pit anja

Materijal za polaganje dravnog ispita

1

1. TUMORI-DEFINICIJA I PODJELA

Rije tumor znai oteklina koja moe nastati zbog edema ,krvarenja ili neoplastinog rasta

tkiva. Sinonim za tumor je i neoplazma ,to znai novonastalu tvorbu u organizmu koja je

nastala kao posljedica razliitih unutranjih i vanjskih faktora koji djeluju na organizam.

Karcinom (rak) predstavlja zloudni oblik novotvorevine.

Tumor je prekomjerno ,nedovoljno kontrolisano ,neusklaeno i neusmjereno bujanje maligno

promijenjivih elija ,koje najee poinje na jednom mjestu na organizmu.

Zloudni tumor ugroava organizam svojim rastom ,razaranjem tjelesnih struktura

,nutritivnim potrebama ,toksinim produktima .Ako se uspjeno ne lijei moe imati fatalni

ishod.

Podjela tumora

Tumore dijelimo na zloudne (maligne ) i dobroudne (benigne).

Benigni tumori-dobroudni tumori su dobro ogranieni ,rastu ekspanzivno,bez infiltracije

okolnog tkiva ,ne metastaziraju.

Maligni tumori-izgrauju slabo diferencirana tkiva koja bre razaraju okolno tkivo i stvaraju

metastaze.Prema vrsti tkiva iz kojih nastaju razlikujemo:

Adenom-koji potjee iz ljezdanog tkiva ili svojim rastom stvara sliku ljezdanog tkiva.

Karcinom -je tumor koji nastaje iz epitelnog tkiva(koa i sluznica)

Sarkom-je tumor mezenhimnog tkiva tj kostiju ,hrskavice i mekih potpornih struktura .

Gliomi-su tumori centralnog nervnog sistema

Embrionalni tumori-nastaju usljed poremeaja u razvoju i potiu od embrionalnih elija .

2. ETIOLOGIJA TUMORA

Danas se smatra da je osnovni poremeaj u nastanku tumora gubitak kontrole normalnog rasta

stanica.Zato su glavne mete oteenja dvije skupine staninih gena koji reguliraju stanini rast

i bioloki ciklus:protoonkogeni koji potiu rast i antionkogeni koji koe rast stanica.Oteenja

gena moe nastati na dva naina:

. kao posljedica vanjskih kancerogenih faktora (hemijski,fiziki,mehaniki,

virusni agensi.

. kao posljedica spontanih mutacija u organizmu

Nastanak tumora se ne dogaa u jednom tanom odreenom trenutku ili u kratkom

vremenskom razdoblju.To je proces koji se sastoji od niza promjena na genotipskoj i na


2

fenotipskoj razini.Taj niz promjena koji vodi od zdravog stanja stanice do pojave tumora

najee traje mjesecima i godinama.

3. DJELOVANJE TUMORA NA ORGANIZAM (METASTAZIRANJE,UZROCI

SMRTI)

Maligni tumori djeluju na organizam lokalno i sistemski. Ukoliko ne budu uspjeno lijeeni

,neminovno dovode do smrti.

Lokalne posljedice rasta tumora-lokani rast primarnog tumora ili metastaza izaziva brojne

promjene ,ija vrsta i ozbiljnost zavise od lokalizacije i uznapredovalosti bolesti. Uzrokovane

su samom tumorskom masom,infiltrativnim rastom ,destrukcijom okolnog tkiva

,kompresijom, nekrozom,krvarenjem,sekundarnim infekcijama.

Sistemske promjene-najee sistemske promjene izazvane tumorima su:

. degenerativne promjene-mogu se javiti kod uznapredovalih tumora posebno plua

. hormonalni poremeaji-mogu nastati nenormalnom produkcijom hormona od strane

endokrinih tumora ,ali su zabiljeeni i kod neendokrinih tumora

. imunoloki poremeaj -se manifestuje smanjemom odbrambenom sposobnou organizma u

prisustvu tumora

. Kaheksija-je gubitak tjelesne mase praen slabou ,gubitkom apetita i anemijom

Uzroci smrti:

Smatra se da smrt obino nastupa kad tumor dosegne masu od 1kg.Najei uzroci smrti

oboljelih od malignih tumora su:

. Komplikacije izazvane tumorom ili metastazama :razaranje,pritisak i opstrukcija organa

. Posljedice lijeenja ,tj operacije ,radioterapije ili citoterapije

. Kaheksija

. Infekcija

4. METODE DIJAGNOSTICIRANJA MALIGNOMA

Metode koje se upotrebljavaju u dijagnostici malignih tumora su brojne, poevi od

laboratorijskih ukljuivi tumorske markere ,preko endoskopskih,radiolokih do magnetne

rezonance.

Endoskopska dijagnostika-endoskopske pretrage se koriste za pregled unutranjih organa i

upljina, a izvode se posebno konstruisanim instrumentima u vidu krutih ili fleksibilnih cijevi


3

koje se mogu uvesti duboko u tijelo. Najee se primjenjuje u dijagnostici

probavnog,respiratornog i urinarnog trakta. Primjena endoskopije omoguava direktnu

vizualizaciju unutranjih organa ,mogunost uzimanja biopsije sa suspektnih lezija ,manjih

operativnih zahvata,kao i izvoenje terapijskih postupaka. Radioloka dijagnostika-radioloke

pretrage igraju znaajnu ulogu u ranoj detekciji i dijagnostici malignih tumora,a dijele se u

neinvazivne -konvencionalne radioloke,ultrazvune ,CT,MRI, i invazivne-

mijelografije,angiografije interventne radioloke procedure. Magnetna rezonanca-kod mag

rezonance se ne koriste izvori jonizirajuih zraenja ,a sutina metode je zasnovana na pojavi

da jezgre atoma apsorbuju i emituju radiofrekventne talase.

