Page ١ of ٩

(BSE.co)مهندسی مشاوره اي بهسازه صنعت انگاره شرکت

PMBOK معرفی استاندارد نیره شاکر: نویسنده مقاله

Page ٢ of ٩

ریت و نیـز لـزوم تغییـرات اساسـی در یهـاي گونـاگون در علـم مـد در چند دهه ي اخیر با ظهـور فلسـفه محیط هاي داخلی و خارجی سازمان ها، اهمیـت پـروژه هـا مات و شرایط حاکم برو ارائه ي خدمحصوالت

بیش از پیش شده است، زیرا تحوالت به وجود آمده باعث می شـود کـه دیگـر عملیـات دوره اي و مـداوم گذشته براي فایق آمدن بر مسائل امروزي کفایت نکند و بدین ترتیب پروژه ها به عنـوان ابزارهـایی بـراي

بی بـه برنامـه یاي جهت دسـت پروژه ها اغلب به عنوان راهکار. ویی به نیازهاي سازمان ها اجرا شوندپاسخ گترین روش مـوثر استفاده از ساختار کار پروژه اي می توانـد . هاي استراتژیک سازمان ها به اجرا در می آیند

یک سازمان در جهـت تعـدیل، ار گیري این روش درک به. داف با غلبه بر تغییرات باشدبراي دستیابی به اهتوسعه و بهبود درونی خود، بسیار مهم می باشد، زیرا کیفیت فعالیت هاي اصلی و نیز بقاي سازمان هـا بـه

ریت پـروژه بـه عنـوان یـک گـرایش مجـزا در یامـروزه مـد . ریت پروژه هاي آنها وابسته استیچگونگی مدریت پـروژه یمـد . شـناخته شـده اسـت موسسات آموزشی و یک حرفـه ي تخصصـی در دنیـا بـه رسـمیت

در اداره ي اجراي فعالیت ها ست که براي رفع نیازهاي پـروژه ... ابزار، تکنیک و ،مهارت ،ارگیري دانشک هبریت پـروژه یـک قابلیـت سـازمانی منحصـر بـه فـرد اسـت کـه یمد. در چرخه ي حیات آن انجام می شود

. ریت می کندیجمعی مد تغییرات و منافع اقتصادي را از طریق استراتژيها با مشکالت گوناگون دالیل متعددي مواجه شدن پروژه ،ها همواره با موفقیت همراه نیست اتمام پروژهاما

ریت پـروژه و عـدم بهـره گیـري از متخصصـان و یدارد لیکن دو عامل عدم استفاده از ابزارهاي دانـش مـد ریت پـروژه در ایـران دانشـی نوپاسـت، امـا ید دانش مدهرچن. کارشناسان از عوامل مهم به شمار می آیند

به همـین جهـت . سالیان طوالنی است که توسط کشورهاي صنعتی و پیشرفته جهان به کار برده می شودیریت پـروژه ي مـد ر زمینـه هاي مخصوص خود دناگونی اقدام به تدوین استانداردموسسات و کشورهاي گو

: تاندارد داراي اهمیت و مقبولیت بیشتري هستنداما در این میان چهار اس. اند نموده1- PMBOK :ریت پروژه ایاالت متحده امریکا یاین استاندارد توسط انجمن مد)PMI( تهیه شده اسـت

.تقسیم می کند حوزه دانش 9فرآیند و 5که مراحل انجام پروژه را به 2- APM :ان ریت پروژه انگلستیاین استاندارد توسط مرکز مطالعات مد)UMIST ( و زیر نظـر پروفسـور

موریس تهیه شده است، این استاندارد شامل هفت قسمت است که در ایـن هفـت قسـمت چهـل مفهـوم . ریت پروژه تشریح شده استیکلیدي در زمینه مد

3- BS6079 : این استاندارد توسط شرکتBritish Standard این اسـتاندارد . تهیه و تدوین شده است . ریت پروژه به چهار قسمت تقسیم شده استیکه در آن مد ،ت و صنعت انگلستان می باشدمورد قبول دول

4- JPMF : توسط انجمن پیشرفت مهندسی ژاپن این استاندارد)ENAA (دیدگاه ایـن . تهیه شده استریت پـروژه مـی توانـد محـرك یاستاندارد برخالف استاندرادهاي فوق بر این اساس اسـت کـه چگونـه مـد

ریت پـروژه را بـه چهـار قسـمت تقسـیم کـرده یاین استاندارد نیز مد. ت و ایجاد ارزش تجاري گرددخالقی . است

Page ٣ of ٩

،ISO 10006:2003،PRINCE2،JPACE ،V_MODELاستانداردهاي دیگري نیز چون استاندارد HERMES ،P2M را تدوین شده اند که نه عمومیت استانداردهاي باال را دارند و نه مقبولیت عام آنهـا .

