plan aÇiklama raporu - csb.gov.trplan aÇiklama raporu Çevre ve orman bakanlı ğ ı mu ş...

T.C.

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLI ĞI Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü

MUŞ-BĐTL ĐS-VAN PLANLAMA BÖLGESĐ 1/100.000 ÖLÇEKLĐ ÇEVRE DÜZENĐ PLANI

PLAN AÇIKLAMA RAPORU

Çevre ve Orman Bakanlı ğı Muş-Bitlis-Van Planlama Bölgesi Çevresel Etki De ğerlendirmesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Planlama Genel Müdürlü ğü

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ 1

2. PLANIN AMACI, HEDEF İ, KAPSAMI VE V İZYONU 4 2.1. AMAÇ 4 2.2. HEDEFLER 4 2.3. KAPSAM 9

3. PLANLAMA YAKLA ŞIMI VE V İZYON 10 3.1. GENEL YAKLAŞIM 10 3.2. VİZYON 14 3.2.1. Muş İli 14 3.2.2. Bitlis İli 18 3.2.3. Van İli 21 3.3. BÖLGESEL NÜFUS YAPISI VE GELİŞİMİ 26 3.3.1. Muş İli’nin Nüfus Gelişimi, Kentsel Nüfus Projeksiyonları

ve Nüfus Kabulleri 27

3.3.2. Bitlis İli’nin Nüfus Gelişimi, Kentsel Nüfus Projeksiyonları ve Nüfus Kabulleri

29

3.3.3. Van İli’nin Nüfus Gelişimi, Kentsel Nüfus Projeksiyonları ve Nüfus Kabulleri

30

4. PLAN KARARLARI 32 4.1. MEVCUT PLAN KARARLARI 32 4.1.1. Çevre Düzeni Planları 32 4.1.2. Nazım ve Uygulama İmar Planları 32 4.1.2.1. Muş İl Sınırları İçinde Onaylı Planlar 32 4.1.2.2. Bitlis İl Sınırları İçinde Onaylı Planlar 32 4.1.2.3. Van İl Sınırları İçinde Onaylı Planlar 32 4.1.3. Mevzii İmar Planları 33 4.1.4. Diğer Planlama Çalışmaları 33 4.2. GENEL ARAZİ KULLANIM KARARLARI 34 4.2.1. Kentsel Yerleşme Alanları 34 4.2.1.1. Muş İli’nde Kentsel Yerleşme Alanları 36 4.2.1.1.1. Muş Merkez 38 4.2.1.1.2. Muş Merkez İlçe’ye Bağlı Belediyeler 40 4.2.1.1.3. Bulanık İlçe Merkezi 48 4.2.1.1.4. Bulanık İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 49 4.2.1.1.5. Hasköy İlçe Merkezi 58 4.2.1.1.6. Hasköy İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 59 4.2.1.1.7. Korkut İlçe Merkezi 60 4.2.1.1.8. Korkut İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 61


4.2.1.1.9. Malazgirt İlçe Merkezi 63 4.2.1.1.10. Malazgirt İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 65 4.2.1.1.11. Varto İlçe Merkezi 67 4.2.1.2. Bitlis İli’nde Kentsel Yerleşme Alanları 68 4.2.1.2.1. Bitlis Merkez 70 4.2.1.2.2. Merkez İlçe’ye Bağlı Belediyeler 71 4.2.1.2.3. Adilcevaz İlçe Merkezi 72 4.2.1.2.4. Adilcevaz İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 74 4.2.1.2.5. Ahlat İlçe Merkezi 75 4.2.1.2.6. Ahlat İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 77 4.2.1.2.7. Güroymak İlçe Merkezi 78 4.2.1.2.8. Güroymak İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 79 4.2.1.2.9. Hizan İlçe Merkezi 81 4.2.1.2.10. Hizan İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 82 4.2.1.2.11. Mutki İlçe Merkezi 83 4.2.1.2.12. Mutki İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 84 4.2.1.2.13. Tatvan İlçe Merkezi 86 4.2.1.3. Van İli’nde Kentsel Yerleşme Alanları 88 4.2.1.3.1. Van Merkez 90 4.2.1.3.2. Merkez İlçe’ye bağlı Belediyeler 92 4.2.1.3.3. Bahçesaray İlçe Merkezi 94 4.2.1.3.4. Başkale İlçe Merkezi 95 4.2.1.3.5. Çaldıran İlçe Merkezi 96 4.2.1.3.6. Çatak İlçe Merkezi 97 4.2.1.3.7. Edremit İlçe Merkezi 98 4.2.1.3.8. Edremit İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 99 4.2.1.3.9. Erciş İlçe Merkezi 100 4.2.1.3.10. Erciş İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 101 4.2.1.3.11. Gevaş İlçe Merkezi 103 4.2.1.3.12. Gevaş İlçesi’ne bağlı Belediyeler 104 4.2.1.3.13. Gürpınar İlçe Merkezi 105 4.2.1.3.14. Muradiye İlçe Merkezi 106 4.2.1.3.15. Muradiye İlçesine Bağlı Belediyeler 107 4.2.1.3.16. Özalp İlçe Merkezi 108 4.2.1.3.17. Özalp İlçesi’ne Bağlı Belediyeler 109 4.2.1.3.18. Saray İlçe Merkezi 110

4.2.2. Kırsal Yerleşme Alanları 111


4.2.3. Yerleşim Dışı Diğer Kullanım Alanları 112 4.2.3.1. Sanayi Alanları 112 4.2.3.1.1. Organize Sanayi Bölgeleri 112 4.2.3.1.2. Küçük Sanayi Siteleri 113 4.2.3.1.3. Diğer Sanayi ve Depolama Alanları 113 4.2.3.2. Organize Tarım/Hayvancılık Alanları 113 4.2.3.3. Teknoparklar 114 4.2.3.4. Tarım Alanları 115 4.2.3.4.1. Mutlak Tarım Alanları 115 4.2.3.4.2. Marjinal Tarım Alanları 115 4.2.3.5. Turizm Alanları 116 4.2.3.6. Askeri Alanlar 117 4.2.3.7. Orman Alanları 117 4.2.3.8. Ağaçlık Karakteri Korunacak Alanlar 118 4.2.3.9. Ağaçlandırılacak Alanlar 118 4.2.3.10. Fundalık- Çalılık Alanlar 119 4.2.3.11. Mera Alanları 119 4.2.3.12. Sazlık ve Bataklık Alanlar 119 4.2.3.13. Kayalık Taşlık Alanlar 119 4.2.3.14. Maden Çıkarım Alanları 119 4.2.3.15. Göl, Gölet ve Baraj Alanları 119 4.2.4. Ulaşıma İlişkin Kararlar 120 4.2.4.1. Karayolu Ulaşımı 120 4.2.4.2. Demiryolu Ulaşımı 121 4.2.4.3. Göl Ulaşımı 121 4.2.4.4. Havayolu Ulaşımı 122 4.2.5. Doğal-Kültürel Değerlere İlişkin Kararlar 122 4.2.5.1. Sit Alanlarına Yönelik Koruma Kararları 122 4.2.5.1.1. Arkeolojik Sit Alanları 122 4.2.5.1.2. Kentsel Sit Alanları 122 4.2.5.1.3. Doğal Sit Alanları 122 4.2.5.2. Diğer Doğal Koruma Alanları 123 4.2.5.2.1. Sulak Alanlar 123 4.2.5.2.2. Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları 124 4.2.5.2.3. Tabiat Anıtları 124 4.2.5.2.4. Önemli Doğa Alanları 124 4.2.6. Çevre Sorunlarına İlişkin Kararlar 134 4.2.6.1. Atık Su Kirliliğinin Önlenmesi 136 4.2.6.2. Katı Atık Kirliliğinin Önlenmesi 138 4.2.6.3. İçme ve Kullanma Suyu 141 4.2.6.4. Taşkın, Çığ, Heyelan ve Erozyon 142 4.2.6.5. Deprem 144


TABLOLAR

Tablo 1: Muş İli Belediyeleri Nüfus Tahminleri 26 Tablo 2: Bitlis İli Belediyeleri Nüfus Tahminleri 27 Tablo 3: Van İli Belediyeleri Nüfus Tahminleri 28 Tablo 4: Muş İli Belediyeleri Planlı Alan Yeterliliği 30 Tablo 5: Bitlis İli Belediyeleri Planlı Alan Yeterliliği 31 Tablo 6: Van İli Belediyeleri Planlı Alan Yeterliliği 37 Tablo 7. Planlama Bölgesinde Atık Su Tesisleri Durumu 69 Tablo 8. TÜİK Belediye Katı Atık İstatistiklerine (2006) Göre Kişi Başına Düşen Günlük Ortalama Katı Atık Değerleri

89

Tablo 9. Katı Atık Projeksiyonu 125 Tablo 10. İçme ve Kullanma Suyu Projeksiyonu 136

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü

Muş-Bitlis-Van Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı

1

1. GİRİŞ Muş-Bitlis-Van illerinin idari sınırlarının birleştirilmesiyle oluşturulmuş

Planlama Bölgesi için hazırlanmış olan Çevre Düzeni Planı kapsamında yürütülen çalışmalar üç ana aşamada gerçekleştirilmi ş, ilk bölümde gerçekleştirilen araştırma çalışmalarında; analiz ve sentez çalışmaları yapılmış, elde edilen sonuçlar doğrultusunda ikinci aşamaya geçilerek taslak plan çalışmalarına başlanmıştır.

Çevre Düzeni Planı çalışmasının ikinci aşamasında; Planlama Bölgesi sınırları içindeki alanların farklı özelliklerine bağlı olarak ortaya çıkan sorunlarının ve olanaklarının SWOT1 analizi yöntemi ile saptandığı, belirlenen doğal ve yasal eşikler doğrultusunda, analiz ve sentez çalışmalarının gerçekleştirildi ği ilk bölüm çalışmalarının sosyal, ekonomik ve fiziksel verileri doğrultusunda taslak plan çalışmaları gerçekleştirilmi ştir.

Gelişmeye yönelik politikaların, stratejik hedeflerin ve arazi kullanım kararlarının belirlendiği taslak planın elde edilmesi süreci kendi içinde iki aşamada gerçekleştirilmi ştir. Öncelikle SWOT analizi sonuçlarına dayalı olarak farklı gelişme senaryolarına/nüfus hareketlerine dayanan iki farklı alternatif hazırlanmış daha sonra Planlama Bölgesindeki illerde yapılan toplantılar sonucu seçenekler teke indirgenmiş ve Taslak Plan elde edilmiştir.

Taslak planın elde edilmesi öncesinde, alternatifler oluşturulurken genel belirleyici göç durumuna bağlı olarak yerleşmelerin nüfusunda görülen değişmeler ve sektörel gelişme kararları olmuştur. Kırsal alanlardan kentlere göç etmiş insanların geri göç etmesi ya da kırdan kente göçün hızla devam etmesi ve tarım-hayvancılık ile sanayi sektörlerinin kısıtlı ya da gelişerek devam etmesi olasılıkları iki farklı alternatifin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Alternatifler üretilirken, biri diğerinden farklı kabullerin yanı sıra, bazı konularda iki seçenekte de ortaklaşan kabuller yer almıştır. Her iki seçeneğin ortak doğrusuna dönüşen bu kabullerin bir bölümü mevzuattan kaynaklanan zorunluluk, bir bölümü ise alınmış ve vazgeçilmez hale gelmiş kurumsal kararlar ve bu kararların olası sonuçları, bir bölümü ise vazgeçilmez koruma kararlarıdır.

Bu iki alternatife bağlı olarak mevcut yerleşmelerin gelişme alanları belirlenmiş; göç hareketlerine ve sektörel gelişim kararlarına göre gelişmeler yönlendirilmiştir. Bu kapsamda ortaya çıkan alternatiflerdeki; Planlama Bölgesi’ne yönelik beklentiler ve kabuller arasındaki temel farklılıklar aşağıda açıklanmıştır.

1 SWOT [ S : Strength (Güçlü Yön), W :Weakness (Zayıf Yön), O :Opportunity (Fırsat) ve T :Threat (Tehdit)] olarak adlandırılan analiz yöntemi planlama bölgesine özgü güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditlerin saptanması amacıyla kullanılmıştır. Planlama bölgesi içindeki mevcut durumun tanımlanabilmesi ve alanın bütün olarak kavranabilmesini hedefleyen analizde; planlama bölgesi illerine ve bu illere ait ilçelere özgü güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditler bir arada ele alınmış, planlama kararlarını yönlendirecek biçimde değerlendirme yapılmıştır.



2

• I. Alternatif için geliştirilen senaryoda yerleşmelerin genel olarak var olan yoğunlukları ile gelecekte de gelişmelerini sürdüreceği kabul edilmiştir. İl merkezleri dışındaki yerleşmelerin onaylı imar planlarında var olan alanlar genelde yeterlidir.

• II. Alternatif için geliştirilen senaryoda ise il merkezleri kurgulanan yapılaşma karakterine uygun biçimde ve belirlenen yoğunlukta gelişme gösterecektir. İl merkezleri ve il merkezlerindeki gelişmeden etkilenen bazı çevre yerleşmeler dışındaki diğer yerleşmelerin genel olarak var olan yoğunlukları ile gelişmelerini sürdüreceği kabul edilmiş olup bu yerleşmeler için onaylı imar planlarında var olan gelişme alanları yeterlidir.

• I. Alternatifte sektörel açıdan gelişmenin kırsal kesim ağırlıklı olmak üzere “ tarım sektöründe” yaşanacağı, sanayi sektöründeki gelişmenin ise mevcut eğilimle süreceği kabul edilmiştir. Tarım sektöründeki gelişmeye bağlı olarak “Organize Tarım/Hayvancılık Bölgeleri” planlanmıştır. Sanayi sektörü açısından bakıldığında ise Muş ve Bitlis Organize Sanayi Bölgelerinde mevcut planlı alanların yeterli olduğu bu bölgelerde yeni gelişme alanına gereksinim duyulmayacağı kabul edilmiş, Van İli için Van-Erciş karayolu üzerinde yer alan Van Organize Sanayi Bölgesinin %100 doluluk oranına sahip olması nedeniyle bu alana ilave olarak belirlenen 44 ha. büyüklüğündeki bir alanın Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca uygun bulunmuş ve altyapı çalışmalarına başlanmıştır. Van Organize Sanayi Bölgesi için mevcut/yer seçimi yapılmış alanların dışında ilave gelişme alanı önerilmiştir.

• II. Alternatif için geliştirilen senaryoda sektörel açıdan gelişmeye bakıldığında “sanayi sektöründeki” gelişmenin öne çıkacağı, yeni sanayi alanlarına ve depolama alanlarına gereksinim duyulacağı kabul edilmiştir. Tarım sektörünün gelişimini desteklemek ve tarımsal sanayinin gelişimi sonucunda ortaya çıkacak ihtiyacı karşılamak amacıyla “Organize Tarım/Hayvancılık Bölgeleri” planlanmıştır. Ayrıca kentsel alanlarda artan nüfusun istihdamını sağlamak amacıyla kentsel gelişme alanları kapsamında çalışma alanları da planlanmıştır. Çevre Düzeni Planı çalışmasının ikinci aşamasında üretilmiş olan bu

alternatiflerin planlama bölgesindeki kurum ve kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları, meslek odaları, üniversite vb. kurumlar ile tartışılması ve değerlendirilmesi sonrasında, ikinci alternatifin temel alınması, planlama kararlarının oluşturulmasında il merkezlerindeki nüfus artışına ve sanayi sektöründeki gelişim kararlarına bağlı olarak gelişmelerin yönlendirilmesi kararlaştırılmıştır. Böylece ikinci alternatiften yola çıkarak “Çevre Düzeni Planı Taslağı” oluşturulmuş, taslak üzerinde yürütülen değerlendirmeler sonrasında da kesin plan aşamasına geçilmiştir.

Taslak plan çalışmaları sonrasında çalışmanın üçüncü aşamasını oluşturan “kesin planın oluşturulması” bölümünde; Planlama Bölgesi sınırları içindeki alanların farklı özelliklerine bağlı olarak ortaya çıkan sorunlarının ve olanaklarının SWOT analizi



3

yöntemi ile saptandığı, belirlenen doğal ve yasal eşikler doğrultusunda analiz ve sentez çalışmalarının gerçekleştirildi ği ilk bölüm çalışmaları ile taslak plan üzerinden yürütülen tartışmaların sonuçları değerlendirilmiş, elde edilen sosyal, ekonomik ve fiziksel veriler kullanılarak koruma ve gelişmeye yönelik politikaların, stratejik hedeflerin ve arazi kullanım kararlarının belirlendiği “Çevre Düzeni Planı” elde edilmiştir. Çalışmanın gerek araştırma aşamasında ve gerekse planlama aşamasında; Bakanlık ile birlikte, planın kullanıcısı ve uygulayıcısı durumunda olacak kurumların (Valilikler, İl Özel İdareleri, İl Müdürlükleri, Kalkınma Ajansı, Belediyeler) katılımının ve desteğinin alınması esas kabul edilmiştir. Bu destek, yerel sorunların araştırmaya aktarılması, sorunlara planlama aşamasında çözüm önerilerinin geliştirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Kurumsal katılım ve desteğin alınmasının yanında, planlama çalışmasına sivil toplum katılımını sağlamak amacıyla; ilgili sivil toplum kuruluşlarının, meslek odaları temsilcilerinin ve üniversitelerin çalışmanın tarafları haline getirilmesi, tartışmalara aktif katılımlarının sağlanması da planın halk tarafından benimsenmesi ve desteklenmesi açısından önem taşımaktadır. Bu amaçla araştırma aşamasından başlayarak kesin planının hazırlanmasına kadar planlama bölgesi illerinde toplam 4 adet katılım/paylaşım toplantısı düzenlenmiştir.

Yerinde yapılan toplantılarda; ilk aşamada, planlama çalışması hakkında bilgi verilmesi ve ilçe ve belde ölçeğinde yapılan araştırma ve veri toplama çalışmalarının sonuçlarının sunulması amacıyla Muş, Bitlis ve Van illerinde toplantılar düzenlenmiştir. İkinci aşamada oluşturulan alternatiflerin değerlendirilmesi amacıyla Van İli’nde, Bitlis ve Muş illerinden de gelen katılımcılarla birlikte bir toplantı düzenlenmiştir. Hazırlanan iki farklı alternatif plan tartışmaya açılmış, yapılan değerlendirmeler sonrasında seçenekler teke indirgenerek Taslak Plan elde edilmiştir. Üçüncü aşamada ise tekrar Muş, Bitlis ve Van illerinde toplantılar düzenlenerek Taslak Plan’a ilişkin görüşler ve öneriler alınmış, taslak plan üzerinden yürütülen değerlendirmeler sonucunda elde edilen görüş ve öneriler de dikkate alınarak Çevre Düzeni Planı son halini almıştır. Son olarak Van İli’nde Van il sınırları içinde yer alan belediyelere yönelik olarak bir toplantı daha düzenlenmiş ve planlama bölgesinde yapılan tüm bu toplantılar ile planlama sürecinde katılım ve açıklık ilkesi uygulanmıştır.

Hazırlanan Çevre Düzeni Planı’nın; amacı, kapsamı ve hedeflerinin yanı sıra, planlama yaklaşımının ve planda üretilen kararların açıklandığı bu rapor, 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı’nın “Plan Uygulama Hükümleri” ile birlikte ayrılmaz bir parçasıdır. Bu doğrultuda, bu Çevre Düzeni Planı; sosyal, ekonomik, demografik gelişim ve çevresel koruma-kullanma hedef ve politikaları çerçevesinde 2035 yılını projeksiyon hedefi almış olup hedeflenen yıl itibariyle iller bazında; Muş İli 768.465 kişi, Bitlis İli 571.270 kişi ve Van İli 1.888.950 kişi olmak üzere planlama bölgesi toplam nüfusunun 3.228.685 kişiye ulaşacağı kabul edilmiştir.



4

2. PLANIN AMACI, HEDEF İ, KAPSAMI VE V İZYONU

2.1. AMAÇ

Projeksiyon yılı olarak 2035 yılı hedeflenerek hazırlanan Çevre Düzeni

Planı’nda temel amaç dengeli ve sürekli kalkınma amacına uygun olarak ekonomik

kararlarla ekolojik kararların bir arada düşünülmesine imkan veren rasyonel doğal

kaynak kullanımını sağlamak üzere, kalkınma planları ve bölge planları temel alınarak

Planlama Bölgesi içindeki kırsaldan kent merkezlerine yaşanan göçün durdurulmasının

yanı sıra kente göçen nüfusun tekrar kırsala dönmesini sağlayacak önlemlerin/kararların

alınması, bölgenin ekonomik yapısının temellerini oluşturan tarım-hayvancılık

sektörünün geliştirilmesine yönelik kararların üretilmesi, göç nedeniyle kentlerde oluşan

istihdam fazlası nüfus için istihdam olanaklarının yaratılmasının yanı sıra, sağlıksız ve

çarpık yapılaşmanın yarattığı sorunların ortadan kaldırılması, kentleşme ve

sanayileşmenin kontrollü gelişiminin sağlanması ile gelişmelerin sürdürülebilir

kılınması, bölgenin ekonomisinde büyük önemi olan mera ve tarımsal arazilerin

korunması, ekolojik dengeyi bozacak müdahalelerin engellenmesi, kültürel ve doğal

değerlerin korunmasını sağlayacak biçimde çevrenin sürdürülebilirliği göz önünde

bulundurularak arazi kullanım deseninin yönlendirilmesidir.

2.2. HEDEFLER

1/100.000 ölçekli Muş- Bitlis- Van Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planının

amaca uygun gerçekleştirilmesi, belirlenen hedeflere ulaşılabilmesi için; ülke ölçeğinde

kalkınma planlarından, yerel birimlerce üretilen plan kararları ve geliştirilen yatırım

programlarına kadar, mekansal gelişmeleri ve demografik hareketleri yönlendirecek tüm

kararlar derlenmiş ve bir arada yorumlanmıştır.

1/100.000 ölçekli Muş- Bitlis- Van Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planının

Hedefleri;

� Planlama Bölgesini oluşturan alan bütününde koruma-kullanma dengesini gözetmek: Planlama bölgesi içinde yer alan doğal, kültürel, tarihi, sosyal ve ekonomik

değerlerin sahip olduğu potansiyeller ölçüsünde, en uygun seviyede kullanılıp

geliştirilerek sürekliliğinin sağlanması hedeflenmiştir. Bölgenin sahip olduğu doğal ve

kültürel kaynakların tarım, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık, madencilik, sanayi,

turizm gibi ekonomik faaliyetlerde kullanılmasında koruma-kullanma dengesinin

gözetilmesi esastır.

� Bölgenin en önemli doğal kaynaklarından olan Muş Ovası, Bulanık Ovası,

Malazgirt Ovası gibi tarıma elverişli toprakların, mutlak tarım arazilerinin,

sulu tarım alanlarının korunması, bu alanlar üzerindeki yapılaşma, toprak ve



5

su kirliliği gibi sorunlara karşı tedbirlerin alınması,

� Bölgenin önemli varlığı olan mera ve çayır arazilerinin korunması, mera

niteliğinde olup henüz mera olarak ilan edilmemiş alanlarda hayvancılık

faaliyetleri de göz önüne alınarak öncelikli olarak mera tespitinin yapılması,

mera- çayır alanların korunmasına yönelik toprak koruma ve mera ıslah

projelerinin hayata geçirilmesinin desteklenmesi,

� Planlama bölgesinde çok geniş yer kaplamayan ve genellikle bozuk orman

niteliğindeki orman alanlarının korunması, bölgedeki orman varlığını

arttırmaya, toprak erozyonunu önlemeye, taşkın zararlarını azaltmaya

yönelik ağaçlandırma çalışmalarının desteklenmesi,

� Planlama bölgesinin sahip olduğu biyolojik çeşitlili ğin ve endemik türlerin

sürdürülebilirliğinin sağlanması için ekolojik öneme sahip alanların, önemli

doğa alanlarının korunması,

� Uluslar arası öneme sahip sulak alanların korunması ve henüz yasal koruma

statüsüne kavuşmamış sulak alan niteliğindeki diğer alanların korunması için

özel önlemlerin alınması,

� İçme ve kullanma suyu kaynaklarının, su toplama havzalarının, yer üstü ve

yeraltı sularının korunması, su kaynaklarının enerji, sulama, içme suyu vb.

amaçlarla sürdürülebilirlik çerçevesinde kullanılması,

� Başta Van Gölü’nde yaşanan su kirliliği olmak üzere planlama bölgesi

genelinde su, hava ve toprak kirliliğine karşı gereken önlemlerin alınması,

� İlk Çağ’dan günümüze yerleşime konu olmuş alanları kapsayan ve özellikle

Urartulara ait birçok iz taşıyan planlama bölgesinin kültürel, arkeolojik ve

tarihi mirasının korunması.

� Ulusal ve yerel tercihler doğrultusunda, mevcut ve gelişmesi olası sektörleri desteklemek: Planlama bölgesinin ekonomik yapısını güçlendirmek amacıyla planlama

bölgesi illerinin sosyo- ekonomik verileri, illerin sahip olduğu doğal kaynaklarla birlikte

ele alınarak sektörel gelişme eğilimleri saptanmış, illerdeki gelişme potansiyeli yüksek

sektörlerin desteklenmesi hedeflenmiştir.

Tarım ve Hayvancılık Sektörüne Yönelik Hedefler

� Tarım ve hayvancılık sektörünün organize hale getirilmesi,

� Bu sektörlerden elde edilecek ürünlerin işlenmesine yönelik yatırım

bölgelerinin seçilmesi,



6

� Kırsal göçün durdurulması yönünde tarımsal ekonominin desteklenmesi,

� Elde edilen ham/mamul madenin pazarlanması konusunda organizasyonun

tanımlanması, yer seçim kararlarının üretilmesi,

� Bu sektörlere girdi sağlayan/sağlayacak sektörlerin tanımlanması, yer seçim

kararlarının üretilmesi,

� Planlama bölgesi illeri içinde yüksek tarım ürünleri ve hayvancılık

potansiyeli ile öne çıkan Muş İli’nde tarımsal ve hayvansal üretimin

organize halde ve modern tekniklerle yapılarak üretim ve verim düzeyinin

artırılması ile tarım ve hayvancılığın ildeki lokomotif sektör haline gelmesi,

� Bitlis ve Van illerinin sektörel gelişme eğilimlerinin değerlendirilmesi

sonucunda plan dönemi için farklı lokomotif sektörler belirlenmesine

rağmen tarım ve hayvancılık sektörü günümüzde bu illerin ekonomik

temellerini oluşturduğundan, Bitlis ve Van illerinde tarım ve hayvancılık

sektörünün organize hale getirilmesi, elde edilecek ürünlerin işlenmesine ve

pazarlanmasına yönelik organizasyonun tanımlanması ile tarım ve

hayvancılık sektörünün desteklenmesi.

Sanayi Sektörüne Yönelik Hedefler

� Bölgenin tarımsal potansiyeli göz önüne alınarak, tarımsal ekipmanları

üreten sanayinin desteklenmesi,

� Tarımdan elde edilen ürünlerin işlenerek mamul/yarı mamul maddeye

dönüştürecek sanayinin desteklenmesi,

� Bölgedeki madencilik sektörünün, maden kaynaklarının işletilmesine, elde

edilen cevherin işlenmesine yönelik işletmelerin desteklenmesi,

� Sanayi ve üniversite işbirliğinin sağlanması ile özellikle tarım alanında

modern yöntem ve teknolojilerin geliştirilmesi, tarımda mekanizasyonun

sağlanması,

� Sanayi ve üniversite işbirliği ile tarımsal sanayi ve diğer sanayi kollarında

ileri teknoloji kullanan yatırımlarının desteklenmesi,

� Planlama bölgesi illeri içinde yüksek tarım ve hayvancılık potansiyeli ile öne

çıkan Muş İli ’nde sanayi sektörünün, tarımsal ekipmanların üretimi ve

tarım-hayvancılık faaliyetlerinden elde edilen ürünlerin işlenmesi konusunda

uzmanlaşmasının sağlanması, sanayinin üniversite işbirliği ile geliştirilmesi,

� Bitlis İli özelinde, ilin sahip olduğu tarım potansiyeli ölçüsünde, tarımdan

elde edilen ürünlerin işlenerek mamul/yarı mamul maddeye dönüştürüleceği



7

sanayinin desteklenmesi,

� Van İli özelinde, ildeki hizmetler sektörünün gelişimine paralel olarak, ilin

mevcut sanayi potansiyelinin ilde faaliyetini uzun süredir devam ettiren

Organize Sanayi Bölgesi ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nin de işbirliği ve

katkısı ile geliştirilmesi sonucunda Van İli’nin aynı zamanda bir endüstriyel

merkez haline gelmesi.

Hizmetler Sektörüne Yönelik Hedefler

� Bölgenin biyolojik ve ekolojik yapısının korunmuşluğu dikkate alınarak

eko-turizm faaliyetlerinin desteklenmesi,

� Anadolu tarihi açısından önemli medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan

bölgede bu özelliğin ortak miras olarak korunması ve bölge genelinde yer

alan arkeolojik, tarihi ve kültür varlıklarının korunarak, bu kaynakların

turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesinde kullanılması,

� Bölgenin iklim koşulları gözetilerek, bölge içerisinde günümüze kadar ilan

edilmiş kış turizmi merkezlerinin faaliyete geçirilmesi,

� Van Gölü çevresinde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan edilen

turizm bölgelerinin faaliyete geçirilmesi,

� Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Selçuklu Bölgesi Kültür

Temalı Gelişme ve Eylem Planı kapsamında ele alınan Ahlat, Adilcevaz,

Malazgirt, Tatvan ve Erciş ilçelerinden oluşan alanın sahip olduğu kültür

turizmi potansiyelinin değerlendirilmesi,

� Planlama bölgesi illeri arasında sahip olduğu doğal, kültürel, tarihi,

arkeolojik değerlere dayanan yüksek turizm potansiyeli ile öne çıkan Bitlis İli’nde, başta Ahlat Turizm Merkezi, Tatvan Turizm Merkezi, Sapgör Kış

Sporları Turizm Merkezi olmak üzere doğal, kültürel, arkeolojik değerlerin

yoğunlaştığı bölgelerde turizm faaliyetlerinin artışı ve bu bölgelerde

yapılacak turizm altyapısına yönelik yatırımlarla turizm sektörünün

lokomotif sektör haline gelmesi,

� İlçe merkezlerinden başlayarak il merkezine doğru güçlenen ticari yapının

devamının sağlanması,

� Bölgede üretilen ürünlerin ulusal ya da uluslar arası pazarlara yönelik olarak

sergilenmesi ve dış yatırımları çekmek amacı ile fuar türü organizasyonların

düzenlenmesi,

� Muş İli özelinde; Doğu Anadolu illerini birbirine bağlayan yollar üzerinde

yer alması nedeniyle il merkezinde ticaret sektörü ile beraber bu sektöre



8

lojistik destek sağlayan yatırımların desteklenmesinin sağlanması,

� Bitlis İli özelinde; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu

illerini birbirine bağlayan geçmişte İpekyolu olarak adlandırılan güzergahta

yer alması nedeniyle il merkezinde ticaret sektörü ile beraber bu sektöre

lojistik destek sağlayan yatırımların desteklenmesinin sağlanması,

� Planlama bölgesi illeri arasında köklü bir geçmişe dayanan ticari ve bölgesel

merkez işlevi ile öne çıkan Van İli’nde , ilin Anadolu topraklarını Kapıköy

Sınır Kapısı aracılığıyla İran’a, Çaldıran İlçesi, Ağrı Doğubayazıt İlçesi

üzerinden Gürbulak Sınır Kapısı aracılığıyla Ermenistan’a bağlayan

güzergahlar üzerindeki stratejik konumunun değerlendirilmesi ile gelişen

sınır ticaretine bağlı olarak hizmetler sektörünün lokomotif sektör haline

gelmesi ve Van İli’nin ulusal düzeyde bir ticari merkez haline gelmesi.

� Kırsal kalkınmayı sağlamak: Planlama bölgesi genelinde kırsal ve kentsel

yerleşim birimleri arasındaki sosyo-ekonomik yapı ve gelir düzeyi dengesizlikleri

önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sorunun çözümüne yönelik olarak;

� Kırsal kesimden kente göçü azaltmak ve/veya geri dönüşü sağlamak için

kırsal kesimin en önemli ekonomik faaliyeti olan tarım ve hayvancılık

sektöründe verim düşüklüğünden kaynaklanan sorunların giderilmesi,

� Mera alanlarının yaygın olduğu bölgelerde hayvancılık faaliyetlerinin

geliştirilmesi, hayvansal ürün çeşitlili ğinin sağlanması ve hayvansal

üretimin bölge ekonomisine katkısının artırılması,

� Ekolojik yapısı korunmuş, zengin floraya sahip bölgelerde arıcılık

faaliyetlerinin geliştirilmesi,

� Van Gölü’nde balıkçılık faaliyetlerinin geliştirilmesi ile İnci Kefalinden

sağlanan gelirin artırılması, bazı göllerde uygulanan suni balıklandırma ile

tatlı su balıkçılığının geliştirilmesi,

� Kırsal yerleşim birimlerinin parçalı ve dağınık bir yapıya sahip olmaları

nedeniyle yetersiz olan teknik ve sosyal alt yapı hizmetlerinin etkin ve

yaygın bir şekilde sağlanması.

� Yerel katılımı ve ortaklığı sağlamak, ortak sorunlara ortak çözümler geliştirmek: Planlama sürecinin gerek araştırma aşamasında gerekse plan aşamasında;

Bakanlık ile birlikte, planın kullanıcısı ve uygulayıcısı durumunda olacak kurumların

(Valilikler, İl Özel İdareleri, İl Müdürlükleri, Kalkınma Ajansı, Belediyeler) katılımının

ve desteğinin alınması esas kabul edilmiştir.



9

� Kurumsal katılım ve desteğin alınması,

� İlgili sivil toplum kuruluşlarının, meslek odalarının ve üniversitelerin

çalışmanın tarafları haline getirilmesi, değerlendirmelere aktif katılımlarının

sağlanması,

� Kurumların ve sivil toplumun katılımının sağlanması ile planın halk

tarafından benimsenmesi ve desteklenmesi,

� Yerel sorunların araştırmaya aktarılması, sorunlara planlama aşamasında

çözüm önerilerinin geliştirilmesi,

� Planlama bölgesinde özellikle çevre kirliliği ve kentleşme konusunda

yaşanan benzer sorunlar için bölge ya da il düzeyinde ortak çözümlerin

geliştirilmesi.

� Alt ölçekte yapılacak planları yönlendirecek, planlama kararlarını üretmek: Çevre düzeni planı kapsamında yapılan nüfus projeksiyonları ile yerleşmeler

için 2035 yılı nüfusları hesaplanmıştır. Yerleşimlerin mevcut yoğunluklarına ve

yürürlükteki imar planlarında getirilmiş yoğunluk değerlerine dayanarak yerleşmelerin

plan dönemi sonundaki yoğunlukları belirlenmiştir. Nüfus projeksiyonlarına ve

öngörülen yoğunluklara bağlı olarak ise yerleşmeler için gereken kentsel gelişme

alanlarının büyüklükleri belirlenmiştir. Yerleşimleri etkileyen yasal ve doğal eşikler ile

çevre yerleşimlerle olan etkileşimleri göz önünde bulundurularak da kentsel

gelişmelerin yönleri belirlenmiştir. Yerleşmeler için ana arazi kullanım kararları

getirilmiştir. Planlama bölgesi içinde yer alan her kentsel yerleşme için belirlenen, 2030

yılı nüfusu, yoğunluk, gelişme alanlarının büyüklükleri ve yönleri ile temel arazi

kullanım kararları, alt ölçekte yapılacak planları yönlendirecektir.

2.3. KAPSAM

1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı belirlenen amaç ve hedef doğrultusunda,

planlama bölgesini oluşturan Muş, Bitlis ve Van illerinin bütününde, 2035 yılına

yönelik olarak, planlama kararlarını doğrudan ya da dolaylı etkileyecek sorunların

saptanması, yasal, doğal ve yapay eşiklerin belirlenmesi, koruma kararlarının ve

sektörel gelişme önerilerinin, koruma–kullanma dengesi gözetilerek arazi kullanım

kararlarına dönüştürülmesini kapsamaktadır.



10

3. PLANLAMA YAKLA ŞIMI VE V İZYON

3.1. GENEL YAKLA ŞIM

Muş- Bitlis- Van Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı

kararları belirlenirken planlama bölgesi; doğal kaynakları, demografik ve sosyal

özellikleri, ekonomik yapısı bir bütün olarak ele alınmıştır. Planlama sürecini

etkileyecek bölgeye yönelik mevcut projeler ve daha önceden getirilmiş her türlü

ölçekteki plan kararları irdelenmiştir. Yukarıda belirlenen hedefler doğrultusunda,

bölgenin sahip olduğu kaynakların koruma kullanma dengesi gözetilerek optimum

kullanımı ile bölgesel kalkınmanın sağlanmasına yönelik plan kararları geliştirilmi ştir.

Planlama bölgesi içinde yer alan yerleşimler için, planın hedef yılı olan 2035 yılına göre

yapılan projeksiyonlara, mevcut gelişme eğilimlerine ve sahip oldukları potansiyellere

dayanarak plan kararları üretilmiştir. Yerleşmeler için verilen mekansal kararlarda

öncelikle mevcut imar planları üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Yerleşim bazında

ve planlama bölgesi genelinde, mekansal kararlar ile sektörel gelişme kararlarının

birbiri ile örtüşmesini sağlayan bir anlayış benimsenmiştir.

Planlama bölgesine genel olarak bakıldığında, özellikle yerleşmeler bazında plan

kararlarını etkileyen en önemli faktörün nüfus hareketleri olduğu görülmektedir.

Planlama bölgesi illerinden, başta İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Antalya olmak

üzere büyük kentlere yaşanan göç yanında planlama bölgesi içinde yer alan il

merkezlerinde de önemli boyutlarda göç yaşanmaktadır. Özellikle Van İl Merkezi

1900’lü yıllardan başlayarak kitle halinde göçlere maruz kalmıştır. Son yıllarda da

bölgede yer alan yerleşmelerde kırsal nüfusun hızla kent merkezlerine aktığı, hızlı

yaşanan göç olgusunun kent merkezlerinde istihdam ve yerleşme konusunda büyük

sıkıntılara neden olduğu görülmektedir. Mevcut fiziki ve sosyal altyapı ile kentlerin

sunduğu istihdam imkanları yoğun göç hareketlerinin yarattığı nüfus baskısını

karşılamakta yetersiz kalmakta bunun sonucunda kentlerde kaçak/çarpık yapılaşma

ortaya çıkarken, bölgedeki istihdam olanakları da kısıtlı olduğundan kent merkezlerinde

marjinal sektör hızla artmaktadır.

Planlama Bölgesi içindeki kırsal yerleşimlerden kent merkezlerine yaşanan

göçün durdurulmasının yanı sıra kente göçen nüfusun tekrar kırsala dönmesini

sağlayacak önlemlerin/kararların alınması gerekmektedir. Bu nedenle bölgenin

ekonomik yapısının temellerini oluşturan ve kırsal kalkınmanın gerçekleşmesini

sağlayacak tarım-hayvancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik kararların üretilmesi

gerekmektedir.

Plan kararları üretilirken kırsal kalkınma konusunda belirlenen hedeflere bağlı

olarak; kırsal kesimde kalkınmanın hızlandırılmasında ilçe merkezleri ve beldeler ile



11

diğer gelişme ve çevresine hizmet sunma kapasitesi bulunan merkezi yerleşim

birimlerine öncelik verilmek suretiyle, tarım arazileri ve mera alanlarının etkin

kullanımına, tarım ve hayvancılık sektörünün organize hale getirilmesine yönelik bir

yaklaşım benimsenmiştir.

Çevre düzeni planı ile kırsal kalkınmaya yönelik getirilen kararlar yanında,

sağlıksız ve çarpık yapılaşmanın yarattığı sorunların ortadan kaldırılmasını sağlamak

amacıyla sağlıklaştırmaya yönelik alt ölçekli planların da ivedilikle üretilmesi

gerekmektedir.

Planlama bölgesindeki illerden özellikle Van kent merkezinin aldığı hızlı göç ile

oluşan çarpık ve kontrolsüz kentleşmenin kontrol altına alınması, Muş kent merkezinde

Muş Ovasına doğru gelişen kontrolsüz yapılaşma baskısının ortadan kaldırılması, Bitlis

İli merkezinde doğal eşiklerden dolayı sınırlı olan gelişme alanlarının optimum

kullanılması, Van Gölü’nün kirlenmeye karşı korunarak kullanılması yaklaşımı

benimsenmiştir.

Sürdürülebilirlik: Planın dayandığı temel yaklaşımlardan biri olup plan kararları

üretilirken her türlü gelişme kararında, doğal, tarihi ve kültürel kaynaklar koruma-

kullanma ilkesi çerçevesinde değerlendirilmiştir. Planlama alanı içindeki tüm

yerleşmelerde kentleşme ve sanayileşmenin kontrollü gelişiminin sağlanması ile

gelişmelerin sürdürülebilir kılınması, bölgenin ekonomisinde büyük önemi olan mera ve

tarımsal arazilerin korunması, ekolojik dengeyi bozacak müdahalelerin engellenmesi,

kültürel ve doğal değerlerin korunması ile çevrenin sürdürülebilirliğini sağlayacak

biçimde arazi kullanım deseninin oluşturulması yaklaşımı benimsenmiştir.

Yerel Ekonomik Kalkınma: Ulusal ve yerel tercihler doğrultusunda, mevcut ve

gelişmesi olası sektörlerin desteklemesi, kırsal kalkınmanın sağlanması hedeflerine

bağlı olarak, sektörler bazında yapılan değerlendirmeler sonrasında, yerelin sahip

olduğu potansiyelin etkin kullanımı ile ekonomik açıdan kendine yeterli bir bölge

oluşturulması ve bölgenin uluslar arası ticari faaliyetlerinin güçlendirilmesi yaklaşımı

benimsenmiştir. Planlama çalışması kapsamında yerel ekonomik kalkınmanın

sağlanmasına yönelik olarak iller ve ilçeler bazında, birbirlerini destekleyen, araştırma

aşamasında yapılan SWOT analizi sonucunda ortaya çıkan sorun, potansiyel ve

eğilimlere göre sektörel gelişme stratejileri, koruma stratejileri ve mekansal

organizasyonlar belirlenmiştir.