Interventna radiologija-u interventnu radiologiju spada cijeli niz procedura koje se

primjenjuju u dijagnostici i lijeenju malignih tumora (patohistoloka i citoloka verifikacija

tumora ,intraarterijalna aplikacija citostatika ili radioaktivnih izotopa,zaustavljanje i

prevencija krvarenja kod krvareih tumora).

Ultrazvuna dijagnostika-ultrazvuk omoguava morfoloko i funkcionalno prikazivanje

anatomskih regija i organa u longitudinalnim,transferzalnim i kosim ravnima. UZ ima iroku

primjenu u onkologiji ,naroito kod primarnih manjih tumorskih lezija ili metastaza

,odreivanja proirenosti bolesti ,planiranja terapije ,te u kontroli efekata lijeenja i toka

bolesti. Pod kontrolom UZ moe se izvoditi ciljana biopsija suspektnih lezija ,a materijali se

upuuju na patohistoloku i citoloku analizu.

5. TUMORSKI MARKERI

Tumorski markeri su supstance prisutne kod bolenika sa malignim tumorima ili dr oboljenja

kao i kod zdravih osoba. Kod bolesnika sa malignim tumorima koncentracija tumorskih

markera je signifikantno vea ,to znai da su biohemijski indikatori postojanja tumora. Jedan

od nedostataka tumorskih markera je njihova niska koncentracija u poetnoj fazi bolesti ,jer se

tumori najee dijagnosticiraju kada ve postoji tumorska masa od 10-100 grama .

Do danas je poznato oko stotinu tumorskih masa. Svakako da je poznavanje faktora koji utiu

na laboratorijske analize tumorskih markera (nain uzimanja krvi ,lab metoda

dokazivanja,uzimanje nekih lijekova ,puenje itd)vano za interpretaciju nalaza i oboljelih

vrijednosti. Ako se uzme u obzir injenica da se laboratorijske vrijednosti razlikuju od

ovjeka do ovjeka ,jasno je da se konana dijagnoza moe postaviti jedino (patohistolokom)

analizom tkiva. Nee svaki tumor uzrokovati povienje koncentracije tumorskih markera u

krvi. injenica je da poveana koncentracija markera u krvi ,mokrai i likvoru moe uputiti

na postojanje maligne bolesti.

Primjena markera uporedo sa klinikim pregledima i ostalim dijagnostikim procedurama

omoguava ranije otkrivanje relapsa bolesti.


4

6. PATOHISTOLOKA I CITOLOKA DIJAGNOZA MALIGNOMA

Patohistoloka i citoloka dijagnostika je za sada najsigurnija dijagnostika za postavljanje

dijagnoze tumora i odreivanje stepena maligniteta na osnovu mikroskopskog pregleda

odstranjenog dijela ili cijelog tumora.

Dijagnostika tumora se zasniva na gradiranju tumora prema histolokim i citolokim

kriterijima ,odnosno na promjenama u izgledu tumora ili izgledu i veliini elija odnosu

citoplazme i jezgra ,izgledu i veliini jezgra.

Biopsija-je neinvazivna hiruka procedura u dijagnostici malignih tumora kojom se dobivaju

uzroci tkiva za patohistoloku analizu .Postoje razne vrste biopsije i to:

-biopsija ex tempore je posebna dijagnostika procedura koja se primjenjuje u toku hiruke

intervencije kada se od patologa trai dijagnostika informacija o prirodi tumorskog procesa

(beningno-maligno).Ova biopsija mora biti brza,precizna i pouzdana ,a njena pouzdanost

zavisi od iskustva hirurga ,patologa kao i od reprezentativnosti materijala uzetog za analizu.

-inciziona biopsija-je uklanjanje malog klina tkiva iz tumora. Uzrok za ispitivanje se uzima sa

perifernog ouvanog dijela tumora i dijela okolnog tkiva izbjegavajui centralna podruja

nekroze .Ova biopsija se primjenjuje kod sarkoma,mekih tkiva i kosti ,koe i limfnih vorova

.

-eksciziona biopsija- primjenjuje se kod malih lezija i pri tome se uklanja tumor u cjelini sa

manjim dijelom okolnog normalnog tkiva.

-endoskopske biopsije-se primjenjuju kod raznih endoskopskih procedura ,a uzorci tkiva se

moraju odmah staviti u fiksativ.

Citoloka dijagnostika

Citoloka dijagnostika je metoda prouavanja morfologije pojedinanih ili grupa elija u

standarno obojenom razmazu ,to omoguava diferencijaciju izmeu normalnih displastinih i

malignih elija.

Citodijagnostike metode se dijele na aspiracione i eksfolijativne.

Kod aspiracione citoloke biopsije dobivaju se uzorci elija i elijskih fragmenata za pregled

iz suspektnog tkiva kroz tanku iglu.Citoloka biopsija se najee koristi u preoperativnoj

procjeni palpabilnih lezija koje su lako dostupne ,kod dojke,limfnih vorova titnjae.

Eksfolijativna citologija je metoda ispitivanja deskvamiranih elija sluznica i i seroza koje

pokazuju itav spektar morfolokih promjena svrstanih u zajedniki naziv anaplazija.

elije koje se ispituju su odbaene iz sekreta sluznica (eluani sok,bronhalni sekret

,sputum,urin,sekret prostate i vagine,pleuralni izliv).


5

7. OSNOVNI PRINCIPI LIJEENJA MALIGNOMA

Metode lijeenja malignih tumora su:

. Hiruko lijeenje

. Radioterapija

. Hemoterapija

. Hormonalna terapija

. Imunoterapija

Operativno lijeenje ,radioterapija i hemoterapija su osnovni principi lijeenja malignih

tumora.

