(PLANNING)برنامه ريزي

مقدمه

و است رو روبه منابع محدودیت با سو یک از ای جامعه یا کشوری هر ارتباط برقرای .دارد نامحدودی نیازهای و ها خواسته دیگر سوی از

نیازهای بتوان که نحوی به نامحدود نیازهای و محدود منابع بین .است ریزی برنامه فرآیند گفت پاسخ محدود منابع با را بیشتری

هدف به تر آسان و تر سریع دستیابی برای فرآیندی ریزی برنامه هم و هدف به رسیدن مراحل هم و مسیر هم آن در که است توسعه .شود می تعیین آن به دستیابی نحوه

برنامه و است آینده سوی به حال و گذشته از تغییر معنای به توسعه مسئولیت آن قالب در دولتها (1 که است فرآیندی ملی توسعه ریزی

تغییر (2 .پذیرد می را مطلوب تغییرات سوی به اقتصادی هدایت .است محض اهداف از ای مجموعه یا هدف سوی به و هدفمند مذکور

وجه بودن هدفدار و تغییر آوردن وجود به بر عالوه توسعه ریزی برنامه کوششهای همه هدف .است عقالنیت آن و است دارا نیز دیگری مهم

نظام در کمیاب منابع از کارامد استفاده به نیل اقتصادی ریزی برنامه .است اقتصادی

برنامه‌ریزی

مجموعه ای بردارندة در که است گیری تصمیم فرآیند بهره برداری برای که خط مشی هایی و تصمیم گیریها از

جهت در موجود منابع و امکانات از عقالیی و مناسب شده تدوین و تنظیم اجتماعی حیات تعالی و ارتقاء .است

برنامه ريزي اقدام نظام يافته اي است که چند هدف را نشانه

:گرفته است

اهداف کمی در آن مشخص باشد. راههای ممکن برای رسیدن به چنین اهداف را تشخیص دهد. منابع موجود برای رسیدن به چنین اهداف شناسایی شوند. مسیر رسیدن به اهداف در رابطه با منابع موجود مشخص باشد. ساماندهی ابزار الزم برای اجرای برنامه نهایی را دارا باشد. در آن فرایند اجرا در نظر گرفته شده باشد.

و اجزاء فعالیتها، که معنی این به است، فرآیندی برنامه ریزی1) یکدیگر با سیستمی ارتباطی در ریزی برنامه مختلف مراحل

از مجموعه ای ریزی برنامه دیگر عبارت به و دارند قرار هدفمند نظام یک هم با متقابل ارتباط در که است فعالیتهایی

آورند می وجود به را

راستای در آن مکانیزم و است هدفمند فرآیندی ریزی برنامه2) .کند می عمل ویژه هدفی به رسیدن

ویژگیهای‌برنامه‌ریزی

به رسیدن برای و دارد اینده سوی به رو ریزی برنامه3) .کند می طی را معینی مسیر و مشخص زمان آن

استفاده هدف تحقق برای است مسیری برنامه ریزی4) نیازهای ساختن برآورده راستای در ازمنابع بهینه

.محدود فرآیندهای و سازمانها ایجاد مستلزم برنامه ریزی5)

.است آن مناسب

فرآیند‌برنامه‌ریزی

مرحله شناخت

مرحله تعریف و تعیین اهداف

ارزیابی راههای رسیدن به هدف

تعیین راهبردهای اجرای برنامه

اجرای برنامه

ارزیابی برنامه

مرحله شناخت -1

شناسایی و بررسی اهداف، نیازها و

قابلیتها

آمیزه ای از تحلیل واقعیتهای اقتصادی، اجتماعی، ارزشها و

آرمانهای جامعه

برداشت مقید هر کس از فرآیند توسعه، در چارچوب مقتضیات

کشور

در ارتباط با سیستم مورد برنامه ریزی مسایل زیر :مورد توجه قرار می گیرند

شناسایی و تبیین مسایل جاری، وضعیت موجود و آینده و روابط میان آنها

،پیش بینی وضعیت آینده بر اساس مسایل شناخته شده وضعیت موجود و پتانسیلهای سیستم

شناخت عوامل، شرایط و محدودیتهای که وسعت راه حلهای .ممکن در رابطه با کل مسایل را تعیین می کند

مرحله تعريف و تعیین اهداف -2

و واقعیتها از آمده بدست شناخت به توجه با مرحله این در اهداف جامعه، آرمانهای و ارزشها موجود، پتانسیلهای

اساس بر برنامه اهداف واقع در .شود می مشخص برنامه و محدودیتها پتانسیلها، سیستم، واقعی عملکرد ارزیابی

