Sadržaj Sadržaj.................................................................................................................................................................................1 Predgovor ............................................................................................................................................................................2 Osnovni pojmovi u stonom izdavaštvu ...............................................................................................................................3 Page Maker 65: Kratko uputstvo.........................................................................................................................................5 CorelDRAW 5.0: Kratko uputstvo ....................................................................................................................................16 Photoshop 4.0: Kratko uputstvo ........................................................................................................................................27 Programi za skeniranje i Ghostview..................................................................................................................................39 Prilog: Važne prečice u proučavanim programima ...........................................................................................................41 Literatura ...........................................................................................................................................................................45

Predgovor

Ovaj materijal je nastao kao kratko pomoćno uputstvo za studente za predmet Stono izdavašto (Desktop Publishnig DTP) koji se sluša kao izborni u toku četvrtog semestra studija na Višoj računarskoj školi. Stono izdavaštvo omogućuje da se kompletna priprema za štampu svih vrsta publikacija obavi na računaru. Programi za DTP se mogu podijeliti na: 1) Programe za unos teksta, 2) Programe za crtanje, 3) Programe za obradu fotografija, 4) Programe za slaganje publikacija i 5) Pomoćne programe. Kako je obrada teksta na računaru obrađena u I semestru Više škole u okviru predtmeta Aplikativni softver - tekst procesori to je ovaj dio u sklopu skripte izostavljen. Kao program za slaganje publikacije obrađen je Adobe PageMaker 6.5. Opredjeljenje za ovaj paket a ne za kod nas možda i popularniji QuarkXPress leži prije svega u dvijema činjenicama: 1) Adobe PageMaker ima znatno širu logiku, 2) QuarkXPress ima probleme u radu pod Windows NT-om. Pošto se u našoj sredini najviše koristi Corel kao program za crtanje to je izabran kao materija za izučavanje programa za crtanje. Izbrana je nešto starije verzija 5.0 jer se smatra da unapređenje u obradi bitmapirane slike kao i neke druge kozmetičke prepravke nijesu dovoljne da bi se išlo sa novijim verzijama. Naime u stonom izdavaštvu Corel se koristi kao program za izradu vizit karata, logotipova i jednostavnih grafikona. Njegov glavni konkurent Adobe Illustrator je manje zastupljen kod nas. Što se tiče obrade fotografija izbor je bio krajnje jednostavan. Adobe Photoshop (mi proučavamo verziju 4.0) se smatra najboljim programom za ove namjene. U okviru kursa student bi treba naučiti osnove obrade skenirane fotografije, izrade postera i fotomontažu. Pored ovih u stonom izdavaštvu koriste se programi za skeniranje i obradu Postscript formata te su i oni sažeto prikazani. Dat je i kratak pregled pojmova o štamparstvu, kompjuterskoj grafici, tipografiji, teoriji boja koje je neophodno poznavati zbog ostvarivanja komunikacije sa kolegama i opšte kulture. Da bi se jedna publikacija mogla završiti brzo, odnosno da bi se povećala prodiktivnost rada, potrebno je poznavanje većeg broja prečica. Na kraju ovoga materijala dat je pregled svih prečica PageMakera kao i najvažnijih prečica koje se koriste u Corel-u i Photoshop-u. Materijal koji Vam predajemo na korištenje nema podnaslove. Cjeline koje opisuju srodne komande i opcije formraju pasuse. Redosljed tih cjelina je onakav kakav smo smatrali da omogućava postepeno nadograđivanje. Ovaj materijal je zgodno pomoćno sredstvo i za amatere i za profesionalce koji koriste pojedine alate za DTP u svom radu. Autori će biti zahvalni na sve ukazane greške koje bi doprinjele tačnosti, cjelovitosti i jasnoći ovog materijala.

Autori, Februar 1999

Osnovni pojmovi u stonom izdavaštvu

Da bi se uspješno radilo u procesu štamparstva mora se ovladati osnovnim mjernim veličinama. Standardna SI mjera za dužinu je metar (m), odnosno stoti dio (centimetar) i hiljaditi (mm). U anglosaksonskim društvima aktuelna je veličina inč (1"=2.54cm). Najvažnija štamparska mjerna veličina je cicero. Cicero iznosi 4.23mm (ili 1/12 inča). Mjera za veličinu slova (fonta ili pisma) je point (72pt=1", 12pt=1cicero). Veličina fonta se mjeri od najniže tačke na slovu "g" do najviše tačke na slovu "b". Font od 10pt se u štamparstvu zove "picas" dok je 12pt "elite". Evropski formati papira su klase A, B, C, D itd. A4 je dimenzija 210x297mm. Manji formati imaju duplo užu širu stranicu (npr. A5 210x148mm). Format papira A0 ima veličinu 1m2 - jedan arak. Rezolucija monitora se mjeri u broju tačaka po horizonatli i vertikali (odnos horizontale i vertikale je 4:3). Na primjer veličine su 640x480, 800x600, 1024x768 itd. Veličina monitora se mjeri u inčima dužine dijagonala (npr. 14", 15", 17" i 21"). Rezolucija štampača se mjeri u tačkicama po inču (dpi). Na primjer danas laserski štampači imaju 300 ili 600dpi dok Image Setteri (osvjetljivači filma) mogu imati i preko 2000dpi. Veličine koje se mjere su margine, položaji objekata, razmaci itd. Font je riječ francuskog porijekla i znači odlivak. Fontovi u računarstvu se dijele na vektorske i bitmapirane. Bitmapirani fontovi posjeduju samo neke veličine slova u vidu sličica u odgovarajućim datotekama (za svaku sličicu po jedan fajl). Vektorski fontovi su u memoriji računara prikazani matematičkim formulama i na osnovu jedne datoteke se može generisati veliki broj veličina slova (od 4 do 127 pointa, dok neki fontovi dozvoljavaju i više). Ikonica bitmapiranih fontova u računaru prikazana je slovom A. Predstavnik ove grupe je font Symbol. TrueType fontovi (oznaka TT) su vektorski standard za Windows. Ove fontove su zajednički razvili Microsoft i Apple. Postscript fontovi (oznaka T1), koje je razvio Adobe Systems zahtijevaju odgovarajući Postscript štampač. ATM je Windows program koji omogućava da se Postscript fontovi štampaju na običnim štampačima. Slova se po obliku dijele na slova sa kvrčicama - serifama (serifna) i bezserifna. Bezserifna se koriste (obično) za naslove a serifni za običan tekst. Neki od važnijih štamparskih pojmova su Leading - prored koji je obično 120% veličine fonta. Hyphenation je prelom riječi. Alignment je poravnanje teksta (na lijevu, na desnu marginu, poravnato na obije margine i centrirano). U Page Maker-u neprelomljivi znakovi se umeću sa Ctrl+Shift+"-", Ctrl+Shift"/" i Ctrl+Space+H (za prazninu - Space). Kerning je razmak između pojedinih slova. Pojedine kombinacije slova (npr. WA, VA, ff) izgledaju ružno u standardnom razmaku pa se u tipografiji vrši predefinisanje ovih razmaka što se naziva Kerning. Tracking je opšti razmak između slova. Da bi se podešavao prored upotrebljavaju se specifičnio tipovi razmaka: Em bjeline (širi od obično razmaka), En bjeline (obično polovina Em bjeline odnosno širina brojeva u većini fontova) i Thin bjelina koja je obično 1/4 Em bjeline (ovo se primjenjuje kao razmaka u kombinaciji kakva je tri tačke). Da bi se u štampariji dobila slika u punom koloru neophodno je poslati u štampariju četiri folije (ili pausa) u bojama C - cian, M - magenta, Y - žuta i K - crna (CMYK model). Ako se ne želi kreirati slika u punom koloru već samo da se nekoliko boja pojavi na crtežu može se odraditi i ovakav tip separcije. Svaka naredna boja podiže cijenu štampe u odnosu na cijenu "crno-bijele" štampe za 20-30%. Ponovimo da se za najkvalitetniju štampu folije izvlače na filmu na Image Setterima. U slučaju da se štampa u boji koristi u lične svrhe može se izvršiti na InkJetterima stime što se sa kvalitetnijim, specijalno-perforiranim papirom postiže mnogo bolji izgled crteža. Važno je razlikovati dva tipa grafičkih formata: vektorske i bitmapirane. Vektorski su prigodni za prikazivanje crteža dok su bitmapirani prigodniji za prikazivanje slika. Vektorski formati zapisa se u memoriji računara čuvaju kao matematičke krive koje opisuju crtež. Bitmapirana grafika se sastoji od zapisa pojedinih piksela. Za učitavanje grafika neophodan je odgovarajući konvertor - filtar. Poznati programi za crtanje su: Freehand, Corel i Adobe Illustrator. Programi za obradu fotografija i slikanje su: DeLuxe Paint, Adobe Photoshop, Fractal Design Painter, Corel Photo Paint. Postoji i grupa programa za vizuelizaciju - rendering u koju spadaju: Alias, Lightwave, Soft Image, Bryce i 3D Studio. Uobičajeni zapisi vektorskih formata su WMF - standard za Windows (novi manje primjenjeni je EMF standard), HPG, HGL, PLT - formati zapisa Hewlitt Pacard plotera, CDR - standardni Corelov format, AI - Adobe Illustrator fajlovi, Postscript formati EPS, PS (EPS se koristi za najkvalitetniju štampu) - ovi su formati kao i HGL tekstualni, CGM je stari standard "kvaliteta" koji je čak kvalitetniji od EPS-a ako se ne štampa na Postscript štampačima (standardizovan od strane ANSC), AutoCAD format DXF (ovaj format većina alatki podržava dok se ne preporučuje eksport u ovaj format jer ga programi za DTP slabo podržavaju). Vektorski crteži nemaju probleme sa skaliranjem. Eksportovanje vektorske grafike u bitmapiranu može da dovede do gubitka kvaliteta slike. Najkvalitetniji bitmapirani format je TIFF. Format JPEG postao je popularan zahvaljujući Internetu, jer vrši kompresiju podataka. Postoje dvije vrste kompresije bez gubitka - RLE (Rune Length Encodding) ili LZW i kompresija sa gubitkom podataka (najčešće sitni detalji se izobličuju i gube). JPEG (Joint Photographic Expert Group) je kompresija sa gubitkom koja korsti DCT (diskretnu kosinusnu transformaciju) da bi se kompresija izvršila. Windows standard koji je na ovoj platformi veoma transparentan je BMP. Kodakov standard PCD (Photo CD) daje vrhunski kvalitet ali se u ovaj format ne može vršiti export. Ako se Kodak-u pošalju slike uz (uz odgovarajuću nadoknadu) tačne podatke o filmu, aparatu, kreira se CD sa slikama. Corel PhotoPaint PCX format prvobitno je razvijen za Paintbrush. Kompjuterska mreža Compuserve je razvila format GIF koji

je do pojave JPEG bio izuzetno popularan. Ikonice na radnoj površi Windows-a predstavljaju BMP sličice, snimljene sa ICO ekstenzijom odgovarajuće veličine (obično 256x256 piksela) i u 256 boja. Adobe Photoshop koristi specijalni format PSD koji podržava rad sa slojevima ali koji se u druge programe obično ne može eksportovati. Postoje dva osnovna modela boja: RGB (R - crvena) i CMYK (C - cian, M -magenta, Y - yellow, K - blacK registraciona boja koja se dodaje zbog oštrine slike). Postoje i drugi modeli, npr. Lab koji je predstavljen osvjetljajem slike (Luminosity), i balansom između komponenti (green/red i yellow/blue). Sivoskalirani tonovi su u tzv. Grayscale modelu. Ljudi razlikuju oko 40 nijansi sivog. Kod slike u boji je složenija situacija. Ljudi sa istančanim čulima razlikuju i do 80 miliona boja. RGB model daje 16.7 miliona boja što je skoro sve što ljudi vide. CMYK ima mnogo užu gamu (raspon) boja što znači da se separacijom ne mogu postići sve vidljive boje. U poslednje vrijeme u upotrebi je i HiFi (High Fidelity) model sa sedam boja od kojih u u upotrebi najviše četiri. Lab model je nešto širi model od RGB-a. Nijedan model nije potpuni podskup drugog modela. Skener je uređaj za digitalizovanje slike. Profesionalni skeneri prelaze cijenu od 60000DEM. Jeftiniji stoni skeneri mogu da se kupe ispod 1000DEM. Postoje i ručni skeneri čiji kvalitet bitno zavisi od pažljivosti korisnika. Pored slika skenirati se može i tekst koji se odgovarajućim OCR programom može "prepoznati" i dalje obrađivati. Poznati OCR programi su Recognita i CorelTrace. Kvalitetniji skeneri mogu skenirati filmove što je neophodno za novinske kuće. Postscript je grafički jezik za štampače koji je prihvatila većina svjetskih proizvođača tako da je postao nezvanični standard. Ovaj format je tekstualan i lako se distribuira pomoću elektronske pošte, odnosno editorom teksta prepravljati. Drajveri za postscript omogućavaju direktno kreiranje reversne šihte, negativa (za filmove), skaliranje prilikom štampanja, izvlačenje probnih kopija. Postoje dvije vrste Postscript PS i kvalitetniji EPS. Za kolor Postscript se koriste PS2 i EPS2. Postoje posebni Postscript fontovi i programi za emulaciju na običnim štampačima.Za emulaciju fontova koristi se ATM dok se za emulaciju kompletnog postscripta korist Ghostview. Postscript štampa može biti relativno spora.

PM 65 Kratko uputstvo

Ikonica PageMaker-a je:

Sl.1 Ikona programa PM 65

Otvaranje novog fajla se obavlja sa File/New ili prečicom Ctrl+N. U PageMaker-u intezivno se koriste prečice i njihovo je poznavanje neophodno za brz i efikasan rad. Kompletan spisak prečica je dat u prilogu. Prije početka rada treba u odgovarajućem box-u postaviti Document Setup:

Sl.2. Dialog box Document Setup

Opcije su: Page Size: veličina papira. Dimensions: dimenzije papira. Orientation: orijentacija papira (Tall uži, Wide širi). Double-sided: dvostrana štampa (margine su tada unutrašnje i spoljašnje a ne lijeva i desna). Facing pages: uključuje prikazivanje naspramnih stranica. Adjust Layout: u slučaju da dođe do promjene Layout-a (izgleda - broja kolona, margina, veličine papira), Page pokušava

da premjesti objekte (djelove teksta, grafika itd.) i da prati nastalu promjenu. Restart page numbering: postavlja numeraciju stranica na 1 (ova se opcija uključuje u slučaju da je publikacija dio više

publikacija povezanih u Book, pa se želi da neki dio publikacije počne numeraciju od početka). Number of pages: broj stranica u publikaciji (može da se tokom rada mijenja, kao i svi ostali dijelovi Setup-a). Start page numbering: početni broj stranice (u publikaciji može biti 999 stranica stime što poslednja stranica u

publikaciji ne može preći 9999). Margins: margine publikacije. Compose to printer: štampač za koji se priprema za štampa vrši. Od početka do kraja rada to treba da bude onaj štampač

na kome će se završna verzija publikacije pripremiti za štampu. Target output resolution: rezolucija štampača za koji se publikacija priprema (važi isto što je rečeno za prethodnu

opciju). U PageMaker-u je moguće postaviti preference i default-e. Preference se postavljaju sa File/Preferences/General (Ctrl+K) kada se otvara dialog box na slici 3. Opcije u okviru ovog dialog box-a su: Measuremenst in: mjerne veličine (postaviti ih u milimetre). Vertical ruler: mjera za vertikalni lenjir (obično isto u milimetrima). Show loose/tight lines: prikazuje jedan od Layout problema za izgubljene i kratke linije (u slučajevima uskih kolona,

kakve su u novinama, prilikom preloma se dešava da neka izuzetno duga riječ ne može da stane u red, i slično). Show "keeps" violations: druga vrsta Layout problema koja se kao i prethodna prikazuje sivom linijom preko teksta sa

"problemom".

Sl.3. Dialog box Preferences

Graphics display: izbor načina grafičkog prikaza (u slučaju da suviše ne usporava rad računara treba ga podesiti na High

resolution. Horizontal nudge: horizonalni pomjeraj objekta koji se postiže klikom na odgovarajuće dugme u kontrolnoj paleti (o

paleti više kasnije). Postavlja se na 1mm ili veličinu tog reda. Vertical nudge: vertikalni pomjeraj. Use "Snap to" constraints: objekti koji se nalaze u okolini "ograničenja" (linija kolona, margina ili vodilja) se "lijepe" za

ograničenja. Save options: može se izabrati "brže" snimanje (Faster) ili da fajlovi budu manji (Smaller). Guides: definiše prikazivanje linija vodilja u publikaciji Front (vodilja ispred objekta u publikaciji) ili Back (vodilja iza

objekta u publikaciji). More: definiše dodatne opcije. Map fonts: definiše preslikavanje fontova, u slučaju da se u publikaciji koja se učitava u PM postoje fontovi koji ne

postoje na lokalnom sistemu ovdje se zadaje sa kojim će fontovima biti obavljena zamijena. Korisnik treba da podešava slične fontove.

CMS setup: je tzv. Color Managment System koji treba podesiti za hardver kojim korisnik raspolaže. Ovo je veoma značajno da bi korisnik imao osjećaj kako će zapravo publikacija izgledati kada bude odštampana. Pored ovog podešavanja, treba znati podesiti i radno okruženje (posebno pozadinu monitora, svijetla u prostoriji da se ne bi stvarala pogrešna slika o finalnoj publikaciji).

Druge preference su: File/Preferences/Online: za kreiranje internet i online publikacija (neće biti obrađivano u kursu). File/Preferences/Layout Adjustment: podešavanje problema koje može da se prouzrokuju promjenom Layout-a i

njihovo podešavanje. File/Preferences/Trapping: opcija vezana za štampanje u više boja. Tokom štampe u više boja može se dogoditi da

postoji "rupa" u bojama na granici dvije boje, ili da se izgube tanke linije. Gubitak suviše tankih linija je greška čovjeka koji kreira publikaciju jer se ispod određene granice linija u štampariji ne mogu reprodukovati. Trapping je štampa boja koje su u pozadini čime se prevazilazi problem "rupa" u bojama.

Drugi tip podešavanja u Page-u su default-i. Jedan dio Default-a se postavlja dok su zatvoreni svi fajlovi. Na primjer postavljanje Document Setup-a kada su svi fajlovi zatvoreni dovodi do toga da prilikom slijedećih sesija u Page-u u Document Setup-u budu upisani prethodni podaci. Postoje i druge vrste default-a o kojima će biti više riječi kasnije. Postojeći fajl se otvara sa File/Open (Ctrl+O). Fajl je potrebno naći na disku. Može se otvarati kao original (Original) ili kao kopija (Copy). File/Recent Publications je otvaranje poslednje editovanih publikacija. Snimanje je klasično File/Save (Ctrl+S). Snimati treba često. Pod drugim imenom se snima sa File/Save As (Ctrl+Shift+A). Fajl se može snimiti kao (Save as Type): publikacija (Publications), šablon (Template) i u formatu Page 6.0 (A copy in 6.0 format). Uobičajeno publikacije su sa ekstenzijom *.P65 a šabloni sa *.T65. Istovremeno je moguće otvoriti više fajlova (pogodno za kopiranje djelova publikacije). Podešavanje rada sa više publikacija se obavlja u meniju Window, sa Window/Tile i Window/Cascade. Prečica Ctrl+F6 je Windows standard za prelaženje iz jedne u drugu publikaciju u okviru istog programa. Istovremeno snimanje promjena koje su nastale u više fajlova se obavlja sa Shift+File/Save All. Opcija Save kada je pritisnuto Shift se mijenja u Save All. Fajl se zatvara sa File/Close (Ctrl+W). Opcija File/Revert vraća publikaciju na stanje poslednjeg snimanja. Važna mogućnost PageMaker-a je "spašavanje" fajlova. Nakon svakog poteza u radu računar pravi mini-save kopiju. U slučaju da se program "zaglavi" ili dođe do prekida napajanja, prilikom slijedećeg startovanja Page-a i otvaranja publikacije fajl je u obliku kakav je bio u trenutku kada se prekid rada dogodio. Da bi se fajl "spasio" prije izlaska iz Page-a neophodno ga je snimiti. Da bi se ovo moglo primjenjivati fajl mora biti snimljen barem jednom i imenovan.

