Piastowie a Rzesza w latach 9 3 7 /9 3 9 -1 1 3 8 Spis treści Część pierwsza Rzesza Franhów.Królestwo Franhów wschodnich.Państwo akwizgfrańskie

1. Sytuacja polityczna Rzeszy w wiekach IX i X. Regu­latory stosunków społecznych środkowego średnio­wiecza................................................................................... 11

1.1. Władza świecka nad Europą zachodnią na przeło­mie wieku VIII i IX. Traktat z Y erdun............................... 15

1.2. Powstanie Rzeszy Franków. Zręby doktryny poli­tycznej cesarstwa Karola Wielkiego a chrześcijań­stwo ......................................................................................18Synod we Frankfurcie n. M enem ......................................26

1.3. Papiestwo w wiekach VIII i IX. Koncepcje cesarstwazachodnich chrześcijan ......................................................30

1.3.1. Papiestwo i jego stosunki z królestwem Franków ...........301.3.1.1. Ideologia państwa kościelnego poprzedza jego

utworzenie .......................................................................... 30Zagadnienia wstępne .........................................................30Poglądy (św.) Augustyna wyznaczają relacje pomię­dzy państwem a prawami ziemskimi i naturalnymi .........34Wschodnia a zachodnia ideologia władzy postimpe-rialnej .................................................................................. 41Cezaropapizm .................................................................... 42Upadek imperialnego senatu w zachodniej części E uropy................................................................................. 51

1.3.1.2. Współpraca papiestwa z królestwem i cesarstwem Franków w podbojach. Model pierwszy - aneksjalub zależność trybutama ................................................... 53Pax Nicephori .................................................................... 63Marchie .............................................................................. 67

13.1.3. Współpraca papiestwa z królestwem i cesarstwemFranków w zakresie rozszerzania wpływów. Islam a doktryna chrześcijańska. Model drugi ekspansji świata chrześcijańskiego - państwa satelickie. Pań­stwo Wielkomorawskie ......................................................69Nawracanie przemocą ....................................................... 70Scholastyka ......................................................................... 73Doktryna scholastyczna .....................................................73Muzułmanie ........................................................................ 75Powstanie Państwa Wielkomorawskiego .....................76Wojny z Bułgarami wymuszają zmiany politycznew Państwie Wielkomorawskim ........................................ 78Misja chrystianizacyjna Bizancjum wobec Słowian panońskich ......................................................................... 82

1.3.2. Koncepcje cesarstwa zachodnich chrześcijan. Ele­menty doktryny państwowej ............................................ 83

1.3.2.1. Cesarstwo akwizgrańskie .................................................83Lotaryngia a cesarstwo akwizgrańskie ............................88Palatynat lotaryński .......................................................... 88Imperium a dominium ......................................................92Imperium i regnum ........................................................... 93

1.3.2.2. Dalsze losy dwóch koncepcji cesarstwa zachodnichchrześcijan ......................................................................... 97Kult św. Wita a kult św. Maurycego ................................ 99Sytuacja papiestwa na Półwyspie Apenińskim w wie­kach IX i X ....................................................................... 101Constitutio Romana ......................................................... 101

1.4. Systemy kontroli społecznej w epoce feudalnej ........... 1161.4.1, Stosunek lenny ................................................................ 1161.4.1.1, Prawnicza konstrukcja stosunku lennego ...................1161.4.1.1.1, Zagadnienia ogólne. Elementy składowe stosunku

lennego i ich omówienie. Zasady prawa średnio­wiecznego i ich kolizja ....................................................116Elementy składowe stosunku lennego ...........................120

Stosunek lenny jako instrument usunięcia kolizjinorm obyczajowo-prawnych ........................................... 121Podstawowe zasady prawa średniowiecznego ..............122Prawo służebne - odmienne od prawa lennego ............122Symbol stosunku lennego .............................................. 122Hołd lenny ........................................................................124

1.4.1.1.2. Stosunek lenny jako forma rozwojowa instytucjiprawa rzymskiego ........................................................... 125Zagadnienia wstępne .......................................................125Stosunek lenny jako forma rozwojowa rzymskiegoprawa kontraktowego ......................................................130Kontrakty .......................................................................... 130Pakta ................................................................................. 132Stosunek lenny jako forma rozwojowa rzymskiegoprawa rodzinnego ............................................................ 133Pozostałe zagadnienia .....................................................134

1.4.1.2. Faktyczne wykonywanie stosunku lennego ..................135Wątek ekonomiczny ........................................................ 138

1.4.1.3. Ustanie stosunku lennego .............................................. 140Wystąpienie wasala z stosunku lennego ........................141Uznanie przez seniora stosunku lennego za wyko­nywany wadliwie .............................................................. 141Sprzeciw wasala wobec seniora ......................................141Objęcie ekskomuniką ...................................................... 143

1.4.1.4. Historyczne tło rozwoju stosunku lennego w prawienarodów ............................................................................ 144

1.4.1.5. Podsumowanie zagadnień stosunku lennego ................ 1451.4.1.6. Pozostałe stosunki prawne ius gentium prawa środ­

kowego średniowiecza .....................................................151Niewolnicy ........................................................................151Przypisańcy ...................................................................... 152Ludzie wolni ..................................................................... 155Proces formułkowy a procesowe obyczaje i ustawo­dawstwo saskie .................................................................155

1.4.2. Trybut jako element stosunku lennego. Dziesięcina .... 156Liczebność populacji Kujaw i Wielkopolski na prze­łomie wieków X i XI ......................................................... 162Dziesięcina ........................................................................165

1.4.3. Instytucja króla jako element stosunku lennegoi doktryny wiary ............................................................... 166Król ....................................................................................166Książęta, reminiscencja godności patrycjusza .............. 172

