11

PLAZMA ENZİMLERİPLAZMA ENZİMLERİ

DR. AHMET ÖZTÜRKDR. AHMET ÖZTÜRK

2

Bir organ veya doku zedelendiğinde Bir organ veya doku zedelendiğinde hücrelerin bütünlüğü bozulduğu için kendine hücrelerin bütünlüğü bozulduğu için kendine özgü içerdiği enzimleri dolaşıma bırakır.özgü içerdiği enzimleri dolaşıma bırakır.

Dolayısıyla örselenen bir organı belirlemek Dolayısıyla örselenen bir organı belirlemek için ,biopsi alma yerine kan örneği almak için ,biopsi alma yerine kan örneği almak hasta için çok daha kolay ve rahat bir hasta için çok daha kolay ve rahat bir uygulamadır.uygulamadır.

Serumda bulunan enzimler karaciğer, Serumda bulunan enzimler karaciğer, kalp,pankreas,prostat ve kaslardan gelir.kalp,pankreas,prostat ve kaslardan gelir.

3

Enzim ölçümünün birçok yararı vardır:Enzim ölçümünün birçok yararı vardır:

1.1. Bir hastalığı belirti vermeden önce Bir hastalığı belirti vermeden önce saptamaya ; saptamaya ;

2.2. Lezyonlu organı bulmaya;Lezyonlu organı bulmaya;

3.3. Bazı enzimlerin serum düzeyleri hastalığın Bazı enzimlerin serum düzeyleri hastalığın seyrini göstermesiseyrini göstermesi

4

Bir dokuya verilen basit bir zararın ardından Bir dokuya verilen basit bir zararın ardından enzimler yıkılan hücrelerden serbest enzimler yıkılan hücrelerden serbest kalacağından hücre içi enzimlerin serum kalacağından hücre içi enzimlerin serum seviyeleri yükselir, bir süre sonra bu seviyeleri yükselir, bir süre sonra bu enzimlerin temizlenmesiyle serum seviyeleri enzimlerin temizlenmesiyle serum seviyeleri düşer düşer

Bu nedenle kan örneğinin ne zaman Bu nedenle kan örneğinin ne zaman alınacağı önem arzederalınacağı önem arzeder

5

İtrah enzimleriİtrah enzimleri:: A: Prostatın asit fosfatazıA: Prostatın asit fosfatazı B: KC nin alkalen fasfatazıB: KC nin alkalen fasfatazı C: Pankreasın amilazıC: Pankreasın amilazı D: Pankreasın lipazıD: Pankreasın lipazı Hücresel enzimler:Hücresel enzimler: CK ve AST gibi plazmaya hızla geçen kısa CK ve AST gibi plazmaya hızla geçen kısa

ömürlü enzimlerle ALT ve ömürlü enzimlerle ALT ve -HBDH gibi -HBDH gibi seruma daha yavaş geçen enzim tipleri seruma daha yavaş geçen enzim tipleri vardırvardır

6

ALKALEN FOSFATAZ(ALP)ALKALEN FOSFATAZ(ALP) ALP lar çinko içeren metalloglikoprotein tipi dimer ALP lar çinko içeren metalloglikoprotein tipi dimer

enzimlerdir.enzimlerdir. Optimum aktivite pH ları 7.5-9.6 arasında değişirOptimum aktivite pH ları 7.5-9.6 arasında değişir Çeşitli fosfat esterlerinin hidrolizlerini katalize Çeşitli fosfat esterlerinin hidrolizlerini katalize

ederlerederler Bu enzimler özellikle kemik osteoblastlarında, Bu enzimler özellikle kemik osteoblastlarında,

hepatobilier kanal hücrelerinde, barsak hepatobilier kanal hücrelerinde, barsak mukozasında renal tubülilerinde beyinde ve mukozasında renal tubülilerinde beyinde ve plesanta da değişik düzeylerde bulunurplesanta da değişik düzeylerde bulunur

Safra ile atılırSafra ile atılır

7

Normal sınırları erişkinde 30-125 IU/L, Normal sınırları erişkinde 30-125 IU/L, çocukta 110-400 IU/L düzeylerindedir.çocukta 110-400 IU/L düzeylerindedir.