U meniju Edit nalaze se opšte Windows odrednice: Edit/Undo (Ctrl+Z), Edit/Cut (Ctrl+X), Edit/Copy (Ctrl+C), Edit/Paste (Ctrl+V) i Edit/Clear (Del). Važno je napomenuti da meni Undo nije svemoćan i da važi samo korak unazad (na poslednje snimljenu verziju vraća File/Revert). Opcije Edit/Paste Multiple omogućava višestruko kopiranje istog sadržaja Clipboard-a, dok opcija Edit/Paste Special omogućava podešavanje tipa podatka koji se prebacuje preko Clipboard-a. Naime, Windows često ne "pogodi" tip podataka koji se nalazi u memoriji pa mu treba "pomoći" da kopiranje obavi na pravi način. Jedinstvenog savjeta za ovu priliku nema već se preporučuje isprobavanje. Dobro je i steći naviku da se ne koristi Clipboard već da se koristi importovanje fajlova (konverzija) posebno jer PageMaker ima odlične programe za konverziju. Opcija Edit/Insert Object omogućava ugrađivanje u Page elemenata rezultata drugih programa. Posebno je značajna mogućnost ugrađivanje Adobe Table za kreiranje tabela i programa za kreiranje formula (Page ne posjeduje ovaj program). Opcije Create New i Create from File omogućavaju ugrađivanje objekta direktno u Page-u i postojećeg objekta iz fajla respektivno. Sa File/Place (Ctrl+D) se u publikaciju smiještaju tekstualni fajlovi, slike, elementi baza podataka, radne tabele i slično (u slučaju online publikacija to mogu biti i snimci zvukova i filmova). Na slici je prikazan dialog box Place.

Sl.4. Place dialog box

Pretraživanje fajlova po disku i potraga za fajlovima su isti kao u svim Windows programima. U poljima Kind, Size, Last Modified nalaze se informacije o selektovanom fajlu. Neke od važnih opcija ove naredbe su: As new item: ovom opcijom se fajl smiješta u publikaciju kao novi objekat. Replace entire story (graphic): omogućava zamjenu selektovane "priče" (tekstualnog objekta) ili grafika u publikaciji

novim objektom. Wihtin frame: omogućava unos teksta u okviru specijalnih tekstualnih objekata (frame-ova). Show filter preferences: omogućava preciziranje opcija fajla koji se želi smijestiti u publikaciju. Retain Format: u slučaju da se mijenja postojeća "priča" zadržava se format te "priče". Retain cropping Data: u slučaju da se mijenja grafik zadržavaju se informacije o odsjecanju grafika (cropping-u). Convert quotes: konvertovanje ravnih znaka navoda "" u takozvane tipografske “”. Read tags: u slučaju učitavanja tzv. tagovanog teksta, kao što je tekst u HTML fajlovima, učitava se kao odgovarajuće

naredbe a ne kao običan tekst. Posebno je značajno objasniti osnovne opcije koje postoje prilikom otvaranja tekstualnih fajlova (sa ekstenzijom TXT). U slučaju da je uključena opcija Show filter preferences prilikom otvaranja tekstualnih fajlova pojavljuje se dialog box kao na slici. Opcije u ovom box-u su brisanje viška Enter je oznaka na kraju reda i na kraju pasusa (At end of every line i Between paragraphs), automatska zamjena 3 ili više praznina tabulacijom, te učitavanje tekstualnih fajlova u obliku DOS (ASCII standard) ili Windows tekst fajlova (ANSI standard). Tekst se može umetati u publikacije na više načina koji zavise od opcije Layout/Autoflow. Kada se odabere sa Place naredbom neki tekstualni fajl pokazivač miša dobija drugačiji oblik (kaže se da je tekst u mišu). Tekst se može pozicionirati na stranici prevlačenjem. Objekat u kome je tekst smješten dio je "priče" ili "story". Oko teksta postoji oznaka sa šest markera. U slučaju da je kompletan fajl smješten u jedan box oblik je prikazan na sl.6a dok je box kao dio priče koja se nastavlja prikazan na sl.6b. Markeri na ivicama omogućavaju da se prevlačenjem izvrši promjena veličine box-a. Ako je marker na vrhu prazan označava početak priče a u slučaju da je upisan "+" označava da je ovo nastavak priče. Marker na dnu u slučaju da je prazan označava kraj priče dok crvena strelica nadolje označava da se priča može nastaviti. Priča se može nastaviti klikom na crvenu

Sl.5. Text-only import filter

Sl.6. a) Tekst box koji je jedna priča, b) Tekst box koji je u sredini neke priče

strelicu i prevlačenjem na drugo mjesto u publikaciji. Ovo je ručno unošenje teksta u publikaciju. Za "veću količinu" teksta ovo je veoma sporo. Ako je uključeno Autoflow klikom se popunjavaju kolone do kraja a zatim se popunjava slijedeća stranica. Ako u publikaciji nema mjesta tekst se smiješta na stranicama koje Page automatski kreira. Sa Shift+klik tekst se unosi poluautomatski. Popunja se do kraja kolone. Novim klikom se popunjava slijedeća kolona itd. Kada je isključeno Autoflow klik popunjava kolonu do kraja, Shift+klik je poluautomatski rad dok Ctrl+klik nema posebno značenje. Automatska popuna teksta je korisna u slučaju unosa velike količine teksta (na primjer za knjigu ili slično). Ako se priča nalazi u više box-ova promjena dimenzija box-a automatski će "preliti" tekst između box-ova. Unos grafika nakon selekcije se obavlja prevlačenjm miša po pozicijama gdje se grafik želi smijestiti u publikaciju. U zavisnosti od vrste grafika pokazivač miša ima različiti oblik. U slučaju Postscript fajlova, fajl se prikazuje u obliku "picture placeholders-a" sa upisanim slovima PS. Ovakav se crtež može odštampati samo na štampačima koji podržavaju ovaj grafički jezik. Svi koji se ozbiljno bave stonim izdavaštvom danas moraju posjedovati ovakve štampače. Ako se slika želi editovati u programu koji radi složene operacije sa slikama klikne se na sliku i izabere Edit/Original. Optimalno je da se podesi da program za obradu fotografija bude Adobe Photoshop. Veoma često se neke operacije žele izvršiti istovremeno na jednom ili više objekata. Takve objekte je neophodno selektovati. Selekcija se obavlja prevlačenjem miša preko objekata. Drugi način je klik na objekat koji se želi selektovati. U slučaju da se neki objekat želi pridružiti selekciji obavi se Shift+klik na taj objekat. Sa Ctrl+A selektuje se kompletna publikacija dok se sa Ctrl+Shift+A deselektuje. Podešavanje broja kolona u publikaciji se obavlja sa Layout/Column Guides. Može se podesiti broj kolona (Number of columns), razmak između kolona (Space between columns), podesiti broj kolona odvojeno za lijeve i desne stranice u dvostraničnim publikacijama (Set left and right pages separately), i prilagoditi postojeće objekte promjenama Layouta. Dimenzije kolona se mogu mijenjati prevlačenjem pokazivača kolona. Značajna pomoćna mogućnost svih programa za grafički dizajn su linije vodilje za koje se pojedini objekti mogu lijepiti, odnosno koje služe za precizno postavljanje objekata u publikaciji. Vodilje se u Page-u postavljaju klikom na lenjir i prevlačenjem do željene pozicije. Brišu se "vraćanjem" u lenjir. U uglu između lenjira nalazi se nulta tačka. Pomjeranje nulte tačke obavlja se prevlačenje lenjirom sa ikonice nulte tačke ka novoj poziciji. Dvostrukim klikom nulta tačka se vraća na default (uobičajeno) mjesto. Opcija View/Snap to Rulers (Ctrl+Alt+R) omogućava smiještanje linija vodilja isključivo na crticama lenjira (suprotno dejstvo ima ponovni poziv), View/Zero Lock zaključava (onemogućava pomjeranje) nulte tačke, View/Hide Rulers (Ctrl+R) vrši skrivanje lenjira (odnosno ponovno prikazivanje ako je skriven). Prikazivanje ili skrivanje vodilja se obavlja sa View/Show (ili Hide) Guides (Ctrl+";"), dok se vezivanje objekta za vodilje obezbjeđuje sa View/Snap to Rulers (Ctrl+Shift+";"). Objekti se vezuju za vodilje radi preciznog postavljanja. U određenoj zoni svi objekti koji se prevlačenjem pomjeraju ili pozicioniraju (objekat se prevlačenjem može pomjerati a klikom na neki od markera i prevlačenjem mijenjaju mu se dimenzije) vezuju se za vodilju. Vodilje se mogu pomijerati kao i drugi elementi publikacije. Da se ne bi slučajno pomjerile mogu se zaključati sa View/Lock Guides (Ctrl+Alt+";"). Brisanje vodilja se obavlja sa View/Clear Ruler

Guides. Sa View/Send Guides to Back vodilje se šalju u pozadinu objekata (da nebi smetale selektovanju objekata, promjeni dimenzija objekata i slično). Zumiranje se može obaviti sa View/Zoom to. Prečice su Ctrl+5 za 50%, Ctrl+7 za 75%, Ctrl+1 za 100%, Ctrl+2 za 200%, Ctrl+4 za 400%. Pogled na komplentan Pasteboard (oblast oko prikaza stranice u kojem se mogu smiještati djelovi publikacije koji će se kasnije smjestiti na stranicu) se dobija sa View/Entire Pasteboard (Ctrl+Shift+0). Elementi publikacije na Pasteboard-se ne štampaju. View/Actual size (Ctrl+1) i View/Fit in Window (Ctrl+0) su dva najčešća režima rada. Važan je prekidač (gotovo najupotrebljivija prečica u Page-u) između Fit in Window (kompletna stranica u prozoru) i Actual size (uvećanje 1:1 za štampu) je Shift+desni klik. Zumiranje stranice se može obaviti i sa View/Zoom in (Ctrl+"+") a suprotno je View/Zoom out (Ctrl+"-"). Rad u Pageu je nezamisliv bez osnovnih alatki - Tool-a koji je prikazan na slici.

Sl.7. Osnovne alatke PageMaker-a

Prikazivanje (ili skrivanje) toola se obavlja sa Window/Hide (ili Show) tool. Pointer tool se bira sa F9 (ili klikom na odgovarajuću stavku). Služi za selektovanje objekata, promjenu veličine objekata i njihovo pomjeranje. Line tool se bira sa Shift+F5 i služi za crtanje linija. Constrained line tool (Shift+F6) služi za crtanje linija pod uglovima koji su inkrement 45 stepeni. Pravougaonici se crtaju sa Rectangle tool (Shift+F4). Ako se tokom prevlačenja pravougaonika drži pritisnuto Shift crtaju se kvadrati. Sa Ellipse tool (Shift+F3) crtaju se elipse (ovali) a uz držanje Shift krugovi. Poligoni se crtaju sa Polygone tool (Shift+F7) a sa Shift se dobijaju pravilni poligoni. Dvostrukim klikom na poligonom i dodavanjem i oduzimanjem tačaka može se mijenjati oblik poligona. Cropping tool (Shift+F11) se primjenjuje na slike (crteže i fotografije) i služi za odsjecanje slika. Za rotiranje objekta služi Rottating tool (Shift+F9) a ako se pridržava Shift rotacija se vrši za uglove od po 45 stepeni. Rotacija se vrši pomjeranjem poluge oko centra rotacije. Pravougaonik, elipsa i poligon sa znakom X na sredini su tekstualni objekti - frameovi. Obično se koriste za izradu visokodizajniranih publikacija. U okviru kursa samo ćemo se kratko osvrnuti na rad sa frameovima. Za pomjeranje u publikaciji može poslužiti Hand tool. Alatka za zumiranje (Zoom tool) se dobija izborom Shift+F8 a sa Ctrl ima suprotno dejstvo. Pojedine alatke tool-a mogu da posluže za postavljanje default-a. Dvostruki klik na Pointer tool služi za postavljanje General preferences. Dvostruki klik na Text tool daje dialog box Character specifications. Ovaj box služi izbor default fonta, veličine, proreda (Leading), skaliranja po horizontali, boje, zasićenosti boje (Tint), pozicije (može biti Normal, Superscript i Subscript), oblika slova (Normal, Small caps, All caps), Tracking-a (proredi između slova), prelom linije (Break, No break) i stila fonta (Normal, Bold, Italic, Underline, Reverse i Strikethru). Dvostruki klik na Line i Constrained line tool omogućava postavljanje default-a za oblik linije (Stroke), Rectangle tool je prečica za default o postavljanju zaobljenih uglova pravougaonika (Rounded corners), Ellipse tool je prečica za Fill/Stroke default u kome se pored oblika linije postavlja default i za popunjenost objekta, Polygone tool je prečica za podešavanje broja stranica poligona i oblika poligona, dvostruki klik na bilo koju frame alatku daje izbor preferenci za frame, dvostruki klik na Hand tool i Zoom tool su prečice za Fit in window i Actual size respektivno. Može se očekivati da pored teksta koji se importuje u Page-u bude potrebno kreirati i neke posebne tekstualne objekte (obično za naslove i slično). Za to služi Text tool (Shift+F2). Nakon izbora ove alatke prevuče se preko površi publikacije, nakon čega se tekst može kucati. Pointer tool selektuje kompletan text box, dok se sa Text tool-om selektuje samo dio teksta. Podešavanje selektovanog teksta se može obaviti sa Type/Font, Type/Size i Type/Leading. Prored se automatski obično podešava na 120% veličine fonta. Stil fonta se može podešavati sa Type/Type Style. Pojedini stilovi se mogu podesiti i prečicama: Ctrl+Shift+Space - Normal, Ctrl+Shift+B - Bold, Ctrl+Shift+I - Italic, Ctrl+Shift+U - Underline, Ctrl+Shift+V - Reverse (u suprotnoj boji), Ctrl+Shift+S - Strikethru (prekrižena). Detaljno podešavanje se obavlja sa Type/Character (Ctrl+T). Detaljno formatiranje pasusa (Paragraph-a) se obavlja sa Type/Paragraph (Ctrl+M). Otvara se box kao na slici sa opcijama: uvlačenje (indent) od lijeve margine, uvlačenje prve linije i uvlačenje od desne margine (Left, First i Right), prostor ispred i iza pasusa (Before i After), poravnanje (Alignment), riječnik koji se upotrebljava (Dictionary). Druge važne opcije su: Keep lines together kojom se sve linije pasusa zadržavaju zajedno, Column break before prije pasusa se prelama kolona, Page break before prije pasusa se prelama stranica Keep with next lines omogućava da se u istom stupcu (koloni ili stranici) pored pasusa nađe i nekoliko slijedećih linija,

Sl.8. Paragraph specifications dialog box

Window control lines kontrola "udovica", onemogućava postojanje pojedinačnih (ili specificiranog broja redova) na dnu stranice,

Orphan control kontrola "siročića", onemogućava da manje od specificiranog broj redova pređe na slijedeću stranicu, Include in table of contents pasus se uključuje u sadržaj (pogodno za naslove).

Opcija Rules se odnosi na linije koje se mogu nalaziti oko pasusa. U opciji Spacing se postavljaju veoma značajne tipografske veličine, minimalni, željeni i maksimalni razmak između riječi i karaktera. Pored uobičajenog načina rada (Layout view) može se za editovanje tekst koristiti Page-ov editor. Ovo je tzv. Story editor - editor priča. Prelazak iz jednog u drugi način rada je Ctrl+E. U editoru se ne vide fontovi već se samo može unositi tekst. Osobine editora priča se postavljaju sa Ctrl+K pa izborom More u sekciji Story editor. Za formatiranje indent-a i tabulacije koristi se Ctrl+I. Korišćenje lenija koji se pojavi (prikazan je na slici) veoma je slično kao u Word-u.

Sl.9. Lenjir za podešavanje indenta i tabulacije

Veoma značajna opcija u programima za stono izdavaštvo je prelom riječi - Hajfenacija koja se u Page-u podešava sa Type/Hyphenation. Hajfenacija može biti ručna, ručna+riječnik i ručna+algoritam. Pošto ne postoji kvalitetan riječnik za naš jezik bira se ručno+algoritam uz podešavanje hajfenacione zone i maksimalnog broja uzastopnih redova koji se mogu prelomiti. U slučaju da je u General preferences uključeno prikazivanje Layout problema loše prelomljene zone biće prikazane kao sive. Umetanje tirea koji se automatski brišu ukoliko prestane potreba za njima se obavlja sa Ctrl+Shift+"-". Prelom reda koji nije prelom pasusa se dobija sa Shift+Enter. U Page-u se u dnu radne površine vide ikonice stranica kao i oznaka Master stranice (oznaka sa upisanim R i ako su dvostranične publikacije sa L). Prelazak sa stranice na stranicu se obavlja klikom na odgovarajuću ikonicu. Drugi način je sa Layout/GotoPage (Ctrl+Alt+G) i upisom odgovarajuće stranice. Sa Layout/Insert page unosi se određeni broj stranica na specificirano mjesto u publikaciji. Stranice se mogu izbrisati sa Layout/Remove Pages. Za sortiranje stranica može poslužiti opcija Layout/Sort Pages. Izborom stranica i njihovim prevlačenjem može se promijeniti redosljed u publikaciji. Za kretanje kroz publikaciju mogu poslužiti i tasteri PageUp i PageDown. Važni tipografski pojmovi su Kerning i Tracking. Kerning je razmak između pojedinih tipova slova koji mogu da ružno izgledaju u paru (npr. VA, WA itd). Tracking je razmak između svih slova u publikaciji. Opcijom Edit/Track omogućava se editovanje ovih razmaka. Važno je čuvati fajl TRAKVALS.BIN u kome se čuvaju podaci o tracking-u. Horizontalno skaliranje slova se postiže sa Type/Horizontal Scale. Poravnanje (Alignment) se pored dialog box-a Paragraph specification može podešavati i opcijom Type/Alignment odnosno prečicama Ctrl+Shift+L - lijevo, Ctrl+Shift+R -desno, Ctrl+Shift+C - centrirano, Ctrl+Shift+J - justified (na obije margine) i Ctrl+Shift+F - force justified (forsirano poravnavanje na obije margine i posljednjeg reda pasusa). Podešavanje oblika putanje i popunjenosti crteža se obavlja sa Element/Stroke, Element/Fill odnosno Element/Fill and Stroke (Ctrl+U). Sa Element/Arange objekti koji se nalaze jedan iznad ili ispod drugog mogu da promijene redosljed. Više selektovanih objekata može se grupisati sa Element/Group (Ctrl+G). Grupa se razgrupiše sa Element/Ungroup (Ctrl+Shift+G). Pojedini elementi publikacije mogu da se fiksiraju za određenu poziciju (da se zaključaju) sa Element/Lock

Position (Ctrl+L). Objekat se "otključava" sa Element/Unlock (Ctrl+Alt+L). Sa Element/Polygon Settings i Element/Rounded Corners podešavaju se poligoni odnosno zaobljenost uglova poligona. Objekat se može učiniti neštampajućim sa Element/Non-Printing. Rad sa stilovima je osnova brzog rada u stonom izdavaštvu. Paleta za rad sa stilovima (prikazana na slici) dobija se sa Ctrl+B. Postojeći stil se može izmjeniti dvostrukim klikom na ime stila. Stilu se može promijeniti ime, stil na kome je zasnovan i stil koji ga prati. Na primjer naslove prati običan tekst. Ispod ovih podataka upisani su podaci o stilu. Promjena parametara za karaktere i pasuse uglavnom je već opisana u box-u sa stilovima mijenja se sa Char i Para. Kod karaktera mogu se podešavati opcije (Options) za podešavanje veličine pojedinih znakaova odnosno može se pomjeriti osnovna linija teksta (Baseline shift). U paleti sa stilovima može se pomoću menija kreirati novi stil, izvršiti dupliranje stila, izbrisati stil itd. Disketa pored imena stila da je učitan iz neke tekst-procesor aplikacije. Oznaka "+" je dodatno formatirani stil. Stilovima se obično dodijeljuju nazivi koji jasno očitavaju čemu služi stil. Na primjer GlavniNaslov, ObičniTekst itd. Stilove koje želimo uključiti u sadržaj treba obavezno označiti. Postoje i dodatne opcije za rad sa stilovima. Stil se može primjeniti kada je selektovan pasus klikom na naziv stila u paleti ili sa Type/Style. Iz menija stil se može modifikovati sa Type/Define Style (Ctrl+3). Postoji mogućnost da se iz druge DTP publikacije importuje stil (Import). Na taj način "dobar" stil se može kopirati između publikacija. Važna je i mogućnost da se naredni stil može promjeniti sa prethodnim.