1.4.4. Cesarz świata zachodniego w ujęciu frankońsko--saskiej doktryny sprawowania władzy środkowego średniowiecza ...................................................................174

1.4.4.1. Cesarz Rzymian. Cesarz Sasów ...................................... 174Islam i jego doktryna proroków ...................................... 176Sasi, rycerze świętego Maurycego - obrońcy wiary .... 178

1.4.4.2. Cesarz Rzymian w rozumieniu ideologii Ottona III.Benedyktyni ......................................................................185

1.4.5. Demokracja ......................................................................1931.4.5.1. Demokracja plemienna ......................................................1931.4.5.2. Komuny wojskowe ........................................................... 194

C zęść d ru g aC e sa rs tw o R z y m sk ie a p ie rw sze p a ń s tw o P ia s tó w

2. Słowianie połabscy a instytucja cesarstw a....................... 2012.1. Polityka wschodnia Rzeszy w IX i X wieku .................... 2052.1.1. Zagadnienia wstępne. Polityka wschodnia Rzeszy

Franków ............................................................................ 205Kształtowanie samodzielnej ideologii plemienno--państwowej wśród Słowian..............................................210Frankowie w strukturach Rzeszy ...................................214

2.1.2. Polityka dynastii Ludolflngów wobec Słowianw pierwszej poi. X w. w kontekście polityki włoskiej.... 216 Henryk Ptasznik i jego słowiański syn T ankm ar......... 217

Swarożyc ...........................................................................220Otton I zwany Wielkim .................................................... 222Bunt Tankmara ................................................................ 223Ideologiczne oblicze cesarstwa akwizgrańsko-sa- skiego. Przymus prowadzenia polityki na PółwyspieApenińskim ...................................................................... 226Wzrost paneuropejskich aspiracji dynastii Ludolfingów .... 227

2.1.3. Marchia Wschodnia jako instrument saskiej polity­ki wobec Słowian ............................................................. 230Powstanie i przywództwo marchii .................................. 230Księstwo Stodoran. Książę Tugomir wyznacza kie­runek polityczno-religijny dla Słowian połabskich ........236Sygryda ............................................................................. 243Światowid.......................................................................... 244Arcybiskupstwo w Magdeburgu - polityczny sukce­sor Marchii Wschodniej ..................................................247

2.2. Pompilus, czyli cesarz? Piastowie a rozwój organiza­cji plemienno-państwowej na Kujawach i w Wielko- polsce.................................................................................251

2.2.1. Powstanie Polski w legendach i podaniach ...................251Pompilus czy Popiel? .......................................................251W islje.................................................................................253Dynastia Piastów. Dynastia Popielidów ......................... 255

2.2.2. Powstanie państwa. Księstwo kruszwicko-poznańskie .... 2592.2.2.1. Rozwój grodów wielohektarowych na Pojezierzu

Gnieźnieńskim ................................................................. 2592.2.2.2. Opcja wikiriska................................................................. 2622.2.2.2.1. Napływ wzdłuż Wisły .......................................................2622.2.2.2.2. Napływ wzdłuż O d ry ........................................................2632.2.2.2.3. Napływ od Szlezwiku .......................................................265

Galia, Fryzja, Lotaryngia .................................................266Brytania ............................................................................ 266Waregowie a Ruś ............................................................. 267Frankonia ......................................................................... 268

2.2.2.S. Opcja wielkomorawska ....................................................2742.2.2.4. Opcja autochtoniczna ........................................................2802.3. Państwo Mieszka I ............................................................ 2862.3.1. Mieszko .............................................................................286

Mieszko (I?) pojawia się na kartach historii .................287Państwo Mieszka I a zagrożenie ze strony Marchii Wschodniej ........................................................................291

2.3.2. Mieszko, książę Stodoran (?). Mieszko a C zesi............2932.3.2.1. Sojusz czesko-piastowsko-stodorański za zgodą

Rzeszy ................................................................................ 2932.3.2.2. Trybut z roku 963 w ujęciu klasycznym..........................2992.3.2.3. Polityczne tło chrztu Mieszka i stosunki z Czechami.... 301

Sławnicy/Sławnikowice/Sławniko w ieże.........................307Wielożeństwo a chrześcijaństwo i jego obrządek. Rusko-bizantyjskie pochodzenie dziedziców pia­stowskich ........................................................................... 311Teofano .............................................................................. 313Zjazd kwedlinburski z roku 973 ...................................... 315

2.3.3. Rozpad Marchii Wschodniej. Powiązania dynastycz­ne w obrębie wschodnich rodów Rzeszy.........................323Sytuacja wśród Słowian na wschodzie Rzeszy po upadku Marchii Wschodniej ........................................... 330

2.4. Margrabia Mieszko ........................................................... 3342.4.1. Wichman, Geron, Hodon, Mieszko .................................334

Mieszko - cesarski trybutariusz i lennik ....................... 334Trybut do Warty, ale od północy .....................................340Zagrożenie od Wieletów i Wichmana ............................. 341

2.4.2. Zagadnienie diecezji poznańskiej. Trybut do Warty- do ujścia czy do biegu. Opcja łacińska ....................... 343

2.4.2.1. Diecezja poznańska .......................................................... 3432.4.2.1.1. Biskupstwo czy sufragania poznańska. Wariant

pierwszy - podległość biskupstwu w Ratyzbonie .......... 345Dokument praski .............................................................. 347Biskup („misyjny”) Jordan ...............................................348

2.4.2.1.2. Wariant drugi. Samodzielne biskupstwo w Pozna­niu, arcybiskupstwo w Gnieźnie. Mieszko po roku963 obejmuje władzę po obu stronach Warty ...............355Mieszko obejmuje władzę nad wschodnim brze­giem Warty, pozostającym w obrządku metodiari- skim ...................................................................................358

