Phytophthora i jordbær

og bringebær

Arne Stensvand, Maria Luz Herrero, Håvard Eikemo, Venche Talgø

”Black root rot”

Rhizoctonia fragariae + Pythium

spp.

• Siderøtene tørkar inn

• Mørke flekkar på røtene,

røtene etterkvart svarte

• Kjernen i røtene kvite i

starten, men kan endra farge

til rustbrun

• Plantene kan kollapsa i

periodar med stress

• Sjukdomen kjem gjerne på

tung jord og der det har vore

dyrka jordbær i mange år

Foto: Ontario Ministry of Agriculture,

Food and Rural Development

”Visnesjuke”

Verticillium dahliae

Verticillium albo-atrum

• Liknar tørkestress, mest synleg

første året etter skade

• Bune parti på blada, mellom

nervene og langs kantane

• Ytre, eldre blad visnar først, indre,

yngre blad misfarga (blå-grøne)

• Soppen går i leiingsvevet

• Rotdød – mørke røter

• Plantevisning

• Sjuke planter kan observerast

enkeltvis eller i større område

• Fleire vertplanter, inkludert potet Foto: Ontario Ministry of Agriculture,

Food and Rural Development

Phytophthora i bær

Phytophthora fragariae – raud marg i jordbær

Phytophthora cactorum – rotstokkròte og lêrròte i

jordbær

Phytophthora rubi – raud rotròte i bringebær

Felles for Phytophthora

• Oosporar (kvilesporar): tjukkvegga, lever

mange år i jorda uten vertplanter

• Zoosporar: rører seg nokre millimeter i

jordvatnet, passiv transport over større

avstandar med vatn. Infiserer røter gjennom

rothåra (P. fragariae og P. rubi) eller sprekkar i

rotstokken (P. cactorum)

Sporangium med zoosporar

Oosporar (kvilesporar) i margen på jordbærrøter

• Phytophthora er ikkje eigentlege

soppar, men vert ofte kalla

algesoppar eller eggsporesoppar

• Alle Phytophthora-artar likar seg

ved fuktige tilhøve i jorda, difor

mest skade i søkk og hellingar i

terrenget der vatnet står lenge

• P. fragariae og P. rubi veks og

utviklar seg best ved låg temp.,

mens P. cactorum har høgare

optimal temp.

Spreiingsvegar: plantemateriale, drensvatn og overflatevatn,

jordsøl på maskiner, reiskapar, skotøy, klede, etc.

Raud marg (Phytophthora fragariae)

For å hindra introduksjon av P. fragariae til landet har det

sidan 1986 vore forbode å importera jordbærplanter,

formeiringsmateriale av jordbærplanter og andre

artar/kryssingar innan slekta Fragaria

1995 – landsomfattande undersøking, tok ut 200 prøvar frå

om lag 10% av jordbærprodusentane i Noreg

1996 – retta kontroll, tok ut 135 prøvar, konsentrert i

område der det hadde vore påvising tidlegare

2006/2007 – etter påvising i Søgne vart det tatt ut mange

prøvar i dette området

Det vert årleg gjennomført undersøking for raud marg i

planteproduksjonen. Det var påvising hos ein sertifisert

planteprodusent i 1996, men elles har det aldri vore funn.

Det er 0-toleranse for raud marg i planteproduksjonen

Påvising i 1995-97

Hedmark: 3 produsentar i

Stange og Ringsaker

Aust-Agder: 3 produsentar i

Arendal og Grimstad

Vest-Agder: 1 produsent i

Kristiansand

Rogaland: 2 produsentar i

Vindafjord

Hordaland: 1 produsent i Etne

Påvising i 2006/2007

Vest-Agder: 2 produsentar i

Søgne

OK program i Mattilsynet 2008/2009

• P. fragariae er karanteneskadegjerar, i vedlegg 1 i

Forskrift om planter og tiltak mot planteskadegjørere

• Prøvar frå om lag 250 jordbærprodusentar i alle fylke i

Noreg, ikkje hos planteprodusentar

• Ved funn vart det tatt ut ekstra prøvar hos produsentar

som hadde hatt samarbeid med gardsbruk med funn

Ny påvising

2008 - 2010

Ny påvising

2009 - 2010

Bør vi endra forvaltingspraksis

som følgje av nye funn?

Norsk sertifisert planteproduksjon nøye

følgt opp – har truleg sterkt medverka

til redusert spreiing av sjukdomen

Ulemper:

Relativt strengt regime ved påvising

Raud marg er hovedårsak til

importforbod av jordbærplanter –

betre plantekvalitet ved opnare

grenser?

Raud marg er pr.