Prematür bebeklerde, plazma total ALP Prematür bebeklerde, plazma total ALP aktivitesi normal erişkin düzeyinin 5 katı aktivitesi normal erişkin düzeyinin 5 katı olabilir olabilir

Gebeliğin son trimesterinde artış olmaktadır.Gebeliğin son trimesterinde artış olmaktadır. Yaşlılarda ALP nin kemik izoenziminde artış Yaşlılarda ALP nin kemik izoenziminde artış

olmaktadır.olmaktadır.

8

ALP ARTIŞININ SEBEPLERİALP ARTIŞININ SEBEPLERİ FizyolojikFizyolojik: : Çocuklar, puberte ve Çocuklar, puberte ve

gebeliğin son dönemigebeliğin son dönemi

Patolojik:Patolojik: Karaciğer hastalıklarıKaraciğer hastalıkları: intra ve extra : intra ve extra

hepatik kolestazhepatik kolestaz Eğer ALP normal ve sarılık varsa siroz, Eğer ALP normal ve sarılık varsa siroz,

hepatit veya hemoliz düşünülürhepatit veya hemoliz düşünülür

9

ALP ARTIŞ NEDENLERİALP ARTIŞ NEDENLERİ

1. Paget hastalığı: normalin 20-30 katıdır1. Paget hastalığı: normalin 20-30 katıdır 2. Osteomalaziler ve raşitizm2. Osteomalaziler ve raşitizm 3. Kemikte ikincil kanser metaztazları3. Kemikte ikincil kanser metaztazları 4. Yaygın osteojenik sarkom 4. Yaygın osteojenik sarkom 5. Hiperparatiroidizm 5. Hiperparatiroidizm MalignitelerMaligniteler 1. Hodgkin hastalığı1. Hodgkin hastalığı 2. Multiple myeloma 2. Multiple myeloma 3. Fanconi sendromu3. Fanconi sendromu

10

ALP SEVİYESİNDE AZALMAALP SEVİYESİNDE AZALMA

1. Kemik gelişiminde duraklama1. Kemik gelişiminde duraklama AkondroplaziAkondroplazi Kretenizm(hipotroidi)Kretenizm(hipotroidi) Askorbat eksikliğiAskorbat eksikliği 2. Hipofosfatazya2. Hipofosfatazya 3. Hipoparatroidi3. Hipoparatroidi 4. Hemolitik ikter 4. Hemolitik ikter

11

ASİT FOSFATAZASİT FOSFATAZ Asit fosfatazlar prostat, karaciğer, böbrek, dalak , Asit fosfatazlar prostat, karaciğer, böbrek, dalak ,

alyuvar, trombosit, kemiklerde genelde bulunuralyuvar, trombosit, kemiklerde genelde bulunur Normal total asit fosfataz düzeyi 2-10 IU/L dir. Normal total asit fosfataz düzeyi 2-10 IU/L dir.

Prostatik asit fosfataz 3,5 IU/L nin altındadırProstatik asit fosfataz 3,5 IU/L nin altındadır ARTIŞIARTIŞI : asit fosfatazlar patolojik olarak prostat : asit fosfatazlar patolojik olarak prostat

kanseri ve özellikle kemik metastazlarında artarkanseri ve özellikle kemik metastazlarında artar Paget hastalığı( ileri dönemleri)Paget hastalığı( ileri dönemleri) Gaucher hastalığıGaucher hastalığı Niemann pick hastalığıNiemann pick hastalığı Bazı lösemi tipleriBazı lösemi tipleri

12

5’ NÜKLEOTİDAZ5’ NÜKLEOTİDAZ

Diğer dokulardada bulunabilsede baskın Diğer dokulardada bulunabilsede baskın olarak karaciğer yerleşimlidirolarak karaciğer yerleşimlidir

Enzimin normal düzeyi 9 IU/L altıdırEnzimin normal düzeyi 9 IU/L altıdır Bu enzimin hepatobilier patoloji için özgün Bu enzimin hepatobilier patoloji için özgün

olup intra ve extrahepatik kolestazlar olup intra ve extrahepatik kolestazlar sırasında aktivitesi artarsırasında aktivitesi artar

Yüksek ALP, normal 5’ nükleotidaz düzeyi Yüksek ALP, normal 5’ nükleotidaz düzeyi kemik hastalığını düşündürürkemik hastalığını düşündürür

