cách tuyệt đối, nghĩa làkhông có sự can thiệp nào của bên ngoài, ngay cả của Nhà nước. HTX được thành lập vớimục đích kinh tế thông qua việc cải thiện thu nhập của xã viên. Các nguyên tắc khác : tự chịutrách nhiệm, bình đẳng về quyền của mỗi cá nhân trong tập thể, trách nhiệm đoàn kết của tậpthể trong việc trả nợ và nguyên tắc tự quản trên tinh thần dân chủ.

HTX nông thôn khác HTX thành thị ở các điểm sau : không dựa trên nguyên tắc tự hỗ trợ, chủyếu là do Nhà nước và bên ngoài hỗ trợ và quỹ dự phòng được giao cho một tổ chức kháctrong trường hợp giải tán. Các nguyên tắc của HTX nông thôn : nâng cao đời sống tôn giáo,tinh thần cũng như vật chất cho xã viên, hạn chế số lượng xã viên tham gia theo quy mô củalàng và trách nhiệm.

1.4. Đan Mạch, Đức, Anh : quá trình phát triển HTX sản xuất nông nghiệp

Vào năm 1882, tại Đan Mạch, những người nông dân phải từ bỏ việc trồng ngũ cốc do vấpphải sự cạnh tranh từ lúa mì của Mỹ đã thành lập HTX sản xuất sữa và từ đó hình thành nênphần lớn HTX nông nghiệp hiện đại. Đức và Anh đã học tập theo phương pháp tăng chấtlượng sản xuất, ổn định việc cung cấp hàng hoá của các nông trại mà vẫn đảm bảo cải thiệnđời sống của nông dân này. Phương pháp này sau đó cũng được nhiều nhóm ngư dân vàngười đốn củi học tập.

2 Charles Fournier (1772-1837) và Philippe Buchez (1796-1865) là hai nhà tiên phong của học thuyết. Nhữngngười kế thừa học thuyết của châu Âu là : Charles Gides, Victor Aimé Hubert, Proudhon, Alphonse Desjardins...3 Schulze-Delitzsch (1808-1883) và Friedrich Wilhelm Raiffeisen. (1818-1888) là những nhà tiên phong của họcthuyết.

54

1.5. HTX dịch vụ

Các HTX dịch vụ đầu tiên đã bắt đầu được thành lập vào cuối thế kỷ 19. Vào thời điểm đó,nhiều người đã tập hợp nhau lại để trao đổi dịch vụ trong các lĩnh vực bảo hiểm, nhà ở, trônggiữ trẻ.

5 mô hình HTX trên sau đó cũng được áp dụng tại nhiều nước và hiện nay vẫn còn hoạtđộng. Các HTX này trở thành mô hình tham khảo và tạo cơ sở để thúc đẩy sự phát triểncủa HTX trên thế giới, giúp đưa ra được nhiều giải pháp hơn cho các vấn đề người laođộng thường gặp phải trong lĩnh vực hoạt động. Và dường như không có gì có thể cảnbước được phong trào HTX .

Hiện nay, phong trào HTX đang diễn ra sôi nổi ở châu Âu với 263.000 HTX cung cấp dịch vụcho 160 triệu xã viên, tức 1/3 dân số của liên minh châu Âu.

2. Luật pháp chung cho HTX châu Âu : điều lệ công ty HTX châu Âu

Việc mở cửa biên giới giữa các quốc gia thành viên liên minh châu Âu và sự đóng cửa thịtrường trong nước đã cho thấy sự cần thiết phải trang bị cho HTX các công cụ luật pháp phùhợp và chuyên biệt nhằm xúc tiến hoạt động xuyên quốc gia của các HTX này. Năm 2003,điều lệ HTX châu Âu4 đã được thông qua để giúp các HTX có thể cộng tác, hợp tác hoặchợp nhất với HTX của nhiều quốc gia khác và cũng có thể thành lập các HTX trên phạm vichâu Âu.

Điều lệ mang tính pháp lý thực sự và đầu tiên trên phạm vi châu Âu này ra đời cho phép cácthể nhân hoặc pháp nhân của các nước thành viên khác nhau có thể thành lập một HTXchung. Các công ty HTX châu Âu mới này có thể hoạt động trong khuôn khổ thị trường chungvới đầy đủ tư cách pháp nhân, theo qui định của luật pháp và về cơ cấu hoạt động riêng vớikhoản vốn góp tối thiểu 30 000 euro. Các công ty HTX châu Âu có thể mở rộng và tái cơ cấuhoạt động, thực hiện giao dịch xuyên quốc gia mà không cần phải xây dựng hệ thống các chinhánh, một công việc mất nhiều chi phí về thời gian và tiền bạc. Ngoài ra HTX của nhiềunước thành viên từ nay có thể hợp nhất dưới hình thức công ty HTX châu Âu. Cuối cùng, mộtHTX của một quốc gia có các hoạt động tại một quốc gia thành viên khác không phải nơi HTXnày có trụ sở làm việc thì có thể được chuyển thành HTX châu Âu mà không cần phải tiếnhành giải tán trước.

Để không làm giảm hiệu quả hay xoá bỏ cơ chế tham gia của người lao động đã được ápdụng từ trước trong các HTX được chuyển đổi thành công ty HTX châu Âu, quy chế công tyHTX châu Âu được bổ sung, hoàn chỉnh bởi quy định về sự tham gia của người lao độngvào công ty HTX5.

4 Xem tài liệu tổng hợp và văn bản pháp luật về HTX Châu Âu: Phu luc\HTX Chau Au.docTai lieu tham khao phong trao HTX o Chau Au\StatutCoopEuropeenne2003.pdf

5 Xem toàn bộ tài liệu Tai lieu tham khao phong trao HTX o Chau Au\UE-directive2003-72-CE.pdf

55

Điều lệ công ty HTX châu Âu- trích dẫnCông ty HTX châu Âu là một công ty có tư cách pháp nhân và vốn do hội viên đóng góp đượcchia thành các phần. Điều lệ quy định trụ sở của công ty HTX phải đặt tại một quốc gia thuộccộng đồng châu Âu và phải tương ứng với trụ sở của Hội đồng quản trị. Công ty HTX châu Âucó tư cách pháp nhân sau khi đã tiến hành đăng ký tại quốc gia đặt trụ sở.

Extraits des articles 1 et 6

Công ty Công ty HTX châu Âu có mục tiêu chính là thoả mãn nhu cầu và/hoặc phát triển hoạtđộng kinh tế và/hoặc xã hội của các thành viên, đặc biệt là thông qua việc ký các thoả thuậnvới thành viên để cung cấp hàng hoá hoặc dịch vụ hoặc thực hiện các công việc trong khuônkhổ hoạt động mà công ty HTX châu Âu tiến hành hoặc yêu cầu tiến hành.

Trích điều 1 và điều 6

Nguyên tắc hoạt động của công ty HTX châu Âu :« Trước hết HTX là tập hợp các cá nhân hay tổ chức tuân theo các nguyên tắc hoạt động đặcbiệt khác với nguyên tắc của các tác nhân kinh tế khác. Có thể kể ra nguyên tắc về xây dựngcơ cấu và sự kiểm soát trên tinh thần dân chủ cũng như việc phân chia công bằng lợi nhuậnthu được ». (Khoản 7 các căn cứ)

« Các nguyên tắc đặc biệt trên chủ yếu gắn với quy tắc về quyền hạn của thành viên bao gồmnhững quy định đặc biệt về điều kiện gia nhập, rút khỏi và bị loại trừ và được thể hiện thôngqua quy tắc « một thành viên, một phiếu bầu », quyền được bầu gắn với mỗi thành viên vàkhông cho các thành viên khác áp đặt quyết định của mình trên tài sản của công ty HTX »(Khoản 8 các căn cứ)

Điều lệ này hiện nay được áp dụng tại 27 nước thành viên. Châu Á có thể học tập các quyđịnh luật pháp này nếu muốn triển khai một dự án tương tự trong khối ASEAN.

56

3. Một phong trào chặt chẽ xuyên suốt liên ngành và chuyên ngành

Cơ quan đại diện liên ngành Các cơ quan đại diện ngành của châu ÂuHTX châu Âu Tổ chức châu Âu đại diện cho phần đông cá nhânngười lao động. Bao gồm tất cả các HTX châu Âu và tạo nênVùng liên minh HTX quốc tế châu ÂuThành viên : 267 000 HTX5,4 triệu lao động163 triệu thành viên của 171 tổ chức thành viên đến từ 27 quốcgia thuộc liên minh châu ÂuSứ mệnh :Thống nhất, đại diện, thúc đẩy và bảo vệ các HTX tại châu ÂuỦng hộ và hỗ trợ phát triển mô hình công ty HTX và các tổ chứcHTX tại châu ÂuCung cấp dịch vụ, chia sẻ kinh nghiệmPhát triển hệ thống HTX vững mạnhCải thiện hình ảnh của HTXĐ/c trang web : http://www.coopseurope.coopThông cáo trực tuyến – tài liệu chuyên môn – nhân dịp Đại hộiđồng cấp vùng 2006http://www.coopseurope.coop/spip.php?rubrique105

HTX nông nghiệp và ngư nghiệp : COGECAThành viên : khoảng 30.000 công ty HTX, tức khoảng 9 triệuthành viên của 27 nước của liên minh châu Âu.Sứ mệnh :Bảo vệ quyền lợi của các HTX thành viên trước các cơ quan củaliên minh : Uỷ ban châu Âu, Hội đồng bộ trưởng, Nghị viện châuÂu, Uỷ ban kinh tế và xã hội, Uỷ ban vùng.Tham gia xây dựng và phát triển tất cả các chính sách cộngđồng tạo điều kiện khung thuận lợi cho công ty HTX.Xây dựng cương lĩnh hợp tác xuyên quốc gia giữa các công tyHTXTổ chức : 50 nhóm lao động hợp tác với COPA (Uỷ ban các tổchức nông nghiệp chuyên nghiệp)Tư vấn soạn thảo Sách Trắng về chính sách của châu Âu đối vớicông ty HTX xuất bản trong năm 2008http://www.copa-cogeca.be

-HTX tín dụng, GEBCCơ quan đại diện của các ngân hàng châu Âu. Các tổ chứcthành viên bao gồm 50 triệu thành viên tại 27 quốc gia châu Âuvà 780 000 lao động.http://www.eurocoopbanks.coop/

http://www.eurocoop.org- HTX tiêu dùng, EuroCoopThành viên : các tổ chức HTX tiêu dùng quốc gia có mặt tại 17nước châu Âu. Được thành lập năm 1957, hiện nay Euro Coopđại diện cho hơn 3.200 HTX địa phương hoặc vùng cung cấpdịch vụ, hàng hoá cho hơn 23 triệu người tiêu dùng trên toànchâu Âu.http://www.eurocoop.org

57

4. Chính sách thúc đẩy phong trào6

Hoạt động của HTX châu Âu tỏ ra rất năng động và được Uỷ ban châu Âu và Cơ quan đại diệnliên ngành HTX châu Âu bảo vệ. Hai cơ quan này đều thừa nhận lợi ích của mô hình HTX vàđều nỗ lực để phát triển mô hình này tại châu Âu thông qua việc soạn thảo các chính sách xúctiến lĩnh vực HTX.

4.1. Chính sách thúc đẩy phát triển công ty HTX của liên minh châu Âu

Trong thông cáo về việc thúc đẩy phát triển công ty HTX tại châu Âu soạn thảo năm 2004, Uỷban châu Âu đánh giá rằng tiềm năng HTX vẫn chưa được khai thác một cách xứng đáng vàhình ảnh của các HTX cần phải được cải thiện trên phạm vi quốc gia và châu lục. Trong bốicảnh đó, Uỷ ban đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao vai trò của HTX tại châu Âu. Các biệnpháp này chú trọng vào việc làm tăng uy tín và chất lượng của các luật quốc gia về HTX cũngnhư về những đóng góp ngày càng nhiều của các HTX vào chính sách cộng đồng. Bản thôngcáo được xây dựng theo các hướng sau :

Nâng cao vai trò của HTX tại châu Âu thông qua việc cải thiện quy mô, đặc trưng của lĩnh vựcnày và sự hiểu biết về lĩnh vực tiếp tục cải thiện hệ thống luật pháp về HTX tại châu Âu

Bảo đảm và nâng cao việc chú trọng vai trò của HTX khi xây dựng mục tiêu của cộng đồng cũngnhư sự đóng góp của các HTX vào các mục tiêu đó

Chính sách trên sẽ được cập nhật với cuốn Sách trắng xuất bản năm 2008 giới thiệu dự án pháttriển chiến lược HTX của liên minh châu Âu cho những năm sắp tới.

4.2.. Đường lối chỉ đạo của chiến lược của tổ chức HTX châu Âu (2007-2010)7

Do luật pháp về HTX ra đời khá muộn nên HTX vẫn là lĩnh vực xếp sau tại châu Âu. HTX gặprất nhiều khó khăn để tìm được chỗ đứng trong hệ thống nền kinh tế của châu lục. Sự chậm trễtrong việc xây dựng luật HTX đã kéo theo việc thông qua nhiều luật mở cho phép bầu đa thànhphần, những người không phải thành viên cũng có thể góp vốn, đánh giá lại phần vốn góp củathành viên. Ngoài ra, những HTX đã đạt được thành công đáng kể về mặt kinh tế có thể thànhlập các chi nhánh dưới dạng các công ty góp vốn hoặc tham gia góp vốn vào các công ty. Cuốicùng điều này cũng tạo ra hình ảnh không mấy tốt đẹp cho lĩnh vực HTX tại các nước Tây Âucũ.

Tổ chức HTX châu Âu đã khởi động một tiến trình để có thể được công nhận chính thức là mộtđối tác xã hội châu Âu và có thể tham gia vào các quyết định chính trị. Tổ chức cũng mongmuốn được lĩnh vực HTX thừa nhận như một cơ quan bảo vệ tính đặc thù của HTX châu Âutrong Liên minh HTX quốc tế (ACI)

6 Có thể tra cứu bản tổng hợp tài liệu phát triển chiến lược HTX tại : Tai lieu tham khao phong trao HTX o ChauAu\Promotion des Coopératives.doc7 Để tra cứu tài liệu, vào địa chỉ : Tai lieu tham khao phong trao HTX o Chau Au\EU communication sur promotion dessocietes cooperatives en Europe.pdf ;Tai lieu tham khao phong trao HTX o Chau Au\EU communication sur promotion des societes cooperatives en EuropeEn.pdf ;Tai lieu tham khao phong trao HTX o Chau Au\CooperativesEurope-Strategie2007-2010.pdf

58

Chiến lược của tổ chức HTX châu Âu được xây dựng theo 4 hướng sau :

Đẩy mạnh việc thừa nhận thể chế HTX thông qua việc cải thiện tính đại diện và khảnăng vận động hành lang

Bảo đảm khuôn khổ phát triển thuận lợi cho HTX, đặc biệt tại những nước có các HTXđã hoặc vừa phải tiến hành những cải cách cơ cấu lớn

Cải thiện vai trò, hình ảnh của HTX trên phạm vi châu lục, đối với các thể chế, quốc giathuộc liên minh châu Âu và với người dân

Củng cố và tăng số lượng thành viên tại châu Âu (củng cố 156 tổ chức HTX hiện tại với256 000 HTX)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Liên minh Châu Âu. Qui định số 1435/2005 của Hội đồng ngày 22/07/2003 về quy chế công tyHTX châu Âu (SEC) ;Liên minh Châu Âu. Chỉ thị 2003/72/CE của Hội đồng ngày 22/07/2003 bổ sung điều lệ công tyHTX châu Âu qui định về sự tham gia của người lao động ;HTX châu Âu. Đường lối chỉ đạo chiến lược 2007-2010. 2006 ;ICA. Tuyên bố cho thế kỷ 21, mô hình HTX trong quá khứ, hiện tại và tương lai. 1996 ;Liên minh châu Âu. Thông cáo của Uỷ ban châu Âu, Hội đồng châu Âu, Nghị viện châu Âu, Uỷban kinh tế và xã hội châu Âu và Uỷ ban xúc tiến thành lập công ty HTX tại châu Âu,.2004 ;TCHAMI Guy. Tài liệu về HTX dành cho các tổ chức lao động, BIT, 2004.---------------Phụ lục :Tổng hợp quy định về điều lệ công ty HTX châu Âu ;---------------

Tài liệu khác : tổng hợp chính sách xúc tiến HTX ;

Liên hệ đặc biệt (đường dẫn cuối trang) : tài liệu tổng hợp chính sách thúc đẩy hợp tác xã.

59

CHƯƠNG 4: PHÁPMỘT HỆ THỐNG CŨ PHỨC TẠP ĐÃ THAY ĐỔI ĐỂ PHÙ HỢP

VỚI TÌNH HÌNH ĐẤT NƯỚC VÀ ĐÁP ỨNG NHU CẦUCỦA CÁC HOẠT ĐỘNG VÀ ĐỐI TÁC

MỤC LỤC

1. Một khung pháp lí quy chiếu cho mọi loại hình hợp tác xã ở Pháp. ...................................60

2. Phong trào hợp tác xã vì sự phát triển bền vững : khái quát lịch sử và giới thiệu các môhình hợp tác xã .....................................................................................................................61

2.1. Hợp tác xã người tiêu dùng ........................................................................................62

2.2. Hợp tác xã ngân hàng ................................................................................................63

2.3. Hợp tác xã doanh nghiệp............................................................................................63

2.4. Công ty hợp tác xã sản xuất .......................................................................................66

2.5. Hợp tác xã đa thành viên : công ty hợp tác xã lợi ích chung : sự đổi mới đáng kể......67

2.6. Tình hình kinh tế và pháp luật hiện nay.......................................................................68

2.7. Tổng hợp phong trào hợp tác xã và luật pháp ở Pháp ...................................................71

3. Cơ cấu đại diện hợp tác xã và hoạt động thúc đẩy hợp tác xã của các cơ cấu đó ............73

3.1. Ví dụ về mô hình hợp tác xã nông nghiệp và cơ cấu đại diện Coop de France...........73

3.2. Cơ cấu và cơ quan đại diện và thúc đẩy hợp tác xã cấp quốc gia ..............................75

3.3. Thúc đẩy hợp tác xã của các công ty hợp tác xã sản xuất ..........................................76

TAI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................................78

Groupe de recherche etd’échanges technologiques

60

Những bước đi đầu tiên trong phong trào hợp tác xã ở Pháp bắt đầu từ giữa thế kỉ XIX với sựxuất hiện mô hình hợp tác xã lao động1. Từ đó, Pháp đã xây dựng một hệ thống luật pháp phứchợp bao gồm một luật tổng hợp từ nhiều luật và nghị định khác áp dụng cho các mô hình hợptác xã khác nhau. Hơn nữa, Pháp đã phát triển hệ thống đại diện và hợp tác quốc tế. Đây làđiều kiện thuận lợi để phong trào hợp tác xã phát triển ở quy mô quốc gia lẫn quốc tế.

1. Một khung pháp lí quy chiếu cho mọi loại hình hợp tác xã ở Pháp.

Các hợp tác xã hoạt động theo khung pháp lí quy chiếu - luật số 47-1775 ngày10/9/1947 về quychế hợp tác. Luật này bao gồm các quy định chung về hoạt động và tổ chức của hợp tác xã2,áp dụng cho tất cả các loại hình hợp tác xã ở Pháp. Tuy nhiên, các văn bản luật và dưới luậtcũng được ra đời để bổ sung, hoàn thiện luật 1947 cho phép bao quát được hết những đặc thùriêng của từng hợp tác xã theo lĩnh vực hoạt động. Quả thực, theo luật của Pháp, về nguyêntắc, các luật chuyên biệt có thể không chịu sự chi phối của luật chung. Vì thế, luật hợp tác xãnăm 1947 chỉ được áp dụng khi không có quy định riêng cho từng loại hình hợp tác xã. Tuynhiên, vẫn có thể thành lập hợp tác xã gọi là « luật 1947 », liên hiệp hợp tác xã, liên hiệp kinh tếxã hội và công ty hợp tác xã lợi ích chung mà không cần phải áp dụng các quy định khác bởichỉ cần áp dụng luật năm 1947 là đủ.

Luật 1947 định nghĩa hợp tác xã như sau:

«Hợp tác xã là doanh nghiệp mà mục tiêu chính là :1° Giảm chi phí đầu vào và nếu có thể, giảm giá bán một số sản phẩm hay dịch vụ

nhằm mang lại lợi ích cho xã viên trên cơ sở xã viên cùng nỗ lực, đồng thời đảm bảochức năng của các chủ doanh nghiệp hay các đối tượng trung gian mà thu nhập củahọ có thể ảnh hưởng đáng kể đến chi phí sản xuất;

2° Nâng cao chất lượng sản phẩm cung cấp cho xã viên hoặc sản phẩm do xã viênlàm ra để cung cấp cho người tiêu dùng.

3° Và chung quy lại là nhằm góp phần vào việc đáp ứng nhu cầu, thúc đẩy các hoạtđộng kinh tế - xã hội của xã viên cũng như trong việc đào tạo xã viên.

« Hợp tác xã hoạt động trong tất cả các lĩnh vực thuộc về hoạt động của con người »

(Điều 1 luật 1947)

Luật 1947 áp dụng những nguyên tắc cơ bản được xác định từ thế kỉ XIX ở châu Âu. Một phầnnhững nguyên tắc này được lấy từ Tuyên ngôn nguyên tắc hợp tác quốc tế. Tuy nhiên, luật1947 có thay đổi đôi chút, đó là tăng cường nguyên tắc không phân chia dự trữ và khẳngđịnh nguyên tắc tư cách kép:

Tư cách kép : một xã viên vừa là hội viên góp vốn vừa là người hưởng dịch vụ của hợptác xã. Mới đây, nguyên tắc này đã được điều chỉnh linh hoạt để cho những « hội viênkhông phải là xã viên » hay « hội viên-nhà đầu tư » - những người góp cổ phần nhưngkhông có nhu cầu sử dụng dịch vụ của hợp tác xã được kết nạp với tư cách là hội viên

1 Xem chi tiết tại chương III về châu Âu2 Luật này quy định rõ và tái khẳng định những nguyên tắc đã có trong các luật ra trước đó, đặc biệt là luật doanh nghiệp ngày24/7/1867, luật đã hợp thức hoá các công ty hợp tác xã.Tổng hợp luật hợp tác xã năm 1947 có thể tham khảo tại địa chỉ : Phu luc\HTX theo Luat 1947.doc ;Tai lieu tham khao HTX oPhap\Loi_n°47-1775_du_10_septembre_1947.rtfVăn bản luật hợp tác xã năm 1947 : tham khảo tại trang web :France\Loi_n°47-1775_du_10_septembre_1947.rtf

61

Quản lí dân chủ theo nguyên tắc một người-một phiếu

Tự do gia nhập và ra khỏi hợp tác xã

Không phân chia dự trữ : khoản dự trữ của hợp tác xã là của tập thể và không aiđược phép trở thành tài sản tư hữu

thù lao hạn chế đối với vốn : xã viên chỉ có thể trích một tỉ lệ lợi nhuận nhất định đểlàm vốn riêng

lợi nhuận hợp tác xã : trả lương theo công việc thay vì trả theo vốn góp như với mộtdoanh nghiệp thông thường3

2. Phong trào hợp tác xã vì sự phát triển bền vững : khái quát lịch sửvà giới thiệu các mô hình hợp tác xã

Nước Pháp có 21 000 doanh nghiệp hợp tác xã, sử dụng hơn 900 000 lao động4 trong hầu hếtcác lĩnh vực hoạt động, thậm chí trong những năm gần đây có tỉ trọng đáng kể và thị phần ngàycàng tăng. Hợp tác xã có khả năng đổi mới mạnh mẽ, thâm nhập nhiều địa bàn mới và đáp ứngđược các nhu cầu mới. Phong trào hợp tác xã thu hút 535 000 doanh nghiệp, 75% nông dângia nhập ít nhất một hợp tác xã.

Có thể phân loại hợp tác xã dựa trên hai tiêu chí5 :

ai là hội viên, thành viên hợp tác xã và nắm giữ ít nhất một cổ phần ?

hoạt động là gì ?

Từ đó có các loại hình hợp tác xã sau :

hợp tác xã người tiêu dùng : hội viên là người sử dụng sản phẩm và dịch vụ của hợptác xã ;

hợp tác xã ngân hàng : hội viên là khách hàng, người gửi tiền và vay tiền ;

hợp tác xã doanh nghiệp : hội viên là các chủ doanh nghiệp ;

hợp tác xã sản xuất : hội viên là người làm công ăn lương ;

hợp tác xã đa thành viên (công ty hợp tác xã lợi ích chung)

Trên thực tế, hệ thống hợp tác xã còn phức tạp hơn đây nhiều bởi trong 5 loại hình này còn cónhững loại hình nhỏ hơn chia theo lĩnh vực hoạt động và sẽ được nêu chi tiết dưới đây để cóthể hiểu được mức độ phức tạp của hệ thống hợp tác xã và của luật hợp tác xã ở Pháp trongtổng thể của nó. Tổng hợp về các luật hợp tác xã được đính kém với tài liệu này.

3 Tham khảo Tuyên ngôn hợp tác quốc tế tại trang web : Institutions Internationales\Statement of Co-operative Identity-ICA.pdf vàchương III về châu Âu trong tài liệu này4 Nguồn : báo cáo năm 2007 của Hội đồng hợp tác, ban tư vấn của Thủ tướng, chịu trách nhiệm nghiên cứu và theo dõi toàn bộcác vấn đề liên quan đến hợp tác và đề xuất mọi giải pháp cần thiết nhằm tạo điều kiện cho các ngành phát triển.Tham khảo tại :Tai lieu tham khao HTX o Phap\RapportConseilSupCooperation2007.pdf5 Tiêu chí do Hội đồng hợp tác cấp cao xác lập

62

2.1. Hợp tác xã người tiêu dùng6

2.1.1. Hợp tác xã người tiêu dùng trong phân phối lương thực

Theo mô hình hợp tác xã người tiêu dùng của Anh trong những năm 1850, hợp tác xã ngườitiêu dùng trong phân phối lương thực của Pháp là bộ phận có mặt sớm nhất trong phong tràohợp tác xã cùng với hợp tác xã lao động.Công ty hợp tác xã người tiêu dùng là « công ty có số vốn và nhân sự đa dạng, được thành lậpvới mục đích :

bán sản phẩm tiêu dùng cho thành viên. Sản phẩm này do công ty hợp tác xã mua vềhoặc tự sản suất ra hoặc do các công ty hợp lại cùng sản xuất.

phân chia lợi nhuận giữa các xã viên theo mức độ tiêu dùng của từng người và tríchtoàn bộ hoặc một phần lợi nhuận cho các công trình phúc lợi xã hội với những điều kiệnđã ghi rõ trong điều lệ hợp tác xã ... » (điều 1, luật ngày 7/5/ 1917)

Nhiều tổ chức hợp tác xã phân phối đã phát triển ở cấp khu vực như Coop Alsace, CoopAtlantique, ..., các tổ chức khác chuyên về bán sản phẩm sinh học như Biocoop, các sản phẩm« giảm giá đặc biệt » cũng như trong lĩnh vực bán hàng từ xa như CAMIF. CAMIF được xếpvào hàng thứ ba trong số các doanh nghiệp bán hàng từ xa tại Pháp.

2.1.2. Hợp tác xã trường học

Ra đời ngay sau khi Thế chiến hai kết thúc, hợp tác xã trường học là hiệp hội học sinh vớinhiệm vụ phát huy trách nhiệm, đoàn kết và dân chủ, cùng với sự giúp đỡ của giáo viên, trongcác kế hoạch giáo dục thực tiễn. Hợp tác xã trường học còn nhằm thúc đẩy tinh thần hợp tácvà tương trợ lẫn nhau, đặc biệt là thông qua « tuần lễ hợp tác ở trường học ». Tuần lễ nàycũng là dịp tổ chức các chuyến thăm hợp tác xã và hội thảo. Không có luật nào quy định về hợptác xã trường học trừ thông tư trong Thông báo chính thức về giáo dục quốc gia năm1948.

2.1.3. Hợp tác xã sở hữu chung

Nghiệp đoàn đồng sở hữu là cơ quan có tư cách pháp lí duy nhất ở Pháp có trách nhiệmquản lí đồng sở hữu. Đây không phải là một hiệp hội hay công ty kinh doanh nhưng lại có tưcách pháp nhân đặc biệt. Việc quản lí nghiệp đoàn có thể do một người được uỷ quyền thườngtrực do đại hội đồng của những người đồng sở hữu – với tỷ lệ là 3/4 hoặc do chính nhữngngười này nay bầu ra với tỷ lệ 1/4 của các đồng sở hữu.

2.1.4. Hợp tác xã nhà ở với giá thuê hợp lý7

Hợp tác xã nhà ở với giá thuê hợp lý (HLM) bao gồm Công ty hợp tác xã khuyết danh Xâydựng nhà ở HLM và Công ty hợp tác xã lợi ích chung (SCIC). Hợp tác xã nhà ở xây dựng vàbán nhà mới cho những người có thu nhập thấp để làm nơi ở chính. Bên cạnh đó, hợp tác xãnhà ở còn quản lí nhà cho thuê dành cho những người có thu nhập thấp. Hợp tác xã nhà ởhoạt động theo bộ luật xây dựng và nhà ở.