Sl.10. Paleta stilova

Veoma važan elementa aplikacije je kontrolna paleta. Prikazivanje kontrolne palete se obavlja sa Window/Show Control Pallete (Ctrl+'). Izgled kontrolne palete se mijenja u zavisnosti od objekta. Za selektovane objekte (sl.11a) grupe dugmadi imaju slijedeće značenje: primjena (proxy dugme), oznaka referentne tačke, pomjeranje, širina, visina, skaliranje, rotiranje, distorzija, flip objekta. Značenje tastera u paleti kada se radi sa tekstualnim objektom (sl.11b) je: primjena, prekidač za rad sa fontom i sa pasusom, izbor fonta, stilovi ( Normal, Bold, Italic, Underline, Reverse, Strikethru, Small caps, All caps, Superscript, Subscript), veličina fonta, prored (obično 120%), tracking, horizontalno skaliranje, kerning i pomjeraj osnovne linije. Kontrolna paleta za rad sa pasusima prikazana je na sl.11c. Može se podesiti (redom): stil, poravnanje, pozicija pokazivača u pasusu, indentovanje, prostor prije i poslije pasusa, poravnanje linija po kolonama. Paleta za rad sa slikama prikazana je na sl.11d dok je na sl.11e prikazana paleta za rad sa grupisanim objektima.

a)

b)

c)

d)

e)

Sl.11. Različiti oblici kontrolne palete

Paleta za izborm boja se uključuje sa Window/Show (ili Hide) Colors (Ctrl+J). Posebno su interesantne boje u CMYK i RGB modelu. Prve su štamparske boje i označavaju separaciju u cijan, žutoj, magenta i registracionoj boji (crna). Drugi tip su ekranske boje crvena, zelena i crvena koje predstavljaju tri boje svjetlosti. Ikonica CMYK boja ima četiri boje a RGB tri. Postoje dvije vrste boja procesne (bliske CMYK modelu) i spot boje (bliske RGB modelu). U slučaju rada sa spot bojama postoji velika mogućnost da odštampano ne odgovara onome što se na ekranu vidi. U paleti se mogu odvojeno ili zajedno izabrati boja putanje i popunjenost. Zasićenost je označena kao tint i mjeri se u procentima osnovne boje. Pomoću menija u paleti može se dodavati nova boja, kreirati duplikat postojeće ili se boja izbrisati iz palete. Za brisanje može poslužiti i Trash u dnu palete. Druga ikonica na dnu palete služi za kreiranje nove boje. Prilikom izbora nove boje treba izabrati ime boje, model boja (RGB, CMYK, HLS i HiFi). Za štamparsku separaciju uvijek se koristi CMYK. Novi standard HiFi (high fidelity) omogućava štampanje u sedam boja (uvijek se koristi četiri od tih sedam) sa širom gamom boja od CMYK modela. Opcija Overprint omogućava štampanje boje čak i ako je objekat u drugoj boji iznad ovog objekta. Ovo je potrebno da bi se u pojedinim slučajevima izbjegle praznine u štampi. Za izbor boje potrebno je u odgovarajućim poljima box-a unijeti vrijednosti ili isto podesiti klizačima. Postojeće biblioteke bojase dobijaju sa Libraries. Važno je napomenuti da je sa prikazom boja vezan CMS koji omogućava približno prikazivanje boja na monitoru vezano za konkretni štampač za koji se priprema vrši. Podaci o CMS-u se podešavaju u General preferences. Boje se mogu definisati i sa Utilities/Define Color. Opcije su New, Edit, Import, Remove i Remove Unused (brisanje boja koje se ne koriste). None je bez boje, Paper boja papira koja se ne preštampava, dok je Registration registraciona boja (crna - "K" u separaciji). Ova boja je dodata CMY modelu (koji je suprotan od RGB gdje se boje dodaju a ovdje se oduzimaju od bijele svjetlosti) jer se sa tri boje ne može postići željena oštrina.

Sl.12. Kontrolna paleta za rad sa bojama

Više selektovanih objekata može se precizno poravnati - distribuirati pozivom Element/Align (Ctrl+Shift+E). U dialog box-u preciziraju se opcije poravnavanja (ili distribuiranja) selektovanih objekata. Za rad sa master stranicam koristi se paleta Window/Show master (u jednoj paleti postoji mogućnost postojanja više paleta a korisnik može po slobodnoj volji da kombinuje pojedine palete). Master stranica je stranica sa zajedničkim elementima koji se mogu prenositi na druge stranice (kolone, margine, crteži, header, footer itd). Ako u dokumentu postoji samo jedan master on se naziva Document master. U master paleti se veoma slično kao u paleti za stil ili boju, može kreirati novi master, duplirati ili izbrisati postojeći. U slučaju da se master želi kreirati potrebno mu je dati ime, odabrati broj kolona i margine, i postaviti ga na jednostrani ili obostrani. Ime master-a bi trebalo da bude sugestivno i da ukazuje na namjenu master-a (na primjer Naslovna strana bi mogao biti master sa zajedničkim elementima u naslovnoj strani dnevnih novina). Izbor master stranice koja će se primjeniti na tekuću stranicu može se obaviti klikom na master stranicu u paleti ili desnim klikom na ikonu master stranice u dnu prozora i izborom neke od postojećih master stranica. Na master stranicu kao objekat prelazi se lijevim klikom na ikonu master stranice. Od postojeće (nemaster stranice) kreiranje master stranice se vrši izborom Save Pages as iz menija master palete. Ako se izabere Adjust Layout, prilikom primjene mastera na neke stranice, u slučaju razlike u layout-u, dovodi do repozicioniranja elemenata. Najbrži način primjene master-a na više stranica je izbor Apply iz menija master palete (na primjer 1,3,6-10,20-34). U meniju postoji mogućnost primjenjivanja odvojenog lijevog i desnog mastera (Set Left and Right Master Separately). Napomenimo da ako se nove stranice dodaju sa Layout/Insert Page u dobijenom box-u se može izabrati koji će master da se primjeni na nove stranice. Prečicom Ctrl+Alt+Shift+G nova se stranica umeće na kraj publikacije. Sa Alt+klik na neku master stranicu umeće se master samo jedne stranice (lijeve ili desne). Ako se klikne na None tekuća stranica gubi obilježja master stranice, sa Shift+None brišu se vodilje, objekti i kolone dok se sa Alt+None zadržavaju vodilje. Sa Ctrl+Shift+None ostaju linije kolona. Page Maker posjeduje šablone (template) koji se nazivaju script fajlovi. Spisak postojećih script fajlova nalaze se u Window/PlugIn/ShowScripts. Pojedini script se zatim bira dvostrukim klikom. Rad sa template-ima je isti kao i rad sa svim drugim PM publikacijama stime što se ovi fajlovi snimaju kao template-i (imaju ekstenziju *.t65).

PageMaker posjeduje obiman help sistem koji se koristi u skladu sa Windows konceptom. Posebno je popularan What's this help? koji se može brzo izabrati sa Shift+F1. Pokazivač miša dobija oblik strelice sa upitnikom i klik na neku od opcija ili element Page-ovog okruženja daje uputstvo o toj opciji ili elementu. Jedna od mogućnosti koja je za rad u časopisima često neophodna je postavljanje različitog broja kolona u gornjem i donjem dijelu jedne stranice. To se postiže na slijedeći način. Sa Layout/Column Guides postavi se broj stranica koji odgovara gornjem dijelu stranice. Postavi se vodilja do linija gdje se želi granica između dva područja. Unese se tekst po kolonama na gornjem dijelu stranice. Zatim se unese broj kolona na donjem dijelu stranice ali obavezno Adjust Layout treba da bude isključen. Zatim se ostatak teksta unese u novodefinisane kolone. Preference o podešavanju Layout-a se obavljaju u File/Preferences/Layout Adjustment. Važna opcija u radu u Page-u je rad sa PlugIn-ovima. PlugIn Utilities/PlugIn/GridManager omogućava da se mreža (margine, kolone, vodilje) snime ili učitaju iz pojedinih fajlova. Mreža može biti mirorovana (preslikana u ogledalu sa lijeve na desnu naspramnu stranicu publikacije), klonirana itd. Broj stranice se obično unosi na master stranici kombinacijom Ctrl+Alt+P. Maksimalan broj stranice može biti 9999 dok u jednom fajlu može biti maksimalno 999 stranica. Početni broj stranice unosi se u Document setup-u. Page posjeduje mogućnost kreiranje takozvanih "trčećih" ili "pokretnih" (Running) header-a i footer-a. Ovi elementi zapravo zavise od sadržaja stranice. Npr. za telefonski imenik se na dnu ili na kraju stranice obično stavlja prvo odnosno poslednje prezime na stranici. Slično je sa pojmovima u riječnicima. Da bi se kreirao jedan sadržaj zavisni header i footer potrebno je uraditi slijedeće korake. Odabrati "priče" čiji će sadržaj uticati na sadržaj header-footer-a. Zatim odabrati Utilities/Plug-Ins/Running Header/Footer. Na vrhu box-a prikazanog na slici izabere se master na koji će se primjeniti opcija. Klikom na Place omogućava se prevlačenje pozicije objekta na stranici. Pomoću odgovarajuće dugmadi postoji mogućnost da se preciznije pozicionira element na stranici. U Content Style upiše se odgovarajući sadržaj Header/Footer-a. U Apply To se izaberu stranice na koji će se primjenjivati pokretni header/footer. Ove korake je potrebno ponavljati za svaki elemenat pokretnog header/footer-a. Sadržaj pokretnog header/footer-a se upisuje u uglastim zagradama i ima oblik npr. First Word, Last Para.

Sl.13. Running header/footer

Tekst se može u kolonama balansirati (izjednačavati) pomoću Plug-In-a Utilities/Plug-Ins/Balance Column i izborom odgovarajuće opcije. Tekstualnom objektu se može dodati odgovarajuća linija skoka sa Utilities/Plug-ins/Add Cont Line uz specifikaciju na koju se poziciju linija odnose. Kreiranje lista se obavlja sa Utilities/Plug-Ins/Bullets and Numbering. Provjera pravopisa se obavlja sa Utilities/Spelling. Riječi se u riječnik se dodaju uz specificiranjem hajfenacije. Pozicije moguće hajfenacije biraju se sa ~ (tilde) gdje jedno tilde označava poziciju najboljeg preloma. Kreiranje prvog početnog inicijala se obavlja sa Utilities/Plug-In/Drop Cap. U Type/Paragraph/Spacing može se izabrati AutoAbove i tu se mogu unijeti vrijednosti razmaka za kombinacije (npr. La i WA). Ručne kombinacije za kerning su povećanje za 1/4 em bjeline (Alt+"→"), povećanje za 0.01 em (Ctrl+Alt+"→"), sa suprotnom strijelicom se umanjuje kerning. Kerning se briše sa Ctrl+Alt+K. Riječi koje se ne žele prelamati selektuje se i izabere se Type/Character/No Break. Objektu se može postaviti maska koja predstavlja putanju izvan koje se sadržaj objekta ne vidi. Kada se nacrta putanja i postavi iznad objekta, selektuje se zajedno sa objektom i izabere Element/Mask. Za demaskiranje se koristi Element/Unmask.

Grafički objekat može postati Inline grafiika (pogodno za pravljenje pričica u kojima su pojedine riječi zamjenjene slikama). Da bi objekat postao Inline mora se prethodno smjestiti u Clipboard a zatim se odabere text tool i klikne u tekst i pozove grafik iz Clipboard-a sa Ctrl+V. Inline objekti se mogu ubacivati i sa Place naredbom. Efekti iz Photoshop-a se mogu direktno primjenjivati na grafike izborom Element/Image/Photoshop Effects. Najčešće korišteni tekstualni i grafički objekti se mogu smjestiti u biblioteku sa Window/Plug-in/Show Library. U Page-u postoji mogućnost rada u slojevima (Layerima). Paleta za prikaz slojeva se dobija sa Window/Show Layers. Rad sa slojevima je sličan kao u Photoshop-u. Vidljivi sloj je označen ikonicom oka dok je ciljni sloj (onaj na kome se trenutno radi) označen olovkom. U Page-u značajne opcije odnose se na kreiranje knjiga iz različitih fajlova. Ovo je mogućnost da se djelovi publikacije nalaze u okviru različitih fajlova. Za kreiranje book-a potrebno je izabrati Utilities/Book a zatim se izaberu publikacije koje čine knjigu. Potrebno ih je izabrati po redosljedu a za premještanje u stek-u koriste se opcije Move Up/Move Down. Takođe komplikovaneu opcije za kreiranje indeksa i kros-referenci mogu da se obave sa Utilities/Index Entry i Utilities/Create Index. Naslovi u pasusima koji su uključeni u TOC mogu da automatski budu upotrebljeni za kreiranje tabele sadržaja (Table of contents) opcijom Utilities/Create TOC. Za krerianje tabela u Page Maker-u koristi se program Adobe Table (ikonica prikazana na slici) koji se može korisititi kao nezavisna aplikacija ili kao dio Page-a. Startujući novu tabelu (a može i nakon File/New) izaberu se parametri tabele (broj kolona i vrsta). Gutter-i su razmaci između pojedinih djelova tabele. Sa More se izabere izbor pojedinih linija u tabeli (sl.15). Boja ćelija tabele se podešavaju u sekciji Fill i kao boja popune (Color) i zasićenje boje (Tint). Može se izabrati i boja linije Border color. Tabela se može sa File/Open otvoriti i iz Page-a. Snimanje, ažuriranje i prekid rada u editoru tabele su standardni. Istovremeno se može raditi sa više tabela koje se mogu učiniti aktivnim ili prikazivati na klasične načine. Tabela može sadržati lenjir čije se prikazivanje obavlja sa View/Show Rulers. Selekcija jedne ćelije se obavlja na klasičan način. Selekcije reda ili kolone se obavlja klikom na marker reda ili kolone. Više kontinualnih ćelija selektuje se uz držanje tastera Shift. Diskontinualne ćelije se selektuju sa Ctrl. Selekcija svih ćelija se obavlja sa Edit/Select All. Ćelije se selektuju zbog istovjetnog formatiranja ćelija i sadržaja ćelija. Kretanje kroz ćelije se obavlja sa tasterom Tab dok se kombinacijom Shift+Tab vrši kretanje kroz ćelije u suprotnom pravcu. Da bi se u tabeli unijela tabulacija treba otkucati kombinacija Ctrl+Tab. Kreiranje pasusa u tabeli se obavlja sa Enter, dok je Shift+Enter nova linija istog pasusa (nasilni kraj reda u istom pasusu). Ovi tasteri važe i u Page-u. Prikazivanje oznaka kraja pasusa se podešava sa View/π. Ostale operacije sa tekstom su slične kao u editorima teksta. Formatiranje teksta se može obaviti sa Window/Show Palette ili sa Format/Format Text. Za poravnavanje u tabeli postoji decimalno i vertikalno poravnavanje. Preference za tabele se postavljaju tako što se sve tabele zatvore a zatim izabere Format/Set Default Text Format. Formatiranje ćelija tabele se najlakše obavlja sa Window/Show Table Palette. Kada se želi primjeniti odabrano pogleda se dugme Proxy koje ima različite oblike za jednu ćeliju ili za više selektovanih ćelija. One linije u Proxy-ju koje su selektovane, odnosno na koje se naredbe odnose imaju nastavak dok ostale nemaju. Selekcija odnosno deselekecija granica tabele obavlja se klikom na odgovarajuću granicu u Proxy-ju. Promjena širine i visine ćelije tabele obavlja se prevlačenjem granica između ćelija ili pomoću tabele. Pomoću opcija menija Cell mogu se dodavati ili brisati redovi ili kolone. Brisanje selektovanih ćelija se obavlja sa Cell/Delete Row odnosno Cell/Delete Column. Selektovane ćelije se grupišu sa Cell/Gruop odnosno degrupišu sa Cell/Ungroup. Rad sa Clipbaord-om u Adobe Table je uobičajen (opcije Cut, Copy, Paste, Del). Može se desiti da postoje problemi prilikom izvršavanja naredbe Paste ako je istovremeno aktivno više publikacija. Tabela se može eksportovati kao tekst ili kao grafika: File/Export/Text i File/Export/Graphic.

Sl.14. Ikonica Adobe Table

Sl.15. Dialog box New Table Ako se dio tekst želi učiniti frame-om treba ga izabrati a zatim odabrati opciju Element/Frame/Change to frame. Drugi način za smještanje tekst u frame je izbor tekst tool-a klik u postojeći frame i unos teksta. I grafik se može unositi u frame. Pozicioniranje grafika u frame se obavlja sa Element/Frame/Frame Options. Naredbom Element/Frame/Change to Frame tekst koji je selektovan postaje dio frame-a. Sa File/Place je moguće dodavati tekst u frame. Tekst koji je selektovan dodaje se u frame pridržavanjem taster-a Shift i izborom Element/Frame/Attach Content. Frame-ovi mogu da sadrže tekst koji se nastavlja. Nastavljanje frameova se obavlja klikom na frame, pa na marker na sredini donje strane pa klik na frame koji ga nastavlja. Sa framea na frame se prelazi sa Element/Frame/Next Frame i Element/Frame/Previous Frame. Za promjenu toka teksta u frameovima treba kliknuti na frame, pa sa Ctrl+Shift+klik na neki od markera na sredini stranice (gornji ako se prekida veza sa prethodnim frameom onosno na donji ako se prekida veza sa slijedećim), pa se zatim klikne na slijedeći frame u nizu. Frame se "izbacuje" iz niza blokava sa Element/Frame/Remove From Thread. Kada jednu publikaciju (obično novinu) uređuje više ljudi pogodna je mogućnost da se ostavi prostor za neki tekst ili češće grafiku i da se tokom ažurirnja tog objekta ažurira i publikcija. To se podešava u naredbi Place izborom odgovarujćeg linka. Linkovi se podešavaju u File/Links Manager. Za kraj dajemo i neke opcije vezane za učitavanje specifičnih fajlova u Page publikaciju. Prilikom importovanja tekst procesor publikacije treba se odrediti prema stilovima koji se mogu prenijeti iz te publikacije. Ako se importuje fajl sa tagovanim tekstom treba se odrediti prema mogućimi vezama sa Internet prezentacijama. Iz Page publikacije se takođe može importovati tekst, stime što je potrebno precizirati koje priče će biti preuzete (izbor se vrši po veličini priče). U Page se mogu preuzeti podaci iz tablearnih proračuna, baza podataka a moguće je preuzeti i tekst kao grafik upotrebom naredbe Paste/Special. U Page se mogu uključivati elementi Internet prezentacija i filmova. Objekti koji su preuzeti kao linkovi mogu se ažurirati, veze prekidati itd. Page omogućava i Export. Page posjeduje mogućnost izrade publikacija koje se distribuiraju elektronski. Opcija Build in Booklet u Plugi-Inovima omogućava kreiranje složenih oblika publikacije, auto mapa, kalendarčića, itd. Opcija Creep koja postoji kod štampanja knjiga podešava margine u zavisnosti od debljine knjige i pozicije stranice na kojoj se sadržaj nalazi. Navedimo i nekoliko napomena o štampanju. U slučaju da se štampanje obavlja na Postscript štampačima treba podesiti odgovarajući PPD drajver. Page omogućava štampu u inverznoj boji, štampu na Image Setterima itd. Nova, kod nas nedovoljno zastupljena tehnološka mogućnost je štampanje u HiFi bojama, na sedam pausa ili folija. Postoji i mogućnost da se publikacija štampa tako što se stranice izdijele po komadima (Tilling).