Bölgenin mevcut potansiyelleri arasında tarım ve hayvancılık sektörü başı

çekmektedir. Bu nedenle tarım ve hayvancılık sektöründe yaşanacak gelişmeler

özellikle kırsal kalkınmanın gerçekleştirilmesinde önemli bir rol oynayacaktır. Bu

yaklaşım doğrultusunda getirilen plan kararları ile tarım ve hayvancılık sektörünün



12

organize hale getirilmesi, tarım ve hayvancılıktan elde edilecek ürünlerin işlenmesine

yönelik yatırım bölgelerinin seçilmesi, elde edilen ham/mamul maddenin pazarlanması

konusunda organizasyonun tanımlanması, tarım ve hayvancılığa girdi

sağlayan/sağlayacak sektörlerin tanımlanması, yer seçim kararlarının üretilmesi

sağlanmıştır. Kırdan kente yaşanan göçün temellerini ekonomik zorlukların oluşturduğu

göz önünde bulundurulduğunda kırsal göçün durdurulması yönünde geçimlik

ekonominin de desteklenmesinin önemi ortaya çıkmaktadır.

Tarım ve hayvancılık sektöründe yaşanacak gelişmeye paralel olarak tarımsal

ekipmanları üreten sanayinin desteklenmesi ve tarımdan elde edilen hammaddeyi

işleyerek mamul/yarı mamul maddeye dönüştürecek sanayinin desteklenmesi bölgedeki

sanayi sektörünün gelişmesini sağlayacak kararlardır. Ayrıca bölgedeki madencilik

faaliyetleri ile maden kaynaklarının işletilmesine, elde edilen cevherin işlenmesine

yönelik işletmelerin desteklenmesi sanayi sektörünün gelişimine katkı sağlayacaktır.

Planlama bölgesinin sahip olduğu doğal kaynaklar sektörel gelişme açısından

değerlendirildiğinde verimli tarımsal araziler ve mera alanları dışında, ilk çağlardan beri

çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan bölgenin özellikle Urartulara ait olmak

üzere birçok tarihi ve kültürel değere sahip olduğu görülmektedir. Bu tarihi, arkeolojik

ve kültürel değerler ile bölgenin zengin biyolojik ve ekolojik yapısından kaynaklanan

doğal kaynak değerleri önemli bir turizm potansiyeli taşımaktadır. Yerel ekonomik

kalkınmanın sağlanması için turizm sektörünün geliştirilmesine yönelik olarak;

bölgenin biyolojik ve ekolojik yapısının korunmuşluğu dikkate alınarak eko-turizm

faaliyetlerinin desteklenmesi, Anadolu tarihi açısından önemli medeniyetlere ev

sahipliği yapmış olan bölgede bu özelliğin ortak miras olarak korunması, bölge

genelinde yer alan arkeolojik, tarihi ve kültür varlıklarının korunarak, bu kaynağın

turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesinde kullanılması gerekmektedir. Ayrıca bölgenin

iklim koşulları gözetilerek, bölge içerisinde günümüze kadar ilan edilmiş kış turizmi

merkezlerinin faaliyete geçirilmesi, Van Gölü çevresinde Kültür ve Turizm Bakanlığı

tarafından ilan edilen turizm bölgelerinin faaliyete geçirilmesi gerekmektedir.

Bölgedeki turizm merkezleri, sahip oldukları yüksek turizm potansiyeline dayanarak

turizm merkezi olarak ilan edilmelerine rağmen bu bölgelerde yapılan turizm yatırımları

oldukça yetersiz olup tesis sayısı da yok denecek kadar azdır.

Yerel ekonomik kalkınmaya girdi sağlayacak diğer bir potansiyel de planlama

bölgesinin önemli bağlantı güzergahları üzerinde yer alan coğrafi konumudur. Van

İli’nde yapılan sınır ticareti ise kalkınmada önemli bir etkendir. Muş İl Merkezi’nin

Doğu Anadolu İllerini birbirine bağlayan yollar üzerinde yer alması, Bitlis İl

Merkezi’nin Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu İllerini birbirine

bağlayan, geçmişte İpekyolu olarak adlandırılan güzergahta yer alması nedeniyle sahip



13

oldukları stratejik konum sayesinde ticari faaliyetlerin güçlendirilmesi ile plan dönemi

içinde hizmetler sektörünün gelişmesi sağlanacaktır. Van İli’nin Anadolu topraklarını

Kapıköy sınır kapısı aracılığıyla İran’a; Çaldıran İlçesi- Ağrı Doğubayazıt İlçesi

üzerinden Gürbulak sınır kapısı aracılığıyla Ermenistan’a bağlayan konumu ise sınır

ticaretinin uygulamaya geçirilmesi ile hizmetler sektörünün gelişmesine olanak

sağlamaktadır.

Yasal ve Doğal Eşikler: Planlama kararlarını doğrudan etkileyecek olan eşiklere

ilişkin çalışma, analiz aşamasında yapılmış, yasal ve doğal eşikler belirlenmiş,

belirlenen yasal ve doğal eşiklerden yola çıkarak eşik sentezi çalışması yapılmıştır.

Analiz çalışmasında, gerek doğal ve gerekse yasal eşikler üç gruba ayrılmış ve yer

seçim kararlarının verilmesinde yönlendirici olacak eşikler belirlenmiştir. Doğal

eşiklerin kısıtladığı alanlar, yasalarla belirlenen korunacak alanlar, resmi bir koruma

statüsü olmayan ancak korunması gereken alanlar, yerleşilemez alanlar vb. tespit

edilmiş, yapay eşiklerin de çakıştırması ile birlikte kentsel gelişmeye uygun alanlar

ortaya çıkmıştır. Bu alanlar, nüfus projeksiyonları, sektörel gelişme eğilimleri, mevcut

planlar, yerleşmelere yönelik belirlenen vizyonlarla birlikte ele alınan bir yaklaşımla

değerlendirilmiş ve planın mekansal kararlarının altlığını oluşturmuştur.

Planlama Bölgesi içinde planlama kararlarını yönlendirecek doğal eşikler

planlama kararlarını etkileme düzeylerine göre üç grup halinde ele alınmıştır. Bu

kapsamda, birinci derece doğal eşik olarak; yapılaşma olanağı bulunmayan, % 40’ın

üzerinde eğimli alanlar ve olası bir deprem afetinde etkilenme düzeyi yüksek olacak,

özel inşaat önlemleri gerektiren aktif fay hatlarının bulunduğu alanlar kabul edilmiştir.

İkinci derece doğal eşik olarak; yapılaşma maliyetinin diğer alanlara göre daha

yüksek olduğu, altyapının zor gerçekleştiği % 25-40 arasında eğime sahip alanlar ve

özel koruma önlemleri gerektiren ekolojik açıdan önemli alanlar ile sazlık bataklık

alanlar kabul edilmiştir.

Üçüncü derece doğal eşik olarak ise; yerleşme aşamasında, ikinci derece eşiklere

oranla daha yerleşilebilir olsa da özel önlem ve düzenleme gerektiren alanlar olarak

nitelendirebilecek % 10-25 arası eğimli alanlar ve alüvyon zeminli alanlar

belirlenmiştir.

Ayrıca dereler, ırmaklar ve göller de doğal eşik olarak ele alınmıştır.

Planlama kararları açısından yönlendirici olan yasal eşikler de üç farklı grup

halinde ele alınarak gruplanmıştır. Birinci derece yasal eşik olarak kesinlikle yapılaşma

öngörülmeyen alanlar olarak nitelendirebileceğimiz; mutlak tarım alanları, sulama

alanları, orman alanları, doğal koruma alanları (sulak alanlar, sazlık-bataklıklar vb.), 1.

derece doğal sit alanları ile 1. ve 2. derece arkeolojik sit alanları kabul edilmiştir.



14

İkinci derece yasal eşikler olarak, aslen korunması gereken alanlar olan,

kontrollü kullanıma açılabilen ve kullanım kararlarının oluşturulması için farklı

kurumsal kararlara gereksinim duyulan alanlar belirlenmiş; 3. ve 4. sınıf kuru tarım

toprakları, mera alanları, baraj koruma kuşakları ve 2. ve 3. derece doğal sit alanları ve

3. derece arkeolojik sit alanları bu grupta toplanmıştır.

Üçüncü derece yasal eşik olarak; büyük bölümü orman alanları ile iç içe ve

bitişik konumda yer alan fundalık alanlar, planlanması aşamasında sahip olduğu

yapılaşma özelliklerine uygun karar oluşturulması gereken alanlar ile planlama yetkisi

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ait olan, planlama bütünlüğü ve ilan gerekçeleri

gözetilerek planlanacak alanlar olarak nitelendirebileceğimiz turizm merkezi sınırları

kabul edilmiştir.

Planlama çalışması öncesinde belirlenmiş olan doğal ve yasal eşiklerin yanı sıra,

planlama aşamasında mekansal düzenlemeler ve yer seçimleri yapılırken, yerleşim

alanlarında kullanım kararlarının mekansal bütünleşmesini engelleyecek eşikler de

yapay eşikler olarak kabul edilmiştir. Yerleşme alanlarına bitişik karayolu, demiryolu,

sanayi bölgeleri gibi yerleşmeler açısından yapay eşik oluşturan etmenler, her yerleşme

özelinde ayrı ayrı değerlendirilmiştir.

3.2. VİZYON

Bölgesel benzerliklerin yansıtıldığı genel amaca ulaşılabilmesi için her il

özelinde ilin kendi özelliklerinin ortaya çıkarıldığı vizyon belirlenmiştir. Ortak amaca

ulaşmak için her ile ait vizyon geliştirilmi ş, planlama bölgesini oluşturan üç ile ait

gelişme senaryoları her ilin kendine özgü nitelikleri, yerel potansiyelleri doğrultusunda

belirlenmiştir.

3.2.1. Muş İli

Muş İli, yapılan SWOT analizi çalışması sonucunda, Planlama Bölgesi illeri

arasında; Doğu Anadolu illerini birbirine ve Orta Anadolu bölgesine bağlayan stratejik

konumu ve yüksek tarım-hayvancılık potansiyeli ile öne çıkmaktadır.

İlin sahip olduğu bu olanaklar esas alınarak planlama çalışmasında il için

oluşturulan senaryoda; Muş İli, organize halde ve modern tekniklerle üretimin yapıldığı

tarım ve hayvancılık sektörünün önderliğinde, tarımsal ekipmanların üretimi ve tarım-

hayvancılık faaliyetlerinden elde edilen ürünlerin işlenmesi konusunda uzmanlaşan

sanayi sektörü ve bu ürünlerin ülke pazarına sunulmasıyla gelişen ticari faaliyetlerin

desteği ile “tarımsal üretim ve tarımsal sanayi merkezi” olarak kabul edilmiştir.

Günümüzde Muş İli’nde sürdürülen tarımsal faaliyetler; coğrafi - iklimsel

koşullar nedeniyle verimin düşük oluşu, sulama imkanlarının kısıtlı oluşu ve elde edilen



15

ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması konusunda yaşanan sıkıntılar nedeniyle sınırlı

düzeydedir.

Özellikle Muş Ovası ve Malazgirt Ovası’nın varlığı, il topraklarında sulu tarım

yapılmasını olanaklı kılmaktadır. Ancak diğer tarım arazilerinde sulama imkanları

kısıtlıdır. İl arazisinin yüksek eğimli oluşu da sulama güçlüklerine neden olmakta,

yapılan sulama şekillerinin eğimli araziler için uyumlu hale getirilmesi ve tarımla

uğraşan halkın bu konuda bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Su tutmaya başlamış

durumda olan Alparslan I Barajı başta olmak üzere Alparslan II Barajı ve diğer

projelendirilmiş barajların da devreye girmesiyle sulama imkanlarındaki artışa paralel

olarak il topraklarının tarıma elverişlili ği ve verimi artacaktır.

Tarım arazilerinin mevcut durumuna bakıldığında verimli tarım arazilerinin son

derece sınırlı olduğu, ilin en verimli topraklarının yer aldığı Muş Ovası ve il genelinde

tüm tarım alanlarının kentsel gelişmenin yarattığı baskıdan korunması gerektiği ortaya

çıkmaktadır. İlde tarım arazilerinin korunması amacıyla Muş Ovası’nda arazi

toplulaştırma çalışmalarına başlanmış olup, çalışmalar sonlandığında ovadaki tarım

alanlarındaki yapılaşma baskısı tamamen engellenmiş olacaktır. Aynı şekilde Bulanık

ve Malazgirt ovalarında da arazi toplulaştırma çalışmalarının gündeme getirilmesi

gerekmektedir. Bu konuda planlama çalışması kapsamında başta Muş Ovası olmak

üzere, tarım alanlarına doğru gelişen kontrolsüz yapılaşma baskısının ortadan

kaldırılması amaçlanmıştır.

Mevcut durumda yürütülen tarımsal faaliyetlerin geleneksel yöntemlerle

yapılması ve tarımda modernizasyonun yetersiz düzeyde oluşu tarım sektöründeki

verimi düşüren sebeplerdendir. Bu konuda, tarımsal üretimde bilimsel olarak kabul

görmüş yöntemlerin kullanması, ilin iklimine uygun ürünlerin desteklenerek, il

topraklarında verimli olacağı tespit edilen türlerin yetiştirilmesi amacıyla ziraat

konusunda eğitim almış kalifiye elemanlarla çiftçiye destek sağlanması gerekmektedir.

Ayrıca modernizasyon düzeyinin artırılması amacıyla toprağın işlenmesi, ürünün

yetiştirilmesi ve toplanması aşamalarında insan gücünün minimum seviyede kullanıldığı

ürünlerin desteklenmesi gerekmektedir. Tarımsal verimin artırılmasına yönelik

bahsedilen bu yöntemlerin ve araştırmaların gerçekleştirilmesi, ürünün ekim

aşamasından, toplanıp işlenme aşamasına kadar geçen sürenin kısaltılıp maliyetlerin

düşürülmesi konusunda gereken çalışmaların yapılması amacıyla tarım-sanayi

işbirliğinin kurulması gerekmektedir.

Tarım sektöründe üretilen ürünün işlenip pazara aktarılmasında da ciddi sorunlar

yaşanmaktadır. İldeki tarımsal faaliyetlerin canlandırılması için ürünlerin ilde işlenmesi

ve ürünlerin pazara ulaştırılmasının sağlanması da büyük önem taşımaktadır. Bu

konuda ilde üretilen ürünlerin yine il içinde işlenmesi için gerekli yatırımlara olanak



16

sağlanmalı ve ürünün pazara sürülmesi anlamında gerekli organizasyonların

geliştirilmesi sağlanmalıdır.

Muş İli’nin sahip olduğu doğal mera ve çayırlıklar ilde hayvansal üretimin

gelişmesine olanak tanıyacak niteliktedir. Sektörel dağılım içinde en büyük paya sahip

olan tarım sektörü içinde hayvancılığın yeri büyüktür. Halen mera hayvancılığı yaygın

durumda olup, geleneksel üretim yapısı korunmaktadır. İldeki hayvancılık sektörü;

yetiştirilen küçükbaş ve büyükbaş hayvan ırklardan yüksek verim alınamaması, hayvan

barınaklarının hayvan yetiştiricili ğine elverişli olmaması, hayvan yemi yetiştiricili ğinin

yaygılaştırılamaması, mera alanlarının gelişi güzel kullanımı gibi sorunlarla karşı

karşıyadır. Ayrıca tarım sektöründe olduğu gibi hayvancılıkta da işleme ve pazarlama

sorunu yaşanmaktadır. Hayvansal üretimde verimliliğin ve etkinliğin sağlanması için,

modern üretim, yöntem ve tekniklerinin uygulanması, hayvancılık faaliyetlerinin

organize hale getirilmesi, yem teminindeki güçlüklerin giderilebilmesi için yem bitkileri

üretiminin desteklenmesi, mera alanlarının sağlıklaştırılması ve kontrollü

kullanımlarının sağlanması gerekmektedir.

Tarım sektöründe yaşanan sorunlar ve ilin sahip olduğu potansiyeller göz

önünde bulundurularak çevre düzeni planı kapsamında Muş İli’nde; ilin ekonomik

yapısının temellerini oluşturan tarım sektörünün geliştirilmesine yönelik olarak;

� Bitkisel ve hayvansal üretimin organize hale getirilmesi,

� Mera niteliğine sahip alanların belirlenerek mevcut mera envanterinin

çıkarılması, mevcut meraların kullanım değişikli ğinin önlenmesi, etkin

kullanımı için ıslah planları ve otlatma planlarının yapılması,

� Bu sektörlerden elde edilecek ürünlerin işlenmesine yönelik yatırım bölgelerinin

seçilmesi,

� Elde edilen ham/mamul maddenin pazarlanması konusunda organizasyonun

tanımlanması,

� Tarımsal üretimde yem bitkileri üretiminin artırılması ile hayvancılık faaliyetine

destek sağlanması,

� Tarımsal ekipmanları üreten sanayinin desteklenmesi,

� Tarımdan elde edilen ürünlerin işlenerek mamul/yarı mamul maddeye

dönüştürecek sanayinin desteklenmesi

amaçlanmıştır.

Bu amaçlara yönelik olarak planda; planlama bölgesi içinde var olan verimli

tarımsal havzalarda yetiştirilen tarımsal ürünleri işleyerek değerlendiren ve/veya pazara

hazırlamaya yönelik faaliyette bulunan her türlü tarım işletmeleri ile ürün toplama,



17

depolama, saklama alanları için düzenlemelerin yapılacağı; tarımsal alanlarda giderek

yaygınlaşan hayvancılık ve besicilik tesislerinin organize hale getirilmesi için besicilik,

sütçülük, yem üretimi ve ürün işleme tesislerinin gereğince toplu olarak yer alabileceği

“Organize Tarım/Hayvancılık Bölgeleri” önerilmiştir. Bu alanlarda kırsal kalkınmayı

amaçlayan ihtisaslaşmanın sağlanacağı öngörülmüştür. Ayrıca ilde sanayi sektörünün

gelişiminin, tarımsal ürünlerin işlenmesine yönelik tesisler ve tarım alet ve makineleri

üretimine yönelik tesisler ile sağlanacağı kabul edilmiştir.

Muş İli’nde tarımsal verimin artırılmasına yönelik yöntemlerin geliştirilmesi ve

araştırmaların gerçekleştirilmesi, endüstriyel tesislerin teknolojik gelişiminin

arttırılması, Ar-ge çalışmalarının kolaylaştırılması ve üniversite-sanayi işbirliğinin

geliştirilmesi amacıyla Muş İl Merkezi’nde Alparslan Üniversitesi’ne erişimi kolay bir

alanda “Teknopark” önerilmiştir.

İl merkezinin Doğu Anadolu’yu Orta Anadolu’ya bağlayan stratejik bir noktada

konumlanması ve Doğu Anadolu illerini birbirine bağlayan yollar üzerinde yer alması

nedeniyle ilde ticaret sektörünün gelişeceği ve bununla beraber bu sektöre lojistik

destek sağlayan yatırımların gelişeceği kabul edilmiştir. Hizmetler sektörünün kendi iç

dinamiklerinin yanı sıra, tarım-hayvancılık sektöründe, tarımsal sanayide artan üretime

ve pazarlama faaliyetlerine bağlı olarak gelişeceği kabul edilmiştir.

Yapılan SWOT analizi sonuçlarına göre Muş İli’nin çeşitli turizm faaliyetlerine

elverişli alanlara sahip olması güçlü yanı olarak ortaya çıkmıştır. Kültür turizmi

kapsamında özellikle il merkezinde olmak üzere il genelinde sahip olunan arkeolojik ve

kültürel değerlerin (İl Merkezi’nde Alaattin Camii, Ulu Cami, Hacı Şeref Camii, Tarihi

Murat Köprüsü ile Hasbet Kalesi, Malazgirt İlçesi’nde ise, Malazgirt Kalesi, Katerin

Kalesi ve Tıkızlı Kalesi, Varto İlçesi’nde Kayalıdere Antik Kenti vb.) varlığı önemli bir

potansiyel oluşturmaktadır. Tarihte “Türklere Anadolu’nun kapılarını açan savaş”

olarak bilinen Malazgirt Meydan Muharabesi’nin gerçekleştiği Malazgirt İlçesi bu

özelliği ve sahip olduğu tarihi kentsel doku özellikleri ile önemli bir turizm

potansiyeline sahiptir. Merkez İlçe’ye bağlı Yukarıyongalı Köyü’nde bulunan Çengilli

Kilisesi de inanç turizmi açısından önem taşımaktadır. Ayrıca ilin havaalanına sahip

olması da turizme katkı sağlayacak bir potansiyeldir. Muş’un sahip olduğu kültürel

değerlerin tanıtımının arttırılması gelecekte Muş’ta turizm faaliyetlerinin gelişimini

destekleyecektir. İldeki doğal göller olan Haçlı (Bulanık), Büyük Hamurpet, Küçük

Hamurpet (Akdoğan Gölleri) ve Kaz gölleri ile önemli kuş alanları, önemli doğa

alanları koruma kullanma dengesi gözetilerek eko turizme katkı sağlayacak doğal

kaynaklardır. Planda, ilin sahip olduğu bu doğal ve kültürel zenginliklerin turizm

faaliyetlerinde değerlendirilmesi ile kültür turizmi, inanç turizmi ve eko turizmin

geliştirilmesi öngörülmüştür. Ayrıca Varto İlçesi’nde bulunan Bazikan Çermiği

sayesinde termal turizmin, Koğ Tepesi’nde de kış turizminin gelişimi öngörülmüştür.



18

Sanayi sektörü altında yer alan madencilik faaliyetlerinin, ilde Bilican Dağı

eteklerinden çıkartılan ve Bulanık taşı olarak bilinen doğal taş malzemeye dayalı olarak

gelişeceği kabul edilmiştir. Tarih öncesinden günümüze kadar değişik amaçlar için

kullanılan bu doğal taşın bölge mimarisinde önemli bir yeri olup günümüzde de inşaat

sektöründe yaygın olarak kullanılmaktadır. İlçe sınırları içinde Erentepe Beldesi,

Yemişen Beldesi, Mollakent Beldesi, Uzgörür Beldesi, Bulanık Kırmızı Taş Mevki,

Karaburun ve Günyurdu Köyleri Mevkilerinde bulunan taş ocaklarından çıkarılan

Bulanık Taşının en önemli özellikleri deforme olmadan uzun süre yapısını koruması,

kolay işlenebilirliği ve ısı yalıtımının kuvvetli olmasıdır.

İlde yaşanan çevre sorunlarına bakıldığında, katı atıklar önemli bir sorun

kaynağı olduğu görülmektedir. İl genelinde toplanan katı atıklar Pertek Deresi

yakınında bir bölgede düzensiz olarak depolanmaktadır. Katı atıklar ile ilgili; koku

problemi, yüzey ve yer altı sularının kirlenmesi, toprak kirliliği, görüntü kirliliği,

haşerelerin artması, halk ve çevre sağlığının olumsuz yönde etkilenmesi gibi sorunlarla

karşılaşılmaktadır. Muş İli’ndeki diğer ilçelerde de katı atıkların depolanarak bertaraf

edildikleri yerler benzer nitelikte olup aynı sorunlara yol açmaktadır. Katı Atıkların

Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde Muş İli’nde katı atık yönetimi amacıyla ilin tüm

belediyeleri ile koordineli olarak çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalarla katı

atıkların düzenli depolanması ve bertarafı için belirlenen Muş ve Civarı Belediyeler

Birli ği tarafından ve Malazgirt-Bulanık ve Civarı Belediyeler Birliği tarafından

belirlenen alanlar çevre düzeni planında “Düzenli Katı Atık Depolama Alanı” olarak

kabul edilmiştir.

Muş İlinde sel tehlikesi ve erozyon tehlikesi ile karşı karşıya olan alanlarda

alınması gereken önlem ağaçlandırma çalışmalarıdır. Bu nedenle planda, Muş İli’nde

kent merkezinin güneybatısındaki alanlar İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’nden alınan

bilgilere dayanarak ağaçlandırma sahası olarak önerilmiştir.

3.2.2. Bitlis İli

Bitlis İli, yapılan SWOT analizi çalışması sonunda Planlama Bölgesi illeri

arasında; İskenderun Körfezi ile Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu’yu birbirine ve İran’a

bağlayan İpek yolu güzergahında bulunan konumu ve sahip olduğu doğal, kültürel,

tarihi, arkeolojik değerlere dayanan yüksek turizm potansiyeli ile öne çıkmaktadır.


oluşturulan senaryoda; Bitlis İli, başta Ahlat Turizm Merkezi, Tatvan Turizm Merkezi,

Sapgör Kış Sporları Turizm Merkezi olmak üzere doğal, kültürel, arkeolojik değerlerin

yoğunlaştığı bölgelerde turizm faaliyetlerinin artışı ve bu bölgelerde yapılacak turizm

altyapısına yönelik yatırımlar sonucunda gelişecek “turizm odağı ve müzekent” olarak

kabul edilmiştir. Ayrıca ilin ekonomik temellerini oluşturan tarım ve hayvancılık



19

faaliyetlerinin geliştirilmesine yönelik kararların getirilmesi de kaçınılmazdır.

Bitlis İli’nde mevcut durumda ildeki turizm geliri ve ziyaretçi sayısı ülke

değerlerinin çok altındadır. Bu durumun en önemli nedenlerinden biri 2000’li yıllara

kadar güvenlik nedeniyle Doğu Anadolu turlarının sınırlı sayıda gerçekleşmesi

sonucunda, Doğu Anadolu Tur Güzergahı üzerinde bulunan Bitlis’e gelen ziyaretçi

sayısının oldukça azalmasıdır. Ancak ilin sahip olduğu; Ahlat ve Bitlis kent

merkezlerindeki tarihi ve kültürel yapıların, Nemrut Kalderası’nın doğal ve rekreatif

değerlerinin, Van Gölü kıyısında kıyı turizmi olanaklarının, ilin çeşitli bölgelerindeki

kış turizmi ve eko turizm olanakları gibi turizme konu olacak potansiyellerin mutlaka

değerlendirilmesi gerekmektedir. Ahlat, Adilcevaz ve Tatvan ilçeleri ve yakın

çevresinden oluşan bölge hem doğal hem de kültürel özellikleri açısından önemli bir

turizm potansiyeline sahiptir. Ayrıca turizm merkezi ilan edilen bölgelerde de turizm

altyapısının gelişmesine yönelik yatırımların yetersiz olması nedeniyle turizm

merkezlerindeki faaliyetlerin geliştirilmesi ve yatırımların desteklenmesi gerekmektedir.

İlin sahip olduğu turizm ve çekim merkezi olma potansiyelinin geliştirilmesi için

öncelikle turizmde çeşitlili ğin artırılması ve tanıtım faaliyetlerine ağırlık verilmesi

gerekmektedir. Bunun sonucunda yaşanacak turizm hareketliliği ile Bitlis’e gelen

ziyaretçi sayısı artacak ve ayrıca turizm sektörünün gelişimi başta ticaret olmak üzere

diğer sektörleri de olumlu etkileyecektir.

Bitlis İli’nin sahip olduğu turizm potansiyel göz önünde bulundurularak çevre

düzeni planı kapsamında; ilde turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesine

yönelik olarak;

� Ahlat ve Bitlis Merkez İlçe’de olmak üzere il genelinde yer alan kültür

varlıklarının korunarak, bu kaynağın turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesinde

kullanılması,

� Bölgede yer alan arkeolojik değerlerin korunarak, bu kaynağın turizm

faaliyetlerinin çeşitlendirilmesinde kullanılması,

� İlin biyolojik ve ekolojik yapısının korunmuşluğu dikkate alınarak eko-turizm

faaliyetlerinin desteklenmesi,

� İl sınırları içerisinde günümüze kadar ilan edilmiş turizm merkezlerinin faaliyete

geçirilmesi,

amaçlanmıştır.

Bu amaçlara yönelik olarak planda; Sapgör Kış Sporları Turizm Merkezi, Ahlat

Turizm Merkezi ve Tatvan Turizm Merkezi’nde turizm faaliyetlerinin ve yatırımların

desteklenmesi öngörülmüştür. Adilcevaz İlçesi sınırları içinde yer alan Kavuştuk

Yarımadası, Ahlat İlçesi sınırları içinde yer alan Karmuç Çayı ve Adilcevaz İlçesi



20

sınırları içinde yer alan Batmış Gölü’nde eko turizmin geliştirilmesi öngörülmüştür.

Merkez İlçe’de Ilıcak(Germap) Kaplıcası’nın bulunduğu Ilıcak Köyü’nde, Güroymak

İlçesi’nde Tahtalı Çukur Kaplıcası’nın bulunduğu Tahtalı Köyü’nde ve Budaklı

Köyü’nde termal turizmin geliştirilmesi öngörülmüştür.

Bitlis İli’nde diğer sektörlerdeki mevcut eğilim, sorun ve potansiyellere

bakıldığında, bölge genelindeki en yaygın ekonomik faaliyet olan tarımsal faaliyetlerin,

ildeki arazilerin yüksek dağlar ve derin vadilerden oluşması, şiddetli ve uzun süren kış

mevsimi gibi koşullardan olumsuz etkilendiği görülmektedir. İlin sahip olduğu doğal

mera ve çayırlıklar, ildeki doğal yapının büyük bölümünün günümüze kadar

bozulmadan ulaşmış olması ise ilde hayvancılık ve arıcılık sektörünün gelişmesine

olanak tanıyacak niteliktedir. Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden elde edilen

ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması konusunda yaşanan sorunlar da sektörü olumsuz

etkilemektedir. Bu nedenle planda, kırsal kalkınma hedefine uygun olarak tarım ve

hayvancılık sektörünün organize hale getirilmesi için “Organize Tarım/Hayvancılık

Bölgeleri” önerilmiştir. İl için belirlenen vizyon kapsamında sanayi sektörünün mevcut

eğilimi devam ettirerek gelişeceği kabul edilmiştir. İlde ticari faaliyetlerin; İl

merkezinin İskenderun Körfezi ile Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu

İllerini birbirine bağlayan geçmişte İpekyolu olarak adlandırılan güzergahta yer alması

nedeniyle ve bu sektöre lojistik destek sağlayan yatırımların desteklenmesi ile

gelişeceği kabul edilmiştir. Bitlis İlinin ticaret faaliyetlerinin gelişmesinde ulaşım

güzergahlarının kesişim noktasında yer alan coğrafi konumu, her yıl düzenlenen Doğu

Anadolu Fuarı’nın Tatvan’da gerçekleştirilmesi gibi özellikleri ile Tatvan İlçesi de

önemli rol oynamaktadır. İlde ticaret faaliyetlerinin gelişiminde, artan turizm

faaliyetlerinin de etkili olacağı kesindir.

Kentsel gelişmeye elverişsiz coğrafi koşullara sahip olan Bitlis İli’nin ihtiyaç

duyacağı gelişme alanlarının belirlenmesi planın önemli konularındandır. Bitlis Çayı

vadisinin iki tarafında yer alan yüksek düzlükler üstünde kurulu olan kent merkezi

yerleşilebilir her noktaya doğru gelişimini sürdürmüştür. Sırtlarda ve vadi içlerinde

uzayan akslar boyunca gelişen kent toprakları doyma noktasına gelmiş, çevresindeki

doğal eşikler nedeniyle kentin gelişimi kısıtlanmıştır. Bunun sonucunda kent Muş-Van-

Diyarbakır Karayolu boyunca, nispeten yerleşime uygun düzlüklerin bulunduğu

alanlarda Tatvan yönüne doğru gelişimini sürdürmeye başlamıştır. Özelikle sözü edilen

hat boyunca eğitim kurumları ile resmi kurumların yer seçmesi bu aksa doğru kentin

gelişimini hızlandırmıştır. Kentin sahip olduğu coğrafik yapı kent merkezindeki çarpık

ve düzensiz yapılaşmanın en temel etmenlerindendir. Kentin yeni gelişmeye başlayan

bölümü olan Tatvan aksında yapılaşma planlı ve düzenlidir. Çevre düzeni planında da

kentin ihtiyaç duyduğu gelişme alanları Tatvan’a uzanan aks üzerinde Güroymak yolu



21

ayrımına kadar olan alanda, üniversite ile organize sanayi bölgesi çevresinde

önerilmiştir.

İldeki çevre sorunlarına bakıldığında ise Bitlis Çayı Islah Projesi bir an önce

hayata geçirilmeli, kanalizasyon atıklarının bu proje dahilinde Bitlis Deresi’ne

dökülmesi engellenmeli ve atık sular kurulacak bir arıtma tesisinde arıtılmalıdır. Su ve

kıyı yönetimi kapsamında Bitlis İli’nde bulunan tüm belediye başkanlıklarınca

kanalizasyon sistemlerinin tamamlanarak atık suların arıtma tesisinde sonlandırılmasına

yönelik çalışmalar yürütülmektedir. İlin Van Gölü kıyısında yer alan ilçe merkezlerinin,

alt yapı sistemleri ve atık su arıtma tesisleri Van Gölü Havzası Koruma Eylem

Planı’nda belirtildiği biçimde tamamlanmalıdır. Ayrıca kıyı şeridinde kurulu ve

kurulması düşünülen endüstriyel yapılar ile turistik tesislerin müstakil arıtma tesisleri

kurmaları, Van Gölü’nde atık sulardan kaynaklanan kirliliğin önlenmesi açısından

büyük önem taşımaktadır.

İldeki katı atıklar da önemli bir çevre sorunudur. İl Merkezi ile diğer ilçe ve

beldelerde düzenli katı atık depolama alanları bulunmamaktadır. İlde katı atık

sorununun çözülmesi amacıyla Bitlis, Tatvan, Güroymak ve Gölbaşı Belediye

Başkanlıkları tarafından belediyeler birliği kurulmuştur. Kurulan bu birlik, düzenli

depolama ve katı atık bertaraf tesisi için bir alan belirleyerek bu konuda proje

hazırlamış olup, belirlenen bu alan çevre düzeni planında “Düzenli Katı Atık Depolama

Alanı” olarak kabul edilmiştir.

Bitlis İli’nde ulaşım konusundaki en önemli gelişme Tatvan’dan başlayıp Van

Gölü’nün batısından ve kuzeyinden Ahlat- Adilcevaz- Erciş güzergahında devam

ederek Van Gölü’nün doğusundan Van İl Merkezi’ne bağlanan demiryolu projesinin

varlığıdır. Planlama döneminde tamamlanacağı kabul edilen bu demiryolu hattı çevre

düzeni planında da aynen kabul edilmiştir.

3.2.3. Van İli

Van İli, yapılan SWOT analizi çalışması sonunda, Planlama Bölgesi illeri

arasında; Anadolu topraklarını Kapıköy sınır kapısı aracılığı İran’a, Çaldıran İlçesi, Ağrı

Doğubayazıt İlçesi üzerinden Gürbulak sınır kapısı aracılığıyla Ermenistan’a bağlayan

güzergahta yer alan merkezi konumu ve buna bağlı olarak ortaya çıkan sınır ticareti ile

gelişmiş hizmetler ve sanayi sektörlerine dayalı bölgesel merkez işlevi ile öne

çıkmaktadır. İlin Urartulara dayanan kültürel mirasının değerlendirilmesi, ilin sahip

olduğu kültürel potansiyele bağlı olarak öne çıkan noktalardan biridir. Kapalı havza

özelliği nedeniyle kirliliğe karşı oldukça hassas bir yapıya sahip olan Van Gölü’nün

korunması da mutlaka göz önünde bulundurulması gereken bir konudur.



22


oluşturulan senaryoda; Van İli’nin, köklü bir geçmişe dayanan ticari merkez işlevinin,

sınır ticareti ve hizmetler sektöründeki hareketliliğe bağlı olarak bölgesel ve ulusal

düzeyde gelişeceği, ilde faaliyetini uzun süredir devam ettiren Organize Sanayi Bölgesi

ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nin katkılarıyla da endüstriyel merkez haline geleceği,

İlin “ticaret, hizmetler ve sanayi sektörlerine dayalı bölgesel merkez işlevi” üstleneceği

kabul edilmiştir.

Yapılan SWOT analizi sonuçlarına göre Van İli’nin çeşitli turizm faaliyetlerine

elverişli alanlara sahip olması da güçlü yanı olarak ortaya çıkmıştır. Van İli sahip

olduğu tarihi, kültürel, arkeolojik ve doğal değerleri ile önemli bir turizm potansiyeli

taşımaktadır. İlin sahip olduğu doğal ve kültürel zenginliklerin turizm faaliyetlerinde

değerlendirilmesi ile kültür turizmi, inanç turizmi, kıyı turizmi ve eko-turizmin

gelişeceği kabul edilmiştir.

Van İli’nin geçmişten günümüze sahip olduğu ticari işlevi, günümüzde de

etkinliğini sürdürmektedir. Bu durum kentin ekonomisine doğrudan yansımaktadır. Van

İli’nde geçmişte gerçekleştirilen sınır ticareti faaliyetleri il ve bölge kalkınmasına

önemli katkılar sağlamıştır. Kalkınmada önemli bir etken olan sınır ticareti bölge

ekonomisine canlılık getirmektedir. Ayrıca il için önemli bir istihdam kaynağı da

yaratan sınır ticareti, yapılacak yasal düzenlemelerle uygulamaya geçirilmelidir.

Planlama bölgesi illeri arasında en gelişmiş kent olan Van kentinde; sınır ticareti, ticari hareketlilik, uzmanlaşma, verilen hizmet düzeyindeki artış gibi etkenlerle hizmetler sektörünün gelişeceği kesindir. İlin ticari kapasitesinin artmasıyla, sanayi yatırımlarının da artması beklenmektedir. Günümüzde ildeki sanayi sektörünün yapısına bakıldığında; Organize Sanayi Bölgesinin 2000 yılından itibaren üretime geçmiş olduğu, ildeki sanayi kuruluşlarının ürünlerini il dışına da pazarlayan bölgesel karakterli kuruluşlar olduğu, bölgede endüstriyel hammaddelerin varlığının sanayi alanlarının gelişmesine imkan sağladığı, demiryolu taşımacılığının sanayi faaliyetlerini olumlu etkilediği ve sınır ülkeleriyle yapılan ticaretin sanayi sektörüne büyük katkısının olduğu görülmektedir. Ayrıca ilde üniversite-sanayi işbirliğinin sağlanması sayesinde endüstriyel gelişmenin hızlandırılması öngörülmüştür. İlde bulunan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi 27 yıl önce Fen Edebiyat Fakültesi, Veterinerlik Fakültesi ve Ziraat Fakültesi ile kurulmuş olup günümüzde hızla gelişen 10 fakültesi ve çok sayıda yüksek okul ile eğitim ve araştırma hizmetlerine devam etmekte olup sanayi sektöründeki yöntem ve faaliyetlerin gelişmesine de katkı sağlayacak potansiyele sahiptir.

İlin sahip olduğu bu potansiyeller göz önünde bulundurularak çevre düzeni planı kapsamında il için belirlenen vizyona bağlı olarak Van İli’nin ticaret, hizmetler ve sanayi sektörlerine dayalı bölgesel merkez işlevinin güçlendirilmesi için;

� Sınır ticaretinin yeniden düzenlenerek uygulamaya geçirilmesi



23

� Hizmetler sektörünün geliştirilmesi ve bu sektöre lojistik destek sağlayan yatırımların desteklenmesinin sağlanması,

� Sanayi sektörünün geliştirilmesi, endüstriyel tesislerin teknolojik gelişiminin arttırılması ve ar-ge çalışmalarının kolaylaştırılması için üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi,

� Sınır ticareti ve buna bağlı olarak gelişen hizmetler ve sanayi sektörünün ihtiyaç duyacağı ulusal ya da uluslar arası nitelikte sergi, ticaret vb. faaliyetlerin gerçekleştirilmesi

amaçlanmıştır.

Bu amaçlara yönelik olarak planda; Van Organize Sanayi Bölgesi için gelişme alanı, depolama alanları, il merkezinde Fuar, Festival ve Panayır Alanı ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’ne erişimi kolay bir alanda Teknopark önerilmiştir.

Van İli, ticaret ve sanayi sektörlerinin gelişimi için önemli bir potansiyel taşımasına rağmen mevcut durumda ilin toplam gayri safı milli hasılanın büyük bir kısmı tarım ve hayvancılıktan sağlanmaktadır. İlin sahip olduğu iyi ve verimli tarım arazileri sınırlı olup bu alanların mutlaka korunması gereklidir. İldeki tarım alanları kısıtlı olmasına rağmen, ilin sahip olduğu mera ve çayır alanları hayvancılık sektörü için yeterli kaynağı sağlamaktadır. Bu nedenle il sınırları içerisinde hayvancılık sektörünün geliştirilmesine olanak tanıyacak düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.

Tarım ve hayvancılık sektöründe yaşanan sorunlar ve ilin sahip olduğu potansiyel göz önünde bulundurularak çevre düzeni planı kapsamında Van İli’nde; tarım ve hayvancılık sektörünün organize hale getirilmesi, mera niteliğine sahip alanların belirlenerek mevcut mera envanterinin çıkarılması, mevcut meraların kullanım değişikli ğinin önlenmesi, etkin kullanımı için ıslah planları ve otlatma planlarının yapılması, bu sektörlerden elde edilecek ürünlerin işlenmesine yönelik yatırım bölgelerinin seçilmesi, elde edilen ham/mamul maddenin pazarlanması konusunda organizasyonun tanımlanması, tarımdan elde edilen ürünlerin işlenerek mamul/yarı mamul maddeye dönüştürecek sanayinin desteklenmesi, tarımsal üretimde yem bitkileri üretiminin artırılması ile hayvancılık faaliyetine destek sağlanması öngörülmüştür.