.شود می تعیین نظر مورد استانداردهای

ارزيابی راههاي رسیدن به هدف -3

تواند می برنامه اهداف به رسیدن برای که مختلفی های گزینه شده، بررسی عوامل و شرایط به توجه با .شوند انتخاب

.شوند می مشخص برنامه اهداف به رسیدن راههای مناسبترین داشتن نظر در با برنامه اهداف به رسیدن راههای ارزیابی در

و اصلی اهداف و مدت بلند و مدت میان مدت، کوتاه اهداف بر ارزیابی این .شود می ارزیابی مختلف های گزینه فرعی، سایر و سیاسی اجتماعی، اقتصادی، مختلف معیارهای اساس

و موجود توانمندی میزان شود، توجه انها به باید که مالحظاتی .پذیرد می صورت سرزمین یا جامعه پتانسیلهای

تعیین راهبردهاي اجراي برنامه -4

تعیین و تشخیص ریزی برنامه در چهارم مرحله تعیین یا برنامه اهداف به رسیدن روشهای و راهبردها ابزار روشها، مرحله این در .است برنامه اجرای استرتژی

و داردبررسی وجود برنامه اجرای برای که امکاناتی و .شوند می انتخاب مناسبتر استرتزیهای شده، رازیابی

محدودیتهای سازگار، و پذیر امکان برنامه تدوین برای را پرداختها تراز و انسانی نیروی سرمایه، قبیل از منابع،

.داشت چشم پیش باید

اجراي برنامه -5

اجرای اگر .دارند متقابل تاثر و تاثیر یکدیگر بر برنامه اجرای و تهیه درسترین و ها برنامه دقیقترین حتی باشد، نامناسب ای برنامه

همین به .بود نخواهد موثر برنامه اهداف به رسیدن برای سیاستها خاصی اهمیت از برنامه صحیح اجرای منظور به اجرا بر کنترل دلیل

برنامه، تدوین مرحله در که آنجا از .است برخوردار مرحله این در و برنامه پیامدهای تمام که ندارد وجود امکان این همیشه

در تنها پیامدها از برخی شود، بینی پیش ان اجرای سیاستهای به اجرا مرحله از بنابراین .دهد می رخ اجرا از پس یا اجرا فرآیند باشد داشته وجود (Feedback) بازخوردی باید سوم و دوم مراحل

.کند تضمین را برنامه فوری اصالح یا بازبینی تا

ارزيابی برنامه -6

است ریزی برنامه فرآیند درون در مهم فرایندی ارزیابی ابتدای از واقع در و دارد وجود آن مراحل تمامی در که

همراه آن با نیز ارزیابی ریزی برنامه و برنامه ذهنی تصور ارزیابی برنامه اجرای و سیاستها اهداف تعیین در .است

و اهداف تحقق میزان نهایت در و .پذیرد می صورت بنابراین شود؛ می ارزشیابی برنامه اجرای پیامدهای

ریزی برنامه مراحل طول در که است فرآیندی ارزیابی .کند می تغییر آن هدف و شکل تنها و دارد حضور

مراحل ارزیابی:

اهداف تحقق و اهداف بودن واقعی میزان مرحله این در :اجرا از قبل ارزیابی1) و شود می ارزیابی و سنجش سیستم نهفته و موجود شرایط به توجه با برنامه

می تبیین دقیقتری صورت به و شده واقعی تر اهداف ارزیابی، نتایج اساس بر اساس بر و ممکن راهبرهای و سیاستها ارزیابی از پس ترتیب همین به .شوند .شوند می انتخاب مناسب های گزینه آن از حاصل نتایج

مراحل و اقدامات تمامی در کنترل و نظارت مرحله این در :اجرا حین ارزیابی2) به برنامه درست و دقیق اجرای برای اصلی عامل و دارد حضور برنامه اجرای اجرا، نحوه دقیق کنترل و نظارت ضمن مرحله این در ارزیابی .رود می شمار

.کند می مشخص دارد نیاز اصالح و بازنگری به که را مواردی میزان و آن پیامدهای و برنامه اجرای آثار ارزشیابی :اجرا از پس ارزیابی3)

اجرا از پس ارزیابی .گیرد می انجام مرحله این در برنامه اهداف شدن برآورده تجربه به بسیار بعدی، های برنامه تهیه .است عمل ضمن فراگیری مهم فرآیند

.دارد بستگی آمده بدست پیشین فرآیند اجرای و تهیه فرآیند از که نتایجی و

فرآيند برنامه ريزي توسعه

انواع‌برنامه‌ریزی

انواع برنامه از نظر مدت اجرا

برنامه ریزی بلند مدت1)

