plastik kalıp 1

8/2/2019 plastik kalp 1

1/140

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS

TEMEL PLASTK ENJEKSYON

KALIPLARI 1521MMI160

Ankara, 2011


2/140

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.


3/140

i

AIKLAMALAR.................................................................................................................... vGR ....................................................................................................................................... 1RENME FAALYET -1 .................................................................................................... 31. KALIP TASARIMINI YAPMAK ....................................................................................... 3

1.1. Plastik Malzemeler ........................................................................................................ 31.1.1. Termoplastikler ...................................................................................................... 31.1.2.Termoset Plastikler .................................................................................................. 4

1.2. Plastik Enjeksiyon Kalplarnn Tasarmnda Dikkat Edilmesi Gereken nemliNoktalar ................................................................................................................................ 4

1.2.1. Malzeme zelliklerine Uygun Kalplama Tekniinin Seimi ............................... 51.2.2. ekme Miktarnn Belirlenmesi ............................................................................. 5

1.2.3. Kalp Alma izgisinin Tespiti (KA) ................................................................. 61.2.4. Birden Fazla Almal Kalplar.............................................................................. 61.2.5. Kalp ukuru ve Maalara Verilen Alar.............................................................. 71.2.6. Yolluk, Datc, Giri Tip ve llerinin Belirlenmesi ........................................ 71.2.7. Scak Yolluk Sistemleri ve Kullanm Amalar ..................................................... 9

1.3. Datc Kanal (Akma Yolluklar) eitleri ................................................................ 121.3.1. Yuvarlak Kesitli Datc Kanallar....................................................................... 121.3.2. Yarm Yuvarlak Kesitli Datc Kanallar............................................................ 121.3.3. Trapez Kesitli Datc Kanallar........................................................................... 121.3.4. Dikdrtgen Kesitli Datc Kanallar.................................................................... 121.3.5. Kare Kesitli Datc Kanallar.............................................................................. 13

1.4. Giri eitleri .............................................................................................................. 131.4.1. Kenar Giri ........................................................................................................... 131.4.2. Merkezden veya Dorudan Giri.......................................................................... 141.4.3. Disk Giri ............................................................................................................. 141.4.4. Yelpaze Giri ........................................................................................................ 141.4.5. Tnel Giri............................................................................................................ 151.4.6. ne Ulu Giri ..................................................................................................... 151.4.7. Bilezik Giri ......................................................................................................... 15

1.5. Yolluk Burcu ............................................................................................................... 161.6. Yolluk ekme Pimi, Geri tme Pimleri ve tici Pimler............................................... 17

1.6.1. Yolluk ekme Pimi .............................................................................................. 17

1.6.2. Geri tme Pimi ...................................................................................................... 171.6.3. tici Pimler............................................................................................................ 171.7. Kam Sistemleri ve alma zellikleri ....................................................................... 181.8. Kalplarda Kullanlan Hidrolik ve Pnmatik Sistemler............................................... 191.9. Sabit, Hareketli ve Dner Maalar.............................................................................. 201.10. Klavuz Kolon (Pim) ve Burlar................................................................................ 22

1.10.1. Klavuz Kolon(Pimler) ....................................................................................... 221.10.2. Burlar................................................................................................................ 22

1.11. Kalp Havalandrma (Hava Tahliye) Sistemi ............................................................ 221.12. Kalplarda KullanlanDnm Mhrleri, Kalp Tarih Markalar ......................... 231.13. e Uygun Malzeme Seimi ...................................................................................... 23

1.14. Doru Kalp Istma ve Soutma Tekniinin Uygulanmas ....................................... 241.15. Standart Kalp Elemanlarn Tanma ve e Uygun Seimi ....................................... 26

NDEKLER


4/140

ii

1.16. elik Malzeme zellikleri ve Isl lemleri .............................................................. 26

1.16.1. Plastik Kalp elikleri ........................................................................................ 261.16.2: malat elikleri................................................................................................... 271.17. eliklerin Tabi Tutulduklar Isl lemler.................................................................. 27

1.17.1. Sertletirme lemleri ......................................................................................... 271.17.2. Menevileme lemi ........................................................................................... 271.17.3. Yumuatma lemi.............................................................................................. 281.17.4.Gerilim Giderme lemi....................................................................................... 281.17.5. Yzey Sertletirme lemleri .............................................................................. 281.17.6. Sementasyon lemi............................................................................................ 281.17.7. Nitrrleme lemi ............................................................................................... 291.17.8. zel Isl lemler ( Sfr Alt lemi) .................................................................. 29

1.18. Sertletirme ve Menevi leminin Yapl Amac .................................................... 291.19.Sertliin Tanmlanmas .............................................................................................. 301.20. Malzeme Sertlik lme Metodlar ............................................................................ 30

1.20.1. Birinell Sertlik lme Metodu ........................................................................... 301.20.2. Vickers Sertlik lme Metodu ........................................................................... 311.20.3. Rockwell Sertlik lme Metodu ........................................................................ 311.20.4. Rockwell-A Sertlik lme Metodu (HRA) ........................................................ 321.20.5. Rockwell-B Sertlik lme Metodu (HRB) ........................................................ 321.20.6. Rockwell-C Sertliklme Metodu (HRC) ........................................................ 33

1.21. Plastik Enjeksiyon Kalplarnn Tasarlanmas........................................................... 331.21.1. Parann retilecei Malzeme zelliklerini Belirleme ...................................... 33

1.21.2. Dii Kalp veya Tayc Plakasn llendirme............................................... 341.21.3. Klavuz Pim ve Burcunun llendirilmesi........................................................ 351.21.4. Para Gramajn ve ekme Miktarn Belirleme ................................................ 351.21.5. Kalp Alma izgisinin Yerini Belirleme ......................................................... 361.21.6. Yolluk Burcu, Datc, Girileri llendirme ................................................. 371.21.7. Hava Tahliye Kanal Yer ve lsn Belirleme ............................................... 391.21.8. Soutma Kanal Yerinin Belirlenmesi ve llendirilmesi ................................ 411.21.9. Malzeme ekline Uygun Kalp ukuru Alarn Belirleme.............................. 431.21.10. Maa llerini ve Alarn Paraya Gre Belirleme..................................... 431.21.11. Kalp Destek Plakalarnn llendirilmesi ..................................................... 441.21.12. Yan Duvar Plakalarn (Paraleller) llendirme ............................................ 44

1.21.13. Kalp Balama Plakalarn llendirme ......................................................... 451.21.14. tici Sistem ve Elemanlarn llendirme ...................................................... 451.21.15. Geri itme Pimleri ve Yolluk ekme Pimlerini llendirme .......................... 481.21.16. Kalplarda Kullanlan Yaylar ve zellikleri..................................................... 491.21.17. Standart Kalp Elemanlarn Belirleme ............................................................ 50

UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 51LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 53

RENME FAALYET -2 .................................................................................................. 542. KALIP YAPIM RESMLERN ZMEK........................................................................ 54

2.1. Yapm Resmi Tanm ve Yapm Resminde Bulunmas Gereken zellikler............... 542.1.1. Grnler............................................................................................................ 54

2.1.2. Kesitler ................................................................................................................. 542.1.3. ller ve Toleranslar.......................................................................................... 56


5/140

iii

2.1.4. Yzey Kaliteleri (aretleri).................................................................................. 56

2.1.5. zel lemler........................................................................................................ 592.1.6. Yaz Alanlar (Antetler) ve Doldurulmas ............................................................ 602.2. Yapm Resimlerinin izilmesi .................................................................................... 61

2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi ........................................................................... 612.2.2. Grnlerin Belirlenmesi ................................................................................... 612.2.3. Para izim leinin Belirlenmesi .................................................................... 61

2.3. Boyutlu Kat Modelleme ....................................................................................... 622.3.1. 2B Profillere Kalnlk Vermek (Extruded Boss/ Base) ........................................ 622.3.2. Katlar Birbirinden karmak (Extruded Cut) ..................................................... 642.3.3. Dndrerek Kat Oluturma (Revolved Boss/Base) ............................................. 662.3.4. Dndrerek Katlar Birbirinden karmak (Revolved Cut) ................................ 67

2.3.5. 2B Profili Bir Yol Boyunca Sprerek Kat Cisim Oluturma (Sweep) .............. 692.3.6. 2B Kesit Profiller Arasnda Kat isim Oluturmak (Loft) ................................. 712.3.7. Katlarda Kavis ve Pah Oluturma (Fillet-Chamfer) ............................................ 742.3.8. Kat Modellerden Kabuk Model Elde Etme (Shell) ............................................. 782.3.9. Katlarda Aynalama (Mirror) ............................................................................... 792.3.10. Katlarda Dairesel oaltma (Circular Pattern) ................................................. 802.3.11. Katlarda Dorusal oaltma (Linear Pattern) ................................................... 81

2.4. Katlardan Teknik Resimlerin Oluturulmas .............................................................. 832.4.1. izim Sayfasn Oluturma (A New Drawing Document) ................................... 832.4.2. Antetin Dzenlenmesi .......................................................................................... 852.4.3. Grnlerin izim Sayfasna Aktarlmas .......................................................... 86

2.4.4. Katlarn zometrik Grntlerinin izim Sayfasna Eklenmesi ......................... 872.4.5. llendirme ........................................................................................................ 882.4.6. Yzey Przll ve Toleranslarn eklenmesi ................................................... 922.4.7. zel lemler........................................................................................................ 942.4.8. Kesit Alma (Section View) .................................................................................. 962.4.9. Detay Grn (Detail View) ............................................................................. 1002.4.10. leklendirme ( Scale) ..................................................................................... 1012.4.11. izilen Resimlerin ktsnn Alnmas............................................................ 103

2.5. Kalp Paralarnn Yapm Resimlerinin izimi ........................................................ 1082.5.1. Dii Kalp Plakasn izme ................................................................................ 1092.5.2. Kar Kalp Yarmn izme ............................................................................... 111

2.5.3. Maa Resmini izme ......................................................................................... 1122.5.4. Kalp Balama Plakalarn izme ...................................................................... 1122.5.5. Kalp Balama Plakalarn izme ...................................................................... 1132.5.6. Destek Plakasn izme ...................................................................................... 1142.5.7. Yan Duvarlarn izme ...................................................................................... 1152.5.8. tici Sistem ve Elemanlarn izme .................................................................... 1152.5.9. tici Balama Plakasn izme ........................................................................... 1162.5.10. tici Destek Plakasn izme ............................................................................ 1172.5.11. Geri tme Pimini izme ................................................................................... 1182.5.12. Yolluk ekme Pimini izme ........................................................................... 1182.5.13. Klavuz Kolon (Pim) ve Burlarn izme ....................................................... 119

2.5.14. Yolluk Burcunu izme..................................................................................... 1202.5.15. Datc ve Girileri izme ............................................................................... 120


6/140

iv

2.5.16. Soutma Kanallarn izme ............................................................................. 121

UYGULAMA FAALYET............................................................................................. 123LME VE DEERLENDRME................................................................................... 125MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 126CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 130NERLEN KAYNAKLAR.............................................Hata! Yer iareti tanmlanmam.KAYNAKA ....................................................................................................................... 132


7/140

v

AIKLAMALARKOD 521MMI160

ALAN Makine Teknolojisi

DAL/MESLEK Endstriyel Kalp

MODLN ADI Temel Plastik Enjeksiyon Kalplar 1MODLN TANIMI

Temelplastik enjeksiyon kalp elemanlar tasarlama ve izimbilgilerinin yer ald renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOULTemel Teknik Resim dersi, Bilgisayar Destekli izim dersimodllerini alm olmak

YETERLK Kalp tasarmn yapmak ve yapm resimlerini izmek

MODLN AMACI

Genel AmaBu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandndaplastik enjeksiyon kalplarnn tasarmn ve yapm resimleriniizebileceksiniz.

Amalar1. retim tekniine uygun plastik enjeksiyon kalp

tasarmn yapabileceksiniz.2. Plastik enjeksiyon kalp elemanlarnn yapm resimlerini

teknikresim kurallarna uygun izebileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Teknik resim izim ortam, izim ara gereleri; bilgisayarl izim ortam, rnek yan akl kalplar veizimleri gereklidir.

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonraverilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.

retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,doru-yanl vb.) kullanarak modl uygulamalar ilekazandnz bilgi ve becerileri lerek sizideerlendirecektir.