Van İli sahip olduğu tarihi, kültürel, arkeolojik ve doğal değerleri ile önemli bir turizm potansiyeli taşımaktadır. İl genelinde yer alan kültür varlıklarının ve bölgede yer alan arkeolojik değerlerin korunarak, bu kaynağın turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesinde kullanılması gerekmektedir. Van İli’nin bu potansiyeli içinde, sahip olduğu Urartu’dan Osmanlı’ya kadar olan kültürel doku öne çıkmaktadır. Eski Van Kentinin tarihsel geçmişinin Urartu dönemine (M.Ö. IX -VI yy) kadar indiği arkeolojik verilerle belgelenmiş olup Urartuların başkenti olan Van Kenti (Tuşpa), Ortaçağ, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de önemini korumuştur. Eski Van şehrinden günümüze birçok kültürel değere sahip yapı ulaşmıştır. Ancak bu değerlerin yok olma



24

tehlikesinden kurtulabilmesi için koruma ve restorasyon çalışmaları yapılarak turizme kazandırılması, tanıtımının yapılması gerekmektedir. Başta Van il merkezi olmak üzere ilin çeşitli ilçelerinde var olan bu değerler kültür turizmi açısından önem taşımaktadır. Çarpanak Adası Ktoust Kilisesi, Adır Adası Lim Manastırı Kilisesi, Akdamar Adası Kutsal Haç Kilisesi, St. Bartholomeus Kilisesi, Yedi Kilise (Varagavank Manastırı), Çifte Kilise (Surb Paulos ve Surb Petros Kilisesi), Hogeaevank Manastırı Saintes Femmes (Azize Kadınlar) Manastırı, Saint Georges (Pouthkouvank) Manastır Kilisesi, Surp Tigin Kilisesi gibi il sınırları içinde yer alan birçok kilise bulunmakta olup inanç turizmi açısından önem taşımaktadırlar.

Ayrıca ilin sahip olduğu coğrafi yapı ve iklim koşulları ile kış sporları için ildeki elverişli alanların değerlendirilmesi, Van Gölü’nün de mevcut durumundaki kirlilik sorunundan kurtarılarak su sporları, kıyı turizmi gibi faaliyetlere uygun hale getirilmesi ile de doğal kaynaklara dayalı turizm çeşitlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Van Gölü yaklaşık 430 km. kıyı şeridine sahip olup kıyı turizmi açısından büyük potansiyel taşımasına rağmen henüz turizm amaçlı bir kıyı düzenlemesi mevcut değildir. Göl kıyısı mevcut imkanlarla turizm ve rekreasyon faaliyetleri için kullanılmaktadır.

Turizm sektörü açısından ilde Ferit Melen Havaalanının bulunması önemli bir

etkendir. İldeki turizm faaliyetlerinin geliştirilmesi için tanıtıma önem verilmesi ve

konaklama imkanlarının iyileştirilmesi de mutlaka üzerinde durulması gereken

konulardır. İlin coğrafi yapı özellikleri, biyolojik ve ekolojik yapısının korunmuşluğu

dikkate alınarak eko-turizm faaliyetlerinin desteklenmesi yönünde çevre düzeni planı

kapsamında; Gevaş İlçesi’nde bulunan Abalı Kayak Merkezi’nde kış turizminin

geliştirilmesi, Gevaş İlçesi’nde Van Gölü kıyılarında eko turizmin geliştirilmesi,

Muradiye İlçesi’nde Bendimahi Deltası’nda eko turizmin geliştirilmesi, Saray İlçesi’nde

Çimenova Gölleri’nde eko turizmin geliştirilmesi, Çiçekli Beldesi’nde Dönemeç

Deltası’nda eko turizmin geliştirilmesi, Erçek Beldesi’nde Erçek Gölü’nde eko turizmin

geliştirilmesi önerilmiştir.

Planlama bölgesinin en önemli çevre sorunu olan Van Gölü’nün kirliliğine yönelik olarak, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı’nda belirlenen ve acil olarak yapılması gereken düzenlemeler, çevre düzeni planında da kabul edilmiştir. İldeki önemli çevre sorunlarından biri olan katı atık sorunun çözümüne yönelik olarak ise Van Mahalli İdareler Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Birliği tarafından Van Katı Atık Yönetim Sistemi Projesi hazırlanmış olup, tüm ilçe belediyelerin katılımı sağlanmıştır. Çevre düzeni planında da bu projenin uygulamaya geçirilerek katı atık sorunun çözülmesi desteklenmiştir.

Van Gölü’nde kirliliğe ve kıyı tahribine neden olan en önemli etkenlerden biri de kıyıdaki yapılaşma baskısıdır. Mevcut durumda Van Gölü kıyısında, özellikle



25

Edremit ve Gevaş ilçesi sınırları içinde kalan kıyılarda, kamu kurumlarının dinlenme tesisleri ve kampları yer almaktadır. 3621 sayılı Kıyı Kanunu’na aykırı oluşmuş yapılanmalar uluslar arası öneme sahip bir sulak alan olan Van Gölü ve kıyısının ekolojik yapısını tehdit etmektedir. Van Gölü kıyısında gerçekleştirilecek düzenlemelerin Kıyı Kanunu ve Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği çerçevesinde alt ölçekli planlarda değerlendirilmesi ve her türlü yapılaşmanın kontrol altına alınması gerekmektedir.

Ayrıca göl kıyısında ulaşımın kolaylaştırılması açısından olumlu olarak bakılan sahil yolu projelerinin, Van Gölü ve kıyısının doğal özelliklerine karşı olabilecek olumsuz etkileri de irdelenerek alt ölçekli planlarda değerlendirilmesi gerekmektedir.

Van Gölü kıyı alanının yapılaşma baskısına maruz bırakılmadan korunması, evsel ve endüstriyel atık sular ile katı atıklar sebebiyle oluşan göldeki kirlenmenin önüne geçilmesi için kıyı şeridinde yer alan tüm belediyelere ve ilgili kurumlara görevler düşmektedir.

Van Gölü’nde yaşanan diğer bir sorun da yağış, sıcaklık ve diğer çevresel faktörlere bağlı olarak su seviyesindeki yükselmedir. Kapalı havza göllerinin genel bir özelliği olan bu durum, Van Gölü’nde uzun zamandan beri gözlenmektedir. Van Gölü çevresindeki tarım alanları ve kentsel - kırsal yerleşmeler üzerinde uzun yıllık, yıllık ve mevsimlik seviye değişmeleri, büyük etkilerde bulunmuş ve yapılan ölçümlere göre, son 50 yıl içinde (1950- 2000) göl seviyesinde yaklaşık 3 m. yükselme meydana gelmiştir. 1993-94 yıllarındaki hızlı yükselme sonucu yüzlerce konut ve binlerce dekar tarım alanı su altında kalmış ve önemli bir çevresel probleme neden olmuştur. Van Gölü’ndeki seviye değişimi kıyılardaki kentler için bir çok problemi de beraberinde getirmiştir. Bunların başlıcaları; kıyılardaki yapıların su içinde kalması, göl kıyısındaki kentlerin kanalizasyon şebekesine taban suyunun karışması sonucu sistemlerin bozulması, göl çevresindeki büyük yerleşmelerden Van, Erciş ve Tatvan kentlerinin atık su arıtma tesislerinin kullanılamaz hale gelmesidir.2

08/06/1995 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından alınan 95/6925 sayılı kararla, göl çevresinde 1655 metre kotu altında kalan alan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın 31/05/1995 tarihli ve 5302 sayılı yazısı üzerine, 7269 sayılı Kanunun değişik 2. maddesine göre “Afete Maruz Bölge” olarak ilan edilmiştir. Bu kararla Van Gölü kıyısında 1655 m. kotu altında kalan alanlara yapılaşma yasağı getirilmiştir. Bu nedenle Van Gölü çevresindeki yeni yapılaşmalarda, 1655 m. kotuna kadar olan alanlara getirilen yapı yasağına uyulması gerekmektedir. Ayrıca, kıyı kentlerine ait kanalizasyon ve atık su arıtma tesisleri için de 1655 m. kotu dikkate alınarak güvenli noktalarda yer seçilmelidir.

2 “Kapalı Havza Göllerinde Seviye Değişimlerinin Kıyı Yerleşmelerine Etkisi: Van Gölü Örneği”, Yıldız, M.Z., Deniz O., Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:15 , Sayı:1, Elazığ, 2005.



26

3.3. BÖLGESEL NÜFUS YAPISI VE GELİŞİMİ

Planlama Bölgesini oluşturan Muş, Bitlis ve Van illerinin 2000 yılı ve öncesinde yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre elde edilen kentsel kırsal nüfus büyüklüklerine ve oranlarına bakıldığında, kırsal nüfus oranlarının, kentsel nüfusa göre daha fazla olduğu; 2000 yılı sonrasında ise göçler nedeniyle dengenin değişmekte olduğu, kırsal nüfusun oransal olarak giderek azaldığı, planlama bölgesi sınırları içinde başta Van İli’nde olmak üzere kentleşme sürecinin var olduğu görülmektedir.

2008 yılında gerçekleştirilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminin sonuçlarına göre Planlama Bölgesi içinde yaşayan toplam nüfus 1.735.575 kişidir. Bu nüfusun 821.394 kişisi kentsel, 914.181 kişisi ise kırsal nüfustur. Planlama Bölgesinde 2008 yılında kentsel/kırsal nüfus oranlarına bakıldığında; nüfusun % 47'sini kentsel, % 53'ünü kırsal nüfusun oluşturduğu görülmektedir.

Planlama bölgesinde yer alan yerleşimlerin öncelikle 1980-2008 yılları arasındaki nüfus değişimleri incelenmiştir. İl merkezlerinin yanı sıra tüm ilçe ve belde belediyelerinin 1980 ve 2008 yılları arasındaki nüfusları, TÜİK Genel Nüfus Sayımı Sonuçları ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden elde edilmiştir. Yerleşimlerin planın hedef yılı olan 2035 yılında ulaşacakları nüfuslar ise matematiksel projeksiyon yöntemleri kullanılarak belirlenmiştir. 2035 yılı projeksiyon nüfusu için; Üstel Fonksiyon, Bileşik Faiz, Aritmetik ve Doğrusal Regresyon yöntemleri kullanılmış ve daha sonra bu dört matematiksel yöntemin ortalamaları alınmıştır.

Matematiksel yöntemlerin yanı sıra, demografik yöntemler de projeksiyonda kullanılabilmektedir. Ancak demografik yöntemlerin kullanımına olanak verecek yaş gruplarına ve cinsiyete göre nüfuslar; yaşa özel doğurganlık , toplam doğurganlık hızları; üreme hızları; bebek ve çocuk ölüm hızları, dış ve iç göçlerin yaş ve cinsiyetlere göre dağılımları gibi demografik verilerin her yerleşim birimi için tutarlı ve eksiksiz olarak temin edilmesi imkanı olmadığından bu tür yöntemlerde sağlıklı sonuç elde edilememektedir. Ancak doğru verinin elde edilebildiği il geneline ilişkin nüfus tahminleri demografik yöntem olan Kuşak-Bileşen Yöntemi (Cohort Component Method) kullanılarak da araştırılmış, elde edilen değerler ile matematiksel yöntemlerle yapılan hesaplamaların karşılaştırması yapılmıştır.

Tablo 1. Planlama Bölgesi İlleri İçin Farklı Yöntemlerle Yapılan Nüfus Projeksiyonları Sonuçları

Aritmetik Yöntemler İL

2008 yılı nüfusu Üstel

fonksiyon Bileşik Faiz

Aritmetik Ortalama

Doğrusal Regresyon

4 Yöntem Ortalaması

Kuşak-Bileşen

Yöntemi

Muş 404.309 577.503 576.226 548.885 568.890 567.876 431.163

Bitlis 326.897 434.434 433.825 420.146 454.936 435.835 362.760

Van 1.004.369 3.035.197 2.968.446 2.087.498 1.543.381 2.408.630 1.195.097

Toplam 1.735.575 4.047.134 3.978.497 3.056.529 2.567.207 3.412.341 1.989.020



27

Çeşitli yöntemlerle belirlenen bu projeksiyon nüfuslarının zaman içerisinde; yeni

il-ilçe-belediye oluşturulması, değişen sağlık politikaları, yapılacak sanayi, enerji vb.

yatırımlar, finansal yatırımlar gibi etkilerle farklılık göstereceği kesindir. Bu nedenle

elde edilen projeksiyon değerleri her yerleşim için ayrı ayrı değerlendirilmiş, 2035 yılı

için kabul edilen projeksiyon yöntemi belirlenmiş ve 2035 yılı için bir nüfus kabulü

yapılmıştır. Projeksiyon değerlerinden kabul nüfuslarının elde edilmesinde;

yerleşimlerin planla belirlenen kimlikleri, sektörel gelişme eğilimleri, mekansal

gelişme yönleri ve eşikler, çevre ile olan ilişkileri, önemli yerleşim merkezlerine ve

önemli fonksiyonlara (OSB, üniversite, havaalanı vb.) uzaklıkları, ulaşım bağlantıları

gibi kriterler göz önünde bulundurulmuştur. Ayrıca yerleşimlerin varsa yürürlükteki

imar planlarına ait projeksiyon nüfusları ile de karşılaştırma yapılmıştır. Sonuç olarak

planlama bölgesinde yer alan tüm il merkezleri, ilçe ve belde belediyeleri için “2035 yılı

kabul nüfusu” belirlenmiş olup Planlama Bölgesinin 2035 yılı toplam nüfusu 3.228.685

kişi olarak kabul edilmiştir.

Tablo 2. Planlama Bölgesi İllerinin 2035 Yılı Kabul Nüfusları 2008 Yılı Nüfusu 2035 Yılı “Kabul Nüfusu”

İL Yüzölçümü

(km²) Kent Kır Toplam Kent Kır Toplam

MUŞ 8.586 138.089 266.220 404.309 463.000 305.465 768.465

BİTL İS 8.780 168.824 158.073 326.897 436.000 135.270 571.270

VAN 20.842 514.481 489.888 1.004.369 1.162.500 726.450 1.888.950

PLANLAMA

BÖLGESİ 38.208 821.394 914.181 1.735.575 2.061.500 1.167.185 3.228.685

3.3.1. Muş İli’nin Nüfus Geli şimi, Kentsel Nüfus Projeksiyonları

Muş İli’nin 1980-2008 yılları arasında nüfus gelişimi incelendiğinde; ilin toplam

nüfusunun 1980 yılında 302.406 kişi iken, 2000 yılında bu nüfusun 453.654 kişiye

ulaştığı, 2008 yılına gelindiğinde ise 404.309 kişiye gerilediği görülmektedir.

Muş’ta 1980 yılında 231.329 kişi olan kırsal nüfus, toplam nüfus içinde yaklaşık

% 76’lık bölümü oluştururken, 71.077 kişi olan kentsel nüfus da geriye kalan % 24’lük

bölümü oluşturmaktadır. 2000 yılına gelindiğinde ise toplam il nüfusu 453.654 kişiye

ulaşmış, kentsel nüfus da 159.503 kişi olarak toplam nüfusun yaklaşık % 35’ini

oluşturur duruma gelmiştir. 2008 yılında ise 404.309 kişi olan toplam nüfus içinde

138.089 kişilik kentsel nüfusun oranı %34’tür. 1980 yılında toplam nüfusun % 76’lık

bölümünü oluşturan kırsal nüfus, 2008 yılına kadar olan süreç içerisinde 34.891 kişi

artmış ve 266.220 kişiye ulaşmış, ancak toplam il nüfusu içerisindeki payı % 66

dolaylarına gerilemiştir.



28

Muş il sınırları içinde var olan, Muş Merkez Belediyesinin yanı sıra ilçe ve belde

belediyelerinin 2008 yılı TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre nüfusları ve

2035 yılı için 4 değişik yöntem kullanılarak yapılan ve bu yöntemlerin ortalamasına

göre belirlenen nüfus tahminleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 3: Muş İli Belediyeleri Nüfus Tahminleri 2035 İLÇE

BELEDİYE 2008

Üstel Bileşik

Faiz Aritmetik

Doğrusal Regresyon


Muş 69.507 148.878 147.426 123.207 107.548 131.765 Karaağaçlı 2.603 2.958 2.957 2.922 5.109 3.486 Kırköy 2.352 5.077 5.026 4.185 4.247 4.634 Kızılağaç 2.971 13.852 13.406 8.316 5.659 10.308 Konukbekler 4.955 19.134 18.813 14.180 12.504 16.158 Serinova 2.732 5.837 5.773 4.726 3.811 5.037 Sungu 6.181 46.823 44.072 20.549 14.750 31.548 Yeşilova 2.691 18.971 18.104 9.658 6.874 13.401

MERKEZ

Yaygın 3.968 8.408 8.360 7.470 7.998 8.059

Bulanık 20.889 77.178 74.902 47.976 38.442 59.625

Elmakaya 2.517 4.506 4.484 4.069 4.390 4.362

Erentepe 4.161 9.327 9.222 7.537 7.714 8.450

Karaağıl 2.138 3.672 3.659 3.394 2.970 3.424

Mollakent 2.056 9.275 9.037 6.068 5.115 7.374

Rüstemgedik 3.477 9.218 9.092 7.158 8.448 8.479

Sarıpınar 2.737 7.065 6.964 5.436 4.808 6.068

Uzgörür 2.939 6.514 6.472 5.696 5.696 6.169 Yemişen 1.821 5.773 5.668 4.196 4.214 4.963

BULANIK

Yoncalı 1.970 2.159 2.159 2.157 4.349 2.706

Hasköy 14.480 32.028 31.802 27.754 35.415 31.750 HASKÖY

Düzkışla 2.975 4.888 4.868 4.469 7.740 5.491

Korkut 3.227 6.435 6.366 5.249 4.335 5.596

Altınova 2.909 3.728 3.726 3.686 7.089 4.557 KORKUT

Karakale 1.942 4.434 4.419 4.116 4.249 4.305

Malazgirt 20.110 34.951 34.791 31.691 31.368 33.200

Gölkoru 2.003 5.055 5.002 4.133 5.327 4.880 MALAZG İRT

Konakkuran 2.229 2.887 2.884 2.830 3.947 3.137

VARTO Varto 9.876 19.275 19.160 17.035 14.979 17.612

Kaynak: TÜİK Genel Nüfus Sayımları ve ADNKS sonuçları kullanılarak hesaplanmıştır.



29

Tablo incelendiğinde, Muş il sınırları içindeki yerleşim merkezlerinin büyük

bölümünde plan dönemi içinde nüfus artışının süreceği, bazı yerleşmelerde ise artışın

sınırlı olduğu, özellikle küçük kırsal yerleşmelerde artışta bir yavaşlamanın olacağı,

görülmektedir.

Tabloda verilen yerleşmelerin 2008 yılına kadar olan dönemdeki nüfus gelişimi

de göz önünde bulundurularak 4 değişik yöntem ve bunların ortalaması ile elde edilen

projeksiyon sonuçları değerlendirilmiştir. Bir sonraki aşamada elde edilen projeksiyon

değerleri her yerleşim için ayrı ayrı değerlendirilmiş, yerleşimlerin mevcut özellikleri,

gelişme eğilimleri, çevre düzeni planında belirlenen kimlikleri ve yürürlükteki imar

planları ile belirlenmiş projeksiyon nüfusları da dikkate alınarak 2035 yılı kabul nüfusu

belirlenmiştir.

3.3.2. Bitlis İli’nin Nüfus Geli şimi, Kentsel Nüfus Projeksiyonları

Bitlis İli’nin 1980-2008 yılları arasındaki nüfus gelişimine bakıldığında; ilin

toplam nüfusunun, 1980 yılında 257.908 kişi iken 2000 yılında 388.678 kişiye ulaştığı,

2008 yılına gelindiğinde ise 326.897 kişiye gerilediği görülmektedir.

1980 yılında 164.151 kişi olan kırsal nüfus, bu dönemde toplam nüfusun

yaklaşık % 64’lük bölümüne karşılık gelirken, 93.757 kişi olan kentsel nüfus da, kalan

% 36’lık bölümü oluşturmaktadır. 2000 yılına gelindiğinde ise toplam il nüfusu 388.678

kişiye ulaşırken, kentsel nüfus da toplam içindeki oranını yükselterek, 219.511 kişi ile

toplam nüfusun yaklaşık % 56’sını oluşturmuştur. 2008 yılında ise 326.897 kişi olan

toplam nüfus içinde 168.824 kişilik kentsel nüfusun oranı %52’dir. 1980 yılında toplam

nüfusun % 64’lük kısmını oluşturan kırsal nüfus ise 2008 yılına kadar olan süreç

içerisinde reel olarak da azalmış 158.073 kişiye gerilemiş, toplam il nüfusu içerisindeki

payı da % 48 dolaylarına düşmüştür.

Bitlis il sınırları içinde var olan, Bitlis Merkez Belediyesinin yanı sıra ilçe ve

belde belediyelerinin 2008 yılı TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre

nüfusları ve 2035 yılı için 4 değişik yöntem kullanılarak yapılan ve bu yöntemlerin

ortalamasına göre belirlenen nüfus tahminleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo incelendiğinde, genel olarak nüfusta artış eğiliminin sürdüğü, ancak küçük

ölçekli bazı beldelerde artışın sınırlı olduğu, bazılarında ise nüfusun azaldığı

görülmektedir.



30

Tablo 4: Bitlis İli Belediyeleri Nüfus Tahminleri

2035 İLÇE BELEDİYE 2008

Üstel Bileşik

Faiz Aritmetik

Doğrusal Regresyon


Bitlis 41.404 80.595 80.052 70.238 62.465 73.338 MERKEZ Yolalan 2.864 2.802 2.802 2.800 3.611 3.004 Adilcevaz 17.458 104.621 100.929 60.394 52.273 79.554

ADİLCEVAZ Aydınlar 4.282 29.240 27.824 14.416 9.437 20.229

Ahlat 19.551 77.010 75.041 50.429 49.345 62.956 AHLAT Ovakışla 3.708 9.928 9.763 7.372 7.777 8.710

Güroymak 19.580 135.795 127.458 57.899 38.454 89.901 Günkırı 4.150 11.870 11.633 8.398 7.589 9.872 GÜROYMAK

Gölbaşı 4.989 7.172 7.158 6.836 10.885 8.013

Hizan 10.258 263.557 223.306 46.589 21.879 138.833 HİZAN Kolludere 848 600 599 550 1.063 703

Mutki 2.597 2.043 2.042 2.005 2.857 2.237 Kavakbaşı 1.664 4.547 4.507 3.828 4.812 4.424 MUTK İ

Koyunlu 1.632 2.826 2.823 2.745 2.532 2.731 TATVAN Tatvan 57.976 80.415 80.210 75.905 80.180 79.177

Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçları kullanılarak hesaplanmıştır.

Yukarıdaki tabloda verilen yerleşmelerin 2008 yılına kadar olan dönemdeki nüfus gelişimi de göz önünde bulundurularak 4 değişik yöntem ve bunların ortalaması ile elde edilen projeksiyon sonuçları değerlendirilmiştir. Bir sonraki aşamada elde edilen projeksiyon değerleri her yerleşim için ayrı ayrı değerlendirilmiş, yerleşimlerin mevcut özellikleri, gelişme eğilimleri, çevre düzeni planında belirlenen kimlikleri ve yürürlükteki imar planları ile belirlenmiş projeksiyon nüfusları da dikkate alınarak 2035 yılı kabul nüfusu belirlenmiştir.

3.3.3. Van İli’nin Nüfus Geli şimi, Kentsel Nüfus Projeksiyonları

Van İli’nde nüfusun 1980-2008 yılları arasındaki gelişimi incelendiğinde, ilin toplam nüfusunun 1980 yılında 468.646 kişi olduğu, 2000 yılında gelindiğinde nüfusun 877.524 kişi olduğu, 2008 yılına gelindiğinde ise nüfusun 1.004.369 kişiye ulaştığı görülmektedir.

1980 yılında, 311.794 kişi olan kırsal nüfusun, toplam nüfusun yaklaşık % 67’lik kısmını oluşturduğu, 156.852 kişi olan kentsel nüfusun da toplam nüfusun % 33’lük kısmı oluşturduğu görülmektedir. 2000 yılına gelindiğinde ise toplam il nüfusunun

877.524 kişiye ulaştığı, kentsel nüfusun da 446.976 kişi ile toplam nüfusun yaklaşık % 51’ine karşılık geldiği, 2008 yılında ise 1.004.369 kişi olan toplam nüfus içinde 514.481 kişilik kentsel nüfusun oranının yine %51 olduğu görülmektedir.

1980 yılında toplam nüfusun % 67’lik kısmını oluşturan kırsal nüfusun 2008 yılına kadar olan süreç içerisinde 178.094 kişi artmış ve 489.888 kişiye ulaşmış, ancak



31

toplam il nüfusu içerisindeki payı kentsel nüfus oranının artışına bağlı olarak % 49 dolaylarına gerilemiştir.

Tablo 5: Van İli Belediyeleri Nüfus Tahminleri

2035 İLÇE

BELEDİYE 2008 Üstel Bileşik Faiz Aritmetik

Doğrusal Regresyon


Van 342.139 1.075.280 1.049.786 722.150 604.763 862.995 Bostaniçi 18.520 23.156 23.129 22.513 26.075 23.718 MERKEZ Erçek 4.226 4.930 4.919 4.682 4.632 4.791

BAHÇESARAY Bahçesaray 3.343 8.305 8.205 6.628 5.671 7.202

BAŞKALE Başkale 14.601 30.529 30.302 26.279 22.184 27.323

ÇALDIRAN Çaldıran 15.311 21.164 21.137 20.522 33.046 23.967

ÇATAK Çatak 6.163 34.408 32.777 17.168 11.063 23.854

Edremit 12.541 117.276 107.556 39.916 24.733 72.370 EDREM İT

Çiçekli 4.715 6.061 6.054 5.888 9.063 6.767

Erciş 73.733 199.784 196.677 150.855 134.867 170.546

Çelebibağı 12.611 13.956 13.954 13.897 204.095 16.476 ERCİŞ

Kocapınar 4.526 18.475 17.885 11.123 8.218 13.925

Gevaş 10.594 18.357 18.273 16.655 15.328 17.153 GEVAŞ

Akdamar 2.741 115.903 92.313 13.225 5.993 56.858

GÜRPINAR Gürpınar 6.499 94.955 86.656 30.884 14.963 56.865

Muradiye 14.830 19.629 19.586 18.668 22.833 20.179 MURAD İYE

Ünseli 3.445 9.605 9.466 7.375 6.163 8.152

Özalp 10.596 47.841 45.712 24.699 14.789 33.260 ÖZALP

Sağmalı 5.347 17.138 16.778 11.952 9.660 13.882

SARAY Saray 4.131 11.396 11.211 8.515 7.538 9.665

Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçları kullanılarak hesaplanmıştır.

Van il sınırları içinde var olan, Van Merkez Belediyesinin yanı sıra ilçe ve belde belediyelerinin 2008 yılı TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre nüfusları ve 2035 yılı için 4 değişik yöntem kullanılarak yapılan ve bu yöntemlerin ortalamasına göre belirlenen nüfus tahminleri Tablo 5’te verilmiştir.

Tablo incelendiğinde, Van il sınırları içindeki yerleşim merkezlerinin tümünde plan dönemi içinde nüfus artışının olduğu, bazı yerleşmelerde artışın sınırlı olmasına rağmen genel olarak nüfusta artış eğiliminin sürdüğü görülmektedir. Yukarıdaki tabloda verilen yerleşmelerin 2008 yılına kadar olan dönemdeki nüfus gelişimi de göz önünde bulundurularak 4 değişik yöntem ve bunların ortalaması ile elde edilen projeksiyon sonuçları değerlendirilmiştir. Bir sonraki aşamada elde edilen projeksiyon değerleri her yerleşim için ayrı ayrı değerlendirilmiş, yerleşimlerin mevcut özellikleri, gelişme eğilimleri, çevre düzeni planında belirlenen kimlikleri ve yürürlükteki imar planları ile belirlenmiş projeksiyon nüfusları da dikkate alınarak 2035 yılı kabul nüfusu belirlenmiştir.



32

4. PLAN KARARLARI

4.1. MEVCUT PLAN KARARLARI

4.1.1. Çevre Düzeni Planları

Planlama bölgesi sınırları içerisinde ilçe ve belde merkezlerine ait nazım ve uygulama imar planları dışında üst ölçekte plan bulunmamaktadır.

4.1.2. Nazım ve Uygulama İmar Planları

Planlama bölgesi illeri için yapılmış bütüncül bir nazım imar planı bulunmamakta olup mevcut planlar sadece ilçe ve belde merkezlerine ait nazım ve uygulama imar planlarıdır.

4.1.2.1. Muş İl Sınırları İçinde Onaylı Planlar

Muş il sınırları içinde onaylı çevre düzeni planının bulunmaması nedeniyle, İlde bulunan yerleşmelerde, planlama açısından üst ölçekli plan kararlarıyla çelişki anlamında bir sorun yaşanmamaktadır. Onaylanmış ve uygulanmakta olan nazım ve uygulama imar planlarına genel olarak bakıldığında, planların var olan gelişme açısından yeterli olduğu görülmektedir.

Muş il sınırları içindeki yerleşmelerin sahip oldukları imar planları yapılan hesaplamalar ile yeterlilik açısından test edilmiş, 2035 yılı için yeterli ya da fazla olduğu belirlenen planlar genel olarak kabul edilmiş ve bu planlara ekleme yapılmazken, planı yetersiz olan yerleşmelerin imar planlarına, gereksinimler doğrultusunda gelişme alanları eklenmiştir.

4.1.2.2. Bitlis İl Sınırları İçinde Onaylı Planlar

Bitlis il sınırları içinde onaylı çevre düzeni planının bulunmaması nedeniyle, İlde bulunan yerleşmelerde, planlama açısından üst ölçekli plan kararlarıyla çelişki anlamında bir sorun yaşanmamaktadır. Onaylanmış ve uygulanmakta olan nazım ve uygulama imar planlarına genel olarak bakıldığında, planların var olan gelişme açısından yeterli olduğu görülmektedir.

Bitlis il sınırları içindeki yerleşmelerin sahip oldukları imar planları yapılan hesaplamalar ile yeterlilik açısından test edilmiş, 2035 yılı için yeterli ya da fazla olduğu belirlenen planlar genel olarak kabul edilmiş ve bu planlara ekleme yapılmazken, planı yetersiz olan yerleşmelerin imar planlarına, gereksinimler doğrultusunda gelişme alanları eklenmiştir.

4.1.2.3. Van İl Sınırları İçinde Onaylı Planlar

Van il sınırları içinde onaylı çevre düzeni planının bulunmaması nedeniyle, İlde bulunan yerleşmelerde, planlama açısından üst ölçekli plan kararlarıyla çelişki anlamında bir sorun yaşanmamaktadır. Onaylanmış ve uygulanmakta olan nazım ve uygulama imar planlarına genel olarak bakıldığında ise planlı alanlar dışında kentsel



33

gelişmenin olduğu görülmektedir. İl merkezinde göç nedeniyle yaşanan hızlı nüfus artışı sonucunda plansız gelişen alanlar ortaya çıkmıştır.

Van kent merkezinin güneyinde Hakkari yolu üzerinde, kent merkezinin doğusundaki ve kuzeybatısındaki tarım alanları üzerinde imar planlarına aykırı gelişen alanlar bulunmaktadır. Van Ovası üzerindeki verimli tarım toprakları ve sulama alanı kentsel gelişmeden dolayı olumsuz etkilenmektedir.

Plansız kentleşme ve bununla birlikte ortaya çıkan kentsel altyapı eksikliği ilin en önemli sorunlarından biridir.

Planlama aşamasında Van il sınırları içindeki yerleşmelerin sahip oldukları imar planları yapılan hesaplamalar ile yeterlilik açısından test edilmiş, 2035 yılı için yeterli ya da fazla olduğu belirlenen planlar genel olarak kabul edilmiş ve bu planlara ekleme yapılmazken, planı yetersiz olan yerleşmelerin imar planlarına, gereksinimler doğrultusunda gelişme alanları eklenmiştir. Planlama aşamasında, plansız, denetimsiz ve altyapı sorunlarının yoğunlaştığı alanların gelişiminin engellenmesi esastır. Planlama öncesinde oluşmuş bu tür konut alanları, dayanakları ve çevresel özellikleri dikkate alınarak değerlendirilmiştir.

4.1.3. Mevzii İmar Planları

Planlama Bölgesi içindeki alanlara bakıldığında, mevzii yapılaşma taleplerinin genel olarak Van İli’nde yoğunlaştığı görülmektedir. Mevzii olarak yapılaşmanın gerçekleştiği bölgelerden bir bölümü zaman içinde nazım ve uygulama imar planları ile bütünleşik planlı alanlar içinde kalmıştır.

Mevzii imar planına dönüşen yapılaşma talepleri incelendiğinde, bunların büyük bölümünün Van’da konut amaçlı ve Muş, Bitlis, Van illerinde sanayi amaçlı yapılaşma taleplerinden kaynaklandığı görülmektedir.

4.1.4. Diğer Planlama Çalışmaları

Planlama Bölgesi içinde, nazım ve uygulama imar planları dışında var olan planlama kararlarına bakıldığında; TOKİ tarafından yapılmış olan imar planlarının ve Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü tarafından yapılan köy gelişme planlarının bulunduğu görülmektedir.

Köy gelişme planlarının tümünün, Van’ın ilçelerine bağlı köylerde konut alanları ve sağlık tesisi, eğitim tesisi, dini tesis, yeşil alan gibi donatı alanlarına yönelik olarak gerçekleştirildi ği görülmektedir.

TOKİ tarafından gerçekleştirilen çalışmaların ise Muş, Bitlis ve Van illerinde toplu konut alanları için yapılmış imar planı onamaları ve plan değişiklikleri olduğu görülmektedir.

Ayrıca planlama bölgesinin tarihi ve kültürel mirasının en önemli örneklerinden olan ve sit alanı olarak koruma altına alınmış alanlar için yapılmış koruma amaçlı imar planları bulunmaktadır. Bunlar; “Malazgirt Kalesi ve Çevresi Koruma Amaçlı İmar



34

Planı”, Bitlis Kent Merkezi ve Ahlat’taki kentsel ve arkeolojik sit alanlarını kapsayan “Bitlis Koruma Amaçlı İmar Planı” ve “Ahlat Koruma Amaçlı İmar Planı”, Van Kalesi ve çevresindeki Eski Van Kenti’ni kapsayan “Van Kalesi Koruma Amaçlı İmar Planı”dır.

Planlama alanı içinde, farklı kurumların yetkisi altında olan Bitlis’in Tatvan İlçesi’ndeki Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı ile Bitlis İli’ndeki Ahlat Turizm Merkezi, Tatvan Turizm Merkezi ve Sapgör Kış Sporları Turizm Merkezi’nin bulunduğu ancak bu alanlara yönelik ilgili kurum tarafından yapılmış ve yürürlükte olan üst ölçekli bir planın olmadığı tespit edilmiştir.

4.2. GENEL ARAZİ KULLANIM KARARLARI

4.2.1. Kentsel Yerleşme Alanları

Planlama Bölgesi içinde kentsel yerleşim alanları iki farklı tanımlamayla yer almıştır. Mevcut durumda planlı ya da plansız olarak var olan yerleşik alanlar güncel uydu görüntüleri kullanılarak, ölçeğin gerektirdiği detayda yerleşik alan olarak tanımlanmış ve “Kentsel Yerleşik Alanlar” olarak planda yer almıştır.

Kentsel yerleşimlere ilişkin planlarda yer alan bir diğer tanımlama ise “Kentsel Gelişme Alanları”dır. Kentsel gelişme alanlarına ilişkin genel yaklaşım, mevcut imar planı bulunan alanların öncelikli olarak korunmasıdır.

Araştırma aşamasında tüm yerleşmeler için elde edilmiş olan nüfus tahminlerinden ve yerleşmenin sahip olduğu mevcut yoğunluktan yola çıkarak, onaylı imar planının projeksiyon değerleri ve yoğunluk kabulleri de göz önünde bulundurularak hedef yıl 2035 yılında gereksinim duyulacak alanın hesaplaması yapılmış, son olarak elde edilen kentsel alan gereksinimi var olan planlı alan ile karşılaştırılmış ve onaylı imar planlarının 2035 yılında ortaya çıkması olası gelişmeleri karşılama düzeyleri değerlendirilmiştir.

Yapılan hesaplamalar doğrultusunda, planlı gelişme alanları hedef yıl için yeterli olmayan yerleşmelerde, gereksinim duyulan ilave alanlar nüfus hesaplamaları doğrultusunda düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra, yürürlükteki imar planları gereksinim duyulan alanın oldukça üzerinde olan planlı gelişme alanı kararları gözden geçirilmiş ve diğer verilerle karşılaştırılarak değerlendirilmiş, planlarda yer alan ihtiyaç fazlası alanların ilgili belediyesinin denetiminde etaplanarak yerleşime açılması kararı geliştirilmi ştir. Yürürlükteki imar planlarının alanı hesaplanırken; sadece yerleşik alan hesaplamaya katılmış, yerleşik alan dışında planda yer alan diğer arazi kullanımları (tarım alanı, mera alanı, orman alanı vb.) Mevcut Planlı Alan hesaplama dışı bırakılmıştır.

Plan sınırları içerisinde, nazım imar planı çalışmalarında afet riskinin (deprem, sel, heyelan v.b.) değerlendirilmesi, “Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik” hükümleri uyarınca yerleşime esas jeolojik/jeoteknik etütlerin yaptırılması zorunludur.



35

Van Gölü kıyısında yer alan yerleşmelerde, alt ölçekli planlarda 3621/3830 sayılı Kıyı Kanunu ve İlgili Yönetmelikleri’ne uyulması zorunludur.

Planlama Bölgesi sınırları içinde yer alan kentsel yerleşmelere ilişkin ayrıntılı değerlendirmelere aşağıdaki bölümlerde yer verilmiştir. Kentsel yerleşimi oluşturan kullanım kararlarından, sanayi, depolama, organize sanayi, planlı üniversite yerleşkeleri gibi ölçeğin elverdiği büyüklükte kullanım alanına sahip olan arazi kullanım türleri hesaplama dışında bırakılarak karşılaştırmalar yapılmış, ayrıştırılan kullanım kararlarına yönelik değerlendirmeler ayrıca yapılmıştır.

Kentsel Yerleşik Alanlar: Kentsel yerleşik alanlar, planlama bölgesini oluşturan illerin sınırları içinde var olan yerleşmelerden belediye statüsüne sahip olan belde, ilçe ve il merkezleridir. Bu yerleşmeler ile bunlardan kopuk konumlanmış mahalleler de kentsel yerleşik alanlar olarak tanımlanmıştır.

Kentsel yerleşik alanlar, güncel uydu görüntüleri kullanılarak uzaktan algılama yöntemi ile belirlenmiştir. Bu alanların, planlı olan bölümlerinin varsa nazım ve uygulama imar planı kararlarına uygun olarak gelişmesi ve yenilenmesi önerilirken, plan dışı ve plana aykırı gelişmiş alanların benzer yoğunluklarla yapılaşması önerilmiştir.

Belediyelerin mücavir alan sınırları içinde kalan köyler ile bu köylerin mahalleleri ise köy statüsünü koruyan yerler olduğundan kırsal yerleşik alanlar olarak tanımlanmıştır.

Kentsel Gelişme Alanları: Muş- Bitlis- Van Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı için üretilen gelişme kararları iki ana başlık altında ele alınmıştır. İlk başlık altında mevcut kentsel yerleşik alanlar ile bu alanlara ek olarak yerleşmelerin gereksinimi olan kentsel gelişme alanlarına ilişkin kararlar aktarılırken, ikinci başlık altında, kentsel gelişme alanları dışında, bir bölümü yerleşmelere bitişik bir bölümü yerleşmelerden bağımsız organize sanayi bölgeleri, depolama alanları vb. diğer tesis alanlarına ilişkin gelişme kararları aktarılmıştır.

Kentsel yerleşik alanlara ilişkin belirlemeler güncel uydu görüntüleri üzerinden yapılmış, var olan kentsel yerleşik alanlardaki yapılaşma yoğunlukları belirlenmiş ve bu yoğunluklara ilişkin genel değerlendirmeler yapılmıştır. Yerleşik alanlarda var olan yoğunluklardan yola çıkarak, her yerleşme için hedef yılda gereksinim duyulan alanlara ilişkin belirlemeler bu bölümde yapılmış ve bu belirlemeler yerleşmelerin sahip olduğu planlı alanlarla karşılaştırılmıştır.

Karşılaştırmalar sonucunda; 2035 yılı için gereksinim duyulan alanlardan daha fazla planlı alanı bulunan yerleşmelere ilave gelişme kararı üretilmezken, mevcut planları hedef yıl için gereksinim duyulan alanlardan küçük olan yerleşmelere, gereksinimleri doğrultusunda yeni gelişme alanları önerilmiştir.

Kentsel gelişme alanlarının belirlenmesi amacıyla; öncelikle yerleşmelerin 2008 yılı nüfusları ve kentsel yerleşik alan büyüklükleri kullanılarak güncel yerleşim yoğunluğu hesaplamaları yapılmış, kentsel yerleşik alan lekesi olarak belirlenmiş olan alanlarda var olan brüt yoğunluklar belirlenmiştir. Kentsel yerleşik alan büyüklüğü olarak verilen alansal büyüklüğe, kentsel yerleşik alanı oluşturan konut alanları, ticaret



36

alanları, küçük sanayi alanları vb. alanlar ile sosyal ve teknik altyapı alanları ile yollar, otoparklar, meydanlar dahil edilmiştir.

Yerleşmelerin güncel yoğunlukları belirlendikten sonra, mevcut onaylı imar planlarının projeksiyon yılı, projeksiyon nüfusu ve yoğunluk kabulü de dikkate alınarak imar planı bulunan yerleşmelerde plandaki yoğunluğun gerçekleşeceği; imar planı olmayan yerleşmelerde ise mevcut yoğunluğun süreceği varsayımı yapılmıştır. 2035 yılı için kabul edilen projeksiyon yönteminin sonucunda elde edilen nüfus değeri de tekrar gözden geçirilerek 2035 yılı için bir nüfus kabulü yapılmış ve 2035 yılı için kabul edilen yoğunluk değeri kullanılarak 2035 yılında gerekli olan alan büyüklüğü hesaplanmıştır. Yerleşmelerin sahip oldukları imar planlarının büyüklüğü ile 2035 yılı için belirlenen gerekli kentsel kullanım alanını karşılaştırılarak mevcut imar planlarının 2035 yılı için yeterliliği sınanmıştır. Buna dayanarak yerleşimlerde kentsel gelişme için planlanması gereken alan ve plan fazlası olan alan büyüklükleri belirlenmiştir. Bu değerlendirmelerin sonuçları aşağıdaki tablolarda bir araya getirilmiş, her il için belediyelere göre hesaplamalar yapılmıştır.