13

TRANSAMİNAZLARTRANSAMİNAZLAR

Temel 2 transaminasyon reaksiyonu Temel 2 transaminasyon reaksiyonu SGOT(AST) ve SGPT(ALT) dirSGOT(AST) ve SGPT(ALT) dir

AST,AST, başlıca kalpte bulunursada karaciğer, başlıca kalpte bulunursada karaciğer, böbrek, iskelet kası ve Alyuvarlarda bulunurböbrek, iskelet kası ve Alyuvarlarda bulunur

Serum normal sınırı 5-40 IU/L dırSerum normal sınırı 5-40 IU/L dır ALT,ALT, esas olarak karaciğer de bulunurlarsa esas olarak karaciğer de bulunurlarsa

da kalp, iskelet kası ve böbrekte de vardırda kalp, iskelet kası ve böbrekte de vardır Serum normal sınırı 5-55 IU/L dir Serum normal sınırı 5-55 IU/L dir

14

AST düzeyinde fizyolojik olarak yenidoğan AST düzeyinde fizyolojik olarak yenidoğan döneminde üst sınırın 1,5 katı düzeyler döneminde üst sınırın 1,5 katı düzeyler saptanabilirsaptanabilir

Transaminaz aktivite ölçümü miyokard infarktüsü Transaminaz aktivite ölçümü miyokard infarktüsü tanısı için oldukça önemlidir. AST, ALT ye göre tanısı için oldukça önemlidir. AST, ALT ye göre kalbe daha spesifiktirkalbe daha spesifiktir

MI da AST artışı 6. saatte başlar, 36. saate kadar MI da AST artışı 6. saatte başlar, 36. saate kadar devam eder 5.6 günlere kadar normale döner. Bu devam eder 5.6 günlere kadar normale döner. Bu artış normalin 10-100 katı kadar olabilirartış normalin 10-100 katı kadar olabilir

AST akciğer embolisi ve böbrek infarktüsünde de AST akciğer embolisi ve böbrek infarktüsünde de artarartar

15

Karaciğer hastalıklarıKaraciğer hastalıkları

Akut viral ve toksik hepatitlerde gerek ALT ve Akut viral ve toksik hepatitlerde gerek ALT ve gerek AST de normal üst sınırının 10-100 katına gerek AST de normal üst sınırının 10-100 katına varan artışlar saptanır.varan artışlar saptanır.

Akut hepatitlerde AST ve özelliklede ALT artışı Akut hepatitlerde AST ve özelliklede ALT artışı sarılığın çıkışından önce başlar.sarılığın çıkışından önce başlar.

ALT düzeyinde artış gerçekte hepatik bir sitoliz ALT düzeyinde artış gerçekte hepatik bir sitoliz işaretidir ve bu da hastalıgın seyri ve olası nüksü işaretidir ve bu da hastalıgın seyri ve olası nüksü izlemeye yarar.izlemeye yarar.

Transaminaz düzeyinde artış, anikterik hepatitlerin Transaminaz düzeyinde artış, anikterik hepatitlerin tek bulgusudur.tek bulgusudur.

16

Kronik hepatitlerde transaminaz artışı orta Kronik hepatitlerde transaminaz artışı orta düzeydedir ve parankim zedelenmesini düzeydedir ve parankim zedelenmesini gösterir.gösterir.

Karaciğer sirozunda ALT ve AST düzeyi Karaciğer sirozunda ALT ve AST düzeyi normal olabilirlerse de normal sınırın 2 normal olabilirlerse de normal sınırın 2 katına ulaşabilir.katına ulaşabilir.

Safra yollarının tıkanması transaminazlarda Safra yollarının tıkanması transaminazlarda orta dercede bir artışa neden olurken orta dercede bir artışa neden olurken normale dönüş hızlıdır.normale dönüş hızlıdır.