6 Tham khảo tổng hợp tại địa chỉ : Phu luc\HTX cua nguoi tieu dung.docTham khảo luật năm 1917 về tổ chức tín dụng cho công ty hợp tác xã tiêu dùng tại địa chỉ :Tai lieu tham khao HTX oPhap\LoiCoopConsommateurs-1917.doc7 Tham khảo tổng hợp hợp tác xã nhà ở với giá thuê đúng mức tại : Phu luc\HTX cua nguoi tieu dung.doc

63

2.2. Hợp tác xã ngân hàng 8

Hợp tác xã ngân hàng ở Pháp ra đời từ những năm 1860 – cùng thời điểm với các mạng lướihợp tác xã lớn hiện nay - nhằm giúp những đối tượng không được tiếp cận hệ thống ngân hàngnhư công nhân, nông dân, thợ thủ công, có cơ hội được tiếp cận tín dụng. Ví dụ, Cơ quan Tíndụng hợp tác xã được ra đời từ Hợp tác xã ngân hàng của các hội công nhân sản xuất do xãviên sáng lập năm 1893 nhằm tiếp cận tín dụng ; và từ Quỹ tín dụng hợp tác xã trung ươngđược thành lập năm 1938 bằng nghị định-luật với mục đích tài trợ phát triển các hợp tác xã sảnxuất và tiêu dùng.

Khi thành lập, các tổ chức này hoặc là chuyên về một lĩnh vực như nông nghiệp, hàng hải hoặchoạt động trên nhiều lĩnh vực cùng với quỹ tín dụng tương trợ. Ngày nay, theo bộ luật tàichính tiền tệ, tổ chức tín dụng hợp tác xã là ngân hàng phổ thông được phép nhận tiền gửicủa mọi pháp nhân hay thể nhân và cung cấp dịch vụ cho bên thứ ba không phải là hội viêntheo điều kiện quy định trong quy chế của hợp tác xã ngân hàng .

Hợp tác xã ngân hàng áp dụng định nghĩa và nguyên tắc hợp tác xã theo luật năm 1947 : tưcách kép, 1 người/1 phiếu, không phân chia dự trữ, thù lao hạn chế đối với vốn, lợi nhuận hợptác xã. Tuy nhiên, luật pháp hiện hành lại rất phức tạp : mỗi tổ chức tín dụng hợp tác xã đượcđiều chỉnh bằng các điều khoản trong bộ luật tài chính tiền tệ, bằng các nghị định vàquyết định riêng.

Cũng như mọi hợp tác xã khác, hợp tác xã tài chính và hợp tác xã ngân hàng thuộc về các xãviên. Cách thức điều hành ngân hàng đều liên quan đến hội viên. Hợp tác xã ngân hàng và cácngân hàng tương trợ nằm trong hệ thống ngân hàng quốc gia. Từ năm 2003, hệ thống ngânhàng quốc gia bao gồm 4 tổ chức : Tập đoàn ngân hàng nhân dân (trong đó có Tín dụng hợptác xã), Tập đoàn tín dụng nông nghiệp, Tập đoàn tín dụng tương trợ và Tập đoàn quỹ tiếtkiệm.

2.3. Hợp tác xã doanh nghiệp

2.3.1. Hợp tác xã nông nhiệp9

Sự xuất hiện của các công đoàn nông nghiệp trong những năm 188010 với các « nghiệp đoàncửa hàng » - những nghiệp đoàn này đang dần chuyển đổi sang loại hình hợp tác xã – là nềntảng của phong trào hợp tác xã nông nghiệp. Sau đó, hợp tác xã phát triển với hoạt động trồngnho nhằm khắc phục những khó khăn như : mùa màng bị phá hoại, nho thất thu, đồng thờicũng tiến hành các hoạt động canh tác khác như lập phòng lúa mì, nơi cất trữ của những ngườiquyên góp được chấp nhận chính thức. Nhờ có các biện pháp mạnh về chính trị và luật phápmà hợp tác xã đã phát triển mạnh hơn từ sau năm 1945, cụ thể là luật định hướng nông nghiệp1960 và 1962 về tổ chức kinh tế của người sản xuất ; chính sách nông nghiệp chung của Cộng

8 Tham khảo hợp tác xã ngân hàng tại : Phu luc\HTX tín dụng ngân hàng.docTham khảo các điều khoản trong luật tài chính tiền tệ áp dụng cho hợp tác xã ngân hàng tại : Tai lieu tham khao HTX oPhap\TextesLoiBanquesCoopératives.doc9 Tham khảo tổng hợp hợp tác xã nông nghiệp tại : Phu luc\HTX Nông nghiệp.docTham khảo các điều khoản về hợp tác xã nông nghiệp trong luật nông thôn tại : Tai lieu tham khao HTX oPhap\CodeRuralFrancePourCoopérativesAgricolesetCUMA.docTai lieu tham khao HTX o Phap\CodeRuralFrancepourSICA.doc

10 Chúng ta có thể thấy rằng tổ chức nông dân đầu tiên được thành lập vào thế kỉ XII với sự tập hợp của người dân Giura vàFrancs-Comtois nhằm sản xuất pho mát gruye trong những « hợp tác xã pho mát », hợp tác xã nông nghiệp đầu tiên

64

đồng châu Âu, luật 1972 về quy chế hợp tác xã nông nghiệp và cuối cùng là luật 1991 và 1992quy định thể thức lập chi nhánh và tăng cường vốn tự có của hợp tác xã.

Mục tiêu của hợp tác xã nông nghiệp là « nông dân sử dụng chung mọi phương tiện để tạothuận lợi hay phát triển hoạt động kinh tế của mình, cải thiện hay nâng cao kết quả của hoạtđộng này . » (Điều L.521.1, luật nông thôn).Hợp tác xã nông nghiệp hỗ trợ xã viên trong khai thác nông nghiệp như cung cấp, thu thập, vậnchuyển, chế biến và bán sản phẩm, dịch vụ.

Công ty hợp tác xã nông nghiệp gồm có Hợp tác xã sử dụng chung vật tư nông nghiệpvà Công ty lợi ích nông nghiệp chung. Hợp tác xã nông nghiệp được điều chỉnh bằngcác điều khoản quy định riêng cho từng loại trong luật nông thôn.Đặc trưng của hợp tác xã nông nghiệp được ghi tại điều L521-3 luật nông thôn : tư cách kép,tính chuyên nhất11, lãi kinh doanh, lợi nhuận hạn chế đối với vốn, không phân chia dự trữ chia,hoàn lại cổ phần theo giá trị ghi danh, 1 người - 1 phiếu bầu, giới hạn trong phạm vi lãnh thổ.

Hợp tác xã sử dụng chung vật tư nông nghiệp được thành lập năm 1945 nhằm giúp nôngdân được hưởng lợi từ sự phát triển nông nghiệp do cơ chế hoá mang lại. Để xã viên có toànquyền sử dụng thành quả khai thác nông-lâm nghiệp, hợp tác xã luôn sẵn sàng cung cấp cácphương tiện cần thiết như vật tư, máy móc, phương tiện bảo dưỡng, sửa chữa, hoàn thiện kĩthuật và phương tiện đào tạo. Mặc dù hoạt động chính vẫn là thu hoạch mùa màng song bêncạnh đó, hợp tác xã còn phụ trách về thuỷ lợi, bảo vệ rừng, tưới tiêu.

Hợp tác xã sử dụng chung vật tư nông nghiệp là mô hình hợp tác xã nông nghiệp phát triểnnhất. Năm 2007, có 12 700 hợp tác xã sử dụng chung vật tư nông nghiệp và 3 200 doanhnghiệp công nghiệp và thương mại trong đó có hợp tác xã, liên minh hợp tác xã và công ty lợiích nông nghiệp chung12.

Công ty lợi ích nông nghiệp chung

Mục đích của công ty lợi ích nông nghiệp chung là « lắp đặt và quản lý thiết bị hoặc đảm bảocác dịch vụ vì lợi ích của người làm nông nghiệp trong một vùng nông thôn xác định hoặc rộnghơn là đảm bảo lợi ích của người dân ở vùng đó trên cơ sở không phân biệt nghề nghiệp.. Quychế công ty lợi ích nông nghiệp chung tương tự quy chế của một công ty hợp tác xã vàđược điều chỉnh bằng luật 1947. Luật này quy định về quy chế hợp tác xã » (Điều 531-1luật nông thôn).

Khi mới thành lập, công ty lợi ích nông nghiệp chung giống như thành phần bổ sung cho hợptác xã nông nghiệp. Tuy nhiên, nó khác hợp tác xã nông nghiệp ở chỗ có thể giao dịch vớingười không phải là hội viên-nông dân (lên đến 50%) và bắt buộc phải có thành viên khôngphải là nông dân (ít nhất 20% phiếu). Một trong những lợi ích của công ty lợi ích nông nghiệpchung là tập hợp nông dân và khách hàng của họ như những thương nhân bán buôn, bán lẻvào một nhóm nhằm giúp hợp tác xã ngày càng trụ vững trên địa bàn. Đây cũng là một trongnhững loại hình hợp tác xã đa thành viên hiếm có. Hoạt động nổi bật của công ty lợi ích nôngnghiệp chung là đưa điện lưới về nông thôn, định cư tại vùng nông thôn và dẫn nước.

Hợp tác xã nông nghiệp hoạt động trên 3 mảng sản xuất chính sau đây :

11 Tư tưởng chuyên nhất : Từ này được dùng để chỉ thái độ hay tư tưởng luôn đặt ra ranh giới hay những tiêu chí độc đoán, đồngthời cho rằng những tiêu chí này có thể đảm bảo sự gắn kết và ổn định trong một tập thể hay một nhóm người12 Nguồn : báo cáo năm 2007 của Hội đồng hợp tác cấp cao.

65

mảng động vật : thức ăn cho động vật, chăn nuôi gia cầm/gan béo, gia súc : thịt lợn, thịtbò-sản xuất ; sữa-thu gom và chế biến, thụ tinh nhân tạo cho động vật-bò và dê

mảng thực vật : củ cải đường, hạt-thu gom -, cung cấp, rừng, lanh-tước sợi-

trồng trọt chuyên về rượu, cây trái và rau cỏ, thuốc lá, mật ong

2.3.2. Hợp tác xã dưới luật kinh tế 1983

Luật kinh tế xã hội năm 1983. Luật này rất quan trọng vì mục đích của nó là nhằm tạo thuậnlợi cho hợp tác xã hoạt động trong các lĩnh vực nghề thủ công, ngư nghiệp và vận tải, đồng thờicũng do luật này nằm trong dự án phát triển kinh tế xã hội rộng hơn ở Pháp và luật kinh tế xãhội năm 1983 là giai đoạn đầu trong dự án đó. Luật này có nhiều đóng góp như tạo ra khungpháp lí và thuế mang tính thúc đẩy cho hợp tác xã thủ công, doanh nghiệp vận tải và hợp tác xãhàng hải ; đổi mới bằng cách thành lập liên hiệp kinh tế xã hội (trong đó có công ty hợp tác xãlợi ích chung) và rà soát hợp tác xã.

Hợp tác xã hàng hải13

Hợp tác xã hàng hải xuất hiện từ thế kỉ XIX trên tinh thần đoàn kết và tương trợ nhằm hỗ trợcho ngành nghề khó khăn này. Mục đích của hợp tác xã hàng hải là « thực hiện mọi giao dịchcó thể giúp duy trì hoặc tạo thuận lợi cho ngư nghiệp phát triển cũng như việc cung cấp dịch vụnhằm đáp ứng nhu cầu nghề nghiệp của cá nhân hay tập thể ». (điều 37 luật 1983). Hợp tác xãhàng hải giữ vai trò cầu nối cho ngư dân với đất liền nhằm hỗ trợ công việc của họ. Xã viên cóthể có phương tiện tài chính để mua tàu, có các hội tương tế để đảm bảo cho tương lai, có hợptác xã để tiếp tế và quản lí tàu, đồng thời thương mại hoá ngư nghiệp.

Hợp tác xã thủ công

Hợp tác xã thủ công là công ty có vốn không cố định, được thành lập dưới dạng công ty TNHHhay công ty khuyết danh. Mục đích của hợp tác xã thủ công là « thực hiện mọi giao dịch vàcung cấp tất cả các dịch vụ có thể góp phần vào sự phát triển của các hoạt động thủ công vàcủa xã viên cũng như cùng thực hiện các hoạt động này. » (Điều 1 luật kinh tế xã hội 1983).Qua đó, hàng nghìn thợ thủ công về nhà ở, lương thực, dịch vụ (thợ máy nông nghiệp, thợ sửaxe, thợ cắt tóc, lái taxi), làm các nghề thủ công mĩ thuật và sản xuất, tập hợp lại với nhau đểthành lập hợp tác xã thủ công. Những năm gần đây, hợp tác xã thủ công còn thu hút thêmnhiều nghề mới như làm răng giả, thủ công mĩ thuật, gia công công nghiệp và dịch vụ theo yêucầu. Luật kinh tế xã hội 1983 áp dụng nguyên tắc hợp tác xã trong luật 1947 đã nêu ở trên.

Loại hình hợp tác xã này mang lại 3 lợi ích cho thợ thủ công :

nâng cao năng lực cạnh tranh của thợ thủ công bằng cách tập hợp lại với nhau để muavà đảm bảo việc cung ứng cho họ

tiếp cận các thị trường mới thông qua việc tổ chức các chương trình chào hàng tập thể,phát triển hoạt động thương mại chung và quản lí chung các dịch vụ (tổng đài điệnthoại, không gian bán hàng,...)

13 Tham khảo tổng hợp luật kinh tế xã hội 1983 quy định về hợp tác xã thủ công, hàng hải, vận tải đường bộ và đường sông tại :Phu luc\HTX theo Luat 1983.docTham khảo luật kinh tế xã hội :Tai lieu tham khao HTX o Phap\LOI1983-EconomieSociale.doc .

66

hiện đại hoá bằng cách chia sẻ các khoản đầu tư của thợ thủ công để mua sắm trangthiết bị chung.

Hợp tác xã và các tổ chức vận tải đường bộ và đường sông

Công ty hợp tác xã vận tải hàng hoá đường bộ và đường sông do các thể nhân thành lập ranhằm khai thác sản nghiệp thương mại chung. Đó là những công ty hợp tác xã sản xuất. Cáccông ty này được thành lập bởi các doanh nghiệp kết hợp lại với nhau nhằm chia sẻ dịch vụ.

2.3.3. Hợp tác xã thương mại14

Kinh doanh theo kiểu hội viên kết hợp là hình thức kinh doanh độc lập có tổ chức lâu đời nhất.Những nhóm đầu tiên ra đời từ cuối thế kỉ XIX phát triển rất mạnh vào những năm 60, thời kìphát triển nhất của hình thức phân phối lớn và của dây chuyền thương mại chuyên sâu lớn, từđó thúc đẩy những đối tượng kinh doanh độc lập kết hợp lại với nhau hay củng cố nền tảng choviệc kết hợp giữa họ. Hoạt động của hợp tác xã thương mại được điều chỉnh bằng Bộ luậtthương mại.

« Mục đích của các công ty hợp tác xã thương mại bán lẻ là cải thiện điều kiện kinh doanh củahội viên trên cơ sở các hội viên cùng nỗ lực. » ( Điều L124-1 Bộ luật thương mại). Như vậy,công ty hợp tác xã thương mại có thể có các hoạt động sau đây : cung cấp hàng hoá, thựcphẩm, dịch vụ, trang thiết bị cho hội viên ; tập hợp kinh doanh ; hỗ trợ tiếp cận tín dụng ; hỗ trợkĩ thuật, tài chính ; mua vốn kinh doanh; phát triển chính sách thương mại chung, tham gia vàocác công ty cộng tác viên.

Như vậy, hợp tác xã thương mại cho phép các chủ doanh nghiệp độc lập, hội viên của mộtnhóm mà chính họ là chủ sở hữu và là người sử dụng, tổ chức mạng lưới các điểm bán hàngvà có được phương tiện để phát triển.

2.4. Công ty hợp tác xã sản xuất15

Công ty hợp tác xã sản xuất do người làm công ăn lương đồng lòng đảm nhận chức năng chủdoanh nghiệp một cách tập thể kết hợp lại với nhau thành lập nên. Là công ty thương mại, côngty hợp tác xã sản xuất được điều chỉnh bằng luật năm 1978. Luật này quy định số lượng hộiviên tối thiểu, việc phân bổ quyền hạn theo quy chế (Công ty TNHH16 - hay công ty khuyếtdanh17 -) và phân chia lợi nhuận trong đó một phần được dành để chi người làm công ănlương.

Nhà ở và các công trình công cộng là lĩnh vực hoạt động chủ yếu của công ty hợp tác xã sảnxuất và hiện vẫn đang dẫn đầu trong việc tạo công ăn việc làm. Trong số các công ty hợp tácxã sản xuất, dịch vụ tri thức và văn hoá đang trở thành lĩnh vực hoạt động hàng đầu, vị trí thứba thuộc về các dịch vụ khác như taxi, dọn dẹp, nhà hàng, khách sạn.

Đặc trưng của công ty hợp tác xã sản xuất :

14 Tham khảo tổng hợp hợp tác xã thương mại tại : Phu luc\HTX cua cac thuong gia.doc15 Tham khảo tổng hợp công ty hợp tác xã sản xuất : Phu luc\Công ty HTX cua cong nhan- sản xuất.docTham khảo văn bản luật công ty hợp tác xã sản xuất : Tai lieu tham khao HTX o Phap\Loi-1978-SCOPactualisée.doc16 Công ty TNHH là một hình thức công ty môi giới – là công ty thương mại TNHH theo đó, trách nhiệm được giới hạn trong phạm vivốn góp, tuy nhiên công ty này có đặc điểm của một công ty nhân sự, chủ yếu là vì phần vốn nắm giữ trong tổng vốn của công tykhông thể được tự do nhượng lại cho người khác nếu không có sự đồng ý của một phần hoặc toàn bộ hội viên tự do.17 Công ty khuyết danh là một hình thức pháp lí của công ty thương mại ở nhiều nước.

67

Người làm công ăn lương quản lí doanh nghiệp : hội viên là người làm công ăn lương(hay xã viên) nắm giữ ít nhất 51 % vốn hoạt động và ít nhất 65% quyền bỏ phiếu.

Coi trọng hiệu quả lao động và ưu tiên cho sự tồn tại lâu dài của doanh nghiệp hơn làlợi nhuận thu được vốn : lợi nhuận được chia cho người làm công ăn lương và trích vàoquỹ dự trữ thuộc tài sản của công ty.

vốn không cố định : nhân viên mới đóng góp dần cổ phần cho doanh nghiệp, nếu rờidoanh nghiệp thì nhân viên được bồi hoàn lại vốn đã đóng góp.

mọi hội viên đều bình đẳng : việc bỏ phiếu tại đại hội được tiến hành dựa trên nguyêntắc « một người-một phiếu bầu », không phụ thuộc vào lượng vốn mà hội viên nắm giữ.

Là doanh nghiệp dân chủ, được xây dựng dựa trên sự nỗ lực-đầu tư chuyên môn cao, công tyhợp tác xã sản xuất có thể đáp ứng được khát vọng của người làm công ăn lương là làm chủtương lai nghể nghiệp của mình.

2.5. Hợp tác xã đa thành viên : công ty hợp tác xã lợi ích chung : sự đổi mới đángkể18

Khuôn khổ pháp lí mới, được xây dựng năm 2001 này đáp ứng được nhu cầu phát triển củacông ty và cách thức điều hành mới. Năm 1997, công ty hợp tác xã sản xuất đã tổ chức thảoluận về việc cần thiết xây dựng một mô hình doanh nghiệp mới trên nguyên tắc đa hội viênnhằm tạo điều kiện mở rộng hoạt động của các công ty hợp tác xã theo mô hình của nước lánggiềng Italia.

Đặc trưng của mô hình doanh nghiệp hợp tác xã mới này là việc mở cửa cho nhiều hội viên :

Doanh nghiệp này cho phép kết hợp nhiều tác nhân cho một dự án

nhân viên hợp tác xã (như với công ty hợp tác xã sản xuất)

thể nhân tình nguyện (như một hiệp hội)

người sử dụng thường xuyên và những người hưởng lợi miễn phí hay không miễn phítừ hoạt động của hợp tác xã (như hợp tác xã người tiêu dùng)

mọi pháp nhân hay thể nhân, là đối tượng của luật công hay tư, đồng ý đóng góp trựctiếp vào sự phát triển của công ty hợp tác xã bằng sức lao động hay đóng góp bằngtiền, vật chất, trí tuệ hoặc bằng mọi phương tiện khác (chính quyền địa phương vàdoanh nghiệp)

Theo quy chế công ty lợi ích chung, người làm công ăn lương, người sử dụng và ít nhấtđại diện của một trong ba thành phần kể trên được coi là hội viên.

chính quyền địa phương không được nắm giữ tổng giá trị trên 20% vốn

công ty làm ra sản phẩm và dịch vụ nhằm đáp ứng nhu cầu chung trên một địa bànbằng cách huy động ở mức tốt nhất các nguồn lực kinh tế-xã hội.

18 Tham khảo công ty hợp tác xã lợi ích chung : Phu luc\Cong ty HTX loi ich chung SCIC.doc

68

công ty hoạt động theo hệ thống phát triển của vùng và phát triển bền vững

công ty tuân thủ theo nguyên tắc hợp tác xã (phân bổ quyền hạn theo nguyên tắc 1người = 1 phiếu bầu). Theo điều lệ thì hội viên có thể được phân bổ quyền hạn theođoàn ; trong trường hợp này, mỗi đoàn có số lượng phiếu bầu như nhau.

một đoàn không được nắm giữ trên 50% hay dưới 10% toàn bộ quyền bỏ phiếu

quy chế của doanh nghiệp cũng giống như công ty thương mại khuyết danh hoặc côngty TNHH (điều chỉnh bằng bộ luật thương mại)

công ty mang lại lợi ích cho tập thể và có đặc trưng là đem lại lợi ích xã hội được chínhquyền tỉnh thừa nhận. Đặc trưng này thể hiện qua việc tổ chức đối thoại thực tiễn, tranhluận dân chủ, giáo dục công dân, ra quyết định tập thể giữa các tác nhân đến từ khắpnơi.

công ty có nguyên tắc phân bổ thặng dư đảm bảo sự tồn tại lâu dài cho hợp tác xã. Ítnhất 57,5% lợi nhuận được phân bổ vào các khoản dự trữ không phân chia.

các khoản dự trữ tích luỹ được không được đem chia

các hiệp hội có thể chuyển đổi sang mô hình công ty hợp tác xã lợi ích chung mà khôngcần phải xác lập một pháp nhân mới

công ty hợp tác xã lợi ích chung có thể được nhận hỗ trợ từ địa phương

Các công ty hợp tác xã lợi ích chung kết hợp với nhau quanh 2 trục hoạt động chính : dịch vụtheo yêu cầu và những dịch vụ thiết yếu về xã hội, y tế, thể thao, văn hoá, giáo dục, chỗ ở vàmôi trường, bảo vệ thiên nhiên, thu gom và tận dụng tối đa giá trị rác thải, phát huy giá trị di sảnthiên nhiên và văn hoá.

2.6. Tình hình kinh tế và pháp luật hiện nay

2.6.1. Công ty hợp tác xã châu Âu được đưa vào luật của Pháp

Theo thông cáo ngày 24/6/2008 của Coop de France, ngày 19/6, Đại hội đã quyết định « đưaquy định về công ty hợp tác xã châu Âu vào luật của Pháp » trong khuôn khổ dự luật với« các quy định về việc điều chỉnh để luật công ty phù hợp hơn với luật cộng đồng ». Quy địnháp dụng cho liên minh châu Âu với 27 nước thành viên này thừa nhận tầm quan trọng, vai tròkinh tế, xã hội và lãnh thổ của các hợp tác xã. Theo Coop de France, nó cho phép phát triển hệthống hợp tác xã xuyên quốc gia trên cơ sở pháp lí chung. Coop de France còn nhấn mạnhrằng « hợp tác xã là các doanh nghiệp khác nhau phục vụ lợi ích của xã viên, với mụcđích tương trợ lẫn nhau, có tư cách pháp lí đặc biệt và cần được điều chỉnh bởi các điềukhoản ràng buộc về thuế phù hợp và được Uỷ ban châu Âu thừa nhận»19

19 Xem luật số 2008-649 ngày 3/7/2008 chứa các quy định về việc làm cho luật công ty phù hợp với luật cộng đồng, theo đó có thểáp dụng các điều L. 210-3 luật thương mại và 1837 bộ luật dân sự tuỳ theo luật đó có chứa đối tượng thương mại hay không. Điềulệ hợp tác xã phải có các quy định tương tự quy định tại các điều từ L. 225-38 đến L. 225-42 và từ L. 225-86 đến L. 225-90 luậtthương mại, xác định thể thức cấp giấy đồng ý của hội đồng quản trị hoặc ban giám đốc cho hội viên – xã viên mới tham gia cũngnhư những thể thức xin ý kiến trước đại hội trong trường hợp không đồng ý. Mọi công ty hợp tác xã châu Âu đều có thể chuyển đổisang mô hình công ty hợp tác xã nếu tại thời điểm chuyển đổi, công ty đó đã đăng kí từ hơn 2 năm và bảng tổng kết 2 năm tài khoáđầu tiên của công ty được thông qua.

69

2.6.2. Hợp tác xã

Gần đây, hợp tác xã người tiêu dùng đã phải thay đổi cho phù hợp với sự biến chuyển kinh tếvà của người tiêu dùng. Đồng thời, phát triển bền vững cũng trở thành một trục lao động quantrọng : kinh tế năng lượng, xử lí rác thải hợp lí, giáo dục người tiêu dùng.

Trong lĩnh vực này đã có sự hình thành các nhãn hiệu chung nhằm đáp ứng nhu cầu tập trunghoá thương mại và phân phối. Những đặc trưng pháp lí và kinh tế liên quan đến địa vị củangười làm công ăn lương ở các hợp tác xã phải được bảo vệ và phát triển tuỳ theo điều kiệnkinh tế mới và việc sử dụng chuyên môn.

Từ năm 2006, hợp tác xã nhà ở được tạo thuận lợi về mặt chính trị và pháp lí với việc banhành nhiều luật20 có lợi cho sự phát triển nhà cho đối tượng có thu nhập thấp, giúp mọi đốitượng có cơ hội tiếp cận nhà ở cùng các biện pháp tài chính tạo thuận lợi cho việc tiếp cận sởhữu nhà ở thuê, tiếp cận với nhà cho mọi đối tượng cùng với các biện pháp tạo thuận lợi choviệc tiếp cận sở hữu.

Hợp tác xã ngân hàng cũng đã phát triển rất mạnh, cụ thể là phát triển chế độ hội viên, thịphần, số nhân viên tăng rõ rệt, thành lập nhiều văn phòng mới, phát triển chi nhánh, tăng vốntự có. Chẳng hạn, tập đoàn Tín dụng nông nghiệp xếp thứ 4 trên thế giới. Tuy nhiên, hiện nay,hệ thống hợp tác xã ngân hàng đang bị đe doạ bởi : i) việc xem xét lại nguyên tắc « 1 người –1 phiếu bầu » và ii) nguy cơ mất quy chế vốn góp vì những nhà hoạch định chính sách khônghiểu biết về mô hình hợp tác xã ngân hàng, đồng thời do cạnh tranh dẫn đến tình trạng vậnđộng hành lang mang tính chất áp đảo.

Phong trào tập trung nông nghiệp vốn được khởi xướng từ nhiều năm nay hiện đang phát triển.Cụ thể, theo ước tính, 10% nhóm hợp tác xã thực hiện được 75% tổng doanh số từ hợp tácnông nghiệp21. Các hợp tác xã nông nghiệp kết hợp với doanh nghiệp không phải hợp tác xãđể thực hiện các giao dịch nhằm tạo ra những nhóm hợp tác xã lớn mạnh. Dưới góc độ luậtpháp, luật định hướng nông nghiệp ngày 5/01/2006 và quyết định ngày 5/10/2006 về hợp tác xãnông nghiệp đã có các quy định về việc sử dụng kết quả doanh thu, việc sử dụng này phải gắnvới chiến lược của hợp tác xã. Vốn góp tiết kiệm22 đã được xây dựng cho xã viên, việc tiếp cậncổ phần ưu đãi đặc biệt được tạo thuận lợi và thu hút được sự quan tâm của xã viên, khuônkhổ pháp lí phù hợp với hoạt động sáp nhập và cơ cấu lại, những hoạt động bảo vệ quyền lợicủa xã viên cũng được xây dựng.

Hợp tác xã thủ công tự nguyện thay đổi điều lệ để có thể tăng và đa dạng hoá nguồn vốn tự cóđể cho các hợp tác xã có thể tự trang bị những phương tiện cần thiết nhằm đáp ứng được yêucầu cạnh tranh và của thị trường.

20 Luật ngày 13 tháng 7 năm 2006 về cam kết quốc gia về nhà ở, luật ngày mùng 5 tháng 3 năm 2007 về quyền về nhà ở có thểphản bác, chính sách về nhà trị giá 100 000 euro.21 Nguồn : báo cáo năm 2007 của Hội đồng hợp tác xã cấp cao22 Vốn góp tiết kiệm : Vốn góp tiết kiệm từ nay được xây dựng, khi phân bổ kết quả hoạt động, cụ thể là trích một phần lợi nhuậncho vào vốn góp tiết kiệm để chia cho hội viên-xã viên theo đề xuất của hội đồng quản trị và sau khi đã được đại hội xã viên thốngnhất. Phần vốn này là một dạng vốn hoạt động đặc biệt của hợp tác xã. Thể thức hoàn trả và nhượng lại phải theo những điều kiệnđặc biệt mà điều lệ hợp tác xã đã chỉ rõ.