4.2.1.1. Muş İli’nde Kentsel Yerleşme Alanları

Günümüzde Muş il merkezi, kurulu olduğu ova üzerinde kuzey ve kuzeybatı yönünde yayılarak gelişmektedir. Yeni yapılaşmalar bu kesimlere kaymaktadır. Kırsal kesimlerde ise düzenli bir gelişme görülmemektedir. Kırsal yerleşimlerin kurulduğu alanlar genellikle dağ etekleridir.

Muş kent merkezi, kenti ülke ulaşım sistemine bağlayan D300 kodlu Erzurum, Bingöl-Bitlis Karayolu’nun güneybatısında ilk gelişimini göstermiştir. Süreç içerisinde karayoluna doğru gelişmesini sürdüren kent Devlet Demiryolu Hattına kadar uzamıştır. Bazı noktalarda ise Devlet Demiryolu Hattını yer yer geçerek tarım alanlarına doğru gelişimini sürdürmüştür.

Erzurum, Bingöl-Bitlis Karayolu hattında Bitlis yönünde Küçük Sanayi Sitesinin, Bingöl yönünde Yatılı Bölge İlköğretim Okulunun yer seçmesi gibi etmenler ve karayolunun sağladığı ulaşım kolaylıkları kentin lineer bir şekilde gelişmesini sürdürmesine neden olmuştur.

Kent merkezini, Devlet Karayolunu geçerek Devlet Demir Yolları istasyonuna bağlayan ve kentin omurgasını oluşturan güzergahta ve yakın çevresinde planlı gelişme gözlenirken, kentin güneydoğusundaki sırtlara doğru olan kesimde, Demiryolunun kuzey kesimlerinde ve Devlet Karayolunun Bingöl yönüne doğru olan kesimde düzensiz yapılaşmalar göze çarpmaktadır.

Muş il sınırları içinde var olan kentsel yerleşim birimlerinde; yerleşmelerin sahip oldukları imar planlarının büyüklüğü ile 2035 yılı için gereksinim duyulan kentsel kullanım alanını karşılaştırmak ve planlanacak alan büyüklüğünü belirlemek amacıyla aşağıdaki tablo hazırlanmıştır (Tablo 6: Muş İli Belediyeleri Planlı Alan Yeterliliği).

Muş il genelinde bulunan 28 belediyeden, ikisinde onaylı imar planı bulunamamakta olup, 17’sinde mevcut planlı alanlar 2035 yılı için kentsel gelişme alanları için gereksinim duyulan alanı karşılamaktadır. Mevcut imar planları 2035 yılı nüfusunun gereksinimini karşılayan yerleşmelerden özellikle Bulanık, Yoncalı ve Varto’da imar planlarının, gereksinimin oldukça üzerinde olduğu görülmektedir.



37

Tablo 6: Muş İli Belediyeleri Planlı Alan Yeterliliği Yürürlükteki İmar Planı 2008 2035

İLÇE BELEDİYE Projeksiyon Nüfusu

Planlı Alan (ha)

Yoğ. Ki şi/

ha

Projeksiyon Yılı Nüfus Alan

(ha) Yoğ.

Ki şi/ha

Kabul Edilen Projeksiyon

Nüfusu

Kabul Edilen Nüfus

Yoğ. Ki şi/ha

Gerekli Kentsel

Kullanım Alanı (ha.)

Planlanacak Alan (ha.)

Plan Fazlası Olan Alan

(ha.)

Muş 160.000 2539,68 63 2025 69.507 691,81 100 131.765 180.000 70 2539,68 0 Karaağaçlı 6.500 104,60 62 2010 2.603 34,12 76 3.486 3.500 62 56,45 48 Kırköy 5.000 81,63 61 2010 2.352 40,04 59 4.247 4.500 61 73,77 8 Kızılağaç 4.500 122,66 37 2015 2.971 45,29 66 5.659 6.000 37 162,16 40 Konukbekler 4.000 119,43 33 2010 4.955 37,35 133 16.158 16.000 68 234 115 Serinova 4.000 104,89 38 2010 2.732 46,36 59 3.811 4.000 38 105,26 0 Sungu 14.200 152,71 93 2010 6.181 43,58 142 14.750 15.000 93 161,29 9 Yeşilova 9.500 82,00 115 2015 2.691 53,00 50 6.874 7.000 115 60,87 20

MERKEZ

Yaygın 10.000 270,00 37 2010 3.968 113,00 35 7.470 12.500 40 312 42

Bulanık 60.000 441,74 135 2015 20.889 686,82 30 38.442 40.000 135 296,3 145 Elmakaya 6.800 108,13 63 2010 2.517 81,4 31 4.362 4.500 63 71,43 37 Erentepe 10.000 258,00 38 2010 4.161 83,87 50 7.537 10.000 38 258,00 0 Karaağıl Onaylı mevcut imar planı bulunmamaktadır. 2.138 64,29 33 2.970 3.000 30 100 100 Mollakent 6.000 127,66 47 2012 2.056 59,89 34 6.068 6.000 47 127,66 0 Rüstemgedik 6.000 154,03 39 2010 3.477 98,62 35 8.479 8.500 39 217,95 64 Sarıpınar 6.000 70,71 85 2015 2.737 86,29 32 5.436 6.000 85 70,59 0 Uzgörür - 107,93 - - 2.939 66,7 44 5.696 6.000 44 136,36 28 Yemişen 4500 93,75 48 2025 1.821 34,81 52 4.196 4.500 48 93,75 0

BULANIK

Yoncalı 6.500 154,42 42 2010 1.970 96,53 20 2.706 3.000 42 71,43 83

Hasköy 36.000 342,00 105 - 14.480 160,04 90 27.754 36.000 105 342,00 0 HASKÖY Düzkışla 5.000 138,92 36 2015 2.975 31,28 95 5.491 5.500 36 152,78 14

Korkut 7.500 208,33 36 2010 3.227 94,89 34 6.435 7.500 36 208,33 0 Altınova 6.500 151,99 43 2005 2.909 35,82 81 4.557 5.000 43 116,28 35 KORKUT Karakale Onaylı mevcut imar planı bulunmamaktadır. 1.942 32,37 60 4.305 4.500 40 112,5 113

Malazgirt 33.000 860,58 38 2010 20.110 721,97 28 33.200 40.000 38 1052,63 192 Gölkoru 6.000 94,44 64 2010 2.003 89,97 22 4.133 4.500 64 70,31 24 MALAZG İRT

Konakkuran - 149,62 - - 2.229 102,71 22 2.830 3.000 30 100 50

VARTO Varto 24.000 363,12 66 2010 9.876 188,09 53 17.035 17.000 66 257,58 106 Kaynak: Araştırma aşamasında yapılan güncel arazi kullanım tespitleri ve onaylı imar planı bilgileri kullanılarak hazırlanmıştır.



38

4.2.1.1.1. Muş Merkez

Çevre düzeni planı kapsamında belirlenen senaryoya göre Muş İl Merkezi, tarım-hayvancılık faaliyetlerinden elde edilen ürünlerin işlenmesi konusunda uzmanlaşan sanayi sektörü ve bu ürünlerin ülke pazarına sunulmasıyla gelişen ticari faaliyetlerin desteği ile tarımsal üretim ve tarımsal sanayi merkezi olarak kabul edilmiştir. Muş kenti il merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam ederken, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir. Bu kabullerle üniversitenin ve organize sanayi bölgesinin etkinliğinin artması da kaçınılmazdır.

Projeksiyon Nüfusu 160.000 Planlı Alan (ha) 2539,68 Yoğ. Kişi/ ha 63

Yürürlükteki İmar Planı

Projeksiyon Yılı 2025 Nüfus 69.507 Alan (ha) 691,81 2008 Yoğ. Kişi/ha 100 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 131.765 Kabul Edilen Nüfus 180.000 Yoğ. Kişi/ha 70 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 2539,68 Planlanacak Alan (ha.) 0

2035

Plan Fazlası Olan Alan (ha.)

Yapılan nüfus projeksiyonlarında Muş il merkezinde artış eğiliminin süreceği görülmüş, 2035 yılı için projeksiyon ortalamalarının üstünde, planlamada esneklik sağlayacak bir değer hedef yıl nüfusu olarak kabul edilmiştir. 2035 yılı için il merkezinde nüfusun 180.000 kişi olacağı kabulüyle, gerekli kentsel gelişme alanı hesaplanmış, mevcut imar planında belirlenen gelişme alanlarının yeterli olduğu görülmüştür.



39

2035 yılı için kabul edilen nüfusa göre yürürlükteki imar planındaki alanlar kentsel gelişme için yeterli olmakla birlikte, Muş Valiliği’nin Muş Ovası’ndaki yapılaşma baskısını önlemek amacıyla gelişmeyi kent merkezinin güneydoğusuna yönlendirme talebi bulunmaktadır. Bu nedenle Muş İl Merkezi’nde ilave gelişme alanları planlanmış olup bu alanlar, kentin güneydoğu kesiminde, Muş-Bitlis Karayolunun güneyinde Soğucak, Donatım, Kepenek ve Tekyol köylerini içine alacak şekilde önerilmiştir. Bu alanlar etaplama ile yerleşime açılacaktır.

İl Merkezi’nin güneydoğusunda, kesin yer seçimi ilgili kurumlarca yapılmak üzere Kepenek ve Tekyol köyleri civarında; yetiştirilen tarımsal ürünleri işleyerek değerlendiren ve pazara hazırlamaya yönelik faaliyette bulunan her türlü tarım işletmelerinin organize şekilde yer alacağı Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir. İl Merkezi’nin doğusunda Hasköy yolu üzerinde Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanı önerilmiştir. Muş İli’nde endüstriyel tesislerin teknolojik gelişimini arttırmak, Ar-Ge çalışmalarını kolaylaştırmak ve üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla Muş İl Merkezi’nde Alparslan Üniversitesi’ne erişimi kolay bir alanda Teknopark önerilmiştir. Ayrıca İl Merkezi’nde eko-turizm ve kültür turizminin geliştirilmesi plan kararı haline getirilmiştir.

İl sınırları içinde yer alan Murat nehri üzerinde, Muş Bulanık karayolunun 100. km.’sinden kuzeybatı yönünde 25 km. mesafede inşa edilen Alparslan I Barajı nedeniyle Bulanık İlçesi’ne bağlı Dokuzpınar, Hoşgeldi, Okçular, Doğantepe ve Demirkapı köyleri baraj su kotu altında kalacaktır. Bu köylerin boşaltılması sonucunda yerleşimlerde yaşayan nüfus, DSİ’den ve Muş Valiliği’nden alınan bilgiye göre Bulanık kent merkezine ve ihtiyaç doğrultusunda çevre köylerde belirlenen gelişme alanlarına taşınacaktır.

Muş Valiliği Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü tarafından Dokuzpınar, Hoşgeldi, Okçular, Doğantepe ve Demirkapı köyleri için iskan çalışmaları yapılmış ve her yerleşim için ihtiyaç duyulan alanlar belirlenmiştir. Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü’nün iskan çalışmaları doğrultusunda; Bulanık İlçe Merkezi’nin güneybatısında 28 ha., Alparslan I Barajı’nın güneybatısında yer alan Muş Merkez İlçe’ye bağlı Bostankent Köyü’nün güneybatısında 53 ha., Doğantepe Köyü eski yerleşim alanının kuzeybatısında 5,5 ha., Hoşgeldi Köyü eski yerleşim alanının kuzeydoğusunda 44 ha. ve Demirkapı Köyü’nün kuzeyinde 22,5 ha. olmak üzere yeni yerleşim alanları belirlenmiştir. Çevre Düzeni Planında, baraj su kotu altında kalacak bu köyler için belirlenen yeni yerleşim alanları noktasal olarak sembolle gösterilmiştir.

Alparslan II Barajı nedeniyle Alagün, Aşağı Alagöz, Aşağı Hacıbey, Bağiçi, Değerli, Dumlusu, Kayalıkale, Kayalık, Kumlu, Kuşluk, Mescitli, Özenç, Taşbilek, Ulusırt, Yurttutan, Zorabet, Akkonak Köylerinin tamamı ya da bir kısmının baraj su kotu altında kalacağına ilişkin DSİ’den ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan bilgi alınmış olup, henüz yeni yerleşimlerin yerinin belirlenmesine ilişkin yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır.



40

4.2.1.1.2. Muş Merkez İlçe’ye Bağlı Belediyeler:

Karaağaçlı:

Karaağaçlı Beldesi tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan dönemi içerisinde de koruyacaktır. Karaağaçlı Beldesinin 2035 yılı nüfusu 3.500 kişi olarak kabul edilmiştir. Karaağaçlı belde merkezinin 2010 yılı ve 6.500 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 3.500 kişilik nüfus için yeterlidir Bu nedenle ilave gelişme alanı önerilmemiştir.

Projeksiyon Nüfusu 6500 Planlı Alan (ha) 104,6 Yoğ. Kişi/ ha 62


Projeksiyon Yılı 2010 Nüfus 2603 Alan (ha) 34,12 2008 Yoğ. Kişi/ha 76 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 3486

Kabul Edilen Nüfus 3500 Yoğ. Kişi/ha 62 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 56,45


2035

Plan Fazlası Olan Alan (ha.) 48

Muş Havaalanını güneyinde yer alan yerleşmenin tamamı havaalanı mania planının etki alanı içindedir. Beldenin mevcut imar planında önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, yerleşme D300 kodlu Muş-Bitlis karayoluna bağlanan yol üzerinde gelişme göstermiştir. Beldenin kuzeyinde yer alan sulu tarım alanları korunmuştur.



41

Kırköy:

Kırköy Beldesi tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacaktır. Kırköy Beldesinin 2035 yılı nüfusu 4.500 kişi olarak kabul edilmiştir. Kırköy belde merkezinin 2010 yılı ve 5.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 4.500 kişilik nüfus için yeterlidir Bu nedenle ilave gelişme alanı önerilmemiştir.






2035


Muş kent merkezinin kuzeydoğusunda yer alan Kırköy Beldesinin mevcut imar planında önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir. Meskun dokunun doğu ve batısındaki alanlarda kentsel gelişme alanı ihtiyacı karşılanırken, beldenin güneyinde ve kuzeyinde yer alan tarım alanları korunmuştur.



42

Kızılağaç:

Kızılağaç Beldesi tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır. Kızılağaç Beldesinin 2035 yılı nüfusu 6.000 kişi olarak kabul edilmiştir. Kızılağaç belde merkezinin 2015 yılı ve 4.500 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 6.000 kişilik nüfus için yeterli değildir. Bu nedenle ilave gelişme alanına ihtiyaç duymaktadır.





Planlanacak Alan (ha.) 40

2035


Muş kent merkezinin batısında yer alan ve doğusunda Kızılağaç Deresi ile sınırlanan Kızılağaç Beldesinin mevcut imar planında, yerleşimin batısında önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, ilave olarak yine batı yönünde mera alanları üzerinde yaklaşık 40 ha. gelişme alanı önerilmiştir. Beldenin kuzeyinde ve doğusunda yer alan tarım alanları korunmuştur.



43

Konukbekler:

Muş kent merkezinin kuzeybatısında D300 kodlu Muş Bitlis Karayolu üzerinde bulunan Konukbekler yerleşmesinin beldede bulunan Muş Organize Sanayi Bölgesi’nin etkisi ile OSB’den kaynaklanan faaliyetler ve OSB’de istihdam edilenlerin konut ihtiyacı gibi nedenlerle hızlı bir gelişme göstereceği öngörülmüştür.




Kabul Edilen Nüfus 16000 Yoğ. Kişi/ha 68 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 234


2035


Konukbekler Beldesi için hedef yılı nüfusu 16.000 kişi kabul edilmiştir. Beldeye ait yürürlükteki imar planın 2010 yılı için hedefi olan 4.000 kişilik öngörü gerçekleşmiş olup, planlı alanlar 2035 yılında gereken kentsel kullanım alanı için yeterli değildir. Beldenin mevcut imar planında önerilen gelişme alanları Alparslan II Barajı Sulama Alanı sınırları içinde kalmasına rağmen yürürlükteki imar planı esas alınarak aynen kabul edilmiştir.

İlave gelişme alanları ise Muş-Bingöl devlet karayolu yolu üzerinde, Yaygın Beldesi yönünde önerilmiş, OSB’nin etkisi ile gelişen bir diğer belde olan Yaygın Beldesi’nin gelişme alanı ile birleşmiştir. Organize Sanayi Bölgesi ile devlet karayolu arasında kalan kesimde Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanları da önerilmiştir. Beldenin güneyinde yer alan tarım alanları korunmuştur.



44

Serinova:

Serinova Beldesi tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.

Serinova Beldesinin 2035 yılı nüfusu 4.000 kişi olarak kabul edilmiştir. Serinova belde merkezinin 2010 yılı ve 4.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 4.000 kişilik nüfus için yeterlidir. Bu nedenle yerleşmeye ilave gelişme alanı önerilmemiştir.






2035


Muş-Varto yolunun doğusunda yer alan yerleşmenin etrafı tarım alanları ile çevrilidir. Mevcut planla meskun alanın güneyinde belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, beldenin çevresinde yer alan tarım alanları korunmuştur.



45

Sungu:

Sungu Beldesi tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacak ancak havaalanına yakın konumu etkisiyle gelişecektir.

Sungu Beldesinin 2035 yılı nüfusu 15.000 kişi olarak kabul edilmiştir. Sungu beldesinin yürürlükteki imar planı, 2035 yılında gereken kentsel kullanım alanı için genelde yeterlidir. Yerleşmenin ihtiyacı olan yaklaşık 9 hektarlık alan ilave gelişme alanı olarak önerilmiştir.



Projeksiyon Yılı 2010 Nüfus 6181 Alan (ha) 43,58 2008 Yoğ. Kişi/ha 142 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 14.750

Kabul Edilen Nüfus 15.000 Yoğ. Kişi/ha 93 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 161,29


2035

Plan Fazlası Alan (ha.)

Muş Havaalanının batısında yer alan yerleşme, havaalanı mania planı etkisi altındadır. Beldenin etrafı tamamen sulu tarım alanları ile çevrilidir. İlave gelişme alanları Sungu’dan Muş-Bitlis karayoluna bağlanan yol üzerinde önerilmiştir. Beldenin etrafında yer alan tarım alanları korunmuştur.



46

Yeşilova (Yağcılar):

Yeşilova Beldesi tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.

Yeşilova Beldesinin 2035 yılı nüfusu 7.000 kişi olarak kabul edilmiştir. Yeşilova belde merkezinin 2015 yılı ve 9.500 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 7.000 kişilik nüfus için yeterlidir. Bu nedenle ilave gelişme alanına ihtiyaç duyulmamaktadır.

Projeksiyon Nüfusu 9500 Planlı Alan (ha) 82 Yoğ. Kişi/ ha 115


Projeksiyon Yılı 2015 Nüfus 2691 Alan (ha) 53 2008 Yoğ. Kişi/ha 50 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 6874



2035

Plan Fazlası Olan Alan(ha.) 20

Muş-Bingöl karayolunun kuzeyinde yer alan yerleşmenin etrafı tarım alanları ile çevrilidir. Mevcut planda meskun alanın güneyinde belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, beldenin çevresinde yer alan tarım alanları korunmuştur.



47

Yaygın:

Muş Organize Sanayi Bölgesinin batısında konumlanan Yaygın Beldesi, Organize Sanayi Bölgesine yakınlığı ve Bingöl yolu üzerinde yer almasının etkisiyle gelişecektir. Bu nedenle Yaygın Beldesinin 2035 yılı nüfusu elde edilen projeksiyon ortalamalarının üzerinde bir değer olarak 12.500 kişi kabul edilmiştir.






2035


Yaygın Belde merkezinin 2010 yılı ve 10.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 12.500 kişilik nüfus için yeterli olmadığından ilave gelişme alanına ihtiyaç duyulmuştur. İlave gelişme alanları, beldenin doğusunda Muş-Bingöl yolu üzerinde önerilmiş olup OSB’nin yer aldığı Konukbekler Beldesi’nin gelişme alanları ile bütünleşmiş durumdadır.

Beldeye bağlı Yukarıyongalı Köyü’nde, Çengilli (Surp Garabet) Kilisesi’nin sahip olduğu turizm potansiyeli değerlendirilerek inanç turizminin geliştirilmesi öngörülmüştür. Kilise, döneminde oldukça büyük bir kompleks olan Ermeni Manastırına ait olup günümüzde yapının sadece bir kısmı ayakta kalabilmiştir. Sasaniler döneminde Hıristiyanlarca ibadethane olarak kullanılmaya başlanan kilise günümüzde de Hıristiyanlar tarafından kutsal sayılmaktadır.



48

4.2.1.1.3. Bulanık İlçe Merkezi

Bulanık İlçe Merkezi, Muş-Ağrı bağlantısını sağlayan D280 karayolunun güneyinde konumlanmıştır. Bulanık kenti yol aksları boyunca dağınık bir yerleşim özelliği göstermektedir. Yerleşme, kent merkezinden ışınsal devam eden karayolları etrafında gelişme göstermiştir. Ayrıca plan dışı gelişmelerin de bulunduğu tespit edilmiştir. Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoda; Bulanık İlçe Merkezi tarım-hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir. Turizm sektörü de eko-turizm odaklı gelişecektir.






2035

Plan Fazlası Olan Alan 145

İlçe merkezine ait imar planı 2015 yılı hedef alınarak hazırlanmıştır. Hedef yılda 60.000 kişilik nüfus ile bu nüfus barındıracak 442 hektar büyüklüğe sahip alan planlanmıştır. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçlarına göre ise ilçe merkezinin 2035 yılında ulaşacağı nüfus 40.000 kişi olarak öngörülmüştür. Bulanık Merkez’de mevcut planlı alan 2035 yılı için hesaplanan gerekli kentsel kullanım alanının oldukça üzerindedir.

Bulanık Merkez’de plan dışı gelişmelerin bulunduğu alanlar planda yerleşik alan olarak tanımlanmıştır. Beldeyi her yönden çevreleyen kuru ve sulu tarım alanları korunmuştur. Plan kararları kapsamında Bulanık İlçe Merkezinde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



49

4.2.1.1.4. Bulanık İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Elmakaya:

Elmakaya Beldesi tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Elmakaya Beldesi için hedef yılı nüfusu 4500 kişi kabul edilmiştir. Elmakaya belde merkezinin 2010 yılı ve 6.800 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 4.500 kişilik nüfus için yeterlidir. Bu nedenle ilave gelişme alanına ihtiyaç duyulmamaktadır.






2035


Bulanık İlçe Merkezi’nin güneydoğusunda kalan Elmakaya yerleşimi için yapılmış mevcut imar planı ile meskun alanın güneyinde önerilmiş gelişme alanları aynen kabul edilmiştir. Beldenin kuzeyinde ve batısında yer alan tarım alanları korunmuştur.



50

Erentepe:

Erentepe Beldesi, İlçe Merkezi’nin güneybatısında, Muş-Ağrı yolu üzerinde konumlanmış bir yerleşmedir. Sahip olduğu tarımsal üretime dayalı kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçlarının üzerinde bir değer kabul edilerek, Erentepe Beldesi için hedef yılı nüfusu 10.000 kişi belirlenmiştir.






2035


Erentepe belde merkezi 2010 yılı ve 10.000 kişi hedef alınarak hazırlanmış imar planına sahiptir. Yürürlükteki imar planı ile belirlenen alan 2035 yılı için öngörülen 10.000 kişilik nüfus için yeterli olmaktadır.



51

Karaağıl:

Erentepe Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeybatısında yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacaktır. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Karaağıl Beldesinin 2035 yılı nüfusu 3000 kişi kabul edilmiştir.

Projeksiyon Nüfusu Planlı Alan (ha) Yoğ. Kişi/ ha


Projeksiyon Yılı

Onaylı mevcut imar planı yok.

Nüfus 2138 Alan (ha) 64,29 2008 Yoğ. Kişi/ha 33 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 2970



2035


Karaağıl Beldesi’nin onaylı imar planı bulunmamaktadır. 2035 yılında yerleşmenin ihtiyaç duyacağı kentsel kullanım alanı 100 hektar olarak belirlenmiştir.Beldenin gelişme alanları yerleşmenin doğusu, batısı ve kuzeyinde planlanmıştır. Beldenin güneyinde yer alan sulu tarım alanları korunmuştur.



52

Mollakent:

Mollakent Beldesi, İlçe Merkezi’nin güneybatısında yer almaktadır. Belde

tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacaktır.






2035


Beldenin Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, 2035 yılı nüfusu 6000 kişi kabul edilmiştir. Elmakaya belde merkezinin 2012 yılı ve 6.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 6.000 kişilik nüfus için yeterlidir. Bu nedenle ilave gelişme alanına ihtiyaç duymamaktadır.

Mollakent Beldesi’nin yürürlükteki imar planında belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir.



53

Rüstemgedik:

Rüstemgedik Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeyinde yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacaktır.

Rüstemgedik Beldesi için 2035 yılı nüfusu 8.500 kişi kabul edilmiştir. Rüstemgedik belde merkezinin 2010 yılı ve 6.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 8.500 kişilik nüfus için yeterli değildir. Bu nedenle ilave gelişme alanına ihtiyaç duyulmaktadır. Beldede yeni gelişmeler için yaklaşık 64 hektar ilave gelişme alanı önerilmiştir.






2035


Gelişme alanları yerleşmenin güney kesimlerinde yer alan kuru tarım alanlarına yönlendirilirken yerleşmenin kuzeyinde yer alan tarım alanları korunmuştur. Plan kararları kapsamında beldede Organize Tarım / Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



54

Sarıpınar:

Sarıpınar Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeybatısında yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacaktır.






2035


Sarıpınar Beldesi için 2035 yılı nüfusu

6.000 kişi kabul edilmiştir. Sarıpınar

belde merkezinin 2015 yılı ve 6.000

kişi hedef alınarak hazırlanan

yürürlükteki imar planındaki alan

2035 yılı için öngörülen 6.000 kişilik

nüfus için yeterli olduğundan ilave

gelişme alanı önerilmemiştir.

Sarıpınar Beldesi’nin yürürlükteki imar planında belirlenen gelişme alanları

aynen kabul edilmiş, yerleşmenin kuzeyinde yer alan sulu tarım alanları ve çevresindeki

diğer tarım alanları korunmuştur.



55

Uzgörür:

Uzgörür Beldesi, İlçe Merkezi’nin güneybatısında yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacaktır.

Projeksiyon Nüfusu - Planlı Alan (ha) 107,93 Yoğ. Kişi/ ha -


Projeksiyon Yılı - Nüfus 2939 Alan (ha) 66,7 2008 Yoğ. Kişi/ha 44 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 5696



2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu

sonuçları ile uyumlu olarak, Uzgörür

Beldesi için 2035 yılı nüfusu 6000 kişi kabul edilmiştir. Uzgörür

Beldesi’nin yürürlükteki imar planı,

2035 yılında gereken kentsel kullanım

alanı için yeterli olmadığından ilave

gelişme alanı planlanmıştır.

Beldede yeni gelişmeler için yaklaşık 28 hektar ilave gelişme alanı yerleşmenin kuzey kesimlerinde önerilmiş, çevresindeki tarım alanları korunmuştur.



56

Yemişen:

Yemişen Beldesi, İlçe Merkezi’nin güneybatısında yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacaktır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Yemişen Beldesi için hedef yılı nüfusu 4500 kişi kabul edilmiştir. Yemişen belde merkezinin 2025 yılı ve 4.500 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 4.500 kişilik nüfus için yeterli olduğundan ilave gelişme alanı önerilmemiştir.

Beldenin mevcut imar planı ile meskun alanın kuzey ve kuzeydoğusunda önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, beldeyi her yönden saran tarım alanları korunmuştur.



57

Yoncalı:

Yoncalı Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeybatısında yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacaktır.






2035


Yoncalı Beldesi için 2035 yılı nüfusu 3.000 kişi kabul edilmiştir. Yoncalı belde merkezinin 2010 yılı ve 6.500 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 4.500 kişilik nüfus için yeterli olduğundan ilave gelişme alanı önerilmemiştir.

Beldenin mevcut planında, meskun alanın güneyinde Muş Ağrı karayolu kenarında önerilmiş olan gelişme alanları aynen kabul edilmiştir. Çevre düzeni planı kararları kapsamınsa beldede Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



58

4.2.1.1.5. Hasköy İlçe Merkezi

Muş il merkezinin güneydoğusunda yer alan Hasköy İlçe Merkezi Muş Ovası üzerinde konumlanmıştır. Hasköy İlçe Merkezi Muş-Bitlis bağlantısını sağlayan D300 karayolunun güneybatısında yer almaktadır. Hasköy kent merkezinden karayoluna dik olarak bağlanan yolun her iki yönünde gelişme eğilimi gözlenmektedir. Yürürlükteki imar planı dışında da tarım alanlarına doğru ışınsal olarak yayılmakta olan kent, dağınık bir gelişme eğilimi göstermektedir.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoda; Hasköy İlçe Merkezi’nin tarım-hayvancılık sektörü odaklı kimliğini korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edeceği, ticaret-hizmet sektörünün de gelişerek devam edeceği kabul edilmiştir.






2035


Yapılan nüfus projeksiyonlarına göre Hasköy İlçe Merkezinde nüfusun artış eğiliminin süreceği görülmektedir. İlçe merkezinin havaalanına yakın konumu da göz önünde bulundurularak 2035 yılı nüfusu projeksiyon ortalamalarının üzerinde bir değer olarak 36.000 kişi kabul edilmiştir. Hasköy İlçe Merkezine ait onaylı imar planı mevcut olup bu planla belirlenen gelişme alanları beldede 2035 yılı için hesaplanan gerekli kentsel kullanım alanını karşılamaktadır.

Hasköy İlçe Merkezinde mevcut imar planı ile belirlenen gelişme alanları Muş’a bağlanan D300 karayoluna doğru yayılım göstermektedir. Ancak çevre düzeni planında kentin kuzeybatısında Muş karayolu üzerinde yayılan, Muş Havaalanının mania planı etkisinde kalan bu alan yerine, kentin güneybatısında gelişme alanları önerilmiştir.



59

4.2.1.1.6. Hasköy İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Düzkışla:

Düzkışla Beldesi, İlçe Merkezi’nin hemen kuzeybatısında yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Düzkışla Beldesi için 2035 yılı nüfusu 5500 kişi kabul edilmiştir. Düzkışla belde merkezinin 2015 yılı ve 5.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 5.500 kişilik nüfus için yeterli olmadığından yaklaşık 14 ha. ilave gelişme alanı önerilmiştir.

Muş Havaalanını güneydoğusunda yer alan yerleşmenin büyük bir kısmı havaalanı mania planı etkisi altındadır. Beldenin etrafı tamamen sulu tarım alanları ile çevrili olup kuzeyde demiryolu ile sınırlanmaktadır.



60

4.2.1.1.7. Korkut İlçe Merkezi Muş il merkezinin doğusunda yer alan Korkut İlçe Merkezi Muş Ovası’nın doğusunda Van Gölü çöküntüsüne komşu bir alanda konumlanmıştır. İlçe Merkezi Muş-Bitlis bağlantısını sağlayan D300 karayolunun kuzeyinde, Muş-Ağrı bağlantısını sağlayan D959 kodlu karayolunun batısında yer almaktadır. Her iki yoldan ulaşımın mümkün olduğu yerleşme devlet karayoluna ulaşan akslar boyunca oldukça dağınık olarak gelişmiştir. Merkezden karayoluna dik olarak bağlanan yolun her iki yönünde gelişme eğilimi gözlenmektedir. Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; Korkut İlçe Merkezi tarım-hayvancılık sektörü odaklı kimliğini korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü de gelişerek devam edecektir.






2035


Korkut İlçesi için 2035 yılı nüfusu 7500 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin 2010 yılı ve 7.500 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 7.500 kişilik nüfus için gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacını karşılamaktadır. Bu nedenle Korkut İlçesi için ilave gelişme alanı planlanmamıştır. İlçenin mevcut plan ile belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir.

Kuzey-kuzeydoğusunda mera alanları ile çevrili olan Korkut İlçe Merkezi’nde çevre düzeni planı kararları kapsamında Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



61

4.2.1.1.8. Korkut İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Altınova:

Altınova Beldesi, İlçe Merkezi’nin güneydoğusunda yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.






2035

Plan Fazlası Alan (ha.) 35

Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Altınova Beldesi için 2035 yılı nüfusu 5.000 kişi kabul edilmiştir. Altınova belde merkezinin 2005 yılı ve 6.500 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 5.000 kişilik nüfus için yeterli olduğundan ilave gelişme alanı önerilmemiştir.

Altınova’nın mevcut imar planı ile belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, yerleşmenin doğu, batı ve güneyini çevreleyen sulu tarım alanları korunmuştur.



62

Karakale:

Karakale Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeydoğusunda Muş-Ağrı yolu üzerinde yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.

Projeksiyon Nüfusu Planlı Alan (ha) Yoğ. Kişi/ ha


Projeksiyon Yılı

Onaylı mevcut imar planı yok.

Nüfus 1942 Alan (ha) 32,37 2008 Yoğ. Kişi/ha 60 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 4305



2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Karakale Beldesi için 2035 yılı nüfusu 4500 kişi kabul edilmiştir. Karakale Beldesi’nin onaylı imar planı bulunmamaktadır. 2035 yılında yerleşmenin ihtiyaç duyacağı kentsel kullanım alanı 113 hektar olarak belirlenmiştir.

Belde için planlanan gelişme alanları meskun alanın doğusunda mera alanları üzerinde ve batısında kayalık-taşlık alanlar ile sınırlanan bölgede önerilmiştir.



63

4.2.1.1.9. Malazgirt İlçe Merkezi

Malazgirt İlçe Merkezi Malazgirt Ovası üzerinde konumlanmıştır. Malazgirt kenti Muş-Ağrı bağlantısını sağlayan D280 karayolunun üzerinde yer almaktadır. Malazgirt kent merkezinden geçen Muş-Ağrı yoluna bağlanan yolların aksında parçalı ve ışınsal gelişme özellikleri gösteren kente ait imar planı hemen hemen tüm yerleşme dokusunu kaplamaktadır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçlarına göre ilçe merkezinin 2035 yılında ulaşacağı nüfus 40.000 kişi olarak öngörülmüştür. İlçe merkezinin 2010 yılı ve 33.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 40.000 kişilik nüfus için yeterli değildir. Mevcut planlı alanlara ilave gelişme alanı olarak yerleşmenin güney kesimlerinde 192 hektar alan planlanmıştır.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; Malazgirt İlçe

merkezi tarım-hayvancılık-sanayi sektörleri odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi



64

olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü

gelişerek devam edecektir. Tarihte “Türklere Anadolu’nun kapılarını açan savaş” olarak

bilinen Malazgirt Meydan Muharebesi’nin gerçekleştiği Malazgirt İlçesi bu özelliği ve

ile önemli bir turizm potansiyeline sahiptir. Malazgirt ve Ahlat arasında bulunan bölge,

“Tarihi Sit Alanı” olarak tescillenmiştir. Eski Malazgirt şehrini çevreleyen dış kale ve iç

kaleden oluşan Malazgirt Kalesi ile çevresindeki yerleşim dokusu da Kentsel Sit Alanı

olarak koruma altına alınmıştır. Başta Malazgirt Meydan Savaşı’nın yapıldığı alan ve

Malazgirt Kalesi olmak üzere ilçedeki diğer arkeolojik ve tarihi değerler olan; Alyar

Köyü Urartu Mezarlığı, Oğuzhan Köyü Mezarlığı, Gölkoru Mezarlığı, Karaali Köyü

Mezarlığı, Dolabaş Höyüğü, Konakkuran Höyüğü, Bostankale Höyüğü ve Bostankale

Kült Alanı, Odaköy Mezarlığı, Tatargazi Köyü Mezarlığı, Yaramış Köyü Mezarlığı,

Aliyar Köyü Mezarlığı, Sarıdavut Köyü Mezarlığı ve Ören Yeri ilçenin önemli bir

kültür turizmi potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Bu nedenle ilçede kültür

turizminin geliştirilmesi öngörülmüştür. Hizmet sektörünün gelişmesinde turizm

sektörü de katkı sağlayacaktır.

İlçede sanayi sektörünün gelişiminin kurulacak tarımsal ürünlerin işlenmesine

yönelik tesisler ve tarım alet ve makineleri üretimine yönelik tesisler ile sağlanacağı

kabul edilmiştir. Bu kapsamda Malazgirt İlçesi’nde var olan tarım makinelerinin

üretimine dayalı sanayinin gelişeceği plan kararları ile belirlenmiştir.

İlçe merkezinde yaşanan sanayi sektörü gelişiminin plan dönemi içerisinde de

devam edeceği öngörülmüştür. Güneyi mera alanları ile kaplı olan İlçe Merkezi’nin

güney kesiminde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



65

4.2.1.1.10. Malazgirt İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Gölkoru:

Gölkoru Beldesi, İlçe Merkezi’nin güneydoğusunda Muş- Ağrı yolu üzerinde yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Gölkoru Beldesi için 2035 yılı nüfusu 4.500 kişi kabul edilmiştir. Gölkoru belde merkezinin 2010 yılı ve 6.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 4.500 kişilik nüfus için yeterli olduğundan ilave gelişme alanı önerilmemiştir.



66

Konakkuran:

Konakkuran Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeyinde yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini koruyacaktır.

Projeksiyon Nüfusu - Planlı Alan (ha) 149,62 Yoğ. Kişi/ ha -





2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Konakkuran Beldesi için 2035 yılı nüfusu 3.000 kişi kabul edilmiştir. Beldenin onaylı imar planı mevcuttur. Beldenin mevcut yoğunluk verilerine göre 2035 yılında ihtiyaç duyacağı alan yürürlükteki imar planı ile karşılanmaktadır. Bu nedenle ilave gelişme alanı önerilmemiştir.

Mevcut planla meskun alanın batı ve güneybatısında mera alanları üzerinde planlanan gelişme alanları aynen kabul edilmiş, beldenin kuzey ve güneyinde yer alan sulu tarım alanları korunmuştur.



67

4.2.1.1.11. Varto İlçe Merkezi

İl topraklarının kuzeybatı kesiminde bulunan Varto İlçe Merkezi Bingöl Dağları’nın eteklerinde konumlanmıştır. Erzurum-Muş bağlantısını sağlayan D955 karayolu Varto kentinin kuzey bölümünden geçmektedir. Kentin kuzeybatısında yer alan ve planlı gelişmenin yaşandığı bölüm ile eski kent merkezinin bulunduğu bölüm iki farklı gelişme özelliği göstermektedir. Planlı gelişen kısım dışındaki gelişmeler yol aksları boyunca oluşmuştur. İlçe Merkezi dışında İlçe’ye bağlı belediye bulunmamaktadır. Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; Varto İlçe Merkezi tarımsal karakterini belirgin olarak korurken, ticaret faaliyeti artarak devam edecektir. Sahip olduğu turizm potansiyeli nedeniyle turizm sektörü gelişecektir.






2035


Varto İlçe Merkezi’nde 2035 yılı nüfusu 17.000 kişi kabul edilmiştir. İlçe merkezi’nin 2010 yılı ve 24.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 17.000 kişilik nüfus için yeterli olduğundan ilave gelişme alanı önerilmemiştir Mevcut plan ile meskun alanın doğu ve batısında planlanan gelişme alanları aynen kabul edilmiştir.

Plan kararları kapsamında, kuzey kesimleri mera alanları ile kaplı olan İlçe Merkezi’nde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir. Ayrıca ilçe merkezinde eko-turizm, termal turizm ve kış turizminin geliştirilmesi plan kararı haline getirilmiştir.



68

4.2.1.2. Bitlis İli’nde Kentsel Yerleşme Alanları

Günümüzde Bitlis kenti lineer bir yapıda gelişmektedir. Kentin gelişiminde sahip olduğu tarihi yapı ve kültürel değerlerin korunması da göz ardı edilmemektedir. Kırsal yerleşme özelliklerine bakıldığında ise köy ve mezra yerleşimlerinin, genelde ilin düzlük kesimleri ile hayvancılık ve tarım faaliyetlerine elverişli yerlerinde kurulmuş olduğu görülmektedir.

Bitlis kent merkezi, kenti ülke ulaşım sistemine bağlayan D965 kodlu Muş,Van-Diyarbakır Karayolu’nun her iki yanında lineer bir gelişim göstermiştir.

Bitlis Çayı vadisinin iki tarafında yer alan yüksek düzlükler üstünde kurulu olan kent merkezi yerleşilebilir her noktaya doğru gelişimini sürdürmüştür. Sırtlarda ve vadi içlerinde uzayan güzergahlar boyunca gelişen kent toprakları doyma noktasına geldiği için D965 kodlu Muş, Van-Diyarbakır Karayolu’nun nispeten yerleşime uygun düzlüklerinin bulunduğu Van yönüne doğru gelişimini sürdürmektedir. Özelikle sözü edilen hat boyunca eğitim kurumları ile resmi kurumların yer seçmesi bu aksa doğru kentin gelişimini hızlandırmıştır.

Kent merkezi her ne kadar uygulama imar planına sahip olsa da kentin sahip olduğu coğrafik yapı kentteki çarpık ve düzensiz yapılaşmanın en temel etmenlerindendir. Kentin yeni gelişmeye başlayan bölümü olan Van aksında yapılaşma planlı ve düzenlidir.