2.4.2.2. Trybut wobec Sasów a świętopietrze ..............................362Aspekt ekonomiczny opłacania trybutu .........................362Redystrybucja trybutu ..................................................... 362Trybut a dziesięcina .........................................................363Świadczenia na utrzymanie pocztów zbrojnych ............ 366

2.4.2.3. Chrzest Mieszka - w obrządku metodiańskim?..............3712.4.3. Konkurencja obrządków liturgicznych. Istnienie

Dagome iudex wspomaga uzasadnienie erygowaniaarcybiskupstwa gnieźnieńskiego .................................... 374Bój z Hodonem jako konsekwencja rozpadu Mar­chii Wschodniej ................................................................376Lokalizacja bitwy pod Cedynią ........................................378Podsumowanie zagadnień Cedyni ................................. 380Hodon realizuje rozkazy cesarskie i korzystaz ochrony. Ideologia Ludolfingów w odniesieniu doSłowian od roku 963 do lat 980/985 ................................381

3. Rzesza a państwo Piastów u progu milenium ................. 3853.1. Polityka międzynarodowa Ottona I Wielkiego ...............3893.2. Ponowne zbliżenie cesarstwa zachodniego

z wschodnim..................................................................... 3923.2.1. Polityka wschodnia Ottona I ............................................3923.2.2. Otton II nie realizuje żadnej polityki, lecz walczy

o przetrwanie. Słowianie zwalczają struktury Koś­cioła rzymskiego na Połabiu ............................................400

3.2.3. Polityka włoska Ottona II ................................................ 4083.3. Reorientacja polityki międzynarodowej w państwie

Mieszka I po roku 977. Mieszko - przyjaciel cesarza . . . 413 Regencja. Oprawa wdowia. Dziedziczenie przez kobiety . . . 419

Brunon z Kwerfurtu .........................................................4243.4. Dagome iudex ................................................................... 4273.4.1. Interpretacja pierwsza - wydziedziczenie Bolesława

Wielkiego .......................................................................... 427Regest Dagome iudex. Pochodzenie, datowanie,wersje tekstu .....................................................................427Interpretacje ...................................................................... 429Interpretacja pierwsza. Wydziedziczenie Bolesława 429

3.4.2. Interpretacja druga - Mesco to nie imię, lecz funk­cja państwowa ...................................................................434Argumenty językowe ........................................................435Znaczenie „mesco” jako rzeczownika ............................. 436Znaczenie „mesco” jako czasownika ...............................439

3.4.3. Interpretacja trzecia. Mieszko zabiega o utworzeniearcybiskupstwa ................................................................. 442

3.4.4. Interpretacja czwarta. Wydzielenie dziedziny spad­kowej dla synów z drugiego małżeństwa ....................... 452

3.4.5. Interpretacja piąta. Oprawa wdowia i wskazanie re- gnum dla Ody i synów, po zachodniej stronie Odry .... 458

3.4.6. Interpretacja szósta. Dagome iudex łączy Odę z pań­stwem Dagoberta ............................................................. 465

3.5. Bolesław Chrobry vel Traba w opinii kronikarzy .......... 4693.5.1. Bolesław „nawraca” Prusów nad Zatoką Gdańską

lub na Pomorzu Zachodnim .............................................471Zachodniopomorska misja ewangelizacyjna św. Wojciecha .......................................................................... 475

3.5.1.1. Polityka nadbałtycka Bolesława I Traby ......................... 4863.5.1.2. Bolesław wykorzystuje doktrynę chrześcijańską do

przejęcia kontroli nad bałtyckimi szlakami handlo­wymi ...................................................................................490

3.5.2. Koncepcja ustanowienia niezależnego biskupstwaw Gnieźnie..........................................................................494

4. Milenium i zwrot polityki Rzeszy po śmierci Ottona III 5034.1. Zjazd gnieźnieński roku 1000. Bolesław za cenę bra-

ku korony królewskiej zyskuje możliwość obwoła­nia cesarzem Rzeszy (?) ...................................................507

4.1.1. Przygotowania Bolesława do zjazdu ...............................507Zagadnienia ogólne. Bolesław I Traba vel Chro­bry - lider opcji proottońskiej i prołacińskiej wśródSłowian................................................................................507Doczesne szczątki Wojciecha na tle ówczesnegonurtu kultu relikwii .......................................................... 509Lokalizacja piastowskiej metropolii kościelnej .............. 511Kanoniczna i prawnoustrojowa konkurencja diece­zjalna w Rzeszy ................................................................. 512Otton III przetasowuje hierarchię Kościoła łaciń­skiego ................................................................................ 515

4.1.2. Przygotowania Ottona III do zjazdu w Gnieźnie ..........5174.2. Zjazd gnieźnieński............................................................ 5304.2.1. Przebieg zjazdu. Ustanowienie metropolii kościel­

nej dla państwa Piastów....................................................5304.2.2. Bolesław - książę elektor Rzeszy, patrycjusz i au-

gust? ................................................................................... 534Kronika Anonima zwanego Gallus ................................. 539

5. Patrycjusze rzymscy - pierwowzór książąt elekto­rów Rzeszy.........................................................................555Patrycjusze w średniowieczu........................................... 555Rzym, Złote M iasto........................................................... 556Patrycjusze w ujęciu historycznym ................................ 561Ideologia koronacji........................................................... 572Epos z Paderborn .............................................................574Elektorzy Rzeszy w wiekach od XI do X IV .....................575

6. Początek nowego tysiąclecia zmienia stary porządek .... 5856.1. Sukcesja tronu Niemiec po śmierci Ottona III. Na­

staje Henryk II zwany Świętym 5856.2. Bolesław Wielki - niedoszły cesarz Słowian? .................5896.2.1. Legalne wkroczenie czy najazd Bolesława na Miś­

nię i C zechy.......................................................................589