CorelDRAW 5.0 Kratko uputstvo CorelDRAW je popularni program za crtanje. Startuje se dvostrukim klikom na ikonicu na slici (ili pomoću drugih Windows mogućnosti. Snimanje crteža se obavlja na uobičajene načine (klik na disketu, File/Save (Ctrl+S), File/Save As). Format zapisa je po pravilu *.CDR koji tek u poslednje vrijeme drugi programi mogu da prihvate. Zatvaranje crteža i kompletnog Corela se obavlja takođe standardno kao kod drugih Windows aplikacija (File/Exit Atl+F4) uz postavljanje pitanje da li se žele snimiti tekuće promjene u slučaju da crtež nije snimljen). Corel 5.0 ne posjeduje opcije za istovremeni rad sa više fajlova dok novije verzije ove opcije posjeduju. Rad sa više fajlova je kod tih verzija u skladu sa Windows standardima.

Sl.1 Ikona CorelDRAW

Po pravilu na desnoj strani prozora nalazi se paleta sa alatkama koja kod Corel 5.0 izgleda kao na slici:

Sl.2 Osnovni tool CorelDRAW-a

Crtanje pravougaonika se dobija klikom na pravougaonik ili sa F6. Zatim se prevuče mišem preko željene površi. Elipse se crtaju izborom odgovarajuće alatke (F7). Ako se tokom crtanja pridržava Shift crta se objekat iz centra, dok se pridržavanje Ctrl crtaju pravilni objekti (kvadrati ili krugovi). Može se koristiti kombinacija Ctrl+Shift. Gotovo svi Corel objekti se mogu podijeliti u dvije grupe putanje i tekst. Putanje se dijele otvorene i zatvorene. Zatvorena putanja ima popunjenost (Fill) koja se dodjeljuje klikom na boju u kolornoj paleti. Definisanje boje putanje (Outline) se obavlja desnim klikom na boju u kolornoj paleti. Popuni je posvećena i posebna alatka - poslednja u osnovnom tool-u (u obliku kantice sa bojom). U donjem dijelu menija koji se otvara izborom ove alatke (na slici) nalazi se mogućnost izbora prazne popune i sivoskaliranih popuna. Prazna popuna je prikazana u obliku znaka X. Prva opcija u gornjem dijelu menija je Uniform fill. U nekom od modela pomoću brojeva ili odgovarajućeg klizača treba definisati željenu boju. Druga opcija je roll up za popunu. Pojedine opcije koje se zajednički koriste svrstane su u roll up menije. Roll up Fill prikazan je na slici. Zatvaranje Roll up-a kada nije potreban obavlja se izborom menija i sa Close. Često se otvori više menije koji se ako trenutno nijesu potrebi minimizuju klikom na strelicu za minimizaciju čime od menija ostaje samo naslovna linija. Fill roll up zapravo daje sve mogućnosti za popunu. Slijedeća opcija roll up-a Fountine fill kojom se kreiraju prelivi. Odabere se tip preliva i krajnje boje. Postoji mogućnost ravnog preliva (Direct), preliva u duginim bojama (Rainbow) ili preliva po proizvoljnoim bojama (Custom). Mogu se odabrati početna i krajnja boja preliva. U gornjm desnom uglu nalazi se polje gdje se pomoću miša može dodatno precizirati opcija (pravac preliva, pomjeraj centra preliva itd). Četvrta opcija u meniju je izbor dvobojnih obrazaca (šara) - Two color pattern. Rad je prost: izabere se šara, podese boje i parametri šare. Naredna opcija Full color pattern omogućava izbor i podešavanje šare u više boja. Opcija Texture fill omogućava izbor teksturne šare i podešavanje njenih parametara dok je posljednja opcija izbor Postscript popune koja se može odštampati isključivo na odgovarajućim štampačima. Za izbor debline i parametara putanje služi pretposlednji meni (Outline). U prvom redu od treće do 8 opcije su respektivno: bez putanje, 1/4 pt debljina, 2pt, 8pt, 16pt i 24pt. U donjem dijelu se može izabrati boja linije iz odgovarajućeg box-a ili izborom

Sl.3 Opcije Fill alatke

Sl.4 Fill roll up

Sl.5 Fountine fil dialog box

Sl.6 Opcije Outline alatke

Sl.7 Pen roll up neke od sivoskaliranih boja. Veoma koristna je opcija Pen Roll up. U ovom roll up-u bira se redom debljina linije, početak i kraj linije, oblik linije i boja linije. Sa Update from mogu se odabrati parametri sa neke postojeće putanje (klikne se na putanju čije parametre želimo iskopirati na selektovanu putanju). Sa Apply se vrši potvrda izbora. Detaljnije podešavanje linije se obavlja sa Outline pen dialog box-om. Opcije Behind fill je boja linije u pozadini popune, Scale with image je skaliranje

debljine linije sa skaliranjem slike, Stretch i Angle definiše debljinu zakrivljenih linija (može da se izabere u preview dijelu), Corner definiše zakrivljenost linija na ivicama dok Line Caps definiše oblik završetaka linija. Za sve opcije važi da u slučaju da nema selektovanih objekata a vrši se izbor parametara linije, popune itd, postavlja se default za naredna crtanja. Linija se crta izborom odgovarajuće alatke. Ako se tokom crtanja drži taster miša dobija se crtež "slobodnom rukom". Za crtanje u ovom režimu potrebna je velika vježba. Prave linije se crtaju klikom na početnu poziciju i klik na završnu poziciju. Ako se crta poligonalna linija na kraj jedne od poligonalnih linija obavi se dvostruki klik. Kada se želi završiti poligonalna linija klikne se jednom. Na isti način kao poligonalna linija može se nacrtati poligon stim što poslednji čvor poligona mora biti završen u neposrednoj blizini početnog čvora. Otvorene putanje ne mogu imati popunu. Ako se želi nacrtati popuna u otvorenoj putanji potrebno je nacrtati otvorenu putanju i zatvorenu putanju koja prati otvorenu putanju sa spojem na kraju. Zatim se zatvorenoj putanji postavi Outline na bez boje (X) i podesi Fill. Veoma važna alataka je druga u tool-u. To je mala strelica ili Shape tool. Kada se klikne na Shape tool i prevuče preko čvorova pravougaonika dobija se pravougaonik sa zaobljenim čvorovima. Ako se shape primjeni na elipsu dobija se odsječak kruga ili putanja dijela kruga. Da li će biti samo dio krive linije ili odsječak elipse zavisi od toga gdje se prevlačenjem sa shape završava. Ako se završava unutar elipse dobija se odsječak a van elipse putanja dijela kružnice (kružni luk). Kod pravougaonika postoji četiri čvora dok kod elipse postoji jedan a kod luka ili odsječka dva.

Sl.8 Dejstvo Shape tool-a na pravougaonik i elipsu

Selektovanje objekata u Corel-u se obavlja sa Pointer tool-om (velikom strelicom) - prvom alatkom u tool-u. Ako se izabere ova alatka i klikne na objekat objekat postaje selektovan (sa osam crnih markera na ivicama). Selekcija se može obaviti i prevlačenjem preko više objekata (selektuje se više objekata odjednom). Objekat se dodaje ili oduzima postojećoj selekciji sa Shift+klik. Alatka za unos teksta u Corel-u je Text tool-om (Artistic text označen slovom A). Ako se miš duže zadrži iznad ovog tool-a pojavljuje se mogućnost izbora druge opcije - Paragraph tool-a koja omogućava rad sa Corel-om kao programom za DTP što je dosta nepraktična opcija. Kada se klikne na poziciju u crtežu omogućava se unos teksta. Ako se želi prelomiti red potrebno je pritisnuti taster Enter. Kada se završi sa unosom teksta klikne se na pointer tool. Prepravke teksta se obavljaju izborom text tool-a i klikom na poziciju tekstualnog objekta. Čitav tekstualni objekat se selektuje klikom pointer tool-om na objekat a dio teksta se selektuje izborom text tool-a i prevlačenjem preko dijela teksta. Za rad sa tekstom veoma je koristan Text roll up (Ctrl+F2) koji je prikazan na slici. Prva sekcija označava font, druga stil fonta, treća veličinu slova, četvrta je poravnavanje. Klikom na Character Attributes mogu se dobiti dodatne efekte na slovima ili tekstualnom objektu. Pravila za unos teksta su ista kao za bilo koji editor teksta. Kada se podese opcije treba izabrati Apply. Mala strelica (shape) ima posebnu namjenu u dejstvu na tekst. Izborom ovog sredstva može se selektovati slovo (ili sa Shift više slova) i sa ovim slovima mogu da se vrše operacije. Slovo koje je pomoću ovog sredstva selektovano označeno je crnim markerom u podnožju dok su ostala slova označena bijelim. Kada se obavi selekcija objekata (odnosno slova) mogu da se pomjeraju prevlačenjem miša. Ovaj način pomjeranja se odnosi na sve selektovane objekte. Mala strelica u odnosu na tekst ima i neke druge specifične namjene. Kada se selektuje tekst sa ovim alatom pojavljuju se dva posebna markera u tekst bloku. Jedan je okrenut udesno a drugi nadolje. Prvi služi da se prevlačenjem odredi razmak između slova odnosno između riječi ako se tokom prevlačenja drži pritisnut taster Shift. Drugi određuje prored između redova. Još jedanput ponovimo da se selekcijom pojedinih djelova teksta može obaviti različito formatiranje toga teksta.

Sl.9 Text roll up

Sl.10 Dio teksta selektovan Shape tool-om

Zumiranje crteža se obavlja Zoom tool-om. Prva opcija tool-a omogućava zumiranje crteža klikom ili prevlačenjem preko dijela crteža koji se želi zumirati. Druga opcija ima suprotno dejstvo. Treća daje odnos Actual Size (štampajuću veličinu 1:1). Četvrta zumira selektovane objekte. Peta opcija zumira na sve objekte koji postoje u crtežu. Peta je podešavanja zumiranje da se vidi čitava stranica.

Sl.11 Zoom tool

Opcije View/Wireframe prikazuje samo ožičene objekte tako da se ne vidi popunjenost i outline objekta. U verziji 2.0 ovo je bio uobičajeni način rada a da bi se pogledao stvarni izgled crteža moralo se pritisnuti F9. I danas postoji ova mogućnost ali za njom ne postoji velika potreba. Druge značajne opcije su View/Preview Selected Only koja daje pregled onoga što je selektovano i View/Refresh Window (Ctrl+W). Dešava se zbog "sporosti" grafičke kartice i bagova u samom Corel-u da na ekranu budu vidljivi djelovi izbrisanih ili premještenih objekata. Tada je potrebno narediti računaru da izvrši osvježavanje prozora aplikacije. Kada se selektuje jedan ili više objekata oko objekata se pojave crni markeri. Prevlačenjem preko ovih markera objekat se skalira. Markeri u uglovima služe za istovremeno skaliranje i visine i širine dok markeri na stranicama služe za skaliranje odgovarajuće dimenzije. Ako se tokom skaliranja pridržava Shift skaliranje se obavlja iz centra dok pridržavanje Ctrl vrši skaliranje u razmacima od po 100%. Ako se marker prevuče unazad preko granica objekta izvršava se preslikavanje objekta oko odgovarajuće ose ili tačke. Prilikom pomjeranja selektovanog objekta treba prevlačiti objekat klikom na zone objekta van markera. Ako se tokom prevlačenja pridržava Ctrl povlačenje je pravolinijsko duž horizontale ili vertikale. Ako se na selektovani objekat klikne još jedanput oko granica objekta pojavljuju se drugačiji markeri (sl.12) koji omogućavaju rotiranje i deformaciju objekta. Kružnica sa upisanom tačkom označava centar rotacije (deformacije). Ugaoni markeri služe za rotiranje objekta oko centra a markeri na stranicama služe za deformaciju (smicanje) objekta. Ponovnim klikom na objekat dobijaju se markeri za skaliranje objekta.

Sl.12 Markeri oko objekta koji se rotira ili deformiše

I kod slova je moguće definisati popunjenost i liniju koja obavija slovo (ima smisla samo kod veoma velikih slova). Na sl.13 prikazano je jedno popunjeno slovo.

Sl.13 Slovo sa two color pattern popunom

Jedna od najmoćnijih opcija CorelDRAW-a je rad sa čvorivima. Ako se odabere mala strelica i obavi dvostruki klik na neku putanju pojavljuje se Node edit roll-up prikazan na slici. Na poziciji koja je označene crnim kružićem (mjestu dvostrukog klika) čvor putanje se može dodati klikom na "+" u roll up-u. Čvor se oduzima, briše iz putanje izborom i klikom na "-" u roll up-u. U slučaju da je putanja povlačena slobodnom rukom dešava se da Corel doda mnogo više čvorova nego što je to neophodno za putanje. Te putanje su često "ćoškaste" i nepogodne za obradu. Automatsko smanjivanje broja čvorova obavlja se izborom opcija Auto Reduce iz roll upa. Za svaki čvor je moguće definisati kao dio linearnog segmenta (prebacuje se klikom na To Line) ili sa To Curve kao dio krivolinijskog segmenta. Ako se selektuje više čvorova oni se mogu pomjerati. Ako se označi Stretch sa dijelom putanje se može vršiti defomacija (smicanje) a ako se označi Rotate dio putanje (sa više selektovanih čvorova) se može rotirati. Dio čvorova se selektuje prevlačenjem malom strelicom ili pomoću Shift+klik malom strelicom na pojedine čvorove. Ako čvor predstavlja dio krive linije (To Curve) može da ima tri moguća oblika poluga kojima se definiše dio krive. Opcija Symmet daje simetrične poluge koje prevlačenjem definišu dio putanje oko čvora, Smooth daje dvije nezavisne poluge koje definišu zaobljeni čvor, Cusp omogućava dobijanje "oštrih" čvorova. Opcija koja je aktivna ne može se izabarati i prikazana je posivljenim slovima. Opcija Align omogućava poravnavanje čvorova dok Elastic Mode omogućava elastičnu krivu sa mnogo više slobode u definisanju pojedinih djelova krive. Opcije za rad u ovom režimu treba prosto isprobavati. Treća i četvrta opcija u prvom redu roll up-a Node je spajanje putanje (neophodno je prethodno selektovati čvorove iz dvije putanje) i razdvajanje putanje (mora biti selektovan čvor koji postaje dva čvora od kojih jedan pripada jednoj a drugi drugoj putanji).

Sl.14 Node Edit Roll Up

Sl.15 Tri vrste čvorova: Smooth, Cusp i Symmet

CorelDRAW importuje grafike iz drugih programa sa File/Import zatim se izabere format zapisa fajla, fajl pronađe i potvrdi izbor. Kako doskora nijedan program nije mogao učitavati Corel format to je veoma korisna opcija File/Export kojom se crtež (ili neki njegov dio - Selected Only) eksportuje u izabrani format uz upisivanje imena fajla. I kod importovanja i kod eksportovanje potrebno je često definisati neke dodatne parametre (Filter Information) koji se razlikuju od formata do formata. Često je pitanje da li da se tekst eksportuje kao tekst ili kao krive. Naš je savjet kao krive jer iako se dobija nešto veći fajl ne može se doći u situaciju da zbog nedostatka fonta na drugom sistemu crtež izgleda drugačije. Najčešći formati za eksport su WMF, GIF, TIF, PS itd. Corel posjeduje Edit/Undo čime se poništava poslednja opcija. Prečica je Ctrl+Z. Ponovnom primjenom se poništava nekoliko opcija unazad. U slučaju nekih složenih opcija nije moguće poništiti nijednu opciju. Edit/Redo vrši ponavljanje neke od poništenih opcija. Edit/Repeat ponavlja poslednju opciju (u slučaju da je moguće). Postoje sve klasične Windows opcije Cut, Copy, Paste i Delete sa odgovarajućim prečicama. Opcija Edit/Paste Special je prigodna prilikom importovanja sadržaja Clipboarda iz nekog drugog programa čime se može pomoći Corel-u da "prepozna" format sadržaja Clipboarda. Kompletan crtež se selektuje Edit/Select All. U Corel se mogu importovati objekti iz drugih programa sa Edit/Select All. Objekat je moguće preuzeti ili ugraditi iz fajla. Ako se odabere da je objekat link može se podesiti da se sa Edit/Link crtež ažurira zajedno sa promjenom u izvorišnom dokumentu. Atributi jednog objekta su Outline Pen (vrsta linija putanje), Outline Color (boja linije putanje), Fill (popuna) i Text Attribute (atribute teksta). Opcijom Edit/Copy Attribute From omogućava kopiranje nekog od atributa sa nekog od postojećih objekata.

Prikazivanje lenjira se može uključiti ili ukinuti sa View/Rulers. Sa lenjira se mogu vući linije vodilje (Guidelines). Vodilje služe za precizno podešavanje objekata jer se objekti koji se pozicioniraju oko tih pozicija mogu vezati za vodilje. Mnogo vodilja može da smeta crtežu. Dvostruki klik na vodilju daje Guides and Scale Setup u kome se mogu precizno definisati i pozicionirati vodilje. Vodilje se mogu prevlačenje prepozicionirati dok se brišu "vraćanjem u lenjir". Između lenjira se nalazi zero lock (nulta pozicija) koja se prevlačenjem može pomjeriti odnosno dvostrukim klikom resetovati (vratiti na početnu poziciju). Vodilje se ne štampaju. Sa View/Toolbox može se definisati "vidljivost" i pozicija osnovnih alatki. Sa Visible se defiše da su alatke vidljive. Sa Floating se omogućava pomjeranje alatki. Sa View/Color Palette definiše se koja se kolorna paleta pojavljuje u okviru Corel prozora. Predlaže se izbor Custom palete koja nakon opcije bez boje, nekoliko sivoskaliranih tonova ima osnovne RGB i CMYK boje itd. View/Roll ups definiše vidljivost rool-upova. Dobro ih je sve isključiti i prikazivati samo po potrebi. U slučaju posjedovanja velikh ekrana mogu biti uključeni neki od roll upova. Po pravilu opcije View/Bitmap se podešavaju na High Resolutions dok se View/Color Corections po pravilu podešava na None. U Corel-u se po pravilu radi u jednoj stranici. Moguće je raditi i sa više stranica. Sa Layout/Insert Page unose se nove stranica u fajl. Sa Layout/Delete Pages brišu se stranice iz publikacije dok se sa Layout/Goto Pages prelazi na odgovarajuću stranicu. U slučaju rada sa više stranica u okviru vertikalne trake za skrolovanje pojavljuju se dugmed za kretanje kroz stranice. Klik na odgovarajuću dugmad je prelazak na prethodnu ili slijedeću stranicu. Ujedno postoji informacija na kojoj se stranice nalazite i ukupan broj stranica. Sa Layout/Page Setup definiše se veličina stranice Size, Layout stranice i Display sa bojom pozadine stranice i sličnim opcijama. U Layout/Layers Roll up može se sa New definisati nova master stranica na kojoj će se nalaziti zajednički elementi za više stranica. Sa Layout/Grid&Scale Setup podešava se setup za mrežu (gustina mreže) koja se po pravilu ne vidi a za čije čvorove se mogu vezivati pojedini elementi crteža. Sa Show Grid može se prikazivati mreža. U slučaju preguste mreže Corel eleminiše prikazivanje pojedinih čvorova koji i dalje postoje samo se ne vide u datom "pogledu" na crtež. Precizno postavljanje vodilja osim na prethodno opisane načine može se obaviti i sa Layout/Guidelines. Vodilje mogu biti i proizvoljnog oblika. To se postiže tako što se u Layers Roll up izabere Guides i počne crtati. Nacrtani crtež predstavlja vodilju za koju se mogu vezivati drugi objekti. Ovdje se mogu zaključati vodilje i podesiti štampanje vodilja (što se ne preporučuje). Treba napomenuti da u Corel-u rad sa više nezavisnih slojeva iako moguć nije komotan kao u ostalim programima za stono izdavaštvo.