AIKLAMALAR


8/140

vi


9/140

1

GRSevgili renci,

Hzla gelien teknolojiyi takip eden lkemiz, nitelikli teknik elemanlara ihtiyaduymaktadr. Teknoloji hzl bir ekilde ilerlemektedir. Tasarmlar artk bilgisayar ortamndahazrlanp, hata yapma riskleri minimum seviyelere indirilmektedir. Sanayideki byme verekabetin artmasna paralel olarak her geen gn daha karmak para ve makinesistemlerinin hzl, kolay ve ekonomik bir ekilde imalatna ihtiya duyulmaktadr.

Temel hedefimiz lke sanayimizigelimi lke sanayileri ile rekabet edecek dzeyekarmaktr.

Bu modl ile sizlere plastik enjeksiyon kalplarnn tasarm iin gerekli altyapysalayacaktr.

Yaplan bu almann kalp tasarmcsnn ihtiya duyduu bilgileri sizleresunacanainanyor ve baarlar diliyoruz.

GR


10/140

2


11/140

3

RENME FAALYET -1

retim tekniine uygun plastik enjeksiyon kalp tasarmn yapabileceksiniz.

evrenizdeki iletmelerden bilgi alarak deiik paralar iin tasarlanm plastikenjeksiyon kalp rneklerini inceleyiniz.

Ayrca okulunuzun ktphanesinden ve internet zerinden gerekli almalaryaparak rapor hline getiriniz.

Plastik enjeksiyon kalplarna ait resim, retilmi para ve datc girilerdenpano hazrlaynz.

Hazrlam olduunuz raporu snfa sununuz.1. KALIP TASARIMINI YAPMAK

1.1. Plastik Malzemeler

Kolaylkla ekillenebilen veya deforme olabilen anlamna gelen plastik terimi eskiYunancadan tremi bir sfat olup dilimize yerlemitir. Selloz nitratn 1868 ylnda

bulunmas ile plastik terimi makro molekl yapl organik bileikler iin kullanlmayabalanmtr. 1925 ylna kadar nemli bir gelime olmam, bu tarihten sonra yaanan sratli bir gelime ile plastik endstrisi sayl ve temel endstriler arasnda yerini almtr.Trkiyede ise plastiklerin kullanlmasna 1940l yllarda balanmtr. 1949da tamamnayakn termoset plastik olan yaklak100200 ton/yl tutarndaki tketim, gnmzde sadecealak ve yksek younluklu polietilen, polipropilen, polistiren ve PVC gibi termoplastikleriin bir milyon ton/yl deerine ulamtr.

1.1.1. Termoplastikler

Termoplastikler termal enerji (s) ve basn uygulandnda kolaylkla yumuayan,deforme olabilen, akc durumda herhangi bir ekil de alabilen ve soutulduundasertleebilen malzemelerdir. Bu zelliklerinden dolay geri dnm yolu ile tekrar tekrarkullanlabilir. Bu ekillendirme srasnda herhangi bir kimyasal deiiklie uramaz. Buzellikleri esasen termoplastiklerin molekl yapsndan ileri gelmektedir.

Termoplastikleri, buharlama ile bileimlerinin deimemeleri artyla ile tekrar tekrarekillendirmek ve kaynak yapmak mmkndr.

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA


12/140

4

Gnmzde kullanlan belli bal termoplastik malzemeler;

Polietilen, Polistiren, Polipropilen, Akrilik polimerler, Naylon, Asetal hopolimerleri ve kopolimerleri, Akrilonitril-btadien stiren (ABS), Polikarbonat, Polivinilklorrdr(PVC).

1.1.2.Termoset Plastikler

Termosetler s ile katalizrle, mor tesi mayla muamele edildiinde genellikleapraz balbir yap meydana getirereksertleen ve artk tekrar stldnda yumuamayan

plastiklerdir. Ayrca bu malzemeler znmez. Makro molekller birbirlerine eitliyerlerinden ksa aralklarla kovalent balarla balanm yani alanmlardr. Bu a yapscaklk ve basn altnda oluur (sertleir) ve tekrar zlmez. Bu sebeple bir dahaekillendirildikten sonra kimyasal yap bozulana kadar tekrar yumuatmak, ekillendirmekve kaynatmak mmkn deildir. Scak ortamda kimyasal yaplar bozulana kadar dikkatedeer oranda yumuamadklar iin scakla kar daha dayankldr.

Modern hayatn btn evrelerinde kullanlan termosetler; evde, otomobilde,

fabrikalarda brolarda vazgeilmez malzeme konumundadr. Uygun maliyet i kullanmnarttran en nemli etkendir. 300oCye kadar s dayanm, soukta krlgan olmamas, yzeyparlakl ve sertlii, yksek mekanik zellikler, boyut sabitlii, yksek elektrik izolasyonu,ya ve solventlere dayankllk, hava artlarna dayanma ve yanmazlk gibi zellikleri dedier tercih nedenleri olarak sralanabilir.

Kullanlan belli bal termoset plastik malzemeler; Epoksi reineleri, Fenol formaldehit, Polyester kalplama bileimleri, re formaldehit, Melamin formaldehit, Poliretandr.

1.2. Plastik Enjeksiyon Kalplarnn Tasarmnda Dikkat EdilmesiGereken nemli Noktalar

Tasarm yaplmam kalplarla retilen plastik paralarda meydana gelebilecekhatalarn giderilmesikolay olmamaktadr. Bu nedenle kalplama ilemi yaplacak parann

btn zellikleri gz nnde bulundurularak nce kalp tasarm hazrlanr. Ayrca,kalplanacak plastik maddenin fiziksel ve kimyasal zellikleri, para et kalnl, iine

konacak plastik tayclar, kalplama metodu, hangi tip preste kalplanaca ve kalp skmaaygt gz nnde bulundurulur.


13/140

5

1.2.1. Malzeme zelliklerine Uygun Kalplama Tekniinin Seimi

Arzu edilen zellikleri tayan plastik kalbn tasarlayan ve izen, kalp elemanlarnileyip montajn yapan, kalpla para retimini gerekletiren, plastik ham maddesinihazrlayan ve kullanma yerine gre kalplanan parann uygun olup olmadna karar verenkontrolr arasnda iyi bir iletiim olmaldr. nk tasarm yapan kii kalbn naslyaplacan, kalb ileyen kii malzeme seimini ve sl ilemlerini, kalplama ileminiyapacak operatr ise hangi tip preste ka derecelik scaklkta ve basnta retileceini

bilmeyebilir. Ayrca, kalplanan parann zelliklerini kontrol eden kiinin, sonucun uygunolup olmadn ilgili kiilere bildirmesi gerekmektedir.

Seri retimi salayacak oklukalp tasarmn yapmadan nce tek para reten kalp

yaplmal ve kalplamann sonucu incelenmelidir. Daha sonra kalp zerinde yaplmasgerekli dzeltmeler yaplp arzu edilen biim ve boyutlardaki para retimi salandktansonra oklu kalbn tasarmna geilmelidir.

1.2.2. ekme Miktarnn Belirlenmesi

Btn plastikler, iindeki katk maddelerinin miktarna gre deiik zelliklergstermektedir. ekme pay veya bzlme miktar, plastik madde kalplandktan sonraretilen para boyutlarnda meydana gelen l deiimidir. ekme payndan dolay para

boyutlarnda meydana gelen l deiimi dorudan kalp tasarmn ilgilendiren en nemlifaktrlerden biridir. Kalplanacak para tasarmn yapan kii, genellikle plastik maddenin

cinsini, zelliini ve kullanma yerini gz nnde bulundurur. Plastik maddenin vekalplanacak para tasarmna ait bilgileri alan kalp tasarmcs kalplama boluu llerinibelirler, kalp elemanlarn seer ve para retimini salayacak kalp tasarmn yapar.

Fenolik plastik maddelerdeki ekme pay miktar, 25 mm boyda 0.0250.375 mmarasnda deimektedir. Termoset plastik maddenin cinsine, kalbn yapld malzemeye vekalplanacak para boyutlarna bal olarak ekme pay miktarn yukardaki deerlerarasnda almak mmkndr. Ancak, deneyimler sonucu bulunan deerler, kalp tasarmnaesas ekme pay miktardr.

Termoplastik maddelerden poli-etilenin 25 mm boydaki en byk ekme pay miktar

1,25 mm, naylonda bu miktar en fazla 1 mmdir. Plastik maddelerdeki ekmepay miktarkalbn yapldmalzemenin cinsine, kalplanacak para zerindeki farkl kesit llerine,kalplama scaklna ve kalplama metoduna bal olarak devaml deimektedir.


14/140

6

1.2.3. Kalp Alma izgisininTespiti (KA)

Kalp yarmlarnn alp kapand ve kalplananparann alma dzlemi zerinde meydana gelen izgiye,kalp alma izgisi (KA) denir.ekil 1.1de kalp almaizgisine rnekler verilmitir.

Kalplanan parann biim ve boyutlarna grekalbn birden fazla alma izgisi bulunabilir. Almaizgisi saysna gre de kalplar birka paraya ayrlr.Ayrca kalplanacak parann biimi, retim says,

paraya verilecek eim as, boyutsal toleranslar,

enjeksiyonla kalplama metodu, parann estetik grn,n kalplama ilemleri, para iine konulacak plastiktayclar, hava tahliye kanal, para kalnl, kalplama

boluu says, yerleim plan ve giri kanal tipine grekalp alma izgisi says belirlenir.

ekil 1.1: Kalp alma izgisi

1.2.4. Birden Fazla Almal Kalplar

retim saysn artrmak amacyla birden fazla kalplama boluu olan kalplarda iki,bir merkez evresinde oklu kalplama boluu bulunan kalplarda kalp alma izgisi

bulunur. ki kalp alma izgisi bulunan kalplarda, dii kalp ve zmba ift ynl kalplamailemini grr. Kalp dayanmn artrmak iin esas kalp elemanlar, destek plakalarylatakviye edilir. Ayrca, kalplar ierisine stc veya soutucu kanallar da alabilir. oklu veya deiik profilli paralarn retilmesinde iki veya alma izgisi bulunan kalplarkullanlr. Aksi hlde, parann kalptan kartlmas veya artk plastik maddenin alnmaszorlar ve kalplama ilemi tam olarak yaplamaz (ekil 1.2).

ekil 1.2: Birden fazla kalp alma izgili kalp


15/140

7

1.2.5. Kalp ukuru ve Maalara Verilen Alar

Kalplanan parann dii kalp iinden ve maalar zerinden kartlmasnkolaylatrmak amacyla kalplara eim alar verilir. Kalplanacak parann derinliine

bal olarak verilecek tek tarafl eim alar genellikle 1/80 40 arasnda deimektedir.Tablo 1.1de kalplama derinlikleri ve tek tarafl eim alar bants verilmitir. Tablodakirnee gre 100 mm kalplama derinliindeki bir parann tek tarafl eim as 4 0

seildiinde, kalp az ile taban arasndaki tek tarafl l fark, 7.1 mmdir. Yine ayntablodaki rnee gre 250 mm derinliindeki bir parann eim as 10 seildiinde, kalpaz ile taban arasndaki tek tarafl l fark 4.44 mm dir.

Genel kalplama ilemlerinde derinlii az olan paralarn kalp tasarmnda eim as

kk, derinlii fazla olanlar iin eim as byk seilir.

Tablo 1.1: Kalplama derinlii ve tek tarafl eim as bants

1.2.6. Yolluk, Datc,Giri Tip ve llerinin Belirlenmesi


16/140

8

Yolluk, plastik malzemeyi yolluk burcundan yolluk giriine tayan ksmdr.Yolluun ilevi malzemeyi abuk ekilde ve minimum basn kayplaryla kalbaulatrmaktr. Ayn zamanda yolluun apnn bytlmesi souma emberini

byteceinden, plastiin abuk soumas ve kalp iinde aknn zorlamas nlenmelidir.Bu iki durum gz nnde tutularak en uygun yolluk apnn seilmesi gerekir. Yollukapnn ou zaman tekrar ayarlanmas gerekir. Sonradan deiiklik yapabilmek iin ilkilenen ap ngrlen aplarn en k olmaldr.