17

AST nin yükseldiği diğer durumlarAST nin yükseldiği diğer durumlar

a. Progresif müsküler distrofia. Progresif müsküler distrofi b. Akut pankreatitb. Akut pankreatit c. Kas yaralanmaları ve cerrahi sonrasıc. Kas yaralanmaları ve cerrahi sonrası d. Hemolitik hastalıklard. Hemolitik hastalıklar e. Enfeksiyöz mononükleoze. Enfeksiyöz mononükleoz f. Gangrenf. Gangren

18

LAKTAT DEHİDROGENAZ (LDH)LAKTAT DEHİDROGENAZ (LDH)

LDH birçok organ kalp ve iskelet kası, LDH birçok organ kalp ve iskelet kası, karaciğer, böbrek, beyin ve alyuvarlarda karaciğer, böbrek, beyin ve alyuvarlarda bulunur.bulunur.

LDH ın normal serum değerleri 200-600 IU/L LDH ın normal serum değerleri 200-600 IU/L dir.dir.

Artefakt olarak invitro hemoliz veya Artefakt olarak invitro hemoliz veya plazmanın kandan geç ayrılmasına bağlı plazmanın kandan geç ayrılmasına bağlı olarak yükselebilir.olarak yükselebilir.

19

Kalp hastalıklarıKalp hastalıkları

Bir MI sırasında LDH düzey artışı 10. saatte Bir MI sırasında LDH düzey artışı 10. saatte başlar.48-72. saatlerde doruğa ulaşır, 15. başlar.48-72. saatlerde doruğa ulaşır, 15. günde normale döner.günde normale döner.

karaciğer hastalıklarıkaraciğer hastalıkları LDH düzeyi hepatitlerde çok artarken LDH düzeyi hepatitlerde çok artarken

prehepatik sarılıkta çokprehepatik sarılıkta çok yüksektir yüksektir LDH genel olarak tümörlerde artar.LDH genel olarak tümörlerde artar. Pernisyöz anemi ve hemolitik anemilerde Pernisyöz anemi ve hemolitik anemilerde

yüksek değerlere çıkar.yüksek değerlere çıkar.

20

LDH ın yükseldiği diğer durumlarLDH ın yükseldiği diğer durumlar

A. Enfeksiyöz mononükleozA. Enfeksiyöz mononükleoz B. Kas distrofileriB. Kas distrofileri C. Akut MIC. Akut MI D. SirozD. Siroz E. PankreatitE. Pankreatit F. Lösemi ve lenfomalarF. Lösemi ve lenfomalar

21

LDH1LDH1 LDH2LDH2 LDH3LDH3 LDH4LDH4 LDH5LDH5

Normal SerumNormal Serum

Kalp KasıKalp Kası

KCKC

İskelet Kasıİskelet Kası

++

++++

--

--

++++

++++

--

--

++

iziz

--

--

iziz

--

++

++

iziz

--

++++

++++

22

- HİDROKSİ BÜTİRAT - HİDROKSİ BÜTİRAT DEHİDROGENAZDEHİDROGENAZ

Bu enzim myokarda özgün olup LDH ın Bu enzim myokarda özgün olup LDH ın LDH1 nin veya B4 ün hızlı izoenzimidir LDH1 nin veya B4 ün hızlı izoenzimidir

MI da, MI da, -HBDH aktivitesi 12 saatte başlayan -HBDH aktivitesi 12 saatte başlayan bir artış gösterir ve 30-72. saatler arasında bir artış gösterir ve 30-72. saatler arasında doruk değer verir. doruk değer verir.

23

KREATİN KİNAZ(CK veya CPK)KREATİN KİNAZ(CK veya CPK)

Bu enzim kalp, iskelet kası ve beyin kökenli Bu enzim kalp, iskelet kası ve beyin kökenli bir enzimdir. Kas kasılması için enerji stoklarbir enzimdir. Kas kasılması için enerji stoklar

Normal serum düzeyi 40-290 IU/Ldir.Normal serum düzeyi 40-290 IU/Ldir. Patolojik değişim:Patolojik değişim: artefakt olarak ve YD artefakt olarak ve YD

döneminde azda olsa artış gösterirdöneminde azda olsa artış gösterir MI da CK düzeyinde artış çok erken (3. MI da CK düzeyinde artış çok erken (3.

saatten itibaren) olup 24-36 saatler arasında saatten itibaren) olup 24-36 saatler arasında doruk verir ve 3-4 günde normale döner doruk verir ve 3-4 günde normale döner