6.2.2. Polityczny mariaż syna Bolesława - Mieszka - mastabilizować pozycję Piastów w Rzeszy......................... 593

C sęść trzeciaKraj Piastów włącza się w struktury łacińskiegoświata zachodniego

7. Korona dla Bolesława................................................... 6077.1. Polityczny kompromis dziedziców po Mieszku I -

układ braterski około roku 995.................................. 607Zasady dziedziczenia w państwie piastowskim......... 610Zadruga a opole........................................................... 611Dziedziczenie przez potomków Siemomysła............ 620Podsumowanie............................................................. 639

7.1.1. Synowie Mieszka 1....................................................... 640Świętopełk Mieszkowic (ok. 978/980-ok.1031/1033) władca Pomorza (?)................................. 642Piastowie a Mojmirowice/Mojmirowicze.................. 656Cyryl i M etody............................................................. 660

7.1.2. Podział domeny spadkowej po Mieszku 1.................. 680Zagadnienia teoretyczne primogenitury.................... 687Szczególna pozycja Bolesława I a przejęcie kon­troli nad państwem mimo istnienia układu............... 694Anonim zwany Gallem (c.d.)...................................... 697Mieszko Mieszkowic, niedoszły k ró l........................ 711Podsumowanie............................................................. 771

7.2. Bolesław Chabri vel Traba - książę Rzeszy i ce­sarz Słowian................................................................. 782

7.2.1. Bolesław I aspiruje do cesarskiego diademu............. 7827.2.1.1. Struktura organizacyjna Rzeszy i model sprawo­

wania władzy pod koniec X w. 782Prawno-ustrojowe oblicze Rzeszy na przełomie mi­lenium. Federacyjny charakter królestwa Niemiec.... 786

Plemienna proweniencja księstw Rzeszy.....................789Saksonia..........................................................................791Turyngia - wędrujące księstwo. Sklawenia.................795Plemienno-terytorialno-grodowe struktury władzykrólestwa Niemiec .................................................. 804Państwo wschodniofrankońskie i jego osłabienie.Alemania, czyli Szwabia................................................ 806Czynniki konsolidacyjne wschodniofrankońskichksięstw plemiennych. Federacja.................................. 812Bawaria........................................................................... 816Powstaje królestwo Niemiec - federacja księstwplemiennych...................................................................820Lotaryngia.......................................................................821Burgundia.......................................................................823Frankonia........................................................................824Podsumowanie. Jednostki organizacyjne Niemieci Rzeszy. Tytulatura .............................................. 825Jednostki organizacyjne królestwa Niemiec............... 826Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego — 828 Cesarstwo Słowian.......................................................... 829

7.2.I.2. Polityczne przesłanki małżeństw pierwszych Pia­stów. Znaczenie imion. Synowie i córki Bolesława Traby. Obrządek religijny na ziemiach piastow­skich za Bolesława Traby..............................................831

7.2.1.2.1. Znaczenie imion pierwszych Piastów...........................831Czcibor........................................................................... 832Mieszko.......................................................................... 833Prokuj............................................................................. 840Bolesław......................................................................... 841Otton (alias Bolesław, alias Dobromir)........................844Bezprym alias Otto........................................................ 848(Bezprym czy) Otton z związku z córką Rygdaga..... 850

7.2.1.2.2. Polityczne przesłanki małżeństw pierwszych Pia­stów

Ottono-Bezprym........................................................... 854Polityczne przesłanki małżeństw Bolesława I. Przydomki Piastów...................................................... 856

7.2.1.2.3. Polityczny charakter mariażu Adelajdy zwanejBiałą. Piastowska ideologia restytucji Wielkiej Morawy......................................................................... 859

7.2.1.2.3.1. Adelajda Biała............................................................... 859Zagadnienia wstępne................................................... 859Adelajda Piastowiczówna, Biała Kniahini.................. 863Rocznik kamieniecki................................................... 864Małżeństwo Adelajdy na tle bieżącej sytuacji poli­tycznej państwa Piastów. Idea restytucji WielkiejMorawy pod przywództwem Piastów......................... 865Mąż Adelajdy Białej. Arpadzi, Arpady, Arpadowie.... 870 Pieczyngowie................................................................ 871

7.2.1.2.3.2. Doktryna restytucji Wielkiej Morawy a Adelajda Biała. Reorientacja myśli politycznej Piastów po roku 963 i jej skutki prawnoustrojowe dla synówBolesława 1................................................................... 877Wątek Mieszka I .......................................................... 878Geza Arpad i jego prołacińska polityka...................... 879Wątek Mieszka Mieszkowica..................................... 894Polityczne i religijne podstawy sojuszu piastow- sko-morawsko-węgierskiego. Jordan, biskup Bra­tysławy.......................................................................... 896Koncepcja piastowsko-morawska a synowie Bole­sława Wielkiego........................................................... 902Bezprym a podział dzielnicowy państwa Piastówza życia Bolesława 1..................................................... 907Podział państwa piastowskiego na dzielnice pośmierci Mieszka I (przełom wieków X i XI).............. 911Bezprym a Księstwo nitrzańskie................................ 915Mieszko II (990-1034).................................................. 921

7.2.1.2.4. Obrządek religijny na ziemiach piastowskich. Za­

gadnienie wycofania przez Bolesława I poparciadla Kościoła rzymskiego............................................... 927Bóstwa słowiańskie....................................................... 942Reforma zakonu Benedyktynów.................................. 949

7.2.1.2.5. Polityka Bolesława I wobec Rusi i jej związek z po­lityką wobec Rzeszy.......................................................952Wołyński ród Ottona vel Odylena (vel Bezpry- ma?). Przeszkody małżeńskie wedle prawa kano­nicznego ......................................................................... 956Wzrost politycznego znaczenia dalekich Rusów........959