Datc kanallaryolluk ve giri kanal arasndaki balant kanaldr. Datc kanaln biim ve boyutlar, kalp tasarmnda dnlmesi gereken en nemli ksmlardandr.Enjeksiyon basnc kaybn en aza indirecek ve plastik maddenin akna hz kazandracak

boyutlarda olmaldr. Ancak, plastik malzemenin donmasn engelleyecek byklkteolmamaldr.

Datc kanal lleri, kalplanacak plastik maddenin cinsi ve para boyutlarnabaldr. Akkanl az olan plastik maddelerin kalplanmasnda, yolluk burcu ile kalplama boluu arasndaki uzaklk 125 mmnin altnda ise 36,5 mm apnda yuvarlak kesitlidatclar kullanlr. Byk hacimli paralarn kalplanmasnda bu deerler 89,5 mm apakadar artrlabilir. Akkanl fazla olan plastik maddeler iin alacak datc kanal lleride yuvarlak kesitli ve 10 mm apldr. Ancak datc kanal aplar, verilen llerden kkalp denenerek verilen deerlere yaklak llerde tamamlanr. Aksi hlde, byk apldatc kanaln daha kk apa drlmesi mmkn olmaz.

Resim 1.1: Deiik paralar


17/140

9

ekil 1.3: oklu kalplama boluu bulunan kalplarda datc kanal tipleriDatc kanal ile kalplama boluunu birbirine balayan belli biim ve boyutlardaki

kanallara giri kanaldenir. Giri kanallar genellikle 0,75 mm dzlk, 0,75 mm derinlik ve0,4 mmden 1,5 mmye kadar genilikte yaplr. Kk giriler, ok kark olan malzeme

akn dzene koymas ve bylece i parasna daha iyi bir grn vermesi bakmndantercih edilir.

Resim 1.2: Yolluk ve giri tipi1.2.7. Scak Yolluk Sistemleri ve Kullanm Amalar

Scak yolluk sistemi son yllarda plastik enjeksiyon kalplnda souk yolluk (normal yolluk)sistemine gre daha fazla tercih edilmeye balanmtr. Plastik enjeksiyon kalplnda scakyolluun souk yollua gre daha fazla tercih edilmesini yksek kaliteli rn alma istei, daha

ksa srede daha ok i yapabilmeve iilik giderlerinin azaltlmas olarak ksaca zetleyebiliriz.


18/140

10

ekil 1.4: Scak yolluk sistemini oluturan elemanlar1. Kalp gz tayc plakas 2. Ara plakas3. Destek plakas 4. Balama (skma) plakas5. Yaltm (izolasyon) plakas 6. Merkezleme halkas7. Takviye plakas 8. Scak yolluk datcs (manifold)9. Is reflektr (reflektr plakas) 10. Destek halkas (rondela)11. Destek halkas (rondela) 12. Kapama tapas13. Merkezleme plakas 14. Yolluk burcu15. Filtre tertibat (malzeme filtresi) 16. Istc (spiral rezistans)17. Hava bal vida 18. Vidal emniyet pimi19. Vidal tapa 20. Silindirik saplama21. Silindirik saplama 22. Yksek gl stc (fiek rezistans)23. Termoeleman (scaklk ler) 24. Balant kutusu25. Yksek verimli meme 26. Metal O-Halkas27. Kalp gz tertibat 28.O-Halkas

Scak yolluk sistemi, plastik enjeksiyon kalplarnda enjeksiyon makinesininmemesinden plastik enjeksiyon kalp gzne kadar ergimi plastik malzemeyi scaklk,basn kayb olmadan ve hasara uramadan kontroll bir ekilde bekletme ve istenildiindekalp gzne enjekte etme sistemidir. ekil 1.4'te scak yolluk sistemini oluturan balcaelemanlar grmekteyiz.

Scak yolluk sistemi iin kullanlan elemanlar; thermocoupler (scaklk kontrolelemanlar), scaklk kontrol cihazlar, stclar (datc ve meme stclar), scak yollukmemesi ve scak yolluk datcs (manifold) olarak be ana gruba ayrabiliriz (ekil 1.5).


19/140

11

ekil 1.5: Scakyolluk sisteminin kesiti

Scak yolluklu kalp tasarmnda bu sistemin bizlere salayaca yararlar ksacainceleyelim.

Kaliteli rnNormal yolluk sistemiyle yaplan kalplarda yolluk ksm hemen donup sertletii iin

en utaki rn ikinci tleme basncndan etkilenmez. Bu durumda basn sadece yolluuetkiler. Scak yollukta ise byle bir durum sz konusu deildir. Plastik scakl istenilenekilde kontrol edilebildii iin ikinci tleme basnc rnn en u noktasn etkileyeceiiin parada kntler, hava kabarcklar ve basn eksikliinden dolay doabilecek tm

problemler byk lde azaltlm olur.

Zamandan tasarrufScak yolluklu kalplarda yolluk bulunmadndan kalp alma aral sadece rnn

kabilecei kadar olduu iin zamandan tasarruf edilir.

ilikten tasarrufScak yolluk sisteminde souk yoluk sistemlerinde olduu gibi bask sonras yolluk

krma ayrma ilemleri olmad iin krma ve ayrma iiliinden tasarruf edilir. Ayrcaou scak yolluk sistemi otomatik altrldndan 23 makineye bir eleman bakabilir.

Alandan tasarrufBask sonras sadece kan rn depolamak gerekecek, yolluk ve benzeri artk

malzemeler olmadndan alandan tasarruf salanm olacaktr.

Makine mrScak yolluk sisteminde, souk yolluk sistemine gre daha azbasn uygulandndan

makine daha az ypranm olur.

Makineden tasarrufScak yoluk sisteminin makinenin kapasitesini ortalama %20 orannda artrdn

dnrseksouk yolluk sistemi kullanarak alt makine ile alan bir iletme scak yolluk

sistemi kullanarak alsa be makine ile almas yeterli olacaktr. Bylece bir makine boakm olur.


20/140

12

Plastik enjeksiyon kalplarnda scak yolluk sisteminin kullanm bilgi, kalifiye iilik

ve zen gerektiren hassas bir sistem olmasnn yannda ilk bakta maliyeti yksek gibigrnse de sistemin makineden, zamandan, iilikten ve hurda malzemeden saladtasarruflar gz nne aldmzda scak yolluk sisteminin daha tasarruflu ve daha kaliteliretim yapabilmemizi salayan bir sistem olduu ortaya kmaktadr.

1.3. Datc Kanal (Akma Yolluklar) eitleri

1.3.1. Yuvarlak Kesitli Datc Kanallar

Yuvarlak kesitli datc kanallar, basn ve scaklk kaybn nleyen en iyi yolluk vegiri balant tipidir. Uygulamalarda dairesel kesitlerden daha ok malzeme akt ve

srtnmenin dk olduu grlmtr. Yuvarlak datclar kalplarn iki yarsna da ilenir.ok hasas olarak ilenmelidir. Bylece iki yarm kalp kapand zaman tam bir daire kesitimeydana getirilir (ekil 1.6).

ekil 1.6: Datc kanal kesitleri

1.3.2. Yarm Yuvarlak Kesitli Datc Kanallar

Yarm yuvarlak kesitli datc kanallar genellikle kalp yarmlarndan birine alr(ekil 1.6). Yarm yuvarlak kesitli datc kanal tercih edilmez ve mmknse kullanlmaz.

1.3.3. Trapez Kesitli Datc Kanallar

Trapez kesitli datc kanallar genellikle kalp yarmlarndan birine alr(ekil 1.6).

Bu tip datc kanallar en ok plakal ve yuvarlak kesitli datc kanallarn almasmmkn olmayan kalplara alr. yi bir balant tipidir. Yuvarlak kesitli olanlara nazaransrtnme fazladr. Fakat yuvarlak datclardaki yolluk, aktrma zorunluluunu ortadankaldrr.

1.3.4. Dikdrtgen Kesitli Datc Kanallar

Dikdrtgen kesitli datc kanallar kalp yarmlarndan birine alr (ekil 1.6).Srtnme fazla olduundan tercih edilmez ve mmknse kullanlmaz.


21/140

13

1.3.5. Kare Kesitli Datc Kanallar

Kare kesitli datc kanallar kalp yarmlarndan birine alr (ekil 1.6). Srtnmefazla olduundan tercih edilmez vemmknse kullanlmaz.

1.4. Giri eitleri

Datcnn dii kalp boluuna alan dar ve s olan ksmna giri denir. Parazerinde iz brakmamas ve kolayca ayrlabilmesi tasarmnda dikkat edilecek hususlardr.

Girilerin dar olmas sebebiyle buradan akan malzeme byk basnlara maruz kalr.Bu durum malzemenin snmasna yol aar. Bylece malzeme yolluk boyunca kaybettii

sy kazanarak daha akkan bir hlde kaviteye akar. Her ne kadar avantajl bir durum olsada yolluk boyutlar deneyimli bir eleman tarafndan hesaplanmad takdirde, malzemeninfazla snmas sonucu bozulmasna yol aabilir. Pratikte ok kalp ukurlu kalplardamalzemenin ayn anda dolmas iin yolluklar ve kalp girileri deneme yanlma yoluylaayarlanmaldr. Bunun salanmas iin yolluklarn ilk ilenme srasnda gereinden kkyaplmas yarar salar.

1.4.1. Kenar Giri

Kenar giri geni yzeylerde ve ince et kalnlklarnn istendii paralardakullanlmaktadr. Ak parann kenar boyunca devam etmektedir. Kenar girii, daireselkesite sahip bir boaz vastasyla ana yollua balanr(ekil 1.7).

Avantajlar, para boyunca paralel uyum, ak dorultusunda ve yanal dorultudaniform ekme, giri izlerinin parann kenarlarnda konumlandrlmas sonucu estetikgrnm olarak sralanabilir.

ekil 1.7: Kenar giri


22/140

14

1.4.2. Merkezden veya DorudanGiri

Dorudan giri klasik ve en bilinen girieididir. Dairesel kesit alanna sahiptir ve kaviteyedoru gittike artan bir kesit alan mevcuttur. Giriinkonumlandrlmas nemlidir. Paraya katlamasonras malzeme transferinin yaplabilmesi vekmelerin nlenmesi iin en kaln kesitten tercihen1,5 mm kaln olmaldr. Yolluk giriinin kalptankolay kmas iin ise 1-2o k asna sahipolmaldr. Direk giriin dezavantaj kesilmek zorundakalmasdr. Bu ilem ne kadar dikkatli yaplrsa

yaplsn her zaman bir iz kalacaktr. Bunun iingiriin parann grlmeyen yerlerine ilenmesindeyarar vardr. Yolluk burcukullanlan girilerde parazerinde yolluun izinin kaca unutulmamaldr(ekil 1.8).

ekil 1.8: Merkezden giri

1.4.3. Disk Giri

Bu giriler silindirik paralarn dkmnde baaryla uygulanabilmektedir. Disk dzlemsel

bir daire veya bir koni eklinde olabilmektedir.Bylece para daire boyunca niform malzemeakna maruz kalr ve birleme hatlar problemiortadan kalkar (ekil 1.9).

ekil 1.9: Disk giri

1.4.4. Yelpaze Giri

Yelpaze giri, akrilirik malzemeleri kalp ukurunun

iine datarak dzenli ak salad iin bilhassa incekenarl ilerin yaplmasnda kullanlr(ekil 1.10).

ekil 1.10: Yelpaze giri


23/140

15

1.4.5. Tnel Giri

Kenarlardan giri yaplabilecek kk para retiminde kullanlr. ki plakalkalplarn kullanld durumlarda yolluun otomatik olarak paradan ayrlabildii birsistemdir (ekil 1.11). Kalp ukuruna girii asal bir tnel vastasyladr. Giriinkesilebilmesi iin para ve yolluun ayrlma srasnda hareketli kalp yarsnda kalmasistenir. Bunun salanmas, her ikisinde de birer kntnn ilenmesi ile olabilmektedir. Giritnelinin eikliinden dolay, giri aznda keskin bir ke braklr. Hareketli kalp yarstarafndan ekilen para ve yolluk, sabit yarda kalan bu ke yardmyla giri blgesindenkesilir.

ekil 1.11:Tunel giri1.4.6. ne Ulu Giri

Bu tip giri, genellikle oklu kalp ukuru ve trapez datcs bulunan plakal kalp

konsrksiyonunda kullanlr (ekil 1.12).

ekil 1.12: ne ulu giri

1.4.7. Bilezik Giri

Bu tip giri, ince kenarl uzun silindirik ilerin yapmnda kullanlr. Malzeme, diikalp ukurunun btn evresinden ieri girer (ekil 1.13).