ننـدگان و تضـمینش بـراي اجـراي کاستفاده ،مقبولیت عام ،سادگی ،قوت استانداردها در جامع بودن آنهاآورده کـرده و همچنـین در ایـران از بـر رتاین انتظارات را به PMBOKدرست کار است، و از آنجایی که

. ازیممعروفیت بیشتري برخوردار است، در ادامه به معرفی این استاندراد می پرد

PMI خدمات آن به دنیاي مدیریت پروژه و:

کاربردهـا و ،رش اسـتانداردها تکه امـروزه رهبـري جهـانی در زمینـه گسـ ) PMI(ریت پروژه یموسسه مددر سال . با شش عضو در آمریکا تاسیس شد 1969ریت پروژه را در دنیا بر عهده دارد، در سال یمفاهیم مد

1984 PMI اي رفهگواهی مدیریت پروژه ح)PMP( موفـق بـه کسـب 1991را معرفـی کـرد و در سـالرا نیـز بـراي گـواهی ISO 9001گواهی PMIهشت سال بعد از آن . شد) ANSI(استاندارد ملی امریکا

PMP ریت پروژه یي دانش مد کرهپی. خود کسب کرد)PMBOK (همترین خدمت توان م را میPMI بـهتصـمیم گرفـت نظـرات و تجربیـات مـدیران 1976وسسه در سال این م. ریت پروژه قلمداد کردیحرفه مد

Project Managementتحـت عنـوان 1987الیـت در سـال ي ایـن فع جهپروژه را مستند کند که نتیBody Of Knowledge ي رسـمی اسـتاندارد اولین نسـخه 1996در سال . به چاپ رسیدPMBOK

یـاالت متحـده امریکـا تحـت نوان استاندارد ملی اعرسید و به ANSIایید به ت 1999چاپ شد و در سال و PMIکی بـین دو نسـخه ي موسسـه البتـه تفـاوت انـد . چـاپ گردیـد ANSI 99-001-2000عنوان

تـر نگـاهی اجرایـی ANSI 99-001-2000نظري و نگاهی PMBOK، درموسسه ي استاندارد وجود داترین قرار مـی دهـد تـا جدیـد را مورد بازبینی ریت پروژه به طور مستمر این استانداردیي مد موسسه .دارد

و 2004، 2000کنـد و در همـین راسـتا در سـال هـاي ظن لحـا آریت پروژه را در یربیات مدجمباحث و تفـراهم سـازي اسـتاندارد بـراي دنیـاي PMIهدف اصـلی . رده و چاپ نموده استآن را ویرایش ک 2008

ــد ــد یم ــی باش ــروژه م OPM3، Portfolio Management، PMCD، Program . ریت پManagement راد درگیـر در فـ هاي دیگر این موسسه هستند که نیازهاي طیف وسـیعی از ا از استاندارد

...ریت می کنند تا دانشجویان ویاز مدیران ارشد سازمان که چند پروژه را مد: پروژه ها را تامین می کنند

Page ٤ of ٩

: PMBOKمدیریت پروژه از دیدگاه

: کند گروه فرآیند به شرح زیر تقسیم میچرخه ي حیات پروژه را به پنج PMBOK استاندارد جامع ،فعالیـت هـاي الزم بـراي اخـذ مجوزهـا : (Initiang Process Group) گروه فرآیند هاي آغـازین -1

تعیـین ،تعیـین فازهـاي پـروژه ،تعیین ذینفعان ،ي تامین منابع مالی نحوه ،مفروضات ،ها تعیین محدودیت . تنظیم منشور پروژه و اختیارات رسمی شروع یک پروژه را گویند ،تصویب پروژه ،هدافا

شامل تعریف اهداف و انتخاب بهتـرین : (Planing Process Group) هاي برنامه ریزيگروه فرآیند -2 Project(تر از فعالیـت هـاي زمـان بنـدي پـروژه این فعالیت ها بسیار وسیع. رهیافت براي پروژه است