Hormonalna terapija ima veliki znaaj kod nekih tumora koji spadaju meu najee maligne

neoplazme.

Brzi razvoj nauke doveo je do napredka u imunoterapiji ,to moe rezultirati njenom sve

veom primjenom u lijeenju onkolokih pacijenata.

Mogui novi principi borbe protiv malignoma obuhvataju i gensku terapiju,koja generalno

ima nekoliko osnovnih pristupa.:

. Zamjena oteenih gena ,najee mutiranog gena,koji se sree kod mnognih tumora

. Antiesens terapija oligonukleotidima

. Insercija suicidalnih gena za enzime koje aktiviraju potencijalne toksine unutar tumorske

elije

. Imunogenetska terapija

Prije donoenja odluke o nainu lijeenja onkolokih pacijenta ,neophodno je imati

histopatoloku dijagnozu,kojom se ne samo potvruje da se radi o malignom tumoru nego to

vie odreuje njegov histoloki tip i stepen diferencijacije, uznapredovalosti bolesti.

Pored histopatolokog nalaza moraju se uzeti i drugi faktori u obzir:

. Uznapredovalost ,odnosno rairenost bolesti

. Starost i opte zdravstveno stanje pacijenta

. Raspoloivost terapijske opreme ,kadra ,medikamenata

. Socijalno-ekonomske prilike

Na osnovu svih relevantnih faktora donosi se odluka da li ima svrhe i mogunosti za primjenu

specifine terapije. Pri tome se moraju imati u vidu osnovni medicinski principi:


6

. Potovati volju i samostalnost pacijenta

. initi dobro

. Ne nanositi tetu (onkoloka terapija je praena ozbiljnim popratnim pojavama i

komplikacijama)

. Voditi rauna o opravdanosti tretmana

8. OSJETLJIVOST POJEDINIH TKIVA NA JZ

Kotana sr,gonade ,limfni vorovi ,sluznica tankog crijeva ,lijezde slinovnice vrlo su

osjetljivi na zraenje na koje reaguju u kraem vremenskom periodu(od nekoliko sati do

nekoliko dana) i nazivaju se rano odzivna ili proliferativna tkiva. Ova tkiva su do 100 puta

osjetljivija na zraenje od pojedinih organa kao to su vagina,maternica i uni kanalii.

Hematopoetski sistem je najosjetljiviji na djelovanje JZ i to prvenstveno elije limfocitopoeze

i granulocitopoeze.

Reproduktivni sistem kod oba spola je takoer vrlo osjetljiv na zraenje ,naroito gonade.S

obzirom da ne postoji prag doze i minimalna doza JZ na polne elije moe izazvati mutacije

na gene. U grupu radiosenzitivnih tkiva spada i ono soivo ,a bioloki efekti se oituju

zamuenjem soiva. Sluznica tankog crijeva je osjetljivija na zraenje od sluznica ostalih

dijelova GIT,a dijelovi koe takoer nisu podjednako osjetljivi na zraenje. Kasno odzivna

tkiva su graena od visoko diferenciranih i funkcionalnih elija koje imaju vrlo dug ivotni

ciklus(nekoliko godina) ili se uope ne dijele(plua,kimena modina

,jetra,bubrezi,mozak,pankreas).elije centralnog nervnog sistema nisu jednako osjetljive na

zraenje.

9. RADIOTERAPIJA KOD MALIGNIH TUMORA

Radioterapija je radioloka disciplina koja se bavi lijeenjem bolesti jonizirajuim

zraenjima.S obzirom da se najee primjenjuje u lijeenju malignih tumora, naziva se i

radijaciona onkologija.

Zraenje u irom smislu predstavlja kretanje energije kroz prostor i materiju u formi

korpuskularnog zraenja i elektromagnetskih talasa.

Osnova na kojoj poiva uspjena primjena radioterapije u lijeenju malignih tumora je

selektivno djelovanje koje proizlazi iz injenice da su maligne elije osjetljivije na zraenje od

normalnih.Zraenjem je mogue unititi svaki maligni tumor ,ali to ni u kom sluaju ne

garantuje kliniko izljeenje.Faktor koji to ograniava je tolerancija normalnog tkiva koja se

nalazi u podruju zraenja.

Radioterapijske metode lijeenja mogu se primjenjivati samo kod onih grupa malignih tumora

kod kojih postoji razlika u osjetljivosti na zraenje izmeu normalnih i tumorskih tkiva.


7

10.TERAPIJSKI ODNOS

Terapijski odnos je razlika u veliini aplicirane doze zraenja koja je letalna za maligni tumor

,a ne prelazi granice tolerancije normalnog tkiva . Terapijski odnos varira ovisno od vrste

tumora, njegove veliine ,lokalizacije i stanja okolnih zdravih tkiva i organa.

Odnos izmeu doze zraenja i vjerovatnoe da e se tumor unititi naziva se tumorska

kontrola.

11. TLD (TUMORSKA LETALNA DOZA)

TLD je ona koliina apsorbirane energije zraenja koja reducira broj malignih elija ispod

kritinog broja tj doza koja e sa 95%vjerovatnoe postii tumorsku kontrolu.Tumori koji se

zrae mogu se podijeliti na visoku radiokurabilne (TLD 35-60 Gy),radiokurabilne (TLD 60-

75 Gy) i slabo radiokurabilne (TLD 80 Gy)

12. APSORBOVANA DOZA I BRZINA DOZE

Apsorbovana doza je omjer predane energije i mase ozraenog tijela ,a jedinica je Grej (Gy).