24/140

16

ekil 1.13: Bilezik giri

1.5. Yolluk Burcu

Enjeksiyon makinesi memesine yuvalk eder. Konik deliinden malzemenin kalpdatcsna iletmesine arac olan kalp elemandr. Yolluk burcunun plastik giri az i

bkey kresel yzl yaplarak dbkey kresel yzl enjekte memesine uymas salanr.Ayrca, yolluk burcunun plastik giri ann kavis yarap, enjekte memesi ucu kavis yar

apndan biraz byk yaplr ve bur aznda sertleen artk plastik maddenin enjektememesi oturma yzeyinde kalmas nlenir(ekil 1.14).

ekil 1. 14:Yolluk burcu ve enjekte memesi


25/140

17

1.6. Yolluk ekme Pimi, Geri tme Pimleri ve tici Pimler

1.6.1. Yolluk ekme Pimi

Yolluun ak olan alt ksmna dorudan doruya yerletirilir. Enjeksiyon ilemiyapldktan sonra yolluktaki malzemenin dar ektirilmesinde kullanlr.

1.6.2. Geri tme Pimi

tici pimlerin kalp ukurundaki malzemeyi darya attktan sonra kalbn kapanmasannda tekrar itici pim grubununeski konumuna gelmesini salayan pimdir.

1.6.3. tici Pimler

tici sisteme balanr. Kalp ukuru ierisinde kalplanm paraydar karmak iinkullanlr. Genellikle krom vanadyumlu eliklerden veya nitrasyon eliklerden yaplr.Ayrca, 0,10,175 mm derinliinde ve 7080 HRc sertliinde yzey sertletirme ileminetabi tutulur. tici pimlerin alma yzeyleri honlanr ve ap ls 0,125 mm fazla yaplmaksuretiyle anm itici pim burlu kalplarda kullanlr.

ekil 1.15: Plastik enjeksiyon kalp elemanlar

1- st tespit plakas 2- Merkezleme bilezii3- Dii kalp balama plakas 4- Maa balama plakas5- Dayama plakas 6- Alt tespit plakas7- Paraleller 8- tici balama plakas9- tici plaka 10- Dayama pimleri11-Stunlar 12- Yolluk burcu13- Yolluk ekme pimi 14- Geri itici pim15- Klavuz pim 16- Bur


26/140

18

1.7. Kam Sistemleri ve almazellikleri

Bu kalplarn alma ve kapanma hareketleri, kam sistemleri yardmyla salanr.Genellikle kademeli paralarn kalplanmasnda veya maa pimlerinin dar ekilmesinde, al konumda yerletirilen kolonlar kullanlr. Baz durumlarda eik dzlemler (kamlar)kullanlr.

Kayma hareketli kalp elemanlar, kalp eksenine dik olarak yana doru alr veyaevreden merkeze doru kapanr. Bu kayma hareketli kalp elemanlarnn alma vekapanma uzakl, kayma hareketini yapan pimlerin (kolonlarn) eim alarna baldr.Ayrca bu eim as, kalplanan para biimine ve zerindeki kademeli kntlarnkalplama konumuna baldr. ekil 1.16 da kark biimli parann kalplanmasnda al

pimli ve kitleme kaml kalp gsterilmektedir. Buradaki kam etkili maa pimi kza,hareketli kalp yardmyla kitlenir. Bylece, kalplama basncndan doabilecek maa pimiitme kuvveti engellenir.

Baz kam etkili kalplarda kullanlan itici pimler, kalplanan parann biimlendirilmesinde ve kalptan kartlmasnda kullanlmaktadr. zerinde kanal veya benzeri kntlar bulunan bu tip paralarn kalplanmasnda ve kalptan karlmasndakullanlan elemanlara, yana doru salnm hareketli itici pimler denir.

ekil 1.16: Kamn kapal ve ak konumu


27/140

19

ekil 1.17: Ksa hareket iin iten yayl ekil 1.18: Ksa hareket iin dtan yaylmaa ekici dzeni maa ekici dzeni

1.8. Kalplarda Kullanlan Hidrolik ve Pnmatik Sistemler

Baz zel durumlarda enjeksiyon kalplarnda hidrolik ve pnmatik sistemlerdenfaydalanlr. Maa hareketlerinin salanmasnda ve itici pimlerin altrlmasnda hidroliksistemlerden faydalanlmaktadr.

Yardmc hidrolik devrenin mevcut olduu durumlarda bu devre kalptaki maahareketini salamak iin kullanlr. ekil 1.19da basit hidrolikle alan maa sistemigsteriliyor. Burada basnl hidrolik ya kullanlarak piston silindiri hareket ettirilir.Pistonun ileri hareketi balantl olduu maay merkeze doru hareket ettirir. Maann

dar doru hareketi basnl yan ters ynde hareketiyle salanr. Kalp doldurma vesoutma sresinde maa yerinde hidrolik kuvvet kullanlarak salanr. Enjeksiyon esnasndauygulanan kuvvet nedeniyle bu maalarn geriye gelmesi basn uygulanarak engellenir.Maalarn, kalbn zarar grmemesi iin kalp emniyeti uygun ekilde seilmelidir.

ekil 1.19: Hidrolik sistemle alan maal kalplar

Pnmatii hidrolik yerine kullanmak daha ucuz bir alternatif olarak grlebilir. Fakatbaz problemler vardr. Birok modern fabrikada basnl hava 80 psi civarndadr.80 psininzerindeki sktrlm havay retmek daha pahaldr ve bundan dolay nadiren kullanlr.


28/140

20

Pnmatik sistem hzlve etkin ekilde altndanzellikle kalplama ilemi bittikten

sonra hassas olan paralarn iticiler zerinden alnmas pnmatik sistemlerle salanr.Dolaysyla para zerinde oluacak deformasyon nlenmi olur.

1.9. Sabit, Hareketli ve Dner Maalar

Maalar, kalbn cidar kalnlklarna biim vermede, kalplama srasnda paranngirinti ve kntlarn vermede kalbn bir paras olarak kullanlr. Maalarn ls, biimikalp iindeki grevine gre belirlenir. Maalar, i parasndan kolaylkla kmasnsalamak iin uygun koniklikte yaplmaldr.

Maa pimleri, i paralarnn zerindeki kr veya batan baa alacak deliklerin

yapmnda ve takma paralarn yerinde tutulmasnda grev yapar.

Hareketli ve dnermaalar

retilecek paralarn zelliine gre i vidal paralarn imalatnda dner maalarkullanlr. Bu tr kalplarda i vidada karma ilemleri (dner maa) sistemleri kullanlarakzlr. Sistemin ekonomik olmas iin kalpta mmkn olduunca ok sayda pararetilmelidir.

ekil 1.21 de ok gzl ve dner maal kalbn bir gzne ait kesit resmigrlmektedir. Dnme hareketi 1 ve 2 nul ok azl, uzun adml vida-somun ikilisi

tarafndan salanmaktadr. Resim 1.3te hazr para olarak temin edilebilen vida-somunikilisinin resmi verilmitir.

ekil 1.20: Hareketli maal kalp

Resim 1.3:Dner maa sistemi iin vida-somun paralar


29/140

21

1 nulvida sabit kalp tarafna dnmeyecek ekilde balanmtr. 2 numaral somun

ise hareketli kalp tarafna uygun rulmanlarla dikey ve yatay ynde kuvvet alabilecek ekildeyataklanmtr. Kalbn alma hareketi yapmasyla i paralar maalar zerinde ve maazlrken dnmeyecek ekilde nlem alnm hlde hareketli kalp tarafnda kalr. Kalpalrken vida zerinden ekilen 2 numaral somun dnmeye balar. Bu dnme hareketi 9numaral ara dili ile 8 numaral maa dilisine iletilir. Ara dili sistemi somunun dnmehareketini dier maalara da iletecek ekilde ounlukla planet sistemi eklindedzenlenmitir.

ekil 1.21:Dner maal kalp

8 nul parann kuyruk tarafna i paras ile ayn hatveli alm, 11 nul somunavidalanmtr. Kalp alrken 8 maas i parasndaki vidann zlme ynnde dner. Budnme hareketiyle birlikte maa 11 somunu iine vidalanarak sola doru hareket eder ve

belirli bir dnemden sonra i parasndan kurtulur. Bundan sonra devreye giren 10 nuliticiler serbest kalan i parasn kalptan karr. Yeni bir evrim balayabilir.


30/140

22

1.10. Klavuz Kolon (Pim) ve Burlar

1.10.1. Klavuz Kolon(Pimler)

Sulanm ve taslanm kolonlar (pimler) burlar iinde alr. Kalp takmnn ikiyarm ksmlarnn ayn konumda almasn salar.

Resim 1.8: Klavuz pim (kolon)

1.10.2. Burlar

Sulanm ve taslanm burlar plakalara tatl sk taklmtr. Klavuz pimlerineyataklk eder.

Resim. 1.9: Klavuz (kolon) pim ve burlar

1.11. Kalp Havalandrma (Hava Tahliye) Sistemi

Kalp ukurularndaki havann ve gazn darya atlmasna yarayan kanalcklardr. Bui genellikle ayrma izgisine kadar dii kalbn iine alan oluklarla temin edilir ve bylecegazlar kenarlardan dar atlm olur. Bu oluklarn derinlii 0,127 mm, genilikleri ise 3 ila 6mm arasnda olur ve giriin kar tarafnaalr. Enjeksiyon kalplarnda malzemenin kalpukuruna dolmas srasnda meydana gelen havay dar atmak iin tahliye yeri yaplmtr.Kalp iindeki hava, itici pimlerin, takma paralarn ve ayrma izgisinin kenarlarndan dakaar. Hava k kanallar uygun olarak alm bir kalpla, i paralar tam teekkl etmiolarak elde edilir.


31/140

23

1.12.Kalplarda Kullanlan Dnm Mhrleri, Kalp Tarih

Markalar

Geri dnm markalar: Plastik paralarn geri dnm kodlar iinkullanlr. Kalbn n tarafndan taklr.

Resim 1.6: Dnm mhrleri

Tarih markalar: Geriye dnk olarak mamln hangi ayda retildiinintakibini yapmak amacyla kullanlan standart kalp elemanlarndandr. Kalbnn tarafndan deitirilebilir ve ayarlanabilir olmas nedeniyle retimidurdurmaya gerek kalmaz. Her ay ve yl sonunda tornavida ile sola evirmeksuretiyle deiim gerekleir.

Resim 1.7: Tarih markalar

1.13. e Uygun Malzeme Seimi

Kalp malzemesi maliyet olarak kalp iiliinin yannda ok az yer tutmasna ramen,uygun malzeme seimi kalbn mrn arttrd gibi iilii de azaltr.

Kalp malzemesinden istenen zellikler; kolay ilenebilirlik, ekil bozukluunauramadan sertletirme, anmaya dayankllk, sert ve tok bir yapda olmas, kaynakedilebilmesi, korozyon dayankll zelliklerinin, zellikle bozulma sonucu korozif gazlarkaran baz polimerlerin kalpland yerlerde iyi olmas vb.

Malzeme seiminde dikkat edilmesi gereken hususlardan bazlar; kullanlacak ham

madde tr, enjeksiyon artlar, plastik para boyutlar, retilecek rn says, ngrlen


32/140

24

kalp maliyetidir. Enjekte edilecek plastik ham madde zellikleri, kalp malzemesi seiminde

nemli faktrlerdendir.Termoset plastikler ve plastie ilave edilen cam lifi gibi dolgu malzemeleri andrcetkiye sahiptir. Ayrca kimyasal bozulmaya urayan baz plastikler korozif zelliklergsterir. Kullanlacak kalp malzemesi bu olumsuzluklar karlayacak nitelikte olmaldr.