Scheduling (در واقع . هستندScheduling ي زیـر مجموعـهPlaning هاي گـروه فرآینـد -3. اسـتاي هـاي افـراد و منـابع بـر هنگیو هماشامل تمام اقدامات : Process Group ( Executing ( اجرایی

. ها طبق کیفیت و مشخصات خواسته شده است ها و تولید شدنی اجراي برنامهشـامل کنتـرل و انـدازه گیـري : (Controlling Process Group )هـاي کنترلـی ه فرآینـد وگر -4

هـاي بـه وجـود یریت ناسازگاريشناخت و مد ،ها ي نتایج عملکرد با پیش بینی ایسهمق ،عملکرد ها و نتایج . تراتژي مناسب است سآمده با برنامه و انتخاب یک ا

هاي مـورد نیـاز بـراي خاتمـه فرآینـد : ) (Closing Process Groupه فرآیند هـاي اختتـامی وگر -5این فعالیت ها شامل تحویل اقالم قابل تحویل و یا پایـان دادن بـه یـک . است یا یک فاز آن رسمی پروژه

. است) Cancelled Project(پروژه ي منحل شده ي همحدوده دانش اسـت کـه طـی چرخـ 9مل شا PMBOKریت پروژه بر اساس استاندارد یچارچوب مد

،ریت زمـان پـروژه یمـد ،ریت محـدوده پـروژه یریت یکپارچگی پروژه، مـد یمد: حیات پروژه انجام می گیردـ مـد ،ریت منـابع انسـانی پـروژه یمـد ،ریت کیفیت پروژهیمد ،ریت هزینه پروژهیمد ،ژهوریریت ارتباطـات پهزینـه و کیفیـت را ،مـان ز ،ریت محـدوده یدانش مـد 4. ریت تدارکات پروژه یک پروژه و مدسییریت رمد

. ندها و تامین اهداف پروژه مـی شـو ستقیما منجر به تولید تحویل شدنیزیرا م. اي گویند سطوح دانش پایهکات را سـطوح دانـش تسـهیل کننـده ریسـک و تـدار ،ارتباطات ،ریت منابع انسانییدانش مد 4همچنین

دانـش .هـا و اهـداف را دارنـد به تحویل شدنی ننده براي دستیابیزیرا حکم وسیله هاي کمک ک.نامند میزیرا وظیفـه هماهنـگ سـازي هشـت سـطح بـاال را ،ریت یکپارچگی را نیز دانش ارتباط دهنده گویندیمد

بنابراین بر سایر سطوح دانش تاثیر گذاشته و از آنـان تـاثیر . گردد ارد سازي آنها میداشته و موجب استاندجایگاه این وظایف با توجه به . نش الزم است کارها و وظایفی انجام شود در هریک از سطوح دا. می پذیرد

تعداد این فعالیت ها که در واقع بیانگر وظایف تیم مـدیریت پـروژه . مرحله یا گروه فرآیندي تعیین میشودـ . وظیفه یا فرآیند است 42شامل PMBOKدر استاندارد ،است ن اسـتاندارد بـر از آنجا که محتویـات ای

خروجـی –پـردازش –هاي کالسیک بنا شده است و از مدل ساده و پایـه اي ورودي اس تئوري سیستماسک و خروجـی تعریـف شـده یـ ابـزار و تکن ،براي هرکدام از فرآیند هاي آن تعـداد ورودي ،ده می کندفااست

. ندمحدوده هاي دانش را مشخص می کاز هاي هریک فرآیند ها و خروجی ،ل زیر اهدافجدو. است