7.2.1.2.6. Córki Bolesława.............................................................963Henryk z Schweinfurtu i jego ró d ................................ 964Podsumowanie...............................................................967

7.2.2. Konflikt polityczny i wojskowy Piastów z Rzesząpo śmierci Ottona III. Faktyczna dwuwładza ojca i syna w państwie piastowskim..................................... 970

7.2.2.1. Konflikt polityczny Rzeszy z Piastami.......................... 9707.2.2.1.1. Zagadnienia wstępne. Śmierć turyngijskiego pre­

tendenta do korony Niemiec i jej objęcie przezHenryka bawarskiego................................................... 970Margrabia Miśni Ekkehard I - turyński i prasło­wiański sojusznik i krewny Ludolfingów - preten­duje do korony Niemiec................................................971Strachkwas zwany Chrystianem...................................973Bolesław Chrobry - przyrodni (?), cioteczny (?)czy inny brat margrabiego Miśni - Ekkeharda......... 978Historia rodu Ekkehardynów i ich związki z dyna­stią Piastów.....................................................................979Bolesław popiera króla Niemiec...................................985

7.2.2.1.2. Drugi etap konfliktu politycznego. Bolesław odmawiając hołdu z Czech naraża się na wojnęz Rzeszą.......................................................................... 998

1.222. Konflikt polityczny przechodzi w fazę konfliktumilitarnego. Pierwsza wojna Piastów z Rzeszą.

Pierwszy pokój - w Poznaniu, drugi pokój - w Mer-seburgu..........................................................................1000Frakcja probizantyjska w Rzymie............................... 1009

7.2.3. Bizancjum zagraża wpływom Henryka II w Europie... .1014Zagadnienia wstępne..................................................... 1014Świecka ideologia restytucji państwa frankońskiegokonkuruje z kościelną ideologią monastycyzmu...........1014Ciąg dalszy kariery, i upadek rodu Krescencjuszy.Świeccy konsule rzymscy świata zachodniego.............1022Ideologia papiestwa w wieku X I....................................1031Doktryna monastycyzmu w wieku XI........................... 1036Przebieg emancypacji polityki papiestwa na Półwy­spie Apenińskim w wieku XI......................................... 1038

7.2.3.1.1. Rezygnacja cesarstwa z sojuszu z pogańskimi Sło­wianami. Sojusz z Piastam i......................................... 1055Biskup Unger, prepozyt magdeburski. Metropo­lia prasko-poznańska................................................... 1057Frankowie w schodni................................................... 1078Grzegorz z Sosissons.................................................. 1079Austrie/Austria............................................................ 1081Dux in-, non-ex-clitus...................................................1108Pasowanie na rycerza Franków.................................. 1111Filioąue..........................................................................1121Wojskowe zaplecze konfliktu piastowsko-niemie-ckiego............................................................................1128Podsumowanie............................................................. 1131

7.2.4. Wojna z Rzeszą z lat 1015-1018 a sposób sprawo­wania władzy w państwie Piastów w latach 1014- 1025. Polityka wschodnia Piastów i polityczna rola Brunona z Kwerfurtu. Pryncypat poliańsko- -sklaweński....................................................................1136

7.2.4.1. Wojna na zachodzie z roku 1015................................ 11367.2.4.1.1. Zagadnienia ogólne. Wydarzenia w Czechach

wiatach 1012-1014........................................................1136

Misja Mieszka II do Czech z roku 1014..................... 1141Aktywność Piastów...................................................... 1141Oldrzych, pretendent do korony Włoch i Burgundii... .1144 Czeski zamach na dynastię piastowską..................... 1152

7.2.4.1.2. Bezpośrednie tło polityczne wybuchu wojny pia-stowsko-niemieckiej z roku 1015................................ 1156Feudalna doktryna wczesnośredniowiecznego podziału społeczeństwa na stany a myśl politycz­na Piastów. Stany i właściwe dla nich prawo orazsądownictwo................................................................. 1169Warunkowa zdolność do czynności prawnychw feudalnym systemie prawnym................................. 1173

7.2.4.2. Dwuwładza w państwie Piastów w latach 1013-1025....1183Niedział Bezpryma....................................................... 1186Sytuacja prawna Bolesława.......................................... 1188

7.2.4.3. Pryncypat poliańsko-sklaweński................................ 1196Popielidzi a Serbowie i Chorwaci. Obodryci. ko­chia. Państwo Wielkomorawskie................................1206Wpływ polityki saskiej na ideologię Piastów w ob­szarze polityki międzynarodowej oraz na system sprawowania władzy wewnętrznej na przełomiewieków X i X I................................................................1242Oracz, czyli Świętopełk............................................... 1251Popiel, książę stodorańsko-wielkopolsko-kujaw-ski o orientacji prosaskiej?.......................................... 1261Heraldyka a pochodzenie rodów w państwie Pia­stów...............................................................................1271Popielidzi w kronikach polskich, w tym u Anoni­ma zwanego Gallusem................................................ 1286Bunt Piastów przeciw Mojmirowicom........................1288Camuntum - gród (Tyberiusza) Grakchusa. Le­genda rzymskich legionów przejęta przez Pań­stwo Wielkomorawskie a następnie przez Pań­stwo Polskie................................................................. 1289

Klęski żywiołowe a Popiel........................................... 1313Osserich oznacza Oster-reich czy kraj Rusów (?)__ 1317Sytuacja plemienna na Połabiu. Obodryci..................1344Podsumowanie............................................................. 1362Bogomili/bogumili/bogomilcy oraz nowacjanie i Paulikanie/Paulicjanie a piastowska doktrynapaństwa......................................................................... 1390Doktryna ekumeniczna bogomilców..........................1397Doktryna polityczna bogomilców a wczesne pań­stwo piastowskie.......................................................... 1399Diecezja czy sufragania Reinbema............................. 1416Brunon z Kwerfurtu i znaczenie jego misji ewan­gelizacyjnych dla określenia relacji dynastii Bali­ckiej z Rurykami...........................................................1419Nauka prawa w Europie w wiekach X i XI. Począt­ki recepcji prawa rzymskiego w Europie w okre­sie środkowego średniowiecza....................................1464Kronika Wincentego Kadłubka...................................1482