Jedinica ekspozicije je kulon po kilogramu.

Brzina doze predstavlja apsorbovanu dozu u jedinici vremena ,a mjeri se jedinicom grej po

sekundi.

Ekvivalentna doza slui za mjerenje biolokog efekta zraenja i pred umnoak apsorbovane

doze i faktora kvaliteta zraenja.Jedinica je sivert (Sv).

13. PRIPREMA I PLANIRANJE ZRAENJA

Prije provoenja radioterapije potrebno je obaviti cijelih niz mjernih procedura na aparatima

sa dozimetrima. Svi podaci o snopovima i izvorima JZ u teleterapiji kao i anatomski presjeci

tijela bolesnika dobijeni na osnovu skenova sa CT-a, MRI,ili posebnih ureaja za snimanje

kontura tijela ,unose se u kompjuter i reprodukuju se na bolesniku pomou simulatora.

Simulator predstavlja poseban rendgenski ureaj vrlo slian terapijskom ureaju sa

mogunostima radioskopije i radiografije. Posjeduje optiki i laserski sistem ,mjerne

instrumente kao terapijski aparat ,a pokreti rendgenske cijevi su identini pokretima glave

teleterapijskih maina ,jer praktiki simulira terapijski snop. Bolesniki sto je identian

terapijskom ,a zraenja koja se ponavljaju obavljaju se pod istim uslovima kao i prvo.

CT simulator objedinjuju kompjuteriziranu tomografiju i simulaciju ,omoguujui

trodimenzionalni prikaz tumora i normalnih struktura na svakom presjeku, trodimenzionalnu

transformaciju CT presjeka u digitalno rekonstruisanu rendgensku snimku ,kao i kvalitetniju


8

zatitu normalnih struktura. Ovaj postupak se naziva konformalna radioterapija i omoguuje

efikasnije i sigurnije planiranje radioterapije ,veu zatitu normalnih struktura i smanjenje

materijalnih trokova.

14. APARATI ZA ZRAENJE

U savremenoj radioterapiji koriste se izvori JZ sa razliitim energijama ,to omoguava

zraenje tumora u vrlo irokom rasponu ,od povrinskih do duboko lociranih . Prema

udaljenosti izvora zraenja i tumora radioterapiju dijelimo na teleterapiju i brahiterapiju.

Prema energijama zraenja ,odnosno prema prodornosti snopova zraenja,dijelimo je na

ortovoltanu ili rendgensku terapiju ,supervoltanu i elektronsku.

Aparati za supervoltanu terapiju proizvode znatno prodornija zraenja,koja ne oteuju kou

s obzirom da je najvea apsorpcija zraenja u potkonom tkivu .

Supervoltani aparati se dijele na dvije grupe:

. Telekobaltni ureaji emituju gama zraenja

. Linearni akceleratori i betatroni su ureaji koji emituju elektrone i X zrake visokih energija.

. Simulator

15. BRAHITERAPIJA

Brahiterapija je tehnika zraenja kada radioaktivni izotopi dolaze neposredno ili u blizak

kontakt sa tumorom. Tumorsko tkivo je izloeno visokim dozama zraenja. U brahiterapiji se

najee koriste fokalni izvori (vjetaki ili gama emiteri) koji se uvode u tjelesne upljine

,cjevaste organe i implantiraju u tumor.

Radioaktivni izotopi koji se koriste u brahiterapiji moraju zadovoljiti odreene kriterije:

. Da imaju dugo vrijeme poluraspada

. Da im energija zraenja ne bude suvie velika

. Da su netoksini ,nerastvoljivi u vodi i da u sluaju akcidenta ne stvaraju prah ili gas

. Da nisu suvie skupi

16.KEMOTERAPIJA MALIGNIH TUMORA

Kemoterapija je naziv za sistemsko lijeenje zloudnih bolesti hemijskim tvarima prirodnog

ili sintetskog porijekla koje se jo nazivaju antitumorski lijekovi, citotoksini lijekovi ili

citostatici.


9

Citostatici se dijele u slijedee skupine:

- alkilirajua sredstva

- antimetaboliti

- protutumorski antibiotici

- sredstva biljnog porijekla

Nuspojave kemoterapije

Idealni antitumorski lijekovi koji bi unitili samo tumorske stanice bez tetnog djelovanja na

normalna tkiva za sada ne postoje. Citostatici oteuju i zdrava tkiva ovjeka, osobito ona ije

se stanice brzo dijele (krvne stanice, stanice sluznica probavnog sustava) to esto uzrokuje

nuspojave.

Otpornost na citostatike

Osim nuspojava, razvoj otpornosti na citostatike je takoer ograniavajui faktor za primjenu

ovih lijekova. Otpornost najee nastaje zbog genske strukture tumorske stanice i stvaranju

razliitih mehanizama otpornosti (rezistencije). Da bi se nadvladala rezistencija tumora na

citostatike, danas su u irokoj primjeni brojni protokoli u kojima se primjenjuje vei broj

antitumorskih lijekova koji su pojedinano dokazali djelotvornost protiv odreenog tipa

tumora, koji imaju razliit mehanizam djelovanja i razliit spektar toksinosti.

Indikacije za primjenu kemoterapije

Najea indikacija za primjenu kemoterapije je proirena, uznapredovala maligna bolest pa

stoga veinu bolesnika nije mogue njima posve izlijeiti ve se primjenjuju u svrhu

ublaavanja bolesti i produljenja ivota bolesnica s karcinomom dojke, oboljelih od

karcinoma prostate, mikrocelularnog karcinoma bronha i sl.