Page ٥ of ٩

محدوده متریک سنجش هدف دانش

ردخروجی مو فرآیندهاي اصلی هدف انتظار

ریت یمد یکپارچگی

شناسایی، تعریف، ترکیب و هماهنگ سازي فرآیند

ریت پروژهیهاي مد

مغایرت سایر

ها متریک

برنامه تهیه ،پروژه ایجاد منشورهدایت و مدیریت ،پروژه مدیریت

کنترل ،پروژه، نظارت و کنترل کارها ، اختتام پروژه یا فازتغییراتیکپارچه

،منشور پروژهیکپارچگی برنامه

پروژه

ریت یمدو محدوده محتوا

متشکل بودن پروژه از کل نیازهاي الزم و کافی

به خط نسبت تغیرات و محدوده مبناي

محتوا

محدوده تعیین، گردآوري نیازها ،ایجاد ساختار شکست کار ،ومحتوا

کنترل محدوده ،و محتوا محدوده تایید و محتوا

بیانیه تفصیلی و محتوا محدوده

، خط عملکرد زمانی اتمام به موقع پروژه ریت زمانیمد مبناي زمان پروژه

توالی رتیبت ،ها فعالیت یینتعها، تخمین منابع فعالیت، ها فعالیت

ایجاد شبکه ،ها مین مدت فعالیتتخ زمان بندي شبکه کنترل ،زمان بندي

زمان بندي پروژه

تکمیل پروژه با هزینه ریت هزینهیمد مصوب

، اي هزینهعملکرد خط مبناي هزینه

، ها بندي هزینه ها، بودجه هزینه تخمین برنامه هزینه ها کنترل هزینه

تحقق الزامات کیفی تعهد ریت کیفیتیمد شده

نسبت دوباره رضایت ، ها يکار

مشتري

تضمین اجراي ،برنامه ریزي کیفیت کنترل کیفیت اجراي ،کیفیت

،طرح کیفیت ،گزارشات کنترل تضمین کیفیت

ریت منابع یمد انسانی

تامین،سازماندهی و نگهداري نیروي انسانی

مورد نیاز پروژه و استفاده بهینه از نیروي کار درگیر

،ولینئرضایت مسرضایت شغلی

،کارکنان بهره وري

تامین تیم ،نیروي انسانیبرنامه ریزي پروژه، پرورش تیم پروژه، مدیریت تیم

پروژه

سازمانی ساختار تیم پروژه ،پروژه

ریت یمد ارتباطات

تولید، جمع آوري، انتشار، ذخیره سازي و بازیابی

نهایی اطالعات پروژه به صورت زمان بندي شده

صحت و روز آمدي هر ذي نفع اطالعات

به سهم خود

،برنامه ریزي ارتباطاتتعیین ذینفعان، مدیریت توقعات ، توزیع اطالعات

گزارش عملکردذینفعان،

،امه ارتباطاتبرن ،شات عملکردارگز

انتظارات ذي نفعان

مدیریت ریسک

برنامه ریزي، شناسایی، تحلیل و پاسخ گویی

ک هاي یسمناسب به ر پروژه

هاي یسکنسبت ر ریت نشدهیمد

تعیینبرنامه ریزي مدیریت ریسک، ، ها کیفی ریسک آنالیز ،ها سکیر

ریزي برنامه ،ها کمی ریسک آنالیزنظارت و ، ها به ریسک پاسخگویی

ها کنترل ریسک

برنامه ریسک

مدیریت تدارکات

تامین محصوالت و خدمات مورد نیاز پروژه از خارج

محدوده اجرایی آن

رضایت تامین رضایت ،کنندگان

مشتري

هدایت ، برنامه ریزي تدارکاتتدارکات، اداره کردن تدارکات،

اختتام تدارکات

،تدارکاتبرنامه قراردادهاي خرید

Page ٦ of ٩

. سال یکبار مورد بازبینی قـرار مـی گیـرد 4هر PMBOK، استانداردنیز اشاره شد تر ر که پیشطو هماندر ویـرایش سـال . ریت ریسک پروژه بـود یسی مدیکی از مهمترین تغییرات بازنوی 2000در ویرایش سال

به این مقوله پرداخته شده و مورد بحث قـرار ،ریت پروژهیبا توجه به اهمیت دفتر مد ،این استاندارد 2004کیفیت و ریسک تغییـري نکـرده ،هزینه ،ریت زمانیمد 2008در آخرین ویرایش آن در سال . گرفته است

منابع انسانی و ارتباطات دچار تغییراتی شده اند و مدیریت تدارکات نیـز ،دهمحدو ،ریت یکپارچگییولی مد "نه در فواصل زمـانی ،در حین کارمدیریت و رهبري "همچنین مفاهیمی مانند . به کلی تغییر کرده است

. نیز مورد توجه قرار گرفته است "ن خواسته کارفرما به جاي نیاز ويپرسید "و

PMP امدرکی نام آشن:

اي ریت پـروژه حرفـه یمدرك مـد . آشنایی دارندPMP ریت پروژه امروزه با عبارت یاندرکاران مد همه دستریت پروژه امریکا ارائه می شـود یـک مـدرك معتبـر و شـناخته شـده در عرصـه ي یکه توسط موسسه مد