70

71

2.7. Tổng hợp phong trào hợp tác xã và luật pháp ở Pháp

Tất cả các hợp tác xã của Pháp đều được điều chỉnh bằng luật 1947 với các nguyên tắc sau : Tư cách kép : xã viên là hội viên đồng thời là người hưởng lợi Quản lí dân chủ : 1 người – 1 phiếu bâu Tự do và ra khỏi hợp tác xã Dự trữ không phân chia Thù lao hạn chế đối với vốn Lợi nhuận của hợp tác xã Hợp tác xã được phân loại theo hai tiêu chí : Ai là hội viên, thành viên và người nắm giữ ít nhất một cổ phần Hoạt động là gì Qua đó có thể phân thành 5 nhóm chính và nhiều nhóm nhỏ được điều chỉnh bằng các luật khác nhau

Hợp tác xã người tiêudùng

Hợp tác xã ngânhàng

Hợp tác xã doanh nghiệp Công ty hợp tác xãsản xuất

Công ty hợp tácxã lợi ích chung

1. hợp tác xã người tiêudùngluật 1917 về tổ chức tíndụng cho các công ty hợptác xã người tiêu dùng vàluật 1947

2. hợp tác xã trường họcKhông có luật quy địnhmà chỉ có thông tư B.O vềgiáo dục quốc gia năm1948

3. Hợp tác xã sở hữuchungLuật 1947

4 mạng lưới lớn :-Tập đoàn ngân hàngnhân dân-Tập đoàn tín dụngnông nghiệp-Tập đoàn tín dụngtương trợ-Tập đoàn quỹ tiết kiệm

Luật 1947 và luật tàichính tiền tệ và cácnghị định và nghịquyết đặc biệt(décrets et desarrêtés particuliers)đối với từng ngân

1. Hợp tác xã nông nghiệp : a. Công ty HTX nông

nghiệp trong đó có hợptác xã sử dụng chung vậttư nông nghiệp

quyển V phần II luật nôngthôn

b. công ty lợi ích nôngnghiệp chung

Luật 1947 và quyển V phầnIII luật nông thôn

2. hợp tác xã hàng hải3. hợp tác xã thủ công4. hợp tác xã vận tảiLuật 1947 và luật kinh tếxã hội 1983 có bổ sung

Luật 1947 và luật1978 về công ty hợptác xã sản xuất vớinhững sửa đổi mớinhất năm 1992

Công ty thương mạiđược điều chỉnh bởiluật Công ty (Công tykhuyết danh hoặcCông ty TNHH)

Luật 1947 pháttriển thêm vàonăm 2001 vớiđiều lệ công tyhợp tác xã lợi íchchung và luậtthương mại

Công ty thươngmại được điềuchỉnh bởi luậtCông ty (Công tykhuyết danh hoặcCông ty TNHH)

72

4. hợp tác xã nhà ở với giáthuê đúng mứcLuật 1947 và luật xâydựng và nhà ở

các nghị định đặc biệt

5. Hợp tác xã thương mạiLuật 1947 và luật thươngmại

Hợp tác xã hoạt động theo quy định của luật 1947 hay các luật đặc biệt khác tuỳ theo loại hình hoạt động của hợp tác xã. Ví dụ như :

Luật kinh tế xã hội 1983 không có quy định về trình tự giải thể đặc biệt, vì thế phải dựa vào luật 1947 Luật kinh tế xã hội : điều chỉnh các công ty hợp tác xã thủ công, hàng hải và vận tải : phần lớn các điều khoản quy định về hợp tác xã thủ

công và các điều khoản đặc biệt quy định 2 mô hình hợp tác xã còn lại. Các điều khoản quy định về hợp tác xã thủ công cũng có thể áp dụngcho 2 loại hình hợp tác xã kia nếu không có điều khoản bổ sung. Đối với hợp tác xã vận tải, chỉ có 2 điều khoản là khác, còn lại tất cả cácđiều khoản quy định về hợp tác xã thủ công đều có thể áp dụng cho hợp tác xã vận tải.

Hợp tác xã nông nghiệp được quy định bằng các điều khoản trong luật nông thôn. Tuy nhiên, các công ty lợi ích nông nghiệp chung đượcđiều chỉnh bằng luật 1947 được sửa đổi vào năm 2001 với quy chế công ty lợi ích nông nghiệp chung và bằng một số điều trong luật nôngthôn.

So với luật chung 1947, các luật khác quy định cụ thể hơn ở những điểm sau : định nghĩa từng loại hình hợp tác xã dựa vào lĩnh vực hoạt động tên hợp tác xã nguyên tắc hợp tác xã luôn được các luật áp dụng lại điều kiện để trở thành xã viên, các kiểu hội viên, tỉ lệ hội viên số lượng hội viên tối thiểu tham gia thành lập hợp tác xã quyền của xã viên, của người thứ ba là hội viên có quyền hay không có quyền hưởng dịch vụ từ hợp tác xã vốn hoạt động đăng kí : mỗi loại hình hợp tác xã thuộc trách nhiệm của từng bộ chuyên trách, điều này được quy định rõ trong từng luật cơ cấu/quản lí : cơ quan có thẩm quyền và vai trò của các cơ quan đó (ví dụ : đại hội ngành đối với hợp tác xã thủ công) quỹ của hợp tác xã phân chia lợi nhuận những thay đổi có thể diễn ra : sáp nhập, chia tách, chuyển đổi mô hình hợp tác xã (công ty khuyết danh - công ty TNHH – hợp tác xã) ưu đãi về thuế

73

3. Cơ cấu đại diện hợp tác xã và hoạt động thúc đẩy hợp tác xã củacác cơ cấu đó

3.1. Ví dụ về mô hình hợp tác xã nông nghiệp và cơ cấu đại diện Coop de France

Mỗi loại hình hợp tác xã đều có cơ cấu đại diện cấp nhà nước. Nhờ đó, hợp tác xã được đạidiện ở cấp nhà nước và trên nhà nước (châu Âu hay quốc tế)23. Coop de France là thành viêncủa Hội đồng nông nghiệp Pháp, đã gia nhập Liên minh tương trợ, hợp tác và tín dụng nôngnghiệp quốc gia, tham gia Nhóm hợp tác quốc gia24 và ở cấp châu Âu, là thành viên Uỷ ban hợptác nông nghiệp Liên minh châu Âu.

Từ năm 1966, Coop de France trở thành tổ chức chuyên môn về hợp tác nông nghiệp vớinhững trọng trách sau :

Đại diện, thúc đẩy và bảo vệ quyền lợi chuyên môn, vật chất và tinh thần của hợp tác xãnông nghiệp. Thúc đẩy và tăng cường hợp tác nông nghiệp.

Sản xuất và cung ứng dịch vụ nhằm đáp ứng nhu cầu của các hợp tác xã (hội đồng,kiểm toán, đào tạo).

Đảm bảo sự tuân thủ quy chế hợp tác xã (rà soát, thanh tra tài chính).

Thành viên gồm 3 đoàn :

Liên minh quốc gia chuyên sản xuất : tập hợp gần như tất cả các công ty hợp tác xãcủa từng lĩnh vực hoạt động. Liên minh quốc gia là nơi tụ hội của năng lực nghề nghiệp,trình tự hoạt động và sản phẩm.

Liên minh hợp tác xã vùng : đại diện cho các hợp tác xã nông nghiệp trước các thểchế chuyên môn, hành chính và chính trị cấp vùng. Liên minh hợp tác xã vùng hỗ trợcho các hoạt động phát triển, rà soát và đào tạo vì lợi ích của các công ty hợp tác xã.

Các doanh nghiệp thuộc nhóm « thúc đẩy hợp tác xã » : 18 hợp tác xã doanh nghiệpquy mô lớn, thành viên của Liên minh quốc gia, tham gia trực tiếp vào hoạt động củaCoop de France. Chính Coop de France được các hợp tác xã này giao cho tư cách đạidiện cao nhất cho họ trong việc bảo vệ quyền lợi kinh tế của các hợp tác xã.

Coop de France do Hội đồng quản trị gồm đại diện của 3 đoàn được Đại hội bầu với nhiệm kì3 năm điều hành. Hội đồng quản trị bầu chủ tịch và một văn phòng trong số các thành viên củahội đồng. Hội đồng quản trị và văn phòng đề ra định hướng chính trị của Liên đoàn và xác lậpquan điểm từng bên.

Nhà nước tổ chức họp bàn thường xuyên với các tổ chức chuyên môn trong hệ thống hợp tácnông nghiệp và các bộ liên quan trong Hội đồng hợp tác nông nghiệp cấp cao, chấp thuậncủa các hợp tác xã nông nghiệp và liên minh hợp tác xã theo luật định hướng nông nghiệp ngày

23 Tham khảo bảng cơ cấu và cơ quan đại diện hợp tác xã trang 18...24 Để biết thêm thông tin, tham khảo trang web của Nhóm hợp tác quốc gia : http://www.entreprises.coop

74

05/01/2006. Đây là cơ quan nhà nước đảm bảo mối liên hệ giữa các hợp tác xã và Nhà nướcvới 3 nhiệm vụ sau :

Thành viên của Coop de France (cơ cấu quốc gia của các hợp tác xã nông nghiệp)

Theo dõi tình hình kinh tế tài chính trong lĩnh vực hợp tác và đề xuất định hướng pháttriển chiến lược.

Pháp lí : đề xuất sửa đổi các văn bản luật và dưới luật cho phù hợp với thực tiễn ; cónhiệm vụ cấp hoặc rút lại giấy đồng ý

Đề ra nguyên tắc xác lập tiêu chuẩn rà soát, tổ chức, theo dõi và kiểm tra việc xác lậpcác tiêu chuẩn đó.

Các công ty hợp tác xã và liên hiệp hợp tác xã phải gia nhập vào Hội đồng này và tham giađóng góp hàng năm. Hội đồng n này do một ban ban giám đốc điều hành gồm 12 thành viên : 7người do các hợp tác xã nông nghiệp và liên hiệp hợp tác xã bầu lên và 5 cá nhân đủ tư cáchdo bộ trưởng chỉ định25.

25 Xem : www.hcca.coop/

COOP DE FRANCE

Liên minh quốcgia chuyên môn

hoá

Liên minh hợptác xã vùng

Hợp tác xã doanh nghiệp

Doanh nghiệp thuộc nhóm« thúc đẩy hợp tác xã »

Cơ sở hoạt động nông nghiệp

75

3.2. Cơ cấu và cơ quan đại diện và thúc đẩy hợp tác xã cấp quốc gia26

Cơ cấu quốc gia theo loại hình hợp tácxã

Cơ quan quốc gia Đại diện và đối thoại thể chế

Liên minh hợp tác xã tiêu dùng quốc gia.www.fncc.coop

Cơ quan hợp tác trung ương tại trườnghọc : www.occe.coop

Hiệp hội sở hữu chung và đồng sở hữuchủ quốc gia : www.copropriete-cooperative.com

Liên minh công ty hợp tác xã nhà ở quốcgia : www.hlm.coop

Coop de France : www.coopdefrance.coop

Liên minh hợp tác, tương trợ và tín dụnghàng hải : www.cmcm.org

Liên minh hợp tác xã và các nhóm thợ thủcông : www.ffcga.coop

Hợp tác xã vận tải : Unicooptrans. :www.unicooptrans.com

Hợp tác xã thương mại : www.les-enseignes-du-commerce-associe.org

Tổng liên đoàn hợp tác xã sản xuất :www.scop.coop

Nhóm hợp tác quốc giaThành viên : các tổ chức đại diệnquốc gia của các hợp tác xãNhiệm vụ :

- thúc đẩy hợp tác xã- tạo ra nơi gặp gỡ cho các

phong trào hợp tác xã- đại diện cho các hợp tác xã ở

cấp quốc gia và quốc tếhttp://www.entreprises.coop

Hội đồng doanh nghiệp, chủ doanhnghiệp và các nhóm kinh tế xã hộiThành viên : các thành phần kinh tếxã hội khác nhau, tổ chức tại lãnh thổvà nghiệp đoàn giới chủ.Nhiệm vụ :

- đảm bảo tính đa dạng trongcách thức điều hành doanhnghiệp

- đảm bảo điều lệ kinh tế xã hộiđược thừa nhận

- thúc đẩy hiệu quả hiện hữucủa các giá trị do kinh tế xãhội mang lại

Phái đoàn liên bộ phụ trách về đổi mới,thực nghiệm xã hội và kinh tế xã hộiNhiệm vụ :- đảm bảo sự phát triển của các hoạt động đổimới vì lợi ích chung nhằm soạn thảo và thựchiện các chính sách công ...- đề xuất và phối hợp để đưa ra các giải phápnhằm tạo thuận lợi cho hợp tác xã phát triển ...- đảm bảo sự thống nhất giữa công quyền vàcác tổ chức kinh tế xã hội ...

Nhóm hợp tác tại Hội đồng kinh tế-xã hộiNhiệm vụ :- tư vấn về các vấn đề kinh tế-xã hội- tạo ra nơi giao lưu gặp gỡ cho các tác nhânvà tổ chức- có vai trò như bản lề giữa nghiệp đoàn vàgiới chủ

Hội đồng hợp tác cấp caoNhiệm vụ :- tư vấn cho thủ tướng để :* nghiên cứu và theo dõi toàn bộ các vấn đề

về hợp tác* đề xuất các giải pháp nhằm tạo điều kiện chocác ngành, các lĩnh vực hợp tác phát triển

Hội đồng kinh tế xã hội cấp caoNhiệm vụ :- đảm bảo sự thống nhất giữa công quyền vàcác lĩnh vực kinh tế xã hội

26 Để biết thông tin về đại diện cấp châu Âu, xem chương 3 – châu ÂU

76

3.3. Thúc đẩy hợp tác xã của các công ty hợp tác xã sản xuất

Các cơ cấu đại diện hợp tác xã cấp quốc gia đang nỗ lực nhằm thúc đẩy hợp tác xã. Tổng liênđoàn công ty hợp tác xã sản xuất đã công bố định hướng chiến lược trong cuốn « Sách trắngvề tình hình phát triển hợp tác của các công ty hợp tác xã sản xuất năm 2004 cho giaiđoạn từ nay đến năm 2008 »27, trong đó đưa ra 4 ưu tiên và xác định 13 hướng hành động vìsự phát triển của phong trào hợp tác xã sản xuất trong giai đoạn nêu trên.

Đặt con người vào vị trí trung tâm của quá trình phát triển hợp tác xã

Tạo những kí hiệu gắn kết với phong trào hợp tác xã dễ nhận biết (đã có một tài liệuhướng dẫn về hợp tác xã cho từng nhân viên mới)

Tăng cường đào tạo về hợp tác xã tại các công ty hợp tác xã sản xuất

Mang lại lợi ích kinh tế xã hội cho xã viên

Hợp tác xã, nguồn lực phát triển đầu tiên

Làm cơ sở tham khảo trong lĩnh vực phát triển công bằng và tự khẳng định với tư cáchlãnh đạo tại địa bàn trong việc gánh vác trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp

Hỗ trợ thường xuyên cho sự tồn tại lâu dài và tình hình phát triển kinh tế của các công tyhợp tác xã sản xuất và công ty hợp tác xã lợi ích chung bằng việc bổ sung 2 biện pháprà soát hợp tác xã : thiết lập cơ chế phòng ngừa suy thoái kinh tế và xây dựng quy chếnhóm hợp tác nhằm tạo thuận lợi cho việc lập chi nhánh hợp tác xã

thúc đẩy mạng lưới công ty hợp tác xã sản xuất uỷ thác và các câu lạc bộ liên hợp tácxã sản xuất (phát triển địa phương)

Công ty hợp tác xã sản xuất, đối tác không thể thiếu cho sự phát triển tại các địa phương

Là đối tác duy trì và tạo mới công ăn việc làm ở địa phương

Là cơ sở để phục hồi hoạt động của doanh nghiệp

Đóng vai trò là đối tác của các vùng trên lĩnh vực chính sách ngành nghề hoạt động-đặcbiệt là về môi trường - được đại diện ở những nơi nghiên cứu và đưa ra quyết định (thoảthuận lập vị trí những nhà phát triển hợp tác xã cấp vùng, thậm chí cấp tỉnh).

Mạng lưới công ty hợp tác xã sản xuất, chất xúc tác cho hợp tác xã phát triển

Tăng cường vai trò của những người được bầu trong tổ chức

Kiểm tra những cách làm hay và phổ biến cho toàn mạng lưới

Thúc đẩy hệ thống trao đổi và làm việc cùng nhau (cổng Internet, cơ sở dữ liệu « hợptác », thiết bị giám sát chiến lược).

27 Xem sách trắng về công ty hợp tác xã sản xuất tại :Tai lieu tham khao HTX o Phap\SCOP-LivreBlanc2004.pdf

77

Phát huy tối đa năng lực tập thể của các tác nhân hợp tác : có tầm nhìn xa về quản lí việc làmvà sự đồng bộ giữa các cơ quan chức năng của phong trào hợp tác xã.

Tổng liên đoàn công ty hợp tác xã sản xuất đã thực hiện được những hoạt động gì từ năm2004 ?

2007 : tuyên truyền các chính sách nhằm khắc phục khó khăn trong quá trình chuyểnmình của doanh nghiệp : tổng thống Sarkozy thừa nhận tính thích đáng của « chế độ đasố lao động là cổ đông » như là giải pháp cần được phát huy để đảm bảo sự phát triểncủa các doanh nghiệp vừa và nhỏ, đồng thời dung hoà được vốn và lao động.

2006 : kí thoả thuận phát triển hợp tác xã dịch vụ cho con người (với cơ quan quốc giavề dịch vụ theo yêu cầu và tín dụng hợp tác xã).

Tiếp tục thực hiện chính sách 4 mục tiêu đề ra vào năm 2004.

78

TAI LIỆU THAM KHẢO

1. Luật :

Luật số 47-1775 ngày 10/9/1947 về quy chế hợp tác xã ;

Luật nông thôn : Quyển V- phần II và III ;

Luật số 83-657 ngày 20/7/1983 : luật phát triển một số hoạt động kinh tế xã hội ;

Luật ngày 7/5/1917 về tổ chức tín dụng cho công ty hợp tác xã tiêu dùng ;

Luật số 78-763 ngày 19/7/1978 về quy chế công ty hợp tác xã sản xuất .

2. Sách, tạp chí :

Kinh tế xã hội từ A đến Z. Giải pháp kinh tế thay thế. Số chuyên đề 22, 01/2006.

Hội đồng hợp tác cấp cao. Phong trào HTX ở Pháp. 2007.

Hợp tác xã Pháp. Hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp ở Pháp : phân tích phạm vi hợp

tác và các lĩnh vực hoạt động. 11/2007.

Công ty Hợp tác xã công nhân sản xuất. Phát triển các Hợp tác xã dịch vụ theo yêu cầu.

Hồ sơ tạp chí, 2006

Tổng liên đoàn công ty hợp tác xã sản xuất. Sách trắng về phát triển Hợp tác xã - Mộtphong trào mở đang được khẳng định và được hưởng ứng. Công ty Hợp tác xã côngnhân sản xuất (Scop Entreprises), 2004.

Một vài trang web tham khảo :

Légifrance : trang web của Pháp có đăng tất cả các luật : http://www.legifrance.gouv.fr/

Juricoop : trang web về luật cho hợp tác nông nghiệp : http://www.juricoop.coop

Coop de France : trang web hợp tác xã nông nghiệp : http://www.coopdefrance.coop

Nhóm hợp tác quốc gia : http://www.entreprises.coop

Trang web của các công ty hợp tác xã sản xuất : http://www.scop.coop/

Phụ lục : danh sách các luật hợp tác xã (cơ sở dữ liệu Natlex ILO)- Tổng hợp luật.

79

CHƯƠNG 5: CA-NA-DA

MỘT MÔ HÌNH LUẬT PHÁP HAI CẤP -CẤP LIÊN BANG VÀ CẤP BANG CHO MỘT PHONG TRÀO HTX

ĐƯỢC PHÁT TRIỂN VÀ HỖ TRỢ MẠNH MẼ

MỤC LỤC

1. Giới thiệu phong trào HTX ở Ca-na-đa..............................................................................80

2-Các loại hình HTX ở Ca-na-đa ...........................................................................................81

3. Một mô hình luật đặc biệt ở hai cấp : cấp liên bang và cấp bang.......................................84

4. Một mong muốn phát triển lĩnh vực HTX và đổi mới lĩnh vực này nhờ các chính sách mạnhmẽ và một phong trào đặc biệt ..............................................................................................86

4.1. Chính sách phát triển các HTX ở Québec....................................................................86

4.2. Luật HTX mới của bang Colombie Britannique ..........................................................88

4.3. Sáng kiến Phát triển HTX : một cơ quan khuyến khích cấp quốc gia ..........................89

4.4. Một phong trào HTX thể hiện mạnh mẽ trên lục địa Ca-na-đa ....................................90

TAI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................................92

Groupe de recherche etd’échanges technologiques

80

Phong trào HTX của Ca-na-đa được phát triển mạnh trong tất cả các lĩnh vực của nền kinh tếvới hơn 8.800 HTX. Phong trào này mang dáng vẻ của một mô hình với hệ thống pháp luật haicấp – cấp liên bang và cấp bang – cũng như về mặt chính sách quảng bá phong trào.

1. Giới thiệu phong trào HTX ở Ca-na-đa

Các HTX đầu tiên được thành lập ở Ca-na-đa vào khoảng nửa sau của thế kỷ 19 sau khi phòngtrào này phát triển ở Châu Âu. Ngày nay có hơn 8.800 HTX ở Ca-na-đa, và các HTX này sửdụng 150.000 nhân công trực tiếp. Trong toàn Ca-na-đa, có 250.000 nhà sản xuất độc lập đangphụ thuộc vào các HTX tiêu thụ và sản xuất. Các HTX này có vai trò đặc biệt quan trọng tại cácvùng nông thôn và vùng sâu vùng xa của đất nước, ở đó các HTX này đáp ứng các nhu cầukinh tế của các nhà sản xuất trong các lĩnh vực nông nghiệp, nghề cá, nghệ thuật, tiểu thủcông nghiệp. Cứ 10 người Ca-na-đa thì có 4 người là xã viên của ít nhất 1 HTX. Ở Québec1,khoảng 70% dân số là xã viên của một HTX trong khi ở Saskatchewan, tỉ lệ này là 56%. Ít nhất7 HTX nằm trong số 500 công ty tốt nhất Ca-na-đa và nhiều HTX tài chính đã được xếp trongsố những môi trường làm việc tốt nhất ở Ca-na-đa2.

Các HTX được coi là một phần không thể tách rời của nền kinh tế xã hội Ca-na-đa vì đây lànhững công ty được điều hành một cách dân chủ và có mục đích là đáp ứng các nhu cầu kinhtế xã hội của các thành viên. Các HTX là các công cụ đã chứng tỏ được vai trò tương trợ, vìcác HTX cho phép các xã viên cùng làm việc để hướng tới những mục đích chung. Kết quả làphong trào này củng cố mối liên kết xã hội và tạo điều kiện cho người dân tham gia củng cố liênkết xã hội, tin tưởng lẫn nhau và tạo điều kiện đảm bảo bình đẳng giữa các công dân. Trongnhững thập niên trước ở Ca-na-đa, các HTX đã giúp đỡ hàng ngàn người và cộng đồng dân cưkhó khăn để tìm các giải pháp hiệu quả cho các vấn đề xã hội và kinh tế của họ đồng thời nângcao năng lực lãnh đạo, quyền tự chủ và hoạt động điều tiết xã hội, thể chế ở cấp địa phương.Người Ca-na-đa tiếp tục sử dụng mô hình HTX một cách sáng tạo để đáp ứng nhiều nhu cầuvà thách thức, trong đó có cả các nhu cầu của các nhóm dân cư bản xứ và nhập cư, nhómthanh niên, người tàn tật hay các nhóm cộng đồng thu nhập thấp.

Các HTX cung cấp các hàng hóa và dịch vụ trên toàn lãnh thổ Ca-na-đa, nhưng có vai trò đặcbiệt quan trọng tại nhiều cộng đồng nông thôn và vùng xa. Tại một số cộng đồng dân cư, cácHTX là các đơn vị duy nhất cung cấp các dịch vụ bán lẻ và dịch vụ tài chính, các dịch vụ y tế vàchăm sóc tại nhà, các dịch vụ thông tin và công cộng, các trạm du lịch và các tiện ích cơ bảnkhác. Các HTX nông nghiệp được chính phủ hỗ trợ và công nhận là có tiềm năng lớn để tậptrung cố gắng nhằm đạt các mục tiêu chung và sẽ cạnh tranh được trên thị trường, vượt quacác khó khăn hiện nay và nắm bắt các cơ hội về thị trường, qua đó phát triển các vùng nôngthôn.

Québec giữ một vai trò đặc biệt trong lĩnh vực HTX. Từ nửa cuối thể kỷ XIX, lĩnh vực này đãphát triển nhờ động lực đặc biệt của dân chúng và chúng ta không thể thấy được điều đó ởphần còn lại của châu lục này. Ngày nay các HTX nhìn chung vẫn có một hình ảnh tốt và thậmchí là nổi tiếng trong dân chúng vì các HTX tài chính và nông nghiệp giữ vai trò quan trọng

1 Québec : bang nói tiếng Pháp của Canada, 9 bang khác nói tiếng Anh.2 Nguồn: Vụ HTX của Canada : thành lập năm 1987 nhằm giúp chính phủ liên bang đáp ứng ngày càng hiệu quảhơn các lo ngại và các nhu cầu của các HTX. http://www.coop.gc.ca.

81

trong xã hội. Các HTX của Québec liên kết thành các liên đoàn và nhóm ngành nghề và cũngcó các mạng lưới đối tác bên ngoài rất phát triển và rất năng động. Tùy theo ngành nghềchuyên môn, các HTX được xây dựng có sự liên kết với các tổ chức và các bộ ngành cũng nhưvới các trường đại học để có được các thông tin chiến lược ví dụ như quan hệ với trung tâmnghiên cứu Desjardins về quản lý các HTX dịch vụ tài chính của trường cao học thương mại–HEC Montréal-, với Viện nghiên cứu và giảng dạy về các HTX của Trường ĐH Sherbrooke-IRECUS-. Các HTX cũng có những mối quan hệ đối tác với các nghiệp đoàn và các tác nhâncủa nền kinh tế xã hội. Tất cả những thứ đó khiến Québec trở thành một địa điểm rất tiềm năngđể phát triển các HTX chiếm tới 40% số lượng HTX của cả nước và 50% việc làm tại các HTX.Vị thế nổi trội này còn được tăng cường nữa do có những HTX mới được thành lập. Từ năm1995 đến năm 2000 tốc độ thành lập mới HTX đã tăng gấp đôi. Điều này được thể hiện quaviệc tăng 46% số lượng việc làm được tạo mới trong các doanh nghiệp. Không có nơi nàotrong cả nước năng động bằng nơi đây.

2-Các loại hình HTX ở Ca-na-đa

Theo định nghĩa của vụ HTX Ca-na-đa, « HTX là một doanh nghiệp thuộc sở hữu của cácthành viên và thành viên HTX cũng là người sử dụng dịch vụ của HTX. Tất cả xã viên của HTXđều là những người có quyền quyết định như nhau vì có hệ thống dân chủ « mỗi thành viênmột phiếu ». Đổi lại, tất cả các xã viên cùng chia sẻ những lợi ích của hoạt động hợp tác tùytheo mức độ họ sử dụng các dịch vụ do HTX cung cấp. »

Thực ra Luật HTX của Ca-na-đa giải thích là « Luật này có mục đích là xây dựng các quy địnhvề các doanh nghiệp thương mại bao gồm những thành viên tham gia một cách dân chủ đểtheo đuổi một mục đích chung và tăng cường đồng hóa luật kinh doanh điều chỉnh các HTX ởCa-na-đa »

Luật này áp dụng cho mọi HTX được thành lập theo chế độ của luật này và không bị chuyểnsang chế độ của một cấp luật pháp khác.

HTX chỉ được thực hiện các hoạt động của :

một ngân hàng;

một công ty chịu sự điều chỉnh của Luật công ty bảo hiểm;

một công ty chịu sự điều chỉnh của Luật về công ty ủy thác3 và cho vay;

một hiệp hội chịu sự điều chỉnh của Luật về các hiệp hội HTX tín dụng » (Trích điều.3.)

Luật này kế thừa các nguyên tắc của ACI : tự nguyện gia nhập và mở rộng cho tất cả mọingười, quyền lực dân chủ do các thành viên thực hiện, đóng góp kinh tế của các thành viên, Tựchủ và độc lập, Giáo dục, đào tạo và thông tin, Hợp tác giữa các HTX, Cam kết trước cộngđồng.

3 Ủy thác : chỉ một hoạt động chuyển quyền sở hữu theo những điều kiện sử dụng hoặc thời gian.

82

Ở Canada, các HTX có mặt trong nhiều lĩnh vực hoạt động. Các nhu cầu đa dạng mà các HTXphải đáp ứng đã dẫn đến sự ra đời của nhiều loại hình HTX. Như vậy, tuân thủ tiêu chuẩn xếploại của chính phủ - với đại diện là vụ HTX – và tuân thủ luật pháp hiện hành ở Québec, cácHTX được phân thành 5 loại lớn tùy theo bản chất của các xã viên-người tiêu dùng, các nhàsản xuất, người lao động, các đối tác- trừ các HTX tín dụng là một loại đặc biệt chịu sự điềuchỉnh của luật riêng.