Cilj kemoterapije

Kemoterapija se moe primjenjivati kao adjuvantna pri emu se citostatici primjenjuju u

svrhu odstranjenja eventualnih mikrometastaza nakon regionalnog lijeenja (kirurkog

zahvata i/ili zraenja). Provodi se u bolesnika s visokim rizikom ponovne pojave bolesti i

treba je zapoeti unutar mjesec dana nakon regionalnog lijeenja.

Neadjuvantna kemoterapija primjenjuje se kod uznapredovalih tumora radi smanjenja

tumorske mase. To e omoguiti obavljanje kirurkog zahvata kod nekih bolesnika, a kod

nekih ublaavanje bolesti i poboljanje kvalitete ivota.

17. PROFESIONALNA ZATITA OD CITOSTATIKA

Neophodna je upotreba zatitne odjee ,zatitnih rukavica ,naoala i maski. Poeljno je

organizovati rad u odvojenim prostorijama . Najbolje je da se citostatici za jednu ustanovu

pripremaju centralizirano . Time se postie i uteda na lijekovima. Iz postupka primjenjivanja

citostatika treba iskljuiti mlae osobe,trudnice i majke dojilje.


10

18. STANDARDNI MODEL KOD PLANIRANJA I PROVOENJA ZRAENJA

Kod planiranja i provoenja zraenja najee se koristi frakcionisanje kao standardni model

(30 frakcija od 1.8-2.0 greja u 6 nedjelja ,jednom dnevno.). Ukupna doza je raspodjeljena na

vie frakcija (seansi) koje se apliciraju u duem vremenskom periodu .Zraenje se primjenjuje

svakodnevno pet dana u nedjelji i to jedanput dnevno.Neki tumori se mogu zraiti i dva puta

dnevno ,s tim to je vremenski razmak izmeu dvije seanse preko 6 sati.Osnovni cilj

dvokratnog zraenja je pojaanje efekta JZ ,odnosno uestalo djelovanje na elijski ciklus.

Glavne prednosti frakcioniranog zraenja su bolja lokalna i sistemska tolerancija, mogunost

praenja lokalne reakcije i reagiranja organizma na primljene doze.

19. PREVENCIJA MALIGNOMA

Maligna oboljenja prouzrokovana su kako spoljanjim (hemijske materije, zraenje, virusi)

tako i unutranjim faktorima (hormoni, imuni status, nasledjene mutacije). Uzroni faktori

mogu djelovati zajedno ili u nizu dovodei do promjena koje vode nastanku maligne bolesti.

Povezanost izmedju bolesti i izloenosti specifinom agensu ili faktorima obino se izraava

putem razliitih stepena rizika. Poznavanje ovih rizika neophodno je za prevenciju kancera.

Jedan od osnovnih uzroka pojave malignih oboljenja, na koji i te kako moemo uticati, je

puenje.

Najuestaliji kanceri kao posljedica duhana su rak plua,drijela, usne duplje, eluca,

mokrane beike, a dovodi se u vezu i sa rakom grlia materice. Puenje, osim malignih

oboljenja, prouzrokuje i 30% kardiovaskularnih bolesti - arteriosklerozu, infarkt srca i log.

Puenje je, zapravo, najpreventabilniji uzrok malignih i kardiovaskularnih oboljenja, ijom bi

se eliminacijom postigli najvei efekti u pogledu zdravstvenog stanja kako svakog pojedinca

tako i drutva u cjelini.

Druga velika oblast prevencije je svakako ishrana. tetne supstance u hrani mogu biti uzrok

mnogim oblicima kancera, a treba posebno naglasiti rak eluca, koji je nekada bio vodee

maligno oboljenje, dok se u poslednjih nekoliko decenija, na sreu, biljei vidan pad smrtnosti

usljed ovog oblika kancera, kako u svijetu, tako i kod nas. U svakom sluaju, treba izbjegavati

posoljenu, dimljenu hranu tj. onu koja je konzervisana na razliite naine. Ono to se sa

sigurnou moe rei je da u svakodnevnoj ishrani treba maksimalno smanjiti korienje ili,

ak i izbaciti masnoe ivotinjskog porijekla i umjesto njih koristiti manje koliine masnoa

biljnog porijekla (ulje, margarin).

Na treem mjestu je stalna fizika aktivnost: Preporuuje se svakodnevni otri hod od pola

sata i bar 60 minuta intenzivnog vebanja u toku jedne sedmice.

Hormoni, isto tako, imaju uticaj na nastanak malignih oboljenja, naroito enski hormon -

estrogen. Iako se na prvi pogled ini da na hormone ne moemo nimalo uticati, injenica je

da, bar u odreenom obimu, moemo. Poznato je da rana pojava prve menstruacije i kasna

menopauza kod ene ukazuju na produenu aktivnost estrogena, koji mogu uticati na rizik za

pojavu raka dojke. nekada, i to ne tako davno, smatralo se da korienje kontraceptivnih pilula


11

i hormonskih lijekova koji se povremeno daju enama u menopauzi da u velikoj mjeri utiu

na pojavu raka dojke.

Vitamini imaju vanu ulogu u prevenciji karcinogeneze,a osnovni mehanizam njihovog

djelovanja je u sposobnosti da inaktiviu radikale kisika.Vitamin C poveava imunoloku

sposobnost organizma.U prevenciji malignih tumora preporuuje se dnevno uzimanje

vitamina C u dozama od 75mg za ene i 125mg za mukarce

Pozitronska emisijska tomografija (PET/CT) je metoda kojom se pomou

radiofarmaka prikazuje funkcionalno stanje tkiva i organa, odnosno metabolika aktivnost

stanica. To je najosjetljivija molekularna slikovna metoda dananjice te je standardna metoda

u praenju bolesnika sa razliitim tumorima. PET/CT je osobito koristan za lokalizaciju

tumora, procjenu uinka provedene terapije, uznapredovalosti bolesti, detekciju lokalnog

recidiva i udaljenih metastaza, a novije PET/CT kamere omoguavaju i preciznije planiranje

radioterapije u onkolokih bolesnika.