2010 registrert på

22 brukseiningar

Grimstad

KristiansandArendal

Frå felt i Molde med raud marg, 11. juni 2009

Margen brunraud i nyinfiserte røter

”Utfyllende bestemmelser om tiltak mot raud

marg”

På eigedomar der jorda er smitta med raud marg er det

forbode å:

• Selja eller overdra til vidare dyrking jordbærplanter eller

anna plantemateriale som kan føra med seg smitte

• Ha samarbeid om maskinar og reiskapar med andre

brukseiningar

• Dyrka jordbær nærare enn 100 m frå grense til annan eining.

Pga. topografiske tilhøve kan andre krav til avstand setjast

Det er meldeplikt dersom ein har mistanke om raud marg

Det er ikkje forbode å ha sjølvplukk

Det er ikkje krav om nedsviing og karantene for smitta

jordbærfelt

”Duncans test”

utvikla av Jim Duncan (SCRI)

Testing av planter frå

planteprodusentar og ved

mistanke om funn

Som regel 20 planter frå

kvar prøve

Kuttar av rotspissar frå

innsamla planter

Fragariae vesca var. alpina

’Alexandra’ som testplante

Fem veker ved 15ºC og

fuktig jord, men ofte

symptom etter 2-3 veker

Ser etter visning og oosporar

i røtene

DNA (PCR)-test direkte på

rotmassen

LS1 LS2 B1 B2 B3 B4 B5 B6

Visnande planter, karakteristiske kvilesporar langs margen i røtene

og molekylær (PCR) test av rotmassen for innhald av P. fragariae

Rotstokkròte (Phytophthora

cactorum)

Mursteinsraud misfarging i rotstokken, kan

ha hulrom i vevet, skarp grense til friskt

vev

Ofte relativt friske røtter

Unge blad visnar først, plantene kan dø

raskt i tørt, varmt vær

Høg temperatur og mykje vatn ved

planting stimulerer infeksjon

Går inn gjennom sår i rotstokken –

fryselagra planter spesielt mottakelege

P. cactorum – bilete frå Danmark

(Bodil Damgaard Petersen)

Hulrom i stengelen

Truleg samanheng med at det er

små planter som er smitta

Rotstokkròte på ’Sonata’, juni 2010

Felt med angrep av P. cactorum der smitten truleg har kome

inn med plantemateriale, smitten følgjer plantebretta

0

2

4

6

8

Jonso

kIn

ga

Polk

a

Zephyr

Koro

na

Honeo

ye

Bounty

Glim

a

Sen

ga Sen

gana

Gra

de

rin

g a

v s

juk

do

ms

an

gre

p (

1-8

)

Såra Usåra

Gradering (1-8) av angrep av P. cactorum

Rotstokken såra eller usåra ved påføring av smitte

Dette illustrerer at sår i rotstokken (som til dømes

etter fryselagring) gjer plantene meir mottakelege

Phytophthora cactorum

Funnen på nærare 200 vertplanter i meir enn 60

plantefamiliar

Vanleg årsak til rotròte og rothalsròte hos mange

prydplanter, rothalsròte og bleikròte i eple og pære og

lêrròte i jordbær

P. cactorum som gir rotstokkròte er ein spesiell patotype

(rase)

Rotstokkròte påvist for første gong i Tyskland i 1952 og i

Noreg i 1992

Årsaka til at sjukdomen er vorten problematisk hos oss, er

endringar i sortimentet

Rostokkròte står ikkje på lista over farlege

plantesjukdomar, men han skal ikkje førekoma ved sal

av sertifisert plantemateriale

Felt med påvising går ut av produksjon i minst 4 år

Det er påvist rotstokkròte hos fleire

planteprodusentar

Lêrròte (Phytophthora

cactorum)

• Seig, læraktig ròte

• Spesiell lukt og smak – sikker

diagnose for dei som kjenner det

• Kraftig regnvær og høg temperatur

er typisk lærråte-vær

• Mindre enn 2 t infeksjonstid ved 17-

25°C

• Regnsprutspreiing av zoosporar

• Kan infisera frukter i alle stadium

• Gamle, mumifiserte frukter viktig

smittekjelde

• Mest vanleg i dårleg drenerte område

der det gjerne står vatn eller på bær

med direkte kontakt med jord

• ‘Polka’ er svært mottakeleg

Lêrròte stort problem ved

dyrking til konserves

Tiltak mot lêrròte

• God drenering i jorda, dyrking på drill (zoosporar danna i

vassdammar)

• Smale, luftige rader, planting på luftige stader, unngå

skuggefulle område, plant med vindretninga

• Dryppvatning

• Halmdekke hindrar at bæra får jordkontakt og hindrar

vassprutspreiing

• Svart plast, gras i midtgangen

• Signum/Amistar, Switch

Raud rotròte (Phytophthora rubi)