Năm loại HTX chính ở Ca-na-đa.

HTX củangườitiêu dùng

Các HTXbán lẻ

Các HTXdịch vụ

Các HTX này cung cấp hàng hóa cho các thành viên đểhọ sử dụng riêng.

Các HTX thuộc sở hữu của những người tiêu dùngnhững sản phẩm do HTX bán ra.

Các HTX này hoạt động trong nhiều lĩnh vực. Quy môcó thể khác nhau, từ các nhóm mua chung đến các tổchức kiểu siêu thị lớn.

Các HTX này cung cấp các dịch vụ cho các thành viên(các cá nhân hoặc công ty)

Các HTX này thuộc sở hữu của những người sử dụngdịch vụ.

Quy mô của HTX cũng có thể khác nhau, từ các nhà trẻđến các HTX nhà ở lớn.

Lương thực

Đồ dùng học tập

Buôn bán đồ da dụng kimloại

Bán quần áo

Cơ sở hạ tâng vui chơi

Điện, gas tự nhiên, nănglượng gió ; nhà ở, chămsóc sức khỏe hoặc trôngtrẻ

Vận tải và truyền thông,Các dịch vụ xã hội

Các HTXcủangườisản xuất

Loại hình HTX này tập hợp các thể nhân và pháp nhânđược hưởng những lợi thế kinh tế thông qua mua củaHTX của họ các hàng hóa và dịch vụ cần thiết để họhành nghề hoặc kinh doanh. Các thành viên tối đa hóatác động của hoạt động kinh doanh của mình. Qua đóHTX trở thành phần kế tiếp của hoạt động kinh doanhcá thể khi hoạt động như một mạng lưới hiệu quả. HTXthuộc sở hữu của những xã viên tham gia mua sảnphẩm dịch vụ đầu vào của HTX hoặc bán sản phẩm vàdịch vụ của mình cho HTX.

Công nghiệp thực phẩm,taxi, sử dụng trang thiết bịnông nghiệp cũng nhưcác dịch vụ chuyên mônvà cho các doanh nghiệp.

Québec : ngày càng cónhiều thợ làm kính, nghệsĩ, kĩ thuật viên tin học

Các HTXlao động

Cung cấp việc làm cho các thành viên thông qua khaithác một doanh nghiệp. Các HTX này có thể kinhdoanh trong tất cả các lĩnh vực kinh tế. Trong hình thứcHTX này những người lao động vừa là thành viên vừalà chủ của các doanh nghiệp. Họ kiểm soát toàn bộhoạt động của doanh nghiệp. Như vậy HTX tạo cho họkhả năng nâng cao năng lực kinh doanh khi tham giavào hoạt động quản lý doanh nghiệp.

Tập hợp người lao động của một công ty cùng nắm giữ

Nông lương, quy hoạchrừng và chế biến gỗ,

Các dịch vụ cho cácdoanh nghiệp,

Các công nghệ thông tinmới, các dịch vụ cứu

83

HTX củanhữngngười laođộng vàcổ đông

nhiều hoạt động của doanh nghiệp. Đầu tư như vậy sẽcho phép người lao động tham gia vào quá trình pháttriển doanh nghiệp. Mối quan hệ giữa HTX và doanhnghiệp thường được điều chỉnh thông qua một thỏathuận cổ đông, thỏa thuận này xác định các quy tắc làmviệc cho tất cả các đối tác. HTX tham gia quản lý vàphân bổ thành quả. Các xã viên hợp tác chặt chẽ vớiban điều hành nên có thể tham gia thực hiện các mụctiêu của doanh nghiệp và đề xuất các ý tưởng mới. Loạihình HTX này cũng là một phương tiện hữu hiệu đảmbảo đại diện cho các chủ sở hữu doanh nghiệp.

thương,

Nghệ thuật và biểu diễn

Đào tạo

Chăm sóc tại nhà

Sản xuất công nghiệp vàchế tạo

Sản xuất, tin học vàtruyền thông.

Các HTXđa đối táchay còngọi làHTX đoànkết

Đáp ứng nhu cầu của các nhóm đối tượng khác nhaunhư công nhân, khách hàng, các tổ chức và cá nhânquan tâm. Trong một HTX đoàn kết, người lao động vàngười sử dụng dịch vụ có mục đích chung có thể tậphợp nhau lại để thỏa mãn các nhu cầu và mong muốnriêng của mình. Hơn nữa, tất cả những người kháchoặc công ty khác quan tâm đến việc HTX đạt mục tiêucủa mình như thế nào đều có thể tham gia vào HTX vớitư cách thành viên hỗ trợ.

Lĩnh vực y tế, chăm sócsức khỏe tại nhà và cácdoanh nghiệp xã hộikhác.

Các HTXtài chính

Các HTX này cung cấp các dịch vụ tài chính, cho vayhoặc đầu tư, và các dịch vụ bảo hiểm cho các xã viêncủa mình. Các HTX này thuộc quyền sở hữu của cácxã viên sử dụng dịch vụ hoặc người mua bảo hiểm.

Ở Québec, Phong trào Desjardins rất phát triển, đây làtập đoàn HTX tài chính đầu tiên.

Các quỹ nhân dân

Các quỹ tiết kiệm

Tín dụng liên đoàn

Các HTX bảo hiểm

Các HTX tương trợ

Đặc điểm của các HTX Thế hệ mới

Giữa những năm 1970, một hình thức HTX mới phát triển ở Ca-na-đa cho phép các HTX nôngnghiệp thích ứng với các nhu cầu của thị trường thông qua đa dạng hóa sản phẩm và khai tháccác khả năng mới về chế biến sản phẩm và các hoạt động giá trị gia tăng theo một mô hình đãđược phát triển ở Mỹ. Nhờ tập hợp các nguồn lực và trở thành chủ sở hữu và chủ kinh doanhcác doanh nghiệp chế biến sản phẩm hoặc kinh doanh các hoạt động giá trị gia tăng, các nhàsản xuất đã tăng được lợi nhuận, tạo việc làm và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của cộng đồngđịa phương.

HTX thế hệ mới nhiều đặc điểm giống với HTX truyền thống, đặc biệt là nguyên tắc kiểm soátdân chủ dựa trên nguyên tắc mỗi thành viên một phiếu; nguyên tắc phân chia lợi nhuận theomức độ sử dụng dịch vụ hoặc bán sản phẩm cho HTX; nguyên tắc một hội đồng quản trị do cácxã viên bầu ra.

84

Tuy nhiên HTX thế hệ mới cũng có một số đặc điểm khác biệt như :

các quyền giao hàng theo hợp đồng liên quan đến mức vốn đã đầu tư;

chỉ những người sản xuất đã mua các quyền giao bán có thể trở thành xã viên;

các xã viên phải đóng góp vốn nhiều hơn nữa;

các phần vốn góp được quyền giao bán hàng có thể được chuyển đổi và giá trị có thểthay đổi.

Các HTX chịu sự điều chỉnh của Luật HTX của Ca-na-đa hoặc Luật HTX của các vùng như cácHTX khác trong nước.

3. Một mô hình luật đặc biệt ở hai cấp : cấp liên bang và cấp bang.

Các tỉnh thông qua các luật về thành lập các HTX từ đầu thế kỷ XX. Ở cấp liên bang (chính phủtrung ương của Ca-na-đa), năm 1970 đã thông qua Luật về các hiệp hội HTX của Ca-na-đa.Tháng 3 năm 1996 phong trào HTX đã trình chính phủ dự thảo một luật mẫu cho phép các HTXđược tự do hơn để có thể đối mặt với những đòi hỏi của thị trường cạnh tranh trong nước vàtrên toàn thế giới. Luật HTX của Ca-na-đa (chương C-1.7) năm 1998 là kết quả của sáng kiếnnày. Luật mới đã đơn giản hóa quy trình tổ chức xây dựng HTX, bao gồm các quy chế xâydựng và quy định giống như các quy định hiện hành của các công ty cổ phần.

Luật này điều chỉnh tất cả các loại HTX trừ các HTX tín dụng vì đối với các HTX này đã có luậtvề các hiệp hội HTX tín dụng đang có hiệu lực.

Điểm đặc biệt của luật pháp Ca-na-đa là hệ thống luật của nước này có hai cấp : cấp liênbang và cấp bang. Luật HTX Ca-na-đa điều chỉnh các HTX có hoạt động ở nhiều bang. Thựctế, để khai thác một doanh nghiệp ở hai tỉnh hoặc nhiều hơn, một HTX mong muốn được thànhlập theo Luật liên bang phải có các văn phòng ở địa điểm nhất định ở nhiều hơn một tỉnh. Luậtnày quản lý các HTX phi tài chính. Tối thiểu 3 người, hoặc một hay nhiều đơn vị HTX mongmuốn trở thành xã viên HTX, có thể nộp đơn đề nghị được thành lập HTX. Nếu là 3 người trìnhđơn đề nghị thành lập HTX, số lượng sẽ viên không được xuống dưới 3 người. Các quy chếphải được soạn thảo phù hợp với các mẫu đã được xây dựng4.

Các HTX chỉ hoạt động tại một bang chịu sự điều chỉnh của các luật cấp vùng. Ví dụ, vùngQuébec có luật HTX riêng (L.R.Q., chương C-67.2) từ đầu thế kỷ. Một dự án cập nhật luậtnày đã được chính phủ Québec tiến hành từ năm 2003. Chúng ta sẽ trở lại vấn đề này trongphần IV của chương trình.

Các luật HTX là những tài liệu hoàn chỉnh – luật của Ca-na-đa dày 240 trang, luật của Québecdày 150 trang và đọc các tài liệu này cũng nặng. Chúng tôi sẽ so sánh ngắn gọn cấu trúc của

4 Các mẫu 3001, 3003 và 3006.

85

các luật để có ý tưởng về hệ thống luật pháp hiện hành tại đất nước này, rất khác so với Phápvà các nước được nghiên cứu khác5.

So sánh hai hệ thống luật6

TênLuật HTX của Ca-na-đa(chương C-1.7) năm 1998

Luật HTX của QuébecL.R.Q., chương C-67.2 từ đầu thế kỷ 20057

Vùng ápdụng

HTX phải có hoạt động tại ítnhất 2 bang

Luật áp dụng hạn chế cho các HTX hoạt độngtại Québec

Địnhnghĩachung

« Luật này nhằm xây dựng quyđịnh cho các doanh nghiệpthương mại của các cá nhântự liên kết với nhau một cáchdân chủ để theo đuổi một mụcđích chung và tăng cườngđồng hóa các hoạt động kinhdoanh liên quan đến các HTXcủa Ca-na-đa » (trích điều 3)

« HTX là một pháp nhân tập hợp các cá nhânhoặc công ty có nhu cầu kinh tế, xã hội hoặcvăn hóa chung, và để thỏa mãn những nhucầu đó họ tập hợp nhau lại để kinh doanh theocác quy định hoạt động của HTX. » (điều 3)

Nội dungcủa luật

1- các quy định chung áp dụngcho tất cả các HTX2- các quy định riêng cho :

các HTX của nhữngngười lao động (địnhnghĩa, vốn, tư cách xãviên (là người lao độngtrong HTX hay không),các quy định hànhchính và giải thể)

các HTX nhà ở phi lợinhuận (các đòi hỏi vềquy chế, hạn chế đặcbiệt, các quy định hànhchính, điều kiện hoạtđộng)

1-các quy định chung áp dụng cho tất cả các HTX2- các quy định riêng cho từng loại HTX ởQuébec :

các HTX của những người sản xuấtđịnh nghĩa, quy định, và một chi hội cho các HTXnông nghiệp với một định nghĩa8

các HTX của người tiêu dùngđịnh nghĩa9 và các chi hội cho các HTX nhà ở vàHTX trường học

các HTX của người lao độngđịnh nghĩa và một số biện pháp

các HTX của người lao động cổ đôngđịnh nghĩa

các HTX đoàn kếtđịnh nghĩa3. các quy định khác cho các liên đoàn và nhữngthay đổi quy chế (từ HTX thành công ty và ngượclại)

5 Tổng hợp các văn bản luật của Ca-na-đa và Québec có thể tải về từ địa chỉ này : Phu luc\Luat HTX Canada_IN.doc6 Có thể tham khảo luật HTX Canada bằng tiếng Pháp và tiếng Anh tại địa chỉ sau :Canada\CanadaLoiCoopératives.docCanada\CanadaCooperativesAct.pdfCó thể tham khảo luật HTX Québec tại địa chỉ sau : Canada\Québec-LoiCoopérative.doc7 Luật HTX mới của Québec có hiệu lực kể từ ngày 17/11/2005.8 « HTX nông nghiệp là HTX có mục đích chính liên quan đến nông nghiệp và các lĩnh vực phụ trợ cho hoạt độngnông nghiệp, liên quan đến hoạt động cung ứng các sản phẩm và cung cấp các dịch vụ cần thiết cho hoạt động nôngnghiệp hoặc quá trình sản xuất, chế biến, bảo quản, tiêu thụ, vận chuyển và vận tải các sản phẩn liên quan đến hoạtđộng nông nghiệp »9 Tất cả các định nghĩa có thể xem trong tài liệu tổng hợp các luật của Ca-na-đa và Québec theo địa chỉsau : ..\Phu luc\Luat HTX Canada_IN.doc

86

4. Một mong muốn phát triển lĩnh vực HTX và đổi mới lĩnh vực nàynhờ các chính sách mạnh mẽ và một phong trào đặc biệt

4.1. Chính sách phát triển các HTX ở Québec

Québec đã khởi động một dự thảo chính sách phát triển các HTX năm 200310 với mongmuốn đặc biệt là hoàn thiện luật HTX để phù hợp với thực kế của nền kinh tế hiện nay. Xuấtphát từ nhận xét là các HTX ít tham gia vào các lĩnh vực liên quan đến ngành kinh tế mới vàgặp nhiều khó khăn khi thành lập ở môi trường nông thôn trong khi các HTX này có những đặctính đặc biệt, chính phủ Québec nhận thấy rằng cần tạo cho các HTX này một môi trường thuậnlợi để phát triển và tăng trưởng, kèm theo các công cụ và phương tiện để phát triển. Vì vậyQuébec đã xây dựng một chương trình hành động đến năm 2005 gồm 5 mảng chính :

điều chỉnh khung pháp lý ;

tích lũy tư bản và tài chính của các HTX ;

hỗ trợ kĩ thuật;

củng cố quy mô các hoạt động kinh tế và các hiệp hội ;

công nhận các HTX và điều hòa hoạt động của chính phủ.

Liên quan đến khung pháp lý, cần điều chỉnh luật phù hợp với bối cảnh phát triển các HTXlao động, HTX của người lao động cổ đông và HTX đoàn kết hiện nay. Luật hiện nay cho thấyrõ hơn các nhu cầu và suy nghĩ của các HTX của người tiêu dùng. Những thay đổi của luậtphải thể hiện sự đa dạng của phong trào HTX và cho phép có sự mềm dẻo hơn trong một sốquy định sẽ tạo điều kiện mở rộng quyền lực của các HTX. Vì vậy Chính phủ Québec đề xuấtphát triển mảng thứ nhất của chiến lược thành 5 điểm11 :

Củng cố đặc điểm khác biệt của doanh nghiệp HTX so với các thể nhân và công tykhác. Để làm được điều này cần : thể hiện những nguyên tắc HTX đã được ACI xâydựng. Nhấn mạnh đặc điểm dân chủ, sở hữu tập thể và khái niệm chủ sở hữu-người sửdụng. Dự thảo dự kiến giữ lại một luật chung cho 5 loại HTX nhưng có thêm những quyđịnh riêng cho từng loại để các HTX hoạt động và phát triển tốt nhất. Dự thảo sẽ làm rõloại hình HTX của người lao động cổ đông (CTA) để cho phép người lao động đóng gópcụ thể hpn vào quá trình phát triển của doanh nghiệp sử dụng họ. Dự thảo sẽ hoànthiện HTX đoàn kết để hiệu quả hơn bằng cách tạo sự linh hoạt hơn trong các quy địnhthành lập và mở rộng thành phần xã viên. Các đề nghị khác của các HTX nhà ở, HTXtrường học, HTX lao động cũng sẽ được xem xét.

10 Tham khảo tài liệu chính sách phát triển HTX ở Québec tại địa chỉ sau : Tai lieu tham khao ve HTX oCanada\Quebec-PolitiqueDevCooperatives2005fr.pdf11 Các điểm khác trong chiến lược được tóm tắt trong tài liệu Quảng bá các HTX, tham khảo tại địa chỉ sau : ..\Phuluc\Chiến lược phát triển HTX trên thế giới.doc

87

Cải thiện quy trình tích lũy tư bản thông qua đơn giản hóa các phương thức về các« phần vốn tham gia ưu đãi » được xây dựng để thu hút vốn từ bên ngoài nhưng vẫnduy trì sự tự chủ của HTX. Dự án luật sẽ làm rõ các quyền của người sở hữu các phầnvốn góp liên quan đến việc tiếp cận thông tin về các cổ phần mình nắm giữ. Sẽ tổ chứcmột cuộc thảo luận về vấn đề thanh toán các phần vốn góp cho các thành viên sẽ rakhỏi HTX và có thể ảnh hưởng đến khả năng ổn định về tài chính của HTX.

Khẳng định lại nguyên tắc không được chia khoản dự trữ chung : buộc xây dựng mộtquỹ dự trữ chung không được chia trong đó khoản đóng góp tối thiểu tùy theo quy địnhvới những điều chỉnh đặc biệt cho các HTX của người lao động và HTX lao động (chiamột phần thặng dư thu được khi cung cấp dịch vụ cho những người không phải xã viênthông qua chia phí thừa theo phần vốn góp ưu đãi).

Củng cố các mạng lưới ngành hàng bằng cách đề xuất là các HTX không phải là thànhviên của các liên đoàn tham gia đóng góp tài chính phát triển lĩnh vực của họ; tạo mộtcông cụ chứng nhận HTX; củng cố quyền lực của các liên đoàn để đảm bảo sự liên kếttrong ngành hàng (quyền thanh tra và kiểm tra) và đa dạng hóa thành viên của các liênđoàn (mở rộng cho các doanh nghiệp không phải HTX).

Hoàn thiện hoạt động của HTX thông qua đơn giản hóa các quy định liên quan đến thủtục và giấy phép, đơn giản hóa thủ tục hành chính về quảng bá hợp pháp cho cácdoanh nghiệp, các cơ chế tiếp tục quy chế Tổ chức phi lợi nhuận hướng tới quy chếHTX, một dự án sát nhập Tổ chức phi lợi nhuận/HTX, làm rõ những quyền giao choHiệp hội các HTX.

Những thay đổi chính trong luật HTX năm 2005

Thành lập : số lượng sáng lập viên cần thiết để có thể xây dựng HTX được giảm từ 12 xuốngcòn 5.

Các loại HTX.

- HTX của những người sản xuất được luật pháp công nhận, thực ra HTX loại này đãtham gia vào phong trào HTX với tư cách như là 1 HTX nghề nghiệp (ví dụ : các HTX nôngnghiệp, HTX dịch vụ cho doanh nghiệp)

- HTX của những người tiêu dùng từ nay đã có trong luật, trong luật cũ không có loạiHTX này.

- Một chương riêng đề cập đến HTX của những người lao động là cổ đông (CTA) đãđược thêm vào luật. Loại HTX này tập hợp toàn bộ người lao động của một công ty và cho phéphọ cùng là cổ đông của công ty này. HTX cũng phải có một thỏa thuận bằng văn bản giữa cáccổ đông đảm bảo cho HTX cử ít nhất một đại diện vào ban quản trị.

- HTX đoàn kết được định nghĩa lại để linh hoạt hơn trong điều chỉnh « tư cách thànhviên ». HTX bao gồm ít nhất 2 loại thành viên trong số các thành viên sau: 1. các thành viên sửdụng dịch vụ : các cá nhân hoặc công ty sử dụng các dịch vụ do HTX cung cấp; 2. các thànhviên là người lao động : các thể nhân làm việc trong HTX; 3. các thành viên hỗ trợ : mọi cá nhânhoặc công ty có lợi ích kinh tế, xã hội hoặc văn hóa trong quá trình thực hiện mục tiêu của HTX.

88

- Định nghĩa HTX lao động nêu rõ là HTX này là tập hợp những người lao động cùng khai thácmột doanh nghiệp phù hợp với các quy định hoạt động của HTX.

Sổ đăng kí HTX. Mọi đối tượng sở hữu các phần vốn của một HTX từ nay có thể tra cứu báocáo hàng năm mới nhất của HTX.

Vốn góp : Vốn góp bao gồm các phần vốn góp của xã viên, vốn góp ưu đãi và vốn tham gia.HTX có thể phát hành các phần vốn tham gia cho mọi cá nhân hoặc công ty không phải làthành viên hoặc thành viên dự bị của HTX.

HTX phải chỉ rõ là việc hoàn trả các phần vốn góp của các thành viên rời bỏ HTX có thể gâyảnh hưởng đến sự ổn định của HTX. Thực tế, sau khi hoàn trả vốn, HTX có thể sẽ không cònkhả năng thanh toán và không thể thực hiện các cam kết của mình đối với các bên thứ 3 đãcung cấp tài chính cho mình. Nếu trường hợp này xảy ra, HTX có thể sẽ không hoàn trả, mualại hoặc thanh toán lãi cho một phần vốn.

Thặng dư. Việc phân bổ bắt buộc các phần thặng dư được duy trì ở múc 20% nhưng từ nay cóthể bao gồm tối thiểu 10% số thặng dư dành cho dự trữ.

Sáp nhập và tiếp tục. Luật cho phép một HTX sáp nhập với một tổ chức phi lợi nhuận theo đuổicác mục tiêu tương tự hoặc có liên quan chặt chẽ với mình, thành một HTX mới. Một tổ chứcphi lợi nhuận vẫn được phép tiếp tục hoạt động dưới danh nghĩa HTX.

4.2. Luật HTX mới của bang Colombie Britannique

Năm 2001, bang Colombie Britannique đã đổi mới luật HTX của bang mình được xây dựng từnăm 1896 và soạn thảo luật mới có tên là Luật về các hiệp hội HTX và các Quy định về cácHiệp hội HTX, nhằm mang lại cho các HTX một khuôn khổ pháp lý hiện đại cho phép các HTXphát triển và làm giàu trong môi trường kinh tế hiện nay.

Luật mới đã đổi mới một số điểm quan trọng trong hệ thống pháp luật về HTX :

điều chỉnh các định nghĩa về tư cách xã viên, các cuộc họp và các quy định bỏ phiếu tùytheo tình hình phát triển của lĩnh vực HTX

đổi mới các quy định liên quan đến đặc điểm phù hợp với hình thức HTX đã được quyđịnh trong luật cũ, chế độ báo cáo và lãnh đạo, và cho phép các HTX nhiều khả năng tựđiều tiết hơn

cho phép các HTX cải thiện khả năng tiếp cận các nguồn vốn thông qua cổ phiểu

Hơn nữa, luật mới về các hiệp hội HTX :

giảm số lượng xã viên tối thiểu để thành lập một HTX từ 5 xuống 3 thành viên

89

cho phép các HTX phát hành các phần vốn đầu tư cho các đối tượng không phải là xãviên

cho phép gia nhập kết hợp giữa nhiều HTX của các lĩnh vực khác nhau và không chỉ làgiữa các HTX nhà ở như trước kia

giảm xuống 2/3 đa số phiếu cần có để thông qua một nghị quyết đặc biệt, trừ các HTXnhà ở vẫn giữ mức đa số phiếu là 3/4

cho phép các HTX để xã viên bỏ phiếu thông qua thư điện tử và tham gia họp qua điệnthoại

cho phép các HTX quyết định số tiền mà HTX cần cho quỹ dự trữ cho những việc độtxuất12

loại bỏ vị thế « Superintendent », tương đương tác nhân giám sát hoặc hội đồng giámsát của HTX, và giảm số lượng hồ sơ mà HTX phải kê khai vào Sổ Đăng ký doanhnghiệp. Họat động quản lý của các HTX được tự điều tiết tốt hơn, gần hơn với phươngpháp quản lý của doanh nghiệp.

Các HTX đã phải tiến hành thay đổi, nếu cần thiết, trong các quy định của mình để phù hợphơn với luật mới. Tuy nhiên, nếu các quy định không trái với luật thì không cần phải thay đổi.

4.3. Sáng kiến Phát triển HTX : một cơ quan khuyến khích cấp quốc gia

Chương trình của chính phủ này được triển khai từ năm 2003 nhằm giúp tất cả những ngườimong muốn xây dựng một HTX cũng như thực hiện các nghiên cứu và thử nghiệm những ứngdụng sáng tạo của mô hình HTX. Sáng kiến phát triển HTX nhằm giúp người Ca-na-đa có thểlựa chọn xây dựng HTX dễ dàng hơn để có thể đối mặt được với những thách thức hiện nay.Quỹ này tài trợ cho các dự án từ 5 000 $ và 75 000 $ /dự án/năm. Các hợp phần ưu tiên đượcdự án tài trợ là : giá trị gia tăng cho nông nghiệp, tiếp cận các dịch vụ y tế và chăm sóc tại nhà,phát triển kinh tế tại các cộng đồng nông thôn, vùng sâu vùng xa hoặc vùng phía bắc, phát triểncác cộng đồng bản địa, hòa nhập người nhập cư vào các cộng đồng dân cư của Ca-na-đa vàcác dự án đề ra các giải pháp cho cộng đồng trước các thách thức về môi trường.

Sáng kiến phát triển HTX gồm 2 hợp phần : một Dịch vụ tư vấn có mục đích hỗ trợ chuyênmôn cho các nhóm mong muốn xây dựng các HTX mới hoặc có nhu cầu được hỗ trợ để quảnlý các HTX hiện có. Hợp phần này đặt dưới sự quản lý của 2 cơ quan là Hội đồng hợp tác củaCa-na-đa và Hiệp hội HTX Ca-na-đa. Hợp phần thứ hai là hợp phần Sáng tạo và nghiên cứucó mục đích xem xét và chứng minh làm thế nào các HTX có thể được vận dụng thành côngmột cách sáng tạo. Hợp phần này đặt dưới sự quản lý của Vụ HTX của chính phủ Ca-na-đa.

12 Quỹ dự trữ cho các việc đột xuất = quỹ đặc biệt trong trường hợp có nguy cơ nghiêm trọng.

90

4.4. Một phong trào HTX thể hiện mạnh mẽ trên lục địa Ca-na-đa

Các cơ quan đại diện và quảng bá các HTX

Các cơ quan cấp quốc gia và vùng Đại diện và đối thoại thể chếHội đồng hợp tác Ca-na-đa (CCC)Thành viên : các đại diện của các hội đồng hợp tácvùngNhiệm vụ : tạo môi trường thuận lợi để phát triển cácHTX trong cộng đồng Pháp ngữ trên toàn Ca-na-đa.Vai trò của hội đồng là :

Phối hợp các ý tưởng của phong trào HTXPháp ngữ trước các thách thức chiến lược;

Hành động như một cơ quan phát ngôn trêntoàn lãnh thổ Ca-na-đa của phong trào HTXtrước chính phủ liên bang và các đối tác nhằmxây dựng một khuôn khổ quy định và cácchương trình tạo điều kiện phát triển mô hìnhHTX;

Quảng bá một cách hiệu quả mô hình HTX đểHTX được các cơ quan kinh tế và chính trịcũng như thanh niên công nhận như mộtphương tiện hiệu quả đáp ứng các nhu cầucủa các cộng đồng và tạo điều kiện phát triểnkinh tế xã hội của các cộng đồng này;

Tổ chức các hoạt động hiệp hội đoàn thểtrong cộng đồng Pháp ngữ trên toàn lãnh thổCa-na-đa;

Đại diện cho phong trào HTX của Ca-na-đatrên trường quốc tế.

http://www.ccc.coop/Hiệp hội HTX Ca-na-đaThành viên : xuất thân từ nhiều lĩnh vực kinh tế, làcác đại diện của các liên đoàn vùng và bang cũng

Vụ HTX của chính phủ Ca-na-đaNhiệm vụ ; vụ HTX hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội của Ca-na-đa thông qua trung gian là các doanh nghiệp HTX.

Giám sát sao cho các nhu cầu của lĩnh vực HTX được chính phủ liênbang tính đến nhất là khi xây dựng các chính sách và chương trình.

Thông tin cho các tác nhân chính của liên bang về vai trò của cácHTX và tiềm năng của các HTX để phát triển xã hội và kinh tế Ca-na-đa.

Khuyến khích hoạt động truyền thông mở giữa đại diện của các chínhphủ liên bang, chính phủ bang và vùng lãnh thổ, đại diện của cácHTX, các trường đại học và các tác nhân khác tham gia vào côngcuộc phát triển các HTX.

Tạo thuận lợi cho hoạt động tương tác giữa các HTX và chính phủliên bang.