U rutinskoj dijagnostici glavnina PET/CT pretraga se radi u onkolokih bolesnika, a osim u

onkologiji primjenjuje se i u kardiologiji (za dijagnostiku ishemijske bolesti srca) i neurologiji

(epilepsije, demencije).

Osim PET/CT s FDG-om u PET/CT Centru mogue je obaviti i snimanje s ostalim

radiofarmacima koji su specifini za druge tumore, kao npr. PET/CT s F-Kolinom (FCH) u

bolesnika s karcinomom prostate.

PACS sistemi

Definicija PACS sistema

Sistemi za arhiviranje slike i komunikaciju (eng. Picture Archiving Communication Systems-

PACS), su sistemi koji omoguavaju arhiviranje, pregled i distribuciju medicinskih snimaka. PACS je sistem koji manipulie medicinskim snimcima i informacijama. PACS komunicira sa bolnikim informacionim sistemima, radiolokim informacionim sistemima, odjeljenskim informacionim sistemima i omoguava uvanje i distribuciju snimaka: radiolozima, ljekarima u bolnicama, ljekarima u udaljenim bolnicama. Dakle, PACS moe biti integrisan u radioloke informacione sistemime, ili u bolnike informacione sisteme. PACS skladiti snimke sa razliitih medicinskih ureaja (modaliteta): ultrazvuka, magnetne rezonance (eng. MRI), PET skenera, CT skenera, endoskopije (eng. ENDO), mamograma

(eng. MG), digitalne radiografije (eng. DR), kompjuterizovane radiografije (eng. CR),

nuklearne medicine (eng. NM)...

Arhitektura PACS-a

Arhitektura PACSa sastoji se od servera (centralnog raunara) u kome se nalazi PACS softver za upravljanje medicinskim snimcima, i od klijenata (CT skenera, PET skenera, ultrazvunih ureaja i raunara). Snimci su uvaju u DICOM formatu (standardu). Na klijentskim raunarima nalazi se DICOM Viewer, softver koji omoguava pregled medicinskih snimaka.


12

Snimci sa CT skenera, PET skenera, i ultrazvunih ureaja, se uz pomo DICOM standarda, alju ka serveru koristei DICOM C-Store protokol, i zatim server arhivira snimke. Server i klijent, komuniciraju koristei DICOM protokol (DICOM C-Store or Query & Retrieve). Klijentski raunari, uz pomo posebnog softvera DICOM Viewera, omoguavaju pregled medicinskih snimaka, a postoji i mogunost komentarisanja nalaza.

Svaki raunar u PACS mrei se identifikuje po svojoj mrenoj adresi, komunikacionom portu (TCP/IP), i po imenu. Takoe za rad sa PACSom potrebno je obezbjediti hard diskove veeg kapaciteta, kao i savremene monitore, kako bi prikaz snimaka bio to kvalitetniji. Monitori sa 3 megapiksela, su potrebni za itanje standardnih rendgentskih snimaka, a monitori sa 5 1 / 2 megapixela, su potrebni za pregled mamografskih snimaka.

Koristi od uvoenja PACS-a PACS se najvie koristi u radiologiji, i utede koje PACS obezbeuje u ovom segmentu su znaajne. Nekada su se snimci skladitili u radiolokim odeljenjima i to je dovodilo do prenatrpanosti i neorganizovanosti snimaka. Danas se ovi snimci uvaju elektronski, na raunaru, i uteda u prostoru je vrlo znaajna. Zahvaljujui PACSu, ne postoji vie potreba za izradom skupih snimaka, jer se snimci arhiviraju na diskovima.

RADIOLOGIJA

1.Kada poinje drugi period u radiologiji ?

2.Nabrojte digitalne radioloke dijagnostike metode?

3.Kako nastaje CT-slika?

4.Koji su osnovni dijelovi CT aparata?

5.Koji je princip rada DSA?

6.Koji su osnovni dijelovi aparata za DSA-u?

7.Na emu se bazira MRI?

8.Koji su ciljevi interventne radiologije?

9.Koje metode spadaju u interventnu radiologiju?

10.Nabroj metode pregleda orbita?

11.Metode pregleda plua?

12.Metode pregleda srca?

13.Nabroj radioloke metode pregleda CNS-a?

14.Indikacije i kontraindikacije za MRI pregleda mozga


13

15.Skrining metoda pregleda eluca i duodenuma i mogunost dijagnosticiranja ovom

metodom?

16.Nabroj metode pregleda hepatobilijarnog trakta ?

17.Metode pregleda urinarnog trakta?

18.Radioloke metode pregleda kostiju i zglobova?

19.Metode pregleda miia i mogunost dijagnosticiranja ovim metodama?

20.Metode pregleda krvnih ila i limfotoka?

1. KADA POINJE DRUGI PERIOD U RADIOLOGIJI?

Drugi period odnosno era moderne radiologije poinje 70-tih godina p.v.uvoenjem

kompjutera u radiologiju.Za uvoenje kompjutera u radiologiju se vee i pojava digitalnih

metoda.1971.g konstruisan je prvi aparat za kompjuteriziranu tomografiju .Prototip prvog CT-

a bio je iskljuivo za glavu.Prvi CT aparat za kliniku upotrebu instaliran je 1973.godine. Taj

aparat imao je dva jodna kristala ,davao je sliku sa osnovnim matriksom 80x80 ,vrijeme

skeniranja je bilo 4-5 minuta i ograniavalo je ispitivanje samo za intrakranijalnu

patologiju.1974.godine konstruisan je CT aparat za cijelo tijelo (whole body

scanner).Tehnologija se naglo razvijala i do sada postoji 5 generacija CT-aparata i oni se jo

dijele na klasine,spiralne i vieslojne.