برنامه ریزی میان مدت2)

برنامه ریزی کوتاه مدت3)

برنامه ريزي بلند مدت

تحوالت و تغییرات روند خصوصیات شناخت در مطالعات مجموعه .است شده بینی پیش فروض پایه بر اجتماعی پدیدهای

به گاهی که است سال 20 تا 10 بلندمدت برنامه های اجرای مدت .رسد می سال 25

مدنظر نگری آینده و کلی چارچوبهای مدت بلند ریزی برنامه در .است

قبلی زمینه کردن آماده مدت بلند ریزی برنامه در اصلی هدف که است مشکالتی با مقابله جهت مدت تر کوتاه های برنامه برای مدت کوتاه و مدت میان برنامه چند طول در فقط آنها رفع

.است امکانپذیر

سال آينده 20انداز جمهوري اسالمی ايران در افق چشم

:چشم انداز دارای ویژگیهای زیر است ارزش گرایی

واقع گرایی جامع نگری

:کند‌ساله‌ایجاد‌مي‌20های‌که‌چشم‌انداز‌در‌افق‌‌ویژگي

جامعه ضروری نیازهای اساس بر ملی وفاق ایجاد . تهدیدات و ها ضعف رفع و مختلف های مولفه گویی پاسخ . بودن پذیر کمیت و زمان هر در دستیابی قابل. مطلوب اهداف از ممکن تصویر. شکل به اصلی عامل حول کشور آینده تصویر انداز چشم در

.گردد می تعیین ابهام از دور و مشخصباشد ملی مشارکت مشوق. باشد نگر آینده و کننده ،متحول جامع باید. باشد مشخص زمان یک به محدود.

:ویژگیهای‌جامعه‌ایراني‌در‌افق‌چشم‌انداز‌

:الگوی توسعه -1

:ویژگیهای امنیت تولید و رفاه ملی-2

برنامه ريزي میان مدت

به تواند می گاه و است سال 7 تا 3 مدت میان برنامه اجرای مدت ریزی برنامه غالب در معموال مدت میان برنامه .برسد سال 10 برنامه در اگر .است استوار آن هدفهای با منطبق و مدت بلند برنامه در گیرد، قرار بحث مورد کلی هدفهای مدت بلند های .است نظر مد هدفها این به رسیدن راههای مدت میان های

میان ریزی برنامه در .است مدت میان نوع از توسعه های برنامه :شود می گرفته نظر در هدف دو مدت

رسد آن به برنامه طول در می توان که هدفهایی. رسید آنها به توان می بعدا که دیگر هدفهای.

رشد پایدار اقتصادی دانایی محور :برنامه پنجساله چهارم

تثبیت مبانی رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی :برنامه پنجساله پنجم

توسعه مستمر پایدار و دانش بنیان کشور و :برنامه های ششم و هفتم تآمین عدالت اجتماعی

سند ملی توسعه بخش

سندی راهبردی است که با توجه به قابلیتها، امکانات، محدودیتها و

مسائل اساسی، جهت گیریهای اصلی، هدفهای کمی و کیفی بلند مدت

و میان مدت، فعالیتهای محوری و سیاستهای فضایی و منطقه ای و

همچنین اقدامهای مهم محوری و فعالیتهای اولویت دار توسعه بخش

اسناد ملی توسعه امور بخشی به پیشنهاد مشترك . را تبیین می نماید

سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و دستگاههای اجرایی ذی ربط،

.تهیه می شود

سند توسعه استان

تنگناهای و محدودیتها قابلیتها، به توجه با که است راهبردی سندی

نیروی و جمعیت زمینه در جهت گیریها اصلی ترین استان، توسعه

و اجتماعی اقتصادی، فعالیتهای و زیربناها طبیعی، منابع انسانی،

توسعه مدت میان و مدت بلند کیفی و کمی هدفهای و فرهنگی

ملی سند و چهارم برنامه کالن راهبردهای چارچوب در را استان

توسعه ملی اسناد و عمران و توسعه طرحهای و سرزمین آمایش

.می نماید تبیین بخشی

(فرا بخشی)سند ملی توسعه ويژه

مناطق برای فراگیر پوشش با فعالیت و طرح چند از مجموعه ای

و فقرزدایی اجتماعی، تأمین قلمرو مانند مختلف بخشهای و

.می شود تنظیم و یافته وضوعیتم اشتغال

،و (مختلف بخشهای) موضوعی زمانی، اولویتهای زمان بندی

این در آن پروژه های و طرحها اجرای (مختلف استانهای) مکانی

.می شود مشخص سند

برنامه ريزي کوتاه مدت

برنامه کوتاه . سال است 2تا 1برنامه کوتاه مدت معموال. مدت با توجه به برنامه های میان مدت تعیین می شود