Cung cấp cho các chính phủ, các tác nhân kinh tế chính và côngchúng các thông tin cần thiết để họ hiểu đúng về các HTX và mô hìnhHTX doanh nghiệp.

http://coop.gc.caBan chỉ đạo Sáng kiến phát triển HTXBan chỉ đạo Sáng kiến phát triển HTX đã được bầu năm 2003 và bao gồm 17thành viên đến từ lĩnh vực HTX cũng như các lĩnh vực khoa học, kinh doanh,nông nghiệp, phát triển kinh tế cộng đồng và nghề nghiệp.Ban chỉ đạo đưa ra các tư vấn về định hướng chiến lược và triển khaichương trình, bao gồm xem xét các đề xuất cho hợp phần « Sáng tạo vànghiên cứu ». Ban cũng xem xét phương pháp chung cho các hoạt động củahợp phần Dịch vụ tư vấn và đánh giá các báo cáo giai đoạn hàng năm.

Ban chỉ đạo cũng sẽ đưa ra những ý kiến tư vấn chung cho Bộ trưởng vàBan thư ký của nghị viện về các hồ sơ liên quan đến các HTX. Hai hợp phần

91

như của địa phương trong những lĩnh vực cụ thể.Hiệp hội HTX Ca-na-đa hoạt động nhằm thúc đẩy,phát triển và tập HTXợp các HTX và các hiệp hội tíndụng vì người dân Ca-na-đa và thế giới :

triển khai chương trình quốc tế phát triển HTXtại 40 quốc gia và tại Ca-na-đa (các HTX y tế,HTX của người bản địa13, HTX nông nghiệp,....), chương trình CoopZone phối hợp vớiCCC và vụ HTX để phát triển năng lực tư vấncủa các HTX ở Ca-na-đa.

phân tích các chiến lược và các chính sáchcủa liên bang, các điều luật và quy định đểđảm bảo là các nhu cầu của các HTX đượcbảo vệ và phổ biến các thông tin này đến cácHTX

bảng nội dung chung để tranh luận đại diện của các HTX ở Liên minh HTX quốc

tế (ACI)http://www.coopscanada.coopHội đồng hợp tác và tương trợ vùng QuébecNhiệm vụ : tham gia phát triển xã hội và kinh tế củaQuébec thông qua tạo điều kiện cho phong trào HTXở Québec phát triển mạnh mẽ phù hợp với cácnguyên tắc và giá trị của Liên minh HTX quốc tế. Đểthực hiện được nhiệm vụ này, hội đồng sẽ :

tổ chức phối hợp giữa các lĩnh vực HTX vàvới các tối tác của các HTX;

đại diện và bảo vệ các lợi ích của toàn bộphong trào HTX của vùng Québec;

tạo điều kiện phát triển HTX nhằm nhân rộngcác tác động tích cực của hoạt động hợp tácđối với các xã viên và người dân.

http://www.coopquebec.coop/

là :1. Các dịch vụ tư vấn, hỗ trợ kĩ thuật cho các nhóm mong muốn xây

dựng các HTX mới hoặc các nhóm có nhu cầu được hỗ trợ để quản lýcác HTX hiện có. Hợp phần này đặt dưới sự quản lý của Hội đồnghợp tác Ca-na-đa và Hiệp hội HTX Ca-na-đa.

2. Sáng kiến và nghiên cứu, xem xét và chứng minh làm thế nào cácHTX có thể được sử dụng thành công và sáng tạo. Hợp phần này đặtdưới sự quản lý của Vụ HTX của chính phủ Ca-na-đa.

Ủy ban liên bộ về HTXỦy ban này là một nhóm điều phối dựa trên các chính sách và bao gồm cácđại diện chỉ định của các bộ và cơ quan chuyên môn của liên bang. Mỗithành viên hoạt động như những cán bộ nguồn trong bộ chủ quản và phụtrách phổ biến trong nội bộ và ra bên ngoài các thông tin cũng như cung cấpnguồn nhân lực nhằm triển khai các tiểu ban phụ trách xem xét các vấn đềđặc biệt. Nhiệm vụ của Ủy ban là :

thảo luận các chính sách vàcác chiến lược của liên bang liên quanđến các vai trò kinh tế xã hội và văn hóa của các HTX ở Ca-na-đa vàđưa ra các khuyến cáo về vấn đề này;

điều phối các hoạt động liên quan đến lĩnh vực HTX trong bối cảnhcác chính sách và chiến lược chung của chính phủ;

giám sát sao cho từng thành viên đưa ra các quyết định và chiến lượcchính sách có khả năng ảnh hưởng đến các mối quan hệ với cácHTX;

trao đổi thông tin để giám sát sao cho tất cả các ảnh hưởng của lĩnhvực HTX được nghiên cứu nhanh chóng và đồng bộ.

Ủy ban bao gồm các cán bộ cao cấp của các bộ.

Các quan chức cấp cao của liên bang, bang và vùng lãnh thổ phụ tráchHTXNhóm cán bộ này họp hàng năm để trao đổi thông tin về các hoạt động mớiliên quan đến các chính sách, pháp luật và quy định về các HTX trên toànlãnh thổ Ca-na-đa. Các nỗ lực hợp tác đến nay của hai cấp chính phủ đã gópphần làm hài hòa môi trường pháp lý về HTX và tạo điều kiện phát triển các.

13 Từ người bản địa được dùng để chỉ những người dân đầu tiên hoặc dân tộc đầu tiên của một vùng lãnh thổ nào đó

92

TAI LIỆU THAM KHẢOHội đồng hợp tác Québec, Chương trình phát triển hợp tác xã Québec 2004-2007, 2005

Fulton M., Phát triển HTX kiểu mới ở Canada, Cơ quan nghiên cứu HTX, Đại họcSaskatchewan, 2001

Chính phủ Québec, Chính sách phát triển HTX, 2003

Luật HTX Canada (chương C-1.7) 1998

Luật HTX Québec (L.R.Q., chương C-67.2)

Mc Cartin, phòng HTX : HTX Canada 2004, 2007

Liên hệ :

Phòng HTX : http://coop.gc.ca

Hội đồng hợp tác Québec : www.coopquebec.qc.ca

Hội đồng hợp tác và tương trợ Québec : http://www.coopquebec.coop

Phong trào HTX tài chính Desjardins : http://www.desjardins.com

Hội đồng hợp tác Canada : http://www.ccc.coop

Hiệp hội HTX Canada : http://www.coopscanada.coop

Cơ quan nghiên cứu HTX : http://www.usaskstudies.coop/

Viện nghiên cứu HTX Anh-Côlômbia : http://www.bcics.org/

93

CHƯƠNG 6: PHONG TRÀO CHUYỂN ĐỔI HTX Ở THÁI LANCÁC BIỆN PHÁP CẢI TIẾN HTX Ở THÁI LAN

MỤC LỤC

1. Giới thiệu lịch sử phát triển HTX ở Thái Lan................................................................................ 94

2. Các loại hình HTX ở Thái Lan ..................................................................................................... 95

2.1. HTX nông nghiệp .............................................................................................................. 95

2.2. HTX tái định cư ................................................................................................................. 96

2.3. HTX ngư nghiệp ................................................................................................................ 97

2.4. HTX hàng tiêu dùng........................................................................................................... 99

2.5. HTX tiết kiệm và tín dụng ..................................................................................................99

2.6. HTX dịch vụ..................................................................................................................... 100

3. Thực tế HTX ở Thái Lan và các biện pháp phát triển ................................................................ 101

3.1. Tình hình thực tế các HTX ở Thái Lan............................................................................. 101

3.2. Giới thiệu luật HTX 1999- biện pháp của nhà nước nhằm đáp ứng với tình hình thực tế củaHTX ở Thái Lan...................................................................................................................... 102

3.3.Định hướng phát triển khu vực HTX ở Thái Lan............................................................... 103

TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................................. 104

Groupe de recherche etd’échanges technologiques

94

1. Giới thiệu lịch sử phát triển HTX ở Thái Lan

Cũng giống như các nước đang phát triển khác, HTX Thái Lan bắt đầu thành lập từ năm 1915 vớimục tiêu quan trọng để sử dụng như một phương thức nhằm nâng cao đời sống của nông dân.Việc chuyển đổi từ nền kinh tế tự cung - tự cấp sang nền kinh tế trao đổi và các thảm hoạ thiên tai (hạn hán, lũ lụt) đã làm cho người nông dân gặp nhiều khó khăn; họ bị mất đất canh tác và trở thànhngười làm thuê trên chính đồng ruộng của mình.

HTX đầu tiên được thành lập ở Thái Lan là HTX Tín dụng cho vay vô hạn “Wat Chan” do Chính phủthành lập vào ngày 26 tháng 2 năm 1916, ở Phisanulok. Hợp tác xã này được xây dựng theo môhình của HTX tín dụng Raiffeisen với mục tiêu duy nhất là cung cấp tín dụng nông nghiệp và thànhlập các HTX tín dụng tại làng nhỏ nhằm giúp đỡ những người nông dân đang trong hoàn cảnh nợnần. Mô hình HTX này đã thành công trong việc ngăn chặn tình trạng người nông dân buộc phảidùng đất đai canh tác của mình để thanh toán các khoản nợ, đồng thời gia tăng số HTX tín dụng tạicác làng nhỏ trên cả nước. Các HTX tín dụng này đã phát triển rộng khắp cả nước cho đến năm1938, sau đó, nhiều loại hình HTX khác đã ra đời theo nhu cầu của người dân.

Năm 1966, các HTX tín dụng nhà nước thuộc sở hữu của Ngân hàng phát triển HTX được tái thiếtthành doanh nghiệp quốc doanh: “Ngân hàng phát triển Nông nghiệp và HTX Nông nghiệp”, thựchiện chức năng của một trung tâm tài chính HTX nông nghiệp với nghiệp vụ cho vay trực tiếp đếntừng người nông dân.

Năm 1968, với mục tiêu tăng cường chuyển đổi HTX, Chính phủ ban hành Luật HTX năm 1968,cho phép việc thành lập Liên hiệp HTX ở Thái Lan nhằm thực hiện chức năng chỉ dẫn, đi đầu chonhững tiến bộ về HTX. Luật HTX năm 1968 cũng quy định khả năng phối kết hợp giữa các HTX tíndụng của các làng nhỏ kề nhau thành một HTX có quy mô lớn hơn ở cấp tỉnh nhằm thực hiệnnhiệm vụ đa mục tiêu và được phân loại thành các HTX nông nghiệp.

Hiện nay, HTX tại Thái Lan được phân chia thành 6 loại như sau:

Hợp tác xã nông nghiệp

HTX tái định cư

HTX Ngư nghiệp

HTX hàng tiêu dùng

HTX Tín dụng và Tiết kiệm

HTX Dịch vụ

Mô hình tổ chức hệ thống HTX ở Thái Lan

HTX ở Thái Lan được tổ chức thành 3 bậc theo chiều dọc; 1) HTX sơ cấp ở cấp huyện; 2) liên đoànở cấp tỉnh, 3) liên đoàn cấp quốc gia.

Thành viên của HTX sơ cấp là các cá nhân; Trong khi đó, thành viên của liên đoàn cấp tỉnh và quốcgia là các HTX. Các thành viên sẽ bầu ban giám đốc (BOD) thông qua đại hội đồng nhằm đề rachính sách phát triển HTX. Số lượng thành viên của Ban giám đốc tối đa không quá 15 người. Bangiám đốc sẽ bổ nhiệm vị trí quản lý và nhân viên để điều hành hoạt động của HTX.

(05)Năm HTX hoặc nhiều hơn ở cấp tỉnh hoặc sơ cấp có thể cùng nhau hình thành một liên đoàncấp tỉnh hay quốc gia để thực hiện các nhiệm vụ chung như chế biến và kinh doanh nông phẩmthay mặt cho hội viên sơ cấp .

95

Liên đoàn HTX nông nghiệp Thái Lan ở cấp quốc gia có 76 hội viên là liên đoàn HTX nông nghiệptỉnh. Ngoài ra ở Thái Lan còn có liên đoàn HTX người trồng mía liên đoàn HTX nuôi lợn liên đoànHTX bò sữa và liên đoàn HTX người trồng hành, liên đoàn HTX tái định cư; liên đoàn HTX tín dụngvà tiết kiệm; liên đoàn HTX hàng tiêu dùng.

Theo luật HTX, B.E.2511, Tất cả HTX ở các cấp phải là hội viên của liên hiệp HTX Thái Lan (CLT).Liên hiệp HTX ở Thái Lan hoạt động như 1 cơ quan dẫn đường cho phong trào HTX. Liên HiệpHTX không hoạt động như 1 doanh nghiệp, mà như một cơ quan điều phối và hỗ trợ đào tạo đểthúc đẩy tiến độ hoạt động, phát triển cho các HTX.

2. Các loại hình HTX ở Thái Lan

2.1. HTX nông nghiệp

Các HTX nông nghiệp được thành lập để tạo điều kiện cho thành viên nông dân tham gia cùngnhau kinh doanh, cải tạo chất lượng cuộc sống tốt hơn.

Các HTX nông nghiệp thường được hình thành để đáp ứng nhu cầu nông dân như:

Cho thành viên vay cho mục đích sản xuất với lãi suất hợp lý;

Khuyến khích thành viên tiết kiệm thông qua gửi tiền tiết kiệm;

Cung cấp nông phẩm và nhu yếu phẩm để bán cho các thành viên với giá hợp lý;

Khuyến khích các tập quán nông nghiệp phù hợp và phổ biến biện pháp kỹ thuật nhằmgiúp thành viên giảm chi phí sản xuất và đạt sản lượng cao hơn. Với sự hỗ trợ của nhà

96

nước, các thành viên được biết đến các kỹ thuật canh tác thích hợp cũng như cách sửdụng phân bón và thuốc trừ sâu. Các thiết bị nông nghiệp (như máy kéo, máy bơmnước, v.v) được cung cấp cho các thành viên với giá phải chăng; và

Tạo điều kiện cho các thành viên cùng nhau bán ra thị trường các sản phẩm của họ,nhờ đó, sản phẩm được bán giá cao hơn và với số lượng nhiều hơn.

Hiện tại, các HTX nông nghiệp tham gia vào nhiều lĩnh vực kinh doanh để đáp ứng nhu cầu thànhviên. Nhìn chung, 5 lĩnh vực chính là cho vay, tiết kiệm, bán hàng tiêu dùng và nông nghiệp, tiêu thụhàng hóa chung, khuyến nông và dịch vụ.

Các HTX nông nghiệp được tổ chức giữa những người tham gia nông nghiệp với nhiều lĩnh vực vàcấp độ nhu cầu,khác nhau. Do đó có nhiều loại hình HTX nông nghiệp khác nhau. Bên cạnh HTXnông nghiệp tổng hợp còn có một số hình thức HTX nông nghiệp chuyên ngành như: HTX Thủy lợi ,HTX cải tạo đất, hình thức HTX đặc biệt, HTX tư lệnh an ninh quốc gia, HTX trồng cao su.

Một số thông tin về HTX nông nghiệp trong năm 2003

2.2. HTX tái định cư

Mục tiêu chính của HTX tái định cư là phân chia đất cho nông dân hoặc không có đất hoặc ít đất đểhọ sử dụng kiếm sống. Quy mô hoạt động của nó cũng giống như HTX nông nghiệp. Tuy nhiên,HTX tái định cư chú trọng hơn đến phát triển đất nhằm làm cho thành viên làm quen với các kỹthuật nông nghiệp phù hợp và biện pháp thủy lợi hiện đại.

HTX tái định cư ra đời nhằm giúp đỡ cho những nông dân không có đất hoặc không đủ đất. HTXcòn có mục tiêu cải thiện điều kiện lĩnh canh và khắc phục tình trạng chiếm dụng đất công hoặc đấtrừng dự trữ bằng cách chia đất để người nông dân có thể kiếm sống thông qua hệ thống HTX này.

Nhiệm vụ chính của nhà nước trong phát triển HTX tái định cư gồm 2 phương diện chính: phân chiađất và thành lập HTX.

97

Các hình thức HTX tái định cư. Nguồn đất để phân chia sẽ quyết định loại hình HTX tái định cưnhư sau:

HTX tái định cư:. Khi đất công bỏ trống được ban lãnh đạo chia đất quốc gia xác định làđất nông nghiệp, Ban xúc tiến HTX1 sẽ dùng đất đó để chia cho người nông dân. Nôngdân đạt các điều kiện của HTX sẽ được cấp quyền sở hữu đất.

HTX thuê-mua đất:. Đất có thể được mua từ chủ đất tư nhân để chia nếu nó được xemlà phù hợp với quy mô đầu tư và chi phí chung . Khi nông dân đã trả hết nợ và thỏa mãnyêu cầu đặt ra họ sẽ được cấp quyền sử hữu đất.

HTX cho thuê đất:. Đất rừng dự trữ bị nông dân chiếm dụng và không thể khôi phục lạinhư điều kiện ban đầu có thể được cho nông dân thuê qua HTX cho thuê đất. Ngườinông dân sẽ không có quyền sở hữu đất, nhưng có quyền sử dụng đất và quyền sửdụng đất có thể được thừa kế.

Một số thông tin về HTX tái định cư trong năm 2003

2.3. HTX ngư nghiệp

HTX ngư nghiệp bao gồm các thành viên tham gia hoạt động ngư nghiệp: nước ngọt và biển. Mụcđích chính của HTX là để thúc đẩy vấn đề sản xuất và tiếp thị thông qua mua tập thể, tiếp cận cácquỹ cho vay, tăng cường kiến thức về nghề cá, và khuyến khích bảo tồn các tài nguyên thiên nhiên.

Các HTX ngư nghiệp thường được thành lập với các mục tiêu sau:

Bán thủy sản và/hoặc các sản phẩm đã chế biến của các thành viên;

Bán thiết bị nghề cá và các vật dụng khác cho thành viên;

Cho thành viên vay vốn;

1 Ban xúc tiến HTX là cơ quan đầu ngành về xúc tiến và phát triển HTX và các tổ chức nông dân thành đọc lập và dựavào thành viên. Để biết thêm, mời click vào đây: http://www.cpd.go.th/index.html

98

Nhận tiền gửi của thành viên;

Phổ biến kiến thức liên quan đến ngư nghiệp, cả về kỹ thuật và kinh doanh; và

Giúp thành viên (và gia đình của họ) làm kinh tế khi nghề nghiệp của họ gặp khó khăn.

Các họat động thường ngày của HTX ngư nghiệp bao gồm các lĩnh vực sau:

Bán sản phẩm của thành viên. HTX tập hợp thủy sản từ thành viên để bán ra thị trường.Việc này mang lại lợi ích cho thành viên trong khi sản phẩm của họ được định giá tốthơn

Mua hàng: HTX mua thiết bị nghề cá và các vật dụng khác để bán cho thành viên vớigiá hợp lý.

Tiết kiệm và cho vay.

- Quỹ cho vay: HTX được hưởng lãi suất thấp tử các quỹ và cho thành viên vay để đầutư nghề cá.

- Tiền gửi.: HTX cung cấp cho thành viên 2 loại tài khoản tiền gửi, tiết kiệm và tiền gửi cốđịnh.

Dịch vụ ngư nghiệp. HTX cũng cung cấp nhiều dịch vụ cho các thành viên (như mở chợcá, đào và cải tiến ao cá và tập huấn kỹ thuật ngư nghiệp mới).

Một số thông tin về HTX ngư nghiệp trong năm 2003,

99

2.4. HTX hàng tiêu dùng

HTX hàng tiêu dùng được thành lập bởi những người tiêu dùng nhằm mua nhiều mặt hàng với giáhợp lý và chất lượng bảo đảm.

HTX hàng tiêu dùng là một pháp nhân được đăng ký theo luật HTX. Thành viên tự nguyện đầu tưvào HTX để đáp ứng nhu cầu mua của họ và duy trì sự phát triển kinh tế của HTX.

HTX hàng tiêu dùng nỗ lực cung cấp các dịch vụ cho thành viên và những người không phải thànhviên theo các nguyên tắc sau:

Bán hàng với giá thị trường hoặc thấp hơn 1 chút để tránh mâu thuẫn với các cửa hàngbên cạnh;

Bán hàng chất lượng cao theo yêu cầu của đa số thành viên;

ong chính xác;

Mua nhiều hàng nhu yếu phẩm để bán cho thành viên; và

Buôn bán bằng tiền mặt để bảo đảm luồng tiền mặt cho cửa hàng, tăng cường khả năngmua với chi phí hợp lý và ngăn ngừa việc nợ tiền hàng của các thành viên.

Một số thông tin về HTX hàng tiêu dùng trong năm 2003

2.5. HTX tiết kiệm và tín dụng

HTX tiết kiệm và tín dụng có thành viên là những người có cùng nghề nghiệp hay sống cùng mộtcộng đồng. Mục đích chính của HTX là khuyến khích tiết kiệm giữa các thành viên và cho vay đểđầu tư sản xuất.

HTX tiết kiệm và tín dụng là một thể chế tài chính với các mục tiêu cụ thể như sau:

Khuyến khích tiết kiệm giữa các thành viên. Để thực hiện mục tiêu này, HTX đề nghị 2 hình thức tiếtkiệm sau:

100

Cổ phần. Tất cả thành viên phải góp cổ phần hàng tháng theo tỷ lệ đã được thỏa thuậnvới HTX. Cổ phần có thể được trừ từ lương tháng. Cổ tức có thể được trả cho thànhviên với tỉ lệ đã được xác định không trừ thuế. Khi nghỉ việc ở HTX, thành viên có thểnhận lại cổ phần của mình.

Tiền gửi. Các thành viên HTX được khuyến khích gửi tiền vào HTX. Lãi suất có thểbằng hoặc cao hơn lãi suất ngân hàng tùy thuộc vào tình hình tài chính của mỗi HTX.

Cung cấp dịch vụ cho vay đến các thành viên. Cổ phẩn và tiền gửi của thành viên góp một phầnđáng kể tạo quỹ cho vay danh cho thành viên với lãi suất thường thấp hơn lãi suất thị trường hiệnthời.

Một số thông tin về HTX tiết kiệm và tín dụng năm 2003

2.6. HTX dịch vụ

HTX dịch vụ là 1 loại hình HTX khác được hình thành bởi những người có cùng nghề nghiệp vớinhững mối quan tâm giống nhau như hỗ trợ, đảm bảo việc làm của thành viên. HTX dịch vụ đượcthành lập với những lý do như:

Cung cấp dịch vụ cho thành viên.

Mua nguyên liệu/vật phẩm và hàng tiêu dùng để bán cho thành viên với giá phải chăng;

Khuyến khích thành viên gửi tiền thông qua chế định tiền tiết kiệm và tiền gửi;

Cung cấp quỹ cho vay đến các thành viên để sử dụng vào mục đích nghề nghiệp, giảiquyết khủng hoảng;

Tạo ra thị trường cho sản phẩm của thành viên;

Hỗ trợ thành viên những vấn đề về kiện tụng, tranh chấp;

Tăng cường an ninh xã hội giữa các thành viên và gia đình của họ;

101

Khuyến khích tự giúp mình và giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên;

Cung cấp đào tạo, tập huấn HTX với chủ đề liên quan đến công viêc của thành viên;

Hợp tác với các tổ chức HTX khác để phát triển phong trào HTX.

Một số thông tin về HTX dịch vụ năm 2003

3. Thực tế HTX ở Thái Lan và các biện pháp phát triển

3.1. Tình hình thực tế các HTX ở Thái Lan

Theo nghiên cứu, các HTX bộc lộ một số lợi thế và thách thức đối với các nhà sản xuất và nôngdân, những người quyết định tham gia HTX. Điều này ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả của khuvực HTX nói chung. Các lợi thế và thách thức được tóm tắt như sau:

Lợi thế

Tăng cường năng lực và khả năng định giá

Tiếp cận thị trường và các kênh tiếp thị mới

Tiếp cận các chương trình hỗ trợ và tín dụng

Tiếp cận thông tin thị trường và kỹ thuật tốt hơn

Nhiều cơ hội trao đổi kinh nghiệm hơn

Tiếp cận nhiều hơn với các chương trình tập huấn

102

Thách thức

Điều hành công việc hiệu quả và phù hợp

Có được sự tham gia của tất cả các thành viên HTX

Xây dựng/thực hiện cơ chế quản lý minh bạch

Tuân thủ luật pháp hiện hành.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tính cạnh tranh của hệ thống HTX phụ thuộc phần lớn vào các mốiliên kết và khả năng liên doanh giữa các tác nhân trong chuỗi sản xuất hoặc tập trung kinh doanh.Cùng với luật HTX mới, những mối liên kết này sẽ cho phép các tác nhân tham gia có thể đối phóvới những điều kiện thay đổi nhanh chóng của nền kinh tế, thị trường.

3.2. Giới thiệu luật HTX 1999- biện pháp của nhà nước nhằm đáp ứng với tình hìnhthực tế của HTX ở Thái Lan

Luật HTX năm 1968 đã bộc lộc nhiều hạn chế, không bắt kịp những thay đổi nhanh chóng của nềnkinh tế - xã hội. Do vây, để đáp ứng nhu cầu hỗ trợ khu vực HTX về tính minh bạch và tính hiệu quảcủa hệ thống quản lý, một trong những hành động của chính phủ là nghiên cứu và ban hành luậtHTX mới, hay còn gọi là :.“Luật HTX 1999”, nhằm sửa đổi một số nội dung của Luật HTX năm 1968.Luật HTX 1999 có bổ sung một số điều khoản liên quan đến quyền và tự do của con người,.

Định nghĩa HTX: “hợp tác xã” là một tổ chức gồm các cá nhân cùng nhau thực hiện công việc hoặcmục tiêu kinh tế xã hội nhất định, dựa trên các nỗ lực của bản thân và tương trợ lẫn nhau, đượcđăng ký theo quy định của Luật HTX năm 1999 (mục 4, phần 1, Luật HTX hiện hành của Thái Lan,1999)

HTX ở Thái Lan phải tuân thủ các nguyên tắc và giá trị quốc tế được quy định trong Tuyên ngôncủa Liên minh HTX quốc tế - ICA (xem phụ lục E và chương 1)

Luật HTX 1999 gồm 10 phần như sau:

Phần 1: điều khỏan chung

Phần 2: Giám sát và khuyến khích HTX

Phần 3: Hợp tác xã

Phần 4: Giải thể

Phần 5: Hợp nhất HTX

Phần 6: Phân chia HTX

Phần 7: Liên đòan HTX

Phần 8: Liên hiệp HTX Thái Lan

Phần 9: Nhóm nông dân

Phần 10: Chế tài

103

Ở Thái Lan chỉ có một luật chung điều chỉnh tất cả các loại hình HTX. Bộ Nông nghiệp và HTX chịutrách nhiệm triển khai thi hành luật HTX.

3.3.Định hướng phát triển khu vực HTX ở Thái Lan

Theo các nhà nghiên cứu của Tổ chức nông lương thế giới (FAO) và những người quan tâm đếnsự phát triển HTX, luật HTX năm 1999 ở Thái Lan có thể xem như một trong những yếu tố quyếtđịnh để khuyến khích và tạo điều kiện cho sự minh bạch trong quản lý và hoạt động của HTX. Bộnông nghiệp đóng vai trò giám sát và tạo điều kiện tuân thủ luật cũng như sự phát triển của khu vựcHTX.

Trong những năm gần đây, một loạt cơ chế và biện pháp đã được phát triển và cải tiến để hỗ trợvà tạo điều kiện liên kết, hợp tác kinh doanh. Ví dụ : làm nông nghiệp theo hợp đồng2, ra đời vàphát triển mạnh nhất ở một số nước châu Á trong đó có Thái Lan. Sau mấy năm thực hiện thỏathuận nông nghiệp theo hợp đồng, các kết quả thu được được đánh giá rất tích cực; năng suất caohơn, bảo đảm giá mua bán được ấn định trước, và chất lượng sản phẩm tốt hơn. Với sự quản lýhiệu quả hơn, nông nghiệp theo hợp đồng có thể là một biện pháp để phát triển thị trường và giúpchuyển giao kỹ thuật theo cách có lợi cho cả người cấp vốn và thành viên là nông dân. Phươngpháp này được sử dụng rộng rãi, không chỉ cho cây, các cây trồng khác mà cho cả trái cây, rau, giacầm, lợn, sản phẩm, tôm và cá.

Liên doanh là một cách khác để doanh nghiệp hay nhóm doanh nghiệp cùng hợp lực, đóng góp nhưvốn, công nghệ, thông tin, cơ sở hạ tầng hay các mối quan hệ thị trường để họ có thể đối phó vớirủi ro tương ứng trong các hoạt động như thử nghiệm và tiếp thu công nghệ mới, phát triển sảnphẩm và tìm kiếm thị trường.

Gần đây, có nhiều sự phát triển về thể chế trong các chuỗi sản xuất như lập lại quan hệ, đối thoạivà tư vấn giữa nhiều tác nhân trong chuỗi sản xuất, hội nghị bàn tròn trong ngành, ban cố vấn, hệthống sản phẩm và hội đồng chuỗi sản xuất khu vực, các thỏa thuận về hành động trung hạn, dàihạn, nhờ đó một số nước đã tăng tính cạnh tranh của mình.

Cơ chế liên kết được tiếp thu là kết quả của sự gắn bó chặt chẽ trong kinh doanh nông nghiệp nôngthôn, tăng cường các hoạt động tập thể. Hoạt động tập thể còn có ưu điểm là giúp cải thiện lợi íchxã hội ở những vùng liên doanh tập trung.

Bên cạnh việc sử dụng máy móc và giống có chất lượng, các công ty kinh doanh nông sản cần cómột hệ thống quản lý tốt hơn để có thể tăng thu nhập cho các hộ nông dân, nâng cao chất lượng,độ an toàn của sản phẩm và , giảm chi phí sản xuất, nâng cấp phương tiện sản xuất . Vì mục đíchnày, các tổ chức nông dân có liên quan, như HTX, cần phải đóng vai trò chủ đạo trong cung cấpthông tin về công nghệ, đầu vào chất lượng, tập quán quản lý nông nghiệp tốt nhất đồng thời xâydựng cơ sở hạ tầng cần thiết.