Bitlis il sınırları içinde var olan kentsel yerleşim birimlerinde; yerleşmelerin sahip oldukları imar planlarının büyüklüğü ile 2035 yılı için gereksinim duyulan kentsel kullanım alanını karşılaştırmak ve planlanacak alan büyüklüğünü belirlemek amacıyla aşağıdaki tablo hazırlanmıştır (Tablo 7: Bitlis İli Belediyeleri Planlı Alan Yeterliliği).

Bitlis il genelinde bulunan 15 belediyeden, 10’unda mevcut planlı alanlar 2035 yılı için gereksinim duyulan alanı karşılamaktadır. Mevcut imar planları 2035 yılı nüfusunun gereksinimini karşılayan yerleşmelerden özellikle Adilcevaz ve Ahlat’ta imar planlarının, gereksinimin oldukça üzerinde olduğu görülmektedir.



69

Tablo 7: Bitlis İli Belediyeleri Planlı Alan Yeterliliği

Yürürlükteki İmar Planı 2008 2035


Planlı Alan (ha)

Yoğ.

Ki şi/ ha

Projeksiyon Yılı

Nüfus Alan (ha)

Yoğ. Ki şi/ha

Kabul Edilen

Projeksiyon Nüfusu

Kabul Edilen Nüfus

Yoğ. Ki şi/ha

Gerekli Kentsel




Bitlis 136.000 2496,75 54 2025 41.404 462,3 90 73.338 140.000 56 2496,75 0 MERKEZ Yolalan 7.500 97,55 77 2010 2.864 38,37 75 3.004 3.000 77 38,96 58

Adilcevaz 132.000 1695 78 2015 17.458 445,98 39 52.273 55.000 78 705,13 990 ADİLCEVAZ

Aydınlar 7.000 135,52 52 2010 4.282 61,67 69 9.437 9.500 65 146,0 11

Ahlat 73.246 1220,83 60 2020 19.551 459,23 43 49.345 50.000 60 833,33 387 AHLAT

Ovakışla 5.000 207,85 24 2010 3.708 65,99 56 7.372 7.500 56 133,93 74

Güroymak 36.100 460,29 78 2010 19.580 492,47 40 38.454 38.500 78 493,59 33 Günkırı 6.000 119,29 50 2015 4.150 46,97 88 8.398 8.500 50 170,0 50 GÜROYMAK

Gölbaşı 6.000 172,7 35 2015 4.989 95,4 52 8.013 8.000 52 153,85 19

Hizan 18.000 172 105 2020 10.258 97,55 105 21.879 22.000 105 209,52 37 HİZAN

Kolludere 2.100 40 52 2015 848 16 53 703 2.000 52 38,0 2

Mutki - 63,35 - - 2.597 15,92 163 2.857 5.000 80 62,5 1 Kavakbaşı 5.000 54,62 92 2015 1.664 14,77 113 3.828 4.000 92 43,48 11 MUTK İ Koyunlu 7.500 74,5 101 2010 1.632 12,63 129 2.731 3.000 101 29,7 44

TATVAN Tatvan 77.980 1003,91 78 2010 57.976 806,00 72 79.177 80.000 79 1017,0 14

Kaynak: Araştırma aşamasında yapılan güncel arazi kullanım tespitleri ve onaylı imar planı bilgileri kullanılarak hazırlanmıştır.



70

4.2.1.2.1. Bitlis Merkez

Çevre düzeni planı kapsamında belirlenen senaryoya göre; Bitlis il merkezi sahip olduğu olanaklar esas alınarak kentin “turizm odağı ve müzekent” olarak gelişeceği kabul edilmiştir.

İl merkezinin İskenderun Körfezi ile Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu İllerini birbirine bağlayan geçmişte İpekyolu olarak adlandırılan güzergahta yer alması nedeniyle, ticaret sektörünün gelişeceği kabul edilmiştir.

Bu kabullerin yanı sıra Üniversitenin ve Organize Sanayi Bölgesinin etkinliğinin artması da kaçınılmazdır.



Projeksiyon Yılı 2025 Nüfus 41404 Alan (ha) 462,3 2008 Yoğ. Kişi/ha 90 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 73338 Kabul Edilen Nüfus 140.000 Yoğ. Kişi/ha 56 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 2496,75 Planlanacak Alan (ha.) 0

2035


Yapılan nüfus projeksiyonlarında Bitlis il merkezinde artış eğiliminin süreceği görülmüş, 2035 yılı için projeksiyon ortalamalarının üstünde, planlamada esneklik sağlayacak bir değer hedef yıl nüfusu olarak kabul edilmiştir. 2035 yılı için il merkezinde nüfusun 140.000 kişi olacağı kabulüyle, gerekli kentsel gelişme alanı hesaplanmış, mevcut imar planında belirlenen gelişme alanlarının 2035 hedef yılı nüfusu için yeterli olduğu görülmüştür.



71

Mevcut imar planı ile belirlenen gelişme alanları, doğal eşikler sebebiyle il

merkezinin gelişmesi için en uygun alanlar olduğundan mevcut planda önerilen gelişme

yönü kabul edilmiştir. Kentsel gelişme alanlarının, mevcut imar planında olduğu gibi

Güroymak yolu ayrımına kadar Tatvan yolu boyunca ve üniversite ile organize sanayi

bölgesi çevresinde yer alacağı öngörülmüştür. Önerilen bu gelişme alanları projeksiyon

nüfusu için yeterli olduğundan Bitlis Valiliği’nin gelişme alanı olarak talep ettiği Rahva

düzlüğünün gelişmeye açılmasına ihtiyaç duyulmamıştır.

Çevre düzeni planı kapsamında Bitlis İl Merkezi’ne yönelik plan kararlarında

ulaşıma ilişkin olarak; kent merkezinin doğusundan geçen Çevre Yolu bağlantısı kabul

edilmiştir.

İlde sanayi sektörünün, mevcut eğilimi devam ettirerek gelişeceği kabulüyle İl

Merkezinin kuzeyinde yer alan Bitlis Organize Sanayi Bölgesi mevcut planlı sınırları

içinde korunarak plana aktarılmıştır. Organize Sanayi Bölgesinin doğusunda konut dışı

kentsel çalışma alanı önerilmiştir. Organize Sanayi Bölgesi yakınında Tatvan Yolunun

kuzeyinde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.

Turizm sektörü, kentin doğusunda yer alan Sapgör Kış Sporları Turizm Merkezi

ve kentin kuzey batısında yer alan Bitlis Kayak Merkezi sayesinde kış turizmi

açısından gelişirken, Merkez İlçe’ye bağlı Ilıcak Köyü’nde ise Ilıcak (Germap)

Kaplıcası’nın varlığı sayesinde termal odaklı gelişecektir.

4.2.1.2.2. Merkez İlçe’ye Bağlı Belediyeler

Yolalan:

Yolalan Beldesi, İl Merkezi’nin güneydoğusunda yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Yolalan Beldesi için 2035 yılı nüfusu 3.000 kişi kabul edilmiştir. Yolalan belde merkezinin 2010 yılı ve 7.500 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 3.000 kişilik nüfus için yeterli olduğundan ilave gelişme alanı önerilmemiştir.



72

Etrafı tamamen tarım alanları ile çevrili olan yerleşimin mevcut planında belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, tarım alanları korunmuştur.

4.2.1.2.3. Adilcevaz İlçe Merkezi Adilcevaz İlçe Merkezi, Bitlis-Ağrı bağlantısını sağlayan E99 Devlet Karayolunun ve Van Gölü’nün kuzeyinde göle açılan vadi tabanında konumlanmıştır. Devlet karayolundan kuzey yönüne ayrılan yol ile kentin merkezine ulaşılmaktadır. Bu bölgede başlayan kent yerleşimi vadi tabanında yer alan yol aksları boyunca gelişimini sürdürmüştür. Kent genel olarak parçalı olarak ve yol boylarında lineer gelişim göstermiştir.


Yürürlükteki İmar

Planı Projeksiyon Yılı 2015 Nüfus 17458 Alan (ha) 445,98 2008 Yoğ. Kişi/ha 39 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 52273



2035


Yapılan nüfus projeksiyonlarında Adilcevaz İlçe Merkezi’nde artış eğiliminin süreceği görülmektedir. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu bir değer olarak, Adilcevaz İlçe Merkezi için hedef yılı nüfusu 55.000 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin yürürlükteki imar planı ile belirlenen gelişme alanları, 2035 yılında gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacının oldukça üzerindedir.



73

Bu nedenle Adilcevaz İlçe Merkezi için ilave gelişme alanı planlanmamıştır. Mevcut planlı alan gereksinimden çok daha fazla olduğundan ilçe merkezi için yapılmış plan, belediyesinin denetiminde yapılaşmaya kademeli olarak açılacaktır. İlk etapta Çevre Düzeni Planı ile öngörülen 55.000 kişilik nüfus için gereken alan kullanılacak, diğer alanlar kentsel gelişme için rezerv alan olarak kabul edilecektir.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; Adilcevaz İlçe

merkezi tarım-hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak

üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek

devam edecektir. Turizm sektörü de eko-turizm odaklı gelişecektir.

İlçe Merkezinin kuzeyi mera alanları ile kaplı olup, Organize Tarım/Hayvancılık

Bölgesi önerilmiştir. Kavuştuk Yarımadası ve Batmış Gölü’nde eko-turizmin

geliştirilmesi önerilmiştir. Ayrıca ilçe merkezi, Karaşeyh Köyü Mezarlığı, Kef Kalesi

ve Adilcevaz Kalesi gibi önemli tarihi ve kültürel değerlere de sahiptir.

Adilcevaz İlçe Merkezi Van Gölü kıyısında yer aldığından, alt ölçekli planlarda

3621/3830 sayılı Kıyı Kanunu ve İlgili Yönetmelikleri’ne uyulacaktır.



74

4.2.1.2.4. Adilcevaz İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Aydınlar:

İlçeye bağlı tek belde olan Aydınlar Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeydoğusunda yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Aydınlar Beldesi için hedef yılı nüfusu 9.500 kişi kabul edilmiştir. Aydınlar belde merkezinin 2010 yılı ve 7.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen 9.500 kişilik nüfus için yeterli olmadığından ilave gelişme alanı planlanmıştır.

Beldenin hemen kuzeyinde Süphan Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası bulunmaktadır. Beldede bulunan Gültepe Yerleşimi önemli bir arkeolojik ve kültürel değer olup, I. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescil edilmiştir. Çevresi tarım alanları ve mera alanları ile kaplı olan beldede, mevcut imar planı ile belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, 11 hektarlık ilave gelişme de bu alanlarla bütünleşik olarak önerilmiş, tarım ve mera alanları korunmuştur.



75

4.2.1.2.5. Ahlat İlçe Merkezi

Ahlat İlçe Merkezi Van Gölü’ne hakim bir sırtta yer almaktadır. Ağrı-Bitlis bağlantısını sağlayan E99 kodlu karayolu Ahlat kentinin güneyinden, kent ile Van Gölü arasından geçmektedir. İlçe Merkezi sırtlara doğru gelişim göstermiştir.

Yürürlükteki plan kararlarına göre İlçe Merkezi doğu ve batı aksına doğru gelişme gösterecektir. Ancak batı aksında yer alan Selçuklu Mezarlığı kentin bu yöne gelişimini sınırlandırmaktadır.






2035


Yapılan nüfus projeksiyonlarında Ahlat İlçe Merkezi’nde artış eğiliminin süreceği görülmektedir. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu bir değer olarak, Ahlat İlçe Merkezi için hedef yılı nüfusu 50.000 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin yürürlükteki imar planı ile belirlenen gelişme alanları, 2035 yılında gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacının üzerindedir. Bu nedenle Ahlat İlçe Merkezi için ilave gelişme alanı planlanmamıştır.



76

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; Ahlat İlçe merkezi

tarım-hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği

işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam

edecektir. Turizm sektörü ise kültür turizmi ve eko-turizm odaklı gelişecektir. Ahlat

Kenti kültür turizmi, Karmuç Çayı ise eko-turizm açısından önemli kaynak değerleri

olup ilçede turizm sektörünün kültür turizmi ve eko-turizm odaklı gelişeceği plan

kararları ile belirlenmiştir.

Özellikle Eski Ahlat Kenti ve Selçuklu Mezarlığı ilçenin kültür turizmi

potansiyeli açısından ilk sırada yer alan kültürel değerlerdir. Eski Ahlat Şehri; Bitlis il

merkezine 60 km. mesafede yer almakta olup Sultan Alparslan’ın Malazgirt Savaşına

giderken ordusunun üssü olarak kullandığı şehirdir. Kubbetü’l İslam unvanı verilen

şehir, İslam dünyasının en önemli şehirlerinden birisidir. Yaklaşık 200 dönümlük bir

alanda kurulu bulunan “Tarihi Selçuklu Mezarlığı” ise her biri anıtsal yapı özelliğine

sahip yazıtlı-yazıtsız sanduka mezarlar ile Orta Asya Türk mezar tipleri olan oda tarzı

yeraltı mezarlardan oluşmaktadır. UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Miras Türkiye

Geçici Listesi’nde yer alan ve XI.-XIV. yüzyıla tarihlenen Ahlat Selçuklu Mezarlığı,

dünyanın en büyük Türk-İslam Mezarlığı olup, mezarlıkta bulunan mezar taşları ölçü ve

üslup açısından anıt özelliğine sahiptir. Ahlat Selçuklu Mezarlığı, Selçuklu Meydan

Mezarlığı Mezar Taşları, İki Kubbe Mahallesi’nde Çeçen Deresi-Tahtı Süleyman

Mahallesi-Kes Deresi arasında kalan alan arkeolojik sit alanı olarak koruma altına

alınmış durumdadır. Alanın turizm potansiyelinin değerlendirilmesine katkıda

bulunacak; restorasyon, koruma, kamulaştırma, çevre düzenleme ve alan yönetimi

çalışmaları başlatılmış durumdadır.

Ayrıca Saka Köyü Ören Yeri, Yuvadamı Nekropol Alanı, Harabeşehir Kaya

Yapıları, Ahlat Sahil Kalesi, türbeler, kümbetler, camiler, hanlar, hamamlar, sivil

mimarlık örneği yapılar da diğer önemli tarihi, arkeolojik ve kültürel değerlerdir.

Ahlat İlçe Merkezi Van Gölü kıyısında yer aldığından, alt ölçekli planlarda




77

4.2.1.2.6. Ahlat İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Ovakışla:

İlçeye bağlı tek belde olan Ovakışla Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeybatısında yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Ovakışla Beldesi için hedef yılı nüfusu 7500 kişi kabul edilmiştir. Ovakışla belde merkezinin 2010 yılı ve 5.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planının potansiyel nüfusunun 2035 yılı için öngörülen 7.500 kişilik nüfus için yeterli olduğu tespit edilmiş, bu nedenle ilave gelişme alanı planlanmamıştır.

Mevcut imar planı ile belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, yerleşmenin çevresindeki tarım alanları korunmuştur. Beldede kırsal kalkınmayı amaçlayan, hayvancılık konusunda ihtisaslaşmanın sağlanacağı Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



78

4.2.1.2.7. Güroymak İlçe Merkezi

Güroymak İlçe Merkezi, Muş Ovası’nın doğu ucunda konumlanmıştır. Bitlis-Muş bağlantısını sağlayan D300 kodlu karayolu, Güroymak kentini doğu batı istikametinde iki parçaya bölerek geçmektedir. Yapılaşma yoğun olarak yolun kuzeyinde kalırken güney kesiminde ise karayolu boyunca lineer olarak ve karayoluna bağlanan diğer akslar boyunda da parçalı bir gelişim görülmektedir.






2035


Güroymak İlçe Merkezi’nde yapılan nüfus projeksiyonlarında artış eğiliminin süreceği görülmektedir. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Güroymak İlçe Merkezi için hedef yılı nüfusu 38.500 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin yürürlükteki imar planı ile belirlenen gelişme alanları, 2035 yılında gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacı için yetersiz kaldığından ilave gelişme alanları planlanmıştır.

Yaklaşık 33 ha. büyüklüğündeki ilave gelişme alanları meskun alanın

güneydoğu kesiminde karayolunun kuzey ve güneyinde olmak üzere, ağaçlandırılacak

alan sınırına kadar olan bölgede önerilmiştir.



79

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; İlçe Merkezi tarım-

hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri

yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir.

Hayvancılık sektörü özellikle süt üretimine dayalı olarak gelişimini sürdürecektir.

Turizm sektörü Tahtalı Köyü’ndeki Tahtalı Çukur Kaplıcası’nın ve Budaklı Köyü’ndeki

kaplıcanın varlığı sayesinde termal odaklı gelişecektir.

İlçe merkezinde sanayi sektörünün tarım makineleri sanayine dayalı olarak

gelişeceği öngörülmüştür. İlçe merkezinin Bitlis Organize Sanayi Bölgesi’ne yakınlığı

da dikkate alındığında OSB’de yaşanacak ivmelenme İlçe Merkezinin ekonomik

yapısını olumlu yönde etkileyecektir.

4.2.1.2.8. Güroymak İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Günkırı:

Günkırı Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeybatısında yer almaktadır. Belde tarımsal

üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Günkırı Beldesi için 2035 yılı nüfusu 8500 kişi kabul edilmiştir. Günkırı Beldesi’nin yürürlükteki imar planı, 2035 yılında gereken kentsel kullanım alanı için yeterli olmadığından ilave gelişme alanı planlanmıştır.

Mevcut imar planındaki gelişme alanları aynen kabul edilmiş, yaklaşık 50 ha.

büyüklüğündeki ilave gelişme alanları beldede yapılaşmanın yayılmaya başladığı

noktalarda önerilmiştir. Beldenin çevresindeki tarım alanları ve mera alanları

korunmuştur.



80

Gölbaşı: Gölbaşı Beldesi, İlçe Merkezi’nin kuzeydoğusunda yer almaktadır. Belde

tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Gölbaşı Beldesi için hedef yılı nüfusu 8000 kişi kabul edilmiştir.

Gölbaşı Beldesi’nin yürürlükteki imar planı, 2035 yılında gerekli kentsel kullanım ihtiyacını karşılamaktadır. Bu nedenle ilave gelişme alanı planlanmamıştır. Çevresi tarım alanları ile kaplı beldenin mevcut imar planı ile belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, tarım alanları korunmuştur.






2035




81

4.2.1.2.9. Hizan İlçe Merkezi

Hizan İlçe Merkezi, Bitlis İl Merkezi’nin güneyinde oldukça engebeli topografik yapıya sahip bir bölgenin içerisinde bir vadi boyunda kurulmuştur.






2035


Hizan İlçe Merkezi’nde yapılan nüfus projeksiyonlarında artış eğiliminin süreceği görülmektedir. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Hizan İlçe Merkezi için hedef yılı nüfusu 22.000 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçe merkezinin yürürlükteki imar planı ile belirlenen gelişme alanları, 2035 yılında gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacı için yetersiz kalmaktadır.

İlçe merkezinde ilave gelişme alanlarına ihtiyaç duyulmasına rağmen ilçe merkezinin gelişimi doğal eşiklerle sınırlanmış olduğundan ilave alan önerilememiştir.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; İlçe Merkezi tarım-hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir. İlçe Merkezine bağlı olan Kepirli (Nurs) ve Gayda köylerinin sahip olduğu inanç turizmi potansiyelinin kültür turizmi kapsamında değerlendirilerek turizm sektörünün gelişeceği öngörülmüştür.



82

4.2.1.2.10. Hizan İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Kolludere:

İlçeye bağlı tek belde olan Kolludere Beldesi, İlçe Merkezi’nin doğusunda yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.



Projeksiyon Yılı 2015 Nüfus 848 Alan (ha) 16 2008 Yoğ. Kişi/ha 53 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 703



2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Kolludere Beldesi için hedef yılı nüfusu 2.000 kişi kabul edilmiştir. Kolludere Beldesi’nin yürürlükteki imar planı, 2035 yılında gereken kentsel kullanım alanı için yeterli olduğundan ilave gelişme alanı planlanmamıştır.



83

4.2.1.2.11. Mutki İlçe Merkezi

Mutki İlçe Merkezi, Bitlis İl Merkezi’nin batısında oldukça engebeli topografik yapıya sahip bölgenin içerisinde kurulmuştur. İlçe Merkezi tarım-hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir.

Projeksiyon Nüfusu - Planlı Alan (ha) 63.35 Yoğ. Kişi/ ha -


Projeksiyon Yılı - Nüfus 2.597 Alan (ha) 15,92 2008 Yoğ. Kişi/ha 163 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 2.857 Kabul Edilen Nüfus 5.000 Yoğ. Kişi/ha 80 Gerekli Alanı (ha.) 62,5 Planlanacak Alan (ha.)

2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Mutki İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 5000 kişi kabul edilmiştir. Eşikler nedeniyle gelişme imkanı bulunmayan ilçe merkezinin sahip olduğu mevcut planlı alanı 2035 yılı kentsel alan ihtiyaçlarını karşılar durumdadır. İlçe merkezi için ilave gelişme alanına gereksinim duyulmamaktadır.

Mutki İlçesi’nde hayvancılık ve besicilik tesislerinin organize hale getirilmesini ve kırsal kalkınmayı amaçlayan, hayvancılık konusunda ihtisaslaşmanın sağlanması amacıyla Mutki İlçe Merkezi’nde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



84

4.2.1.2.12. Mutki İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Kavakbaşı:

İlçeye bağlı iki beldeden biri olan Kavakbaşı Beldesi, İlçe Merkezi’nin

kuzeybatısında yer almaktadır.

Projeksiyon Nüfusu 5.000 Planlı Alan (ha) 54.62 Yoğ. Kişi/ ha 92


Projeksiyon Yılı 2015 Nüfus 1.664 Alan (ha) 14,77 2008 Yoğ. Kişi/ha 113 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 3.828 Kabul Edilen Nüfus 4.000 Yoğ. Kişi/ha 92 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 43,48 Planlanacak Alan (ha.)

2035


Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır. Kavakbaşı Beldesinin 2035 yılı nüfusu 4.000 kişi olarak kabul edilmiştir. Kavakbaşı belde merkezine 2015 yılı hedef alınarak hazırlanan mevcut imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfusa yeterlidir.



85

Koyunlu:

İlçeye bağlı iki beldeden biri olan Koyunlu Beldesi, İlçe Merkezi’nin

kuzeybatısında yer almaktadır. Belde tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan

döneminde de koruyacaktır.

Projeksiyon Nüfusu 7.500 Planlı Alan (ha) 74.5 Yoğ. Kişi/ ha 101


Projeksiyon Yılı 2010 Nüfus 1.632 Alan (ha) 12.63 2008 Yoğ. Kişi/ha 129 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 2.731 Kabul Edilen Nüfus 3.000 Yoğ. Kişi/ha 101 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 29.7 Planlanacak Alan (ha.)

2035


Koyunlu Beldesinin 2035 yılı nüfusu

3.000 kişi olarak kabul edilmiştir.

Kavakbaşı belde merkezine 2015 yılı

ve 7.500 kişi hedef alınarak hazırlanan


2035 yılı için öngörülen 4.000 kişilik

nüfus için yeterlidir.



86

4.2.1.2.13. Tatvan İlçe Merkezi

İlçe merkezinin 2035 yılında ulaşacağı nüfus, çeşitli projeksiyon yöntemlerinin sonuçlarına dayanarak3 ve ilçe merkezinde gelişeceği kabul edilen ticaret, turizm, sanayi, depolama vb. faaliyetlerin etkisi de göz önünde bulundurularak 80.000 kişi olarak belirlenmiştir. Kabul edilen 2035 yılı nüfusu, ilçe merkezinin Van Gölü kıyısında yer alan coğrafi konumu da dikkate alınarak değerlendirildiğinde, ilçe merkezinde yaklaşık 80 kişi/ha. yoğunluklu bir kentsel gelişmeyi öngörmekte olup Van Gölü kıyısında yapılaşma baskısını artıracak bir etki yaratmayacaktır.



Projeksiyon Yılı 2010 Nüfus 57.976 Alan (ha) 806,0 2008 Yoğ. Kişi/ha 72 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 79.177 Kabul Edilen Nüfus 80.000 Yoğ. Kişi/ha 79 Gerekli Alanı (ha.) 1017,0 Planlanacak Alan (ha.) 14,0

2035


İlçe merkezinin 2035 yılında nüfus 80.000 kişi olarak kabul edilen nüfusu için gereken gelişme alanları, yürürlükteki imar planı esas alınarak belirlenmiştir. 2010 yılı ve 77.980 kişilik nüfus hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planında belirlenen gelişme alanlarına ilave olarak; kentin kuzeyinde Küçüksu Barajı Sulama alanı sınırlarına kadar olan bölgede ve kentin güneydoğusunda meskun alan ile Tuğ Mahallesi arasında kalan bölgede gelişme alanları önerilmiştir.

3 Projeksiyon yöntemlerinin değerlendirilmesi ve nüfus kabullerine ilişkin açıklama 3.3. Bölgesel Nüfus Yapısı ve Gelişimi başlığı altında verilmiştir.



87

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; Tatvan ilçe merkezi

ticaret-hizmet sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri

yerine getirmeye devam edecek, tarım-hayvancılık sektörü de gelişerek devam

edecektir. İlçe merkezinde gelişecek olan ticaret, sanayi, depolama gibi diğer sektörlere

yönelik olarak ise konut dışı kentsel çalışma alanları ve depolama alanları önerilmiştir.

İlçede Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan edilen “Tatvan Turizm

Merkezi”nin yanı sıra ilçeye bağlı Çekmece Köyü’nde, Nemrut Dağı’nın güney

sırtlarında kurulmuş telesiyej tesisinden oluşan Nemrut Kayak Merkezi de önemli bir

turizm potansiyelidir. Nemrut Kalderası’nın doğal ve rekreatif değerleri ile Van Gölü

sahil şeridindeki kıyı turizmi olanaklarının katkısıyla ilçede turizm sektörü hızla

gelişecektir. Dalda (Engesor) Köyü’nde bulunan Tarihi Mezarlık, Tokaçlı Köyü’nde

bulunan Mezarlık Alanı ve Kıyıdüzü Köyü’nde bulunan Antik Kent ise ilçedeki önemli

kültürel değerlerdir.

Tatvan İlçe Merkezinin, Bitlis-Tatvan yolu üzerinde yer alan organize sanayi

bölgesi ve üniversite kampüsüne yakın konumu dikkate alındığında, ulaşım olanakları

da üst düzeyde olan ilçe merkezinin ticaret, sanayi ve depolama işlevlerini üstlenmesi

kaçınılmazdır. İlçe merkezinin kuzeyindeki proje halinde olan havaalanının faaliyete

geçmesi ise ilçe merkezindeki gelişme potansiyelini arttıracak bir diğer unsurdur.

Tatvan İlçe Merkezi Van Gölü kıyısında yer aldığından, alt ölçekli planlarda




88

4.2.1.3. Van İli’nde Kentsel Yerleşme Alanları

Van kent merkezi, kente adını veren Van Gölü’nün doğusunda Erek Dağı’nın batısında yer alan düzlükte kurulmuştur. Van kenti önce Devlet Karayolu ile Demiryolu arasında gelişmeye başlamıştır. Süreç içerisinde kent karayolunun sağladığı ulaşım kolaylıkları ile beraber karayoluna ve karayolu aksı boyunca yayılmasını sürdürmüştür. Kentsel gelişme eğilimi karayolunu da geçerek Van Gölüne doğru yayılmıştır.

Kenti ülke ulaşım sistemine bağlayan D300 kodlu karayolu, kenti ikiye bölmektedir. Devlet Karayolu üzerinde resmi ve idari tesisler ile birlikte ticari birimler yer alırken kentin eski merkezi olan ve karayolunun batısında kalan kent parçasında Valilik, Belediye Teşkilatı, geleneksel merkez yer almaktadır.

Devlet karayolu ile Van Gölü arasında kentin batısında yer seçen Ferit Melen Havaalanı kentin bu yöndeki gelişmesine ve farklı kullanımların yer seçmesine neden olmuştur. Kentin kuzeyinde demiryolunun karayolunu kestiği noktanın kuzeyinde karayolunun doğusunda yer seçen küçük sanayi sitesi, kentsel gelişmelerin oluşmasına neden olmuştur. Kenti Ağrı İline bağlayan yolun batısında yer seçen Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi ile yolun doğusunda yer seçen Van Organize Sanayi Bölgesinin kent ve kent nüfusu için çekim kaynağı olması kaçınılmazdır.

Van kenti bilindiği gibi nüfusu hızlı artan il merkezlerinden birisidir. 1980 yılında 92801 olan kent merkezi nüfusu 2008 yılında 349.903 kişiye ulaşmıştır. Yürürlükteki imar planı öngörüleri bu nüfus gelişiminin gerisinde kalmış, kentte plan dışı ve plana aykırı gelişmeler yaşanmıştır. Özellikle göç ile kente gelen nüfus ikamet sorununu çözmek için mevzuata aykırı yapılaşmalar ile bu sorununu çözmeye çalışmıştır. Bu tür gelişmeler özellikle planlı alanın batı ve kuzey kesimlerinde ortaya çıkmıştır.

Van il sınırları içinde var olan kentsel yerleşim birimlerinde; yerleşmelerin sahip oldukları imar planlarının büyüklüğü ile 2035 yılı için gereksinim duyulan kentsel kullanım alanını karşılaştırmak ve planlanacak alan büyüklüğünü belirlemek amacıyla aşağıdaki tablo hazırlanmıştır (Tablo 8: Van İli Belediyeleri Planlı Alan Yeterliliği).

Van il genelinde bulunan 20 belediyeden, 14’ünde mevcut planlı alanlar 2035 yılı için gereksinim duyulan alanı karşılamaktadır. Mevcut imar planları 2035 yılı nüfusunun gereksinimini karşılayan yerleşmelerden özellikle Van, Bahçesaray, Muradiye’de imar planlarının, gereksinimin oldukça üzerinde olduğu görülmektedir.



89

Tablo 8: Van İli Belediyeleri Planlı Alan Yeterliliği

Yürürlükteki İmar Planı 2008 2035


Planlı Alan (ha)

Yoğ.

Ki şi/ ha

Projeksiyon Yılı

Nüfus Alan (ha)

Yoğ. Ki şi/ ha

Kabul Edilen

Projeksiyon Nüfusu

Kabul Edilen Nüfus

Yoğ. Ki şi/ha

Gerekli Kentsel




Van 725.000 7541,00 96 2005 342.139 5946,00 58 604.763 750.000 100 7541,00 0 Bostaniçi 20.000 327,94 61 2010 18.520 387,78 48 26.075 26.000 61 426,23 98 MERKEZ

Erçek 7.500 253,97 30 2020 4.226 99,18 43 4.930 5.000 30 166,67 87 BAHÇESARAY Bahçesaray 9.000 135,68 66 2010 3.343 37,86 88 6.628 7.000 66 106,06 30

BAŞKALE Başkale 25.000 337,92 74 2010 14.601 343,24 43 22.184 23.000 74 310,81 27

ÇALDIRAN Çaldıran 15.000 479,96 31 2010 15.311 266,1 58 23.967 24.000 60 400,0 80

ÇATAK Çatak 6.000 68,42 88 2010 6.163 74,57 83 11.063 11.000 88 125,0 57

Edremit - 324,78 - 12.541 246,71 51 24.733 25.000 80 312,5 12 EDREM İT

Çiçekli 12.000 221,08 54 2020 4.715 44,46 106 6.767 7.000 54 129,63 91

Erciş 100.000 1762,19 57 2015 73.733 1384,62 53 134.867 135.000 80 1687,5 75 Çelebibağı 32.000 844,00 38 2015 12.611 173,00 73 24.095 30.000 40 762,0 82 ERCİŞ

Kocapınar 6.000 183,29 33 2010 4.526 41,52 109 8.218 8.500 40 212,5 29

Gevaş 19.000 701,23 27 2010 10.594 302,25 35 17.153 17.500 27 648,15 53 GEVAŞ

Akdamar - 132,0 - 2.741 24 114 5.993 6.000 50 120,0 12

GÜRPINAR Gürpınar 12.763 354,14 36 2015 6.499 136,64 48 14.963 15.000 40 375,0 21

Muradiye 30.000 747,37 40 - 14.830 246,7 60 20.179 21.000 40 525,0 222 MURAD İYE

Ünseli 5.400 212,23 25 2010 3.445 98,92 35 6.163 6.500 25 260,0 48

Özalp 18.000 380,19 47 2015 10.596 222,68 48 24.699 25.000 48 518,0 138 ÖZALP

Sağmalı 10.000 173,43 58 2010 5.347 65,63 81 9.660 10.000 58 172,41 1

SARAY Saray 10.000 142,85 70 2010 4.131 98,16 42 7.538 10.000 70 142,85 0

Kaynak: Araştırma aşamasında yapılan güncel arazi kullanım tespitleri ve onaylı imar planı bilgileri kullanılarak hazırlanmıştır.



90

4.2.1.3.1. Van Merkez

Yapılan nüfus projeksiyonlarında Van il merkezinde artış eğiliminin süreceği görülmüş, ancak il merkezine geçmiş yıllarda yüksek bir hızla gerçekleşen göçün, plan döneminde bölgede güvenliğin artması ve çevre illerde de ekonomik gelişmenin sağlanması sonucunda daha düşük bir hızla gerçekleşeceği ve il merkezinde hem nüfus açısından doygunluğa ulaşılmış hem de doğal eşikler nedeniyle artık fiziki gelişmenin kısıtlandığı konusu da göz önünde bulundurulmuştur.



Projeksiyon Yılı 2005? Nüfus 342.139 Alan (ha) 5946,00 2008 Yoğ. Kişi/ha 58 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 604.763 Kabul Edilen Nüfus 750.000 Yoğ. Kişi/ha 100 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 7541,0 Planlanacak Alan (ha.) 0

2035


Bu doğrultuda 2035 yılı için il merkezinde nüfusun 750.000 kişi olacağı kabul edilmiştir. 2035 yılı için gereken kentsel gelişme alanları kentin güneyinde meskun alan içindeki yapılaşmamış alanlar ve bu alanların çevresindeki kuru tarım alanları üzerinde önerilmiştir. Çevre düzeni planında gelişme alanları için çevre yolu eşik kabul edilmiş, Kurubaş Köyü çevresindeki kentsel gelişme alanları hariç, onaylı imar planında çevre yolunun dışına çıkan alanlardaki gelişmeler uygun görülmemiştir.

İmar planında önerilen bazı alanlar kullanım türü değiştirilerek çevre düzeni planında kabul edilmiştir.



91

Bu değişiklikler; imar planı ile kentin kuzeyinde önerilen sanayi alanlarının, çevre düzeni planında kentsel gelişme alanı olarak gösterilmesi ve imar planında organize sanayi bölgesinin güneyinde kentsel gelişme alanı olarak gösterilen alanın çevre düzeni planında önerilen konut dışı kentsel çalışma alanına dahil edilmesi şeklindedir.

Çevre düzeni planı kapsamında belirlenen senaryoya göre Van İl merkezi ticaret, hizmetler ve sanayi sektörlerine dayalı bölgesel merkez işlevini üstlenecektir. İlin sahip olduğu olanaklar esas alınarak; Van İli’nin, köklü bir geçmişe dayanan ticari merkez işlevinin, sınır ticareti ve hizmetler sektöründeki hareketliliğe bağlı olarak bölgesel ve ulusal düzeyde gelişeceği kabul edilmiştir. Ayrıca ilde faaliyetini uzun süredir devam ettiren Organize Sanayi Bölgesi ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nin katkılarıyla da endüstriyel alanda da gelişmelerin görüleceği varsayılmıştır.

İl merkezinin Kapıköy ve Gürbulak sınır kapılarına yakın konumunun sağladığı avantajla ilde sınır ticareti faaliyetlerinin yoğunluk kazanacağı ve sınır ticaretinden kaynaklanan hareketliliğin ilin gelişimine ve ekonomisine de yansıyacağı kabul edilmiştir. Kentte sınır ticaretinin gelişimi, ticari hareketlilik, uzmanlaşma, verilen hizmet düzeyindeki artış gibi etkenlerle hizmetler sektörünün de hızla gelişeceği kesindir.

İlde üniversite-sanayi işbirliğinin sağlanması sayesinde endüstriyel gelişmenin hızlanacağı kabulüyle plan kararları kapsamında; endüstriyel tesislerin teknolojik gelişiminin arttırılması, Ar-Ge çalışmalarının kolaylaştırılması ve üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla il merkezinde Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’ne erişimi kolay bir alanda “Teknopark” alanı belirlenmiştir.

İlde gelişen ticaret, hizmetler ve sanayi sektörünün ihtiyaç duyacağı ulusal ya da uluslar arası nitelikte sergi, ticaret vb. faaliyetlerin gerçekleştirilebilmesi için Van İl Merkezi’nde organize sanayi bölgesi, üniversite ve teknopark alanının bulunduğu bölgede “fuar, festival ve panayır alanı” düzenlemesi yapılmıştır.

İl merkezinde Van-Erciş karayolu üzerinde yer alan Van Organize Sanayi Bölgesi, %100 doluluk oranına sahiptir. Bu alana ilave olarak belirlenen 44 ha. büyüklüğündeki alan Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca uygun bulunmuş ve altyapı çalışmalarına başlanmıştır. Bu alan dışında Van Organize Sanayi Bölgesinin gelişme alanı ihtiyacının karşılanması için 60 ha. büyüklüğünde bir alan talebi daha bulunmaktadır. Bu talepler dikkate alınarak toplam 139 ha. büyüklüğündeki mevcut OSB alanına, 488 ha. büyüklüğünde ilave gelişme alanı önerilmiş olup gelişme alanı planda sanayi alanı olarak gösterilmiştir.

Sanayi sektöründeki gelişmeye paralel olarak, Van İl Merkezi’nde Ağrı yolu üzerindeki alanlarda ve Van Organize Sanayi Bölgesi’nin batısındaki alanlarda “Depolama Alanları” önerilmiştir. Ayrıca Van il merkezinde Erciş-Muradiye Karayolu güzergahında, Organize Sanayi Bölgesinin güneyinde ve batısında “Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanları” planlanmıştır.

Alt ölçekli planlarda Van İlçe Merkezinin sahil şeridine ilişkin, yapılaşma kararlarında ve her türlü plan kararında 3621/3830 sayılı Kıyı Kanunu ve İlgili Yönetmelikleri’ne uyulacaktır. Kent merkezi için taşkın riski bulunan derelerin çevresindeki uygulamalar ve gereken tedbirler alt ölçekli planlarda belirlenecektir.



92

4.2.1.3.2. Merkez İlçe’ye bağlı Belediyeler

Bostaniçi:

Van İl Merkezinin doğusunda yer alan Bostaniçi Beldesi’nin plan sınırları ve fiziksel gelişme sınırları Van İl Merkezi ile birleşmiş durumdadır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Bostaniçi Beldesi için 2035 yılı nüfusu 26.000 kişi kabul edilmiştir. Bostaniçi belde merkezinin 2010 yılı ve 20.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için yeterli olmadığından ilave gelişme alanı önerilmiştir.

Bostaniçi Beldesi için önerilen ilave gelişme alanları da yine Van Kent Merkezi ile bütünleşiktir.



93

Erçek:

Erçek Beldesi, kente adını veren Erçek Gölü’nün doğusunda yer almaktadır. Kentin güneyinden geçen D300 kodlu karayolu ve demiryolu Van kenti ile beraber tüm ülkeyi İran’a bağlayan Kapıköy Sınır Kapısına ulaşmaktadır. Yerleşme demiryolunun her iki yakasında, karayolunun ise kuzeyinde gelişme eğilimi göstermektedir.




Kabul Edilen Nüfus 5000 Yoğ. Kişi/ha 30 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 166,67 2035


Belde tarımsal üretime dayalı kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacak olup, elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Erçek Beldesi için 2035 yılı nüfusu 5.000 kişi kabul edilmiştir. Erçek belde merkezinin, 7500 kişi hedef alınarak hazırlanan mevcut imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için yeterlidir. Bu nedenle ilave gelişme alanına ihtiyaç duyulmamaktadır.

Belde Merkezinin mera alanları ile kaplı olup kuzey kesiminde, Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir. Erçek Beldesinde, Erçek Gölü’nden kaynaklanan turizm potansiyelinin değerlendirilmesi için eko-turizmin geliştirilmesi plan kararı haline getirilmiştir.



94

4.2.1.3.3. Bahçesaray İlçe Merkezi

Bahçesaray, Van il merkezinin güneydoğusunda yer almakta olup ulaşım olanakları kısıtlı ilçe merkezlerinden biridir. Kent, içerisinden geçen Müküs Çayının her iki tarafında topoğrafik yapının izin verdiği noktalarda gelişmiştir.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; İlçe Merkezi tarım-hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir.






2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Bahçesaray İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 7.000 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin 2010 yılı ve 9000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacını karşılamaktadır. Bu nedenle Bahçesaray İlçe Merkezi için ilave gelişme alanı planlanmamıştır.

İlçe merkezi için mevcut plan ile belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir. İlçenin mera alanları ile kaplı kuzey kesiminde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



95

4.2.1.3.4. Başkale İlçe Merkezi

Başkale kent merkezi Van Hakkari yolu üzerinde yer almaktadır. Kentin yerleşmesi tamamen karayoluna göre şekillenmiştir. Karayolunun her iki yakasında gelişen yerleşme karayolu boyunca gelişme eğilimi içerisindedir.







2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Başkale İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 23.000 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin 2010 yılı ve 25.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacını karşılamaktadır.

Bu nedenle Başkale İlçe Merkezi için ilave gelişme alanı planlanmamıştır. İlçe merkezi için mevcut plan ile belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir. İlçenin kuzeydoğu kesiminde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



96

4.2.1.3.5. Çaldıran İlçe Merkezi

Çaldıran kent merkezi Van Iğdır Karayolu üzerinde yer almaktadır. Kentin merkezi ile beraber büyük kısmı karayolunun kuzey kesiminde gelişmiştir. Ancak yolun güney kesiminde yol boyu gelişmeleri de gözlemek mümkündür. Kentin içerisinden geçen devlet karayolu Doğubeyazıt üzerinden Gürbulak sınır kapısına ulaşmaktadır.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; İlçe Merkezi tarım-hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir. Anadolu topraklarını Ağrı Doğubayazıt İlçesi üzerinden Gürbulak sınır kapısı aracılığıyla İran’a bağlayan yol üzerinde yer alan Çaldıran İlçe Merkezi’nin bu sektöre lojistik destek sağlayan yatırımlarla gelişeceği kabul edilmiştir. İlçe merkezinde, Çaldıran Sulak Alanları’nın sahip olduğu turizm potansiyeline bağlı olarak turizm sektörünün de eko-turizm odaklı gelişeceği öngörülmüştür.