24

Serum CK Aktivitesinin arttığı Serum CK Aktivitesinin arttığı durumlardurumlar

1. muskuler distrofi1. muskuler distrofi 2. MI2. MI 3. şok ve dolaşım yetmezliği3. şok ve dolaşım yetmezliği 4. rabdomyoliz4. rabdomyoliz 5. Cerrahi ve iskelet kası travması5. Cerrahi ve iskelet kası travması 6. grand mal epilepsi6. grand mal epilepsi 7. myozit 7. myozit 8. fizyolojik olarak(yeni doğanda)8. fizyolojik olarak(yeni doğanda) 9. hipotroidizm9. hipotroidizm

25

10. AC infarktüsü10. AC infarktüsü 11. akut serebrovasküler hastalıklar11. akut serebrovasküler hastalıklar 12. kas içi zerklerden sonra12. kas içi zerklerden sonra 13. alkolizm13. alkolizm 14. malign hiperpreksiye bağlı14. malign hiperpreksiye bağlı CK iki alt birim polipeptitten kurulu dimer bir CK iki alt birim polipeptitten kurulu dimer bir

enzimdir. M(kas) ve B(beyin) polipeptitleri enzimdir. M(kas) ve B(beyin) polipeptitleri birleşerek CKbirleşerek CKBBBB veya CK veya CK11, CK, CKMB MB veya CKveya CK22 ve CKve CKMMMM gibi izoenzimleri bulunur gibi izoenzimleri bulunur

26

CKCKMBMB MI tanısına yardımcı olma veya AC MI tanısına yardımcı olma veya AC embolisini ayırdetme veya myokard embolisini ayırdetme veya myokard nekrozunun seyrini izleme için kullanılırnekrozunun seyrini izleme için kullanılır

MI da CKMI da CKMB MB düzeyi total CK ya göre daha düzeyi total CK ya göre daha spesifiktir ve seviyeleri daha geç yükselir spesifiktir ve seviyeleri daha geç yükselir

27

AMİLAZAMİLAZ - amilaz tükrük bezleri ve pankreasta - amilaz tükrük bezleri ve pankreasta

bulunurbulunur Bu ezim nişaştayı dekstrinlere , sonrada Bu ezim nişaştayı dekstrinlere , sonrada

maltoza çevirmek için parçalarmaltoza çevirmek için parçalar Normal sınıro30-110 IU/L dirNormal sınıro30-110 IU/L dir Normal kişilerde plazma amilazının büyük Normal kişilerde plazma amilazının büyük

kısmını pankreas ve tükrük bezlerinden kısmını pankreas ve tükrük bezlerinden gelmekte olup küçük molekül ağırlıklı olması gelmekte olup küçük molekül ağırlıklı olması nedeniyle idrarlada itrah edilmektedirnedeniyle idrarlada itrah edilmektedir

28

Amilazemide artış yapan nedenlerAmilazemide artış yapan nedenler

Normal üst sınırın 5-10 katı artış:Normal üst sınırın 5-10 katı artış:

1.1. Akut hemorajik pankreatit.Akut hemorajik pankreatit.

2.2. Ağır diyabetik keto asidoz.Ağır diyabetik keto asidoz.

3.3. Mide barsak ülserlerinin delinmesi.Mide barsak ülserlerinin delinmesi.

4.4. Ağır glomerüler bozukluk.Ağır glomerüler bozukluk.

29

Normal üst sınırın 5 katına varan artış:Normal üst sınırın 5 katına varan artış:

1.1. Parotiditler. Parotiditler.

2.2. Safra taşları.Safra taşları.

3.3. Kronik pankreatit ve pankreas kanserleri.Kronik pankreatit ve pankreas kanserleri.

4.4. Tükrük bezi lezyonları ve taşları.Tükrük bezi lezyonları ve taşları.

5.5. Dış gebelik rüptürü.Dış gebelik rüptürü.

6.6. Akut apandisit.Akut apandisit.

7.7. Yanıklar ve travmatik şok.Yanıklar ve travmatik şok.

8.8. Akut alkolizm ve alkol zehirlenmesi.Akut alkolizm ve alkol zehirlenmesi.

30

LİPAZLİPAZ

En önemli lipaz pankreatik lipaz olup bu En önemli lipaz pankreatik lipaz olup bu enzim kolipaz denen bir kofaktör varlığında enzim kolipaz denen bir kofaktör varlığında çalışır.çalışır.