Sl.16 Dugmad za prelazak sa stranice na stranicu

Opcija Arange/Align (Ctrl+A) omogućava poravnavanje više objekata. Objekti mogu biti poravnati ili distribuirani. Ujedno ovdje je moguće odabrati i centriranje objekta na stranici. Više selektovani objekata mogu se grupisati - učiniti jednim objektom sa Ctrl+G odnosno razgrupisati sa Ctrl+U (Arrange/Group i Arrange/Ungroup). Grupa može biti dio druge grupe. Rad sa jednim elementom u okviru grupe se obavlja tako što se objekat selektuje uz držanje tastera Ctrl. Ovaj objekat je označen crnim kružnim markerima. U slučaju da se negrupisani objekat poravnava (Align) svaki od elementata se nezavisno poravnava dok se grupisani objekat tretira kao jedan element. U slučaju da se više elementat preklapa, odnosno da se nalaze jedan ispod drugoga mogu se pomoću naredbe Arrange/Order prepozcionirati. Sa To Front (Shift+PgUp) objekat dolazi ispred svih, a sa To Back (Shift+PgDn) iza svih, sa Forward one (Ctrl+PgUp) objekat se postavlja za jednu poziciju ispred, sa Back one (Ctrl+PgDn) postavlja se za jednu pozciju unazad, dok Reveres order daje selektovane objekte u suprotnom redosljedu. Opcija Arrange/Combine (Ctrl+L) spaja dvije putanje u jednu. Ovo omogućava lakši rad sa čvorovima i spajanje više čvorova u jednu putanju. Razdvajanje putanja se obavlja sa Arrange/Break Appart. Ovom naredbom se može definisati više različitih popuna u više oblasti. Opcija Arrange/Weld služi za spajanje više objakata u jedan, atributi spojenog objekta su atributi poslednje selektovanog (ili u slučaju istovremene selekcije) poslednje kreiranog. Opcijom Arrange/Intersection nalazi se presjek dva objekta. Opcija Arrange/Trim oduzima prvoselektovani objekat od drugo selektovanog. Na slici su prikazani efekti ovih naredbi.

Sl.17 Originalni objekti, dejstvo naredbe Weld, Intersection i Trim

Sa Ctrl+D dobija se duplikat selektovanih objekata koji se pozicionira pomjereno u odnosu na original. Ovo je brža opcija od kopiranja pomoću Clipboard-a. Duplikat je potpuno nezavisan od originala. Sa Edit/Clone dobija se klon, objekat koji nije nezavisan od originala. Svaka operacija primjenjena na original odvija se na klonu. Promjene na klonu se ne odražavaju na originalu samo se brišu pojedine veze koje postoje između originala i klona. Veze originala i klona su: popuna, putanja, transformacija i veza sa Clipboardom.

Sa Arrange/Converte to Curve (Ctrl+Q) objekat se pretvara u krivu što omogućava veoma slobodne deformacije objekta. Na ovaj način se na primjer pravougaonik može pretvoriti u krivu. Roll up Effects/Transform posjeduje pet opcija koje omogućuju precizne geometrijske transformacije objekta. Prva opcija je pomjeranje objekta, po horizontali i vertikali kao i biranje pozicije u odnosu na koju se vrši pomjeranje. U slučaju da se pritisne na Apply to Duplicate dobija se duplikat objekta sa odgovajućim atributima. Apply definiše pomjeranje samog objekta. Druga opcija je precizna rotacija za izabrani ugao i izbor centra rotacije. Treća opcija je skaliranje i ogledalska slika objekta. Četvrta opcija definiše dimenzije objekta. Peta opcija je Skew "distorzija" objekta za specificirani ugao po određenom pravcu.

Sl.18 Transform roll up

Sa Effects/Clear Transform poništava se poslednja transformacija na objektu. Sa Effects/Add Perspective dodaje se perspektiva objektu. Oko objekta postoje markeri za definisanje perspektive i sa X označeni nedogledi koji se ne moraju vidjeti. Nedogledi su pozicije odakle se obavlja perspektivni pogled na objekat. Effects/Envelope roll up omogućava definisanje anvelope (obvojnice) objekta. Obvojnica se može izabrati klikom na ikonicu i potvrditi izbor sa Add New. Ako se odabere Presets definiše se neki od postojećih obojnica. Čvorovi obojnice se mogu pomjerati a potvrda izbora i deformacija se obavlja sa Apply.

Sl.19 Envelope roll up

Opcija Effects/Blend omogućava preliv dva objekta. Selektuju se dva objekta i izabere Apply. Može se izabrati broj koraka Step, početna i krajnja tačaka (za definiciju služe strelice na dnu box-a). Opcijom Arrange/Separate pojedini se koraci mogu razdvojiti. Sa Ctrl+U degrupišu se pojedini koraci (Step-ovi) i sa njima se može posebno raditi. Takođe može se definisati putanja preliva kao i ukupna rotacija u koracima (Angle). U drugoj opciji se može definisati preliv po bojama (npr. dugine boje).

Sl.20 Blend roll up

Opcija Effects/Extrude služi za definisanje trodimenzionalnosti (prostornosti) objekata. Prva opcija nudi predefinisane oblika trodimenzionalnosti. Druga opcija (na slici) daje mogućnost izbora dvije opcije u odgovarajućim skrivenim menijima kojima se definiše položaj i dubina (Depth) trodimenzionalnosti. Treća opcija je je pomjeranje objekata. Pomoću odgovarajućih klizača vrši se rotacije. Četvrta opcija omogućava definiciju svjetlosnih izvora na objekat. Može se izvršiti izbor (do 3), položaj i intezitet svjetala. Takođe može se podesiti kolorna oblast. Peta opcija služi da se definiše boja strane dodate dimenzije. Opcije su: Object Fill (boja objekta), Solid Fill (boja tijela) i Shade (sjenčenje).

Sl.21 Extrude roll up

Opcija Extrude/Contour služi za dodavanje kontura objektu. Podešavaju se konture ka centru, unutar i vani, razmak pojedinih kontura (Offset) i broj koraka (Steps). Mogu se definisati i boja poslednje putanje i popunjenost zatvorenih putanja. Ovakve objekte (kao kod blend) treba separirati i degrupisati da bi se sa njima moglo pojedinačno raditi. Opcija Effects/Power Line služi za dodato definisanje linija. Aktivna je i preuzima kontrolu nad ovom opcijom dok se odgovarajući roll up ne ugasi. Prva opcija podešava oblik linije i maksimalnu debljinu. Postoji mogućnost da se linija ocrtava sa atributima dok se linija crta. To je dobro isključiti. Druga opcija daje simulaciju pisanja rukom. Bira se zakošenost pera i intezitet brzine crtanja. Trećom mogućnošću specificira se brzina crtanja (Speed), tok mastila (Ink flow) i proširenost linije (Spread). Može se podesiti i skaliranje sa slikom. Efekti se mogu snimiti sa Save As. Efekat sočiva se dobija sa Effects/Lens. Primjenjuje se na dva selektovana objekta i definiše oblik i boju preklopljenih površina. Podešavanje se vrši izborom opcije i Amount. Opcija Effects/PowerClip omogućava smiještanje objekta u drugi objekat koji se naziva kontejner (Container). Ova opcija se u Page-u naziva maskiranje. Sa Place Inside Container omogućava se izabor kontejnera unutar kojega će biti smješten selektovani objekat. Opcijom Edit Contents vrši se prepravka (editovanje) sadržaja PowerClip-a. Završetak editovanja PowerClip-a se obavlja sa Finish Editing This Level. Opcijom Effects/Clear Effects briše se poslednji efekat, dok se sa Effects/Copy omogućava kopiranje efekta na drugi objekat. Nakon izbora opcije Copy u meniju se može izabrati kopija nekog od primjenjenih efekata. Kloniranje efekat sa jednog na drugi objekat se obavlja sa Effects/Clone. U meniju koji se nakon izbora otvara biraju se elementi efekta koji će se klonirati. Podešavanje Corel-a se obavlja u Special/Preferences (Ctrl+J). U kartici General: opcija Duplicate and Clones definiše pomjeraj duplikata i klonova u odnosu na original, Nudge je pomjeraj na tastaturi koji određuje koliki se pomjeraj objekta ostvari ako se klikne na strelicu kada je objekat selektovan, Constrain Angle i Miter Liter definišu uglove ograničenja prilikom prevlačenja sa tasterom Ctrl. Undo Levels definiše broj koraka unazad koji će moći da se odrade sa naredbom Undo, AutoCenter Place Inside automatski smiješta centar objekta u težište (za potrebe rotacije i deformacije), Right Mouse Button definiše operaciju koja će se izvršavati klikom na desni taster miša (preporučujemo 2xZoom). U kartici View nalaze se slijedeće opcije: Auto Panning koja definiše mogućnost skrolovanja ekrana tokom crtanja objekata, Refresh definiše opcije osvježavanja ekrana (Interuptible refresh i Manual refresh), Cross Hair cursor umjesto strelica definiše kursor kao u AutoCad-u, Preview Fountain Steps definiše broj koraka u prelivima, Draw when Moving vrši iscrtavanje objekata tokom prevlačenja, Show Status Bar vrši prikazivanje statusne linije (korisna opcija koja govori o atributima i položaju selektovanih objekata kao i položaju kursora) a moguće su opcije: Place on Top, Place on Bottom i Small Size, posebne opcije su Show Menu&Tool Help, Show Ribbon bar (prikazuje traku sa toolbarom), Show Pop-up Item prikazuje help iznad tool-ova prilikom zadržavanja pokazivača miša iznad alatke. Kartica Curves posjeduje opciju: Freehand Tracking, Autotrace Tracking, Corner Treshold, Straight Line Treshold, koje definišu rad sa krivima i ivične vrijednosti prilikom crtanja krivih slobodnom rukom, AutoJoin definiše broj piksela u krugu koliko ako se primakne kraj putanja, putanja će se sama zatvoriti, Autoreduce definiše veličinu za automatsko redukovanje broja čvorova, Min. Extrude Facet Size definiše minimalnu dubinu 3D predstava, Kartica Text definiše slijedeće opcije: opcije Edit Text on Screen i Show Font Sample in Text roll up su korisne opcije (direktno editovanje teksta u prozoru crteža i prikazivanje primjera odabranog fonta u roll up-u), Clipboard definiše način smiještanja teksta u

Sl.22 Preferences dialog box - kartica General

privremenu Windows memoriju za razmjenu podataka (kao Caligraphics text ili kao Text in metafile), Panose Font Matching omogućava promjenu fonta na najbliži u slučaju da izabrani font nepostoji na sistemu (dešava se često prilikom prenošenja crteža sa računara na računar). Neke "napredne" opcije su grupisane u kartici Advanced: Backup definiše kreiranje backup kopije (Make backup on Save, Auto backup every ---- minutes), Select directory omogućuje selekciju osnovnog direktorijuma za rad, Window dithering definiše podešavanje prikazivanja boja. Special/Create Pattern definiše obrazac za popunu. Special/Arrow omogućava kreiranje nove strelice. Special/Create Symbol omogućava kreiranje simbola. Special/Presets Roll up omogućava kreiranje efekta koji je sličan makroima. Kreiranje novog Presets-a se obavlja sa Start Recording. Već smo napomenuli da se u Corel-u rad sa tekstom obavlja u dva režima: Artistic i Paragraph text. Prekidač između ove dvije opcije je F8. Važniji je rad sa Artistic tex-om jer je druga varijanta namijenjena radu kao kod programa za slaganje teksta i prilično je neupotrebljiva. Operacije sa tekstom (skaliranje, pomjeranje, selektovanje, rotiranje) obavljaju se kao i sa ostalim objektima. Tekstualni, kao i ostali objekti, ima popunu i putanju oko teksta. Sa opcijom Convert to Curves kao i nekim drugim operacijama (Blend, Extrude, itd) tekstualni objekat prestaje da ima svojstva tekst (Font, veličinu, stil, prored itd). Osnove rada sa Text roll up-om (Ctrl+F2) smo upoznali. Sa Character attibutes (sl.23) vrši se detaljnije podešavanje atributa slova. Neke od opcija su: prekrižena (Strikeout), nadvučena slova (Overline), podešavanje indeksa ili eksponenata (Placement). Postoji i opcija za poravnavanje (Alignment). Ukoliko se radi sa Paragraph text-om (a naša je preporuka da ovo izbjegavate) aktivne su opcije Frame i Paragraph. Opcija Frame definiše opcije okvira - framea: broj kolona (Number of Columns), širinu kolona (Equal Column Width ili pojedinačno širinu svake kolone). Dialog box Paragraph ima više kartica (sl.24). U kartici Spacing definišu se razmaci (Character, Word i Line), kao i prostor između pasusa Before i After. U ovoj kartici podešavaju se i poravnanje (Alignment) kao i prelamanje riječi (Hyphenation). Kartica Tabs definiše tabulaciju, Indents indentovanje (uvlačenje pojedinih linija pasusa) dok kartica Bullets definiše simbole za liste. U Character roll up-u kada se radi sa frame-ovima aktivne su slijedeće opcije Apply to All Frames, Apply to Rest of Frames i Apply to Frame. Tekst se u frameovima (kao u Page-u) može prelivati, frameovi povezivati ali su to mnogo gore opcije nego u Pageu. Formatiranje karaktera se može pozvati sa Ctrl+T, dok su opcije Text/Frame i Text/Paragraph iste kao iz roll up-a.

Sl.23 Character Attributes dialog box

Sl.24 Paragraph dialog box kartica Spacing

Za podešavanje teksta u odnosu na putanju koristi se opcija Text/Fit Text to Path (Ctrl+F). Potrebno je selektovati tekst i putanju i odabrati Apply. Opcije u roll up-u definišu redom podešenost slova na putanji, položaj na putanji i poziciju na kompletnom objektu. Place on other side definiše položaj teksta na suprotnoj strani putanje. Razdvajanje teksta i putanje se obavlja sa Arrange/Separate. Sa malom strelicom se može pristupiti nezavisno elementima na putanji. Edit opcija otvara box u kome se može podešavati horizontalni ofset i razmak od objekata.

Sl.25 Fit Text To Path roll up

Ako su tekstualni objekti pomjereni sa malom strelicom na osnovnu liniju se može vratiti sa Text/Align to Baseline (Alt+F10). Sa Text/Straighten text postavlja se opcija Baseline i svi razmaci između slova na nulu. Text/Type Assist je sličan AutoCorrect-u iz Word-a. Poznate su opcije Capitalize First Letter of Sentences, Change Straight Quotes to Typographic Quotes, Correct Two Initial Consecutive Capitalize i Capitalize Names of Days. Opcija Replace Text when Typing omogućava promjenu teksta dok se kuca a riječi se skupu dodaju i oduzimaju sa Add i Delete. Kontrola spelovanja se može obavljati Text/Spell check. Opcije koje se podešavaju su Range: Check Word (provjera riječi), Highlighted text (označeni tekst), Text block (blok teksta) i All Document Text (sve u dokumentu). Početak provjere se obavlja sa Begin Check. Opcija Dictionary određuje pomoćni riječnik. Dodavanje riječi u priručni riječnik se obavlja sa Add Word dok se Create kreira priručni riječnik. Sa Change To mijenja se riječ sa predloženom sugestijom a može se zadati i neka druga riječ. Kada se klikne na Change mijenja se pronađeno pojavljivanje riječi dok se sa Change All mijenja svako pojavljivanje riječi. Opcijom Skip preskače se riječ dok se sa Skip All preskače svako pojavljivanje riječi (kao da je riječ ispravna). Naredbom Text/Thesaurus definišu se sinonimi. Pretraživanje riječi u crtežu se obavlja sa Text/Find. Zamjena riječi se obavlja sa Text/Replace. Opcije za pretraživanje i zamjenu su iste kao i u Word-u (Match Case, Find Next, Replace, Replace All i Close). CorelDRAW (što je zaostala opcija iz starijih verzija) posjeduje mogućnost editovanja teksta u sopstvenom box-u. To se postiže tako što se selektuje tekst i odabere Text/Edit Character (Ctrl+Shift+T). I u okviru ovog box-a može se editovati tekst što se obavlja klikom na Character.... Opcijom Special/Extract ekstrahuje se tekst u tekstualni fajl. Da bi se pozvala ova opcija crtež prethodno mora biti snimljen. Nakon poziva opcije treba imenovati fajl. Sa Special Merge Back vrši se povratak teksta koji se u međuvremenu može obrađivati u editorima teksta. Tokom editovanja teksta ne smiju se dirati tagovi (komandne strukture) koje je ostavio Corel. Jedna pogodnost Corel-a je Mosaic roll up u kojem se vrši pretraživanje crteža koje korisnik kreira. Veoma često korisnici zaboravljaju imena editovanih fajlova dok su u Mosaic-u prikazani Thumbnail-ili (mali crteži). Mosaic roll up se poziva sa Alt+F1 bi trebao da pronađe ikonice crteža. Postoji mogućnost preciziranja crteža koji će se prikazivati.

Opcija View/Styles vrši prikazivanje stil roll up-a u kome je dat spisak primjenjivih stlova. Postoje posebni stilovi za Artistic text, Paragraph text i objekte. Za sve tri kategorije stilovi se mogu posebno prikazivati. Stil se na selektovani objekat primjenjuje sa Apply. Opcija Print Merge omogućavanje štampanje velikog broja fajlova na osnovu šema snimljene u Corel-u i podataka iz nekog editora teksta. Npr. pozivnice treba odraditi za 50 ljudi. Da se ne bi kreiralo 50 crteža može se kreirati jedan sa podacima o svim pozvanima u TXT fajlu. Potrebno je po određenim pravilima kreirati fajl u editoru. Na početku se napiše broj kopija pa zatim se navedu nazivi pojedinih polja u Corelu /Name/, /Datum/ itd. Nakon toga se navedu redom odvojeno kosim crtama pojedini zapisi. Ovaj fajl mora biti snimljen kao TXT. U Corel-u moraju biti pozicionirani nazivi polja (bez kosih crta). Pozove se Print merge. Odabere se tekstualni fajl. Počne se štampanje. Ovi fajlovi se dalje ne mogu editovati već se samo mogu štampati. Treba voditi računa da se ostavi više prostora za duže tekstove. Navedimo na kraju nekoliko napomena. Corel može da eksportuje ili snima rezultate rada u Corel-ovim formatima CDR, CMX (Corel Presentation), CCH (Corel CHART); u postscript formatima EPS, PS i AI; bitmapiranim formatima (BMP, RLE, GIF i CGM); vektorskim formatima (WMF, PLT, PIC, DRW i PCT); Autocad formatu (DXF); kompresionim formatima (JPG, JFF, JTF, CMP); editorskim i tekst procesorskim formatima (TXT, DOC, WordStar i Word Perfect); sprearsheet formatima (Lotus WK? i Excel XLS). Corel je na tržište izbacio više verzija. Corel 2.0 imao je drugačiji interfejes bez niza mogućnosti ali je zadobio veliku popularnost. Corel 3.0 je osavremenio interfejs ali i donio niz bagova. Corel 4.0 je jako dobra verzija koja se i danas veoma puno koristi. Verzija 5.0 proširila je broj opcija, dodala veliko okruženje. Postoji više release verzija Corel 5.0. Corel 6.0 je prva verzija za Windows 95 koja je bila opterećena problemima u radu. Corel 7.0 prepravljena verzija Corel-a 6.0, izuzetno jako okruženje a dodate su opcije za rad sa bitmapiranom grafikom. Corel 8.0 je najnovija verzija ovog popularnog programa. Prednost Corel-a je i ta što se na regularnim tržištima još uvijek prodaju paralelno i stare verzije. Corel je jedan od najjeftinijih softverskih paketa. Poznati dodati programi koji se isporučuju sa Corel-om su Mosaic, Chart, Photo-Paint, Ventura, OCR Trace, te programi za 3D modelovanje.