1.14. Doru Kalp Istma ve Soutma Tekniinin Uygulanmas

Plastik kalplar stlmas ve soutulmas, kalplanan parann kaliteli ve kalplamannekonomik olmasn salamaktadr. En etkili kalp stma ve soutma metotlar, dii kalp vedalc zmba veya maa iinde dolam yapabilen kanallarn almasyla elde edilmektedir.Dii kalp ve dalc zmba (maa) iine alacak stma ve soutma kanallarnn, kalplama

yzeyinden uygun olan uzaklkta ve kalbn zarar grmesine sebep olmayacak ekil velde almas gerekmektedir.

ekil 1.22: Maa soutma

Enjeksiyon kalplama metodunda plastik madde daha nce stldndan, kalp iindeyeniden stmaya gerek yoktur. Ancak, kalplama sresince enjekte memesinden kalp

boluunun dolmasna kadar geen zaman iinde meydana gelebilecek s kaybn nleyicisistem dnlmelidir. Bu ve benzeri kalplama ilemlerinde, kalbn uygun ekildesoutulmas ve parann ekil deitirmeden kartlmas da nem tamaktadr.

Plastik kalplar genellikle su veya basnl havayla soutulur. Su ile yaplacak soutmaileminde kalp yarmlar iine alan kanallardan gei yapan suyun birleim yerinden kalpiine datlmasn nlemek iin gei yollar zerindeki delikler kr tapa ile kapatlr. Kalptakviye plakalar arasndaki su szntlar dadairesel kesitli contalar ile nlenir. Bu contalaryumuak bakr, alminyum ve kauuk malzemelerden yaplr. Szdrmazl salayan bucontalara O-ringler de denir.


33/140

25

ekil 1.23: emeli tip soutma ekil 1.24: paral bir kalpta emeli soutma

ekil 1.25: Derinlii fazla olan kalplama ileminde kullanlan bakr borulu soutma sistemi

ekil 1.26: Paral kalp ierisine yerletirilen soutucu sistem


34/140

26

1.15. Standart Kalp Elemanlarn Tanma ve e Uygun Seimi

Yaylar, vidalar, tespit pimleri, klavuz pimler ve burlar gibi kalp yapmndakullanlan baz paralar satclardan temin edilir.

Resim 1.8: Balama civatalar

Resim 1.9: Basma ve ekme yaylar

ekil 1.27: Silindirik pimler, klavuz pim, bur

1.16. elik Malzeme zellikleri ve Isl lemleri

1.16.1. Plastik Kalp elikleri

Plastik kalp yapmnda kullanlan malzemeler ounlukla bask ve anmaya maruzkalr. Plastiklerin tipine gre korozyon da buna dhil olabilir.

eitli tiptekiplastikler ve farkl retim metotlar takm eliklerinden farkl zelliklerbeklenmesine sebep olmaktadr.


35/140

27

Bu zellikler:

Ekonomik ilenebilirlik zellii Isl ilemde en az boyut deiimi yi parlatlabilirlik okyksek bask mukavemeti Yksek anma dayanm Yeterli korozyon dayanm

1.16.2: malat elikleri

Sembol (St) olan genel imalat eliklerinin karbon oran %1den dktr. Bu nedenle

sertletirilemez. eliin dayanm da semboln sana konulan rakamla ifade edilir. rneinSt 37 eliin ekme dayanm (1 mm2sinin tayabilecei yk) 37 ile ifade edilir. Bu deer9,81 ile arplnca eliin 1 mm2sinin Newton cinsinden ekme dayanm bulunur.

1.17. eliklerin Tabi Tutulduklar Isl lemler

elik malzemeler retilirken iinde belirli oranlarda karbon braklr. nk karbon,elie sertlik ve dayankllk zellii kazandran tek elementtir. Ancak elik, retildiiekliyle her ama iin kullanlmaya elverili deildir. Bu demektir ki elik, retimden ktandaki alam zelliklerinde her zaman her i iin kullanlamaz. Eer bir makine parasnnanmaya kar veya darbeye kar dayankl olmas gerekiyorsa veya elik bir makine

parasnn ileme zorluklar varsa bu gibi durumlarda i paralarna sl ilemler yaplarakistenilen duruma getirilir. O hlde sl ilem, elie daha stn zellikler kazandrmak iinyaplr.

1.17.1. Sertletirme lemleri

elikten yaplan her para sertletirilebilir. Bak, keski, matkap, zmbalar, aklar,dililer, lme ve kontrol aletleri, miller vb. paralar sertletirilmeden kullanlamaz.eliklerin sertletirilmesi, belirli bir scakla kadar tavlanp aniden soutulmas ile yaplan

bir ilemdir.

1.17.2. Menevileme lemi

Menevileme, eliklere dk scaklklarda uygulanan bir gerginlik giderme ilemidir.Bu ilemde kristalleri iinde hapis kalan karbon atomlar ve demir atomlar malzemenintavlanmas sonucu hareket etmeye balar ve dengeli bir ekilde dalr. Bu suretle elikiindeki gerginlikler giderilmi olur.

Menevileme, sade karbonlu eliklerde 100300 0C scaklklar arasndauygulanmaktadr. Katkl eliklerde menevi verme scakl 200400 0C arasnda olur. okkatkl hava eliklerinde menevi verme scakl 580 0Cdir.


36/140

28

1.17.3. Yumuatma lemi

elik malzemelerin stlarak yava yava soutulmasilemidir.

1.17.4.Gerilim Giderme lemi

Gerilim giderme tavlamas, paralarda bulunan i gerilmeleri azaltmak veya ortadankaldrmak iin yaplr. gerilmeler scaklk farkllklar, bkme, dorultma, ince yzeytalal imalattan dolay meydana gelebilir. Bu tavlamada yap deiimi sz konusu deildir.Paralar stldktan sonra yeni gerilmeler olmamas iin yava yava soutulmaldr. Busoutma havada soutma veya vakum ortamnda soutma olabilir.

1.17.5. Yzey Sertletirme lemleri

Birok makine paras, bir hareket iletir veya birtakm hareketli paralar tar. Buparalar, hareket ve g iletirken darbe, vuruntu, sarsntve anma gibi birtakm kuvvetlerinetkisinde kalr. Makine paralarnn alrken darbelerden, vuruntulardan ve anmalardanzarar grmemeleri iin alan ksmlarnn yzeyleri ince bir tabaka eklinde sertletirilir, i ksmlar ise olduu gibi kalr. Bu ileme yzey sertletirme denir.Yzey sertletirmede iinsadece d yzeyi sertleir, i ksm yani z olduu gibi kalr.

1.17.6. Sementasyon lemi

Kat sementasyonKat sementasyon, iinde % 0,1-%0,2 orannda karbon bulunan eliklere uygulanr. Bu

tr eliklerden yaplan i paralarnn yzeylerine kat sementasyon maddelerinden (kok,mee kmr vb.) %0,75-%1 orannda karbon emdirilir. Bu yntemle i parasnnyzeyinde 0,55 mm kalnlnda bir tabaka sertleecek kadar karbon alm olur.

Sv sementasyonSv sementasyon ileminde, elik yzeyine karbon verici olarak sodyum siyanr

(NaCN), potasyum siyanr (KCN) ve kalsiyum siyanr (CaCN2) bileikleri (tuzlar)

kullanlr. lem, sv tuzun 800 0C-9000C scaklklarda elik yzeyine karbon ve azotuvermesiyle meydana geldiinden, sv sementasyon termokimyasal bir olaydr. Svsementasyon yntemiyle yzeyine karbon emdirilen paralar ya sementasyon kalbndankarlnca ya da sonradan yeniden tavlanarak sertletirilir.

Gaz sementasyonBu sementasyon sisteminde, karbon verici olarak metan, asetilen, hava gaz ve etan

gazlar kullanlmakla birlikte daha ok propan gaz kullanlr. Gazla yaplan sementasyonuzun zaman alr, fakat malzeme zerinde karbon atomu emmi olan tabaka ok ince olur. Buyzden gaz sementasyonu genellikle cvata, vida, pim, pernovb. kk paralara uygulanr.


37/140

29

Gaz sementasyonu yaplacak olan i paralar, szdrmazl iyi olan bir frnda

800

0

C-900

0

C scaklkta tavlandktan sonra frnn iine basnl propan gaz verilir. inyzeyi yeteri kadar karbon alnca gaz kesilir ve para suda sertletirilir.

1.17.7. Nitrrleme lemi

Nitrrasyon denilen bu ilemde, eliin yzeyine karbon atomlar yerine amonyak(NH3) gazndaki azot (N) atomlar emdirilir. Azot atomlar elik iine girince eliinyzeyinde sert bir tabaka oluur. Bu tabakaya nitrr denir. Nitrr, yeteri kadar sertolduundan eliin ayrca sertletirilmesine gerek yoktur.

Nitrrasyon ileminde, elik 400 0C 450 0C scaklkta tavlanm haldeyken frnn

iinden basnl olarak srekli amonyak gaz (NH3) geirilir. Gaz frnn iinde scaklktandolay ayrr, bylece azot atomlar eliin iine nfuz eder. Amonyak gazndaki azotatomlarnn eliin iine nfuz etmesi 72 saat gibi uzun bir zaman almasna ramen sertleentabaka kalnl, dier yntemlerle elde edilen kalnlklardan daha incedir. Fakat onlardandaha sert olmas ve daha fazla scaklklarda sertliini kaybetmemesi gibi zellikleriyzndenkk makineler reten fabrikalarda bu yntem ok uygulanr.

1.17.8. zel Isl lemler ( Sfr Alt lemi)

Sfr alt ilem, metallerin anma dayanmlarn artrmak zere uygulanan bir slilem eididir. Bu ilem srasnda paralar-1800Cye kadar soutulmaktadr. Sfr alt lem

uygulayarak sl ilem grm metallerin sl ilemi tamamlanmakta, para mrn uzatcetki salanmaktadr.

Sfr alt ilem grm paralarda;

Paralarn anma dayanm ykselir. Paralarn mrnde %100 ile %700 arasnda uzama olur. Paralarda boyutsal deiim olmaz. Isl ilemsrasnda zorunlu olarak oluan austenit kalnt yzdesi dktr.

1.18. Sertletirme ve Menevi leminin Yapl Amac

Sertletirmenin amacYap dnm ilemiolarak bilinen sertletirmede, ilem sonucunda dayanm, akma

snr nemli lde artar. Sade karbonlu eliklerde su vermekle dayanm katnakarmak mmkndr. Su vermekle elde edilen martenzit yapnn gerginlii elikteki karbonoranna baldr. Bu nedenle elikte sertletirme karbon oranna bal olarak ykselir. Sadekarbonlu eliklerde su verme ile salanan sertlik yzeyde yksek, ekirdee inildikedktr. Bunun nedeni sade karbonlu eliklerde dnmn hzl olmasdr. Katkleliklerde ise dnm yava olduundan ekirdeine kadar sertleme salanmaktadr.


38/140

30

Menevilemenin amacMenevileme, sertletirilmi bir eliin i gerginliklerinin giderilmesi demektir.

Menevileme ilemi ile kristal kafesleri iinde hapsedilmi olan karbon atomlarnn okkk bir ksm, eliin menevi derecesinde tavlanmas ile harekete geerek kristalkafeslerinden ayrlr. Bylece kristallerdeki arplmalar ortadan kalkar ve ine yaplmartenzit doku normal dokuya dnm olur. Bylece eliin krlganl giderilerek darbe,sarsnt ve anmalara kar dayankl hle dntrlm olur.

1.19.Sertliin Tanmlanmas

Sertlik bir tr mukavemettir. Malzemenin yzeyine batrlan herhangi bir eye kar

gsterdii dirence denir. Malzemelerin sertlikleri endstride byk nem tar. Malzemelerinsertliklerini lerken genellikle baka bir malzemenin sertlii ile mukayese yaparak sonucaularz. Bakrn yumuak ve eliin sert olduunu dier malzemelerle mukayese ilebelirtiriz.

1.20. Malzeme Sertlik lme Metodlar

Sertletirilmi makine ve kalp paralarnn istenen sertlik derecesine ulapulamad sertlik lme makinelerinde kontrol edilir. nk makine paralarnn, kesicialetlerin ve el aletlerinin gereken sertlik derecelerinde sertletirilmi olmas kullanm mrve fonksiyonlar bakmndan byk nem tar. Bu nedenle sertletirilmi makine

paralarnn, kesici makine paralarnn, el aletlerinin ve kesici takmlarn sertliklerininllmesinde deiik yntemler gelitirilmitir.