2. NABROJATI DIGITALNE RADIOLOKE DIJAGNOSTIKE METODE

Kompjuterizirana tomografija (CT),tehnika ultrazvuka(UZ),digitalna subtrakciona

angiografija (DSA),magnetna rezonansa(MRI) i digitalna termovizija(DT) se smatraju

digitalnim radiolokim metodama jer su poetne analogne informacije o radiolokoj slici

raunarski odreene i pretvorene u digitalne .Zatim u nuklearnoj medicini scintigrafija sa

gama kamerom (SPECT) i (PET) su takoer digitalne metode.

Poetne analogne informacije kod digitalnih radiolokih metoda su:

. Intezitet svjetlosti fluorescentnih folija ili ekrana(DSA)

. Elektrini implusi u detektorima aparata za CT

. Reflektirani ultrazvuni talasi u sondi aparata za ultrazvuk(UZ)

. Elektrini implusi u zavojnici (anteni) aparata za magnetnu rezonansu


14

3. KAKO NASTAJE CT-SLIKA

CT slika nastaje na slijedei nain:Homogeni snop x-zraka (poznatog inteziteta) isijava iz rtg-

cijevi koja se kree oko stola sa pacijentom i kroz uski prorez gentrija i kruno ozrai

odreeni uski sloj tijela gubei na intezitetu proporcionalno gustini sloja kroz koji je

proao.Po izlasku iz tijela inhomogeni snop x-zraka ozrai detektore koji se takoer nalaze u

gentriju ,najee u punom krugu ili ak u vie punih krugova , i u njima izazove elektrine

signale razliitog i obrnuto proporcionalnog inteziteta u odnosu na gustinu tkiva kroz koje je

proao snop x-zraka.U toku skeniranja eksponirani CT-sloj ,koji je pokriven snopom x-zraka

,podijeljen je u obliku mree jednakim brojem okomitih i horizontalnih linija i zove se matrix.

Kvadratii u mrei matriksa imaju treu dimenziju ,koju predstavlja irina skeniranog CT-

sloja.

Takoe se moe vriti sakupljanje podataka ,prijenos podataka,obradu podataka,arhiviranje i

po potrebi ponovnu rekonstrukciju i evaluaciju CT slike.

4. OSNOVNI DIJELOVI CT-APARATA SU:

. Gentrij sa rtg cijevi i detektorima

. Pokretni leaj za pacijenta

. Visokonaponski generator

. Upravljake i evaluacijske konzole sa memorijom ,monitorom i printerom

5. KOJI JE PRINCIP RADA DSA

DSA je radioloka dijagnostika kontrastna metoda prikaza vaskularnih struktura tehnikom

subtrakcije odnosno brisanje nepotrebnih sijenki u kombinaciji kompjuterske i video tehnike.

Metoda rada-pacijent se postavlja u supinacijski poloaj.Podruje tijela prikazuje se

dijaskopski(centriranje).(Vri se pranje i dezinfekcija mjesta te sterilno prekrivanje oko mjesta

punkcije i kompletnog pacijenta.Davanje lokalne anestezije oko mjesta punkcije 1-2 %

lidokain bez adrenalina u koliini 6-10ml.) Signal sa TV kamere na pojaivau slike odlae se

u memoriju gdje se slika pohranjuje u digitalnoj formi (maska).Automatskom pricom se u

kubitalnu venu aplicira 40ccm kontrasnog sredstva brzinom 12-15 ccm/s i izvri

snimanje.Dobijena slika se odlae u sekundarnu kompjutersku memoriju .Maska se

elektronski subtrahuje iz sklopa nakon aplikacije kontrasnog sredstva.Mogua je evaluacija

kongenitalnih anomalija ,poloaja,broja,oblika i veliine krvnih sudova,zatim upalnih

,degenerativnih ,traumatskih i neoplastinih promjena.

6. KOJI SU OSNOVNI DIJELOVI APARATA ZA DSA

Digitalni subtrakcioni angiografski sistem koristi moderne digitalne elektronske ureaje sa

malim umom i brzim procesorima slike za prikaz vaskularnih struktura. DSA aparat sastoji

se od slijedeih komponenti:


15

- Kamera i videosistem

- Generator x -zraka i rtg cijevi

- Elektronski pojaiva slike.

- Procesor slike sa sistemom pohranjivanja

- Sto za pacijenta

- Radna konzola i monitori

- Dodatna zatita oprema

7. NA EMU SE BAZIRA MRI

MRI je jedna od najsavremenijih radiolokih dijagnostikih digitalnih metoda koja se bazira

na efektu rezonance jezgri atoma.Koriste se atomi hidrogena koji imaju jedan proton ili svi

atomi koji imaju neparan broj protona.Njih pogaa radiofrekventni implus koji ih ekscitira i

mijenja njihovo usmjerenje.Nakon prestanka djelovanja Rf talasa protoni se vraaju u

prvobitno stanje emitujui signal koji registruje magnetne zavojnice.U cilju dobivanja MR

slike slijedi daljna obrada u A/D,pa u D/A signal.

8. KOJI SU CILJEVI INTERVENTNE RADIOLOGIJE

Interventna radiologija je spoj radiolokih dijagnostika sa terapijskim procedurama .