ارشناسـان و کشورها اعم از توسـعه یافتـه یـا در حـال توسـعه بـین ک یجهانی است و دریافت آن در تمام. ده اسـت ومدیران در کلیه سطوح سازمانهاي پروژه محور مورد تاکید قرار گرفته و مزیت رقابتی ایجـاد نمـ

می باشـد و هـدف از PMBOK همان ریت پروژه یایي دانش مد اصلی این آزمون استاندارد پیکره مرجعکارگیري ایـن هي ب ریت پروژه و نحوهیي دانش مد ي پیکره ري دانش داوطلبین دربارهاندازه گی ،برگزاري آن

د متخصص و صـاحب نظـر در دانـش ي این مدرك به عنوان فر دارنده. ي واقعی است ها دانش در موقعیتود و این مدرك به عنوان هفت سال سابقه کار بـراي وي محسـوب یریت پروژه شناخته می شاي مد حرفه

هاي تراز اول دنیـا همچـون ناسـا، بسیاري از شرکتمین بس که امروزه این مدرك هدر اعتبار . می گردد . ران پروژه هاي خود الزامی نمـوده انـد یرا براي مد PMPشرط داشتن... مایکروسافت، جنرال الکتریک و

. بایستی داراي مدرك دانشـگاهی معتبـر و یـا دیـپلم متوسـطه باشـند PMPداوطلبان شرکت در آزمون سـاعت تجربـه کـار 4500بایستی حداقل ،شناسی یا باالتر می باشدداوطلبانی که مدرك تحصیلی آنها کار

ی که مدرك تحصـیلی آنهـا دیـپلم متوسـطه مـی وطلبانادسال گذشته ارائه دهند و 6تا 3در پروژه را در کلیـه . سـال گذشـته ارائـه دهنـد 8تـا 5ساعت تجربـه کـار در پـروژه را در 7500باشد، بایستی حداقل ت کرده باشـند کساعت در دوره آموزشی مدیریت پروژه شر 35بایستی PMPزمون داوطلبان شرکت در آ

و مدرك معتبر و مورد تایید آن را ارائه کنند این آزمون به صورت کامپیوتري و در شرایط خاص به صورت 61اي بوده و حـد قبـولی در آن سوال چهارگزینه 200حاوي PMP آزمون. کاغذي نیز برگزاري می شود

دقیقه اول آزمون به حـل 15همچنین .ساعت می باشد 4پاسخ صحیح به سواالت در مدت 122ا درصد ی درصـد سـواالت مطـرح شـده از هریـک از . چند تست آزمایشی توسط کامپیوتر اختصاص خواهـد یافـت

و درصد، نظـارت 27: اجرا ،رصد 23: درصد، برنامه ریزي 11: آغازین: زیر است حهاي فرآیندي به شر گروه براي شرکت در . درصد 9: مسئولیت حرفه اي و اجتماعی ،درصد 9: اختتامی ،درصد 21: کنترل

Page ٧ of ٩

PMIي یا نمابر به موسسهل یآزمون الزم است داوطلبان فرم ثبت نام را تکمیل کرده و آن را از طریق ایمت احـراز شایسـتگی روز کاري ایـن تقاضـانامه را بررسـی کـرده و در صـور 5در مدت PMI. ارسال کنند

داوطلـب از زمـان تاییـد . داوطلب، چگونگی زمان بندي آزمون را با ارسال یک ایمیل به وي اعالم می کندهزینه آزمـون کـامپیوتري بـراي افـراد عضـو . تقاضا به مدت یک سال براي شرکت در آزمون فرصت دارد

PMI ضـو عزینه آزمون کاغذي نیز براي افـراد ه. دالر می باشد 405دالر و براي افراد غیر عضو 250برابر PMIي عضـویت در شایان ذکر اسـت هزینـه . دالر امریکا می باشد 555 ضوعدالر و براي افراد غیر 400در PMPآزمـون . هاي اعتباري پرداخت کـرد ا را می توان با استفاده از کارته این هزینه. دالر است 139

،ژاپنـی ،کـره اي ،چینـی ،کشـور بـه زبـان هـاي انگلیسـی 100بیش از در نقطه جهان و 1700بیش از مکان هاي برگزاري این آزمون در . فرانسوي برگزار می شود وآلمانی ،پرتغالی ،برزیلی ،ایتالیایی ،انیولیپاس