Bærande skot visnar, nye skot ròtnar frå basis,

har ofte ein karakteristisk bøy i toppen

Skarp overgang mellom friskt og sjukt vev, både

på årsskot og røter

Raudbrun farge under barken på nyinfiserte røter

Sjukdomen startar ofte flekkvis i åkeren

Foto: N. Heiberg

Foto: I. Norin Foto: N. Heiberg

Foto: Ontario Ministry of Agriculture, Food and Rural Affairs

Det fins fleire andre Phytophthora-artar som kan

angripa bringebær, men dei er ikkje rekna som så

alvorlege som P. rubi

Andre artar: P. megasperma, P. cactorum, P.

citricola, P. cryptogea, P. drechsleri, P. cambivora

Tiltak mot Phytophthora i bær

Johan Vestbø (planteprodusent), Helen I. Hauger (Mattilsynet),

Kjell Ivar Schia (Sagaplant), Arvid Berge (Mattilsynet)

Samarbeid med sertifiserte planteprodusentar, her er det

gjennomgang av plantesanitære tiltak hos Johan Vestbø

Friske

planter

Sort Mottakelegheit

Senga Sengana +

Glima +(+)

Bogota ++

Bounty ++

Calypso ++

Honeoye +++

Rita +++

Korona +++

Lambada +++

Zephyr ++++

Polka ++++

Elsanta ++++

Evita ++++

Tamella +++++

Mottakelegheit for

rotsokkròte hos ulike

jordbærsortar (Eikemo et

al. 2003)

+ = svært sterk

+++++ = svært svak

Store skilnadar mellom

sortane

’Sonata’ truleg omtrent

som ’Polka’

Sortsresistens

Resistens mot Phytophthora fragariae fins, men truleg i

liten grad hos våre jordbærsortar

Det er skilnad i resistens mot Phytophthora rubi

mellom bringebærsortar - Glen Moy døme på ein svært

mottakeleg sort, mens Glen Ample er noko sterkare

Foto: SCRI

Bilete frå forsøksfelt i

Skottland (SCRI) med

same forsøk som Nina

Heiberg hadde på Njøs

Foto: SCRI

Dyrking på drill og

i plasttunnelar har

positiv effekt

Drenering/

vatn i jorda

0

10

20

30

40

50

60

Flate bed Opphøga bed Flate bed +

oxadixyl

Opphøga bed

+ oxadixyl

Ta

l fr

isk

e s

ko

t

Forsøk med opphøga bed og bruk av oxadixyl i ’Veten’. Tal friske skot

(uten P. rubi). Gjennomsnitt for tre års forsøk på Njøs (Nina Heiberg)

Kjemiske tiltak

Aliette (fosetyl-Al) er tillatt brukt i

jordbær (veksthus, tunnel, friland)

Aliette godkjent ved planteoppal i

jordbær, men ikkje godkjent i bringebær

Ridomil Granulat (metalaxyl) har vore

brukt (på dispensasjon) i bringebær

Ridomil Gold (metalaxyl + mancozeb) har

vore brukt i Skottland

Recoil (oxadixyl + mancozeb) har tidlegare

vore godkjent i Skottland og England

Aliette har førebyggjande verknad, mens

Ridomil også vil stoppa veksten

Resistensfare ved hyppig bruk av Ridomil

0

2

4

6

8

10

Ubehandla Aliette Ridomil

Ta

l s

ko

t p

r. p

lan

te

0

5

10

15

20

25

Ubehandla Aliette Ridomil

Av

lin

g i

to

nn

pr.

he

kta

r

Forsøk med Aliette og

Ridomil mot raud

rotròte i bringebær

(Bristow og Hummel,

Washington, USA)

Testing av soppmiddel mot P. rubi i

bringebær (J. Elmhirst, BC, Canada)

Forsøk 1: Det biologiske preparatet

Pre-stop (Gliocladium catenulatum)

og dei kjemiske preparata

Tanos (famoxadone + cymoxanil),

Pristine (boscalid + pyraclostrobin),

Compass (trifloxystrobin) og

Curzate (cymoxanil) gav godt

resultat

Forsøk 2: Pristine (boscalid +

pyraclostrobin) gav best resultat.

Allegro (fluazinam) og

Ranman (cyazofamid) gav også

brukbart resultat

Boscalid + pyraclostrobin =

Signum

Trifloxystrobin = Amistar

Shirlan (fluazinam) brukt mot tørròte i potet er brukt mot P. rubi i

Skottland (gode resultat frå forsøk der), men er på veg ut i Noreg

Acrobat WG (dimetomorf + mankozeb) er brukt mot tørròte i potet,

godkjent på dispensasjon mot P. rubi i England. Pga. innhald av

mankozeb er det truleg på veg ut i Noreg