Photoshop 4.0 Kratko uputstvo Adobe Photoshop 4.0 smatra se za najbolji program koji je u masovnoj upotrebi na PC računarima. Namjenjen je obradi fotografije (crtanje mu nije osnovna namjena a ove opcije uglavnom služe za docrtavanje). Startuje se klikom na ikonicu sa slike. Fajl se snima na uobičajene načine File/Save (Ctrl+S), File/Save As (Ctrl+Shift+S) snimanje pod drugim imenom i File/Save as Copy (Ctrl+Alt+S) snimanje kopije. Uobičajeno fajlovi se pored Photoshop formata (*.PSD) kojeg drugi programi po pravilu ne mogu konvertovati (zbog podržavanja rada sa slojevima) mogu snimiti i u drugim korisnim formatima. Fajl se otvara sa File/Open (Ctrl+O) dok se zatvara sa File/Close (Ctrl+W). Zatvaranje kompltnog Photoshopa se obavlja sa File/Exit (Ctrl+Q). Moguće je istovremeno otvaranje više fotografija. Nova fotografija se otvara sa File/New (Ctrl+N). Prilikom startovanje nove fotografije potrebno je odabrati dimenziju slike, rezoluciju i mod rada sa fotografijom: sivoskalirana (Grayscale), slika za "monitorsko prikazivanje" (RGB mode) i slika za separaciju (CMYK mode). Ostali modovi nijesu bitni. Pozadine može biti bijela, boja pozadine i providna (Transparent). Providnost se prikazuje u obliku šahovskog polja. Novi crtež se može u startu imenovati.

Sl.1 Ikona Photoshop-a

Sl.2 New dialog box

Photoshop posjeduje priličan broj alatki u svom osnovnom tool-u (na slici).

Sl.3 Photoshopov tool

Za kretanje u dokumentu koristi se šaka (sve opcije iz tool-a imaju prečicu a za šaku je H). Alatka za zumiranje (Z) sa klikom daje povećanje od 200% dok sa Alt+klik daje umanjenje od 50%. Zumiranje se može obaviti i sa View/Zoom in (Ctrl+"+") odnosno suprotno View/Zoom out (Ctrl+"-"). Uvećanje 1:16 se postiže sa Ctrl+Alt+"+", dok je umanjenje 16:1 Ctrl+Alt+"-". Prevlačenjem zoom tool-om uvećava se samo dio slike. Zoom se može dobiti sa Ctrl+Space dok je suprotno Alt+space. Dvostruki klik na hand tool daje 1:1 (odgovarajuću štampaću veličinu). Tri najdonje ikonice služe za izbor načina prikaza slike u prozoru. Biraju se redom pritiskom na F. Prva opcija daje prikaz slike u prozoru, druga opcija prikazuje sliku u prozoru maksimalnih dimenzija, dok je treća opcija prikaz slike bez elemenata okruženja (prozora, menija). Napomenimo nekoliko napomena o značajnim formatima zapisa slike: PSD format zapisa Photoshop-a koji zbog upotrebe slojeva drugi paketi ne mogu učitavati, BMP Windows bitmapa, standard za Microsoft okruženje, TIF veoma kvaliteta format zapisa (za kvalitetnu štampu) ovaj fajl ima visoku transparentnost, JPG kompresioni format koji je pogodan za izradu Internet prezentacije.

Prilikom otvaranja nove slike (Ctrl+N) definiše se rezolucija slike u ppi, kao i širina i visina slike (veza između ova dva parametra se može raskinuti). Width se može podesiti na širinu kolone što je pogodno za pripremu za novinske dokumente. Interpoliranje piksela (povećanje broja zbog interpolacije) kao ni smanjivanje (jer se pikseli gube) nije pogodno riješenje. Obavezno opcija za interpoliranje treba da bude Bicubic što se podešava u File/Preferences/General (Ctrl+K). Dobre vrijednosti rezolucije su oko 225-300ppi za slike u punom koloru, slajdove u koloru 200-300ppi, slike u boji na laserskom štampaču 120-180ppi, multimedijalne prikaze 72ppi. Crno-bijele slike 120-180ppi, crno-bijele slike na laserskom štampaču 90-120ppi. Za odsjecanje djelova slike služi alatka Cropp (C). Prevuče se preko dijela slike, podese ručice i klikom miša unutar markera izvrši odsjecanje. Ako se prilikom podešavanja markera pridržava Alt vrši se rotiranje a ako se prevlači sa Ctrl pomjera se čitav okvir za odsjecanje. Naredbom Image/Canvas Size podešava se veličina slike, odnosno slici se može dodati prostora u svim pravcima. U okviru ovoga dialog box-a Weight i Height su nezavisni dok se u Placement vidi grafički prikaz dijela koji se dodaje u odnosu na sliku. U File/Preferences/General (Ctrl+K) vrši se podešavanje Photoshopovih preferenci. Kretanje između pojedinih preferenci se obavlja pomoću Prev i Next. U dijelu Displays&Cursors postoji opcija Color Channel koja omogućava pojavljivanje kanala kao posebnih boja (u suprotnom će biti predstavljeni nijansama sivog). Ctrl+1 prikazuje crveni kanal, (ako je u pitanju RGB slika), Ctrl+2 zeleni a Ctrl+3 plavi. Sa Ctrl+0 vrši se povratak na puni kolor. Kanalima se može pristupati i preko Window/Palettes/Show Channels. U dijelu tool-a nalaze se boja prednjeg plana (Foreground) i boja zadnjeg plana - pozadina (Background). Postoji mogućnost da se podese boje dvostrukim klikom i izborom odgovarajuće boje iz dialog box-a. Ako se želi preći na crno-bijelu varijantu treba kliknuti na male oznake ovih boja. Klikom na dvostruku strijelicu iznad prikaza boja vrši se izmjena boje prednjeg plana i pozadine. Neke alatke crtaju u boji prednjeg plana a druge crtaju u boji pozadine. Definisanje boja se može obaviti sa Window/Show Color (F6). Dobija se paleta prikazana na slici. Boje se podešavaju klizačima. Ako se pojavi uskličnik u paleti to predstavlja upozorenje da u toj boji nije moguće izvršiti separaciju (tzv. gama-alarm). Pored uskličnika se nalazi najbliža boja koja se u separaciji može odštampati. Boje se mogu izabrati i iz trake. Kombinacija Alt+klik na traku bira boju koja nije aktivna. Ovo isto važi i za ostale modele boja (CMYK i grayscale).

Sl.3 Color paleta

Najbolji način za uzimanje boje je pomoću pipete klikom na određenu poziciju slike. Sa Alt+klik pipetom dobija se suprotna boja. Pipeta se aktivira sa I. Opcijom Grayscale slider definišu se sive boje. Slika se u sivoskaliranu pretvara sa Image/Mode/Grayscale. U grayscale se može pretvoriti i bilo koji kanal boje a to se gotovo uvijek radi sa crvenom ili zelenom bojom. Povratak u RGB mod nije reverzibilan (gube se informacije o bojama). Opcija File/Page Setup definiše veličinu stranice, štampač i slično. Klikom na polje za prikazivanje slike može se vidjeti veličina datoteke, kao veličina i pozicija slike na stranici. Ovo polje se nalazi u statusnoj liniji pored polja koje označava aktuelni pogled na dokument u procentima. Taster miša nad ovim poljem treba zadržati pritisnut nekoliko sekundi. Opcija

File/Print (Ctrl+P) omogućava štampanje (potvrda se obavlja sa Enter). U PageSetup-u položaj stranice se definiše na klasičan način kao Portrait i Landscape. Da bi se slika smanjila najbolje je odabrati Image/Image Size, potvrditi File Size i definisati novu (veću vrijednost rezolucije ili smanjiti Width i Height). Na štampač se slike u sivim tonovima šalju kao Gray, dok se u boji šalju kao RGB. Za štampanje separacije boja neophodno je sljedeće Image/Mode/CMYK color, pa zatim preći u File/Page Setup gdje treba izabrati Calibration bars, Registration marks, Corner Crop Marks, Center Crop Marks i Labels. U Print dialog box-u zatim treba izabrati Print separations. Izbor slikarske četkice se obavlja sa B (meke linije), olovka se bira sa P (tvrde linije) dok se izbor vazdušne četkice (meke linije i boju prska stalno) obavlja sa A. Klik na jednu poziciju alatkama za crtanje pa Shift+klik na drugu poziciju kreira pravu liniju. Shift i prevlačenje crta pravu horizontalnu ili vertikalnu liniju. Čim se Shift pusti linija se vraća na "normalu" (prestaje biti pravolinijska). Pritisak na CapsLock daje kursor u obliku krstića što je često pogodnije. Kada su aktivne alatke za crtanje uzimanje uzorka boje se obavlja sa Alt+klik. Podešavanje četkica se može obaviti iz Window/Show Brushes (F5). Antialiased su četkice sa mekim ivicama smanjene nazubljenosti dok su Feather paperjaste četkice. Dvostrukim klikom na četkicu ili izborom iz menija dobija se mogućnost specificiranja četkice (sl.5). Diameter definiše veličinu četkice, Hardness je tvrdoća četkice (na primjer 100 je meka četkica visoke oštrine), Spacing ne treba dirati i isključivati jer definiše koliko će se boje nanositi na platno, Roundess omogućava izradu eliptičkih četkica, dok se sa Angle obavlja rotiranje četkice. Opcije Roundess i Angle se ne moraju upotrebljavati već se može pomjerati siva strelica u box-u. Desna uglasta zagrada (]) bira slijedeću četkicu u paleti dok lijeva bira prethodnu ([). Shift+[ bira prvu četkicu dok se sa Shift+] bira poslednja četkica. Brisanje četkice iz palete se obavlja sa Ctrl+klik. Pritisak na prazno polje omogućava kreiranje nove četkice. Opcijom Append Brushes iz direktorijuma Photoshop/Goodies/Brushes/Patterns/Assorted Brushes mogu se učitavati četkice sa diska. Sa Reset Brushes (uz potvrdu sa OK ili Enter) vrši se resetovanje veličine četkice. Zgodna je opcija Ctrl+K kojom se podešava veličina kursora na veličinu četkice. U Paleti Window/Show Options definišu se opcije koje su različite u zavisnosti od alatke koja je selektovana. Kod alatki za crtanje režimi rada su: Normal, Multiple, Hard Light i Difference. Opcija Opacity se definiše uz četkicu ili olovku (100% je neprovidna). Pritisak (Preassure) se definiše za vazdušnu četkicu. Opcije Opacity i Preassure mijenjaju se skokovito pritiskom na tastaturi brojeva 0 -100%, 1-10%, 2-20%, ..., 9-90%. Opcijom Fade linija se mijenja skokovito, opcija Stylus Pressure je manje bitna, Wet Edges kada se primjenjuje na četkicu daje providne linije i tamnu ivicu linije. Opcijom AutoErase kod olovke ubacuje se boja pozadine preko nacrtane boje prednjeg plana. U režimu Multiple potamnjuju se boje preko kojih se prelazi četkicom, Overlay zatamnjuje tamne a posvetljuje svijetle, Difference stvara efekat foto-negativa. Režim Color mijenja boju bojom prednjeg plana. Drugi režimi rada su manje bitni.

Sl.4 Brushes Paleta

Sl.5 Brush Options dialog box

Sl.6 Paintbrush Options paleta

Alatkama za dotjerivanje nazivaju se alatke za razmazivanje, smanjenje oštrine, izoštravanje, posvetljivanje, zatamnjivanje i upijanje sunđerom. Prečice su U - razmazivanje, R - izoštravanje/zatamnjivanje, O - posvjetljivanje/zatamnjivanje/sunđer. Alatka za razmazivanje je prst. Klikom i prevlačenjem vrši se razmazivanje, sa Shift+klik razmazivanje je pravolinijsko. U paleti Brushes definiše se zona razmazivanja. Dvostrukim klikom na prst dobija se Smudge Tool options (sl.7). U paleti se sa Pressure ispod 50% dobijaju suptilniji efekti razmazivanja. Opcijama iz menija Darken i Lighten razmazuju se samo tamnije odnosno svijetlije boje. Color režim kod RGB slike razmazuje samo boje ali ne kvari detalje. Režime rada Hue, Saturation treba zanemariti. Ako je uključena opcija Finger Printing umače prst u boju prednjeg plana prije početka crtanja dok opcija Smudge options nije naročito bitna. Alatke za izoštravanje i zamagljivanje se podešavaju sa Preesure u paleti Focus Tool Options koja se kao i sve palete kojima se definišu opcije dobija dvostrukim klikom na alatku u tool-u. Opcije Darken, Blur i Color mogu da ublaže efekte izoštravanja i da ga učine upotrebljivijim. Alatka za posvjetljivanje slike (Dogle) je u obliku crne kapaljke, dok je alatka za posvjetljivanje (Burn) u obliku ruke. Dvostrukim klikom na ove opcije otvara se Tooning tool options za njihovo podešavanje. Klizačem Exposure se određuje posvjetljivanje ili potamnjivanje neke površi. Pomoću ove alatke (podešavanje se obavlja u skrivenom meniju) mogu se obrađivati srednje, svjetlije i tamnije osvjetljena mjesta (Midtones, Highlights i Shadows). Alatka sunđer je previđena za rad u punom koloru. U paleti Toning tool kada je izabran sunđer može se podesiti Saturate (za oživljavanje boja), Desaturate (za umrtvljivanje boja). Za čišćenje mrlja i ogrebotina na slici koristi se Filter/Noise/Dust&Straches. U okviru koji se pojavljuje može se izabrati određeni dio slike za pregled. Pored toga u okviru za preglde mogu se vršiti zumiranje i slične operacije. Alatkom lupa se može uz Ctrl vršiti uvećanje okvira za

Sl.7 Smudge Tool Options Paleta

Sl.8 Focus Tools Options

Sl.9 Toning Tools Options

Sl.10 Dust&Straches dialog box

pregled dok se sa Alt vrši umanjenje. Sa Ctrl+Space u okviru se može koristiti Hand Tool a sa Alt+Space može se koristiti klasično zumiranje. Same opcije Dust&Straches dialog box-a su Radius koja definiše veličinom mrlje (obično se uzima 1 ili 2 pointa), odnosno Treshold prag razlike nivoa mrlje od ostatka (uzima se oko 15). Alatka pečat se bira sa S a sa Enter joj je moguće postaviti opcije (ili dvostrukim klikom) - Rubber Stamp Options. U meniju treba da je podešeno Clone (Aligned). Kombinacijom Alt+klik definiše se uzorak a prevlačenje iz okoline uzorka se obavlja kloniranje. Čišćenje ravne dlačice ili ogrebotine se obavlja uz isti način uzimanja uzorka, klik na početku ogrebotine i Shift+klik na kraju ogrebotine. Stepen kloniranja se može smanjiti sa Opacity. Veličina kloniranja se podešava sa Brush size. Opcijom Clone non-alignment se omogućava višestruko kloniranje sa jednog mjesta. Klonirati se može i između više otvorenih slika. Inače svi režimi alatki za crtanje mogu se primijeniti na pečat. Režim Multiply je pogodan za preslikavanje slike preko slike.

Sl.11 Rubber Stamp Options

I u Photoshop-u radi opcija Undo kojom se može poništavati samo jedan korak u radu. Poziva se sa Ctrl+Z (Edit/Undo). U novoj verziji Photoshop-a 5.0 postoji mogućnost više koraka Undo i kombinovanja slika iz ovih koraka. Neke opcije se ne mogu poništiti. Alatka za brisanje vrši crtanje u boji pozadine. Kada je ova alatka aktivna kombinacija Alt+prevlačenje vraća na poslednje snimljenu sliku. Ova opcija se naziva Airbush može se postaviti da bude standardna opcija. Poziv alatke za brisanje (Eraser) se obavlja klikom na alatku ili prečicom E. Ova alatka posjeduje iste opcije kao i alatke za crtanje stime što je Block tvrda gumica četvrtastih ivica. Višestrukim pritiskanjem na E prelazi se na slijedeću gumicu u meniju bez ulaska u Options paletu. Upozorimo da gumica u kombinaciji sa nekim nardbama ne funkcioniše. Opcijom File/Revert slika se vraća u stanje poslednje snimljene promjene. Edit/Take Snapshot snima sliku u privremenu memoriju tako da se može koristiti u narednim operacijama. Na primjer ako se odabere alatka pečat i podesiti u opcijama From Snapshot prevlačenjem će biti obavljeno maskiranje slike iz privremene memorije, dok se sa From Saved koristi slike iz poslednje snimljenog fajla. Photoshop posjeduje više alatki za izbor: pravougaoni izbor, eliptički, liniju horizontalno i liniju vertikalno. Prečica M bira alatku dok se sa L bira laso a sa W magični štapić. Laso može biti Feather i Anti-aliased odnosno povećane i smanjene nazubljenosti. Ako je selektovana alakta laso i pridržava se Alt dobija se prava linija, stime što se Alt prestaje držati na kraju selekcije. Ako se uz odgovarajuću alatku pridržava Shift selektuje se krug odnosno kvadrati. Da se ne bi sa Shiftom dodavalo postojećoj selekciji prvo treba započeti prevlačenje pa zatim pritisnuti Shift. Dvostrukim klikom na alatku za selekciju vrši se podešavanje alatke (npr. Width/Height 2/1). Ako se uz odgovarajuću alatku pridržava Alt povlači se iz sredine. Moguće je primjeniti i kombinaciju Alt+Shift. Opcije za selekciju (osim pravougaonog izbora) mogu biti nazubljene. Magic Wand selektuje dio slike koji je u sličnoj boji. Opcija Sample Merged uzima u obzir jedan sloj u slučaju da je slika u više slojeva, dok Tolerance definiše zonu koja će biti zahvaćena. Poništavanje selekcije se obavlja sa Select/None (Ctrl+D). Za selektovanje boja može se koristiti opcija Select/Color Range. Klikne se pipetom na boju koja se želi selektovati. Opcija Fuzzines definiše veličinu zone selekcije (veće vrijednosti više selektuju). Pridruživanje selekcije u drugoj boji se postiže novim klikom uz pritisnut taster Shift. Oduzimanje selekcije u drugoj boji se obavlja uz Alt+klik. Kada obavi selektovanje, i aktivne su alatke za izbor, klikom u selekciju i prevlačenjem pomjera se selekcija, a ako se je odabere Move alatka pomjera se selektovani dio slike. Poništavanje selekcije se obavlja klikom van selekcije nekom od alatki za izbor ili Select/None. Većina komandi se primjenjuje na cijelu sliku ako ništa nije selektovano odnosno na selektovani dio slike ako je nešto selektovano. Čitava slika se selektuje sa Ctrl+A (Select All). Na selekciju se mogu primjeniti naredbe Cut, Copy i Paste. Na selekciju se dodavanje vrši uz držanje tastera Shift dok se uz držanje tastera Alt vrši oduzimanje selekcije. Kombinacija Shift+Alt uz upotrebu neke alatke za izbor daje presjek dva područja. Pravilne selekcije se dobijaju sa Shift (da se nebi dodavalo postojećoj selekciji Shift treba pritisnuti tokom prevlačenja). Isto važi za taster Alt. Opcija Select/Feather kreira paperjastu selekciju za zadati broj piksela. Sa Select/Modify/Border bira se područje oko selekcije dok se sa Select/Modify/Smooth zaobljava obrise selekcije. Proširenje selekcije se dobija sa Select/Modify/Expand, dok se selekcija skuplja naredbom Select/Modify/Contract. Kursorskom strelicom selekcije se pomjeraju za po jedan piksel dok se sa Shift+kursorske strelice selekcija pomjera za 10 piksela. Kloniranje selekcije se dobija sa Alt+prevlačenje alatkom Cropp (dobija se duplikat slike u selekciji), dok se sa Shift+Alt i upotrebu kursorskih strelica pomjera slika za 10 piksela. Kombinacijom Crl+Alt+prevlačenje pomjera samo selekciju. Ono što je neizabrano je zaštićeno od raznih operacija (npr. alatke za crtanje ne funkcionišu van selekcije). Kombinacijom Alt+Delete selekcija ili čitava slika se "puni" bojom prednjeg plana. Punjenje bojom pozadine se obavlja sa Delete. Kombinacija Edit/Fill definiše popunu. Bojom prednjeg plana i pozadine popuna se vrši sa Foreground i Background. Pattern popunjava selekciju obrazcem koji je prethodno snimljen sa Edit/Pattern. Sa Saved vrši se popunjavanje poslednje

Sl.14 Magic Wand Options Paleta

Sl.13 Color Range dialog box

Sl.14 Fill dialog box

snimljenim dijelom slike. Snapshot popunjava sliku privremeno snimljenom verzijom sa Edit/Take Snapshot. Sa Opacity i Mode definišu se režimi miješanja popune sa osnovom slike. Ovo je nejasna opcija za korištenje jer ne postoji predviđen Preview mod pa je teško procijeniti rezultat i neophodno ga je isprobavati. Alatkom za preliv, prečica je G može se popuniti slika (ili selekcija). Prevlačenjem se po slici definiše spektar od Foreground do Background. U paleti Gradient Tool Options mogu se izabrati linearani (Linear) i radijalni prelivi (Radial). Porede osnovnog pravca preliva (Foreground to Background) u paleti se mogu izabrati i drugi - mnogobrojni pravci preliva odnosno editovati novi. Na primjer - Spectrum su prelivi u duginim bojama (Clockwise i Counterclockwise). Sa Midpoint se definišu srednje boje u mješavini. Radial Offset (aktivan samo uz Radial) daje veličinu unutrašnjeg kruga sa bojom prednjeg plana. Opcija Dither treba da bude uključena.