Thái Lan có một số điển hình thành công trong kinh doanh HTX nói chung và trong kinh doanh nôngnghiệp nói riêng. Thành viên/nông dân cần tương tác với nhau để học lẫn nhau và trao đổi hànghóa của mình. Nghiên cứu và phát triển trong khu vực HTX là một hoạt động liên tục cần phải đượccác HTX mở rộng và chia sẻ với nhau.

2 Nông nghiệp theo hợp đồng có thể được hiểu là "thỏa thuận giữa nông dân và nhà sản xuất hay đơn vị tiêu thụ sảnphẩm nông nghiệp về đầu ra cho sản phẩm nông nghiệp trong tương lai với giá định trước. (Eaton & Shepherd, 2001:2)-(Goletti, 2004, 9-10) http://www.ou.edu.vn/vietnam/files/Khoa_Kinhte/2008/Dr_Tuan_Mo_hinh_sx_NN/Contract-Farming_V.pdf

104

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Luật HTX hiện hành 1999;

Bộ Nông nghiệp và HTX Thái Lan (http://www.moac.go.th/eng/inside.php?pages_id=36)

Ban xúc tiến HTX (http://210.246.196.13/ewt/en/major.html)

Nghiên cứu về luật HTX ở một số nước châu Á-Thái Bình Dương(http://www.fao.org/docrep/007/AD713E/AD713E00.htm#TOC)

Liên minh HTX quốc tế: http://www.icaroap.coop/

Liên minh HTX Thái Lan: http://www.clt.or.th/

.

105

CHƯƠNG 7: NHỮNG CHẶNG ĐƯỜNG PHÁT TRIỂNCỦA HTX PHILIPPINES

MỤC LỤC

1. Giới thiệu khái quát về phong trào HTX ở Philippines ................................................ 107

1.1. Sơ lược lịch sử và các giai đoạn phát triển HTX của Philippines .......................... 107

1.1.1. Ảnh hưởng của mô hình HTX Anh và Đức .................................................... 107

1.1.2. Luật HTX Tín dụng Nông thôn....................................................................... 107

1.1.3. Marketing HTX .............................................................................................. 108

1.1.4.Chương trình tài chính ACCFA (Quản trị tài chính tín dụng nông nghiệp và HTX)................................................................................................................................ 109

1.2. Đóng góp của thành phần HTX trong nền kinh tế quốc dân ................................. 109

3. Mô hình HTX theo Luật HTX của Philippines năm 1990............................................. 110

3.1. Định nghĩa HTX ................................................................................................... 110

3.2. Các nguyên tắc của HTX ..................................................................................... 110

3.3. Các lợi ích của một HTX ...................................................................................... 111

3.4. Phân loại các HTX ............................................................................................... 112

3.5. Vốn và các quỹ của HTX...................................................................................... 112

3.5.1. Nguồn vốn..................................................................................................... 113

3.5.2.Qũy ................................................................................................................ 114

Groupe de recherche etd’échanges technologiques

106

3.6.Phá sản và giải thể HTX ....................................................................................... 114

3.6.1.Giải thể tự nguyện, không ảnh hưởng đến các chủ nợ................................... 114

3.6.2.Giải thể tự nguyện, có ảnh hưởng tới các chủ nợ. ......................................... 114

3.6.3.Giải thể bắt buộc. ........................................................................................... 114

3.6.4.Giải thể theo quyết định của Uỷ ban yêu cầu giải thể HTX ............................. 114

3.6.5.Giải thể do Tổ chức và Hoạt động thất bại. .................................................... 115

3.7.Xử lý tài sản HTX sau khi giải thể hoặc phá sản ................................................... 115

3.8.Các cơ quan chức năng/ tổ chức hỗ trợ sự ra đời và phát triển của HTX ............. 115

3.8.1.Cơ quan phát triển HTX (CDA)....................................................................... 115

3.8.2.Liên hiệp HTX................................................................................................. 116

3.8.3. Hiệp hội HTX. ................................................................................................ 117

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................... 118

107

1. Giới thiệu khái quát về phong trào HTX ở Philippines

1.1. Sơ lược lịch sử và các giai đoạn phát triển HTX của Philippines

Quá trình ra đời và phát triển mô hình HTX ở Philippines chịu sự ảnh hưởng của các quốcgia phát triển ở châu Âu như Anh và Đức. Kéo theo đó là các định chế pháp luật về HTXđược ra đời.

1.1.1. Ảnh hưởng của mô hình HTX Anh và Đức

Bắt đầu xuất hiện ở Châu Âu vào nửa cuối thế kỷ 19, người Philippines đã rất ấn tượngtrước thành công của một phong trào kinh tế mới mang lại những thay đổi tích cực đối vớinền kinh tế và đời sống xã hội của người dân Châu Âu. Vào thế kỷ này, số lượng ngườiPhilippines đi tham quan và học tập nghiên cứu ở nước ngoài ngày càng nhiều. Họ đã tiếpthu nhiều ý tưởng mới về áp dụng cho đất nước, đặc biệt là phong trào kinh tế mới ở ChâuÂu. Trong đó có hai nhân vật đáng chú ý là Tiến sỹ Jose.P.Rizal và Teodoro Sandiko.

Rizal, sau chuyến đi của mình đến Sandakan, Borneo năm 1892, đã yêu cầu Chính phủDespudol chấp nhận cho ông cùng với bạn bè, họ hàng chuyển đến đây và thành lập khulàng nghề theo kế hoạch hợp tác của Robert Owen1. Thay vì được chấp thuận cho yêu cầutrên, ông bị bắt vị tội mưu phản và đầy đến Dapitan, Zamboanga del Norte. Ở Dapitan, ýtưỏng về hợp tác của Rizal đã được hoàn chỉnh một phần. Ông thành lập một trường họccho cộng đồng người nghèo trên các nguyên tắc cơ bản nhất của HTX. Ông cũng thành lậpmột TX với sự giúp đỡ của các học sinh. Một trong những mô hình do ông dựng nên, đángđược nhắc đến là La Sociedad los Abacaleor (công ty của những người trồng chuối ABACA). Công ty này chỉ hoạt động được có một năm. Rizal thu lại được phần vốn góp mà không bịlỗ tí nào.

Teodoro Sandiko khi sang đến Châu Âu đã có những mối quan hệ gần gũi với phong tràoHTX tại Đức khi ông chứng kiến phong trào Raiffeisen2. Ông đã bị ấn tượng mạnh trước môhình HTX này và tìm kiếm cơ hội để giới thiệu tại Philippines. Cơ hội cuối cùng cũng đến,Sandiko được bổ nhiệm vào Chính phủ dân sự được thành lập dưới sự bảo trợ của ngườiMỹ.

1.1.2. Luật HTX Tín dụng Nông thôn.

Ngay sau khi được thành lập, chính phủ lâm thời đã khuyến khích sự tham gia của ngườiPhilippines trong Bộ máy quản lý Nhà nước. Teodoro Sandiko, khi đó là Thống đốc của tỉnhBulacan, đã chuẩn bị một dự thảo luật mẫu về Hiệp hội tín dụng theo mô hình Raiffeisen vàcó sự ủng hộ của Nghị sỹ Albert Barreto vùng Zambales bảo trợ/ủng hộ cho bản dự thảo tạiHạ viện. Mục đích chính của bản dự thảo là Bảo vệ và phát triển lợi ích nông nghiệp của đấtnước. Khi Barreto công bố bảo trợ dự thảo này thì bản dự thảo dễ dàng được nhất trí thôngqua vào ngày 20 tháng 1 năm 1908. Tuy nhiên, sau đó Nghị viện Philippines lại thay đổiquyết định (bác bỏ dự thảo).

Không nản lòng trước thất bại này, những người ủng hộ bản dự thảo lại một lần nữa đưabản dự thảo lên trình Chính phủ Philippines. Lần này, tại Hạ Viện, bản dự thảo được sự bảotrợ của Nghị sỹ Rafael Corpuz, người kế vị cho Nghị sỹ Barretto vùng Zambales. Bản dựthảo được khéo léo trình bày tại cả hai Viện và cuối cùng được thông qua thành bộ luật vàongày 11 tháng hai, năm 1914 và trở thành Bộ Luật số 2508. Khi bộ luật này có hiệu lực, Nghịsĩ Sandiko đã dành được danh hiệu “Cha đẻ của HTX” ở đất nước này.

1 Tham khảo chương về Châu Âu để có thêm thông tin về mô hình HTX của Anh2 Tham khảo chương về Châu Âu để có thêm thông tin về mô hình HTX của Đức

108

Việc theo dõi thực hiện Luật tín dụng Nông thôn được tin tưởng giao cho Uỷ Ban Nôngnghiệp. Hiệp hội Tín dung Nông thôn đầu tiên được thành lập và tổ chức theo Luật này làHiệp hội HTX tín dụng Nông nghiệp xứ Cabanatuan, Nueva Ecija. Hiệp hội này được thànhlập ngày 18 tháng 10 năm 1916. Với mô hình tổ chức ban đầu này, nông dân tại các tỉnh,thành, địa phương khác nhau được tập hợp thành tổ chức. Đến cuối năm 1926, đã có 544Hiệp hội HTX Tín dụng Nông thôn được thành lập tại 42 tỉnh và đến năm 1930, đã có tổngcộng 571 Hiệp hội Tín dụng Nông thôn trên cả nước. Tuy nhiên, tính đến năm 1935, khoảng90% tổng số HTX không hoạt động và không còn vốn. Thử nghiệm mô hình Tài chính Nôngthôn thông qua các HTX đã thất bại3.

1.1.3. Marketing HTX

Ngay khi tổ chức Hợp tác tín dụng Nông thôn đi vào hoạt động mạnh, Luật Marketing HTX(Số 2425) được thông qua và ban hành vào ngày 9 tháng 12 năm 1927. Hiệp hội tín dụngnông thôn được thành lập nhằm mục tiêu hỗ trợ tài chính cho nông dân tăng cường sảnxuất. Để tạo động lực khuyến khích nông dân sản xuất mở rộng, cần có một tổ chức hiệuquả thực hiện marketing có lợi cho các sản phẩm của họ. Do đó, địa phương nào có Hiệphội tín dụng Nông thôn thì cũng cần lập ra các công ty marketing hợp tác xã. Nhưng yếuđiểm của HTX tín dụng nông thôn là không đủ khả năng thúc đẩy tâm huyết của người nôngdân để họ có thể tự tổ chức nhau lại thành các hiệp hội marketing HTX. Đến năm 1939, chỉcó 164 công ty được thành lập với tổng số thành viên chỉ khoảng 5000 nông dân. Trong đóchỉ có 35% công ty gửi báo cáo kết quả kinh doanh của mình cho Phòng Thương mại. Sốlượng các hiêp hội thực hiện công tác báo cáo cho thấy chỉ có 20% của các tổ chức thànhlập thực sự hoạt động4.

Nguyên nhân thất bại trong giai đoạn đầu của các HTX ở Philippines: Các nhà kinh tếvà sinh viên nghiên cứu HTX của Philippines thường cho rằng thất bại của cộng đồng HTXlà do những nguyên nhân sau:

Năng lực quản lý yếu;

Thiếu kiến thức cần thiết về nguyên tắc, mục tiêu thực hiện và mục đích của các hiệphội HTX;

Sử dụng không hợp lý các nguồn tín dụng. Nguồn tín dụng được sử dụng theo đốitượng cho vay, cho các hoạt động lễ hội và xa xỉ phẩm thay vì phục vụ cho sản xuất;

Công tác bảo vệ nguồn vốn còn nhiều thiếu sót;

Sự can thiệp chính trị vào một số khâu trong công tác thu hồi các khoản nợ quá hạn.

Thiếu hỗ trợ cho cán bộ nhân viên.

Thiếu phẩm chất và trách nhiệm đạo đức phù hợp trong việc quản lý, sử dụng nguồnvốn của hội viên.

Thiếu sự bảo vệ thích hợp trong việc ngăn chặn những cán bộ thoái hoá, biến chất,lạm dụng quyền để vay những khoản tiền cho bản thân hay vì lợi ích cá nhân(compadres) là những yếu tố ảnh hưởng bất lợi cho hệ thống về sau;

Quá lạm dụng các ý kiến chủ quan thay vì tinh thần hợp tác tập thể;

3 Theo : Cooperative Development Authority des Philippines. Để biết thêm thông tin vui lòng xemtại ;http://www.cda.gov.ph/index.html4 Theo : Cooperative Development Authority des Philippines

109

Thiếu khả năng hợp tác bảo vệ nguồn vốn hợp lý;

Phụ thuộc vào các nhà phân phối và cung ứng bên ngoài;

Thiếu hiệu quả trong công tác xúc tiến tổ chức HTX ;

Chiến lược Marketing không đồng bộ.

Tuy nhiên, qua xem xét, học tập và đánh giá kinh nghiệm các cộng đồng HTX tương tự ởcác quốc gia khác, các nguyên nhân cơ bản nhất của sự thất bại mô hình HTX là thiếu kiếnthức, hiểu biết về nguyên tắc và mục tiêu chính của Hiệp hội HTX, đồng thời không có sựgắn kết lẫn nhau trong các hoạt động thực tiễn của HTX.

1.1.4.Chương trình tài chính ACCFA (Quản trị tài chính tín dụng nông nghiệp và HTX)

Do nhận thức được rằng người nông dân Philppines nắm giữ vị trí chiến lược trong cơ cấuxã hội và sự phát triển kinh tế của quốc gia, Quốc hội Philippines đã ban hành Luật số 821vào năm 1952, Luật 821 quy định thành lập một hệ thống tín dụng tự do được xây dựngnhằm đáp ứng các nhu cầu của thành phần tiểu nông đồng thời thiết lập các cơ sở thực hiệncông tác quản trị, như Quản trị tài chính tín dụng nông nghiệp và HTX (ACCFA). Tài chínhNông thôn phải thực hiện các bốn nội dung cơ bản và mục tiêu kết hợp sau :

Hỗ trợ tiểu nông trong việc bảo đảm các nguồn tín dụng tự do;

Khuyến khích sự tham gia hiệu quả của nông dân vào hiệp hội HTX;

Thành lập cơ chế Marketing có trật tự và hệ thống cho/và được kiểm soát bởi tiểunông;

Đặt ngành nông nghiệp vào đúng vị trí so với các ngành cơ bản khác trong nền kinhtế.

1.2. Đóng góp của thành phần HTX trong nền kinh tế quốc dân

Qua nghiên cứu thị trường, xã viên được hưởng hàng hoá và dịch vụ với mức giá và chấtlượng phù hợp. Đồng thời, thành phần kinh tế HTX đóng góp ảnh hưởng đến sản xuất,cung ứng hàng hoá và dịch vụ thiết yếu.

Mặt khác, Bản thân HTX là một dự án cộng đồng: thành viên sẽ không nhận được tiềnlương. Nếu có, chỉ là các khoản trợ cấp và được duy trì theo định mức hoặc tiền thù lao.Trong trường hợp kết quả kiểm toán cho thấy HTX không có khả năng chi trả hoặc chỉ có thểchi trả mức lương tối thiểu thì chỉ nhân viên trong hợp tác xã mới được thanh toán. Trongtrường hợp đó, Chính phủ có thể miễn thuế cho HTX. Ngoài ra, luật pháp có thể miễn thuếthu nhập và thuế kinh doanh cho hợp tác xã.

HTX đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Philippines. Thành phần kinh tế HTX đónggóp hàng năm khoảng 517 tỷ peso (tương đương với 9.9 tỷ Đô la Mỹ) cho Philippines.Thành phần kinh tế HTX đóng góp khoảng 12,5% ( 517 tỷ Peso ) trong tổng sản phẩm quốcnội (GDP) năm 2003 và tạo việc làm cho hơn 1,5 triệu người Philippines lao động trực tiếpvà gián tiếp.

110

Nguồn : Báo cáo của HTX Nông nghiệp của Philippines - Ông Dennis B.Araullo

Thiết kế bởi Ban giam đốc khu vực của Phòng Nông nghiệp – RFUIV&NCR

3. Mô hình HTX theo Luật HTX của Philippines năm 1990

3.1. Định nghĩa HTX

HTX là một tổ chức tập hợp nhiều cá nhân tham gia, tự nguyện, cùng nhau góp vốn trên tinhthần công bằng, nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế-xã hội theo pháp luật, chia sẻ quyềnlợi cũng như rủi ro theo các nguyên tắc quốc tế về HTX 5

3.2. Các nguyên tắc của HTX

Hoạt động của HTX phải phù hợp với văn hoá của người Philippines và các nguyên tắc quốctế được chấp thuận, trong đó bao gồm các nguyên tắc sau :

5 Mục3- Điều 1- Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 1990

111

“Tự nguyện và mở rộng cho các xã viên”: Các xã viên trong HTX tham gia tự nguyện,HTX sẵn sàng thu nhận tất cả các cá nhân thuộc mọi thành phần xã hội, chính trị,chủng tộc, tôn giáo khác nhau.

“Kiểm soát dân chủ” HTX là một tổ chức dân chủ. Các vấn đề chung được giải quyếtthông qua biểu quyết của xã viên, việc bổ nhiệm Chủ nhiệm phải được sự đồngthuận của đa số xã viên. Các xã viên chính thức của HTX được quyền bỏ phiếu nhưnhau theo nguyên tắc mỗi xã viên/một lá phiếu. Hội viên cộng tác không có quyền bỏphiếu, chỉ có các quyền là lợi ích theo quy định trong điều lệ của HTX.

“Lãi suất giới hạn đối với Vốn góp”, vốn góp sẽ được hưởng lãi với tỷ suất giới hạn.

“Phân chia Lợi nhuận” Lợi nhuận của HTX gia tăng từ các hoạt động sản xuất kinhdoanh của xã viên và được phân chia đều cho các dịch vụ phát triển chung hợp tácxã, quỹ dự trữ không phân chia, và cho lãi suất hạn chế đối với vốn và/hoặc cáckhoản hỗ trợ theo quy định trong Bộ luật về HTX và các quy định pháp luật khác củaPhilippinnes.

“Giáo dục HTX” HTX sẽ quy định các điều khoản về giáo dục, đào tạo xã viên, viênchức, người lao động và cộng đồng chung dựa trên các nguyên tắc về hợp tác.

“Hợp tác trong HTX” Tất cả các HTX, nhằm mục tiêu phục vụ tốt nhất quyền lợi củacác xã viên và cộng đồng, chủ động hợp tác với các HTX khác tại địa phương, trongcả nước cũng như trên trường quốc tế

3.3. Các lợi ích của một HTX

Một HTX có thể được đăng ký và thành lập khi có tối thiểu 15 thành viên, nhằm thực hiệnmột hoặc tất cả các mục tiêu sau:

Khuyến khích và huy động các nguồn tiết kiệm trong cộng đồng xã viên;

Vận hành các quỹ và mở rộng tín dụng cho xã viên nhằm nâng cao năng suất và cácmục tiêu dự phòng;

Khuyến khích các thành viên sản xuất và marketing một cách có hệ thống;

Cung cấp hàng hoá, dịch vụ và các yêu cầu khác của xã viên;

Phát triển kỹ năng và chuyên môn của xã viên;

Thu gom đất đai và cung cấp các tiện ích sinh hoạt cho xã viên;

Bảo hiểm các trường hợp mất mát, thua lỗ của xã viên;

Khuyến khích và phát huy các lợi thế về kinh tế, xã hội và giáo dục của các xã viên;

Thành lập, sở hữu, cho thuê và vận hành các Ngân hàng HTX, Liên hiệp bán buônvà bán lẻ HTX, các công ty bảo hiểm và quy trình công/ nông nghiệp và thị trườngcông cộng;

Phối hợp và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động của HTX và ;

112

Thực hiện hoạt động trên một cách hiệu quả và tuân thủ chặt chẽ các điều khoản củaBộ luật Hợp tác xã của Philippines – Đạo luật số/6938 năm 1990)6

3.4. Phân loại các HTX

Theo luật HTX Philippines 1990, HTX được chia thành 6 loại hình HTX hoặc có thể phân loạiHTX theo tiêu thức thành viên và lãnh thổ. Cụ thể như sau:

Loại hình HTX

HTX có thể là một trong các loại hình sau đây:

“HTX tín dụng” là một tổ chức khuyến khích các khoản tiết kiệm trong các xã viên vàlập thành quỹ để thực hiện cung cấp các khoản vay đáp ứng mục tiêu tăng hiệu quảvà năng suất;

“HTX Tiêu dùng” là một tổ chức với mục tiêu cơ bản là thu mua và phân phối hànghoá cho xã viên và các đối tượng ngoài HTX.

“HTX sản xuất” là tổ chức thực hiện sản xuất sản phẩm chung trong công nghiệphoặc nông nghiệp;

“HTX Marketing” là tổ chức hoạt động lĩnh vực cung ứng đầu vào cho quá trình sảnxuất cho thành viên và cho thị trường.

“HTX dịch vụ” là tổ chức hoạt động trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, nha khoa,bệnh viện, giao thông, bảo hiểm, nhà ở, nguồn lao động, điện chiếu sáng, nănglượng, truyền thông và các dịch vụ khác; và

“HTX đa chức năng” là một tổ chức kết hợp hai hay nhiều hơn các hoạt động kinhdoanh của những loại hình HTX khác nhau.

Lĩnh vực của HTX

HTX sẽ được phân thành các lĩnh vực theo tiêu chí thành viên và theo miền lãnh thổ nhưsau:

Theo tiêu chí thành viên, HTX gồm các đối tượng sau:

(i) Xã viên chính thức: là cá nhân có đầy đủ các quyền hạn và đặc quyền của xã viên.

(ii) Hội viên cộng tác : là thành viên không có quyền bỏ phiếu hoặc được bầu và chỉcó các quyền và lợi ích theo quy định trong điều lệ của HTX.

Theo tiêu chí phân vùng lãnh thổ, HTX sẽ được chia theo các khu vực hoạt động,việc phân chia có thể trùng hoặc không so với phân chia vùng, lãnh thổ theo đơn vịhành chính quốc gia 7

3.5. Vốn và các quỹ của HTX

6 Mục 6 – Chương II - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 19907 Mục 23 – Chương II - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 1990

113

Vốn là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự vận hành thành công của một HTX,do đó luật HTX 1990 đã rất chú trọng đến yếu tố này và có những quy định cụ thể như sau:

3.5.1. Nguồn vốn

Các HTX, đăng ký hoạt động theo Bộ luật Hợp tác xã của Philippines, có thể huy động vốntừ các nguồn sau 8:

Vốn góp của Xã viên;

Tín dụng và các khoản vay mượn, bao gồm cả ký gửi, trả trước;

Vốn quay vòng bao gồm trả chậm các khoản trợ cấp, hoặc lãi suất của vốn góp ;

Quyên góp, thu nhận viện trợ và các hỗ trợ khác của cá nhân, tổ chức hoặc cộngđồng địa phương và quốc tế.

Tuy nhiên vẫn có những giới hạn và các nghiệp vụ sau cần phải lưu ý, đó là:

Giới hạn trong việc sở hữu phần vốn góp.

Không có xã viên nào được phép sở hữu và nắm giữ vượt quá 20% tổng số vốn góp củaHTX. Khi một xã viên HTX chết, phần vốn thuộc sở hữu của xã viên đó sẽ được chuyển chongười thừa kế. Tổng số cổ phần sở hữu của người thừa kế không vượt quá 20%, phần cổphần vượt quá sẽ chuyển thành khoản nợ HTX phải trả cho người được thừa kế bằng vớigiá trị của phần vốn vượt mức đó 9

Vốn đầu tư 10

HTX có thể đầu tư nguồn vốn của mình theo một trong các lĩnh vực sau:

(a) Cổ phiếu, trái phiếu hoặc chứng khoán do HTX khác phát hành;

(b) Các ngân hàng danh tiếng tại địa phương, hoặc vào HTX khác;

(c) Chứng chỉ bảo lãnh hoặc trái phiếu của Chính phủ;

(d) Bất động sản, mục tiêu chủ yếu đáp ứng nhu cầu sử dụng của HTX và các thànhviên HTX; hoặc

(e) Các hạng mục khác theo quy định của Điều lệ HTX.

Vốn quay vòng/ chứng chỉ tiền gửi.

Hội đồng xã viên của HTX có thể giao quyền cho Ban giám đốc phát hành chứng chỉ tiền gửiđể tăng cường cơ cấu vốn bằng việc thanh toán chậm các khoản viện trợ và chậm trả lãisuất trên vốn hoặc chiết khấu trên quá trình bán sản phẩm. Ban giám đốc phát hành cácchứng chỉ tiền gửi với ký hiệu, tên, số lượng và tỷ lệ lãi suất phải trả sẽ được thanh toán vàothời điểm đáo hạn đối với các chứng chỉ này và số lượng phải trả tuân theo kế hoạch củaBan giám đốc11

8 Mục 73 – Chương VIII - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 19909 Mục 74 – Chương VIII - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 199010 Mục 79 – Chương VIII - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 199011 Mục 80 – Chương VIII - Bộ luật Hợp tác xã của Philippines – Đạo luật số/6938 năm 1990

114

3.5.2.Qũy12

Theo luật HTX Phillippines, HTX phải có các quỹ bắt buộc như Quỹ dự phòng và Quỹ đàotạo. Số tiền để thành lập mỗi quỹ được quy định không quá 10% lãi ròng của HTX. Ngoài ra,HTX cũng có thể thành lập một số quỹ không bắt buộc khác là quỹ đất và xây dựng, quỹphát triển cộng đồng và các quỹ cần thiết khác. Số tiền dành cho mỗi quỹ này không quá10% lãi ròng.

Trong trường hợp HTX bị giải thể, các quỹ này sẽ được dùng cho việc thành lập quỹ phúclợi cho các đối tượng hưởng lợi của liên minh hoặc liên đoàn mà HTX là thành viên hoặcdùng để hiến tặng cho cộng đồng dân cư địa bàn nơi HTX hoạt động.

3.6.Phá sản và giải thể HTX

3.6.1.Giải thể tự nguyện, không ảnh hưởng đến các chủ nợ.

Nếu HTX giải thể không làm hại đến quyền của các chủ nợ, không có sự phản đối vềquyết định giải thể, được quyết định thông qua biểu quyết của đa số thành viên củaBan giám đốc, đảm bảo thông qua nếu có ít nhất 2/3 tổng số xã viên có quyền biểuquyết 13

3.6.2.Giải thể tự nguyện, có ảnh hưởng tới các chủ nợ.

Việc giải thể HTX có ảnh hưởng đến quyền lợi của các chủ nợ, đơn xin giải thế được tậphợp trong hồ sơ gửi lên Uỷ ban Phát triển HTX, đơn xin giải thể phải có chữ ký của đa sốthành viên Ban giám đốc hoặc người có trách nhiệm quản lý về vấn đề này, có xác nhận củaChủ tịch hoặc thư ký, hoặc một trong các thành viên Ban giám đốc; Ngoài ra, mọi đề nghị vàcác yêu cầu phản đối và quyết định giải thể phải được biểu quyết tại Đại hội xã viên tổ chứccho mục đích này, với tối thiểu 2/3 tổng số xã viên có quyền bỏ phiếu thống nhất thông qua.

3.6.3.Giải thể bắt buộc.

Một HTX có thể bị giải thể theo quyết định theo của toà án có thẩm quyền, khi vi phạm mộttrong các lỗi sau14 :

Vi phạm Luật, các quy định và điều khoản của Điều lệ HTX; hoặc

Không có khả năng trả nợ.

3.6.4.Giải thể theo quyết định của Uỷ ban yêu cầu giải thể HTX

Uỷ ban có thể đình chỉ và thu hồi giấy phép, thông qua quá trình xem xét chứng nhận đăngký của HTX trong những trường hợp sau 15:

Có các hành vi gian lận trong việc xin cấp giấy phép hoạt động;

Tồn tại với mục đích phi pháp;

12 Mục 87 – Chương VIII - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 199013 Mục 60 – Chương VII - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 199014 Mục 67 – Chương VII - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 199015 Mục 68 – Chương VII - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 1990

115

Mặc dù được nhắc nhở, cảnh báo của Uỷ ban, vẫn cố tình vi phạm các quy định vàđiều khoản của Bộ luật Hợp tác xã của Philippines;

Thất bại khi vận hành HTX; và

Không đáp ứng các yêu cầu về số lượng thành viên tối thiểu của HTX.

3.6.5.Giải thể do Tổ chức và Hoạt động thất bại.

Nếu HTX trong thời gian hai (02) năm kể từ ngày cấp phép đăng ký hoặc trong hai (02) nămliên tiếp, HTX không tiến hành hoạt động và kinh doanh, Uỷ ban sẽ chính thức gửi thư yêucầu HTX giải trình về tình trạng hoạt động của HTX. Nếu HTX không đưa ra được bằngchứng xác đáng giải trình cho các vấn đề trên, Uỷ ban sẽ xoá tên HTX ra khỏi danh sáchđăng ký và HTX buộc phải giải thể 16.