7.2.5. Pokój w Budziszynie odtwarza minione statusquo. Odtworzenie sytuacji politycznej z początkuw ieku............................................................................. 1508System sprawowania władzy dzielnicowej w pań­stwie piastowskim w pierwszej ćwierci wieku X I......1538

7.3. Bolesław I Traba - król Polski......................................1543Korona z inicjatywy papieża........................................ 1562

Część cziwartaUpadek dynastii piastowskiej

8. Mieszko II - król Polski wbrew woli króla Nie­miec. Mieszko atakuje próbując obalić cesarza Rzeszy czy broni ojcowiznę?........................................1581

8.1. Zagadnienia wstępne....................................................15818.2. Zmierzch chrześcijaństwa w Polsce i kryzys pań-

stwa za czasów cesarskiej dynastii Balickiej.............. 15998.2.1. Zmiana stosunków społecznych w Polsce w pierw­

szej poł. XI wieku. Zmiany w ideologii państwaw obrębie władców Rzeszy.......................................... 1599Problematyka datacji wydarzeń według latopisówruskich.......................................................................... 1600Osłabienie wpływów Kościoła łacińskiego w Polsce.Ogólna sytuacja międzynarodowa w początkachwieku XI a bieżąca sytuacja w państwie Piastów.......... 1604Biskupstwo Reinbema w Salzkolbergu......................1605Proroctwo św. Pawła.....................................................1622Proroctwo Daniela....................................................... 1623Dziedzice ziemscy w domenie piastowskiej a zmiana modelu arm ii................................................ 1633

8.2.2. Zagadkowy dziedzic Mieszka II - Kazimierz............ 16388.2.3. Król Mieszko II i wojna Polski z Rzeszą. Zamach

na cesarstwo czy błędna identyfikacja najazdu Obodrytów na Saksonię...............................................1652

8.2.3.1. Ogólna sytuacja w Polsce i w Rzeszy po roku 1025... .1652Organizacja i status kanoniczny metropolii łaciń­skich w wieku X i XI.....................................................1654Rusowie a sytuacja na ziemiach piastowskich........... 1664Sytuacja w Rzeszy. Zmowa przeciwko KonradowiII Balickiemu.................................................................1690Najazd na Saksonię z roku 1028..................................1692Obodryci a Sasi w pierwszej ów. XI w. Gotszalkobodr(z)ycki a Mieszko I I ...........................................1702Gotszalk obodrzycki.................................................... 1703Polityczna klęska Mieszka II z lat 1031-1033 ............ 1713

5.2.3.2. Król Niemiec i cesarz uznaje królewski status Mieszka II. Sytuacja państwa Piastów w latach 30-tych wieku X I............................................................... 1718Tetrarcha Mieszko.......................................................1733Cesarz Konrad II Balicki powstrzymuje się od

ostatecznego zniszczenia państwa Piastów (lata 1032-1034). Narastający konflikt pomiędzy spad­kobiercami Bolesława I Traby niszczy państwo.Klasyczna wersja wydarzeń.........................................1762Ottono-Bezprym (c.d.)..................................................1763Układ Rychezy z Bezprymem.....................................1776Prawo stanowione a wiecowe .....................................1781Thiedrico, Teodoryk, Dytryk...................................... 1792Prawnoustrojowa interpretacja sposobu podziału państwa piastowskiego przez Konrada II Balickie­go jako konsekwencja poddania się Mieszka II cesarskiej łasce.............................................................1798

8.3. Podsumowanie rządów Mieszka II i doktryny po­litycznej połowy wieku XI 1814

8.3.1. Klasyczna wersja wydarzeń.........................................18148.3.2. Upadek koncepcji politycznej dynastii Balickiej

względem Polski........................................................... 18248.3.3. Podsumowanie okresu 1025-1034.............................. 18339. Mieszko II przyzywa do kraju swego syna Kazi­

mierza zwanego Odnowicielem..................................1865Zagadnienia ogólne......................................................1869Emeryk (Imre, Henryk), syn króla Stefana............... 1897Wazul/Yazul, książę Nitry........................................... 1921Opactwo benedyktyńskie w Pannonhalma. Dziejedynastii piastowskiej.................................................... 1928Masław a niegodni książęta.........................................1936Otton: Piast czy Szwab, a Kazimierz i inni dziedzi­ce dzielnicowi. Kazimierz w klasztorze...................... 1950Reguła św. Benedykta..................................................1966Dynastia Billungów a Mieszko I I ................................1973Bolesław Zapomniany..................................................1978Kazimierz - imię serbskie...........................................2009Bezkrólewie..................................................................2019Maria Dobroniega (Włodzimierzewicówna/Jaro-

sławówna/Romanówna?)............................................2023Mnich odbudowuje państwo....................................... 2028

10. Dzieci Kazimierza zwanego Odnowicielem. Zde­rzenie koncepcji władzy uniwersalnej. Nowa for­ma cesarstwa................................................................2057

10.1. Bolesław II Szczodry zwany Śmiałym........................205710.1.1. Okres pełnej zależności od Rzeszy państwa pia­

stowskiego za czasów Bolesława Szczodrego 205710.1.1.1. Zagadnienia ogólne......................................................2057