1.20.1. Birinell Sertlik lme Metodu

Brinell sertlik lme sisteminde, sertletirilmi bir elik bilye ya da sert metal bilyekullanlr. Bilye, zel makinesinde sertlii llecek parann zerine ekil 1.28degrld gibi deney kuvveti ile bastrlr ve bu hlde 1015 saniye kadar beklenir. Sonra

bilyenin i zerinde brakt izin ap llr.

Bu deer, H =

A

F.0,102 formlndeyerine konularak sertlik derecesi hesaplanr.


39/140

31

ekil 1.28: Birinell sertlik lme sistemi ekil 1.29: Vickers sertlik lme sistemi

1.20.2. Vickers Sertlik lme Metodu

Vikers lme sistemi Brinell sertlik lme sistemine benzer. Bu sistemde sertlik, uas 120 olan kare piramit eklinde elmas u kullanlarak llr (ekil 1.29). lmesrasnda piramit u, i parasna batrldktan sonra 1030 saniye beklenir. Meydana gelen izoptik bir aletle (makinenin zerinde bulunur ve ly gsterir) tam kegenlerinden hassasolarak llr. Bu llen deer formlde yerine konarak vikers sertlii bulunur.

Vikers sertlik deeri;

Hv =A

F.0,102 formlnden bulunur. Hv =

2d

F.0,1891 d=

2

dd21

A = zin alan mm2 Hv= Vikers sertlik derecesi F= Uygulanan kuvvet N/mm

2

1.20.3. Rockwell Sertlik lme Metodu

Rockwell sertlik lme deneyi, biri u as 120oolan elmas koni ile dieri de elikbilye ile olmak zere iki ekilde yaplr ve dier yntemlerden farkldr (ekil 1.30).Brinellde bilindii gibi sertlii llen malzemede meydana getirilen iz alan ile ykarasndaki bant esas alnyordu. Rockwell sertlik lme ynteminde ise sertlik deeri,malzemeye batan izin meydana getirdii derinlik eas alnarak bulunmaktadr. Sertlik deeri

birimsizdir. U malzemeye ne kadar fazla batarsa malzeme o kadar yumuak ve ne kadar azbatarsa malzeme o kadar serttir. Eer u malzemeye hi batmamsa sertlik elmas sertliineeit kabul edilir.Rockwell sertlik lme ynteminde iki tip sertlik lme cihaz kullanlr.

Standart cihaz Yzeysel cihaz


40/140

32

Standart cihazda 60, 100, 150 kg arlklar kullanlr ve batc u olarak da

1/16,1/8,1/4,1/2 aplarnda sertletirilmi elik bilyalar kullanlr. Sert vesertletirilmi eliklerde u as 120o olan elmas koni u kullanlr. Elmasn ucukavislendirilmitir.

Yzeysel cihazda ise 15, 30, 45 kg lk ykler kullanlarak ok ince ve yzeyisertletirilmi paralarn sertlikleri llr. U olarak da standart cihazda kullanlan elikularla elmas koni u kullanlr. Rockwell sertlik lme ynteminde 28 deiik sertliktekimalzeme iin ular ve arlklar deitirmek suretiyle lme yaplmas mmkndr. Tablo1.2de lme eitleri grlmektedir.

ekil 1.30: Rockwell sertlik lme deneyinin yapl

1.20.4. Rockwell-A Sertlik lme Metodu (HRA)

Elmas koni u kullanarak uygulanan bu sertlik lmnde 60 (10+50)kg ykle lme

yaplr. Yzey sertletirilmesi yaplm eliklerin ve ince malzemelerin sertlikleri llr.

1.20.5. Rockwell-B Sertlik lme Metodu (HRB)

Orta serlikteki ve yumuak malzemelerin sertliklerinin llmesinde kullanlr 1/16apndaki sertletirilmi elik bilye ve 100 (10+90)kg arlk kullanlr. Dkme demirler,sertletirilmemi elikler, pirin, tun ve alminyum alamlarnda uygulanmaktadr.


41/140

33

1.20.6. Rockwell-C Sertlik lme Metodu (HRC)

Sert malzemelerin, sertletirilmi eliklerin ve karbrlerin sertliklerinin llmesindekullanlan bir lme eitidir.150 (10+140) kg arlk ve elmas u kullanlarakyaplmaktadr.

Tablo 1.2: lme eitleri

1.21. Plastik Enjeksiyon Kalplarnn Tasarlanmas

1.21.1. Parann retilecei Malzeme zelliklerini Belirleme

Malzemelerin kalplanabilme karakteristii, malzeme seiminde ve kalp tasarmndanem kazanr. Tasarm srasnda kullanlmas dnlen plastiin karakteristikleri gznnde tutulmaldr.

AkzellikleriViskozitesi yksek olan malzemeler daha yksek kalplama basnc gerektirir,dolaysyla daha salam merkezleme elemanlar, dahamasif kalp yaplarna ihtiya duyar.

Ergime scaklSouma sisteminin tasarm asndan nem tar.

Plastik malzemenin sya duyarllHer plastik malzeme gereinden fazla yksek scaklkta tutulduunda bozulmaya

urar. Bu konuda verilen bilgiler kalp tasarmcs tarafndan iki husus iin gz nndetutulmaldr. Birinci husus yolluklarn tasarm, dieri de bozulan malzemenin yayd zehirligazlarn kalp metali zerinde etkisidir.


42/140

34

1.21.2. Dii Kalp veya Tayc Plakasn llendirme

Resim 1.10: Plastik enjeksiyon kalp takl listesi

Bu kalp plakasnn lsn belirlemede zerine gelecek kuvvetlere dayanabilecekdeererlerde olmas olduka nemlidir.

ekil 1.31: Kalbn sten grn lleri


43/140

35

1.21.3. Klavuz Pim ve Burcunun llendirilmesi

ekil 1.32: apkal klavuz pim ve lleri

ekil 133: apkal ve kademeli klavuz pim ve lleri

ekil 1.34: apkal bur ve lleri

Klavuz kolon ve burlarnn lleri kalp boyutuna uygun, fonksiyonel grevleriniyapabilecek llerde belirlenir.Bu ilemi kalp tasarmcs veya yapmcs gerekletirir.

1.21.4. Para Gramajn ve ekme Miktarn Belirleme

Her operasyonda kalba belirli bir miktar erimi malzemenin enjekte edilmesi gerekir.Bunun salanmas iin eitli trde dozaj sistemleri gelitirilmitir. Bu sistemler, arlkvehacim esasna dayanan iki ayr prensipten oluur. Arlk sistemi daha hassas ayarlamayapar.


44/140

36

Btn plastikler, iindeki katk maddelerinin miktarna gre deiik zellikler

gstermektedir. ekme pay veya bzlme miktar, plastik madde kalplandktan sonraretilen para boyutlarnda meydana gelen l deiimidir.

Plastik maddenin

cinsi

ekmepay,mm

(25 mm

boyda)

Sellloz asetat 0,0750,175Sellloz asetat buturet 0,0500,125Naylon 0,250,625

Methil methacrilet 0,0500,150Poli-Stiren 0,0500,150Akrilonitril-Butadien

Stiren

0,0750,200

Stiren acrilonitril 0,0500,125Poli-Etilen 0,3750,750Poli-Propilen 0,3750,750Poli-Karbonat 0,1250,175PVC Sert 0,0250,050PVC Yumuak 0,0500,50Asetat 0,625

Tablo 1.3: Plastik maddenin 25 mm boydaki ekme pay miktar

Kalplanacak parann ekme pay miktarnunlar etkilemektedir:

Plastik madde iindeki kimyasal etkenler, Plastik maddenin kalplama ve sertleme scakl arasndaki deiim oran, Kalplama sresince plastik maddenin sertleme hz vb. etkilemektedir.

Normal kalplama basnc ve scaklnda baz plastik maddelerin 25 mm boydakiekme pay miktarlar Tablo 1.3 te verilmitir.

1.21.5. Kalp Alma izgisinin Yerini Belirleme

Kalp erkek ve dii yzeylerinin, kalp kapanmas esnasnda oluan izgiye denir.Kalp iinde baslm parann pozisyonu, erkek ve dii kalp boluklarnn birleimininkarmakl ile belirlenir. Kalp tasarmclar kalptaki karmakl azaltmak, baslm

parann kolayca dar atlmasn salamak iin kalp alma izgisini basitletirmilerdir.ekil 1.35te kalp alma izgisi rnekleri verilmitir.

a) Kalp ayrma izgisi parann dar atlmas iin hazrlanmtr. b) Ayrma izgisi para kenarna ekilerek kalp maliyeti azaltlm parann dar

atlmas kolaylatrlmtr.c) Ayrma icgisi parann nnden uzaklatrlp apak iyi gizlenmitir.


45/140

37

Kalplanacak parann biim ve boyutlarna gre bir veya birden ok kalp alma

izgisi bulunan kalplar tasarlanabilir. Alma izgisi saysna gre kalplar birka parayaayrlabilir. Bunlar: Tek alma izgisibulunan kalplar ki alma izgisi bulunan kalplar alma izgisi bulunan kalplar

ekil 1.35: Kalp alma izgisi rnekleri

1.21.6. Yolluk Burcu, Datc, Girileri llendirme

Enjeksiyon kalplarnda kullanlan yolluk burlar DIN 16752de normlandrlmtr.ekil 1.36dagrld gibi standart kalp paralar ve aksesuarlar reten pek ok firmadantemini mmkndr. Her trl retim arac tasarm ve imalatnda standart paralarkullanlmasna zen gsterilmelidir.

ekil 1.36: Yolluk burcu lleri DIN16752


46/140

38

ekil 1.37: Yuvarlak datc kanal ekil 1.38: Disk giri

Datc kanallar yuvarlak, yarm yuvarlak, trapez, kare ve dikdrtgen kesitli olarakalr. lleri ise malzemenin zelliine, gramajna ve biimine gre belirlenmektedir.Ergimi plastik malzeme bu kanallar ile kalp ukuru giriine kadar iletilir.

ekil 1.39: Giri kanal boyutlar

Plastik malzemenin belirli bir basnta kalp ukurunadolmasn salayan dar ve skanallara giri ad verilmekte olup lleri, para ve malzeme zelliine, gramajna grebelirlenmektedir.

ekil 1.40: Yolluk, datc kanal, giri


47/140

39

1.21.7. Hava Tahliye Kanal Yer ve lsn Belirleme

Kalplardan hava tahliyesine kalp yapsnn da nemli katks vardr. ekil 1.41de bardak biimli parann iki farkl biimde beslenmesi grlmektedir. Giriin paratabanndan verildii sol ekilde grld gibi eriyik malzeme kalb doldururken nnekatt havay kalp birleim yzeyine doru srkleyerek havann birleim yzeylerindenkamasna sebep olur. Kalp havalandrma asndan bu tarz, doru uygulamadr. B eklindegrlen beslemede giri para az tarafndan yaplmtr. Malzeme kalb doldururken maaevresine sarlacak oradan ykselerek para tabanna ulaacaktr. Bu durumda malzemeninnne katt hava para taban blgesinde skacaktr. Bu blgedeki havann bir ekildedarya tahliyesi gerekecektir.

ekil 1.41: Kalplarn havalandrlmalar

Kalplardaki havann tahliyesi iin yaplan uygulamalar ekil 1.42de grlmektedir.Azdan besleme sonucu tabanda skan havann kalptan tahliyesi iin A eklinde kapatma

plakas kullanlmtr.

ekil 1.42: Kalptaki hava tahliyesi


48/140

40

B eklinde ise tabanda havalandrma pimi konmutur. C uygulanmasnda az

evresinde skan havann tahliyesi iin kalp azna evresel kanal alm bu kanalla kalpukuru aras 0,02 mmden daha kaln olmayan aralkla birletirilmitir. Benzeri bir uygulamada ekil 1.43de grlmektedir. Bu kalpta da kalp azna ve para tabanna evresel havatahliye kanal alm kanal kalp dna birletirilmitir.

ekil 1.43: Hava tahliye kanallar

ok ukurlu kalplarda havalandrmann giri ve datc kanallar blgesindeboaltlmasnn dolum esnasnda havann kalp ukurlarna srklenmesini nleme asndanfaydalar vardr. ekil 1.44te grlen kalpta havalandrma kanallar giri ve datcevresine konmutur. Baz malzemeler iin tavsiye edilen maksimum hava tahliyederinlikleri Tablo 1.4te verilmitir.

ekil 1.45: Giri ve datc kanallar evresinden havalandrma

MALZEMEMax. Tavsiye edilen

havalandrma derinliiPA66 0,010,015ASETAT 0,0150,02HDPE 0,0150,02POLPROPLEN 0,0180,025POLSRREN 0,0420,06ABS 0,0420,06AKRLK 0,060,078POLKARBONAT 0,060,078

Tablo 1.4: Baz malzemeler hava tahliye derinlikleri


49/140

41

1.21.8. Soutma Kanal Yerinin Belirlenmesi ve llendirilmesi

Kalplarn soutulmalar genellikle kalbn syla temasta olan blgelerine alankanallardan su akm geirilerek salanr. Bylece kalplanan malzemeden kalba iletilen sdevridaim eden su akmna transfer edilir. Ayrca scak kalbn kendi yzeylerinden denmla bir miktar s darya transfer olur. Parann homojen sertlemesini, eklinikorumasn salamak iin kalplarn kontroll olarak soutulmalar nemlidir.