2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Çaldıran İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 24.000 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin 2010 yılı ve 15000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için gereken, 60 kişi/ha yoğunluğa göre hesaplanan kentsel kullanım alanı ihtiyacını karşılamaktadır. Bu nedenle Çaldıran İlçe Merkezi için ilave gelişme alanı planlanmamıştır.



97

4.2.1.3.6. Çatak İlçe Merkezi

Yerleşme Çatak Çayı ve Botan Çayı vadilerinde topografyanın elverdiği kesimlerde gelişmiştir. Kent içerisinden geçen Botan Çayı yerleşmeyi ikiye bölmektedir. Çatak kent merkezi ulaşımı zor olan yerleşmelerdendir.







2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Çatak İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 11.000 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin 2010 yılı ve 6000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacını karşılamamaktadır. Bu nedenle Çatak İlçe Merkezi için ilave gelişme alanına ihtiyaç duyulmaktadır.

İlçe merkezi için mevcut plan ile meskun alanın kuzeydoğusunda önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir. İlçenin güney kesiminde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir. İlçe merkezinde, Ganisipi Şelalesi’nin sahip olduğu turizm potansiyeline bağlı olarak turizm sektörünün eko-turizm odaklı gelişeceği öngörülmüştür.



98

4.2.1.3.7. Edremit İlçe Merkezi

Edremit kent merkezi Van Gölü’nün güneyinde, Van İl merkezinin batısında Van-Bitlis yolunun güneyinde konumlanmıştır. Van kenti ile birleşecek kadar yakın konumda olan kent merkezinin yapılaşma karakteristiği tamamen dağınık olmasıdır. Tarım alanları içerisinde yol boylarında gelişim göstermiştir. Kentin Bitlis yönünde yer seçen çimento fabrikası kentin bu aksa gelişmesini kısıtlamıştır.

Projeksiyon Nüfusu Planlı Alan (ha) 324,78 Yoğ. Kişi/ ha


Projeksiyon Yılı Nüfus 12541 Alan (ha) 246,71 2008 Yoğ. Kişi/ha 51 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 24733



2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Edremit İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 25.000 kişi olarak kabul edilmiştir. Edremit İlçe Merkezi’nde yapılan hesaplamalara göre mevcut imar planın ve TOKİ konutlarının nüfus potansiyeli, 2035 yılı için gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacını karşılamakta yetersiz kaldığından kentin güneyinde mera alanları üzerinde ilave gelişme alanı planlanmıştır.

İlçe merkezi Van kentine olan yakın konumu ile Van kent merkezinin etkisi altındadır. Oluşturulan senaryoya göre Edremit, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir. İlçe merkezinde, turizm sektörünün de günübirlik turizm ve kıyı turizmi odaklı gelişeceği öngörülmüştür.

Edremit İlçe Merkezi Van Gölü kıyısında yer aldığından, alt ölçekli planlarda 3621/3830 sayılı Kıyı Kanunu ve İlgili Yönetmelikleri’ne uyulacaktır.



99

4.2.1.3.8. Edremit İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Çiçekli:

Edremit ilçe merkezinin güneybatısında yer alan Çiçekli Beldesi tarımsal

üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.






2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, 2035 yılı nüfusu 7.000 kişi kabul edilmiştir. Çiçekli belde merkezinin 2020 yılı ve 12000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için yeterli olduğundan ilave gelişme alanı önerilmemiştir. Belde merkezi için mevcut plan ile önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir.

Çiçekli Beldesi’nde Dönemeç Deltası’ndan kaynaklanan turizm potansiyeline bağlı olarak eko-turizmin, geliştirilmesi plan kararı haline getirilmiştir.



100

4.2.1.3.9. Erciş İlçe Merkezi

Erciş İlçe Merkezi Van Gölünün kuzeyinde Van-Ağrı yolu ile Van-Bitlis yollarının kesiştiği noktada gelişmiştir. Van İli’nin Merkez İlçe’den sonra en büyük yerleşmesi olan Erciş İlçe Merkezi, il merkezi gibi yoğun göç baskısı altındadır.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam ederken, ticaret, hizmet ve sanayi sektörü gelişerek devam edecektir.



Projeksiyon Yılı 2015 Nüfus 73.733 Alan (ha) 1384,62 2008 Yoğ. Kişi/ha 53 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 134.867



2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Erciş İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 135.000 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin 2015 yılı ve 100.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacının üzerindedir. Bu nedenle Erciş İlçe Merkezi için ilave gelişme alanı planlanmamıştır. İlçe merkezi için mevcut plan ile önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir.

Kentin doğu yönünde küçük sanayi sitesi yer seçerken imar planı kararı ile aynı bölgede sanayi alanı gelişimi öngörülmüştür. Kentin güneyinde yer alan verimli tarım alanları yürürlükteki imar planında korunmuştur. Çevre düzeni planı kararları kapsamında ilçe merkezinin kuzeyinde Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanı ve Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.

Erciş İlçe Merkezi Van Gölü kıyısında yer aldığından, alt ölçekli planlarda 3621/3830 sayılı Kıyı Kanunu ve İlgili Yönetmelikleri’ne uyulacaktır.



101

4.2.1.3.10. Erciş İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Çelebibağı:

Erciş kent merkezinin güneybatısında Van Gölünün kuzeyinde yer alan Çelebibağı Beldesi tamamen ilçe merkezinin etkisi altındadır. Belde sahip olduğu, tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır ancak Erciş ilçe merkezine yakın konumu ve Erciş ilçe merkezindeki gelişme alanlarının kısıtlı olması sebebiyle Erciş ilçe merkezinin Çelebibağı yönünde gelişeceği kabul edilmiştir.



Projeksiyon Yılı - Nüfus 12.611 Alan (ha) 173,00 2008 Yoğ. Kişi/ha 73 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 24.095



2035

Plan Fazlası Olan Alan (ha.) 82,0

Bu nedenle elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçlarının üzerinde bir değer olarak beldenin 2035 yılı nüfusu 30.000 kişi kabul edilmiştir. Çelebibağı belde merkezinin 32.000 kişi hedef alınarak hazırlanan en son onaylı imar planındaki alan; 2035 yılı için öngörülen nüfusa yeterli olduğundan ilave gelişme alanı önerilmemiştir. Güneydoğusunda yer alan sazlık alanlar dışında çevresi tamamen tarım alanları ile çevrili olan belde merkezi için imar plan ile önerilen gelişme alanlarından, mevcut durumda yapılaşmanın başladığı bölgelerde yer alan kısmı kabul edilmiştir.

Beldede bulunan ve kazı, yenileme çalışmaları ile bilim dünyasına tanıtılan Çelebibağı Selçuklu Mezarlığı ilk tunç çağından günümüze kadar gelmiş tümülüs şeklindedir. Mezarlık; Selçuklu, Celayırlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemlerinde de kullanılmış olup beldenin sahip olduğu önemli bir kültürel değerdir.

Çelebibağı Beldesi Van Gölü kıyısında yer aldığından, alt ölçekli planlarda 3621/3830 sayılı Kıyı Kanunu ve İlgili Yönetmelikleri’ne uyulacaktır.



102

Kocapınar:

Erciş kent merkezinin kuzeybatısında Van-Ağrı yolu üzerinde yer alan Kocapınar Beldesi sahip olduğu, tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.



Projeksiyon Yılı 2010 Nüfus 4.526 Alan (ha) 41,52 2008 Yoğ. Kişi/ha 109 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 8.218



2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu

sonuçları ile uyumlu olarak, 2035 yılı

nüfusu 8500 kişi kabul edilmiştir.

Kocapınar belde merkezinin 2010 yılı

ve 6000 kişi hedef alınarak hazırlanan


2035 yılı için öngörülen nüfusun

ihtiyacı olan alanı karşılamadığından

ilave gelişme alanları planlanmıştır.

Belde merkezi için mevcut plan ile önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, ilave gelişme alanı ise kentin güneydoğu kesiminde önerilmiştir. Kocapınar Beldesi’nde Kırkpınar Köyü civarında Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



103

4.2.1.3.11. Gevaş İlçe Merkezi Gevaş kent merkezi Van Gölünün güney kıyısında, Van-Bitlis yolunun

güneyinde yer almaktadır. Eski Van-Bitlis yolu yerleşmenin içinden geçerken yeni yol yerleşmenin kuzeyinden geçmektedir. Yerleşmenin gelişimi eski yol üzerinde yoğunlaşmakla beraber çevresinde yer alan tarım alanlarına doğru da yayılmış durumdadır.




2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile

uyumlu olarak, Gevaş İlçe Merkezi

için 2035 yılı nüfusu 17.500 kişi olarak kabul edilmiştir. İlçenin 2010

yılı ve 19.000 kişi hedef alınarak

hazırlanan yürürlükteki imar

planındaki alan 2035 yılı için

öngörülen nüfus için gereken kentsel

kullanım alanı ihtiyacının üzerindedir.

Bu nedenle Gevaş İlçe Merkezi için ilave gelişme alanı planlanmamıştır, mevcut plan ile önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; ilçe merkezi olarak

üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam ederken, ticaret, hizmet ve sanayi sektörü gelişerek devam edecektir. Çevre düzeni planı kararları kapsamında ilçe merkezinin doğusunda Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.



104

Gevaş İlçe Merkezinin batı kesimleri Tatvan Turizm Merkezi sınırları içerisinde yer almaktadır. İlçe merkezinin güneydoğusunda yer alan Abalı Kayak merkezinde kış turizminin, Akdamar Adası’nda bulunan Kutsal Haç Kilisesi sayesinde de inanç turizminin gelişeceği öngörülmüştür.

Gevaş İlçe Merkezi Van Gölü kıyısında yer aldığından, alt ölçekli planlarda 3621/3830 sayılı Kıyı Kanunu ve İlgili Yönetmelikleri’ne uyulacaktır.

4.2.1.3.12. Gevaş İlçesi’ne bağlı Belediyeler

Akdamar (Uysal): Gevaş kent merkezinin hemen batısında Van Gölü’nün güney kıyısında

konumlanmış olan Akdamar Beldesi’nin tamamı Tatvan Turizm Merkezi sınırları içerisinde yer almaktadır.

Projeksiyon Nüfusu Planlı Alan (ha) 132,00 Yoğ. Kişi/ ha


Projeksiyon Yılı Nüfus 2.741 Alan (ha) 24,00 2008 Yoğ. Kişi/ha 114 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 5.993 Kabul Edilen Nüfus 6.000 Yoğ. Kişi/ha 50 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 120,00 Planlanacak Alan (ha.)

2035


Akdamar Beldesi sahip olduğu, tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır. Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, Akdamar beldesi merkezinin 2035 yılı nüfusu 6.000 kişi kabul edilmiştir. Akdamar belde merkezinin yürürlükteki imar planındaki alan; 2035 yılı için öngörülen nüfus için yeterli olduğundan ilave gelişme alanı önerilmemiştir.

Akdamar Beldesi Van Gölü kıyısında yer aldığından, alt ölçekli planlarda 3621/3830 sayılı Kıyı Kanunu ve İlgili Yönetmelikleri’ne uyulacaktır.



105

4.2.1.3.13. Gürpınar İlçe Merkezi

Gürpınar kent merkezi Van il merkezinin güneyinde, Van-Hakkari Bitlis-Hakkari yolunun üzerinde konumlanmıştır. Karayolu güzergahında lineer bir hat üzerinde ama oldukça dağınık olarak gelişen kent tamamen kırsal özellikler göstermektedir.




2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Gürpınar İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 15.000 kişi kabul edilmiştir. İlçenin 2010 yılı ve 12.763 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacını karşılamadığından Gürpınar İlçe Merkezi için meskun alanın kuzeyinde yaklaşık 21 ha. ilave gelişme alanı planlanmıştır. Alt ölçekli planlarda, kent merkezinden geçen Hoşap Çayı dikkate alınarak kentsel gelişme alanı içinde yer alacak yeşil alan vb. kullanımlar belirlenecektir.



106

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; Gürpınar ilçesi

sahip olduğu tarımsal üretime dayanan yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği

işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret, hizmet ve sanayi sektörü gelişerek

devam edecektir.

Tarım sektörünün gelişmesine katkı sağlamak için ilçede Organize

Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir. İlçede diğer ırklara göre verimi daha yüksek

olan Norduz koyunun yetiştirilmesi, ilçede hayvancılığa elverişli mera alanları ile

birlikte mevcut durumda faal olarak çalışan 1 entegre et fabrikası, 1 mandıra, 2 alabalık

tesisinin bulunması gibi potansiyeller değerlendirilmiş ve ilçe merkezinin batı kısmında

yer alan mera alanında olmak üzere Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi planlanmıştır.

İlçe merkezinin doğusunda, Güzelsu Köyünde yer alan Hoşap Kalesi nedeniyle

de kültür turizminin gelişmesi öngörülmüştür.

4.2.1.3.14. Muradiye İlçe Merkezi

Muradiye kent merkezi Van-Ağrı Karayolunun doğusunda konumlanmıştır.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; Gürpınar İlçesi ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret, hizmet ve turizm sektörü gelişerek devam edecektir.



Projeksiyon Yılı Nüfus 14.830 Alan (ha) 246,7 2008 Yoğ. Kişi/ha 60 Kabul Edilen Projeksiyon Nüfusu 20.179 Kabul Edilen Nüfus 21.000 Yoğ. Kişi/ha 40 Gerekli Kentsel Kullanım Alanı (ha.) 525,0 Planlanacak Alan (ha.)

2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Muradiye İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 21.000 kişi kabul edilmiştir. İlçenin 30.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacının oldukça üzerindedir. Bu nedenle ilave gelişme alanına ihtiyaç duyulmamaktadır.

Mevcut imar planında İlçe Merkezini çevreleyen mera alanları üzerinde önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir. Mevcut planlı alan gereksinimden çok daha fazla olduğundan ilçe merkezi için yapılmış plan, belediyesinin denetiminde yapılaşmaya kademeli olarak açılacaktır.

İlçenin kuzeyinde yer alan Gümüştepe ve Gönderme köylerinin bulunduğu alanda Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir. İlçe merkezinde, Bendimahi Deltası ve Muradiye Şelalesi’nin sahip olduğu turizm potansiyelinin değerlendirilmesi ile eko- turizmin gelişeceği öngörülmüştür.



107

4.2.1.3.15. Muradiye İlçesine Bağlı Belediyeler

Ünseli:

Muradiye kent merkezinin doğusunda yer alan Ünseli Beldesi sahip olduğu, tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.




2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, 2035 yılı nüfusu 6500 kişi kabul edilmiştir. Ünseli belde merkezinin 2010 yılı ve 5400 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfusun ihtiyacı olan alanı karşılamadığından beldenin kuzey kesimlerinde yaklaşık 48 ha. ilave gelişme alanları planlanmıştır.

Ünseli Beldesi Van Gölü kıyısında yer aldığından, alt ölçekli planlarda 3621/3830 sayılı Kıyı Kanunu ve İlgili Yönetmelikleri’ne uyulacaktır.



108

4.2.1.3.16. Özalp İlçe Merkezi

Özalp kent merkezi, Van kenti ile beraber tüm ülkeyi İran’a bağlayan Kapıköy Sınır Kapısına ulaşan D300 kodlu karayolu üzerinde konumlanmıştır.Yerleşme karayolunun her iki yakasında gelişme eğilimi gösterirken kentin güneyinden geçen demiryolunun da güneyine sarkmıştır. Kent merkezi lineer olarak adlandırılabilecek gelişme eğilimi içerisindedir.




2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Özalp İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 25.000 kişi kabul edilmiştir. İlçenin 2015 yılı ve 18.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfus için gereken kentsel kullanım alanı ihtiyacını karşılamadığından ilave gelişme alanları planlanmıştır. Mevcut imar planı ile belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiş, ilave gelişme alanları kentin güneyinde mera alanları üzerinde önerilmiştir.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; İlçe Merkezi tarım-hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri



109

yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir. Anadolu topraklarını Kapıköy sınır kapısı aracılığıyla İran’a bağlayan yol üzerinde yer alan ilçe merkezinin bu sektöre lojistik destek sağlayan yatırımlarla gelişeceği kabul edilmiştir.Özalp İlçe Merkezi’nde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir.

4.2.1.3.17. Özalp İlçesi’ne Bağlı Belediyeler

Sağmalı:

Özalp ilçe merkezinin kuzeyinde yer alan Sağmalı Beldesi, sahip olduğu tarımsal üretime dayalı, kırsal kimliğini plan döneminde de koruyacaktır.




2035


Elde edilen nüfus projeksiyonu sonuçları ile uyumlu olarak, 2035 yılı nüfusu 10.000 kişi kabul edilmiştir. Sağmalı belde merkezinin 2010 yılı ve 10.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfusun ihtiyacı olan alanı karşıladığından ilave gelişme alanı planlanmamıştır. Belde merkezi için mevcut plan ile önerilen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir.



110

4.2.1.3.18. Saray İlçe Merkezi Saray ilçe merkezi Van kenti ile beraber tüm ülkeyi İran’a bağlayan Kapıköy

Sınır Kapısına ulaşan D300 kodlu karayolunun kuzeyinde konumlanmıştır. Kent içerisinden geçen eski karayolu yerleşmeyi ikiye bölmektedir. Eski karayoluna doğru gelişme eğilimi gösteren kentin, yürürlükteki imar planı ile, gelişme alanları yeni açılan ve kentin güneyinden geçen devlet karayoluna doğru yönlendirilmiştir.

Çevre düzeni planı kapsamında oluşturulan senaryoya göre; İlçe Merkezi tarım-hayvancılık sektörü odaklı yapısını korurken, ilçe merkezi olarak üstlendiği işlevleri yerine getirmeye devam edecek, ticaret-hizmet sektörü gelişerek devam edecektir. Anadolu topraklarını Kapıköy sınır kapısı aracılığıyla İran’a bağlayan yol üzerinde yer alan ilçe merkezinin, bu sektöre lojistik destek sağlayan yatırımlarla gelişeceği kabul edilmiştir.




2035


Elde edilen projeksiyon sonuçları ile uyumlu olarak, Saray İlçe Merkezi için 2035 yılı nüfusu 10.000 kişi kabul edilmiştir. İlçenin 2010 yılı ve 10.000 kişi hedef alınarak hazırlanan yürürlükteki imar planındaki alan 2035 yılı için öngörülen nüfusun gerek duyduğu kentsel kullanım alanı için yeterli olduğundan ilave gelişme alanları planlanmamıştır. Mevcut imar planı ile belirlenen gelişme alanları aynen kabul edilmiştir.



111

Çevre düzeni planı ile getirilen kararlara göre Saray İlçe Merkezi’nde Organize Tarım/Hayvancılık Bölgesi önerilmiştir. Saray İlçesi’nde, Çimenova Gölleri’nin taşıdığı potansiyelin değerlendirilmesi ile eko- turizmin geliştirilmesi önerilmiştir.

4.2.2. Kırsal Yerleşme Alanları

Kırsal Yerleşik Alanlar: Planlama Bölgesi sınırları içinde yer alan kırsal yerleşmelerin tümü, köyler, bunlara bağlı mahalleler, mezralar kırsal yerleşik alanlar olarak güncel yapılaşma sınırlarına göre, uydu görüntüleri kullanılarak belirlenmiş ve şematik olarak plana aktarılmıştır.

Planlama Bölgesi içinde bulunan köylerin dağılımına bakıldığında Muş il sınırları içinde 357 köyün, Bitlis il sınırları içinde 335 köyün, Van il sınırları içinde 575 köyün bulunduğu görülmektedir.

Planlama bölgesindeki kırsal yerleşme birimlerinin büyük bölümünün, tek bir alanda kurulu olduğu görülmekle birlikte idari bakımdan köylere bağlı mezra türü yerleşimler de bulunmaktadır. Ayrıca önemli karayolu aksları üzerinde kırsal yerleşmelerden kopuk yerleşimlerin oluştuğu görülmektedir.

Kırsal yerleşmeler arasından bir bölümü 2000 yılı sonrasında yapılan düzenlemeler ile Belediye sınırları içine katılarak mahalle haline dönüştürülmüştür. Ayrıca Muş İli Bulanık İlçesi’nde Alparslan I Barajı nedeniyle bazı kırsal yerleşimler su altında kalacağından boşaltılmıştır. Bu yerleşmeler Bulanık İlçesi’ne bağlı Dokuzpınar, Hoşgeldi, Okçular, Demirkapı ve Doğantepe köyleridir.

Kırsal Gelişme Alanları: Kırsal yerleşik alan olarak belirlenmiş olan yerleşmelerde, plan dönemi içindeki gelişmelerin ve yeni yapılaşmaların, belirlenmiş yasal köy yerleşik alanı sınırlarına göre gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Bu nedenle



112

plan üzerinde kırsal yerleşmelere genel olarak herhangi bir gelişme alanı düzenlenmemiştir.

4.2.3. Yerleşim Dışı Diğer Kullanım Alanları

Planlama Bölgesi içinde kalan alanlarda, yukarıdaki bölümlerde açıklanan kentsel ve kırsal yerleşime konu olan alanların dışında kalan ve planda yer verilen arazi kullanım türlerine ilişkin genel planlama yaklaşımı kısa başlıklar halinde aşağıda verilmiştir. Çevre Düzeni planında, ilgili mevzuat doğrultusunda yer seçimi yapılmış organize sanayi bölgeleri, öneri ve mevcut onaylı imar planları bulunan büyük sanayi alanları ve bu alanların bitişiğinde önerilen gelişme alanları, mevcut sanayi ve ticari depolama alanları, teknopark alanları, mevcut ve mevcut olmasa da onaylı imar planları bulunan üniversite yerleşke alanları, mevcut ve öneri fuar alanları, büyük kentsel yeşil alanlar, rekreasyon alanları, büyük spor alanları, büyük kamu tesis alanları, turizm alanları, askeri alanlar, havaalanları, teknik altyapı alanları, iskeleler, katı atık bertaraf tesisi alanları ve arıtma tesisi alanlarına arazi kullanım türü olarak 1/100.000 ölçekli planda yer verilmiştir.

Bu alanların büyük bölümü kentsel yerleşik alanlara bitişik konumda yer alırken, bir bölümü doğal alanlar içinde, kentsel ve kırsal yerleşik alanlarından ayrışık olarak konumlanmış durumdadır.

Ayrıca bu başlıklar dışında planlama bölgesi içinde yerleşim merkezlerinden bağımsız olarak oluşmuş olan konut gelişmeleri de bulunmaktadır. Bu alanların özellikle Van İli’nde ortaya çıktığı görülmektedir. Bu gelişmelerin büyük bir bölümü mevzii imar planı kararlarıyla, bir bölümü ise yasal dayanaktan yoksun olarak oluşmuştur. Geçmiş yıllarda mevzii olarak yapılaşmış alanlardan bir bölümü zaman içinde bütünleşerek bir yerleşim merkezine dönüşmüştür. Planlama aşamasında, yerleşim merkezlerinden kopuk, denetimsiz, altyapı sorunlarının yoğunlaştığı oluşumların engellenmesi esastır.

4.2.3.1. Sanayi Alanları

Sanayi alanları, plan kararları öncesinde yapılan tespitler doğrultusunda 4 ana başlık altında ele alınmıştır. İlk başlıkta kurulmuş ya da kurulması önerilen organize sanayi bölgesi alanları yer alırken, ikinci başlıkta genel olarak yerleşmelerle bitişik konumlanan küçük sanayi siteleri, üçüncü başlıkta ise organize olmayan diğer sanayi alanları ve depolama alanları yer almıştır.

4.2.3.1.1. Organize Sanayi Bölgeleri

Planlama Bölgesi içinde yer alan, yapılaşmış olsun ya da olmasın, yer seçimi yapılmış ve kuruluşu gerçekleşmiş tüm organize sanayi bölgelerinin sınırları plana aktarılmış bu alanlarda arazi kullanım kararları, organize sanayi bölgesi kararı dikkate alınarak geliştirilmi ştir.



113

Planlama Bölgesi içinde yer alan Muş Organize Sanayi Bölgesi ve Bitlis Organize Sanayi Bölgesi mevcut planlı sınırları içinde korunarak plana aktarılmıştır. Van Organize Sanayi Bölgesi için gelişme önerilmiştir.

4.2.3.1.2. Küçük Sanayi Siteleri

Planlama Bölgesi içinde yer alan kentlerde kurulu bulunan küçük sanayi siteleri Muş İl Merkezinde, Bitlis İl Merkezinde, Van İl Merkezinde, Tatvan İlçe Merkezi’nde ve Erciş İlçe Merkezi’nde yer almakta olup bu mevcut küçük sanayi siteleri çevre düzeni planına aktarılmıştır. Diğer yerleşimlerde yer alan daha küçük ölçekli mevcut KSS alanları ise kentsel alan içinde gösterilmiştir.

4.2.3.1.3. Diğer Sanayi ve Depolama Alanları

Planlama Bölgesi içinde yer alan kentlere bitişik ya da yakın konumda yer alan diğer sanayi tesisleri ve organize olmasa da planlanmış olan sanayi ve depolama alanlarına iki farklı yaklaşım geliştirilmi ştir.

Kente bitişik ve tekil nitelikteki tesislerin bulunduğu alanlar genel olarak kentsel yerleşik ve kentsel gelişme alanları içinde değerlendirilirken, tekil nitelikten uzaklaşmış, planlı olarak yapılaşmaya açılmış, geniş yer kaplayan sanayi ve depolama alanları ise kentsel yerleşik ve gelişme alanlarından ayrıştırılarak sanayi ve depolama alanları olarak plan kararına dönüştürülmüştür.

Sanayi sektöründeki gelişmeye paralel olarak önerilen depolama alanları; Bitlis’te Tatvan İlçe Merkezi’nin kuzey kesiminde, Van İl Merkezi’nde ise meskun alan çevresinde Ağrı yolu üzerindeki alanlarda ve Van Organize Sanayi Bölgesi’nin batısındaki alanlarda yer almaktadır.

4.2.3.2. Organize Tarım/Hayvancılık Bölgeleri

Planlama Bölgesi içinde var olan verimli tarımsal havzalarda yetiştirilen tarımsal ürünleri işleyerek değerlendiren ve/veya pazara hazırlamaya yönelik faaliyette bulunan her türlü tarım işletmeleri ile ürün toplama, depolama, saklama alanları için düzenlemelerin yapıldığı; tarımsal alanlarda giderek yaygınlaşan hayvancılık ve besicilik tesislerinin organize hale getirilmesi için besicilik, sütçülük, yem üretimi ve ürün işleme tesislerinin gereğince toplu olarak yer alabileceği alanlardır. Bu alanlarda kırsal kalkınmayı amaçlayan ihtisaslaşmanın sağlanacağı öngörülmüştür.

Tarımsal işletmelerin Avrupa Birliği standartlarına ulaştırılması ve yeniden yapılandırılmasına yönelik yatırımlara ilişkin olarak, IPARD4 programı kapsamında süt ve et (kırmızı et ve kanatlı eti) olmak üzere iki sektör belirlenmiştir. Hızla gelişmekte olan hayvancılık işletmelerindeki modernleşme ve yoğun işletmecilik, işletmelerin

4 IPARD:Avrupa Birliği Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni İçin Hazırlanan Kırsal Kalkınma Programı



114

küçük ve parçalı yapısından kaynaklanan sorunlar, çevre kirliliği açısından birtakım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle hayvancılık işletmelerinin asgari, teknik, sağlık ve hijyenik şartlara uygun olarak kurulmasını ve çalışmasını temin ederek insan sağlığı, hayvan sağlığı ve hayvan refahına uygun olarak çalışmalarını sağlamak, hayvanlardan insanlara geçebilecek bulaşıcı hastalıklarla mücadeleyi mümkün kılmak ve tarım arazilerinin tarımsal üretim amacı dışında kullanımlarının önüne geçmek ve dolayısıyla amacına uygun kullanımları sağlamak ve teşvik etmek için, Planlama Bölgesinde Organize Tarım/ Hayvancılık Bölgeleri belirlenmiştir.

Bu kapsamda çevre düzeni planında; Muş İli’nde İl Merkezi’nin güneydoğusunda Kepenek ve Tekyol köyleri civarında; Bitlis İli’nde il merkezinde organize sanayi bölgesinin doğusunda ve Van İli’nde Gevaş İlçesi Merkezi’nde ve Erciş İlçesi Merkezi’nde sahip oldukları tarımsal üretim potansiyeline bağlı olarak; Muş İli’nin Korkut, Varto, Malazgirt ve Bulanık ilçe merkezleri ile Bulanık’a bağlı Rüstemgedik ve Yoncalı beldelerinde, Bitlis İli’nin Mutki ve Adilcevaz ilçe merkezleri ile Ahlat’a bağlı Ovakışla Beldesi’nde, Van İli’nin Bahçesaray, Başkale, Çatak, Özalp, Saray ve Muradiye ilçe merkezleri ile Merkez İlçe’ye bağlı Erçek Beldesi ve Erciş’e bağlı Kocapınar Beldesi’nde ise sahip oldukları hayvancılık faaliyeti potansiyeline bağlı olarak Organize Tarım/ Hayvancılık Bölgeleri önerilmiştir. Planlama bölgesinde bu amaçlı kullanımlar için ek talep olması durumunda da belirlenmiş olan bölgelerle aynı yer seçim koşullarına tabii olmak üzere yeni Organize Tarım/ Hayvancılık Bölgeleri belirlenebilecektir.

Organize tarım/hayvancılık bölgeleri için öngörülen alanlar plan üzerinde sembollerle gösterilmiş olup kesin yer seçimi ilgili kurum, kuruluş görüşleri ile beraber yürürlükteki mevzuat hükümlerine uygun olarak İl Özel İdaresi ve ilgili belediyelerin katılımı ile oluşturulacak bir komisyon tarafından gerçekleştirilecektir. Bu alanlarda nazım ve uygulama imar planları, bölge için gerekli yardımcı tesisleri ve teknik altyapı kararlarını da içerecek biçimde hazırlanacaktır.

4.2.3.3. Teknoparklar

Planlama Bölgesi içindeki alanlarda artacağı kabul edilen endüstriyel gelişmeler doğrultusunda, bu tesislerin teknolojik gelişimini arttırmak, Ar-Ge çalışmalarını kolaylaştırmak amacıyla, Muş ve Van il merkezlerinde iki teknopark alanının kurulması önerilmiş, bu amaçla planda alan gösterimi yapılmıştır.

Üniversite-Sanayi işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla, plan dönemi içinde kuruluşu gerçekleşecek teknopark alanları için; Muş’ta Alparslan Üniversitesi’ne, Van’da ise Yüzüncü Yıl Üniversitesi’ne erişimi kolay bir alan önerilmiştir.



115

4.2.3.4. Tarım Alanları

Planlama bölgesinin ekonomik yapısı açısından büyük önem taşıyan tarımsal ve hayvansal üretimin gerçekleştirildi ği tarım alanlarının korunması ve verimliliğinin artırılması planlama çalışmasının başta gelen hedeflerinden olup kırsal kalkınmanın sağlanmasında önemli role sahiptir. Bu nedenle tarım alanları için alınması gereken önlemler ve yapılması gereken düzenlemeler; yeni teknolojiler ile tarımsal verimliliği arttırmak, tarımsal verimliliği uzun vadede düşüren kimyasalların kullanımını azaltmak, tarımsal ürün desenini çeşitlendirecek alternatif ürün programları uygulamak, iktisadi açıdan verimli ürünlerin yetiştirilmesini desteklemek, organik tarım gibi yeni tarımsal ve hayvansal üretim modellerini teşvik etmek, mera alanlarının yaygın olduğu bölgelerde hayvancılık faaliyetlerini geliştirmek, hayvansal ürün çeşitlili ğini ve verimi artırmak, bölgenin flora açısından zengin bölümlerinde arıcılık faaliyetlerini geliştirmek, başta Van Gölü’nde olmak üzere su ürünleri yetiştiricili ğini geliştirmek, tarım alanlarının etkin kullanımı için planlama aşamasındaki sulama projelerinin uygulamaya geçirmek olarak belirlenmiştir.

Tarım toprağının ekonomik bütünlüğünü ve verimliliğini düşüren bir diğer etken veraset vb. nedenlerle oluşan parçalı tarım arazileri olup bu sorunun çözümü için tarım arazilerinde toplulaştırmaya gidilecektir.

Arazi toplulaştırması, 5403 sayılı “Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu”nun 17. maddesinde yer almaktadır. Buna göre arazi toplulaştırma çalışmaları ile; doğal ve yapay etkilerle parçalanmış arazilerde doğal özellikleri, kullanım bütünlüğü ve mülkiyet hakları gözetilerek birden fazla arazi parçasının birleştirilip ekonomik, ekolojik ve toplumsal yönden daha işlevsel yeni parsellerin oluşturulması sağlanmaktadır.

Çevre Düzeni Planı sınırları içinde kalan tarımsal alanlar, mutlak ve marjinal tarım alanları olmak üzere iki farklı tanım içinde ele alınmıştır. İlgili mevzuatta mutlak tarım alanı olarak görünen tüm tarım alanlarının (1. ve 2. sınıf tarım topraklarının bulunduğu alanlar ve sınıf ayrımı yapılmaksızın sulanabilen tüm tarım alanları ile dikili tarım alanları) korunması esastır. Mutlak korunması hedeflenen tarım alanlarının yanı sıra, planlama alanı içinde kalan diğer marjinal tarım alanları da tarımsal niteliği korunacak alanlar olarak ele alınmıştır.

Mutlak Tarım Alanları: İlgili mevzuatta mutlak tarım alanı olarak nitelenen, tüm sulanabilir tarım alanları, kuru tarım toprağı olan 1. ve 2. sınıf toprakların bulunduğu alanlar ve dikili tarım alanların tamamı planda mutlak tarım alanları olarak tanımlanmıştır.

Marjinal Tarım Alanları: Mutlak tarım alanları dışında kalan, toprak ve topoğrafik sınırlamalar nedeni ile üzerinde sadece geleneksel toprak işlemeli tarımın yapıldığı, sulama olanağı bulunmayan araziler marjinal tarım arazileri olarak belirlenmiştir.



116

Planlama bölgesi genelindeki tarım alanları hazırlanan çevre düzeni planında tek bir gösterimle “Tarım Arazisi” olarak gösterilmiştir.

Alt ölçekli plan çalışmalarında, tarım arazilerinin sınıflandırılması 5403 sayılı “Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu” kapsamında yapılacak olup başta ifraz koşulları olmak üzere, bu alanlardaki uygulama 5403 sayılı Kanun ve bu kanun uyarınca çıkarılan yönetmelikler uyarınca gerçekleştirilecektir. Tarım arazilerindeki ürün deseni ve alternatif tarım yöntemlerine ilişkin çalışmalar ise Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın politikaları çerçevesinde uygulanabilecektir.

Tarım alanlarında, ilgili mevzuat doğrultusunda yapılacak belirlemeler temel alınarak geçerli olacak koruma ve kullanım koşulları plan hükümleri arasında düzenlenmiştir. Plan hükümlerinde yapılan düzenleme ile tarım arazilerinde, tarımsal amaçlı yapılaşmalar ve çiftçinin barınmasına yönelik yapılaşma istemlerine ilişkin kurallar ayrı ayrı belirlenmiştir.

4.2.3.5. Turizm Alanları

Planlama bölgesinin sahip olduğu doğal ve kültürel kaynak değerlerine bağlı olarak turizm çeşitlili ğinin sağlanması amacıyla eko-turizm, termal turizm, kültür turizmi ve inanç turizminin gelişmesi öngörülmüştür. Bu turizm türlerinin gelişmesi öngörülen bölgeler plan üzerinde alan sınırları belirtilmeden sembollerle gösterilmiştir.

Ekoturizm, planlama bölgesinin sahip olduğu zengin biyoçeşitlilik içeren ekosistemler ile zengin flora ve fauna yapısı eko-turizm faaliyetlerini olanaklı kılmaktadır. Doğa gezisi, avcılık, kuş gözlemciliği, balık tutma gibi faaliyetleri içermektedir. Ayrıca eko-turizm yerel halka girişim olanakları ve istihdam sağlamaktadır.

Termal turizm, termal su kaynakları kullanılarak uygulanan kürlerin yanı sıra termal suların eğlence ve rekreasyon amaçlı kullanımından oluşan turizm türüdür.

Kültür turizmi, tarihi ve arkeolojik önemi olan, sanat tarihi açısından önem taşıyan, mimari özelliği ya da yapıldığı dönem nedeniyle türünün önemli örneklerinden olan kültür varlıklarını, kültürel etkinlikleri ve yerel halklara ait bazı sosyo-ekonomik olguları turizm potansiyeli olarak değerlendirerek ziyaretçilerin hizmetine sunan bir turizm anlayışıdır.

İnanç turizmi, dini yönden önemi bulunan ve büyük oranda ziyaret edilen belirli merkezlerin sahip olduğu turizm potansiyelinin hizmete sunulmasına yönelik turizm türüdür.

Muş, Bitlis, Van illerini kapsayan Van Gölü çevresinin Doğu Anadolu Bölgesi içinde hem coğrafi hem de tarihsel olarak ayrı bir önemi vardır. Bölgenin coğrafi yapısından kaynaklanan doğal değerleri ekoturizm ve termal turizm kapsamında değerlendirilirken, bölgenin tarihi mirası ise kültür turizmi kapsamında



117

değerlendirilmiştir. Planlama Bölgesi sınırları içinde turizm gelişmesinin görüldüğü yerler ağırlıklı olarak Van Gölü kıyısı ve kış sporlarına elverişli alanlardır.

Bölgenin değişik kültürlerin etkisine girmesi günümüze oldukça zengin ve

turizm açısından çok önemli bir miras bırakmıştır. Urartu Medeniyeti, Doğu Anadolu ve

Van Gölü Havzası için büyük öneme sahiptir. Ortaçağ ve sonrasında ise ağırlıklı olarak

Türk İslam kültür ve medeniyeti bölgede hakim olmuştur. Bunun yanında bölgede

Hıristiyan unsurlarına da rastlanmaktadır. Türklere Anadolu’nun kapılarını açan

Malazgirt Savaşı da bölgenin tarihsel gelişimini etkileyen oldukça önemli bir olaydır.

Selçukluların ilk fethettikleri bölge olan Ahlat ve Malazgirt, dönemin en

gelişmiş merkezleri olup Selçuklular Dönemi’ne ait bütün kültürel, mimari ve dini

özelliklerini taşımaktadır. Başta, Türk ve İslam tarihi açısından taşıdığı önem nedeniyle

dünyadaki sadece 3 şehre verilmiş Kubbetül İslam ünvanına sahip Ahlat olmak üzere,

Adilcevaz, Erciş, Tatvan ve Malazgirt ilçelerinden oluşan yaklaşık 350.000 ha.

büyüklüğündeki alan Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Selçuklu

Bölgesi Kültür Temalı Gelişme ve Eylem Planı kapsamında ele alınmış olup bölgenin

Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak ilanı önerilmiştir. Bu çalışmaya

paralel olarak çevre düzeni planında da bu bölgede kültür turizmi potansiyelinin

desteklenerek kültür turizminin geliştirilmesi önerilmiştir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından “Turizm Merkezi” olarak belirlenmiş

olan alanların sınırları plana aktarılmıştır. Planlama bölgesinde yer alan mevcut turizm

merkezleri; “Ahlat Turizm Merkezi”, “Tatvan Turizm Merkezi” ve “Sapgör Kış

Sporları Turizm Merkezi”dir.

4.2.3.6. Askeri Alanlar

Çevre Düzeni Planı içinde tanımlanmış bir başka arazi kullanım türü Askeri Alanlardır. Planlama Bölgesi içinde elde edilebilen askeri alanların sınırları planlara değiştirilmeden aktarılmış ve korunmuştur.

4.2.3.7. Orman Alanları

Planlama Bölgesi içindeki orman alanları yasal eşik olarak kabul edilmiş, çevre düzeni planı sınırları içindeki alanlarda, Bakanlık görüşü olarak iletilen orman sınırları planda orman alanları olarak korunmuştur.



118

4.2.3.8. Ağaçlık Karakteri Korunacak Alanlar

Çevre Düzeni Planında yasal dayanaklara göre orman alanı olarak belirlenmiş alanların dışında kalan, ancak uydu görüntülerinden yapılan güncel belirlemelerde doğal ağaçlık dokuya sahip olduğu belirlenen alanlar ağaçlık karakteri korunacak alanlar olarak planda gösterilmiştir. Bu alanların sahip oldukları doğal özellikleriyle korunmasını sağlayacak plan kararları ve plan hükümleri geliştirilmi ştir.

4.2.3.9. Ağaçlandırılacak Alanlar

Özellikle yoğun yapılaşmış kentsel yerleşmelerin çevresinde, yeşil kuşak oluşumlarının gerçekleştirilmesinin amaçlandığı alanlarda, orman alanlarına komşu ve boş alanların, ağaçlandırılarak orman ile bütünlük sağlanmasının amaçlandığı alanlarda ve erozyon olasılığı yüksek alanlarda erozyonun önlenmesi amacıyla planda ağaçlandırılacak alan düzenlemelerinin yapılması benimsenmiştir.

Planlama bölgesi içinde İl Çevre ve Orman Müdürlüklerince yürütülen proje kapsamında belirlenmiş ağaçlandırma sahaları Muş Merkez, Güroymak ve Ahlat ilçelerinde yer almakta olup bu alanlar Çevre Düzeni Planında ağaçlandırılacak alanlar olarak gösterilmiştir.