Kolejność urodzenia dzieci Kazimierza zwanegoOdnowicielem oraz zdarzeń tych datacja.................. 2070Bor ys syn Odyna. Wareskie imiona kniaziów ru­skich ..............................................................................2091Podsumowanie zagadnienia dzieci Kazimierza.........2102Aaron, opat tyniecki, biskup krakowski.....................2117Karol Mieszkowic........................................................ 2131Odbudowa państwa przez Kazimierza....................... 2133Lokalizacja Gradca a chronologia panowania Bo­lesława Largusa........................................................... 2145

10.1.1.2. Izjasław I (Jarosławowicz) i Gertruda Mieszków-na a korona dla Bolesława I I .......................................2159Stefan IX a schizma wschodnia.................................. 2166

10.1.1.3. Pozostałe zagadnienia..................................................2177Tło polityczne „drugiej” wyprawy kijowskiej Bole­sława I I ..........................................................................2177Ekonomika państwa piastowskiego w przeddzień wyprawy kijowskiej. Szlaki handlowe w państwiePiastów w 2 poł. XI w....................................................2184Odwołana inwazja na Czechy (?)................................ 2197Sąd królewski w Miśni w sprawach polsko-cze­skich ..............................................................................2204

10.1.2. Suwerenna wobec Rzeszy polityka państwa pia­stowskiego za czasów Bolesława Szczodrego 2207Rozłam świata zachodnich chrześcijan i jego prze-

zwyciężenie. Osłabienie wpływów Bizancjum nad Adriatykiem. Wyprawy krzyżowe...............................2228

10.1.3. Rada regencyjna nad małoletnim BolesławemSzczodrym.....................................................................2233Ruś w wieku XI i stuleciach następnych. Ruryko-wicze, Rościsławicze.................................................... 2237Dalsze dzieje Rusi........................................................ 2238Wysława Swiatosławówna vel Smoleńska vel Czemihowska............................................................... 2248

10.2. Bolesław II Szczodry vel Śmiały - król Polski.......... 225510.3. Reformy gregoriańskie............................................... 226010.3.1. Metodologia rozróżnień. Ideologiczne tło reform

gregoriańskich..............................................................226010.3.2. Przebieg sporu pomiędzy papieżem a cesarzem

w latach 70-tych XI w....................................................226610.4. Usunięcie z tronu Bolesława II zwanego Szczodrym... .2284

Zagadnienia wstępne.................................................... 2284Konflikt króla z biskupem............................................. 2287Relacje Wielkopolska-Małopolska, a Czechy i Rze­sza w kontekście zgładzenia biskupa krakowskiego... .2300Wiarygodność Kadłuba.................................................2311Obyczajowość wieku XI.................................................2321Powrót Mieszka Bolesławowica....................................2327

10.5. Władysław Kazimierzowie zwany Hermanem.......... 234510.6. Piastowski zwyczaj podziału spadku pomiędzy

wszystkich synów. Oprawa wdowia........................... 234810.7. Panowanie Władysława Kazimierzo wica................... 2361

Rola władców Czech w cesarskiej polityce wobec Polski.............................................................................2364

10.8. Marchie Rzeszy w drugiej połowie wieku X I............ 2372Trybut ze Śląska...........................................................2379

10.9. Testament Władysława Hermana...............................2387

C zęść p ią taB o le s ła w C u rv u s , n ie d o sz ły k ró l

11. Bolesław III Curvus - zwany Krzywoustym............... 240911.1. Bolesław i brat jego Zbigniew..................................... 2409

Zagadnienia wstępne................................................... 240911.1.1. Dzieje Pomorza.............................................................2416

Zagadnienia ogólne......................................................2416Chronologia wydarzeń pomorskich............................2426Wyprawa krzyżowa na Połabie....................................2433Jaksa, ostatni słowiański książę Połabia..................... 2436

11.1.1.1. Pomorze Wschodnie i Zachodnie. Jedno czy dwapaństwa. Konfederacja czy federacja..........................2443

11.1.1.2. Bolesław Władysławowie a sprawy pomorskie..........2474Interesy polityczne Sasów sięgają Pomorza i zde­rzają się z północną ekspansją Bolesława.................. 2492Klasyczne poglądy o poczynaniach Bolesława IIIna Pomorzu W schodnim............................................ 2499Pomorze Zachodnie i Nadodrzańskie........................ 2504

11.1.1.3. Tło polityczne i kanoniczne misji św. Ottonaz Bambergu na Pomorze............................................. 2522Podsumowanie tematu chronologii wydarzeń po­morskich. Sprawy Piastów i ich stosunki politycz­ne z Rusami.................................................................. 2536

11.1.1.4. Druga misja Ottona z Bambergu a stosunki pia-stowsko-niemieckie..................................................... 2568

11.1.1.5. Nacla nad Pianą............................................................2585Podsumowanie zagadnień związków państwa pia­stowskiego z Pomorzem..............................................2591

11.1.2. Bunt Zbigniewa............................................................ 259611.1.2.1. Zagadnienia ogólne..................................................... 259711.1.2.2. Gallus o buncie Zbigniewa. Dziedziczenie w myśl

prawodawstwa piastowskiego..................................... 2604Zbigniew Władysławowie, wnuk Spitygniewa II?...... 2617

Sytuacja w państwie piastowskim po roku 1086........263311.1.2.3. Judyta Maria Szwabska (Salicka, Frankońska,

Węgierska, zwana w Polsce Zofią?) a Hermani Sieciech....................................................................... 2639Zwrot kosztów wypraw wojennych..............................2641Królowa Zofia (Arete Dukaina, żona BolesławaLargusa?)....................................................................... 2653Pokuta Bolesława Largusa.......................................... 2662Sytuacja na Węgrzech, na Rusi, w Bizancjum i w kraju Piastów a Zfofia............................................. 2671

11.1.2.4. Pozostałe elementy konfliktu Zbigniewa z ojcem......2692Podział na dzielnice a dziedziczenie po MieszkuBolesławowicu.............................................................. 2692Polityczni emigranci z (Wielko) Polski, a Śląsk........ 2699Uwolnienie Zbigniewa z klasztoru żeńskiegow Saksonii......................................................................2704