Su kanallarnn dzenlenmesinde ekil 1.45teki nerilere dikkat etmelidir. Sol ekildegrlen 1 nuldzenlemede kanal aralklarsadaki ekle gre byk tutulmutur. Kanallarkalp yzeyine ok yakn yaplmtr ve delik aplar byk seilmitir. Bu tarz birdzenlemede s iletimi uygun ekilde salanamaz. Uygulama 2 numara ile gsterilen sa

ekildeki gibi olmaldr. Uygulanabilir llerTablo 1.5te verilmitir.

ekil 1.45: Su kanallarnn konumu

Kalnlk (w) Kanal ap (dT)

2 mm 810 4 mm 1012 6 mm 1215

Tablo 1.5: Soutma sisteminin lleri

c ls delik ap (dT) lsnn 23 kat olmaldr.b ls delik ap (dT) lsnn en fazla 3 kat alnmaldr.

Su kanallar ularna hortum balama ekipman vidalanacandan buralarda genellikle3 /8, 1 /4 ve 1 / 2 boru di vidalar kullanlacaksa matkap aplar da bunlara uygunolarak 11, 14 ve 17,5 mm seilebilir.Metrik ince vida iin de benzeri bir kademelendirmeyaplabilir.

Soutma suyu kanallarnn dzenlenmesi kalp paralarnn durumuna, i parasnnekline ve retim imknlarna baldr. Aada konu ile ilgili eitli rnekler verilmitir.


50/140

42

ekil 1.46: Tek paral dii kalp soutmas

ekil 1.47: Lokma soutma, bakr boru sistemi

ekil 1.48: Dairesel ekilli parada uygun olmayan kanal dzlemi

ekil 1.49:Kalp soutma devreleri


51/140

43

ekil 1.50: Freze ile alm U devreli soutma sistemi

ekil 1.51: Erkek kalp soutma sistemi, tkal dz kanal

1.21.9. Malzeme ekline Uygun Kalp ukuru Alarn Belirleme

Baslacak olan parann d yzeyini belirleyen ksma kalp ukuru ad verilir. Tekplaka zerine yerletirilir. Yerletirildii plakayada, kalbn dii plakas denir.

Kalplanan parann kalp ukuru ierisinden kolayca kabilmesi iin belirlibir adayaplmaldr. Bu a kalplanacak parann derinliine bal olarak deiir. Kalplamaukuruna verilecek tek tarafl eim as Tablo 1.1 e gre belirlenir.

1.21.10. Maa llerini ve Alarn Paraya Gre Belirleme

Maalar kalplanan parann i ksmlarn oluturmak iin kullanlan kalpelemanlardr. Bu ekilde kalp boluunun olumasn da salar. Kalp erkek ksmnn

bulunduu kalp yarmna, erkek plaka veya kalbn erkek ksm denir. Erimi plastiinsoumas esnasnda, ekme zelliindendolay souyan para kalbn erkek ksm zerindekalr.Bu ekme karekteristikleri kalbn iinden parann rahat atlmas iin belirli bir ada,eimli yaplmaldr.Bu a kalplanacak parann kalplama derinliine gre Tablo 1.1 dentek tarafl eim as bantsna bal olarak hesaplanr.

Maalarn standart lleri yoktur. Kalplanacak parann ekme pay miktarlar gznne alnarak boyutlar belirlenir.


52/140

44

1.21.11. Kalp Destek Plakalarnn llendirilmesi

Maa, balama plakasnn arkasna yerletirilmi olup enjejsiyonla kalplamannyksek basnc altnda maa plakasnn eilmesini nler.

ekil 1.52: Kalp destek plakas

1.21.12. Yan Duvar Plakalarn (Paraleller) llendirme

Alt tespit plakasnn stne, kalplandktan sonra itici pimlerin karld i parasnndar alabilmesi iin boluk salamak amacyla dayama plakasnn altna tespit edilir.

ekil 1.53: Yan duvar plakas (paralele)


53/140

45

1.21.13. Kalp Balama Plakalarn llendirme

Kalp yarmlarn enjeksiyon tezgh tablalarna balamak iin kullanlan kalpelemanlardr.

ekil 1.54: Kalp alt ve st balama plakas

1.21.14. tici Sistem ve Elemanlarn llendirme

tici sistem tespit plakas ile dayama plakas arasnda paralellerin temin ettii bolukiinde hareket eder. tici pimlerin yerini ve saylarn, i parasnn biimi ve bykltayin eder. Birok kalp takmlarnda 4 veya daha fazla geri itme pimleri kullanlr, bunlardan

birinin ap deiiktir. Bylece kalp montaj sadece bir konumda yaplabilir. Destekplakasndaki ve maa blokundaki delikler itici pimlerin aplarndan 0,8 mm daha bykolarak delinir. Ayn boluk yolluk ekme pimindede olmaldr. tici balama plakasndakidelikler itici pimlerin apndan 0,4 mm byk delinir. tici balama plakas pim ba yuvalar

pim balarndan 0,8 mm byk almaldr. Bu yuvalarn derinlii pim balarndan 0,07 ile0,12 mm daha fazla olmaldr. Paralelle itici sisteminkenar arasndaki boluk en az 1.5 mmolmaldr. Eer stunlar kullanlyorsa itici sistem ile delinen delikler arasnda herkenar iin

boluk 1,5 mm civarnda olmaldr. Stun tayclar paralellerin yksekliinden 0,05 mmyksek ilenmelidir.


54/140

46

ekil 1.55: tici sistemin almas

ekil 1.56: tici pim yerleimi ekil 1.57: tici pim eitleri


55/140

47

ekil 1.58: DIN 1530 standardna uygun itici pim eitleri

ekil 1.59: tici pimlerin montaj


56/140

48

1.21.15. Geri tme Pimleri ve Yolluk ekme Pimlerini llendirme

ekil 1.60: Hava bal pim ve lleri

ekil 1.61:Silindir bal pim ve lleri

Yolluk ekme pimi:Yolluk ekme pimi, hava balve silindirik bal olarak yaplr(ekil 1.62). Yolluk ekme

pimi ap ve kademe lleri tablolarda verilen pim batipine bal olarak alnr. Boy ls ise geri itme pim boyulsnden, yolluun byklne bal olarak kkalnr. Yolluk ekme piminin u ksm yolluu yolluk burcuiinden karmak iin deiik profillerde yaplmaldr.eitli yolluk ekme yuvalar ve lleri ekil 1.63tetopluca grlmektedir. Kalbn, i parasnn, karcsisteminin alma durumunun ve imalat imknlarnndeerlendirilmesi sonucunda uygun olan yuva ekline kararverilir.

ekil 1.62: Yolluk ekme pimi


57/140

49

ekil 1.63: eitli yolluk ekme yuvalarve lleri

1.21.16. Kalplarda Kullanlan Yaylar ve zellikleri

Plastik enjeksiyon kalplarnda en ok kullanlan basn yaylardr. Kalpln

genelinde ise basn yay ile birlikte, ekme ve burulma yaylar kullanlr. Yaylar gelenkuvvet dorultusunda esneyerek gelen kuvveti depolar, kuvvetin kalkmas ile tekrar eskikonumuna gelerek parann alt veya st zmbadan karlmasnda byk bir rol oynar.

Yay seimi ve kullanmnda dikkat edilecek hususlar alma artlarnn gerektirdii en hafif ve uzun yay seilmelidir. alma mesafesi asla aada gsterilen maksimum kapanma orann

gememelidir. Kalp iinde yerletirilen yaylara %5 orannda bask uygulanmaldr. Her yay iin ayn seviyede tabla salanmaldr. Burulmay ve krlmay nlemek iin yay ayar civatas kullanlmaldr. Yayn alt yuva ap yayn d apndan geni olmaldr.

Resim 1.11: ISO 10243 kalp yaylar

Tablo 1.6: Kalp yaylarnn dayanm zellikleri


58/140

50

1.21.17. Standart Kalp Elemanlarn Belirleme

Gnmzde plastik enjeksiyon kalp elemanlarn istediimiz l ve standartlardahazr bulabilmemiz mmkndr. Bu alanda birok firma retim yapmaktadr. Yapmakistediimiz kalbn, zellik ve llerine uygun kalp elemanlarn firmalarn hazrlamolduu katologlardan seerek zaman ve iilik kayplarn azaltarak daha ekonomikdeerelerde, kalp retimleri yapabiliriz.

Hazr kalp elemanlarn, kalp setleri, kolonlar, burlar, yolluk burlar, itici pimler,vidalar, yaylar, yolluk ekme pimleri, tarih ve dnm mhrleri, konik kilitlemeler,merkezleme flanlar, esnek maalarvb. olarak sralayabiliriz.

Resim 1.12: Hazr kalp elemanlar


59/140

51

UYGULAMA FAALYETPlastik enjeksiyon kalp tasarm yapnz.

lem Basamaklar neriler

Kalp ukur llerini belirleyiniz. ekme pay miktarn gz nne alnz. Parann retilecei malzeme

zelliklerini belirleyiniz. Malzemelerin zelliklerini eitli internet

sitelerinden aratrnz.

ekme miktarn belirleyiniz. Kullanlacak malzeme cinsine greekme miktarlarn tablolardan baknz.

Para gramajn belirleyiniz. Hacim hesab yaparak para gramajnbulunuz.

Kalp alma izgisini belirleyiniz. Kalbn derinliini dikkate alnz. Kalp rneklerini inceleyiniz.

Yolluk ve datc llerinibelirleyiniz.

Yuvarlak kesitli datc seiniz. Yolluun yolluk burcundan kolay

kmas iin al yapnz. Yolluu yolluk burcundan karmak iin

ucu kertikli yolluk ekme pimiseiniz.

Giri l ve trn belirleyiniz. Kalplanacak paraya uygun giri tipini

seiniz. Kalplanacak parann hacmine gre giri

saysn belirleyiniz. Giri yerini, gze batmayacak bir yerden

veriniz.

Hava tahliye kanal yer ve llerinibelirleyiniz.

Kalp ukuruna yakn hava tahliye kanalveriniz.

ok fazla derinlikte kanal amaynz.

Soutma kanal yer ve llerinibelirleyiniz.

Kalp iin en uygun soutma sisteminibelirleyiniz.

Mmkn olduunca kalp ukurlarnayakn yerlerden geecek su kanallaranz.

Derinlii fazla olan maa sistemlerini desoutmak iin gerekli tasarmyapnz.

Kalp ukuru alarn belirleyiniz. Tablolar kullannz. Derinlikleri fazla olan kalp

ukurlarndaki paralar karmak iintabandan yukar doru belli bir eimdea veriniz.

Dii kalp plaka llerini ya da kalptayc plaka llerini belirleyiniz.

Kalplanacak para llerine uygunboyutta dii kalp plakas seiniz.

Soutma sistemine konulacak ekildeuygun kalnlkta kalp paras seiniz.

Kalplama derinlii fazla ise birden fazlaalma izgisi olan kalp belirleyiniz.

UYGULAMA FAALYET


60/140

52

Maa llerini belirleyiniz.

ekme pay miktarn gz nne alnz.

Kalplanan parann rahat kmas iineim veriniz.

Destek plaka llerini belirleyiniz. Presleme gcne bal olarak destekplakas kalnl seiniz.