هر قدر مدت اجرای یک برنامه کوتاهتر باشد اجرای آن برنامه ها واقعی تر بوده و دارای قابلیت اجرایی بیشتری

. است

سیاستهای اجرای چگونگی مدت کوتاه های برنامه در معموال به بودجه برآورد با رابطه در سیاستها این .شود می مشخص دولت

سرمایه است الزم بنابراین .در می اید دولتی الزامات صورت مقررات وهمچنین گیرد انجام باید سال هر در که گذاریهایی

یکساله برنامه های در قطعی طور به شود اجرا بایستی که اداری .گردد مشخص و معین

تعمیم را مدت کوتاه های برنامه توان می رو این از دولتها معموال .دانست ملی اقتصاد سطح به دولت بودجه

نیز را مدت کوتاه برنامه خود، بودجه پیشنهاد هنگام به .کنند می ارائه مقننه مجالس به تصویب جهت

هزینه و اعتبارات بندی، بودجه عملیاتی بندی طبقه اساس بر اهداف و مقاصد به توجه با دولتی سازمانهای و دولت های

فعالیتهای و طرحها برنامه ها، وظایف، صورت به انها اصلی حاصل و اصلی هدف و منظور و می شود بینی پیش مختلف

هزینه، هر ماهیت و نوع به توجه بدون هزینه، هر انجام از نهایی .شود می گرفته نظر در

دولتی سازمان یا و دولت بندی طبقه این از استفاده با اعتبارات میزان چه با را عملیات کدام که نماید می مشخص

در .دهد انجام خود مصوب وظایف و اهداف به نیل برای باید و چرا که شود می داده پاسخ سوال این به بندی طبقه این

.خرد می چه برای

:عناوين اصلی طبقه بندي عملیات در ايران عبارتند از

امور فصل

برنامه فعالیت و طرح

:امور

امور .است دولت وظایف از مرتبط فصل چند مجموعه ای .می شوند تفکیک زیر شرح به

عمومی امور ملی دفاع امور اجتماعی امور

اموراقتصادی

:فصل

برنامه حاوی که است مشخصی وظایف مجموع و مدت دراز ریزی برنامه و است هم با مرتبط های قالب در اساسی هدفهای به نیل برای مدت میان

طبقه یک فصل ترتیب بدین .گیرد می انجام ان خط مشی و سیاستها و بوده عملیاتی کلی بندی پیشنهاد در اصلی راهنمای ان در منظور های

.باشد می برنامه ها

کشور، عمومی اداره قضاییه، قوه اعتبارات) عمومی امور (غیره و قضایی امور اداره

نگهداری، و عملیات نظامی، پرسنل) ملی دفاع امور (نظامی تجهیزالت تولید و بررسی و تحقیق

هنر، و فرهنگ :دوم فصل پرورش، و آموزش :اول فصل) اجتماعی امور و اجتماعی تامین :چهارم فصل تغذیه، و درمان و بهداشت :سوم فصل

عمران:ششم فصل جوانان، امور و بدنی تربیت:پنجم فصل بهزیستی، مسکن، تامین :نهم فصل روستاها، نوسازی و عمران:هفتم فصل شهرها،

(غیره و زیست محیط حفاظت:دهم فصل منابع :دوم فصل طبیعی، منابع و کشاورزی :اول فصل) اقتصادی امور

(صنایع :چهارم فصل برق، :سوم فصل اب،

(Plan)برنامه

نمایش منظم و یا رعایت سلسله مراتب فعالیت های مربوط به هم ومربوط به یک رشته تصمیمات منظم و برحسب دوره های زمانی

مختلفتصمیمات منظم براساس سلسله مراتب عملیات تعیین هدف کوتاه مدت و راه رسیدن به آن تعهد برای انجام یک سری عملیات به منظور تحقق هدف مجموعه اعمال همساز و به هم پیوسته برای رسیدن به هدف یا

اهدافی مشخص

تعریف‌برنامه‌در‌بودجه‌بندی

آنها اجرای که است هم به مرتبط عملیات از مجموعه ای

چوب چهار در را فصل اساسی هدف های از قسمتی

شامل برنامه هر .می کند تأمین خط مشی ها و سیاست ها

.است طرح و فعالیت چند یا یک

طرح

بیان یک سلسله فعالیت های فنی و اجرایی برای رسیدن به یک هدف مشخص

مجموعه ای از عملیات و خدمات مشخص و همبسته کهبا هزینه معین در یک دورة زمانی و از قبل تعیین شده