11.1.2.5. Sytuacja wewnętrzna w łonie dynastii Przemyśli-dów a sprawy Piastów na początku lat 90-tych wie­ku XI...............................................................................2708Założenia i przebieg wczesnej polityki Brzetysła-wa II względem Piastów...............................................2718Komes (i biskup?) Magno a sytuacja państwa pia­stowskiego na przełomie lat 80-tych i 90-tych wie­ku XI...............................................................................2724Bunt Zbigniewa a międzynarodowa sytuacja pań­stwa piastowskiego...................................................... 2738Teoria o hołdzie Bolesława III wobec Brzetysławapod rokiem 1093...........................................................2743Sprawy węgiersko-piastowskie....................................2745Zagadnienie uprawnień sukcesyjnych do Śląska u Hermana i Zbigniewa na tle sytuacji dynastycz­nej u Piastów oraz rozwiązań ustrojowych u Prze- myślidów i Arpadów..................................................... 2763

11.1.2.6. Sieciech i Zbigniew a Władysław I Święty..................2784

Zdobycie Krakowa przez Władysława I Świętego__ 278911.1.2.7. Drugi, kruszwicki etap buntu Zbigniewa.................... 2798

Odwetowy najazd Hermana na Morawy.................... 2811Rekapitulacja tematu buntu Zbigniewa...................... 2821

11.1.3. Bunt juniorów...............................................................2826Ziemia kaliska - oprawą wdowią Dobronegi i sto­licą państwa?.................................................................2843Memoracja ratyzbońska.............................................. 2847

11.1.4. Eupraksja alias Prakseda alias Adelajda czy Kata­rzyna Wsiewołodówny żoną Mieszka Bolesławo-wica................................................................................2851Dzielnice państwa, a podział spadku po Mieszku Bolesławowicu..............................................................2864

11.1.5. Dalsze losy dynastii i państwa.................................... 2868Junior (?) Bolesław versus senior (?) Zbigniew.Lata 1102-1108 w dziejach dynastii piastowskiej........2874

11.1.6. Kościół łaciński i jego hierarchowie w czasach panowania Władysława Kazimierowica zwanegoHermanem i w latach następnych.............................. 2901Kościół polski w czasach Hermana i jego powią­zania kanoniczne..........................................................2901Okrągłe, złote krzyże z Bambergu.............................2914

11.1.7. Dzieje państwa piastowskiego. Pierwsze małżeń­stwo Bolesława III Władysławowica i sprawy dy­nastyczne. Wzrost napięcia międzynarodowego.......2928Najazd Henryka V na Polskę w roku 1109.................2943300 jeźdźców................................................................ 2959Konsekwencje polityczno-ustrojowe wyprawyHenryka V przeciw Polsce.......................................... 2960Pokuta Bolesława III i jego ewentualna ekskomunika... 2964

11.2. Okres samodzielnej polityki Bolesława III...................... 2970Ród Awdańców..............................................................2974Bunt Skarbimira............................................................ 2978Losy państwa piastowskiego od zakończenia pisania

Kroniki polskiej przez Gallusa........................................ 3011Sobór w Wormacji 1122 ................................................. 3014Kanoniczna erekcja biskupstwa w Lubuszu................... 3015Zagadnienie korony dla Bolesława III. Od Henryka V lub od kotara HI..............................................................3020

11.3. Rzesza podporządkowuje sobie Bolesława III.Utrata metropolii kościelnej trzeźwi politykę Bole­sława III. Cesarz realizuje politykę pax Christiana..... 3030Polityka Bolesława III w schyłkowym okresie rzą­dów. Hołd (?) Piasta przed Lotarem III. Sprawy po­morskie i duńskie..........................................................3032Synowie Bolesława III a obejmowanie władzyw księstwach i w dominium ......................................... 3050Kasacja metropolii gnieźnieńskiej a postępy saskiena Pomorzu Przednim...................................................3063Merseburg 1135............................................................3082Odbudowa metropolii gnieźnieńskiej..........................3106

11.4. Testament Bolesława III. Ustanowienie dzielnicysenioralnej.....................................................................3109Organy państwa wczesnopiastowskiego. Komesioraz naczelnicy prowincji i ich aparat wykonaw­czy. Dwór, wiec, rada książęca....................................3112Daniny............................................................................3128Siły zbrojne państwa piastowskiego........................... 3133Testament Bolesława III..............................................3154Zagadnienia ogólne......................................................3154Granice państwa Piastów w czwartej dekadziewieku XII. Dzielnice, w tym krakowska.................... 3159Oprawa wdowia Salomei..............................................3185Zjazd w Łęczycy 1141 i stosunki między synami Bolesława III, a regulacje statutowe i stosunkiz sąsiadami państw a.................................................... 3187Kompetencje władcy zwierzchniego. Przejmowa­nie władzy. Primo natu .................................................3189

12. Podsumowanie..............................................................321112.1. Zagadnienia doktrynalne, prawne i ekonomiczne

przeniesienia stosunków prywatnoprawnych na zagadnienia publicznoprawne środkowego śred­niowiecza ...................................................................... 3211Ideologia stosunków prywatnoprawnych i ichzwiązek z zagadnieniami prawnoustrojowymi........... 3211Ekonomiczne tlo stosunków politycznych epoki środkowego średniowiecza i ich powiązanie z za­sadami dziedziczenia...................................................3223Akumulacja kapitału w środkowym średniowie­czu i jej związek z polityką monetarną. Źródła fi­nansowania systemu feudalnego................................ 3229

12.2. Zjawisko separacji dynastii piastowskiej od zagad­nień prawnoustrojowych Europy zachodniej..................3242Późni Piastowie..............................................................3250