Ciljevi interventne radiologije su da se postigne trajno izljeenje bez hirukog zahvata ili

omogue to povoljniji uslovi za hiruki zahvat .Nadalje se dobije citoloka ili histoloka

dijagnoza ,te poboljaju rezultati medikamentozne terapije .

9. KOJE METODE SPADAJU U INTERVENTNU RADIOLOGIJU

Metode u interventnoj radiologiji su:

-Perkutana aspiraciona biopsija-ova metoda se izvodi pod kontrolom radioskopije ,UZ,CT-a

,pa i MRI.Primjenuje se kod patolokih promjena u podruju vrata ,toraksa,abdomena,prostate

i kostiju.

-Intraarterijska terapija-ova metoda se izvodi pomou selektivne arterijske infuzije lijekova

za zaustavljanje krvarenja ,za proirenje krvnih sudova ,i td.

-Transkateterska embolizacija-ove embolizacije krvnih ila se izvode u cilju zaustavljanja

krvarenja ,kod razliitih patolokih procesa ili u pripremi za operativni zahvat neoplazme.

-Perkutane drenae-ove metode se izvode privremeno do hirukog zahvata ili trajno kod

pacijenta sa inoperabilnim malignim procesom.

-Perkutana nefrostomija-ove metode se izvode kod opstrukcije urinarnih puteva

10. NABROJ METODE PREGLEDA ORBITA

Metode pregleda orbita su:stand.radiografija,CT gdje se dobro vide sve tumorske promjene u

orbiti moe se odrediti njihov poloaj ,oblik,veliina gustina i odnos sa okolnim tkivima ,Na


16

CT slojevima se najbolje vide destrukcije kotanog okvira,Zatim MRI gdje se vide orbitalni

tumori i intraokularna hemoragija i lezije retine,retro-orbitalne lezije,evaluacija tumora

optikog nerva,rana katarakta.

11. METODE PREGLEDA PLUA

a.Nativna metoda-stand radiografija,radioskopija,klasina tomografija

b.Klasine kontrasne metode -bronhografija,angiografija

c.Digitalne metode-digitalna radiografija,CT,UZ,MRI,scintigrafija

12. METODE PREGLEDA SRCA

a.Standardna radiografija ,b.CT skeneri,c.MRI,d.UZ (3D i 4D),e. Angiografske

procedure.Kod CT-a pregleda srca mogu se zalediti kontrakcije srca ,te dati poprene presjeke

srca u sistoli i dijastoli i bez EKG gejtinga.Kod MRI pregleda srca raspoznaju se septalni

defekti ,veliina komora ,funkcija i debljina njihovog zida,infarkt

miokarda,aneurizma,disekcija aorte te promjene brzine protoka

13. NABROJ RADIOLOKE METODE PREGLEDA CNS-A

Radioloke metode su:standardna radiografija,mijelografija,CT,UZ,MRI,DSA krvnih sudova

po Seldingeru(naputa se sve vie zbog MRI I CT-a)

14. INDIKACIJE I KONTRAINDIKACIJE ZA MRI PREGLED MOZGA

Indikacije za MRI pregled mozga-patoloke promjene mozga,kimene modine,lezije koje

ukljuuju foramen magnum,diferenciranje tumora od edema,apcesi i ciste i td.

Kontraindikacije su: klaustofobija,nemir,implatati,geleri,feromagnetni implantati,prva 3

mjeseca trudnoe,pacijenti sa pace maker-om,pacijenti sa metalnim protezama u srcu

15. SKRINING METODA PREGLEDA ELUCA I DUODENUMA I MOGUNOSTI

- Nativna snimka abdomena-prisustvo gasa subdijafragmalno,znai performacija upljeg

organa,

- Dijaskopija-uz primjenu dvostrukog kontrasnog sredstva(barijum,gas),

- Endoskopski UZ-gastroenteroloke velike mogunosti,

- CT-kolonografija,

- MRI-dijaskopija tankog i debelog crijeva,MRI kolonografija

16. NABROJ METODE HEPATOBILIJARNOG TRAKTA

- a.Standardna snimka abdomena,

- b.skopija sa radiografijom,

- c.aortografija abdominalne aorte,

- d.splenoportografija,

- e.UZ,CT,MRI,DSA,scintigrafija


17

17. METODE PREGLEDA URINARNOG TRAKTA

a.Nativni urotrakta,

b.urografije(IVU,infuziona,mikciona,minutna,retrogradna, fistulografija)

c.UZ,CT,MRI,scintigrafija bubrega,DSA.

18. RADIOLOKE METODE PREGLEDA KOSTIJU I ZGLOBOVA

- a.Standardna radiografija ,

- b.skopija,

- c.klasina tomografija,

- d.fistulografija, artrografija,miografija,flebografija,digitalna radiografija,

- e.CT,MRI,UZ,DSA

19. METODE PREGLEDA MIIA I MOGUNOSTI

Na CT slojevima moe se analizirati oblik i gustina miinog tkiva mogu se vidjeti slijedei

procesi:traume i hematomi,strana tijela i kalcifikati,benigni i maligni tumori.MRI zbog svoje

mogunosti multiplanarnog skeniranja daje daleko vie dijagnostikih podataka o patologiji

muskularnog sistema.

20. METODE PREGLEDA KRVNIH ILA I LIMFOTOKA

Na CT slojevima se dobro diferenciraju kontrasnim sredstvom ispunjene krvne ile (arterije i

vene ).Meutim na spiralnom CT-u i multi-slice 3D rekonstrukcijom mogua je CT

angiografija.

Na CT slojevima se dobro diferenciraju patoloki uveane limfne lijezde ,njihov

oblik,veliina i odnos prema okolnim strukturama.Osim CT -a radi se jos MRI ,DSA.

pit anja

Documents