3.7.Xử lý tài sản HTX sau khi giải thể hoặc phá sản17

Tất cả các HTX đã hết hạn hoạt động hoặc HTX giải thể tự nguyện hoặc giải thể do quyếtđịnh của Toà án theo các quy trình pháp luật tố tụng, sẽ vẫn duy trì hình thái HTX trong thờihạn ba (03) năm kể từ khi có quyết định giải thể. Quy định này không nhằm mục tiêu duy trìcác hoạt động sản xuất, kinh doanh như khi thành lập HTX mà nhằm thực hiện mục tiêu bảovệ, khiếu nại và bào chữa phù hợp với quyết định trên; đảm bảo HTX có đủ thời gian và khảnăng để giải quyết các vấn đề của HTX như: việc quyết định, chuyển giao và phân bổ đối vớitài sản HTX.

Trong thời hạn ba (03) năm trên, bất kỳ thời điểm nào, HTX cũng có đầy đủ quyền và khảnăng chuyển giao tất cả tài sản cho những người có trách nhiệm vì lợi ích của các xã viên,chủ nợ, tổ chức và cá nhân khác có liên quan.

Khi giải quyết các vấn đề của HTX, nếu phần tài sản không thể xác nhận đối tưọng phân bổ(như chủ nợ và cổ đông) hoặc không có đối tượng nào nhận, phần tài sản đó sẽ được sungvào quỹ của Liên minh hoặc hiệp hội HTX nhằm tăng cường hoạt động hoặc chuyển dịch cơcấu thành phần kinh tế HTX.

Ngoài ra, trừ những trường hợp giảm vốn góp, theo quy định của Bộ luật Hợp tác xãPhilippines, không có HTX nào được phân chia tài sản (trừ những trường hợp giải thể theopháp luật và sau khi HTXđã thanh toán tất cả các khoản nợ).

3.8.Các cơ quan chức năng/ tổ chức hỗ trợ sự ra đời và phát triển của HTX

3.8.1.Cơ quan phát triển HTX (CDA)

Cơ quan phát triển HTX CDA là đơn vị nhà nước được thành lập nhằm quản lý và hỗ trợ sựphát triển của khối HTX trên toàn quốc.

Vai trò và chức năng của CDA:

- CDA sẽ tiến hành xây dựng và triển khai các chương trình/ kế hoạch lồng ghép toàn diệnvề phát triển HTX theo đúng đường lối và định hướng phát triển kinh tế- xã hội của chínhphủ.

16 Mục 69 – Chương VII - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 199017 Mục 70 – Chương VII - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 1990

116

- Phát triển và quản lý các chương trình đào tạo theo yêu cầu của các HTX nhằm trang bịkhả năng lãnh đạo doanh nghiệp, kỹ năng quản lý và các kiến thức kỹ thuật, giúp các HTXhoạt động hiệu quả hơn. Cung cấp hỗ trợ kỹ thuật đối với những HTX thuộc nhóm cácngành nghề đang trong tình trạng yếu kém.

- Hỗ trợ các tổ chức tình nguyện và các hoạt động phát triển nhằm thúc đẩy quá trình vậnđộng của HTX: cung cấp các hỗ trợ kỹ thuật với mục tiêu nâng cấp khả năng quản lý và kiếnthức chuyên môn theo yêu cầu của các HTX.

- Điều phối các hoạt động giữa các cơ quan ban ngành chính quyền địa phương với khu vựckinh tế tư nhân trong việc thúc đẩy phát triển HTX.

- Lập danh sách các HTX, các hiệp hội và liên đoàn HTX cùng với các thông tin về tài sản,vốn, các khoản nợ và tình hình hoạt động của các HTX.

Các HTX và các liên đoàn, liên minh HTX có nghĩa vụ phải nộp báo cáo tài chính hàng nămvà kết quả kiểm toán bởi cơ quan kiểm toán độc lập cho CDA.

Hàng năm CDA có nghĩa vụ phải báo cáo lên chính phủ tình hình hoạt động và phát triểncủa lĩnh vực HTX, nhằm thông tin kịp thời cho chính phủ và chính phủ sẽ có những điềuchỉnh phù hợp.

3.8.2.Liên hiệp HTX

(1) Liên hiệp HTX gồm các thành viên là HTX thứ nhất và/ hoặc thứ hai, có hoạt động kinhdoanh đơn lẻ hoặc đa ngành có thể được đăng ký cấp phép theo Bộ luật Hợp tác xãPhilippines cho một hoặc tất cả các mục tiêu sau đây :

(a) Mục tiêu cơ bản / thứ nhất : Để thực hiện tổ chức các HTX theo Điều 6;

(b) Mục tiêu thứ hai:

(i) Tiến hành, khuyến khích, hỗ trợ hướng dẫn và giáo dục-đào tạo công tác liên quanđến thành viên của HTX;

(ii) Cung cấp các dịch vụ được thiết kế nhằm khuyến khích đơn giản hoá, hiệu quả vàkinh tế trong việc thực hiện các hoạt động sản xuất, kinh doanh của các thành viênHTX và tạo điều kiện tiến hành công tác quản lý kế toán-tài chính, các hệ thống vàcác thủ tục khác;

(iv) Hợp tác và tạo điều kiện cho hoạt động của xã viên HTX;

(v) Tham gia cổ phần với các HTX trong nước và quốc tế ở các quốc gia khác, trongsản xuất và trao đổi thương mại sản phẩm và /hoặc dịch vụ của Philippines và nướcngoài; và

(vi) Thực hiện các chức năng cần thiết để đạt được các mục tiêu HTX đề ra.

Một liên hiệp HTX có thể được đăng ký tiến hành các bước tương tự như đăng lý cho mộtHTX

117

(2) Các HTX đã đăng ký cấp phép có thể cùng tổ chức thành Liên hiệp HTX tại tỉnh thànhphố, trong khu vực và trên cả nước theo các loại hình kinh doanh thực hiện (Mục24 –Chương II - Bộ luật Hợp tác xã Philippines – Đạo luật số/6938 năm 1990))

3.8.3. Hiệp hội HTX.

Các HTX đã đăng ký và các Liên hiệp HTX ở một quy mô nhất định có thể tổ chức hoặctham gia vào Hiệp hội HTX, đại diện cho các quyền và lợi ích của tất cả các HTX trên địabàn tỉnh, thành phố, khu vực và trên cả nước. Hiệp hội HTX có thế có các chức năng nhưsau:

Đại diện cho các thành viên trong tổ chức của mình;

Thu thập, phân tích và công bố các thông tin về kinh tế, thống kê và lĩnh vực khácliên quan đến các thành viên và các loại hình HTX khác nhau trong khu vực hoạtđộng của HTX;

Tài trợ các nghiên cứu kinh tế, luật pháp, tài chính, xã hội và các nội dung khác vềHợp tác xã; xuất bản, công bố kết quả các công trình trên;

Khuyên khích nâng cao nhận thức các nguyên tắc và thực tiễn của HTX;

Phát triển phong trào HTX trong phạm vi quyền hạn của mình;

Tư vấn, giải đáp và trả lời trong phạm vi thẩm quyền các câu hỏi liên quan đến HTX;

Gây quỹ thông qua việc thu phí thành viên, các khoản nợ, các khoản quyên, đónggóp của các chi nhánh, từ các nguồn cá nhân, tổ chức hoặc chính phủ ở địa phươngtrong và ngoài nước; và

Thực hiện các hoạt động cần thiết nhằm đạt được các mục tiêu phát triển đề ra.

Hiệp hội HTX có thể hỗ trợ chính quyền nhà nước và địa phương với các hoạt động pháttriển trong phạm vi quyền hạn của mình.

118

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Cơ quan phát triển HTX Philippines (http://www.cda.gov.ph/)

Trung tâm thông tin phát triển HTX (http://www.copac.coop/devproj.htm)

Báo cáo về tình trạng đói nghèo ở Philippines- World Bank(http://info.worldbank.org/etools/docs/library/103100/ReportcardsPhilippines.pdf)

Luật HTX Philippines 1990

Báo cáo năm 2003 của CDA (http://www.cda.gov.ph/)

119

CHƯƠNG 8: SO SÁNH PHÁP LUẬT HỢP TÁC XÃ VIỆT NAM VỚI MỘTSỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI. KINH NGHIỆM VÀ ĐỀ XUẤT HOÀN THIỆN

HỆ THỐNG PHÁP LUẬT VỀ HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM

MỤC LỤC

1. Đặc trưng HTX..................................................................................................................... 120

1.1.Định nghĩa về HTX .........................................................................................................123

1.2. Mô hình HTX .................................................................................................................124

2. Hệ thống pháp luật về HTX..................................................................................................126

3. Nguyên tắc mở .................................................................................................................... 127

4. Vốn của HTX ....................................................................................................................... 128

5. Quỹ của HTX ....................................................................................................................... 129

6. Chính sách ưu đãi................................................................................................................131

7. Xử lý tài sản khi giải thể.......................................................................................................133

8. Chuyển đổi HTX thành công ty và ngược lại........................................................................135

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................................136

Groupe de recherche etd’échanges technologiques

120

Các quy định quốc tế về HTX và hệ thống pháp luật về HTX ở các nước nghiên cứu trong tàiliệu này phản ánh các mô hình lập pháp trong lĩnh vực này rất đa dạng. Thông qua việc sosánh một số vấn đề cơ bản giữa hệ thống pháp luật Việt Nam hiên hành trong lĩnh vực này vớimột số nước trên thế giới, chúng ta có thể rút ra những giả thiết, kiến nghị nhằm chuẩn phục vụcho các cuôc Hội thảo, thảo luân đươc tổ chức trong khuôn khổ sửa đổi, hoàn thiện Luật HTX ởViệt Nam

1. Đặc trưng HTX

Đặc trưng về các mô hinh Hợp tác xã ở các nước nghiên cứu được thể hiện khá rõ thông quanăm (05) tiêu chí sau: 1) Bản chất của HTX, 2) Phân loại các loại hình HTX, 3) Mức vốn góp tốiđa của xã viên, 4) Số lượng xã viên tối thiếu của một HTX, 5) Tên giao dịch của HTX.

121

HTX Việt Nam Thái Lan Philippines Pháp Canada

Bản chất Tổ chức kinh tế tập thể Tổ chức phi chínhphủ

Tổ chức phi chínhphủ

- HTX là Công ty- Công ty TNHH hoặc công tykhuyết danh, công ty cổ phần

vừa là tổ chức củacác cá nhân, vừa làdoanh nghiệp,

Phân loại 1) Nhóm hợp tác xã nông,lâm nghiệp, làm muối2) Nhóm hợp tác xã thủy sản3) Nhóm hợp tác xã côngnghiệp4) Nhóm hợp tác xã sản xuấtvà phân phối điện, khí đốt,nước5) Nhóm hợp tác xã xây dựng6) Nhóm hợp tác xã thươngnghiệp7) Nhóm hợp tác xã vận tải,kho bãi và thông tin liên lạc8) Nhóm hợp tác xã tài chính,tín dụng9) Nhóm hợp tác xã khoa họcvà công nghệ10). Nhóm hợp tác xã kinhdoanh bất động sản và dịchvụ tư vấn11). Nhóm hợp tác xã giáodục, đào tạo12). Nhóm hợp tác xã y tế,cứu trợ xã hội, phục vụ cánhân và cộng đồng

1) Hợp tác xã nông

nghiệp

2) HTX định cư/

giải phóng mặt

bằng và tái định cư

3) HTX Ngư nghiệp

4) HTX hàng tiêu

dùng

5) HTX Tín dụng

và Tiết kiệm

6) HTX Dịch vụ

7) HTX Liên hiệpTín dụng

1) HTX tín dụng

2) HTX sản xuất

3)HTX Tiêu dùng4)HTX Marketing5) HTX đa chứcnăng6) HTX dịch vụ

1) Hợp tác xã người tiêudùng :- HTX tiêu thụ trong phân phốithực phẩm- HTX trường học- HTX sở hữu chung- HTX nhà ở với giá thuê đúngmức2) HTX Ngân hàng3) HTX doanh nghiệp (công ty)- HTX nông nghiệp (HTX sửdụng vật liệu nông nghiệp(CUMA) và Công ty lợi íchchung nông nghiệp (SICA),- HTX thương mại- HTX theo quy định của luật1983 (HTX tiểu thủ côngnghiệp, nghề biển và vận tải)4) HTX sản xuất, (SCOP)5) Công ty HTX lợi ích chung(SCIC) : HTX đa dạng hội viên

1) HTX tiêu dùng2) HTX sản xuất3) HTX Lao động4) HTX đa đối tác5) HTX tài chính

Mức vốngóp tốiđa/ 1 xãviên

Không quá 30% vốn góp điềulệ

Không quá 1/5tổng số vốn

Không quá 20%tổng số vốn góp củaHTX

- luật 1947: không quá 35%vốn góp có quyền bỏ phiếu;- HTX sản xuất: phần vốn gópkhông được vượt quá mức tốiđa được quy định trong điều

HTX của người laođộng: không quá 50%mức lương dự kiếncho năm đầu tiên saukhi xã viên gia nhập

122

lệ, hay không được quá ½ vốncủa công ty- HTX nông nghiệp lợi íchchung: Mỗi hội viên không thểcó nhiều hơn 40% số phiếu.trong mọi trường hợp, nếu cóhơn 10 hội viên, không ai trongsố họ được năm giữu hơn10% số phiếu.- HTX nhà ở : người lao độngcủa công ty : phải chiếm giữ65 hoặc ít nhất 51% quyền bỏphiếu (quyền biểu quyết) ở Đạihợi xã viên của Công ty.

HTX, trừ trường hợptất cả các thành viênkhác đều đóng phầnchênh lệch tương tự

Số lượngxã viên tốithiểu của1 HTX

7 10 15 - HTX nông nghiệp: tối thiểu 7thành viênHTX tiểu thủ công nghiệp: Ctykhuyết danh : tối thiểu 7, CtyTNHH : tối thiểu 2, tối đa 100.SA: 7 thành viênSARL: 2 thành viên- Các HTX khác: do điều lệquy định

Luật liên bang: 3 xãviênLuật bang: 3, 5, 12 xãviên tuỳ theo loại hìnhHTX.

Tên giaodịch HTX

Phải có cụm từ „HTX” phải có cụm từTNHH

phải có cụm từ HTX phải có cụm từ: Công ty-HTX phải có cụm từ sau:HTX,

123

1.1.Định nghĩa về HTX

Chúng ta nhận thấy ở các nước nghiên cứu, bản chất về HTX được định nghĩa khác nhau.Ví dụ, ở Philippines và Thái Lan, HTX được định nghĩa là tổ chức Phi chính phủ. Còn ởPháp và Canada, HTX được định nghĩa là doanh nghiệp1.

Theo định nghĩa của Tổ chức ILO và ICA ,“Hợp tác xã là tổ chức tự chủ của các thể nhân vàpháp nhân liên kết với nhau một cách tự nguyện nhằm đáp ứng các nhu cầu và nguyệnvọng chung về kinh tế, xã hội và văn hoá thông qua một doanh nghiệp được thành viênđồng sở hữu và kiểm soát một cách dân chủ”.

Như vậy, định nghĩa của ILO thể hiện rừ bản chất của Hợp tác xã:

(1) tổ chức do xã viên vừa là đồng sở hữu, vừa là đồng sử dụng sản phẩm, dịch vụ của hợptác xã - hay gọi cách khác, hợp tác xã là doanh nghiệp do khách hàng của nó sở hữu;

hoặc (2) Hợp tác xã là tổ chức theo đó thành viên vừa là đồng sở hữu, vừa là người laođộng trong hợp tác xã- hay gọi cách khác hợp tác xã là tổ chức do tập thể người lao độngcủa nó sở hữu.

- Ở Việt Nam, định nghĩa về HTX được quy định tại điều 1 Luật HTX năm 20032 đã thể hiệnkhá đầy đủ các tiêu chí, giá trị và nguyên tắc của HTX theo chuẩn mực quốc tế. Tuy nhiên,định nghĩa về HTX ở Việt Nam chưa thể hiện được bản chất HTX là tổ chức mà xã viên làđồng sở hữu. Việc quy định “xã viên là đồng sở hữu” cho phép phân biệt được bản chất củaHTX với các doanh nghiệp khác. Do đó, theo ý kiến của các nhà nghiên cứu3, pháp luật ViệtNam cần áp dụng định nghĩa về HTX được tổ chức ILO quy định.

Văn bản pháp luật\Dinh huong chien luoc MPI.doc

1 Phần lớn HTX ở Pháp và Canada được tổ chức theo hình thức Công ty khuyết danh, Công ty TNHH, Công tyCổ phần. Ở các nước này, HTX được coi như một thành phần kinh tế chính, chỉ khác với các loại hình doanhnghiệp khác bởi mục đích và nguyên tắc hoạt động của HTX.2 Điều 1 luật HTX năm 2003: “Hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể do các cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân (sauđây gọi chung là xã viên) có nhu cầu, lợi ích chung, tự nguyện góp vốn, góp sức lập ra theo quy định của Luậtnày để phát huy sức mạnh tập thể của từng xã viên tham gia hợp tác xã, cùng giúp nhau thực hiện có hiệu quảcác hoạt động sản xuất, kinh doanh và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, góp phần phát triển kinh tế – xã hộicủa đất nước. Hợp tác xã hoạt động như một loại hình doanh nghiệp, có tư cách pháp nhân, tự chủ, tự chịu tráchnhiệm về các nghĩa vụ tài chính trong phạm vi vốn điều lệ, vốn tích luỹ và các nguồn vốn khác của hợp tác xãtheo quy định của pháp luật”.3 Xem Dự thảo Định hướng chiến lược phát triển HTX Việt Nam đến năm 2020, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2008.

124

1.2. Mô hình HTX

Nhìn chung, việc phân loại HTX ở các nước đều dựa trên hai tiêu chí:

„ Lĩnh vực hoạt động của HTX” và

„Mục tiêu chính của các thành viên” hay ở Pháp, tiêu chí thứ 2 được định nghĩa là „Ailà hội viên, thành viên của HTX hay người chiếm giữ ít nhất một cổ phiếu của HTX?”

Theo tổ chức lao động quốc tế ILO, việc phân loại HTX có thể dựa trên tiêu chí „ mục tiêuchính của các thành viên” của HTX. Theo đó, HTX có thể được phân thành 2 loại: HTX dịchvụ và HTX người lao động.

Hợp tác xã dịch vụ4: các thành viên tập hợp lại để hưởng các thuận lợi kinh tế thôngqua hàng hóa và dịch vụ;

Hợp tác xã người lao động5 tạo việc làm cho thành viên.

Ở Việt Nam, việc phân loại HTX hiện mới chỉ dựa trên tiêu chí „Lĩnh vực hoạt động của HTX”và được phân thành 12 nhóm HTX như nêu ở trên. Nếu căn cứ theo tiêu chí quốc tế, LuậtHTX năm 2003 mới chỉ hướng tới thể chế hóa mô hình của người lao động, chưa thể chếhóa được mô hình HTX tiêu dùng.

Tuy nhiên, Nghị quyết số 13 Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành TƯ 5 khóa IX đã nêu một tưtưởng về mô hình HTX dịch vụ: trong lĩnh vực nông nghiệp, HTX “tập trung làm các dịch vụđầu vào, đầu ra phục vụ hoạt động sản xuất- kinh doanh của các hộ thành viên” và thực hiện“phân phối theo cả mức độ tham gia dịch vụ”. Như vậy, NQ số 13 đã đề cập đến mô hìnhpháp lý HTX mang tính phổ biến trên thế giới là mô hình HTX mà khách hàng của HTX làngười đồng sở hữu HTX đó, nhưng tư tưởng này chưa thể hiện rõ trong Luật HTX 2003.Trong khi phần lớn HTX nước ta là HTX theo mô hình HTX dịch vụ (trên 50% tổng số HTX)6:

4 Mô hình hợp tác xã dịch vụ có những đặc trưng sau:- Thành viên hợp tác xã có hoạt động kinh tế giống nhau trên cùng địa bàn lãnh thổ, có nhu cầu chung về kinh tế,văn hoá, xã hội thể hiện cụ thể ở một hoặc một số sản phẩm, dịch vụ cần được thoả mãn thông qua hợp tác xãvới hiệu quả cao hơn so với từng thành viên tự đáp ứng;- Thành viên sau khi gia nhập hợp tác xã phải sử dụng sản phẩm, dịch vụ của hợp tác xã theo phương thức bìnhđẳng trên thị trường;- Phân phối lợi ích trong hợp tác xã được thực hiện trên cơ sở đóng góp của thành viên, trong đó có hai loại đónggóp chủ yếu là: đóng góp về vốn và đóng góp về việc sử dụng sản phẩm, dịch vụ của hợp tác xã;- Tài sản được hình thành trong quá trình hoạt động của hợp tác xã được coi là tài sản chung của các thành viên;- Hợp tác xã cung ứng sản phẩm, dịch vụ cho thành viên thông qua hoạt động thương mại với cộng đồng bênngoài thành viên, hoặc hợp tác xã tự tổ chức sản xuất sản phẩm, dịch vụ trên cơ sở hiệu quả;5 Mô hình hợp tác xã của người lao động: Mô hình hợp tác xã của người lao động chỉ là một hình thái đặc biệtcủa mô hình hợp tác xã tiêu dùng, với các đặc trưng sau:- Thành viên góp vốn vào hợp tác xã là chủ sở hữu hợp tác xã;- Hợp tác xã tạo việc làm cho mọi thành viên và tạo ra sản phẩm, dịch vụ cung cấp trên thị trường, cạnh tranhmột cách bình đẳng với mọi tác nhân trên thị trường;- Thành viên không bắt buộc phải sử dụng sản phẩm, dịch vụ của hợp tác xã;- Tất cả thành viên là người lao động làm việc trong hợp tác xã.6 Phần lớn HTX phi nông nghiệp tổ chức và hoạt động theo định hướng HTX của người lao động.

125

phần lớn HTX Nông nghiệp đã chuyển sang HTX dịch vụ NN (tổng số khoảng 8.000 HTXNN); phần lớn(80%) HTX GTVT chuyển sang mô hình HTX dịch vụ cho xã viên là cơ sởthực hiện dịch vụ vận tải (Tổng số khoảng 1.100 HTX); tất cả quỹ tín dụng nhân dân là môhình HTX theo đó xã viên là người góp vốn trở thành chủ sở hữu vừa là người sử dụng dịchvụ tín dụng của HTX (hiện có khoảng tổng số 1.000 quỹ TDND);

Mặc dù, việc phân loại HTX theo tiêu chí “mục tiêu cơ bản của xã viên” cho phép bao quátđược tất cả các loại hình HTX như đã phân tích ở Chương II, nhưng ở đa số các nướcnghiên cứu, các HTX hoạt động trong một số lĩnh vực điển hình vẫn được tách riêng thànhmột mô hình độc lập, dựa trên tiêu chí “lĩnh vực hoạt động”, nhằm đảm bảo cơ chế pháp lýđiều chỉnh phù hợp.

Trên cơ sở nghiên cứu cách phân loại HTX ở các nước, khuyến nghị của ILO, và thực trạnghoạt động, phát triển HTX ở Việt Nam, việc xác định mô hình HTX ở Việt Nam cũng nênđược thực hiện trên cơ sở kết hợp hai tiêu chí trên: “lĩnh vực hoạt động của HTX” và “mụctiêu cơ bản của xã viên”. Cụ thể, pháp luật về HTX ở Việt Nam có thể xây dựng tối thiểu 4loại mô hình HTX sau:

HTX dịch vụ

HTX của người lao động

HTX nông nghiệp (HTX nông nghiệp nên được tách thành một mô hình độc lập do loại hìnhHTX nông nghiệp đã được hình thành từ lâu đời, chiếm số lượng trên 50% tổng số HTX ởViệt Nam và hiện đang được hưởng nhiều chính sách ưu đãi riêng biệt so với các loại hìnhHTX khác).

4) HTX tín dụng (Quỹ tín dụng nhân dân nằm trong hệ thống các tổ chức tín dụng và chịu sựđiều chỉnh thống nhất của Ngân hàng nhà nước. Do đó loại hình HTX tín dụng nên đượctách thành một mô hình độc lập để có cơ chế pháp lý điều chỉnh thích hợp.

126

2. Hệ thống pháp luật về HTX

Như đã phân tích ở Chương 2, không tồn tại một mô hình luật hợp tác xã mà tất cả các quốcgia cùng phải tuân thủ. Mỗi quốc gia cần thiết lập một hệ thống luật hợp tác xã riêng, tuynhiên có thể xếp các nước nghiên cứu thành 2 nhóm sau7 :

Các quốc gia có một luật duy nhất và áp dụng với tất cả các hợp tác xã như : ViệtNam, Thái Lan, Philippines, Canada

Các quốc gia có một luật riêng cho từng loại hình hợp tác xã hoặc 1 lĩnh vực cụ thểnhư : Pháp, 8

Tuy nhiên, đối với Canada-Nhà nước liên bang, luật liên bang về hợp tác xã điều chỉnh cáchợp tác xã có mặt ít nhất tại hai bang và luật hợp tác xã áp dụng đối với từng Nhà nước liênbang.

Theo quan điểm của Henry Hagens, tác giả của cuốn Tài liệu hướng dẫn luật hợp tác xã,ILO, cần xây dựng một luật duy nhất điều chỉnh tất cả các loại hình hợp tác xã và biện luậnrằng :

một luật chung cho tất cả các loại hình hợp tác xã, với khả năng gài lồng vào đó cácphần chuyên biệt – theo loại hình hoặc theo hoạ t động - đảm bảo tốt hơn tính tự chủcủa các hợp tác xã, tạo thuận lợi cho việc điều tiết công việc của họ thông qua hệthống quy định/quy chế vì một luật chung như vậy sẽ không quy định chi tiết như hệthống gồm nhiều luật.

văn bản luật ở cấp thấp cho phép hạn chế tính quan liêu

một luật duy nhất cho phép dự báo khả năng xảy ra tình trạng xé lẻ phong trào hợptác xã khi các loại hình hợp tác xã khác nhau chịu sự quản lý của các cơ quan khácnhau và có thể chịu sự điều chỉnh của các chính sách không đồng bộ.

một luật duy nhất đem lại tính an toàn hợp pháp cho các tác nhân làm việc với hợptác xã;

Tại các nước đang phát triển, luật duy nhất là công cụ phù hợp nhất để đạt sự cân đối giữamục đích hướng tới sự phát triển, mục đích hướng tới các thành viên và mục đích tự cungtự cấp của các hợp tác xã.

Tuy nhiên, quan điểm tại các nước công nghiệp lại không giống như vậy : đó là xu hướng ápdụng các luật khác nhau cho các loại hình hợp tác xã khác nhau.

Hiện nay, ở Việt Nam, Luật HTX năm 2003 điều chỉnh chung tất cả các loại hình hợp tác xã.Riêng Quỹ tín dụng nhân dân có nhiều văn bản dưới luật điều chỉnh cụ thể, các nhóm HTXkhác hiện vẫn chưa có văn bản hướng dẫn, áp dụng cụ thể.

7 Theo Tài liệu về hợp tác xã dành cho tổ chức người lao động, chương 10.8 Xem Tài liệu nghiên cứu định hướng chiến lược phát triển HTX năm 2006-2020, Bộ Kế hoạch và Đầu tư., p.121.

127

Theo quan điểm của chúng tôi, việc điều chỉnh các loại hình HTX ở Việt Nam nên được quyđịnh tập trung trong một Bộ luật HTX. Bộ luật này bao gồm phần chung và phần riêng (điềuchỉnh từng loại hình HTX).

Việc xây dựng một Bộ luật HTX cho phép áp dụng đồng bộ, thống nhất pháp luật HTX ở ViệtNamViệc, khắc phục tình trạng mỗi Bộ điều chỉnh riêng lẻ từng loại hình HTX như hiện nay.

3. Nguyên tắc mở

Hiện nay, đa số các nước đều áp dụng các nguyên tắc được quy định trong tuyên ngôn quốctế về bản sắc HTX của tổ chức ILO. Tuy nhiên, mức độ áp dụng các nguyên tắc này thực tếcòn nhiều vấn đề đặt ra, đặc biệt là việc áp dụng nguyên tắc „mở”.

Nguyên tắc „mở” được hiểu là tất cả mọi người đều có thể sử dụng dịch vụ của HTX. Nhưvậy, ngoài việc đáp ứng nhu cầu chung của xã viên, HTX có được cung cấp sản phẩm, dịchvụ của mình đáp ứng nhu cầu thị trường bên ngoài không? Nếu được thì đáp ứng ở mức độnào?

Xét về vấn đề này, pháp luật của Pháp về HTX quy định giải pháp linh hoạt: cho phép HTXcung cấp dịch vụ, sản phẩm ra thị trường bên ngoài một cách hạn chế theo một tỷ lệ doanhsố nhất đinh, ví dụ như HTX nông nghiệp chỉ được phép cung cấp dịch vụ, sản phẩm củaHTX ra thị trường bên ngoài không quá 20% tổng doanh số (tỷ số gia dịch hàng năm) củamình. Tương tự, đối với HTX nông nghiệp lợi ích chung: các hội viên không thể thực hiệnquá 50% giao dịch trong mỗi vụ việc với các pháp nhân hay thể nhân không phải là hội viên.

Việc quy định mở rộng phạm vi hoạt động ra thị trường bên ngoài cho phép các HTX có cơhội được cạnh tranh với các thành phần kinh tế khác. Tuy nhiên, để tránh việc HTX chuyểnthể sang các hình thức tổ chức kinh tế đối vốn, ở Pháp, Canada, Phillipines, pháp luật đềucó quy đinh về điều kiên được làm xã viên là: “ bắt buộc phải sử dụng sản phẩm, dịch vụ củaHTX”.