Sl.15 Gradient Tool Options

Oko selekcije linija se postavlja sa Edit/Stroke. Sa Width se postavlja širina linije, pozicija linije (Location) može biti Inside (ka unutrašnjosti), Outside (ka spoljašnjosti) i Center (centrirano). Ne preporučuje se korišćenje opcije Outside. Opcija Preserve Transparency utiče na sliku sa slojevima. Za unos teksta u sliku (pogodno za izradu plakata i postera) koristi se Type Tool. Photoshop po pravilu dobre rezultate daje u radu sa velikim tekstom. Tekstu se uvijek dodijeljuje poseban sloj. U polju za unos teksta važe pravila kao i u editorima teksta.

Sl.16 Stroke dialog box

Sl.17 Type Tool dialog box

U okviru editora čitav tekst se formatira na jednistven način. Opcije u box-u su Size, Leading (obično se uzima 120%), Spacing (razmak između slova), Underline (podvučeno), Outline (samo vanjska linija oko slova), Shadow anti-aliased (paperjasta sijenka), Alignment (pravnjanje). Potvrda unosa se obavlja sa OK. Prepravka teksta se obavlja tako što se sa Delete prvo tekst izbriše i klikne na Type Tool. U dialog box-u se nalaze podaci iz poslednje editovanog teksta. Tekst se može popuniti sa Alt+Delete bojom prednjeg plana, može mu se dodijeliti preliv, Stroke. Npr. da bi se dobila slova sa konturnom obvojnicom treba unijeti tekst, odabrati opciju Edit/Fill Saved a zatim odabrati bijelu boju prednjeg plana, pa Edit/Stroke i dati debljinu 12pt. Postaviti boju prednjeg plana na crnu i Edit/Stroke na debljinu 4pt. Da bi se dobila slova sa sijenkom treba uraditi slijedeće korake: unijeti tekst kojeg treba postaviti na poziciju sijenke, zatim odabrati opciju, Edit/Fill Saved, pa Select/Feather 10pt i popuniti selekciju nekom tamnom bojom. Ponovo unijeti tekst i popuniti ga nekom svijetlom bojm. Za kraj nekom širokom vezdušnom četkicom prevuči preko teksta. Opišimo i treći efekat: transparentna slova na svijetloj pozadini. Unese se tekst a zatim se unosom broja odredi providnost sloja (dobro je postaviti 4 ili 5). Kerning (razmak između slova se može podešavati sa Ctrl+prevlačenje Type Tool-om.

Sl.18 Slika Lenna sa tekstom sa obvojnicom

Važne opcije u Photoshop-u su filtri. Filtri se primjenjuju na sliku ili na neki njen izabrani dio. Sa Select/Feather dobija se mek prelaz između selekcije i ostatka. Ponovna upotreba filtra se dobija sa Ctrl+F. Otvaranje dialog box-a za podešavanje filtra Ctrl+Alt+F. Da bi se filtrirani dio slike prilijepio sa ostatkom treba pritisnuti Alt i prevlačiti gumicom smanjene Opacity. Važni filtri su takozvani izoštrivači. Jednopotezni izoštrivači su: Filter/Sharpen/Sharpen i Filter/Sharpen/Sharpen More.

Sl.19 Slika Lenna sa slovima sa sijenkom

Sl.20 Slika Mallorca i transparentna slova Kod ovih filtara a posebno kod uzastopne njihove primjene dešava se prevelika izoštrenost i pojava takozvanih artifakta. Za izoštravanje ivica može se koristiti Filter/Sharpen/Sharpen Edges međutim, ovaj filtar nije kvalitetani. Najbolji izoštrivač je Filter/Sharpen/Unsharpen Mask. Veličina Amount određuje količinu izoštravanja (od 1 do 500), Radius definiše širinu ivice za izoštravanje (treba uzimati od 0.5 do 2), Treshold definiše razliku između dva piksela da bi se tretirala kao ivica (obično se podešava na 0). Dobar nivo izoštravanja se dobija sa Amount 250 i Radius 1 i za uobičajene potrebe treba varirati oko ovih vrijednosti. Za zamućivanje (dodavanje dubine) koriste se opcije Filter/Blur. Ove opcije se obično koriste u kombinaciji sa Feather. Najbolji blur je Gaussian Blur. Radius definiše širinu oblasti u kojoj se pikseli miješaju i to obično do 10. Specijalni efekti se postižu sa Motion i Radial blur. Motion blur zamagljuje piksele po određenoj dubini i uglu. Šum se slikama dodaje sa Filter/Noise/Add Noise. Veličina šuma je od 1 do 999. Dodatne opcije su Uniform (uniformni), Gaussian (Gausovski šum), Monochromatic (šum u sivim tonovima). Dodavanje šuma se za specijalne efekte ponekad kombinuje sa Motion blur. Izgled slike kao da je gravirana u metalu dobija se sa Filter/Stylize/Emboss. Ugao Angle treba isprobavati, dok opcija Height treba da bude oko 2 dok se sa Amount 50% dobijaju suptilniji efekti. Veće vrijednosti Amount daju dramatičnije efekte. Zamućenje (Blur) pa izoštravanje (Sharpen) se izvode jer Blur zasivljuje sliku. Filtri Facet i Median daju srednju vrijednost susjednih tačaka.

Sl.21 Unsharpen Mask dialog box

Sl.22 Emboss dialog box

Opcije Image/Adjust/AutoLevels služe za automatsko podešavanje kontrasta slike. Drugi način sa više mogućnosti je Image/Adjust/Levels (Ctrl+L). Dijalog box omogućava podešavanje najsvjetlijih, srednjih i najtamnijih tonova na slici pomoću tri klizača na histogramu. Postoji mogućnost izbora ovih tonova za čitavu sliku i svaki kanal pojedinačno. Za slike u boji se koristi dialog box Image/Adjust/Variations. Izborom dugmeta Saturation bira se zasićenje slike (More ili Less Saturation) u koracima koji mogu biti finiji (Fine) i grublji (Coarse). Izborom dugmeta-a Midtones vrši se podešavanje količine pojedine boje u slici kao i osvjetljaja slike.

Sl.23 Levels dialog box

Sl.24 Variations (dugme Saturation) dialog box

Sl.25 Variations (dugme Midtones) dialog box

Opcija Image/Adjust/Curves smatra se dosta teškom za korištenje ali omogućava raskošno podešavanje boja slike. Opcije Brighten/Contrast i Color Balance ne treba koristiti. Opcija Hue/Saturation podešava intezitet pojedinih boja, dok se sa Selective color vrši podešavanje boja u CMYK režimu. Opcijom Desaturate se iz slike oduzimaju boje. U Levels-ima na crtežu se dobio histogram što predstavlja važan pojam u obradi slike. Opcijom Outputs Level vrši se posvjetljivanje najsvjetlijih i potamnjivanje natamnijih mjesta na slici. Resetovanje histograma se obavlja tako što se pritisne Alt i klikne na Reset (prilikom držanja Alt-a dugme Cancel postaje Reset). Sadržaj dialog box-a se može snimiti sa Save, učitati sa Load dok se sa Auto zapravo vrši podešavanje Auto Levels. Sa tri pipete se mogu odabrati najtamniji, srednji i najsvjetliji tonovi na slici. Najvažnije je pravilno podesiti srednji klizač. Ovaj klizač se kod skenirane fotografije obično posvjetljuje. Poslije primjene Levels-a sa Variations se obično vraćaju neke od izgubljenih boja.

Sl.26 Curves dialog box

Izabrani dio jedne slike prekopiran na drugu postaje plutajuća selekcija. Djelovi plutajuće selekcije se brišu sa Ctrl i alatkom za selekciju. Sa Opacity se podešava providnost prema donjim slojevima. Sve operacije koje smo primjenljivali na tekst mogu se primjenjivati i na plutajuću selekciju. Rad sa plutajućom selekcijom i slojevima podešava se u Layers paleti. Plutajuća selekcija se isključuje sa Shift+Lasso ili Shift+Magic Wand. Oko selekcije se može postaviti linija sa Edit/Stroke, kloniranje selekcije se obavlja sa Alt+prevlačenje. Plutanje se može isključiti i sa Select/Defloat (Ctrl+J). Selekcija se može sačuvati tako što joj se dodijeli sloj. Izabere se dio slike i odabere Edit/Paste Into i plutajuća selekcija ulazi unutar selekcije. Kopiranje se može obaviti i prevlačenjem između više slika bez upotrebe Clipboard-a. Prethodno na neki način treba prilagoditi veličine slika (npr. Image/Image Size). Za fino podešavanje relativne veličine slike može poslužiti Image/Effects/Scale.

Sl.27 Layers roll up Proporcionalno smanjivanje slike se obavlja sa Shift+prevlačenje. Obično se slike nikada ne povećavaju već samo smanjuju jer algoritmi za dodavanje novih piksela nijesu kvalitetni. Kada se podesi slika na željeno mjesto pokazivač miša postaje čekić kojim se slika "zakucava" na željeno mjesto na pozadini. Plutajuća selekcija postaje nezavisan sloj tako što se na Floating Selection u Window/Show Layers paleti (F7) obavi dvostruki klik i selekciji - sloju dodijeli ime u Name. Samo se aktivan sloj (u paleti je poplavljen) može obađivati. Sledeći susjedni sloj se aktivira sa Ctrl+(. Susjedni gornji sloj se bira sa Ctrl+). Sa Alt+dvostruki klik na neki od slojeva mogu se podesiti opcije vezane za rad sa slojem. Klikom na oko u paleti vrši se skrivanje odnosno prikazivanje sloja. Alt+klik na oko skriva sve slojeve osim jednog. Ponovna upotreba Alt+klik ima suprotan efekat. Alatkom Move se vrši pomjeranje slojeva. Dva sloja se zbog istovremenog pomjeranja mogu povezivati klikom na stavku pored oka. Ctrl+klik na dio slike aktivira sloj na kome se nalazi kliknuti elemenat. Prvi sloj u spisku slojeva je na vrhu dok je poslednji pozadina (Background). Pozicija jednog sloja u odnosu na druge se obavlja prevlačenjem imena sloja u paleti. Ovo važi i za Floating Selection. Opcija Preserve Transparency omogućava slikanje samo na onim djelovima sloja koji su transparentni (prozračni). Opcija Ctrl+Alt+T omogućava da se slika u sloju bira kao plutajuća selekcija. Na ovaj način se slika može klonirati, dodavati ili oduzimati od obrisa selekcije. Sloj se briše njegovim prevlačenjem do kante za otpatke u paleti (Trash). Slojevi postoje samo u PSD zapisu. Rad sa slojevima značajno usporava rad račinara. Da bi se radilo sa slojem, sloj mora biti vidjliv. Vidljivi slojevi se spajaju naredbom Layer/Merge Layer. Opcija Flatten Image uklanja sve slojeve i stapa sliku u jednu. Za transparentne slojeve važe isti režimi kao za alatke za crtanje. Multiple režim potamnjuje boje na slojevima u pozadini sa kojima se miješa, Screen posvjetljuje, Difference pravi fotonegativ pomiješanih slika, Overlay umnožava tamne boje a ostavlja svijetle, Soft Light je suptilan efekat, Hard Light je intezivan svijetlosni efekat - prilično dramatičan, Color miješa boje sa detaljima slika ispod, Luminosity zadržava detalje sloja i miješa ih sa pozadinom. Ostali režimi: Dissolve, Lighten, Darken, Hue i Saturation se rijetko koriste. Opcija Behind u sloju sa plutajućom selekcijom ubacuje plutajući sloj iza piksela koji plutaju u sloju. Clear pravi od plutajuće selekcije rupu koja pluta u sloju. Sa Alt+gumica pravi se rupa u sloju. Ako se drži pritisnut taster Space aktivan je Hand tool. Ctrl+Space daje zumiranje a Alt+Space je "odzumiranje". Prečicama Ctrl+"+" i Ctr+"-" mijenja se veličina prozora sa zumiranje. Maksimalno uvećanje i smanjivanje se dobija sa Ctrl+Alt+"+" i Ctrl+Alt"-". Dvostruki klik na hand tool daje sliku koja je zumirana da se čitava vidi. Dvostruki klik na Zoom tool daje veličinu 1:1. Taster Delete ispunjava neplutajuću selekciju bojom pozadine dok se sa Alt+Delete sve selekcije ispunjavaju bojom prednjeg plana. Nekoliko trikova za deformisanje likova. Uvrtanje like se može obaviti na slijedeći način: 1) Obavi se na liku eliptička selekcija, 2) Select/Feather oko 6, 3) Filter/Distort/Pinch Amount 50. Sa Ctrl+F ponoviti filter. Krivljenje lika na spoljnu stranu se obavlja sa Filter/Distort/Spherize. Zbog boljih efekata potrebno je u okviru jedne selekcije naknadno ponoviti isti postupak. Veoma je interesantan efekat Filter/Distort/Polar Coordinates Polar to Rectangular. Lik kao kroz vodu dobija se upotrebom filtra Filter/Distort/Ripple. Za rotiranje slika i likova koristi se opcija Image/Rotate Canvas. Geometrijske transformacije na dijelom slike ili Layer-a mogu se obaviti sa Layer/Transform i Layer/Free Transform. Rentgenski efekat se na sivoskaliranoj slici dobija sa Filter/Stylize/Solarize, zatim se izvrši podešavanje Image/Adjust/Auto Levels i invertovanje boja sa Image/Adjust/Invert (Ctrl+I). Dobijanje ivica slike može se obaviti na više načina. Jedan je Filter/Stylize/Find Edges. Drugi način za dobijanje ivica (složeniji ali često kvalitetniji): u Filter/Sharpen/Unsharpen Mask postavi se Amount 500, Radius 1 i zatim pronađu ivice. Dodavanje prozirnih oblaka oko slike se obavlja višestrukom primjenom filtra Filer/Rened/Difference Clouds. Obično se nakon ove operacije primijeni Auto Levels za povratak nekih izgubljenih boja. Nije pogrešno sliku izoštriti sa Unsharpen Mask sa opcijama Amount 50 i Radius 0.5. Kristalizacija (slika kao u mozaiku) dobija se sa Filter/Pixelate/Crystallize. Veoma je korisna Info paleta koja daje sve informacije o aktuelnoj slici. Instalacija Photoshop-a se obavlja na isti način kao i gotovo svih Windows programa.

Sl.28 Neki od opisanih efekata

Programi za skeniranje i GhostVIEW

Svi moderni programi posjeduju vezu sa skenerom. Skener je uređaj za smiještanje u računar fotografije, crteža i teksta, na osnovu procesa koji se naziva digitalizacija a koji je sličan fotokopiranju. Word poziva skeniranje sa Insert/Picture/FromScanner. U Page-u skeniranje se poziva sa File/Acquire. Photoshop poziva skeniranje sa File/Import/Twain. U Corel-u se skeniranje postiže sa Edit/Insert Object i izborom odgovarajućeg skenera. U okviru kursa ćemo raditi sa skenerom HP5P. Ovaj skener je poznat kao skener koji amateru omogućava najjednostavniji rad uz postizanje zadovoljavajućih rezultata. Da bi skener radio potrebno je da je uključen i da je veza (softverska i hardverska) sa računarom ispravna. Kada se zada početak skeniranja, program za skeniranje pokušava da prepozna objekat koji se želi skenirati. Ovo se naravno može promijeniti. Opcije su Picture, OCR Text, Fax i Other Pages. Picture je priprema za skeniranje crteža i slika. OCR Text je skeniranje za Character recognition programe - programe za prepoznavanje teksta. Najbolji je Recognita dok se kod nas najviše koristi Corel Trace. Skeniranje počinje klikom na Scan. Izlazak iz programa za skeniranje je Quit. Osnovna uputstva o programu za skeniranje dobijaju se klikom na Help. Kada se skeniraju crteži dodatne opcije omogućavaju izbor: crno-bijelih i kolor crteža i slika. Treba znati da skener na osnovu određenog algoritma pokušava da prepozna gdje se crtež nalazi i da prepozna tip crteža. Ako korisnik nije zadovoljan selekcijom koju program preporučuje, može da se izvrši ručno podešavanje zone za skeniranje. Kada se zona za skeniranje podesi sa Accept se izvršava skeniranje. Osnovna opcija prilikom skeniranja slika vezano za štampač je Optimize Scanned picture for. Veličina skenirane fotografije može biti Original (originalna) ili Custom (upis po izboru). Sa Units se podešava mjerna jedinica za sliku. Ako je selektovana opcija Always detect picture auttomaticcaly naređuje se skeneru da selektuje sliku automatski (da pokuša prepoznati sliku). Slika se selektuje u okviru pravougaonika (praktična opcija) - Rectangle ili kao laso - Lasso (proizvoljnog oblika). Kada se startuje program za OCR Text podešavaju se opcije za veličinu stranice - Text page. Veličina strani se podešava u dijelu Page Size. Kod podešavanja rezolucije može se odabrati Fax Resolution. Opcije za fax su Text Pages i Text with Picture Pages. Ostale opcije su kao kod OCR teksta. Opcija Other Pages posjeduje više podopcija: B/W Document Page, B/W Email Page, Color Document Page, Color E-Mail Page. Preostala podešavanja su kao za OCR Text. Postcript grafički jezik za štampače danas je postao nezvanični standard u stonom izdavaštvu. Postscript fajlovi (PS ili EPS su uobičajene ekstenzije) su tekstualni fajlovi koji se lako distribuiraju elektronskom poštom dok ih vještiji korisnici mogu editovati u editorima teksta. Na Postscript štampače se mogu slati tzv. Proof verzije publikacija tako što se na jednu stranicu papira štampa više stranica publikacije. Na ovaj način se vrši znatna ušteda u papiru dok se obavlja pregled pred finalnu štampu na paus ili film. Postscript štampači omogućavaju direktno štampanje negativa na film ili štampanje ogledalski verzija publikacije - tzv. reversne šihte. Ovakav način štampe se primjenjuje u radu sa pausom da bi se u postupku štampe u štampariji izgubilo manje u kvalitetu publikacije. Postscript omogućava skalirano štampanje, odnosno štampanje dokumenta pripremljenog na jednom formatu papira na sasvim drugom formatu bez potrebe za preslaganjem publikacije. Postoje i druge opcije Postscript štampača koje se odnose na mogućnosti grafičkog predstavljanja i posebne fontove. Ghostview je program za čitanje i konverziju Postscript fajlova. Konvertovani fajl se može odštampati na bilo kom štampaču. Pored ovoga razvijeni su i neki drugi, kod nas manje popularni, konvertori za Postscript. Najpoznatiji konvertoj je ATM koji konvertuje Adobe Postscript fontove. Otvaranje fajla se obavlja sa File/Open (O). Mogu se čitati fajlovi sa ekstenzijama PS, EPS, EPI i PDF, Postscript fajlovi sa drugim ekstenzijama. Fajl se može snimiti ili ekstrahovati u neki od formata (Save As ili Extract). Neki softverski alati ne mogu čitati Postscript ili ga čitaju nekvalitetno te je ovakav konvertor neophodan mada nedovoljno razvijen. Važna je i opcija File/PS to EPS koja omogućava konverziju dva formata Postscripta od kojih se EPS smatra kvalitetniji. Zatvaranje Ghostview-a se obavlja je File/Close dok se štampanje vrši sa File/Print. U dialog box-u Print opcija Device mora biti saglasna štampaču na kome se štampa vrši, opcija Queue je vezana za sredstvo gdje se štampa (ove opcije moraju biti usklađene). Može se štampati jedna po jedna stranica ili sve stranice All Pages. Mogu se štampanje odvojeno parne i neparne stranice (Odd Pages i Even Pages). U meniju Edit podešavaju se slijedeće opcije: Edit/Copy, Edit/Paste To:, Edit/Convert Bitmap (konvertuje u bitmapiranu sliku), Edit/Add Eps Preview, Edit/Extract EPS, Edit/Text Extract (ekstrahuje tekst iz postscript fajla), Edit/Find (pretražuje dokument) dok se pretraživanje slijedeće obavlja sa Edit/Find Next. Toolbar Ghostview-a se nalazi sa desne strane i na njemu se nalaze osnovne alatke (sl.3). Opcije Toolbar-a su redom: Open, Print, Info, Help, GoTo Page (pređi na stranicu), Next Page (slijedeća stranica), Previous Page (prethodna stranica), Skip forwards 5 pages (preskoči unaprijed pet stranica), Skip backwards 5 pages (preskoči unazad pet stranica), Incease resolutions (uvećaj rezoluciju), Decrease resolutions (umanji rezoluciju), Find, Find Next. I iz menija se mogu obavljati niz pomenutih operacija: View/Nex Page (+), View/Previous Page (-), View/GoTo Page (G), View/Redisplay. Orijentacija papira se mijenja sa Orientation/Portrait ili Orientation/Landscape. Postoje i tri druge moguće orijentacije Orientation/Upside Down i Orientation/Seascape, Orientation/Swap Landscape. Izbor rezolucija i podešavanje kvaliteta se obavlja sa Media/Display Settings. Opcije Help-a su slične kao i u svim Windows programima.