Yan duvar plaka llerini belirleyiniz. tici sistemi altracak boyutlardaolmasna zen gsteriniz.

Kalp balama plaka llerinibelirleyiniz.

Dii kalp boyutlarna uygun balamaplakas seiniz.

Prese balama kanallar anz.

tici sistem ve llerini belirleyiniz. Paralellere srtnmemesi iin belirli bir

boluk veriniz.

Kalplanacak paray ukurdankarabilecek kadar itici seiniz. ticileri dengeli yerletiriniz.

tici plaka llerini belirleyiniz. Paralellere srtnmemesi iin belirli bir

boluk veriniz. tici pimleri destekleyecek kalnlkta itici

plaka kalnl seiniz.

Geri itme sistem ve llerinibelirleyiniz.

Kalplama gcne gre geri itme pimiseiniz.

Silindirik bal pim seiniz. Yolluk ekme llerini belirleyiniz.

Kertikli yolluk ekme pimi kullannz. Yolluk ekme pimi ap toleranslarn

uygun deerde seiniz. Klavuz kolon ve bur llerini

belirleyiniz.

Kalbn byklne uygun klavuz pimve kolon seiniz.

Yolluk bur llerini belirleyiniz. Kalp balama plakasna sk geme

olacak ekilde l seiniz. Enjekte memesinin ucunun oturaca

tipte girii olan yolluk burcu seiniz.

Standart enjeksiyon kalp elemanlarnbelirleyiniz.

Uygun balama elemanlarn seiniz. Silindirik gmme bal cvata kullannz. Merkezleme ilemini yaparken silikdirik

pim kullannz.


61/140

53

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgilerdoru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. Polipropilen termoset plastik eitlerinden biridir.()2. ekme pay miktar, dorudan kalp tasarmn ilgilendiren en nemli faktrlerden

biridir. ()3. Kalp ukurlarna verilen alar 1-5 arasnda olmaldr.()4. En iyi datc kanal tipi yuvarlak kesitli datc kanallardr.()5. Scak yolluk kullanm makine mrn uzatr.()6. Yelpaze giri akrilirik malzemelerin kalplanmasnda kullanlan bir giri eididir. ()7. Burlar geriitme pimlerine yataklk eder()8. Plastik kalplarn soutulmasnda szdrmazlk salmastralarla yaplr.()9. malat eliklerinin karbon oran %1den yksektir.()10. Menevileme eliklere yksek scaklklarda uygulanan bir gerginlikleri giderme

ilemidir.()11. Vizkozitesi yksek olan malzemeler daha yksekkalplama basnc gerektirir. ()12. Klavuz pimlerini sertletirmeye ve talamaya gerek yoktur.()13. Yolluk burlar DIN 16752 de normlandrlmtr.()14. Yolluk ekme pimlerinin ular talanm ve dz olmaldr.()15. Yaylarda burulmay ve krlmay nlemek iin yay ayar civatas kullanlmaldr. ()

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzntm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME


62/140

54

RENME FAALYET -2

Plastik enjeksiyon kalp elemanlarnn yapm resimlerini teknik resim kurallarnauygun izebileceksiniz.

evrenizdeki iletmelerden bilgi alarak deiik paralar iin tasarlanm plastikenjeksiyon kalp rneklerini inceleyiniz.

Ayrca okulunuzun ktphanesinden ve internet zerinden gerekli almalaryaparak rapor hline getiriniz.

Plastik enjeksiyon kalplarna ait resim ve retilmi paralardan bilgisayarda birslayt hazrlaynz.

Hazrlam olduunuz raporu snfa sununuz.2. KALIP YAPIM RESMLERN ZMEK

2.1. Yapm Resmi Tanm ve Yapm Resminde Bulunmas Gerekenzellikler

Bir parann yapm resmi, o paray btn zellikleri ile gsteren resimlerdir veatlyede ii yapan ii ile teknik brodaki ressam arasnda irtibat salar. Byle bir resim,tasvir ettii parann retim esnasnda ihtiya duyulacak btn bilgileri tamaldr.

2.1.1. Grnler

Teknik resimde bir parann en ksa yoldan en iyi ekilde anlatlabilmesi yeterli saydagrnle mmkn olabilir. Kalnl deimeyen sacdan yaplm paralar, silindir, prizma,kre gibi geometrik cisimler tek grn ile ifade edilir. Girinti ve knt miktar arttkagrn saysda buna bal olarak artar.

2.1.2. KesitlerKesit, cisimlerin i ksmlarnda kalan detaylarn en iyi ekilde grnr duruma

getirerek anlatlmasn ve llendirilmesini kolaylatrmak amacyla cismin kesilmi gibivarsaylan yzeyinin grnne denir.

Kesit eitleri Tam kesit

Parann, testere ile ortadan ikiye ayrld varsaylr. Kesicinin nndeki parakarlp atlr, geriye cismin iyapsn gsteren yarm para kalr. Kesicinin parann temasettii varsaylan yzeyleri, tarama kurallarna gre taranr (ekil 2.1).

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA


63/140

55

ekil 2.1: Tam kesit alma Yarm kesit

Silindirik olan paralarda, cismindrtte biri kesilip atlm gibi kabul edilir.Yarm kesitte grnn yars parann d

ksmn, dier yars i ksmn gsterir.ekildeki kademeli silindirik parann drtte

biri kesilip atlr. Kalan paraya bakynnde bakldnda parann yarm kesitlihli grnr (ekil 2.2).

ekil 2.2: Yarm kesit alma

Kademeli kesitPara iinde bulunan boluklarn gsterilebilmesi iinkesici dzlemin paray en az

iki kademede kestii, n tarafta kalan parann atld dnlmektedir. Kademeli kesit

para iinde ayn eksen zerinde bulunmayan i boluklarn gsterilebilmesi iin kullanlr.Kesit dzlemi kademeli olarak geirilir, kesitler tek grnte toplanr (ekil 2.3).

ekil 2. 3: Kademeli kesit

Ksmi (blgesel) kesitTam kesit veya yarm kesit alnamayan i paralarnn grlmek istenen yerinin

evresi ve n ksm koparlp alnm gibi varsaylr. Kalan ksmn etraf zikzak izgilerlesnrlandrlr, i ksm taranr (ekil 2.4).


64/140

56

ekil 2. 4: Blgesel kesit

2.1.3. ller ve Toleranslar

paralarnn resmi izilir. Resim zerinde boyutlarn gsterir mesafeler, deliklerinyerleri, yzeylerin ileme paylar, toleranslar yer alr. Bu bilgilerin yapm resmi zerindeeksiksiz olarak bulundurulmasna llendirme denir.

Birbiri ile alan paralar arasndaki llerde bir uyum olmas gerekir. retilenparalar tam olarak istenen llerde retilemez. Bu nedenle paralara nominal lden nekadar saplabilecei resim zerinde gsterilir. Bu l farkna tolerans denir. retimiyaplacak parann resmi izilir. Resimde, parann tolerans bilgileri standartlara uygunolarak belirtilir. Parann retimi gerekletirilir ve kullanma hazr hle getirilir. Toleranslarmillerde kk, deliklerde byk harflerlegsterilir.

2.1.4. Yzey kaliteleri (aretleri)

Birok makine parasdklerek veya dvlerek taslak hlinde hazrlandktan sonragerekli yerleri matkap, freze, torna, vb. tezghlarda ilenerek i grebilir bir konuma getirilir.

Byle paralarn hangi kalitede ileneceinin, nerelerinin ilenmesine ihtiyahissedilmediinin, zaman kazanma bakmndan hangi ksmlarnn kaba veya inceileneceinin iiye verilen resim zerinde belirtilmesi gerekir.

Para yzeylerinin tala kaldrlmasnda seilen yntemleri ve kaliteleri belirtmek iinresim zerine konulan sembollere ve tamamlayc iaretlere yzey ileme iaretleri denir.

TS 2040a gre yzey ileme sembolleri, yzeyde 60lik alar yapan iki izgidenibaret olup izgi uzunluklar 1/2 oranndadr.


65/140

57

ekil 2.5: Yzey ileme sembol

izgi kalnl (d) : 0,35 0,5 0,7 1 1,4 2H1 ykseklii : 5 7 10 14 20 28H2 ykseklii : 10 14 20 28 40 56Rakamlar ve bykharf ykseklii (h) : 3,5 5 7 10 14 20

a. Hazrlanan i parasnn, tala kaldrlmas istenmeyen yzeyve ksmlarnda kullanlr. Esas sembole iki izgi arasna bir daireeklenerek hazrlanr.

b. Tala kaldrlm ya da kaldrlmas istenen yzey veyaksmlarda kullanlr. Esas sembole bir izgi eklenerek elde edilir.

c. Yzey durumlarnn retim metodu ve belli zellikleriningsterilmesinde kullanlr. Esas semboln uzun izgisine bir izgi

eklenerek hazrlanr. izgi zerine gerekli bilgi yazlr.

Sembollerde kullanlan bilgiler unlardr:a.Yzeysnf numaras (N1,N2 gibi) veya ortalama przllk deeri yazlr.

b.Yzey hakknda bilgi vermek amacyla kullanlr (sertletirilmi, kromlanm gibi).c. Ortalama przllk deeri f ve yzeylerin przllk deerleriyle ilgili dier

bilgiler yazlr.d. leme izleri ynnn sembolle gsterilmesinde kullanlr.

e. lenecek ar kalnlk miktarnn mm olarak gsterilmesinde kullanlr.

Przln tanm: Bir yzeyin kalitesini belirleyen izlerin, girinti ve kntlarndeerine przllk denir.


66/140

58

Tablo 2.1: Przllk sembolleri ve deerleri


67/140

59

Tablo 2.2 Yzey ileme ynlerinin gsterilmesi

ekil 2.6: Yzey ileme iaretlerinin resimler zerinde gsterilmesi

2.1.5. zel lemler

Baz durumlarda yzey durumu ile ilgili zel ek bilgilerin belirt ilmesi gerekebilir.Yzeyin son durumunu belirtebilmek iinzel bir yapm usul zorunlu grlrse bu ilemekil 2.7.ada grld gibi semboln uzun kolunu tamamlayan izgisi zerine ak olarakyazlmaldr. Bu izgi zerine ayn zamanda ilem veya kaplama ile ilgili bilgilerdeverilmelidir. Przlln saysal deeri, ilem veya kaplamadan sonraki yzey durumunauygulanr.

Eer bir yzey durumunun kaplama ileminden nceki ve sonraki przllk deerleribelirtilecekse ekil 2.7.bde grld gibi verilmelidir.

Esas uzunluun gsterilmesi gerektii zaman, bu uzunluk deeri ekil 2.7.c degrld gibi yazlmaldr.

leme izlerinin ynn belirtmek gerektii zaman, Tablo 2.2de gsterilensembollerden biri yzey durumu sembolne ekil 2.7.dde grld gibi eklenmelidir.leme izlerinin yn uygulanan ileme usulne gre belirlenir.


68/140

60

a) b) c) d)

ekil 2.7: zel ilem grm yzeylerin resimler zerinde gsterilmesi

2.1.6. Yaz Alanlar (Antetler) ve Doldurulmas

2.1.6.1 Tek Para Antedi l ve zellikleri

Antette kurumun ad, resim ad, lek, izen ad, kontrol, tarih, imza, malzeme cinsi,malzeme adedi, gere gibi bilgiler bulunur.


69/140

61

ekil 2.8: Yapm resim antet lleri

2.1.6.2. Tolerans Antedi ve zellikleri

Tolerans antedinde, yapm resmi zerinde bulunantoleranslarn lleri, iaretleri ve tolerans cetvelinden olmasgereken tolerans deerleri yazlr.

Tolerans antedinin lleri ekil 2.9 da gsterildii gibiolmaldr.

ekil 2.9: Tolerans anteti

2.2. Yapm Resimlerinin izilmesi

2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi

Yapm resminde bir parann en ksa yoldan en iyi ekilde anlatlabilmesi o parannkonumuna baldr. Bir cismin tantmna en uygun grn, o parann esas grndr.

2.2.2. Grnlerin Belirlenmesi

Paraya genellikle n grnte baklr. Dier grnler n grne yardmcniteliktedir. Parada girinti ve knt miktar arttka grn says da buna bal olarakartar.

2.2.3. Para i

plastik kalıp 1

Documents