ات متحـده پاکستان و امار ،ترکیه ،دوبی ،عربستان ،لبنان ،کویت ،اردن ،خاورمیانه عبارتند از مصر، اسرائیلنـام داوطلـب یپیوتري نتیجه و نمرات اعالم می شوند و در صورت قبـول مبالفاصله پس از آزمون کا. عربی

ساله بـه فاصـله یـک مـاه بـه 3گواهینامه نیز با اعتباري . اهد گرفتقرار خو PMPدر لیست افراد دارنده . آدرسی در خارج از ایران ارسال می گردد

:راز موفقیت یک پروژه تـدریس شرکت ها و اشخاص بسـیاري ،موسسات ،رچند در ایران دانش مدیریت پروژه توسط سازمان هاه

،نادرسـت شخصـی و بعضـاً هـاي رار گرفتن تحت تاثیر برداشتبه دلیل ق اما ،شده و به کار گرفته می شوداز دسـت داده ،باشـد ي مشخص می روژه ها در زمان معین و با بودجهکاربرد اصلی خود را که همانا انجام پ

هایی است که یا در زمان مقـرر خاتمـه نیافتـه و یـا بـه علـت واه این مطلب حجم عظیمی از پروژهگ. استهـا از پـروژه درصد 29براساس تحقیقات انجام شده تنها . مواجه شدن با کمبود بودجه نیمه تمام مانده اند

اي ، بـا ایـن وجـود نـرخ موفقیـت بـر باشـند فق مـی هزینه و کیفیت مو ،يزمان بنددر دستیابی به اهداف درصـد 75مـی کننـد دهفاهاي مدرن است یریت پروژه و ابزارها و تکنیکهایی که از استانداردهاي مد پروژهاي آن را درون گونـه چالش نهایی براي مدیریت پروژه آن است که فرآیندي قابل تکـرار بیـابیم و بـه . است

البتـه . آن را پذیرفته و از مزایاي آن پشـتیبانی کننـد ،ي مختلف سازمانها فی کنیم که بخشسازمان معراي و یکنواخـت هـا بـه صـورت کلیشـه این امر به معنی امکان استفاده از مفاهیم و تجربیات در کلیه پروژه

کارگیري این مفاهیم با تـیم ي استفاده و به گیري در خصوص نحوه باشد بلکه همواره مسئولیت تصمیم نمیي کـافی به انـدازه فرآیندگزیند که از اهمیت هر مدیرانی را بر می PMBOK. جري مدیریت پروژه استم

در متن استاندارد نیز تاکید شده است که با توجه به مقتضیات پـروژه ماننـد مـدت . اطالعات داشته باشند یندهاي الزم انتخاب و اجرا فرآ ،میزان ریسک و احتمال بروز مشکل ،میزان پیچیدگی ،آوري نوع فن ،زمان

Page ٨ of ٩

یک متدولوژي مدیریت پروژه نیست، بلکه فقط چیزهـایی اسـت کـه یـک PMBOKبه طور قطع . شوندي زیادي سعی می کنند از این راهنما به عنوان یک متدولوژي در پـروژه هرچند عده. مدیر پروژه باید بداند

تنها مسیر را مشخص می کنـد و PMBOKاما ،خود استفاده نموده و به عبارتی آن را پیاده سازي کنندموفقیت یـک ،تنها آگاهی از نظریه مدیریت پروژه. آورد در رابطه با چگونگی طی مسیر سخنی به میان نمی

هـاي شایسـتگی ،هـاي ذاتـی مدیر پروژه باید اصول مدیریت پروژه را بـا مهـارت ،کند پروژه را تضمین نمیدر هم بیـامیزد وري از پروژه می شود آ ي کاري یا فن ه مربوط به یک حوزههاي تجربی ک اکتسابی و آموخته

.تا بتواند پروژه را با موفقیت به اتمام برساند

Page ٩ of ٩

: منابع

www.iipmc.com

www.iranpm.com www.sir.blogsky.com

www.ie2005.blogfa.com www.iphrd.com www.articles.ir

www.athir.blogfa.com www.arzeshe-afzoode.blogfa.com

www.system.parsiblog.com www.lesson-learned.persianblog.ir

www.mgtsolution.com www.niazmandi.com

www.iranwbs.com www.parmand.com

www.aust.persianblog.ir