Ayrıca T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen Ağaçlandırma ve

Erozyon Kontrolü Seferberliği Eylem Planı kapsamında, karayolu güzergahlarını ağaçlandırmak için Çevre ve Orman Bakanlığı ile Ulaştırma Bakanlığı arasında imzalanan protokol gereği 2008 yılından itibaren karayolu ağaçlandırma çalışmaları yapılmakta olup planlama bölgesinde de karayollarının her iki tarafındaki kamulaştırma sınırları dahilinde yöreye uygun türlerin boylu fidanları kullanılarak ağaçlandırma çalışmaları yapılacaktır.

Planlama bölgesi içinde İl Çevre ve Orman Müdürlükleri koordinasyonunda ilgili kamu kurumlarının katılımı ile taşkın ve toprak erozyonunu önlemek amaçlı ağaçlandırılacak alanların belirlenmesine ilişkin çalışmalar başlatılmıştır.

Çevre Düzeni Planı çalışmaları kapsamında hali hazır haritalar üzerinden çalışmalar yapılarak taşkın riskli alanlar ve çevresinde % 30-40 eğimli mera alanları tespit edilmiş ve 1/100.000 ölçekli haritalar üzerine işlenerek fiili durumlarının tespiti (hazine arazisi olup olmadığı, mevcutta mera vasfı olup olmadığı ve mera olarak kullanılıp kullanılmadığı)ve kadastro bilgilerinin doğrulanması maksadıyla her üç ilin Valiliğine gönderilmiştir. İllerdeki sözkonusu çalışmaların tamamlanmasını müteakiben Çevre Düzeni Planlarına aktarılacaktır.



119

4.2.3.10. Fundalık- Çalılık Alanlar

Verimli tarımsal ovalar ile yüksek kesimlerdeki orman alanları arasında geçiş alanlarında yayılım gösteren, fundalık alanların doğal haliyle ve bütünlüğü bozulmadan korunması esastır. Fundalık-çalılık alanların bütünlüğünün bozulmadığı bölgeler fundalık alanlar olarak plan kararına dönüştürülürken, bütünlüğünü yitirmiş, gerek yerleşik alanlar çevresindeki yapılaşmalarla ve gerekse tarımsal amaçlarla bozulmaya uğramış alanlar ise bulunduğu yörenin özelliğine göre farklı arazi kullanım kararına dönüştürülmüştür.

4.2.3.11. Mera Alanları

Çevre Düzeni Planı sınırları içindeki alanlarda, “Mera Kanunu” kapsamında yer alan ve mera niteliği gösterdiği belirlenen alanlar bütün olarak korunmuş, bu tür alanların bozulmadan hayvancılık amacıyla kullanılmasını sağlayacak düzenlemeler yapılmıştır. Mera niteliğindeki alanlarda her tür yapılaşmanın ve bozulmaya neden olabilecek müdahalelerin engellenmesine yönelik kararlara plan hükümleri arasında yer verilmiştir.

4.2.3.12. Sazlık ve Bataklık Alanlar

Genel olarak sulak alanlar ile bir arada bulunan, sulak alan niteliği taşımasa da doğal yapısı sazlık ve bataklık niteliğinde olan alanlar, Çevre Düzeni Planı'nda ayrıştırılarak gösterilmiş ve bu alanların doğal karakteri korunacak alanlar arasında yer alması amaçlanmıştır.

4.2.3.13. Kayalık Taşlık Alanlar

Planlama Bölgesinde doğal yapısı kayalık ve taşlık olan alanlar da Çevre Düzeni Planında diğer alanlardan ayrıştırılarak doğal karakteri korunacak alanlar arasında gösterilmiştir.

4.2.3.14. Maden Çıkarım Alanları

Ekonomik açıdan yerleşmelerin bir bölümünde önemli katkı koyan maden çıkarım alanları ve taş ocakları, bulundukları konumlara bağlı olarak değerlendirilmiş ve plana aktarılmıştır.

4.2.3.15. Göl, Gölet ve Baraj Alanları

Planlama Bölgesi içinde var olan doğal göller ile gerek mevcut ve gerekse projelendirilmiş, ancak henüz yapımı tamamlanmamış içme suyu ve sulama barajları ile sulama amaçlı göletlere de çevre düzeni planının kararları arasında yer verilmiştir.



120

4.2.4. Ulaşıma İlişkin Kararlar

4.2.4.1. Karayolu Ulaşımı Planlama Bölgesi içindeki alanların tamamında karayolu ile erişim ulaşım açısından ilk seçenek olarak kullanılmaktadır. Planlama bölgesi içinde yer alan yollar çevre düzeni planında devlet karayolları, bölünmüş devlet karayolları, il yolları, kent içi yollar ve köy yolları olarak sınıflandırılmıştır.

Çevre düzeni planı çalışmasında, mevcut karayolu olanakları değerlendirilerek farklı standartlarda karayolu düzenlemeleri yapılmış ve plan ile getirilen işlevlere, gelişme önerilerine bağlı olarak karayolu önermeleri de geliştirilmi ştir.

Planlama Bölgesi içindeki illerde var olan, şehirlerarası bağlantı sağlayan karayolları ve il içi yollar planda 1. derece yollar ve 2. derece yollar olarak gösterilmiş, henüz proje aşamasındaki yol bağlantıları ve yeni güzergahlar ile güzergah değişiklikleri de plan kararına dönüştürülmüştür. Bu kapsamda Muş Havaalanına ulaşım için belirlenen yeni yol güzergahı Karayolları Genel Müdürlüğü 11. Bölge Müdürlüğü’nden alınan verilere göre plana işlenmiştir. D300-30 kodlu Bitlis- Muş karayolu üzerinden ayrılan 49-11 kontrol kesim nolu Muş Havaalanı yolu 8 km.dir. Yapımı kısa süre önce tamamlanan bu yol ile havaalanına ulaşım daha kısa sürede sağlanmakta ve Sungu kent merkezinden geçilmesine gerek kalmamaktadır.

Karayolu kenarında yer alan yerleşmelerde, projeleri hazırlanmış, imar planı kararlarına dönüşmüş olan ve uygulanmış olan kent geçişleri ve çevre yolları plan kararına dönüştürülerek gösterilmiştir. Bu kapsamda Bitlis İl Merkezine ait onaylı imar planında yer alan Bitlis kentinin doğusundan geçen Çevre Yolu bağlantısı kabul edilerek plan kararına dönüştürülmüştür. Ayrıca Karayolları Genel Müdürlüğü 11. Bölge Müdürlüğü tarafından Van-Tatvan Devlet Yolu güzergahından onaylı Bitlis Çevre Yoluna projesine yeni bir bağlantı projesi hazırlanmış olup çevre düzeni planına aktarılmıştır. Bu güzergah Tatvan İlçesi’nin güneybatısından geçmekte olup toplam uzunluğu 18,5 km.dir.

Van kentinin doğusundan dolaşarak güneyde D300-33 kodlu Bitlis- Van karayoluna ve kuzeyde D975-05 kodlu Van- Ağrı karayoluna bağlanan Van Çevre Yolu ise, il merkezine ait onaylı imar planında yer almakta olup Karayolları Genel Müdürlüğü 11. Bölge Müdürlüğü’nden alınan güzergaha ilişkin verilere göre güncellenerek çevre düzeni planına işlenmiştir.

Edremit İlçe Merkezi’nin Van Çevre Yolu’na bağlantısını sağlamak amacıyla 65-57 kontrol kesim nolu Van Çevre Yolu’nun 1. kısmından başlayıp 300-33 nolu Van -Tatvan Devlet Yolu’na bağlanan güzergah Karayolları Genel Müdürlüğü 11. Bölge Müdürlüğü tarafından projelendirilmiş olup toplam 19 km. uzunluğundaki güzergah çevre düzeni planına işlenmiştir.



121

Ayrıca inşa halindeki ve proje aşamasındaki baraj göllerin plan dönemi sonunda tamamlanacağından bu alanlardan geçen yollar yerine kullanılacak güzergahlar önerilmiştir.

Muş İli’nde Varto ve Merkez ilçe sınırları içinde kalan Alparslan II Barajı; Erzurum-Muş Karayolunun ve bu yoldan ayrılarak Bulanık, Malazgirt yönünde devam eden il yolunun bir kısmının su altında kalmasına neden olacağından bu yollar için yeni güzergahlar belirlenmiştir. Bulanık İlçesi sınırları içinde bulunan Alparslan I Barajı nedeniyle ise yine Erzurum-Muş Karayolundan ayrılarak Bulanık, Malazgirt yönünde devam eden il yolunun bir kısmı su altında kalacağından bu yol için de yeni bir güzergah belirlenmiştir. Planlama Bölgesi içinde mevcut güzergahları en fazla etkileyen bu iki baraj dışında diğer il ve ilçelerde de güzergah değişikli ğine neden olan barajlar bulunmaktadır.

Bu barajlar Bitlis İli’nde Mutki İlçesi sınırları içindeki Kor ve Ayşe Hatun Merkez İlçe sınırları içindeki Güzeldere Barajı, Tatvan İlçesi sınırları içindeki Küçüksu Barajı, Hizan İlçesi sınırları içindeki Koçluköy Göleti; Muş İli’nde Varto İlçesi sınırları içindeki Varto Barajı; Van İli’nde Saray İlçesi sınırları içindeki Tepedam Barajı, Başkale İlçesi sınırları içindeki Sülün Barajıdır.

4.2.4.2. Demiryolu Ulaşımı Karayolu ile erişim düzeyinde olmasa da, Planlama Bölgesi içindeki alanların büyük bölümüne demiryolu ile ulaşılabilmektedir. Planlama bölgesine bağlanan demiryolu hattı İstanbul- Eskişehir- Ankara- Kırıkkale- Kayseri- Sivas- Malatya- Elazığ- Muş- Tatvan güzergahını izlemektedir. Tatvan’a ulaşan demiryolu hattı Tatvan İskelesi’nde son bulmakta, tren katarları feribotlarla Van Gölü üzerinden Van İskelesi’ne geçmektedir. Van İskelesi’nde yeniden başlayan demiryolu hattı Erçek- Özalp- Saray- Kapıköy üzerinden İran’a devam etmektedir.

İller arasındaki ve il içinde kısa bağlantıların bulunduğu şehirler arası erişimi sağlayan demiryolları planda gösterilirken, bunlara ek olarak Tatvan’dan başlayıp Van Gölü’nün batısından ve kuzeyinden Ahlat- Adilcevaz- Erciş güzergahında devam ederek Van Gölü’nün doğusundan Van İl Merkezi’ne bağlanan demiryolu projesi de plana aktarılmıştır.

4.2.4.3. Göl Ulaşımı

Van Gölü üzerindeki ulaşım güzergahı Van İskelesi ve Tatvan İskelesi arasındadır. TCDD Van Gölü Feribot Müdürlüğü’ne bağlı feribotlarla yük, vagon, araç ve yolcu taşımacılığı yapılmaktadır. Ayrıca Gevaş İskelesi ile Akdamar Adası arasında turistik amaçlı yolcu taşımacılığı da yapılmaktadır.

Van Gölü çevresinde yer alan mevcut Van Feribot İskelesi, Tatvan Feribot İskelesi, Edremit İskelesi, Gevaş İskelesi, Adilcevaz İskelesi, Çiçekli İskelesi, Ahlat Su Sporları Merkezi İskelesi ile planlanan Erciş İskelesi de çevre düzeni planına aktarılmıştır.



122

4.2.4.4. Havayolu Ulaşımı

Planlama Bölgesi içinde yolcu taşımacılığında kullanılan havaalanları Muş Havaalanı ve Van Ferit Melen Havaalanı’dır. Mevcut bu havaalanları ve Tatvan’da yapımı planlanan havaalanı çevre düzeni planına aktarılmıştır.

4.2.5. Doğal-Kültürel Değerlere İlişkin Kararlar

4.2.5.1. Sit Alanlarına Yönelik Koruma Kararları

Planlama Bölgesi içinde yer alan, ilgili Koruma Bölge Kurulu tarafından tescil edilmiş olan sit alanları için geliştirilen planlama kararları, aşağıda türlerine göre genel olarak verilmiştir. İlgili Koruma Bölge Kurulu tarafından Arkeolojik, Kentsel ve Doğal sit alanı olarak belirlenmiş olan bölgelerde plan kararlarının uygulamaya geçirilebilmesi ancak bu alanlara ilişkin koruma amaçlı imar planı çalışmalarının Koruma Bölge Kurulu tarafından onaylanmasına bağlıdır.

4.2.5.1.1. Arkeolojik Sit Alanları

Planlama Bölgesi içinde yer alan arkeolojik sit alanlarından 1/100.000 ölçekte algılanabilir olanlar alansal olarak plan üzerine aktarılırken, daha küçük olan arkeolojik sit alanlarına ise sembol olarak plan üzerinde yer verilmiştir.

Arkeolojik sit alanlarından 1. ve 2. derece arkeolojik sit alanlarında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 05.11.1999 tarih ve 658 sayılı İlke Kararı gereğince herhangi bir yeni yapılaşma olanağı bulunmadığından, bu alanlar plan üzerinde sit alanı olarak gösterilmiştir. Aynı ilke kararı gereğince 3. derece arkeolojik sit alanı olan bölgelerde var olan kullanım kararlarına uygun olarak plan kararı geliştirilmi ştir.

4.2.5.1.2. Kentsel Sit Alanları

Planlama Bölgesi içinde var olan kentsel sit alanları, kentsel ve kırsal yerleşik alanlar içinde değerlendirilmiş ve korunmuştur. Kentsel sit alanı bulunan yerleşmelerde bu alanlarda ve çevresinde belirlenecek etkileme geçiş alanlarında geçerli olacak kararlar Çevre Düzeni Planı’nın notları arasında düzenlenmiştir.

4.2.5.1.3. Doğal Sit Alanları

Planlama Bölgesi içinde bulunan doğal sit alanlarından, arkeolojik sit alanlarında olduğu gibi 1/100.000 ölçekte algılanabilir olanlar plan üzerine alan sınırları belirlenerek aktarılırken, daha küçük olan doğal sit alanları da sembol gösterimi ile Çevre Düzeni Planı’nda yer almıştır. Tüm doğal sit alanlarında plan kararları Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 19/6/2007 tarih ve 728 sayılı İlke Kararı doğrultusunda geliştirilmi ştir.



123

4.2.5.2. Diğer Doğal Koruma Alanları

4.2.5.2.1. Sulak Alanlar

Planlama Bölgesi içinde bulunan sulak alanlardan, koruma statüsüne sahip olanlar sahip oldukları bu statü doğrultusunda, diğerleri ise geliştirilen planlama kararları ile koruma altına alınmıştır.

Planlama Bölgesi sınırları içindeki uluslar arası öneme sahip sulak alanlar Van Gölü, Bitlis-Muş İl sınırında yer alan İron Sazlığı, Muş İli’ndeki Haçlı Gölü, Kaz Gölü, Akdoğan Gölleri, Bulanık Ovası, Bitlis İli’ndeki Nemrut Gölü, Batmış Gölü, Nazik Gölü, Sodalı Göl, Van İli’ndeki Bendimahi Deltası, Dönemeç Deltası, Çelebibağı Sazlıkları, Edremit Sazlıkları, Çiçekli Gölleri, Çaldıran Sulak Alanları, Çimenova Gölleri, Erçek Gölü, Turna Gölü’dür. Bu alanlarda bozulmaya neden olabilecek türden gelişme kararlarının ve alan üzerinde baskı oluşturacak kararların alınmaması temel ilke olarak kabul edilmiştir.

Planlama bölgesi içinde yer alan sulak alanlarda T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği’ne uyulacaktır. Yönetmeliğin 17. maddesine göre; sulak alanlara ait mutlak koruma bölgeleri, sulak alan bölgeleri, ekolojik etkilenme bölgeleri ve tampon bölgeler Bakanlığın koordinasyonunda Komisyon tarafından belirlenecek kurum ve kuruluşların uzmanlarınca arazide yapılan inceleme ve değerlendirmelerle tespit edilmiştir/edilecektir. Koruma bölgeleri; Mutlak Koruma Bölgesi, Sulak Alan Bölgesi, Ekolojik Etkilenme Bölgesi ve Tampon Bölgeyi kapsamaktadır.

Mutlak Koruma Bölgesi: Koruma Bölgeleri içerisinde yer alan, su kuşlarının yoğun ve toplu olarak kuluçka yaptığı ve gecelediği alanlar; nadir ve nesli tehlikedeki kuş türlerinin önemli üreme bölgeleri ile nesli tehlikede veya dar yayılışlı sulak alana bağımlı doğal bitki türlerinin bulunduğu alanları,

Sulak Alan Bölgesi: Açık su yüzeyleri, lagünler, nehir ağızları, tuzlalar, geçici ve sürekli tatlı ve tuzlu su bataklıkları, sulak çayırlar, sazlıklar ve turbalıklar gibi habitatların oluşturduğu bölgeyi,

Ekolojik Etkilenme Bölgesi: Sulak alan ekosistemi ile ilişkili ve sistemi destekleyen deniz, kumul, kumsal, çalılık, ağaçlık, orman, çayır, mera ve çeltik alanları gibi habitatların oluşturduğu bölgeyi,

Tampon Bölge: Sulak alan havzasının coğrafi durumu, topografik özellikleri ve arazinin mevcut kullanım durumuna göre; sulak alan ekosistemini korumak maksadı ile ayrılan ve su toplama havza sınırını geçmemek ve sınırları varsa ekolojik etkilenme bölgesinden yoksa sulak alan bölgesinden itibaren 2500 metreden az olmamak üzere ayrılan bölgeyi

ifade etmekte olup bu bölgelerde yönetmeliğin 18, 19, 20 ve 21. maddelerinde belirtilen uygulama esaslarına uyulacaktır.



124

Çevre düzeni planında Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Strateji Belirleme ve İzleme Şube Müdürlüğü’nden alınan görüşe göre henüz Van Gölü Sulak Alanı’na ait koruma bölgelerinin sınırları belirlenmemiştir. Planlama bölgesinde yer alan diğer sulak alanların da henüz koruma bölgelerinin belirlenmesine ilişkin çalışma yapılmamış ancak ekolojik etkilenme bölgesi sınırları belirlenmiştir. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nden alınan bu sınırlar plana aktarılmıştır. Bu alanlar içinde, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği’nin 20. maddesinde yer alan “Ekolojik Etkilenme Bölgesi Uygulama Esasları”na göre; alanın ekolojik karakterinin korunması esastır. Mevcut arazi kullanımı dışında yeni tarımsal alanlar açılması yasaklanmıştır. Ekolojik etkilenme bölgesi içinde, kuş gözlem kuleleri, gözlemevleri, seyir amaçlı yaya yolları, içme, kullanma ve sulama suyu projelerine ait zorunlu tesisler, günü birlik kullanım amacıyla lokanta, büfe, çay bahçesi, plaj kabini, gezi parkurları, kuş gözlem kuleleri, balıkçı tekneleri için iskele, yürüyüş yolları Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü izni ile yapılabilecektir. Ekolojik etkilenme bölgesi içinde ekolojik karakteri bozacak şekilde ağaç kesimi yapılması yasaklanmıştır.

4.2.5.2.2. Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları

Planlama Bölgesi içinde var olan Yaban Hayatı Koruma ve Geliştirme Sahaları’nın sınırları plan kararına dönüştürülürken, bu alanların içinde ve çevresinde, yaban hayatını etkileyecek gelişmelerin engellenmesine yönelik kararlar geliştirilmi ştir.

Planlama Bölgesi sınırları içinde yer alan tek yaban hayatı koruma sahası, Bitlis İli Adilcevaz İlçesi’nde bulunan 29.400 hektar büyüklüğündeki, 2005/9453 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilmiş Süphan Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’dır.

4.2.5.2.3. Tabiat Anıtları

Tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değere sahip olması sebebiyle korunan doğa parçalarından olan ve Bitlis il sınırları içinde yer alan “Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı” da plan üzerinde gösterilmiştir.

Ahlat, Tatvan ve Güroymak ilçeleri sınırları içerisinde bulunan Nemrut Kalderası ve çevresindeki 4872 hektarlık alan 2003/6223 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Tabiat Anıtı olarak ilan edilmiş olup planda bu alanda her tür uygulamanın 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu uyarınca yapılacağı hükmüne yer verilmiştir.

4.2.5.2.4. Önemli Doğa Alanları

Doğadaki canlı türlerinin sağlıklı topluluklar oluşturmaları, yaşam döngülerini devam ettirebilmeleri ve nesillerini sürdürebilmeleri için özel önem taşıyan coğrafyaları kapsayan bu alanlara yönelik ya da bu alanları etkileyebilecek plan kararlarında ekolojik dengeyi bozacak müdahaleler engellenmiştir.



125

Planlama bölgesi içinde yer alan Doğa Koruma Alanları; Muş Ovası, Akdoğan Dağları, İron Sazlığı, Nemrut Volkanı, Bulanık Ovası, Malazgirt Ovası, Haçlı Gölü, Van Gölü Güney Kıyıları, Ziyaret Dağı, Batmış Gölü, Sodalıgöl, Kavuştuk Yarımadası, Bingöl Dağları (bir kısmı Erzurum ve Bingöl sınırları içinde), Yukarı Murat Vadisi(bir kısmı Ağrı sınırları içinde), Süphan Dağı (bir kısmı Ağrı sınırları içinde), Çelebibağı Sazlıkları, Van Ovası, Dönemeç Deltası, Edremit Sazlıkları, Erek Dağı ve Turna Gölü, Erçek Gölü, Artos Dağı, Mukus Vadisi, Çatak Vadisi, İspiriz Dağı, Bendimahi Deltası, Pirreşit Dağı, Çimenova Gölleri, Çiçekli Göl, Çaldıran Ovası, Tendürek Dağı’dır.

Doğa Derneği tarafından hazırlanan ve Türkiye’nin en zengin doğa alanları ile ilgili teknik bir envanter özelliğe sahip Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları adlı yayından yararlanılarak planlama bölgesi içinde yer alan Önemli Doğa Alanlarının özellikleri aşağıdaki tabloda açıklanmıştır.

Tablo 9. Planlama Bölgesinde Yer Alan Önemli Doğa Alanları

Önemli Doğa Alanı

Bulunduğu İl/İlçe Özelliği

Bingöl Dağları

Muş İli Varto İlçesi Erzurum, Muş ve Bingöl illeri arasında yer alan ve yüksekliği 3200 m.ye kadar ulaşan bir volkandır. 36 nesli küresel ölçekte tehlikede olan ve/veya dar yayılışlı olan bitki taksonu nedeniyle ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Aynı zamanda nesli bölgesel ölçekte tehlikede olan 3 kelebek türü yaşamaktadır.

Yukarı Murat Vadisi

Muş İli Malazgirt İlçesi Murat Vadisinin Ağrı İli ile Malazgirt İlçesi arasında yer alan bölümüdür. Alan endemik ve nesli tehlike altında olan 7 bitki türü için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Az sayıda toy ve düşük olasılıkla telli turnanın üreme alanıdır. Bozkırlarda bağırtlak, vadinin kuzeyindeki sarp kayalıklarda karaleylek üremektedir. Türkiye’ye endemik ve dar yayılışlı bir kelebek türü olan çok gözlü diana ÖDA sınırları içinde önemli sayılarda bulunmaktadır.

Malazgirt ve Bulanık Ovaları

Muş İli Bulanık ve Malazgirt İlçeleri.

Murat Nehri üzerinde oluşmuş taşkın ovalarını içerir. Alan, biri dünya ölçeğinde tehlike altında olan dar yayılışlı beş bitki taksonu için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Alan bozkır ve su kuşları açısından dünya ölçeğinde önem taşır. Türkiye’de telli turnanın kesin olarak ürediği bilinen son üreme alanı burasıdır. Telli turna Murat Nehri üzerindeki adacıklarda üremektedir. Alan toy için de göç döneminde önemli bir bölgedir. Turna ve karakanatlı bataklık kırlangıcı, alanda göç sırasında büyük sayılarda konaklayan diğer önemli kuş türleridir. Alan ayrıca mezgeldeğin Türkiye’de kesin olarak ürediği 3 bölgeden birisidir. Büyükbalıkçılın Anadolu’da kalan son kolonilerinden birini barındırır. Şor Gölü Sazlıkları ve Murat Nehri



126

üzerindeki adacıklar diğer balıkçıl türleri ve su kuşları için de önemli bir üreme alanıdır. Bulanık Ovası üzerindeki adacıklarda gülen sumrunun Doğu Anadolu’daki en büyük üreme kolonisi bulunur. Bulanık ve Malazgirt ovalarının dünya ölçeğinde önemli olma nedenlerinden biri de nesli dünya ölçeğinde tükenmekte olan sürmelikızkuşunun bilinen nüfusunun yüzde 25’inin Ekim-Kasım aylarında alanda konaklamasıdır.

Haçlı Gölü

Muş İli Bulanık İlçesi. Etrafı volkanik kayaçlarla çevrili derin bir tatlı su gölüdür. Kuşlar açısından önemli bir alandır. Kaşıkçı, Angıt, alanda üremekte, Telli Turna ise yaz aylarında düzenli görülmektedir.

Akdoğan Dağları

Muş İli Varto ve Bulanık İlçeleri

Kuzeyde Bingöl Dağları, güneyde Murat nehri ile sınırlanan dağ silsilesidir. Türkiye’nin en yüksek ve iyi korunmuş sulakalanlarından biri olan Akdoğan Gölü’nü içine alır. Alan nesli tehlike altındaki Veronica cetikiana adlı bitki için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Aynı zamanda yüksek dağlardaki sulakalanlarda kuluçkaya yatan su kuşları için önemlidir. Turna dağın yamaçlarındaki sazlıklarla kaplı küçük göllerde ve Akdoğan Gölü’ne yuvalar. Alandaki diğer öncelikli kuş türleri arasında Pasbaş Pakta, Kadife Ördek, Buğdaycıl yer alır.

Muş Ovası

Muş Merkez, Korkut ve Hasköy İlçeleri

Muş İl merkezinin kuzeydoğusunda yer alır. Türkiye’nin büyük ovalarından biridir. Ovanın büyük bölümü tarım alanına dönüştürülmüştür. Bunun dışında genellikle otlak olarak kullanılan dağ yamaçlarında dağ bozkırları uzanır. Muş Ovası, bir tür fesçitarağı bitkisinin dünya üzerinde bulunduğu tek alandır. Türkiye’de Toy ve Mezgeldeğin kuluçkaya yattığı az sayıdaki alandan biridir. Bölgede Telli turnanın da ürediği tahmin edilmektedir.

Bitlis Güneyi Dağları

Bitlis Merkez, Tatvan, Mutki, Hizan İlçeleri

Bitlis İl merkezinin hemen güneyinde doğu-batı doğrultusunda uzanan dağ silsilesidir.ÖDA dağ bozkırları, meşe ormanları, ardıç toplulukları, hızlı akan çaylar, vadi tabanı bitki toplulukları ve kayalık yamaçlardan oluşur. ÖDA’daki çay ve dere boyları, nadir bitki ve amfibi türleri için önemli yaşam alanlarıdır. Vadilerdeki sarp kayalıklarda farklı yırtıcı kuş türleri üremektedir. Çok sayıda endemik ve tehlike altındaki bitki türüne ev sahipliliği yapan ÖDA, beş bitki türünün dünyadaki tek yaşam alanıdır. Alanda bunların yanı sıra sekiz bitki taksonu daha ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bitlis Güneyi Dağları nesli dünya ölçeğinde tehlike altındaki Benekli Semenderin önemli



127

dağılış alanlarından biridir. Alanda üreyen küçük kartal ve göç döneminde gözlemlenen küçük akbaba önemli yırtıcı kuş türleridir. Ülkemizde nesli tükendiği düşünülen Pars’ın alanda halen yaşadığı tahmin edilmektedir. Yakın geçmişte bir yöre avcısı tarafından vurulan bu türün post örnekleri bulunmaktadır.

İron Sazlığı

Bitlis Güroymak ilçesi , Muş Hasköy-Korkut İlçeleri

ÖDA Nemrut Volkanı’nın batısında,Bitlis-Muş karayolunun kuzeyinde yer alır. Alan göl aynası, geniş sazlık alanlar, sulak çayırlar, dağ bozkırları ve tarım alanlarından oluşur. ÖDA, endemik ve nesli dünya ölçeğinde tehlike altındaki Dianthus plumbeus adlı bitki türü için önem taşır. Çok geniş sazlık alanlar barındıran ÖDA, su kuşları için önemli bir üreme alanıdır. Alanda önemli sayılarda alaca balıkçıl üremektedir. ÖDA’nın doğusundaki volkanik platoda küçük alameceğin ürediği tahmin edilmektedir. Bölgesel ölçekte tehlikedeki karagözlü mavi kelebek alana ÖDA statüsü kazandıran tek kelebek türüdür.

Nemrut

Bitlis İli Ahlat,Güroymak,Tatvan ilçeleri

Bitlis İli Tatvan İlçesinin 15km kuzeyinde, Van gölü havzasının batısında Bitlis İline bağlı Tatvan ve Ahlat ilçeleri arasında yer alır. Nemrut yamaçlarında ve kalderasının içinde bugüne kadar tespit edilebilmiş 500 civarında bitki türü bulunmaktadır. Alanda bozkır bitki örtüsüne özgü nadir bitkiler bulunur. Bunların beşi ÖDA kriterlerini sağlamaktadır ve üçüncü nesli dünya ölçeğinde tehlike altındadır. Nemrut Gölü, buzul çağı kalıntısı huş topluluklarına benzer biyocoğrafik özellik taşıdığı tahmin edilen izole bir kadife ördek popülasyonunun üreme alanıdır. Nemrut volkanı küçük alameceğin Türkiye’de ürediği az sayıda alandan biridir.

Ziyaret Dağı ve Ahlat Sazlıkları

Bitlis İli, Adilcevaz ve Ahlat İlçeleri

Süphan Dağı ile Van Gölü arasında dağ bozkırları ile kaplı bir alandır. ÖDA, nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki üç kuş türünün üreme alanıdır. Bu türlerden doğan, dağlık bölgede ürerken, dikkuyruk ve yaz ördeği Ahlat Sazlıklarında üremektedir. Çayır delicesi alanda ürediği bilinen bir başka öncelikli kuş türüdür. Ülkemizde endemik ve nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki benekli semender ve Van Gölü’ne endemik ve dar yaylışlı inci kefali alanda dünya ölçeğinde önemli nüfusları bulunan diğer türlerdir.

Batmış Gölü

Bitlis İli, Ahlat İlçesi Diğer adı Çil Gölü olan alan, Van Gölü’nün kuzeyinde, Süphan ve Ziyaret dağlarının arasındaki ovada, Karakol, Çanakyayla ve Gölüstü köyleri arasında yeralır. Nesli küresel ölçekte tehlike altında bulunan küçük kerkenez alanda üremektedir. Turna nesli bölgesel ölçekte tehlikede olup ÖDA’da üreyen kuşlardan biridir. Bıyıklı sumru ve



128

balaban ÖDA’da üreyen diğer öncelikli türlerdir.

Süphan Dağı

Bitlis İli Adilcevaz İlçesi ve Muş İli Malazgirt İlçesi

Süphan Dağı ÖDA’sı Van Gölü’nün 10 km kuzeyinde yer alan büyük volkanik bir dağdır. Süphan Dağı bitki türleri açısından zengindir. ÖDA ülkemize endemik birçok bitki türünü bünyesinde barındırmaktadır. Isatis undulata, Marrubium vanense, Paracaryum leptophyllum, Verbascum coronopifolium alanda bulunan ve nesli tehlike altında bulunan türlerin en önemlileridir. Süphan kertenkelesi Türkiye’ye endemik ve dar yayılışlı bir tür olup adını ÖDA’dan alır. Alan başta yırtıcılar olmak üzere kuş türleri için de bölgesel ölçekte önem taşımaktadır. Sakallı akbaba alanda üreyen öncelikli kuş türlerinden biridir

Kavuştuk Yarımadası

Bitlis İli, Adilcevaz İlçesi Alan, Van Gölü’nün kuzeyinde, Erciş’e yaklaşık 50 km uzaklıkta bulunan Kavuştuk köyü ve köyün doğusunda Van Gölü içine doğru uzanan düz yarımadayı içerir. ÖDA, nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki toy kuşları için önemli üreme alanıdır. ÖDA’daki Nurşun Gölü diğer bir nesli tehlikedeki kuş türü olan dikkuyrukların yuvalama bölgesidir.

Sodalı Göl

Bitlis İli, Adilcevaz İlçesi Van Gölü’nün kuzey kıyısında, Süphan Dağı’nın güneydoğusunda yer alan ve Van Gölü’nden ince bir bantla ayrılan 1200 ha büyüklüğünde sığ bir soda lagünüdür. Kuşlar açısından özellikle göç döneminde dünya ölçeğinde önemli bir alandır. Nesli dünya ölçeğinde tehlike altındaki dikkuyruklar alanda büyük sayılarda üremekte ve tüy değişimi döneminde konaklamaktadır. Bunun yanında alanda üreyen bıyıklı kumrular ve angıtlar başta olmak üzere üreme sonrasında alanı beslenme amaçlı kullanan diğer su kuşları alanın ÖDA statüsü kazanma nedenidir. Alanda kış öncesinde önemli sayılarda ötücü kuğu görülmektedir.

Güney Van Gölü Kıyıları ve Alacabük Dağı

Bitlis İli, Tatvan İlçesi ve Van İli, Gevaş İlçesi

ÖDA, dünyanın en büyük alkalik gölü olan Van Gölü’nün güney kıyılarındaki Tatvan ve Gevaş ilçeleri arasında uzanan bakir kıyı şeridi, Akdamar Adası ve Bitlis-Van sınırında yer alan ALacabük Dağı’nı içine alır. Alan 36 farklı bitki türü için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bu türlerin 23’ü Türkiye’ye aronychia turcia adlı tür ise yalnızca bu endemiktir ve nesli tehlike altındadır. ÖDA içinde yer alan Alacabük Dağı’nda ÖDA kriterini sağlayan 27 türün 17’si ülkemizde endemiktir. Dikkuyruk ve uludoğan alanda üreyen ve nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki kuş türlerdir. Bölgede önemli sayılarda kışlayan Van Gölü martısının Akdamar Adası’nda küçük bir



129

üreme popülasyonu bulunur. Alacabük Dağı’nda ise küçük kerkenez, küçük akbaba ve kaya kartalı gibi önemli yırtıcı türleri üremektedir. ÖDA Karadeniz köstebeğinin ve Acem köstebeğinin kopuk popülasyonlarını aynı anda barındırır ve bu nedenle bölgesel öneme sahiptir. Benekli semender alanda yaşayan diğer nesli küresel ölçekte tehlike altında olan bir türdür. Gölden iç bölgelere açılan dereler bölgeye endemik inci kefali için önemli bir yaşam alanıdır. Bu tür göl içinde yaşamasına rağmen üremek için akarsulara göç eder ve üreme sonrasında tekrar göle döner Capoeta kosswigi ÖDA’daki diğer bir dar yayılışlı balık türüdür. Güney Van Gölü Kıyıları, sekiz kelebek türü için önemlidir. Bunlardan Van esmeri dar yayılışlı bir tür olup Türkiye’ye endemiktir.

Artos Dağı

Van İli, Gevaş ve Çatak İlçeleri

Artos Dağı Gevaş’ın güneyinde Bitlis Dağları’nın doğu ucunda yer alır. Uzaktan bakıldığında bitki örtüsünden yoksun gibi görünen alan son derece zengin bir bitki çeşitlili ğine sahiptir. 29 bitki taksonu ÖDA kriterlerini sağlar ve bu türlerden iki tanesi dünya üzerinde sadece bu dağda yaşamaktadır. Gevaş Dağı Anadolu gelengisinin Van’daki kopuk popülasyonunu barındırması nedeniyle bölgesel ölçekte önem taşır. Alan bitkilerin yanı sıra kelebek varlığı açısından da büyük öneme sahiptir. Nesli bölgesel ölçekte tehdit altında olan ve dar yayılışlı çok sayıda kelebeğin önemli popülasyonları burada yaşar. Artos Dağı’nda ülkemize endemik dört kelebek türü bulunmaktadır.

Dönemeç Deltası ve Edremit Sazlıkları

Van İli, Edremit ve Gevaş İlçeleri

Van Gölü’nün güneydoğu kıyısında yer alan ÖDA, kuzeyde Van merkez ilçe, güneyde ise Gevaş ilçesi ile sınırlıdır.ÖDA, inci kefalinin derelerin iç kesimlerine göç ederken kullandığı önemli bir giriş noktasıdır. Van Gölü’ne akan dereler aynı zamanda Capoeta kosswigi adlı dar yayılışlı balık türü için önemlidir.Nesli küresel ölçekte tehdit altındaki dikkuyruk alanda önemli sayılarda üremektedir. Son gözlemler bölgede az sayıda Hazar kumrusunun ürediğini göstermiştir.ÖDA ayrıca kızböceği türüne ev sahipliği yapar.

Erek Dağı ve Turna Gölü

Van İli, Merkez-Edremit-Gevaş-Gürpınar İlçeleri

Erek Dağı, Van İl merkezinin doğusunda yer alan küçük bir dağ silsilesidir. Turna Gölü ise Erek Dağı’nın kuzeydoğusunda yer alır. ÖDA, 55 bitki taksonu için önem taşır ve bunların büyük kısmı dar yayılışlı endemik türlerdir. Bölge Van’a yakın olması nedeniyle bitki türleri detaylı araştırılmıştır. Alandaki çok sayıda endemik bitki türünden Stachys willemsei ve Taraxacum davisii tüm dünyada sadece bu alanda yaşamaktadır. Dağda yapılan araştırmalar sonucunda bölgede sekizi ÖDA



130

kriterlerini sağlayan 109 kelebek türünün yaşadığı tespit edilmiştir. Bu türlerin üçü Türkiye’ye endemik ve dar yayılışlıdır. Endemik türlerden Rose’nin çokgözlüsü tüm dünyada sadece Erek Dağı’nda yaşamaktadır.

Erçek Gölü

Van İli, Merkez İlçesi Van Gölü’nün 20km doğusundaki tektonik çöküntüde oluşmuş alkali bir göldür. Erçek Gölü üç farklı bitki türü için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bu türlerin hepsi ülkemize endemik türler olmakla birlikte bir ayrıkotu türü olan Agropyron deweyi dünya üzerinde sadece bu bölgede bulunur. Erçek Gölü özellikle göçmen kuşlar için önemli bir dinlenme ve beslenme alanıdır. Ülkemizde korumada öncelikli kuş türlerinin başında gelen dikkuyruk alanda hem üremekte hem de üreme sonrasında önemli sayılarda görülmektedir. Kılıçgaga ve büyük cılıbıt alanda üreyen diğer önemli kuş türleri arasında yer alır.Erçek Gölü sivriburunlu bataklık faresi ve Anadolu gelengisinin kopuk popülasyonları nedeniyle memeliler için bölgesel ölçekte önem taşır.

Van Ovası

Van İli, Merkez-Muradiye-Edremit İlçeleri

ÖDAi Van il merkezinin hemen kuzeyinde, Erçek Gölü ile Van Gölü arasında uzanan geniş ovayı, sulakalanları,ıslak çayırları içine alır. Karasıu Deltası’ndaki sazlık kısımda yaz ördeği, dikkuyruk ve paspaş patka gibi nesli tehlike altındaki ördek türleri üremektedir. Adir ve Çarpanak adaları ise üreyen Van Gölü martıları için önem taşır. Alanda ayrıca nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki küçük kerkenez ve toy üremektedir. Adalarda Van Gölü martısının yanı sıra Hazar kumrusunun da ürediği tahmin edilmektedir.Van Ovası, Anadolu gelengisinin Van Havzası’ndaki kopuk popülasyonu için büyük önem taşır.Yılan türlerinden Eirenis thospitis’ in bilinen dünya dağılımı ÖDA sınırları içerisinde kalmaktadır. Dar yayılışlı sürüngen türlerinden Süphan kertenkelesinin dünya dağılımının önemli bir kısmı ÖDA sınırları içinde yaşamaktadır.Alan, dar yayılışlı balık türlerinden Capotea kosswigi ve inci kefalinin en önemli yaşam alanlarından biridir. İnci kefalinin akrabası Alburnus timarensis tüm dünyada yalnızca bu alanda yaşayan diğer bir canlı türüdür. Van Ovası’nda bölgesel tehlikedeki beş kelebek türünün popülasyonları yaşamaktadır.

Çelebibağı Sazlıkları

Van İli, Erçiş İlçesi Çelebibağı Sazlıkları, Van Gölü’nün kuzeydoğu kıyısında, Erciş ilçesinin hemen güneyinde yer alan sulakalan sistemini içerir. Sazlıklar kuşlar için hem üreme hem de kışlama döneminde oldukça önemlidir. Yaz ördeği, pasbaş patka, turna ve uzunbacak alanda üreyen önemli kuş türlerindendir Alanda Türkiye’ye endemik dört içsu balığı



131

vardır. Bunların ikisi dünyada sadece ÖDA sınırları içinde yer alan Ilıca Çayı’nda bulunur. Diğer balık türleri Van Gölü’nde daha geniş bir yayılış gösteren inci kefalidir.

Bendimahi Deltası

Van İli, Muradiye İlçesi ÖDA, Bendimahi Çayı’nın Muradiye ilçesinden Van Gölü’ne döküldüğü noktaya kadar uzanan ovayı ve çayın deltasını kapsar.Bendimahi Sazlıkları çok sayıda sukuşunun üreme ve beslenme alanıdır. Nesli tehlike altındaki üç ördek türü alanda yuvalar; yaz ördeği, pasbaş patka, ve dikkuyruk. Küçük karabatak, küçük sumru ve gülen sumru sulakalanda üreyen diğer türler arasındadır. Yüksek sayıda ak pelikan, Van Gölü martısı ve Hazar sumrusu yaz aylarında alanda beslenmektedir. Nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki fare benzeri yediuyur ÖDA’daki diğer bir öncelikli türdür. Dar yayılışlı ve Türkiye’ye endemik Bendimahi kertenkelesi adını bu bölgeden almaktadır ve ÖDA’da dünya ölçeğinde önemli bir popülasyonu bulunur. Delta, Van Gölü havzasına endemik inci kefali balığının önemli bir üreme alanıdır. Mayıs-haziran aylarında bu balıklar sürüler halinde Bendimahi Çayı’na girerek üreme göçü yapar.