برای رسیدن به هدف

:عوامل اصلی هر طرح

مجموعه ای از خدمات و عملیات مشخص1)تدوین برای رسیدن به یک هدف و یا هدف های معین در 2)

چارچوب هدف های برنامهدارای برآورد هزینه متناسب با کلیه مراحل وعملیات و خدمات 3)

آن

:شامل موارد زیر است( Project)طرح یا پروژه

محاسبات فنی و نیروی انسانی -2هدف طرح -1

مشخصات پروژههای طرح -4مشخصات عمومی طرح -3

:تعریف‌طرح‌در‌بودجه‌بندی

توجیهی براساس که است مشخصی خدمات و عملیات اجرایی دستگاه توسط که اجتماعی، یا و اقتصادی فنی، برای معین اعتبار با و معین مدت طی می شود، انجام به پنج ساله عمرانی برنامه هدف های به بخشیدن تحقق یا تمام و می شود اجرا ثابت سرمایه گذاری صورت

اعتبارات محل از آن اجرای هزینه های از قسمتی .می شود تأمین عمرانی

:انواع طرح عمرانی

.I انجام برنامه هاي رفاه اجتماعی و عملیات زيربنايی و )غیر انتفاعی

( يا احداث ساختمان و تأسیسات جهت تسهیل کلیه وظايف دولت

.II در مدت معقول پس از شروع به بهره برداري، عالوه بر تأمین )انتفاعی

هزينه هاي جاري و استهالک سرمايه به تبعیت از سیاست دولت سود متناسبی را نیز (عايد نمايد

.III براساس قرار داد بین سازمان مديريت و برنامه ريزي کشور و ) مطالعاتی

يا ساير دستگاههاي اجرايی يا مؤسسات علمی و مطالعاتی متخصص براي بررسی (خاصی اجرا می گردد

جنبه استراتژيک دارند و از لحاظ سرمايه گذاري بزرگ و از لحاظ ) ملی

تکنولوژي پیچیده می باشند و اثرات مرتبط بر اجراي آن نیز از حد يک منطقه بیشتر (است

مجموعه اي از طرح هاي خاص ناحیه اي و طرح هاي منطقه اي که ) استانی

طرح ريزي آن در محل و اجراي آن با استفاده از امکانات مشترک محلی و ملی در عالوه بر اين در درجة اول در پیشرفت و توسعه استان موثر . استان امکان پذير باشد

(باشد

داراي ابعاد کوچک از نظر حجم سرمايه گذاري و ) ناحیه ای خاص

(طرح ريزي اين گونه طرح ها کال در استان انجام می گیرد. تکنولوژي است

(Activity)فعالیت‌

در که است معینی هدف به نیل برای مشخص عملیات برنامه چارچوب

برای که است مشخصی خدمات و عملیات از سلسله ای یکسال طی ساالنه برنامه هدف های به بخشیدن تحقق

تأمین جاری اعتبارات محل از آن هزینه و می شوند اجرا می شود

سند چشم انداز

برنامه چهارم توسعه

برنامه سال اول

بودجه دولت

اعتبارات عمرانی اعتبارات جاري

امور اقتصادي امور دفاعی امور اجتماعی امور عمومی

فصل

برنامه

طرح يا پروژه

محلی ملی

برنامه سال سوم برنامه سال دومبرنامه سال

چهارم برنامه سال پنجم

برنامه هفتم توسعه برنامه ششم توسعه برنامه پنجم توسعه

(1384-87)عملکرد شاخصهاي کالن واهداف کمی بخش آب در برنامه چهارم توسعه

(1384-87)عملکرد شاخصهاي کالن واهداف کمی بخش آب در برنامه چهارم توسعه

(1384-87)اعتبارات ساالنه بخش آب و آبفا در برنامه چهارم توسعه میلیون ريال

اهداف بخش آب و آبفا در برنامه پنجم توسعه

اهداف بخش آب و آبفا در برنامه پنجم توسعه

اهداف بخش آب و آبفا در برنامه پنجم توسعه

منابع مالی اهداف بخش آب و آبفا در برنامه پنجم توسعه

منابع مالی اهداف بخش آب و آبفا در برنامه پنجم توسعه

میزان تامین اعتبارات در بودجه از فصل آب

میزان تامین اعتبارات در بودجه از ساير فصل

عملکرد شاخصهاي کالن واهداف کمی بخش آب و آبفا در برنامه پنجم توسعه