Trigliseritlerin önce digliserit sonra da mono Trigliseritlerin önce digliserit sonra da mono gliseritlere parçalar.gliseritlere parçalar.

Pankreatik lipazın normal serum değeri Pankreatik lipazın normal serum değeri 20-210 IU/L’dir.20-210 IU/L’dir.

31

Hiperlipazemi:Hiperlipazemi:

1.1. Akut pankreatit.Akut pankreatit.

2.2. Kronik pankreatitKronik pankreatit

3.3. Pankreas başı kanserleriPankreas başı kanserleri

4.4. Karaciğer bozukluklarıKaraciğer bozuklukları

32

hipolipazemihipolipazemi 1. Diabetin seyri sırasında1. Diabetin seyri sırasında 2. Enfeksiyonlar2. Enfeksiyonlar 3. Akut ve kronik böbrek hastalıklarında3. Akut ve kronik böbrek hastalıklarında 4. Peptik ülser delinmesinde4. Peptik ülser delinmesinde 5. Barsak tıkanmalarında5. Barsak tıkanmalarında 6. Akut peritonitte6. Akut peritonitte

33

GAMA GLUTAMİK GAMA GLUTAMİK TRANSFERAZ(GGT)TRANSFERAZ(GGT)

Temel olarak KC, böbrek, pankreas ve prostatta Temel olarak KC, böbrek, pankreas ve prostatta bulunurbulunur

Patolojik değişimleriPatolojik değişimleri : : 1. Alkolizm :1. Alkolizm :önemli ölçüde alkol alan herkeste önemli ölçüde alkol alan herkeste

serum GGT seviyesi artarserum GGT seviyesi artar Alkolik sirozda GGT artışı çok önemlidir.Alkolik sirozda GGT artışı çok önemlidir. 2. Karaciğer kanserleri2. Karaciğer kanserleri: Primer ve hepatik : Primer ve hepatik

metastazlı kanserlerde GGT de hızlı ve önemli bir metastazlı kanserlerde GGT de hızlı ve önemli bir artış olur artış olur

3. Kolestaz:3. Kolestaz: Tıkanmalı her sarılıkta GGT de Tıkanmalı her sarılıkta GGT de genellikle ALP deki artışa eşlik eden hızlı bir artış genellikle ALP deki artışa eşlik eden hızlı bir artış bulunurbulunur

34

4. İlaç zehirlenmeleri4. İlaç zehirlenmeleri 5. Akut pankreatit ve pankreas başı 5. Akut pankreatit ve pankreas başı

kanserlerinde artış olurkanserlerinde artış olur Transaminazlardan bağımsız olarak GGT Transaminazlardan bağımsız olarak GGT

nin çok yüksek oluşu alkol hepatitine veya nin çok yüksek oluşu alkol hepatitine veya büyük miktarlarda alkol alınmasına , büyük miktarlarda alkol alınmasına , antikonvulsan ilaçlarla indüksiyona veya antikonvulsan ilaçlarla indüksiyona veya kolestatik KC hastalıklarına bağlı olabilirkolestatik KC hastalıklarına bağlı olabilir

35

Infarktüsün başlaması 12sa 36sa 2 60sa 3 4 5 6 7 8 Gün olarak

zaman

Ünite/Litre

OlarakSerumEnzim

Aktivitesi

Mb LDH

HBDH

SGOT

CPK

CK-MB

MI de Serum Enzım Aktivitelerinde Artış Ve Artışın Seyri

36

0 1 2 3 4 5 6 7 Hafta olarak zaman

GGT

ALP

SGOT

SGPTIU/L

OLARAKSERUMENZİM

AKTİVİTESİ

Sarılık

İkterik Viral Hepatit Sırasında Enzimlerin Seyri

37

0 1 2 3 4 5 6 7 Hafta olarak zaman

IU/LOLARAKSERUMENZİM

AKTİVİTESİ

GGT

SGOTALP

SGPT

Akut Alkolik Hepatit Sırasında Enzim Aktiviteleri

38

IU/LOLARAKSERUMENZİM

AKTİVİTESİ

0 1 2 3 4 5 6 7 Gün olarakzaman

ALP

GGT

SGPT

SGOT

LDH

Safra koliği

Tıkanma Sarılığı Sırasında Enzim Aktivitesinin Seyri