Ở Việt Nam, luật HTX năm 2003 tuy có giải thích khái niệm dịch vụ của HTX đối với xã viênvà mức độ sử dụng dịch vụ HTX quy định tại khoản 5 và 6 Điều 4, nhưng Điều 1, định nghĩavề HTX lại chưa quy định xã viên phải sử dụng dịch vụ của HTX; cũng vậy, Điều 6 quy địnhquyền của HTX nhưng không quy định HTX cung cấp dịch vụ cho xã viên. Mặt khác, theopháp luật hiện hành HTX được sản xuất, kinh doanh tự do trên thị trường mà pháp luậtkhông cấm, vì vậy cần cân nhắc các nội dung sau đây về mối quan hệ giữa HTX và thịtrường9:

Có nên quy định bắt buộc xã viên HTX phải sử dụng sản phẩm, dịch vụ của HTX?

Có cho phép HTX được cung ứng sản phẩm cho thị trường bên ngoài cộng đồng xãviên không?

9 Vụ Hợp tác xã, Bộ Kế hoạch và Đâu tư. Tài liêu nghiên cứu khoa học và thực tiễn cho Định hướng phát triểnHợp tác xã 2006-2020, p.121.

128

Nếu có, cho phép HTX được cung ứng sản phẩm, dịch vụ trên tất cả các lĩnh vực ,ngành nghề, hoặc chỉ cho phép giới hạn cho một số lĩnh vực, ngành nghề?

Đối với lĩnh vực, ngành nghề được phép, có cần quy định giới hạn quy mô giao dịchcủa HTX với thị trường bên ngoài xã viên, hay không cần quy định giới hạn quy môgiao dịch ?

Mối quan hệ giữa HTX và thị trường có thể được chia làm ba trường hợp sau:

1) Trường hợp HTX chỉ cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho cộng đồng xã viên thì HTX được coinhư doanh nghiệp theo Luật HTX, HTX đăng ký theo Luật HTX là đủ;

2) Trường hợp HTX có thể cung cấp sản phẩm, dịch vụ chung cho thị trường, ngoài việccung cấp sản phẩm, dịch vụ chung cho xã viên, HTX phải thành lập Công ty TNHH theo LuậtDoanh nghiệp để sản xuất, kinh doanh sản phẩm, dịch vụ chung đó; Công ty thuộc sở hữucủa HTX, tức là của tất cả các xã viên HTX. Công ty vừa cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho xãviên, vừa cung cấp cho thị trường. Một HTX có thể thành lập được nhiều Công ty. Công tynày phải hoạt động trong môi trường cạnh tranh bình đẳng với các tổ chức khác.

3) Trường hợp HTX chỉ sản xuất, kinh doanh cung cấp cho thị trường mà không phục vụ xãviên. Trường hợp này, HTX phải thành lập công ty TNHH theo Luật doanh nghiệp. Tuynhiên, Công ty không còn chịu sự chi phối của bất cứ nguyên tắc nào của HTX. Do vậy,trường hợp này, có nên quy định HTX phải chuyển đổi sang hình thức Công ty hoạt độngtheo Luật Doanh nghiệp?

4. Vốn của HTX

Vốn hoạt động của HTX thông thường được hình thành từ vốn góp của xã viên. Ngoài ra,HTX có thể huy động từ các nguồn khác nhau như các khoản vay, nợ, viện trợ, quyên gópvà dư thừa trong quá trình tích luỹ.

Tuy nhiên, ở Canada, pháp luật về HTX có quy định: ''HTX có thể được thành lập bằng vốngóp của xã viên hoặc không” (điều9). Trong trường hợp không có đóng góp của xã viên, vốncủa HTX có thể được tạo thành từ các khoản vay của xã viên. Điều lệ thành lập HTX có thểdự kiến trước về số tiền, thời hạn hoàn trả các khoản vay này và cả lãi xuất.

Ngoài ra, pháp luật Canada còn cho phép HTX được phát hành „vốn đầu tư” cho ngườikhông phải là thành viên HTX với số lượng hạn chế hoặc tối đa nêu trong điều lệ. Nhữngngười nắm giữ vốn đầu tư này không có quyền bỏ phiếu ở đại hội xã viên.

Ở Pháp, pháp luật quy định HTX có thể huy động vốn bằng việc phát hành „vốn góp ưu tiên”cho các hội viên không sử dụng dịch vụ của HTX. Tuy nhiên các hội viên này không cóquyền bỏ phiếu.

Ở Việt Nam, Điều 6 Luật HTX 2003 quy định: „HTX có thể huy động vốn từ các nguồn khác”.Quy định này khá chung chung, có thể hiểu rằng: HTX có quyền phát hành cổ phiếu để huyđộng vốn hay không?

129

Pháp luật Việt Nam cần có những quy định cụ thể về vấn đề này. Thực tế, ở Việt Nam hiệnnay, việc vay vốn ngân hàng của các HTX vẫn còn nhiều hạn chế, khó khăn như đã phântích ở Chương 1, việc tăng vốn góp của xã viên cũng không dễ do khả năng tài chính của xãviên có hạn. Do đó, pháp luật về HTX nên có những quy định về các hình thức huy động vốngóp như ở các nước nghiên cứu như trên, cụ thể, pháp luật nên quy định thêm các hình thứchuy động vốn từ các đối tượng không phải là thành viên HTX và hạn chế quyền được bỏphiếu như pháp luật về HTX ở Pháp và Canada.

5. Quỹ của HTX

Việt Nam Thái Lan Philippines Pháp10 Canada

- Quỹ dựtrữ tối thiểu:5% thunhập sauthuế

- Quỹ pháttriển: 20%thu nhậpsau thuế

- quỹ dự trữ tốithiểu: 10%

- quỹ đóng gópvào Liên hiệnHTX Thái Lan:không lớn hơn5%

- Quỹ dự phòngkhông quá 10% thunhập sau thuế

- Quỹ đào tạokhông quá 10% thunhập sau thuế

- quỹ đất và xâydựng, quỹ pháttriển cộng đồng vàcác quỹ cần thiếtkhác: không quá10% thu nhập sauthuế

- HTX lợi íchchung: phảichuyển it nhất57,7% lãi hàngnăm để dự trữkhông chia.

- HTX sản xuất:quỹ dự phòng tốithiểu 15%

- Quỹ dự trữ10% khoảnlãi vượt hoặcthặng dư

Pháp luật các nước đều quy định về quỹ của HTX. Hầu hết các nước đều quy định về quỹdự trữ. Các nước thường quy định tỷ lệ tối thiểu HTX phải phân bổ cho mỗi loại quỹ. RiêngPhilippines, pháp luật lại quy định tỷ lệ tối đa về trích lập quỹ.

Về phương thức xử lý quỹ sau khi giải thể, pháp luật quy đinh các nước thường quy địnhviệc xử lý quỹ sẽ do đại hội xã viên quyết định sau khi thực hiện các nghĩa vụ trả nợ và chiphí giải thể.

Tuy nhiên, ở Pháp, pháp luật có quy định riêng biệt đối với HTX lợi ích chung về quỹ dự trữ.Theo đó, HTX phải trích tối thiểu 57,7% lãi hàng năm để đưa vào quỹ dự trữ. Quỹ này khôngđược phép phân chia cho lợi ích cá nhân. Trong trường hợp giải thể, quỹ này sẽ được phâncho các tổ chức có cùng bản chất, các HTX khác hoặc cho chính quyền địa phương. Quyđịnh này phản ánh nguyên tắc hoạt động của HTX là cam kết phục vụ lợi ích cộng đồng.

Cũng vậy, ở Thái Lan, pháp luật quy định một loại quỹ đóng góp hàng năm cho Liên hiệpHTX;

10 Ở Pháp, pháp luật không có quy định chung về vấn đề này.

130

Ở Philippines cũng có quy định về lập quỹ phát triển công đồng của HTX. Ngoài ra, trườnghợp HTX bị giải thể : số tiền quỹ giáo dục đào tạo chưa dùng sẽ được chuyển đến quỹ giáodục đào tạo của cấp cao hơn đó là Liên Minh hay Liên Hợp HTX mà HTX đó là thành viên.Quỹ dự phòng sẽ cũng không được dùng để chia cho các thành viên, mà ĐHXV sẽ sử dụngquỹ đó như sau:

Thành lập một quỹ phuc lợi cho các đối tượng hưởng lợi của liên minh hoặc liên đoàn màHTX là một thành viên

Hiến tặng hoặc đóng góp cho người hưởng lợi tại khu vực cộng đồng mà HTX hoạt động.Nếu HTX không quyết định được việc này thì số tiền của quỹ dự trữ sẽ được chuyển đếnliên minh hoặc liên hợp HTX mà HTX đó là thành viên

* Trong khi đó, ở Việt Nam, pháp luật chỉ quy định hai loại quỹ bắt buộc (quỹ dự trữ và quỹphát triển), các quỹ khác do Điều lệ HTX và Đại hội xã viên quy định. Trên thực tế, rất ít HTXở Việt Nam thực hiện việc lập quỹ phát triển cộng đồng.

Trên cơ sở so sánh với các nước nghiên cứu, pháp luật Việt Nam nên tính đến phương án :HTX trích một tỷ lệ % nhất định nộp cho quỹ dự trữ, phát triển chung được tổ chức theo vùnghoặc theo lĩnh vực, ngành nghề do HTX tự tổ chức, phục vụ cho việc hỗ trợ vốn lẫn nhaugiữa các HTX và đảm bảo an toàn cho HTX khi gặp tình hình khó khăn, phần còn lại để choHTX; Mặt khác, nguyên tắc chăm lo cho lợi ích cộng đồng cũng nên được tính đến trong việcquy định xử lý quỹ khi HTX giải thể như theo kinh nghiệm của các nước nghiên cứu trong tàiliêu này.

131

6. Chính sách ưu đãi

Việt Nam Thái Lan Philippines Pháp Canada

1.- Chính sách hỗ trợchuẩn bị thành lậpHTX

- Chính sách hỗ trợđào tạo nguồn nhânlực

- Chính sách hỗ trợ vềđất đai

- Chính sách hỗ trợ vềtín dụng

- Chính sách hỗ trợxúc tiến thương mại

- Chính sách hỗ trợlao động, việc làm

- Chính sách hỗ trợứng dụng đổi mớicông nghệ

- Chính sách hỗ trợđầu tư cơ sở hạ tầng

- Chính sách ưu đãiđầu tư

- được miễn thuế và

các khoản phí từ việc

mua bán, chuyển

nhượng, bảo hộ

hoặc duy trì quyền

sở hữu bất động sản

của HTX.

- Các xã viên HTX

không phải trả thuế

thu nhập cá nhân

- Được miễn giảm

một số khoản thuế

phải nộp theo luật

định.

- Giao dịchđối với xãviên và phithành viên:được hưởngưu đãi vàmiễn thuếtrong nhiềutrương hợp11

1. HTX tiểu thủcông nghiệp:

- Miễn thuế côngty (IS) và thuếkhoán năm (IFA)

- miễn thuế đàotạo

- miễn thuế hànhnghề

- Phải chịu thuếGTGT

và thuế công ty(IS) đối với cáchoạt động thựchiện với tácnhân thứ 3không phải xãviên HTX12

2. HTX nôngnghiệp : miễnthuế đất đôi vớiquyền sở hữubât động sản

các HTXcủa Canađađều phảichịu nhữngloại thuếtương tựnhư các loạihình doanhnghiệp khác.

Nhìn chung, tại các nước nghiên cứu, pháp luật đều có chính sách ưu đãi đối với các HTXnhư về thuế, đất đai...Tuy nhiên, ở Canada, pháp luật không quy định các chính sách ưu đãiđối với HTX, HTX ở Canada phải chịu những loại thuế tương tự như các loại hình doanhnghiệp khác.

Ở một số nước, pháp luật quy định các điều kiện HTX được hưởng ưu đãi và các trườnghợp HTX không được hưởng chính sách ưu đãi. Ví dụ như ở Pháp, pháp luật quy định việcloại trừ quyền miễn thuế trong một số trường hợp sau:

Các Công ty HTX nông nghiệp, liên hiệp của họ và các SICA mà kêu gọi tích kiệm từcông chúng;

11Xem Chương: Philippines12 Thông tin trên trang Liên đoàn HTX và các nhóm thủ công nghiệp Pháp ( FFCCA).

132

Các SICA nắm giữ hơn 50% bởi những người không làm nông nghiệp;

Các HTX và các SICA hoạt động không tuân theo các quy định của pháp luật

Pháp luật một số nước còn quy định cụ thể chính sách ưu đãi đối với các giao dịch HTXthực hiện trực tiếp với xã viên nhằm phân biệt với các giao dịch HTX thực hiện với thị trườngbên ngoài.

Ví dụ: ở Pháp, HTX phải chịu thuế GTGT và thuế công ty (IS) đối với các hoạt động thựchiện với tác nhân thứ 3 không phải là xã viên HTX.

Ngoài ra, ở Philippines, pháp luật có quy định về sử dụng hàng hóa được miễn thuế củaHTX: “Tất cả hàng hoá thiết bị nhập khẩu miễn thuế sẽ không được chuyển giao cho cánhân nào trong vòng 05 năm, nếu không, HTX và bên chuyển giao hoặc người được uỷnhiệm sẽ liên đới trách nhiệm phải hoàn trả gấp đôi khoản thuế và/hoặc phí cho nó”.

* Hiện nay, ở Việt Nam, các chính sách ưu đãi đối với HTX được quy định chưa cụ thể.Pháp luật thiếu các quy định về điều kiện được hưởng ưu đãi, mức độ ưu đãi đối với đốitượng giao dịch khác nhau của HTX. Về vấn đề này, nhiều nhà nghiên cứu13 đã có ý kiếnnhư sau:

Các hoạt động giao dịch giữa HTX và xã viên sẽ không bị đánh thuế VAT và thuế thunhập doanh nghiệp;

Các giao dịch mua của HTX từ bên ngoài cộng đồng HTX để cung cấp cho HTX vàxã viên HTX chịu thuế VAT;

Chênh lệch thu-chi 14của HTX trên cơ sở giao dịch của HTX và xã viên không bị đánhthuế thu nhập doanh nghiệp.

Các giao dịch của HTX với thị trường bên ngoài cộng đồng xã viên HTX chịu mọi quyđịnh của pháp luật về thuế như các doanh nghiệp khác, trừ khoản thu nhập đượcđưa vào quỹ dự trữ, phát triển và quỹ phúc lợi của HTX.

Tuy nhiên, liên quan đến việc trích lập quỹ bắt buộc, cần tính đến mục tiêu và điều kiện sửdụng các quỹ đó.

Pháp luật hiện hành về HTX quy định: “ Các quỹ phát triển sản xuất và quỹ dự phòng đượctrích lập từ lợi nhuận sau thuế” (Điều 17, Nghị định 177/2004/NĐ-CP ngày 12 tháng 10 năm2004). Pháp luật quy định như vây nhằm tránh nguy cơ các HTX sẽ trích phần lớn lợi nhuận

13 Vụ Hợp tác xã, Bộ Kế hoạch và Đâu tư. Tài liêu nghiên cứu khoa học và thực tiễn cho Định hướng phát triểnHợp tác xã 2006-2020. p.13214 Chênh lêch thu-chi hay còn gọi là thặng dư tài chính HTX được dùng để:Chi trả cho xã viên theo mức độ sử dụng sản phẩm, dịch vụ của HTX. Đây là lợi ích hấp dẫn cho xã viên, cầnđược Đại hội xã viên thảo luận và quy định một tỷ lệ thích đáng. Phần còn lại được sử dung cho quỹ dự trữ, pháttriển sản xuất và quỹ phúc lợi HTX.

133

trước thuế để lập quỹ và sử dụng quỹ này vào mục đích chốn thuế. Cụ thể, việc quy địnhtrích lập quỹ từ lợi nhuận trước thuế có thể là nguy cơ để HTX chốn thuế đối với thu nhậpcủa HTX từ các giao dịch với thị trường bên ngoài.

Nhưng trong trường hợp nếu các quỹ này chỉ được sử dụng với những điều kiện nhất địnhhay được dùng một phần để nộp vào các quỹ chung nhằm hỗ trợ giữa các HTX, việc tríchlập các quỹ này từ lợi nhuận trước thuế sẽ hợp lý hơn nhằm hỗ trợ, thúc đẩy phong tràoHTX cũng như phát huy nguyên tắc chăm lo cộng đồng của HTX.

7. Xử lý tài sản khi giải thể

Pháp luật các nước nghiên cứu đều quy định về xử lý vốn, tài sản của HTX khi giải thể. Vềnguyên tắc, trình tự xử lý vốn và tài sản ở các nước được thực hiện theo trình tự ưu tiên nhưsau:

Thanh toán các khoản nợ và chi phí giải thể;

Thanh toán với Nhà nước: thuế và các khoản phải nộp ngân sách; khoản trợ cấp cóhoàn trả không tính lãi; khoản nhà nước cho vay có tính lãi (nếu có);

Hoàn trả vốn góp theo Điều lệ, vốn góp bổ sung 15của xã viên.

Việc xử lý vốn, quỹ còn lại sau khi đã thanh toán hết các khoản nợ và chi phí cho việc giảithể của hợp tác xã được quy định khác nhau theo pháp luật của từng nước.

Ở Pháp, luật 1983 quy định đối với HTX nghề biển: Khi giải thể HTX, phần thặng dư sauthanh lý tài sản sẽ được chuyển cho các HTX khác hoặc cho các công trình xã hội mà khôngcần phải có vốn đối ứng.

Ở Canada, đối với HTX của người lao động: HTX phải chia ít nhất 20% phần tài sản còn lại,cho một HTX khác hoặc một HTX từ thiện hoặc phi lợi nhuận, trước khi chia cho các xã viênhoặc những người giữ phần vốn đầu tư; Đối với HTX nhà ở : tài sản còn lại hoặc sẽ đượcchuyển giao cho một hoặc một số HTX nhà ở phi lợi nhuận, hoặc các HTX cấp tỉnh có mụcđích hoạt động tương tự, hoặc các tổ chức từ thiện, hoặc sẽ được phân chia cho nhiều tổchức hoặc HTX như trên;

Ở Quebec, đối với HTX nông nghiệp, trường hợp có nghị định giải thể, số dư tài sản đượcchuyển giao cho một HTX nông nghiệp khác hoặc cho HTX liên bang Quebec theo quyếtđịnh của Bộ trưởng có thẩm quyền.

Trong khi, ở Việt Nam, pháp luật chỉ quy định: „việc xử lý vốn, quỹ còn lại, sau khi đã thanhtoán hết các khoản nợ và chi phí cho việc giải thể của HTX, do Đại hội xã viên quyết địnhtheo Điều lệ HTX và phù hợp với quy định của pháp luật” (Điều 19, Nghị định 177/2004). Dovậy, trên thực tế, các HTX ở Việt Nam thường tiến hành chia tài sản và quỹ còn lại chothành viên của HTX.

15 Trường hợp HTX huy động vốn của xã viên

134

Chúng ta nhận thấy pháp luật về HTX ở các nước nghiên cứu đều rất coi trọng nguyên tắcchăm lo lợi ích cộng đồng. Trong khi đó, pháp luật Việt Nam gần như thiếu các quy định cụthể để đảm bảo nguyên tắc này. Học tập kinh nghiệm các nước, Việt Nam nên quy định việctrích lập một tỷ lệ % nhất định của phần tài sản dư (sau khi đã thanh toán hết các khoản nợvà chi phí cho việc giải thể của hợp tác xã) cho các quỹ chung phát triển HTX như quỹ củaLiên hiệp HTX hay của Liên minh HTX.

Liên quan đến việc xử lý quỹ và tài sản của HTX khi giải thể, pháp luật một số nước có quyđịnh riêng biệt trong trường hợp tài sản không xác định được đối tượng phân bổ.

Ở Thái Lan, nếu các chủ nợ không yêu cầu thanh toán các khoản nợ, Chủ nhiệm Hội đồnggiải thể sẽ ký gửi một khoản tiền bằng tổng số tiền nợ trên cho Cơ quan quản lý HTX. Trongvòng 2 năm kể từ ngày Chủ nhiệm Hội đồng giải thể ký gửi tại Cơ quan quan lý HTX, nếuchủ nợ không đến nhận khoản nợ trên, khoản tiền này sẽ không được hoàn trả lại chủ nợ,và được chuyển thành thu nhập cho Liên hiệp HTX của Thái Lan (Điều 85, Luật HTX hiệnhành của Thái Lan, 1999)

Ở Philippines, đối với phần tài sản không thể xác nhận đối tượng phân bổ (chủ nợ và cổđông), hoặc không có đối tượng nào nhận lại thì sau thời hạn 3 năm, tài sản này được sungvào quỹ của Liên minh hoặc hiệp hội HTX nhằm tăng cường hoạt động hoặc chuyển dịch cơcấu thành phần kinh tế HTX.

Ở Canada: khi giải thể một HTX, các tài sản không có người nhận sẽ được chuyển giao choNgười đứng đầu nhà nước Canada và sẽ chuyển giao lại một phần tài sản nếu HTX đượcthiết lập lại.

Về vấn đề này, pháp luật Việt Nam chưa có quy định cụ thể.

Dựa trên kinh nghiệm của các nước nghiên cứu, chúng ta có thể đưa ra phương hướng giảiquyết như sau: Trường hợp không xác định được đối tượng phân bổ, phần tài sản trên sẽđược ký gửi cho một cơ quan quản lý HTX hoặc ngân hàng trong một khoảng thời gian nhấtđịnh (ít nhất là 2 năm).

Sau thời hạn này, nếu việc thanh toán hoàn trả vốn góp cho xã viên chưa được thực hiệnđầy đủ, số tài sản trên sẽ được dùng để chia cho xã viên theo mức vốn góp của họ.

Nếu việc thanh toán cho xã viên đã được thực hiện đầy đủ, số tài sản trên nên được sungvào các quỹ chung của Liên hiệp hoặc Liên minh HTX nhằm hỗ trợ, phát triển phong tràoHTX nói chung.

Tuy nhiên, để thực hiện được giải pháp này, pháp luật Việt Nam cần có quy định bổ sung vềcơ quan quản lý HTX sau khi HTX giải thể như kinh nghiệm ở Thái Lan và Philippines nhằmbảo vệ lợi ích của chủ nợ cũng như của xã viên.

135

8. Chuyển đổi HTX thành công ty và ngược lại

Pháp luật các nước đều có quy định về việc chia, tách, sáp, nhập HTX. Tuy nhiên, trongtrường hợp 1 HTX muốn chuyển đổi sang hình thức Công ty và ngược lại (từ Công tychuyển sang hình thức HTX) thì sẽ được thực hiện như thế nào? Về vấn đề này, pháp luậtvề HTX ở Pháp và Canada có một số quy định điều chỉnh.

Ở Pháp: liên quan đến HTX sản xuất và HTX tiểu thủ công nghiệp, pháp luật quy định việcchuyển đổi từ hình thức Công ty sang HTX. Theo đó, cổ phần và vốn góp của các cổ đôngcông ty sẽ được chuyển thành vốn góp xã viên. Trường hợp nếu cổ phần góp vốn của mộtthành viên lớn hơn mức vồn góp tối đa được quy định trong điều lệ (hoặc mức vốn góp tốiđa được pháp luật quy định với từng loại hình HTX), mức vốn góp theo cổ phần cũ vẫn đượcgiữ nguyên.

Tương tự, ở Quebec-Canada, pháp luật về HTX quy định, một Công ty có thể chuyển đổithành HTX bằng cách hoán chuyển cổ phần thành vốn góp của HTX (điều 260-269LQ);Ngược lại, nếu một HTX muốn chuyển đổi thành Công ty, các phần vốn góp sẽ được chuyểnđổi thành các cổ phần hoặc các giấy tờ giá trị khác của công ty (điều 257,258, Luật Quebec);

Như vậy, theo kinh nghiệm ở Pháp và Canada, việc chuyển đổi HTX thành Công ty vàngược được thực hiện thông qua việc chuyển đổi vốn. Trong khi đó, ở Việt Nam, pháp luậtthiếu quy định về vấn đề này16. Vì vậy, việc chuyển đổi HTX thành Công ty hay ngược lại(chuyển đổi Công ty thành HTX) trên thực tế, có thể được tiến hành theo hai cách sau:

Giải thể HTX (hoặc Công ty) rồi thành lập Công ty (hoặc HTX) mới;

Chuyển đổi vốn góp HTX thành cổ phiếu hoặc ngược lại, chuyển đổi cổ phiếu thànhvốn góp HTX.

Theo quy điểm của chúng tôi, việc chuyển đổi HTX thành Công ty hay ngược lại, từ Công tychuyển đổi thành HTX nên được thực hiện theo phương án 2. Theo Điều 1 Luật HTX năm2003, HTX được coi là một loại hình doanh nghiệp. Do vậy, việc chuyển đổi từ hình thứcHTX sang Công ty (hay ngược lại) nên được thực hiên theo phương thức chuyển đổi vốngóp với quy trình đơn giản như việc chuyển đổi giữa các hình thức công ty được quy định tạiĐiều 15417 Luật Doanh nghiêp năm 2005.

16 Pháp luật về doanh nghiệp mới chỉ quy định việc chuyển đổi giữa các hình thức Công ty (Chuyển đổi Công tycổ phần thành Công ty TNHH và ngược lại, chuyển đổi Công ty TNHH một thành viên thành Công ty TNHH haithành viên)17 Điều 154. Chuyển đổi công tyCông ty trách nhiệm hữu hạn có thể được chuyển đổi thành công ty cổ phần hoặc ngược lại. Thủ tục chuyển đổicông ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần (sau đây gọi là công ty được chuyển đổi) thành công ty cổ phần,công ty trách nhiệm hữu hạn (sau đây gọi là công ty chuyển đổi) được quy định như sau:1. Hội đồng thành viên, chủ sở hữu công ty hoặc Đại hội đồng cổ đông thông qua quyết định chuyển đổi và Điềulệ công ty chuyển đổi. Quyết định chuyển đổi phải có các nội dung chủ yếu về tên, địa chỉ trụ sở chính của côngty được chuyển đổi; tên, địa chỉ trụ sở chính của công ty chuyển đổi; thời hạn và điều kiện chuyển tài sản, phầnvốn góp, cổ phần, trái phiếu của công ty được chuyển đổi thành tài sản, cổ phần, trái phiếu, phần vốn góp củacông ty chuyển đổi; phương án sử dụng lao động; thời hạn thực hiện chuyển đổi;2. Quyết định chuyển đổi phải được gửi đến tất cả các chủ nợ và thông báo cho người lao động biết trong thờihạn mười lăm ngày, kể từ ngày thông qua quyết định;3. Việc đăng ký kinh doanh của công ty chuyển đổi được tiến hành theo quy định của Luật này. Trong trường hợpnày, hồ sơ đăng ký kinh doanh phải kèm theo quyết định chuyển đổi.

136

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Vụ Hợp tác xã, Bộ Kế hoạch và Đâu tư. Tài liêu nghiên cứu khoa học và thực tiễn cho Địnhhướng phát triển Hợp tác xã 2006-2020. Bộ Kế hoạch và Đâu tư, 2008;

Vụ Hợp tác xã, Bộ Kế hoạch và Đâu tư. Mô hình pháp lý kinh tế tập thể (Hội thảo về Địnhhướng chiến lược phát triển HTX đến năm 2020).Ninh Binh, 05/2008;

Pháp biểu dẫn đề tại về Định hướng chiến lược phát triển HTX đến năm 2020. Ninh Bình,05/2008 ;

PHÙNG Văn Minh- Sở KH&ĐT Bắc Giang. Tham luận dự thảo Định hướng chiến lược pháttriển HTX đến năm 2020. Ninh Bình, 05/2008 ;

Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn. Báo cáo tham luận dự thảo Định hướng chiến lượcphát triển HTX đến năm 2020. Ninh Bình, 05/2008;

Liên minh HTX Thành phố Hồ Chí Minh. Báo cáo tham luận dự thảo Định hướng chiến lượcphát triển HTX đến năm 2020. Ninh Bình, 05/2008;

Viện Chiến lược phát triển. Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Báo cáo tham luận dự thảo Định hướngchiến lược phát triển HTX đến năm 2020. Ninh Bình, 05/2008;

Sở Kế hoạch và Đâu tư Ninh Bình. Báo cáo tham luận dự thảo Định hướng chiến lược pháttriển HTX đến năm 2020. Ninh Bình, 05/2008;

TRẦN Anh Nhật. Liên minh HTX Tỉnh Hưng Yên. Báo cáo tham luận dự thảo Định hướngchiến lược phát triển HTX đến năm 2020. Ninh Bình, 05/2008.

Sau khi đăng ký kinh doanh, công ty được chuyển đổi chấm dứt tồn tại; công ty chuyển đổi được hưởng cácquyền và lợi ích hợp pháp, chịu trách nhiệm về các khoản nợ chưa thanh toán, hợp đồng lao động và nghĩa vụtài sản khác của công ty được chuyển đổi.

Dự án AID-CoopPhòng 503, Nhà B1Khu Ngoại giao đoàn Vạn Phúc298 Kim Mã, Ba ĐìnhHà Nội, Việt Nam

ĐT : (84 4) 37 26 37 93Fax : (84 4) 38 46 45 14E-mail : aid-coop@gret.org.vnWeb : http://aid-coop.gret.org.vn

DỰ ÁN HỖ TRỢ THỂ CHẾ PHÁT TRIỂN CÁC HỢP TÁC XÃ TẠIMIỀN BẮC VIỆT NAM