Pirreşit Dağı

Van İli, Çaldıran-Muradiye-Özalp İlçeleri

Pirreşit Dağı, Van Gölü’nün 20 km kuzeydoğusunda ve Muradiye’nin 10 km güneydoğusunda bulunan dağ silsilesidir. Pirreşit Dağı, Türkiye’ye endemik yaklaşık 75 bitki türünü barındırır ve bunların 22’si ÖDA kriterlerini salamaktadır. Bunların dışında alana endemik olmayan ancak dar yayılışlı beş bitki taksonu alanın ÖDA statüsü kazanmasına neden olur. Centaurea demirizii alandaki en nadir bitki türüdür ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Kırmızı gagalı dağ kargası ve kaya kartalı alandaki önemli kuş türleridir.

Çiçekli Gölleri

Van İli, Muradiye İlçesi ÖDA, Tendürek ve Köse dağlarının arasındaki düzlükte yer alır gölün diğer ismi Karagöldür. Alan barındırdığı turna popülasyonu ÖDA statüsü kazanır ve bölgesel ölçekte önemlidir.

Tendürek Dağı

Van İli, Çaldıran ve Muradiye İlçeleri

Tendürek, ülkemizin beşinci büyük volkanik dağıdır. Alan özellikle bitkiler için oldukça önemlidir. Alandaki endemik bitkiler arasında nesli tehlike altında olan Fritillaria michailovskyi, Centaurea demirizii,Campanula coriacea bulunur. Bölgesel öneme sahip gökkuzgun ve Avrupa Birliği ölçeğinde önemli olan çobanaldatan, kirazkuşu ve kara alınlı örümcekkuşu alanda üremektedir. Alanda bozkır kartalının ürediği tahmin edilmekle birlikte henüz kesin bir veri yoktur. Alanda bulunan kelebek türleri arasında karagözlü mavi kelebek, sürüngen türleri arasında ise Bendimahi kertenkelesi yer alır.



132

Çaldıran Ovası

Van İli, Çaldıran ilçesi Van il merkezinin kuzeydoğusunda yer alır. Çaldıran Ovası, dört bitki türü için ÖDA kriterlerini sağlar. Çaldıran Ovası, üreyen ve göç döneminde konaklayan kuşlar için de önemli bir alandır. Küçük karabatak ve turna alanda üreyen öncelikli türler arasında yer alır.

Van Doğusu Dağları

Van İli, Özalp,Saray,Gürpınar,Başkale İlçeleri

Van İli ve İran sınırı arasında yer alan dağ silsilesi Saray ilçesi sınırlarını tümüyle içine almaktadır. Nesli bölgesel ölçekte tehlike altında olup Türkiye’nin yanı sıra komşu ülkelerde de dağılım gösteren Carduus onopordioides ssp. Onopordioides, Centaurea albonitens, Iris bamumae ve Scrophularia variegata adlı bitkiler alanın ÖDA kriterlerini sağlamasına neden olmaktadır. ÖDA sınırları içinde yer alan göller nesli küresel ölçekte tehlike altındaki dikkuyruk için önemli bir üreme alanıdır. Dağlık kesimler ise kaya kartalı sakallı akbaba ve küçük akbaba gibi yırtıcı kuşlar ve urkeklikler için önemli bir üreme alanıdır. ÖDA yabankoyununun ülkemizde yaşamını sürdürdüğü İran ve Türkiye arasında mevsimsel göç yaptığı en önemli alanlardan biridir. Alandaki gelengiler Anadolu’nun diğer bölgelerinden kopuk Van popülasyonuna aittir. Süphan kertenkelesi alandaki diğer bir öncelikli türdür.

İspiriz Dağı

Van İli, Başkale ve Gürpınar İlçeleri

ÖDA, Başkale dağ silsilesinin en yüksek zirvesi olan Başkale (Gregever) Dağı’nı ve çevresindeki zirveleri içerir. İspiriz Dağı’nda birçok nesli tehlike altındaki endemik bitki türü bulunmaktadır ve bu türlerin 33’ü ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bölgede geven türleri büyük bir çeşitlilik gösterir. Bu türlerden Arenaria davisii, Centaurea poluninii, Gypsophila graminifolia, Paronychia saxatilis dünya üzerinde yalnızca bu alanda bulunmaktadır. Urkeklik alandaki önemli kuş türlerinden biridir. Alanda ülkemizde endemik ve dar yayılışlı kelebek türlerinden çokgözlü fatma ve Koçak’ın esmer perisi yaşamaktadır. ÖDA, bu iki türün yanı sıra apollo başta olmak üzere bir çok kelebek türüne ev sahipliliği yapar.

Çatak Vadisi

Van İli, Gürpınar,Çatak,Bahçesaray İlçeleri

ÖDA Van ilinin güneyindeki dağ sıralarını yaran akarsular tarafından oluşturulmuş dar ve derin bir vadi sistemini içine alır. Vadiye Van-Çatak karayolu ile ulaşılabilir. Çatak Vadisi bitki, kelebek ve kuş türleri açısından oldukça zengin bir alandır. Alan 32 bitki taksonu için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bunların bir kısmı Türkiye’ye endemiktir, diğer türler ise dar yayılışlıdır. Aynı zamanda alan, sayıları çok azalan nesli dünya ölçeğinde tehdit altında olan yabankeçisi gibi memeli türlerine de ev sahipliliği yapar. Vadi yırtıcılar başta olmak



133

üzere çok sayıda kuş türü için bölgesel ölçekte önem taşır. Puhu, küçük kartal ve kızılca kuyrukkakan alandaki öncelikli kuş türleri arasında yer alır. Ayrıca küçük çıvgın Türkiye’de ilk kez 2004 yılında Çatak Vadisi’nde üreme döneminde 3 birey üreme ötüşü yaparken kayıt altına alınmıştır. 2005 yılında da aynı yerlerde bazı bireyleri gözlemlenmiştir. Çatak vadisi dar yayılışlı sürüngen türlerinden Hakkari yılanının önemli bir dağılış alanını oluşturur. ÖDA Anadolu dağalasının Türkiye’de yaşadığı önemli alanlardan birisidir. Çatak Vadisi özellikle kelebekler açısından büyük önem taşır. Alanda yaşayan 13 kelebek türü ÖDA kriterlerini sağlar. Bu türlerin üçü Türkiye’ye endemik ve dar yayılışlıdır; çokgözlü buzulmavi, çokgözlü fatma ve çokgözlü Van esmeri.

Mukus Vadisi

Van İli, Gevaş,Çatak,Bahçesaray ve Hizan İlçeleri

Mukus Vadisi, Van Gölü’nün güneyinde Gevaş-Pervari ilçeleri arasında kuzey-güney doğrultusunda uzanır. Alan 11’i ülkemizde endemik olan 12 bitki taksonu için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bu bitki türlerinin yanı sıra alan yırtıcı kuşlar için de önem taşımaktadır. Küçük akbaba alana ÖDA statüsü kazandıran kuş türlerinden biridir. ÖDA Anadolu dağalasının Türkiye’de yaşadığı önemli alanlardan biridir.

Zap Suyu Vadisi

Van İli, Başkale İlçesi Alan, Hakkari şehir merkezinin güneyinde Başkale-Hakkari-Yüksekova sınırının kesiştiği noktadan başlayıp Irak topraklarına kadar uzanan yaklaşık 150 km uzunluğundaki vadi sistemini içine alır. Zap Suyu Vadisi 30 bitki türü için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır ve bu türlerin 15’i Türkiye’ye endemiktir. ÖDA Galium zabense adlı bitkinin yeryüzünde bulunduğu bilinen tek yerdir. Vadi özellikle yırtıcı kuşlar için hem üreme hem de göç bölgesi özelliğindedir. Vadideki sarp kayalıklarda sakallı akbaba ve küçük akbaba gibi yırtıcılar üremektedir. Alan dar yayılışlı ne nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki Urmiye semederinin önemli yaşam alanlarından biridir. Alan yedisi ülkemize endemik birçok kelebek türü için ÖDA kriterlerini sağlar. Zap Suyu Vadisi dünya dağılımı sadece Hakkari il sınırları içerisinde yer alan çokgözlü Cilo mavisi ce çokgözlü Hakkari çillisi türlerinin önemli yaşam alanlarındandır.

Mordağlar

Van İli, Başkale İlçesi Van-Hakkari sınırlarının kesişim noktası ile Türkiye-İran sınırı arasında kalan dağ silsilesidir. Alan, 13 bitki taksonu için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır ve bunların üçü Türkiye’ye endemiktir. Mordağlar, dar yayılışlı ve nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki Urmiye



134

semenderinin önemli yaşam alanlarından biridir. ÖDA, aynı zamanda kelebek türleri için önem taşır ve dördü Türkiye’ye endemik sekiz tür için ÖDA kriterlerini sağlar. Özellikle çokgözlü Cilo mavisi ve çokgözlü Hakkari çillisinin dünyada yaşadığı nadir alanlardandır.

Kaynak: “Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları”, Doğa Derneği, 2006, Ankara.

4.2.6. Çevre Sorunlarına İlişkin Kararlar

Planlama Bölgesi içinde yaşanan çevresel sorunlar değerlendirildiğinde, sorunların genel olarak aşağıda verilen başlıklar altında toplanabileceği görülmektedir.

• Altyapı Yetersizliği

• Su ve Toprakta Kirlenme,

• Tarım Topraklarında Kontrolsüz (Planlı ve Plansız) Yapılaşma,

• Ormanlara Yönelen Tehditler,

• Korunacak Alanlara Yönelen Tehditler,

• Kullanımdan Kaynaklı Bozulmalar ve Görsel Kirlilik.

Belirlenen bu sorunlara yönelik olarak, Çevre Düzeni Planı ölçeğinden başlayarak uygulama aşamasına kadar sürdürülecek kararlar planlama aşamasında gerek plan üzerinde gerekse uygulama koşulları arasında geliştirilmi ştir.

Çevre düzeni planı ile korunması gerekli mutlak tarım alanlarının koruma altına alınması, yapılaşmanın engellenmesi, gereksinim duyulan alanların uygun alanlarda tümleşik olarak çözülmesi hedeflenmiştir.

Orman alanları, bir yandan yangınla yok olma tehlikesini yaşarken, diğer yandan tarımsal amaçlı bozulmalarla, tarla açmalarla karşı karşıya kalmaktadır. Orman alanlarında ve fundalık alanlarda bütünlüğün korunması planın önemli kararlarındandır.

Ülkemizde geçerli olan koruma kararlarının yetersizliği, gerekli koruma önlemlerinin alınamayışı, kimi zaman korumanın kağıt üstünde kalmasına yol açmaktadır. Bazen de dayanağını bir yasadan alan bir koruma kararı bir başka yasanın düzenlemesi ile devre dışı da kalabilmektedir. Korunması gereken alanların (herhangi bir koruma statüsüne sahip olsun ya da olmasın) bütüncül olarak korunması, yapılaşmalarla bozulmasının engellenmesi çevre düzeni planı çalışmasının kararlarındandır.

Planlama bölgesindeki kullanımdan kaynaklı bozulmalara bakılacak olursa özellikle taş ocağı, toprak ve kum ocaklarının açıldığı alanlarda, doğaya verilen ve giderilmesi olanaksız zararların giderek önemli bir çevresel sorun haline geldiği



135

görülmektedir. Toprağa verilen zarar ve bazı canlı türlerinin yaşam alanlarının ortadan kaldırılmasının yanı sıra, görsel açıdan perdelenmesi olanaksız bir kirlilik yaratılmaktadır. Bu nedenle özellikle yerleşim merkezlerine ve korunması gereken alanlara yakın yerlerde bu tür müdahalelerin engellenmesi planlama çalışmasının sorun tanımlamalarındandır.

Yaşanan tüm çevre sorunları bir arada değerlendirildiğinde, ülkemizde, çevresel duyarlılığı arttırılmış, üst ölçekli bir arazi kullanım planının eksikliğinin ne kadar önemli sorunlara yol açtığı görülmektedir. Var olan çevre sorunları ve nedenleri konusunda genel tanımlamaların yanı sıra geliştirilmesi gereken koruma ve rehabilitasyon önermelerinin planlama aşamasının önemli konularından olduğu görülmektedir.

Atık suların arıtılması konusunda yaşanan altyapı eksikliği bölgedeki önemli çevre sorunlarından biridir. Planlama Bölgesi içindeki yerleşimlerin çok büyük bölümünde oluşan evsel atık suların arıtılmadan doğaya bırakılması sonrasında suyu ve sonuçta ulaştığı Van Gölü kıyısını kirlettiği, yaz aylarında atık suların ya doğrudan toprağa karışarak kaybolduğu, ya da tarımsal sulama amacıyla kullanılan akarsulara karışarak, sulama yoluyla da toprağa karışarak toprağı kirlettiği görülmektedir.

Gerek tüm yerleşmelerde ve gerekse endüstriyel tesislerde arıtma tesislerinin zorunlu hale getiren yasal düzenlemeler, planın temel kararları arasında yerini almıştır.

Çevre kirliliğine neden olan bir diğer önemli kaynak ise katı atıklardır. Mevcut durumda planlama bölgesi içindeki yerleşimlerin hiçbirinde düzenli katı atık depolama alanı bulunmamakta ancak belediyeler tarafından bu sorunun çözülmesine yönelik birlikler kurularak düzenli katı atık depolama alanlarının belirlenmesi konusunda çalışmalar yürütülmektedir. Altyapı eksikliği açısından bölgeye bakıldığında içme suyu şebekelerinin de ele alınması gerekmektedir.

Van Gölü açısından kirlilik kaynakları ele alındığında da yine atık su ve katı atıklar ön plana çıkmaktadır. Van Gölü’nde kirliliğin oluşmasında 3 büyük merkezde (Van Merkez, Erciş ve Tatvan) yapılan faaliyetlerin rolü oldukça büyüktür. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı’nda ele alınan bu faaliyetler arasından en önemlileri: - İl merkezi ve ilçe merkezlerinde oluşan evsel atık suların kontrolsüz bir şekilde Van

Gölü’ne deşarjı, - Tekil sanayi tesislerinde oluşan atık suların çevre yönetmeliklerine uygun

koşullarda deşarj edilememesi, - Katı atıkların düzensiz olarak yerüstü su kaynaklarına oldukça yakın yerlerde

depolanması, - Tatvan-Van arasında işleyen feribotlardan oluşan yağ ve benzeri maddelerin

kontrolsüz bir şekilde Van Gölü’ne boşaltımı, - Öncelikli olarak Van Merkez ve Erciş’deki sanayi tesislerinde oluşan soğutma

sularının kontrolsüz bir şekilde deşarjı yer almaktadır.



136

Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı’nda bu sorunların çözümüne yönelik olarak belirlenen kararlar çevre düzeni planında da benimsenmiş ve plan kararlarına dönüştürülmüş olup Atık Su Kirliliğinin Önlenmesi ve Katı Atık Kirliliğinin Önlenmesi başlıkları altında açıklanmıştır.

4.2.6.1. Atık Su Kirlili ğinin Önlenmesi Planlama Bölgesi içinde kalan alanlarda gerek yerleşim birimlerinin ve gerekse az

sayıda olmasına rağmen endüstriyel atık su üreten tesislerin yarattığı kirlili ğin önlenmesi, akarsu havzalarında ve Van Gölü Havzasında oluşan kirliliğin önlenmesi gerekmektedir. Mevcut durumda arıtma tesisi bulunan belediyeler Bitlis İli’nde Tatvan Belediyesi; Van İli’nde Van Merkez, Çaldıran, Erciş, Çelebibağı, Gevaş, Edremit belediyeleri olup bu belediyelere ait arıtma tesisleri plana aktarılmıştır.

Plan dönemi içinde yapımı tamamlanacak arıtma tesisleri de bulunmaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü’nden Muş, Bitlis ve Van illerine yönelik Atık Su Eylem Planı kapsamında alınan verilere dayanarak, planlama illerinde yer alan atık su arıtma tesisleri ve işletmeye açılma tarihleri aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 10. Planlama Bölgesinde Atık Su Tesisleri Durumu

İl İlçe Belediye İşletmeye Alma

Tarihi Havzası

Muş Merkez Muş 10.05.2012 Fırat-Dicle

Malazgirt Malazgirt 10.05.2014 Fırat-Dicle

Bulanık Bulanık 05.05.2014 Fırat-Dicle

Hasköy Hasköy 11.05.2017 Fırat-Dicle

Muş

Varto Varto 05.05.2014 Fırat-Dicle

Tatvan Tatvan Mevcut Van Gölü

Merkez Bitlis 13.05.2014 Fırat-Dicle

Adilcevaz Adilcevaz 13.05.2014 Van Gölü

Ahlat Ahlat 23.04.2012 Van Gölü

Güroymak Güroymak 10.09.2013 Fırat-Dicle

Bitlis

Hizan Hizan 13.12.2014 Fırat-Dicle

Van Merkez Van Mevcut Van Gölü

Erciş Erciş Mevcut Van Gölü

Van Merkez Bostaniçi Mevcut (Van AAT'e

bağlı) Van Gölü

Çaldıran Çaldıran 31.12.2010 Van Gölü

Muradiye Muradiye 2001 Van Gölü

Erciş Çelebibağı Mevcut Van Gölü

Edremit Edremit Mevcut Van Gölü

Van

Gevaş Gevaş Mevcut Van Gölü

Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müd., Atık Su Eylem Planı (Muş-Bitlis-Van)



137

Çevre düzeni planı ile planlama bölgesi içindeki proje aşamasında olan tüm atıksu arıtma tesislerinin yapımının ivedilikle tamamlanarak faaliyete geçirilmesi kararı getirilmiştir. Bu süreçte alıcı ortamlara (Van Gölü ve akarsular) yapılan deşarjlar, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nde (Resmi Gazete Tarihi: 31/12/2004, Resmi Gazete Sayısı: 25687) belirtilen sınırlar içinde yapılacaktır.

Ayrıca planlama bölgesi genelinde su kirliliğini önlemek amacıyla “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”nin (Resmi Gazete Tarihi: 31/12/2004, Resmi Gazete Sayısı: 25687) “Teknik Usuller Tebliği”nde belirtilen kriterler sağlanmadan hiçbir yapı ve tesise iskan ve işletme ruhsatı verilmeyeceği plan kararı haline getirilmiştir.

Planlama bölgesinin en önemli çevre sorunu olan Van Gölü’nün kirliliğine yönelik olarak, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı’nda atıksu altyapısı yönetimi çerçevesinde yerüstü ve yeraltı sularındaki kirliliğin asgari seviyelere indirilmesi amacıyla “Kısa Vadede Acil Olarak Yapılması Gereken Çalışmalar” planlanmıştır. Çevre düzeni planında da Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planına bağlı olarak Van Gölü’nde atık sulardan kaynaklanan kirlili ğin önlenmesine yönelik kararlar getirilmiştir:

- Van Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisinin verimli bir şekilde işletilmesi sağlanacak ve Merkez Belediye koordinasyonunda planlanan rehabilitasyon çalışması gerçekleştirilecektir.

- Erciş Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisinin rehabilitasyonu yapılarak verimli çalışması sağlanacaktır.

- Tatvan Belediyesi Atıksu Arıtma tesisinin inşaatı tamamlanarak ivedilikle faaliyete geçirilmesi sağlanacaktır.

- Muradiye Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi yeniden inşa edilerek faaliyete geçirilecektir.

- Ahlat Belediyesi Atıksu Arıtma tesisi işletmeye alınacaktır.

- Van Gölü kıyısında kurulan kamu kurum ve kuruluşları ile şahıslara ait sosyal tesisler, yazlıklar ve işletmelerin arıtma tesislerinin kurulması sağlanacaktır.

- Tatvan ve Van arasında işleyen feribotların sintinelerinin göle boşaltılması engellenecektir.

Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı’nda; işletmeye alınması öngörülen atıksu arıtma tesisleri havza ölçeğinde değerlendirildiğinde mevcut koşullarda %49 seviyelerinde olan atıksu arıtma tesislerinden faydalanma oranının, 2014 yılı itibariyle havzadaki tüm beldelerin faydalanacağı şekilde %100 seviyesine ulaşması öngörülmüştür.



138

4.2.6.2. Katı Atık Kirlili ğinin Önlenmesi

Planlama çalışması kapsamında katı atık sorununa yönelik olarak planın hedef yılı olan 2035 yılı için iller ve bölge bazında katı atık miktarına ilişkin projeksiyon yapılmıştır.

TÜİK tarafından yapılan Belediye Katı Atık İstatistiklerine (2008) göre kişi başına düşen günlük ortalama katı atık değerleri esas alınarak planlama bölgesi illerinin katı atık miktarı projekte edilmiştir. Belediye Katı Atık İstatistiklerine göre Türkiye genelinde kişi başına düşen günlük ortalama katı atık değeri 1,15 kg.dır. Muş, Bitlis ve Van illerindeki katı atık miktarlarına bakıldığında ise toplanan günlük kişi başı katı atık miktarı Türkiye genelinin altındadır.

Planlama bölgesi için kabul edilecek, günlük kişi başına düşen katı atık miktarının belirlenebilmesi için sosyoekonomik gelişmişlik5 açısından 1. derece iller arasında olan Ankara’ya, Doğu ve Güneydoğu bölgesinde yer alan gelişmişlik düzeyleri farklı bazı illere ait katı atık miktarları ele alınmıştır. Sonuç olarak Bitlis İli’ndeki kişi başı üretilen günlük katı atık miktarı Ankara ve Malatya’dan sonra en yüksek değer olup, plan dönemi içinde illerin gelişmişlik seviyesinin artacağı da göz önünde bulundurulmuş ve projeksiyon için kabul edilecek değer 1,10 kg/kişi-gün olarak belirlenmiştir.

Tablo 11. TÜİK Belediye Katı Atık İstatistiklerine (2008) Göre Kişi Başına Düşen Günlük Ortalama Katı Atık Değerleri Belediye Katı Atık İstatistikleri’ne göre kişi başı günlük

ortalama katı atık miktarı (kg/kişi-gün) İllerin Sosyo Ekonomik

Gelişmişlik Derecesi

Muş 0,70 5 Bitlis 1,10 5 Van 0,88 5 Ankara 1,37 1 Gaziantep 0,80 2 Malatya 1,31 3 Diyarbakır 0,93 4 Şanlıurfa 0,75 5

Türkiye Ort. 1,15 -

Tablo 12. Katı Atık Projeksiyonu

Muş Bitlis Van Planlama Bölgesi Yıllar

Nüfus Katı Atık Miktarı

(kg/kişi-gün) Nüfus

Katı Atık Miktarı





(kg/kişi-gün)

2008 404.309 444.740 326.897 359.587 1.004.369 1.104.805 1.735.575 1.909.132

2035 768.465 845.311 571.270 628.397 1.888.950 2.077.845 3.228.685 3.551.553

*Ki şi başına düşen günlük katı atık miktarı : 1,10 kg.

5 İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, DPT, Ankara, 2003.



139

Projeksiyondan da görüldüğü gibi çevre düzeni planının hedef yılı olan 2035 yılında planlama bölgesinde yaşayacak nüfusun katı atık miktarı 2008 yılına göre yaklaşık %86 oranında artacaktır. Katı atıkların çevre kirlili ğine neden olmadan en uygun şekilde depolanması ve bertarafı için, planlama bölgesi genelinde mevcut vahşi depolama alanları yerine düzenli katı atık depolama ve bertaraf tesislerinin oluşturulması gerekmektedir.

Planlama bölgesi içinde yer alan yerleşmelerin tamamında katı atıklar düzensiz olarak depolanmaları nedeniyle önemli bir çevresel sorun da olsa, tüm yerleşmelere hizmet verebilecek bir ya da iki noktada kurulacak düzenli depolama ve bertaraf tesisi ile sorun çözülebilecektir.

Planlama bölgesi illerinin üçünde de illerin tüm belediyelerinin koordineli çalışması ile ortak düzenli katı atık depolama-bertaraf tesisi kurulması planlanmış ve Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde çalışmalarına başlanmıştır. Üç ilde de kurulan birliklere ve faaliyetlerine ilişkin olarak, Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Daire Başkanlığı’ndan alınan bilgiler aşağıda sunulmaktadır.

Muş İli’nde Muş ve Civarı Katı Atık Belediyeler Birliği; Muş Merkez, Hasköy, Varto, Korkut ilçe, Sungu, Kızılağaç, Karakale, Yağcılar, Serinova Beldesi , Altınova Beldesi , Yaygın, Konukbekler, Karaağaçlı, Kırköy, Düzkışla belde belediyeleri katılımı ile kurulmuştur. Birlik Tüzüğü Bakanlar Kurulunda onaylanmış ve karar Resmi Gazete’de 07/07/2007 tarihinde yayımlanmıştır.

Muş ve Civarı Katı Atık Belediyeler Birliği’nin nüfusu 141.291 kişi olup 68.969 ton/yıl atık oluşmaktadır. 21.04.2010 tarih ve 2010/33 sayılı Mahalli Çevre Kurulu kararına göre 3 alternatif alan belirlenmiş olup nihai yer seçimine fizibilite çalışması sonucunda karar verilecektir.

Muş İli’ndeki diğer birlik olan Malazgirt ve Bulanık İlçeleri ile Civar Belediyeler Çevre Hizmetleri Birliği; Malazgirt İlçesi, Bulanık İlçesi, Rüstemgedik Beldesi, Konakkuran Beldesi, Gülkoru Beldesi, Elmakaya Beldesi belediyeleri katılımı ile kurulmuştur. Birlik tüzüğü Bakanlar Kurulunda onaylanmış ve 24/04/2007 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

Malazgirt ve Bulanık İlçeleri ile Civar Belediyeler Çevre Hizmetleri Birliği’nin nüfusu 50.265 kişi olup 18.347 ton/yıl atık oluşmaktadır ÇED raporu hazırlanması çalışmaları devam etmektedir.

Bitlis İli’nde Bitlis İli, İlçeleri ve Beldeleri Katı Atık Bertaraf Tesisi Yapma ve İşletme Birliği(BİKAB); Bitlis Merkez, Güroymak ve Tatvan İlçe Belediyeleri ve Gölbaşı Belde Belediyelerinin katılımı ile kurulmuştur.



140

Bitlis İli, Güroymak İlçesi, Tahtalı Köyü, Bellektepe Mevkiinde inşaatına başlanan "Bitlis Bölgesel Katı Atık Yönetimi Projesi" ile ilgili olarak 06.11.2006 tarih ve 9067 nolu ÇED Olumlu Kararı verilmiştir. AB 2006 Yılı Katılım Öncesi Mali Yardımı Kapsamında "Proje Hazırlama Olanakları" programı çerçevesinde ÇED ve Fizibilitesi tamamlanmış olup inşaat çalışmaları devam etmektedir.

Bitlis İli, İlçeleri ve Beldeleri Katı Atık Bertaraf Tesisi Yapma ve İşletme Birli ği’nin nüfusu 132.463 kişi olup 49.119 ton/yıl atık oluşmaktadır.

Bitlis Belediyesi Birliği genişletme çalışmalarını sürdürmektedir. Katı Atık Ana Planı Projesi kapsamında yapılan değerlendirmeden sonra Adilcevaz, Ahlat, Mutki, Hizan Belediyelerinin de BİKAB katılmaları gerektiği sonucuna varılmıştır. Adilcevaz ve Ahlat İlçe Belediyeleri, Birliğe katılım için Meclis kararı almış olup BİKAB'a başvuruda bulunmuşlardır. Belediyelerin birliğe katılmaları konusunun BİKAB Meclisinde değerlendirileceği bildirilmi ştir.

Van İli’nde ise Van Mahalli İdareler Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Birliği (VANÇEB); tarafından Van Katı Atık Yönetim Sistemi Projesi hazırlanmış olup, Merkez İlçe, Edremit, Gevaş, Çatak, Muradiye, Gürpınar, Özalp, Başkale, Erciş, Çaldıran, Bahçesaray, Saray ve Akdamar, Bostaniçi, Çelebibağ, Çiçekli, Erçek, Kocapınar, Sağmalı and Ünseli belde belediyeleri ve Adıgüzel, Akçaören, Akın, Aktaş, Alabayır, Alaköy, Arısu, Aşağıçitli, Aşağıgölalan, Aşit, Atmaca, Bağdaşan, Baklatepe, Bakraçlı, Bardakçı, Beşçatak, Çakırbey, Çitören, Çobanoğlu, Çolpan, Çomaklı, Dağönü, Değirmenköy, Değirmenözü, Derebey, Dereüstü, Dibekdüzü, Dilimli, Esenpınar, Gedelova, Gollü, Gölyazı, Gövelek, Gülsünler, Güvençli, Halkalı, Hıdırköy, Irgat, Kalecik, Karaağaç, Karagündüz, Karahan, Kasımoğlu, Karpuzalanı, Kavuncu, Kavurma, Kaymaklı, Kevenli, Kıratlı, Koçköy, Kolsatan, Kozluca, Köşebaşı, Kurubaş, Kumluca, Meydancık, Mollakasım, Ocaklı, Ortanca, Otluca, Özkaynak, Özyurt, Pirgarip, Sarmaç, Satıbey, Şahgeldi, Tabanlı, Taşkonak, Tevekli, Topaktaş, Yalınağaç, Yaylıyaka, Yemlice, Yeniköşk, Yeşilsu, Yumrutepe köylerinin katılımı sağlanmıştır.

Van Mahalli İdareler Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Birliği’nin nüfusu 1.022.310 kişi olup 265.566 ton/yıl atık oluşmaktadır.

25.10.2005 tarih ve 1042 sayılı ÇED Genel Müdürlüğü kararı ile hazırlanmış olan Van İli, Merkez İlçe, Beyüzümü Köyü, Hoşgedik Mevkiinde yapılacak olan Katı Atık Bertaraf Tesisi ÇED raporu için "ÇED Olumlu Belgesi" verilmiştir. 24.03.2006 tarihinde hazırlanma işi ihale edilen proje Çevre ve Orman Bakanlığı’na sunularak gerekli değerlendirmeler yapılmış ve hazırlanan projenin uygun olduğu belirlenmiştir. Projenin uygulamaya konulması ve tesisin işletimi için 21.07.2006 tarihinde düzenlenen ihale katılım yetersizliğinden dolayı iptal edilmiştir.



141

Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından "Çevre Operasyonel Programı (CCI No: 2007 TR 16 I PO 001)" hazırlanmış olup bu program çerçevesinde Van İli Katı Atık Bertaraf Tesisi Projesi öncelik sıralaması yapılmış olup Van Belediye Başkanlığının da isteği ile Katı Atık Bertaraf Tesisi Projesi AB Katılım Öncesi Finansal Yardım çerçevesinde IPA (Katılım Öncesi Mali Araç) kapsamında değerlendirilmiştir. Teknik yardım ihalesi sonucunda ÇED süreci tamamlanmış olup fızibilite-dizayn raporu ve detay tasarım dokümanları Çevre ve Orman Bakanlığınca 13.08.2010 tarihinde uygun bulunmuştur.

Planlama bölgesi genelinde katı atık sorunun çözümü için yerel altyapı hizmet birimleri sayesinde il genelinde ortaklaşan çözümlerin üretilmesi yolu seçilmiştir. Düzenli katı atık tesisleri için yer seçiminin yapılması, depolama ve bertaraf etme yöntemlerinin belirlenmesi T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne (Resmi Gazete Tarihi: 14/13/1991, Resmi Gazete Sayısı: 20814) uygun olarak yapılmış/ yapılacaktır. Yer seçimi ve Çevresel Etki Değerlendirmesi yapılmış düzenli katı atık depolama alanları çevre düzeni planına işlenmiştir. Çevre düzeni planı ile planlama bölgesi içindeki proje aşamasında olan tüm düzenli katı atık depolama tesislerinin yapımının ivedilikle tamamlanarak faaliyete geçirilmesi kararı getirilmiştir.

Ayrıca katı atıklar sebebiyle Van Gölü’nde meydana gelen kirliliğine yönelik olarak, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı’nda katı atık yönetimi çerçevesinde belirlenen kararlar çevre düzeni planı kararlarına dönüştürülmüştür:

-Van Belediyesi Entegre Katı Atık Bertaraf Tesisi projesi ivedilikle işletmeye geçirilecektir. Bu süreçte mevcut tesisteki uygulamaların iyileştirilmesi ve özellikle Van merkeze su temini yapılan Sıhke Gölü’ne sızıntı sularının ulaşmasını engelleyici önlemler alınacaktır.

-Van Gölü kıyısında yer alan ve Van Gölü’nün kirliliğinde önemli paya sahip yerleşimlerden biri olan Tatvan’da Bitlis Katı Atık Projesi çerçevesinde yapılacak tesis ivedilikle işletmeye alınacaktır.

4.2.6.3. İçme ve Kullanma Suyu

Planlama bölgesi illerinde içme ve kullanma suyu kullanımlarının sebep olduğu ya da gelecekte sebep olabileceği sorunların çözülebilmesi, belediyeler vb. kurumlar tarafından uygulanacak çeşitli plan ve proje kararlarının getirilebilmesi için iller ve bölge bazında içme ve kullanma suyu projeksiyonları yapılmıştır.

Projeksiyonlarda bir günde kişi başına tüketilen su miktarı, dünya standartlarına uygun olarak 150 lt/gün/kişi olarak kabul edilmiştir.



142

Tablo 13. İçme ve Kullanma Suyu Projeksiyonu Muş Bitlis Van Planlama Bölgesi Yıllar

Nüfus İçme ve kullanma suyu miktarı (lt)




2008 404.309 60.646.350 326.897 49.034.550 1.004.369 150.655.350 1.735.575 260.336.250 2035 768.465 115.269.750 571.270 85.690.500 1.888.950 283.342.500 3.228.685 484.302.750

*Ki şi başına düşen günlük su tüketimi : 150 lt.

Muş İli’nde içme suyu ihtiyacı Kızıl Ziyaret, Kaniya kaynakları ve sondaj sularından karşılanmaktadır. Mevcut su kaynakları yeterli olmasına rağmen ildeki bilinçsiz su tüketimi, elektrik kesintileri, mekanik arızalar ve şebekelerdeki su kaçakları gibi nedenlerle su sıkıntısı yaşanmaktadır.

Bitlis İli’nde içme suyu ihtiyacı Duap, Sapkor, Kamyan, Çelikhan, Başhan ve Şelale kaynaklarından isale edilen sularla karşılanmaktadır. Mevcut su kaynakları yeterli olmakla birlikte içme suyu dağıtım şebekelerinde yer yer aksaklıklar ortaya çıkmaktadır.

Van İli’nde içme suyu ihtiyacı Yukarı Kaymaz (Mejingir), Zernebat kaynakları ve kehriz suları ile derin kuyu sularından karşılanmaktadır. Mevcut su kaynakları ilin ihtiyacını karşılar durumda olmasına rağmen ishale hatları üzerinde kaçak alımlar olması nedeniyle dağıtım yönünden sorunlar yaşanmaktadır.

Planlama bölgesi genelinde mevcut durumda yeterli olan içme ve kullanma suyu kaynaklarının, içme suyu şebekesi altyapısının iyileştirilmesi ile hedef yılı olan 2035’te de yeterli olacağı görülmektedir.

Planlama bölgesindeki içme ve kullanma suyu kaynaklarının etkin kullanımı ile sürekliliğinin sağlanması amacıyla, Çevre ve Orman Bakanlığı’nın Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nin (Resmi Gazete Tarihi: 31/12/2004, Resmi Gazete Sayısı: 25687) 22. Maddesinde belirlenen Yeraltı Suları ile İlgili Kirletme Yasakları ve Düzenlemelerine uyulacaktır. Ayrıca planlama bölgesinde içme ve kullanma sularının teknik ve hijyenik şartlara uygunluğu ve kalite standartlarının sağlanması için Sağlık Bakanlığı’nın İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmeliğine (Resmi Gazete Tarihi: 17/02/2005, Resmi Gazete Sayısı: 25730) uyulacaktır.

4.2.6.4. Taşkın, Çığ, Heyelan ve Erozyon

Planlama bölgesinde jeolojik ve hidrolojik yapıya ilişkin yapılan analizler sonucu belirlen erozyon, çığ, heyelan, kaya düşmesi, taşkın riski olan alanlarda gereken önlemlerin alınması, altyapının güçlendirilmesi gerekmektedir. Bu alanlarda, alt ölçekli planlarda afet riskinin (deprem, sel, heyelan v.b.) değerlendirilmesi, “Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik” hükümleri uyarınca yerleşime esas jeolojik/jeoteknik etütlerin yaptırılması zorunludur.



143

Alt ölçekli planlar yapılırken, erozyon riski taşıyan bölgelerde ağaçlandırma

çalışmaları yapılmasına ve taşkın alanlarında derelerin ıslahına ve korunmasına ilişkin

plan kararları üretilmesi gerekmektedir.

Taşkın alanları ile ilgili olarak DSİ koordinasyonunda mevcut derelerin ıslahının

yapılması gerekmekte olup, Başbakanlığın “Akarsu ve Dere Yataklarının Islahı” konulu

2010/5 sayılı Genelgesi (20.02.2010 tarih ve 27 499 sayılı Resmi Gazete) ve 2006/27

sayılı “Dere Yatakları ve Taşkınlar” konulu Genelgesi (09.09.2006 tarih ve 26284 sayılı

Resmi Gazete) çerçevesinde uygulama yapılacaktır.

Erozyon tehdidi altındaki alanlarda yapılacak ağaçlandırma çalışmalarında;

Çevre ve Orman Bakanlığı’nın “Ağaçlandırma Yönetmeliği” (09.10.2003 tarih ve

25254 sayılı Resmi Gazete, Değişik: RG 07.07.2004-25515 ve RG 30.04.2009–27215)

ile Çevre ve Orman Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen “Ağaçlandırma

ve Erozyon Kontrolü Hizmetlerine İlişkin Usul ve Esaslar”a (03.09.2005 tarih ve 25925

sayılı Resmi Gazete, Değişik: RG 11.10.2009-27373) uyulacaktır.

Önemli bir çevre sorunu olan erozyon, Van Gölü üzerinde de olumsuz etkilere

sahiptir. Van Gölü seviyesinde yapılan ölçümler, bir yandan göle dökülen akarsuların

taşıdığı erozyon materyali, diğer taraftan kıyıların büyük bir kısmını teşkil eden

aşınmaya karşı dirençsiz eski göl depolarının dalga erozyonuyla aşındırılarak gölü

doldurması sonucu su seviyesinin sürekli olarak yükselmekte olduğunu göstermektedir.

Yapılan incelemeler havza içindeki tarım arazilerinin %90'ı erozyona maruz olduğunu

göstermektedir. Göle akan dere yataklarından inşaat amaçlı kum ve çakıl çıkarılması

sonucunda oluşan kum ve toprağın göle taşınmasına bağlı olarak ise göldeki askıda katı

madde miktarı artmakta ve gölün ekolojik yapısı bozulmaktadır.6

Bu nedenle planlama bölgesi genelinde erozyonun kontrolü, ağaçlandırma, bitki

örtüsünün ve mevcut ormanların geliştirilmesi için yapılacak çalışmalar Van Gölü için

de büyük önem taşımaktadır. Ayrıca Van Gölü Havzasında yer alan barajların etüd-

proje safhasında, baraj havza ve rezervuarlarında erozyon ve sedimantasyon etkilerinin

göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bunlara ek olarak Van Gölü Havzasındaki

akarsu yamaçlarının bitki örtüsünün korunması ve akarsuların taban yapısını tahrip

ederek suyu bulandıran, akarsu yataklarından kum-çakıl alma işlemlerinin kontrol altına

alınması gerekmektedir. Bu konuda Çevre ve Orman Bakanlığı’nın “Kum, Çakıl Ve

Benzeri Maddelerin Alınması, İşletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği” (08.12.2007 tarih

ve 26724 sayılı Resmi Gazete) dikkate alınacak, yönetmelikte belirlenen kum-çakıl

alımıyla ilgili sınırlama ve yasaklara uyulacaktır.

6 Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı, Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008.



144

4.2.6.5. Deprem

Analiz bölümünde ele alınan ve incelenen doğal veriler doğrultusunda Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca hazırlanmış ve 5 bölgeye ayrılmış olan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası’na göre Planlama Bölgesi I. ve II. derece deprem kuşaklarında yer almaktadır.

Muş il sınırları içinde kalan alanların; ikinci derece deprem bölgesi içinde kalan Hasköy İlçesi’nin bir bölümü hariç neredeyse tamamının birinci derece deprem bölgesi içinde bulunduğu dikkate alındığında, ayrıca ülkemizin yakın geçmişinde önemli yıkım yaratan depremlerden birinin Varto’da gerçekleşmiş olduğu düşünüldüğünde, il genelinde jeolojik açıdan yapılacak tüm planlamalarda, yönlendirici kararların geliştirilmesinin zorunlu olduğu ortaya çıkmaktadır. Bitlis il sınırları içinde kalan alanların depremsellik durumuna bakıldığında; Güroymak ve Tatvan ilçelerinin ikinci derece deprem bölgesi içinde yer aldığı, ilin geri kalan bölgelerinin ise tamamen birinci derece deprem bölgesi içinde kaldığı görülmektedir. Van il sınırları içinde kalan alanlara bakıldığında ise; İl Merkezi ile Gevaş, Edremit, Başkale, Saray ve Özalp ilçelerini kısmen kaplayan bir bölgenin ikinci derece deprem bölgesi içinde yer aldığı, ilin geri kalan kesimlerinin ise birinci derece deprem bölgesi içinde yer aldığı görülmektedir.

Bu nedenle Planlama Bölgesi genelinde alt ölçekli planların yapımı aşamasında jeolojik açıdan değerlendirme çalışmaları yapılarak yönlendirici kararların geliştirilmesinin zorunlu olduğu ortaya çıkmaktadır. İmar planları hazırlanırken jeolojik etüt, gerekli görülmesi halinde ise jeo-teknik ve jeo-fizik etütlerin hazırlanması zorunludur. Yapılaşma esnasında Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından hazırlanan “Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik” hükümlerine mutlaka uyulmalıdır.

plan aÇiklama raporu - csb.gov.trplan aÇiklama raporu Çevre ve orman bakanlı ğ ı mu ş...

Documents