Sl.1 Ikona GhostView-a

Sl.2 Printer Setup

Sl.2 Toolbar Ghostview-a

U meniju Options mogu se nalaziti uzročnici problema u radu Ghostview-a. Ove opcije treba mijenjati samo pod uslovom da je njihovo dejstvo potpuno jasno. U Options/Configure Ghostscript definišu se fajlovi u kojima je konfigurisan Ghostview. Zvukovi koji se čuju tokom rada konfigurišu se u Options/Sounds a Options/Units definiše mjerne veličine u Ghostview-u. Ako se označi Options/Safer fajlovi se otvaraju u Read-only modu (ovo treba zadržati), dok Options/Save Last Directory definiše snimanje u direktorijumu u kome se poslednje radilo. Sa Options/Button bar omogućuje se prikazivanje dugmadi a sa Options/Fit window to Page definiše se prikazivanje čitave stranice dokumenta u prozoru aplikacije. Ostale opcije su manje bitne a ovdje ćemo ih samo pomenuti: Quick Open, Quick Text, Auto Redisplay, EPS Clip, EPS Warn, Ignore DSC i Show Bounding Box.

Prilog: Važne prečice u proučavanim programima

PageMaker 6.5 - sve prečice NAMJENA PREČICA NAMJENA PREČICA Pointer tool F9 Rotating tool Shift+F2 Line tool Shift+F3 Rectangle tool Shift+F4 Ellipse tool Shift+F5 Polygone tool Shift+F6 Text tool Shift+Alt+F1 Cropping tool Shift+Alt+F2 Constrained line tool Shift+Alt+F3 Rectangle frame tool Shift+Alt+F4 Ellipse frame tool Shift+Alt+F5 Polygone frame tool Shift+Alt+F6 Zoom tool Shift+Alt+F7 Preference dvostruki klik na pointer tool Document Alt+dvos. klik na point. tool Stroke dvostruki klik na line tool Rounded Corners dvostruki klik na rect. tool Fill and Stroke dvostruki klik na ellipse tool Polygone settings dvostruki klik na poly. tool Character specifications dvostruki klik na text tool Paragraph specifications Alt+dvos. klik na text tool Frame options dvostruki klik na frame tool Prikaz ili skrivanje paleta Tab Prikaz/skrivanje toolbox-a Shift+Tab Razdvajanje paleta Prevlačenjem naslova palete Kreiranje nove grupe paleta "Dovlačenje" palete u van postojeće palete postojeću grupu Minimizacija tabele Dvostruki klik na naslov Prikazivanje kolorne palete Ctrl+J Editovanje boje Dvostruki klik na boju u paleti Prikazivanje palete stilova Ctrl+B Editovanje stila Dvostruki klik na stil u paleti Prikazivanje Layer palete Ctrl+8 Selektovanje svega na layeru Ctrl+Alt+A Prikazivanje Master palete Ctrl+Shift+8 Editovanje mastera Dupli klik na master u paleti Brisanje svih master Shift+klik na None objekata i vodilja Brisanje svih master Alt+Shift+klik na None Brisanje master objekata Alt+ klik na None objekata, kolona ali zadržavanje uz ostavljanje kolona, margina vodilja i vodilja Kontrolna paleta Ctrl+' Aktiviranje kontrolne palete Ctrl+` (akcent) Pasus/Karakter pogled Ctrl+Shift+~ Sljedeća opcija Tab Prethodna opcija Shift+Tab Referentna tačka za Proxy Numerički tasteri (ako su aktivni) Prikazivanje poslednje Esc Primjeni promjenu Enter vrijednosti opcije u kontrolnoj paleti Primjeni promjenu i ostani u Shift+Enter Uključivanje/isključivanje Space istoj opciji dugmeta Druge mjerne jedinice Ctrl+Alt+M Pomjeraj 10 puta u odnosu Shift+klik na nudge na normalni Selektovanje stila, fonta prvih nekoliko slova naziva Pomjeranje na slijedeću Proxy Strelica ili trackinga tačku Otvaranje kopije publikacije Shift+File/Recent Publications Revert na poslednju mini save Shift+File/Revert Snimanje svih publikacija Shift+File/Save All Zatvaranje svih publikacija Shift+File/Close Umetanje stranice Ctrl+Alt+Shift+G Prekidač auto/manual flow Ctrl+tok teksta Poluatomatski tok Shift+tok teksta Proporcionalno skaliranje Shift+prevlačenje markera Magic stretch Ctrl+prevlačenje bitmape Proporcionalni magic stretch Ctrl+Shift+prevlačenje bitmape Selekcija više elemenata Shift+klik Selektovanje elementa iza Ctrl+klik Selektovanje više objekata iza Ctrl+Shift+klik Maskiranje/Grupisanje Shift+Element/Mask & Group Ograničane prevlačenje Shift+prevlačenje Kopirati na istu poziciju Ctrl+Alt+V kao original Editovanje OLE objekata Dupli klik Editovanje originala Alt+dupli klik Povlačenje selektovanog obj. Strelica Desetostruki nudge Shift+strelica Rotiranje od centra Ctrl+rotiranje Ograničeno rotiranje Shift+rotiranje ograničenog ili text box-a Sve stranice na isti View Alt+View/bilo koji view Fit in window Ctrl+0 ili Shift+klik na ikonu stranice ili Alt+dupli klik na zoom tool 100% View Dupli klik na zoom tool ili Prekidač 100%/Fit in Window Ctrl+Alt+klik na stranicu Ctrl+1 Editovanje story ili text framea Trostruki klik na objekat Redraw tekuće stranice Shortcut za tekući pogled Redraw stranice u višoj Ctrl+Shift+F12 Ciklično kroz stranice Shift+Layout+GoTo Page rezoluciji GoTo na sljedeću stranu Page Down GoTo na tekuću stranicu Page Up

NAMJENA PREČICA NAMJENA PREČICA Preći na slijedeću selektovanu Ctrl+Page Down Preći na prethodnu Ctrl+Page Up stranicu selektovanu stranicu Zoom in/Zoom out Ctrl+"+"/Ctrl+"-" Vidljivost hiprelinkova F10 Čuvanje print settingsa bez Shift+Done Čuvanje settingsa kao Ctrl+klik na Style štampanja stil štampača Povećanje fonta Ctrl+Shift+> Povećanje fonta na slijedeću Ctrl+Alt+> standardnu vrijednost Smanjenje fonta Ctrl+Shift+< Smanjenje fonta na slijedeću Ctrl+Alt+< standardnu vrijednost Sva velika (prekidač) Ctrl+Shift+K Subscript (eksponent) Ctrl+\ Superscript (indeks) Ctrl+/ Kerning dalje 0.01 em Alt+→ Kerning bliže 0.01em Alt+← Kerning dalje 0.04em Ctrl+Alt+→ Kerning bliže 0.04em Ctrl+Alt+← Čišćenje ručnih kerninga Ctrl+Alt+K Prikazivanje indeksa Ctrl+Utilities/Show Index Kreiranje index entry Selektovati tekst, Ctrl+Y Kreiranje brzog index entry-a Selektovati tekst, Ctrl+Shift+Y Kreiranje ličnog imena u index Selektovati ime i prezime Ctrl+Alt+Y Brisanje svih indeksa Ctrl+Alt+Shift+Remove Brisanje kros-referenci Ctrl+Shift+Remove Brisanje referenci na stranice Ctrl+Alt+Remove Brisanje poslednjeg indeksa Alt+AddX-Refs Vraćanje poslednjih indeksa Alt+Remove Bullet za listu Alt+8 Simbol kopirajta Alt+G Tri tačke Alt+0133 (numerička tast.) Stepen Alt+0176 Pasus Alt+7 Otvoreni tipografski navod Alt+Shift+[ Zatvoreni tipografski navod Alt+Shift+] Otvoreni apostrof Alt+[ Zatvoreni apostrof Alt+] Oznaka stope (apostrof) Ctrl+Alt+Shift+" Oznaka inča (navodnik) Ctrl+Alt+Shift+" Registred trademark Alt+R Sekcija Alt+6 Trademark Alt+0153 Broj stranice Ctrl+Alt+P Em bjelina Ctrl+Shift+M En bjelina Ctrl+Shift+N Thin bjelina Ctrl+Shift+T Neprelomljivi razmak Ctrl+Shift+space Forsirani prelom Shift+Enter Meki prelom Ctrl+Shift+"-" Neprelomljivi tire Ctrl+Alt+"-" Neprelomljivi slash Ctrl+Alt+/ Em crta Alt+Shift+"-" En crta Alt+"-" Engleska funta Alt+0163 Japanski jen Alt+0165 Cent Alt+0162 Selektovanje riječi Dvostruki klik Selektovanje pasusa Trostruki klik Linija gore ↑ Linija dolje ↓ Početak linije Home Kraj linije End Lijevo za karakter ← Desno za karakter → Lijevo riječ Ctrl+← Desno riječ Ctrl+→ Gore pasus Ctrl+↑ Dolje pasus Ctrl+↓ Selektovanje riječi ulijevo Ctrl+Shift+← Selektovanje riječi udesno Ctrl+Shift+→ Selektovanje oblasti teksta Shift+kursorska prečica Pomjeranje lijevog indenta Shift+prevlačenje indenta Resetovanje atributa karaktera Alt+klik na Char Attributes Resetovanje atributa pasusa Alt+klik na Para Attributes Resetovanje atributa i pasusa i Shift+Alt+klik na Char ili Para karaktera Attributes Prelazak na početak storije Ctrl+PgUp Prelazak na kraj storije Ctrl+PgDw Ekran gore PgUp Ekran dolje PgDw Zatvaranje tekuće priče Ctrl+W Zatvaranje svih otvorenih priča Ctrl+Story/Close Story Kaskadno prikazivanje Shift+Window/Cascade Paralelno prikazivanje Shift+Window/Tile otvorenih priča otvorenih priča Potvrditi/poništiti sve otvorene Shift+OK/Cancel Pregled filtara, riječnika i Ctrl+Help/About PageMaker dialog box-ove plug in-ova Kopiranje liste knjiga u sve Ctrl+Utilities/Book Ponovno kreiranje PPD liste Shift+File/Print otvorene publikacije Globalna rekompozicija Shift+Type/Hyphenation Dijagnopstička globalna Shift+Ctrl+Type/Hyphenation rekompozicija Dijagnostički rezultat 1 beep - bez problema Dijagnostički rezultat 2 beep-a problemi nađeni i fiksirani Dijagnostički rezultat 3 beep-a problemi se ne Moderisana kompresije TIFF Ctrl+Alt+OK mogu fiksirati slike u Place dialog box-u Maksimalna kompresija TIFF Ctrl+Alt+Shift+OK Dekompresija TIFF slike u Ctrl+OK slike u Place dialog box-u Place dialog box-u

CorelDRAW 5.0 - važne prečice NAMJENA PREČICA NAMJENA PREČICA Pointer tool Space ili Ctrl+Space Mala strelica F10 Zoom In F2 Zoom Out F3 Zoom to Selected Shift+F2 Zoom to All Objects F4 Zoom to Page Shift+F4 Olovka F5 Pravougaonik F6 Elipsa F7 Artistic Text F8 Paragraph Text Shift+F8 Align+Distribute Ctrl+A Blend Ctrl+B Envelope Ctrl+F7 Extrude Ctrl+E Fit Text to Path Ctrl+F Layers Ctrl+F3 Pen Shift+F7 Position Alt+F7 Rotate Alt+F8 Scale&Mirror Alt+F9 Skew Alt+F11 Symbols Ctrl+F11 Exit Ctrl+F4 Copy Ctrl+C ili Ctrl+Ins Cut Ctrl+X ili Shift+Del Duplicate Ctrl+D Import Ctrl+I New Document Ctrl+N Open Ctrl+O Paste Ctrl+V ili Shift+Ins Print Ctrl+P Redo Ctrl+Shift+Z Save Ctrl+S Select All Dvostruki klik na strelicu Snap to Grid Ctrl+Y To Back Shift+PgDn To Front Shift+PgUp Undo Ctrl+Z Group Ctrl+G Ungroup Ctrl+U Edit Text Ctrl+Shift+T Fountain Fill F11 Grid&Ruler Setup dvostruki klik na lenjir Insert Page PgUp ili PgDn na kraju dokumenta Options Ctrl+J Outline Pen F12 Outline Color Shift+F12 Page Setup dvostruki klik na ivicu strane Spell Checking Ctrl+F12 Uniform Fill Shift+F11

Photoshop 4.0 - važne prečice NAMJENA PREČICA NAMJENA PREČICA Pravougaona/elipsna selekcija M Lasso L Magic Wand W Cropp C Hand H Zoom Z Type Tool Y Fill K Gradient Tool G Linija N Pipeta I Gumica E Olovka P Kapaljka A Četkica B Pečat S Razmazivanje (prst) U Zamagljivanje/Izoštravanje R Potamnjivanje/posvjetljavanje O Sunđer O Promjena Foreground i X Crno/Bijeli D Background Foreground/Background Standardni i masking režim Q Načini prikaza u prozoru F Paleta Brushes F5 Paleta Info F8 Paleta Layers F7 Paleta Options Enter Paleta Picker F6 Sve palete i kutija sa alatkama Tab Povećanje vrijednosti u polju Strelica nagore Smanjenje vrijednosti u polju Strelica nadolje opcije opcije Pomjeranje slike Space+povlačenje mišem Uveličavanje Ctrl+Space+klik Uveličavanje i promjena Ctrl+"+" Smanjivanje Alt+Space+klik veličine prozora Smanjenje i promjena veličine Ctrl+"-" Odustajanje od operacije Esc prozora Zatvaranje slike Ctrl+W Podešavanje preferenci Ctrl+K Otvaranje slike Ctrl+O Štampanje slike Ctrl+P Izlazak iz Photoshop-a Ctrl+Q Snimanje slike na disk Ctrl+S Poništavanje poslednje akcije Ctrl+Z Povećanje četkice ] Biranje najveće četkice Shift+] Smanjivanje četkice [ Biranje najmanje četkice Shift+[ Mijenjanje providnosti alata 1, 2, ..., 9, 0

Slikanje ili mijenjanje slike klik pa Shift+klik Slikanje pomoću prsta Alt+prevlačenje pravim linijam Mijenjenje stila gumice E Otkrivanje slike gumicom Alt+prevlačenje Crtanje pravih linija sa Lassom Alt+klik Dodavanje konturi selekcije Shift+prevlačenje Selekcija u presjeku Alt+Shift+prevlačenje Poništavanje izbora Ctrl+D Izbor svega Ctrl+A Skrivanje konture selekcije Ctrl+H Brisanje dijela plutajuće Ctrl+prevlačenje Brisanje plutajuće selekcije Delete selekcije Prekid plutanja određenog Ctrl+prevlačenje alatkom za Prekidanje plutanja čitave Ctrl+J dijela tekst slike Pomjeranje za jedan piksel strelice Pomjeranje za deset piksela Shift+strelica Kloniranje selekcije Alt+strelica Pomjeranje selekcije bez slike Ctrl+Alt+prevlačenje Ispunjavnje Foreground bojom Alt+Delete Ispunjavanje selekcije bojom Delete (ako ne pluta) pozadine Okvir za dijalog Display Fill Shift+Delete Isjecanje selekcije Ctrl+X Kopiranje selekcije Ctrl+C Umetanje slike Ctrl+V Plutanje selekcije Ctrl+J Ponovna primjena filtra Ctrl+F Poslednje filtar uz promjenu Ctrl+Alt+F Podešavanje svjetloće i Ctrl+L parametar kontrasta Plutajuća selekcija u sloj Alt+dvostruki klik na Providnost sloja 1, 2, ..., 9, 0 Floating Selection u Layers paleti Aktiviranje sloja sa slikom Ctrl+klik alatkom za Aktiviranje sloja iznad Ctrl+[ pomjeranje Aktiviranje sloja ispod Ctrl+] Skrivanje slojeva osim jednog Alt+klik na oko Izbor aktivnog sloja Ctrl+Alt+T Rotiranje granice Alt+prevlačenje ugaone ručice Pomjeranje granice Ctrl+prevlačenje ugaone ručice

Literatura 1. User Guide, Adobe PageMaker 6.5, Adobe Systems Incorporated, 1996. 2. Deke McClelland: "CorelDRAW 6 za neupućene", Mikroknjiga 1996. 3. Deke McClelland: "Photoshop za neupućene", Mikroknjiga 1996. 4. Dan Gookin: "Word 97 za neupućene", Mikroknjiga 1996. 5. Deborah Miller: "CorelDRAW 8.0 Biblija", Mikrokniga 1998. 6. Deke McClelland: "Photoshop 5.0 za neupućene", Mikroknjiga 1998. 7. "PageMaker 6.0 za neupućene", Mikroknjiga 1998. 8. Microsoft Office 97, User Guide, Microsoft corporation 1997. 9. Darko Sadžak: "Adobe Photoshop 4.0", Mikroračunari jun 1997, pp. 77-92. 10. Ron Mansfild: "Word 97", Mikroknjiga 1997. 11. Miroslav Jovanović: "CORELDRAW - kompletno uputstvo za upotrebu", specijalan dodatak časopisa računari, jun-avgust

1993.